ΣΤΟΧΑΣΤΕΣ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΕΝΗΛΙΚΩΝ

Α. Οι πιο σημαντικές επίκαιρες προσεγγίσεις:

• Ανδραγωγική – Malcolm Knowles
• Κοινωνική Αλλαγή - Paolo Freire
• Μετασχηματίζουσα Μάθηση - Jack Mezirow
• Ο Κύκλος της Μάθησης - David Kolb
• Σύνθεση - Peter Jarvis

1. Η Ανδραγωγική - Malcolm Knowles

Εστιάζει στα ανθρωπιστικά ιδεώδη της εκπαίδευσης ενηλίκων και αποτελεί βάση συζήτησης περί της φύσης
και της πρακτικής της εκπαίδευσης ενηλίκων. Επίκεντρο της θεωρίας = οι ανάγκες και τα χαρακτηριστικά
των ενηλίκων εκπαιδευομένων.

Τα καινοτομικά της στοιχεία είναι:

α) η έμφαση στα χαρακτηριστικά των ενηλίκων εκπαιδευομένων και η ανάγκη και τάση τους για
αυτοδιαχείριση μέσω ανάληψης συγκεκριμένων πρωτοβουλιών.

β) η ανάδειξη του ρόλου του εκπαιδευτή ως Εμψυχωτή και Διευκολυντή της μάθησης.

Τα κύρια σημεία:

• Οι ενήλικες θέλουν να γνωρίζουν γιατί χρειάζεται να μάθουν κάτι.

• ΄Εχουν ανάγκη και ικανότητα αυτοκαθορισμού και την ευθύνη να αποφασίζουν για τον εαυτό τους.
• Στην εκπαίδευση φέρουν μαζί τους τις προσωπικές τους εμπειρίες.
• Θέλουν να αποκτούν γνώσεις που σχετίζονται με τις συνθήκες που αντιμετωπίζουν.
• Ο μαθησιακός τους προσανατολισμός έχει επίκεντρο το πρόβλημα και όχι την αφηρημένη γνώση.
• Σημαντικά κίνητρα = τα εσωτερικά κίνητρα: πχ. ανάγκη για ικανοποίηση από την εργασία,
αυτοεκτίμηση, κτλ., που υπερτερούν των εξωτερικών κινήτρων: π.χ. προαγωγή, αμοιβές, κ.ά.
• Ευθύνη για διάγνωση των εκπαιδευτικών του αναγκών έχει ο ενήλικας εκπαιδευόμενος. Ο
εκπαιδευτής προτείνει πρότυπα δεξιοτήτων ώστε σε σύγκριση με αυτά ο εκπαιδευόμενος να
διαγνώσει τις ανάγκες του.
• Ο εκπαιδευτής λειτουργεί ως διευκολυντής. Ενθαρρύνει και υποστηρίζει τον εκπαιδευόμενο να
επιτύχει μόνος του τους μαθησιακούς του στόχους. Οπότε το κέντρο βάρους μετατοπίζεται από τον
εκπαιδευτή στον εκπαιδευόμενο («μαθητοκεντρική» έναντι «δασκαλοκεντρικής» εκπαίδευσης).
• Η αξιολόγηση του ενήλικα μέσω βαθμολόγησης αποτελεί κίνητρο «αντιμάθησης». Αντ’ αυτού, με
δική του ευθύνη επιλέγει κατάλληλα αξιολογικά μέσα και αξιολογείται μέσω αυτοδιάγνωσης.

2. Κοινωνική αλλαγή - Paolo Freire

Σύμφωνα με τον Freire υπάρχουν δύο αντίθετες κουλτούρες στην εκπαιδευτική διεργασία: η κουλτούρα της
άρχουσας τάξης και η κουλτούρα των καταπιεσμένων. Η εκπαίδευση ενηλίκων πρέπει να στοχεύει στην
χειραφέτηση των καταπιεσμένων. Τούτο θα γίνει μέσω της «πράξης» που είναι η συνδυασμένη ενέργεια
στοχασμού πάνω στην εμπειρία και εναρμονίζεται με την ανάληψη κοινωνικής δράσης, με στόχο τον
εξανθρωπισμό και το μετασχηματισμό του κοινωνικοπολιτισμικού περιβάλλοντος.

1
Κοινωνική αλλαγή και κριτική συνειδητοποίηση. Είναι:

• Η σταθερά κριτική θέαση της πραγματικότητας, με σκοπό ο εκπαιδευόμενος να ανακαλύψει τις

καταπιεστικές δομές που οδηγούν σε «απανθρωποίηση» της κοινωνίας.
• Η διεργασία μάθησης κατά την οποία οι εκπαιδευόμενοι με τη συμβολή του εκπαιδευτή αποκτούν
επίγνωση της κατάστασής τους, συνειδητοποιούν ποιες ικανότητες τους χρειάζονται και τις
οικοδομούν, έτσι ώστε να ενδυναμώσουν τον αγώνα τους για κοινωνική αλλαγή, που επιτυγχάνεται
μέσω της κατανόησης των αιτίων που δημιουργούν τις καταπιεστικές κοινωνικές συνθήκες.

Κοινωνική αλλαγή και είδη εκπαίδευσης:

• «Αποταμιευτική» εκπαίδευση. Αναπαράγει την κοινωνική πραγματικότητα και γι’ αυτό είναι
ακατάλληλη για εκπαιδευομένους των λεγόμενων «λαϊκών στρωμάτων». Γενικά όμως και για την
ενήλικη μάθηση.
• «Αποκαλυπτική - απελευθερωτική» εκπαίδευση, για την ανάδειξη προβλημάτων. Συνάδει με τις
ανάγκες των εκπαιδευομένων του κοινού-στόχου, τους οποίους βοηθά να χειραφετηθούν και να
απελευθερωθούν από τα στερεότυπα που οφείλονται στα βιώματά τους. Εμπεριέχει την ουσία της
μαθησιακής διεργασίας.

3. Μετασχηματίζουσα μάθηση - Jack Mezirow

Η θεωρία υποστηρίζει ότι:

Σκοπός της εκπαίδευσης ενηλίκων είναι να τους βοηθήσει να συνειδητοποιήσουν τις δυνατότητές τους και
να γίνουν πιο χειραφετημένοι και ανεξάρτητοι, κοινωνικά υπεύθυνα και αυτοδύναμα μέλη της κοινωνίας.
Στη διαδικασία αυτή,

Ο ρόλος του εκπαιδευτή απαιτεί:

Ουδέτερη στάση απέναντι στα ζητήματα που αναπτύσσονται κατά τη μαθησιακή διεργασία. Ταυτόχρονα ο
εκπαιδευτής να λειτουργεί ως ενεργός πολίτης που προσπαθεί να διευκρινίσει και να διευρύνει το πλαίσιο
κανόνων, κοινωνικών πρακτικών, θεσμών και συστημάτων που ενισχύουν την πληρέστερη και πιο ελεύθερη
και ενεργό συμμετοχή των ενηλίκων εκπαιδευομένων στον ορθολογικό διάλογο και τη στοχαστική δράση.

Σημεία εκκίνησης και παραδοχές της θεωρίας:

• Εθνική έρευνα στις Η.Π.Α. για τα κίνητρα των γυναικών που επιστρέφουν στα θρανία, ως ενήλικες.
• Κίνητρο μάθησης για τον ενήλικα = η απουσία σύγκλισης πραγματικότητας και εμπειρίας.
• Κάθε ενήλικας ερμηνεύει την πραγματικότητα με βάση ένα σύστημα αντιλήψεων που αναπτύχθηκε
κατά τη διάρκεια της κοινωνικοποίησής του/της και είναι αποτέλεσμα του πολιτισμικού πλαισίου,
μέσα στο οποίο αυτή πραγματοποιήθηκε.

Συνεπώς:

Οι διάφορες μορφές και φάσεις κοινωνικοποίησης που βιώνει ένα άτομο στην πορεία προς την ενηλικίωση,
δημιουργούν ένα σύστημα προδιαθέσεων, που επηρεάζει την κοινωνική του αντίληψη, δράση και
αυτοαξιολόγηση.

Κύρια σημεία της θεωρίας:

• Η εμπειρία ζωής των εκπαιδευομένων είναι το σημείο εκκίνησης για το μετασχηματισμό του
νοηματοδοτικού του πλαισίου.

2
 • Με τον κριτικό στοχασμό το άτομο οδηγείται σε αμφισβήτηση της εγκυρότητας των πρότερων
υποθέσεων της μάθησης που έχει προηγηθεί και επιχειρεί αναζήτηση αληθινού νοήματος.
• Η επικοινωνία που εδράζεται στον ορθολογικό διάλογο είναι ο καταλύτης για την εύρεση του
αληθινού νοήματος και για το μετασχηματισμό παγιωμένων μέχρι τότε πεποιθήσεων.

΄Οψεις της μάθησης:

α) Διαμορφωτική = η μάθηση στην παιδική ηλικία. Περιλαμβάνει τη συσσώρευση και αφομοίωση των
θεμελιωδών πεποιθήσεων και ρόλων που αναφέρονται τόσο στο άτομο όσο και στον κόσμο και
συμβάλλουν στη διαδικασία της κοινωνικοποίησης.

β) Μετασχηματίζουσα = η μάθηση στους ενήλικες. Ο προσδιορισμός περιλαμβάνει τη δυνατότητα για

κριτική θεώρηση και αποστασιοποίηση αφενός από παραδοχές του παρελθόντος που αποδείχθηκαν
δυσλειτουργικές, αφετέρου από άκαμπτους και ξεπερασμένους ρόλους της ενήλικης ζωής, έτσι ώστε ο
ενήλικας να επιχειρήσει αναπλαισίωση των απόψεων και προδιαθέσεών του/της, με μεγαλύτερο βαθμό
αυτοπροσδιορισμού.

Το αποπροσανατολιστικό δίλημμα (ή βίωμα):

• Σχετίζεται με την αντιμετώπιση μιας παράδοξης κατάστασης ή μιας πρωτόγνωρης μαρτυρίας που
αναδεικνύει την πολυπλοκότητα των ατομικών και συλλογικών μας νοηματοδοτήσεων.
• Δίνει έναυσμα για μετασχηματισμό, δηλαδή για αναθεώρηση και αναδόμηση των πεποιθήσεων και
πρακτικών μας, με κατεύθυνση ένα νέο σχήμα αντίληψης και ύπαρξης.
• Η εμπειρία που αποκτάται μέσω ενός αποπροσανατολιστικού διλήμματος/ βιώματος μπορεί να
οδηγήσει είτε στην υιοθέτηση περισσότερο περιεκτικών και ανοικτών στάσεων (νέος εαυτός), είτε
σε προσκόλληση σε υφιστάμενες στάσεις (παλιός εαυτός).

Συμπερασματικά:

Η Μετασχηματίζουσα μάθηση είναι μια συνθετική θεωρία, που συνδυάζει τις θέσεις πολλών στοχαστών
της κριτικής θεωρίας (π.χ. Habermas, Freire). Η συμβολή της στην εκπαίδευση ενηλίκων είναι σημαντική,
καθώς μεταφέρει στο κέντρο του ενδιαφέροντος τις νοηματοδοτικές δομές των ενηλίκων και το
μετασχηματισμό τους, ως στέρεη θέση α) για το πώς μαθαίνουν οι ενήλικες, β) για το ρόλο των
εκπαιδευτών ως φορέων ατομικής χειραφέτησης των εκπαιδευομένων.

4. Ο Κύκλος της Μάθησης - David Kolb

Η μαθησιακή διεργασία ξεκινά όταν το άτομο βιώνει μια εμπειρία, στη συνέχεια ερευνά και κατανοεί τις
επιδράσεις του πλαισίου μέσα στο οποίο αποκτήθηκε η εμπειρία (παρατήρηση και στοχασμός) και
διαμορφώνει κανόνες που περιγράφουν τη γενική αρχή στην οποία εντάσσεται η συγκεκριμένη δράση
(διαμόρφωση αφηρημένων εννοιών). Τέλος, με γνώμονα τα προηγούμενα στάδια, προχωρά σε ανάληψη
νέας δράσης (δοκιμή με νέα πράξη), σε νέες καταστάσεις.

Η θεωρία συνεχώς εμπλουτίζεται και αναλύεται περαιτέρω:

Η νέα δράση/ πράξη γίνεται με τη σειρά της εμπειρία και απαιτεί την ενεργό αναζήτηση νέας γνώσης, με
τον κριτικό στοχασμό να οδηγεί στη σύλληψη αφηρημένων εννοιών, παραγωγή συμπερασμάτων, ανάπτυξη
γενικεύσεων και γενικών αρχών. Η μάθηση που αποκτάται περιλαμβάνει στόχους, σκοπούς, επιλογές και
λήψη αποφάσεων για να προσδιοριστεί ποιες άλλες μορφές εμπειρίας για κριτικό στοχασμό.

Παραστατικά:

3
5. Συνθετική προσέγγιση - Peter Jarvis
Γενικές παραδοχές:

Μάθηση: Η διεργασία της μάθησης βρίσκεται στο επίκεντρο της ανθρώπινης υπόστασης και είναι
απαραίτητο στοιχείο για την ανάπτυξη του εαυτού και τη διαμόρφωση της σχέσης του με την κοινωνία.

Ο ενήλικας επηρεάζεται από κοινωνικοπολιτισμικούς παράγοντες, χωρίς συνήθως να έχει επίγνωση του
επηρεασμού του από αυτούς.

Η εκπαιδευτική διεργασία δεν είναι ουδέτερη. Οι υπεύθυνοι της εκπαίδευσης (όχι μόνον οι εκπαιδευτές)
μεταδίδουν στους εκπαιδευομένους τμήμα του κυρίαρχου ιδεολογικού και αξιακού συστήματος του
πολιτισμού τους (πλαίσιο).

Οι εκπαιδευόμενοι :

• Επεξεργάζονται και ερμηνεύουν τη νέα γνώση μέσα από τις επιρροές των υπευθύνων εκπαίδευσης,
καθώς και μέσα από τις δικές τους ατομικές κοινωνικοπολιτισμικές επιρροές.
• Αποδέχονται ή απορρίπτουν τις ιδέες που τους παρουσιάσθηκαν.
• Ενσωματώνουν στο υπάρχον σώμα γνώσεών τους όσες ιδέες αποδέχθηκαν.
• Εξωτερικεύουν και μετουσιώνουν τα αποτελέσματα της αποδοχής ή απόρριψης, σε πράξη και
αλληλεπίδραση με άλλα άτομα.

Β. Κύρια σημεία σύγκλισης των βασικών θεωριών μάθησης – Carl Rogers

1ο σημείο:

Το μοντέλο μάθησης «μεταφορά γνώσης» είναι αναποτελεσματικό, δεδομένου ότι δημιουργεί εξάρτηση

4
από την πηγή γνώσης, αποδυναμώνει την κριτική σκέψη και εξουδετερώνει την ικανότητα επεξεργασίας και
επίλυσης προβλημάτων.

Στη θέση του προτείνεται το μοντέλο της «ενεργητικής συμμετοχής» των εκπαιδευομένων στην πορεία
μάθησης, μέσω επεξεργασίας και ερμηνείας του απαιτούμενου υλικού, με βάση την εμπειρία και τις
προϋπάρχουσες γνώσεις τους.

2ο σημείο:

Οι ενήλικες εκπαιδευόμενοι μαθαίνουν με διαφορετικούς τρόπους. Κάποιοι προτιμούν να:

• Εμπλέκονται σε νέες εμπειρίες και να μαθαίνουν μέσα από αυτές.

• Εξετάζουν όλες τις παραμέτρους πριν δράσουν.
• Αντλούν σύνθετα διδάγματα από την εμπειρία, κατανοούν σφαιρικά τα ζητήματα και
• Δοκιμάζουν στην πράξη τις νέες ιδέες, προκειμένου να διαπιστώσουν την αποτελεσματικότητά
τους.

3ο σημείο:

Η εμπειρία αποτελεί τη βάση κάθε μάθησης:

• Οι εκπαιδευόμενοι επεξεργάζονται την εμπειρία τους, δημιουργούν νοήματα και διδάσκονται από
αυτήν.
• Η δράση και η πράξη αποτελούν συστατικό στοιχείο της μαθησιακής διεργασίας και είναι άρρηκτα
συνδεδεμένες με το προς γνώση αντικείμενο.

Γ. Κριτική πάνω στις βασικές θεωρίες μάθησης

1. Η Ανδραγωγική - Malcolm Knowles

• Τάσεις αυτοκαθορισμού έχουν και τα παιδιά και οι έφηβοι, των οποίων η εμπειρία μπορεί επίσης
να αξιοποιηθεί στην εκπαίδευσή τους.
• Είναι όλοι οι ενήλικοι εκπαιδευόμενοι αυτοκατευθυνόμενοι ;
• Πόσο εύκολο είναι να εκπαιδευθούν ώστε να γίνουν ;
• Ο όρος Ανδραγωγική ;

2. Κοινωνική αλλαγή - Paolo Freire

• Το μοντέλο αναπτύχθηκε στη Βραζιλία του 1960 με στόχο να ενδυναμωθούν οι κοινωνικά

ασθενέστεροι και να αποκτήσουν συνείδηση του εαυτού. Τι επίδραση και εφαρμογή μπορεί να έχει
σε προηγμένες κοινωνίες;
• Απώτερος στόχος η κοινωνική αλλαγή. Εργαλείο προσέγγισης ο διάλογος, βασική ενέργεια ο
αλφαβητισμός. Πόσο αγγίζει τη σημερινή πραγματικότητα;
• Σε ποιο βαθμό εξυπηρετεί την εκπαίδευση ενηλίκων ;

3. Μετασχηματίζουσα μάθηση - Jack Mezirow

• Αναγνωρίζει τις δυνατότητες του ατόμου για θετική προσωπική αλλαγή και δίνει έμφαση στην
αξιοποίηση των εμπειριών των ενηλίκων για κριτικό στοχασμό.
• Ο Mezirow δέχεται ότι οι κοινωνικές δομές αποτελούν πηγή εμποδίων της μάθησης και ως εκ
τούτου η κοινωνική αλλαγή αντιμετωπίζεται ως αποτέλεσμα της ατομικής αλλαγής.

5
 • Αν ο κριτικός στοχασμός είναι κεντρική διεργασία της μετασχηματίζουσας μάθησης, μπορούν όλες
οι κοινωνικές τάξεις να ωφεληθούν από αυτόν ή μήπως οι καταπιεσμένοι έχουν χάσει την
ικανότητα αμφισβήτησης των συνθηκών ζωής τους και δεν έχουν υποκίνηση και αυτοπεποίθηση να
δράσουν ως ανεξάρτητοι στοχαστές;
• Υπάρχει πιθανότητα οι νέες τους αντιλήψεις να είναι το ίδιο δυσλειτουργικές με τις προηγούμενες;
• Όλα τα άτομα αποδέχονται τις επικρατούσες ιδεολογίες χωρίς κριτική;
• Οι επικριτές του λένε ότι:
- Δε λαμβάνει ιδιαίτερα υπόψη τις δυνάμεις της κοινωνικής αλλαγής, ούτε τον κυρίαρχο ρόλο της
ηγεμονίας στη σχέση εκπαιδευομένων – εκπαιδευτών.
- Θα έπρεπε να τονίζεται η αλληλεπίδραση που έχουν κριτικός στοχασμός και συναισθηματική
μάθηση και να μην εξετάζονται ξεχωριστά.
- Η θεωρία αποκλείει τη διάσταση της κοινωνικής πολιτικής από την εκπαίδευση ενηλίκων.

4. Ο Κύκλος της Μάθησης - David Kolb

Το μοντέλο έχει βοηθήσει σημαντικά να μετακινηθεί το επίκεντρο της εκπαιδευτικής διεργασίας από τον
εκπαιδευτή στον εκπαιδευόμενο.

Παρέχει ένα εξαιρετικό πλαίσιο σχεδιασμού διδακτικών/ μαθησιακών δραστηριοτήτων.

Ωστόσο, η μάθηση περιλαμβάνει στόχους, σκοπούς, προθέσεις, επιλογές και λήψη αποφάσεων, στοιχεία
που δεν είναι καθόλου εμφανές πού ταιριάζουν στο μοντέλο αυτό.

**********