ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

ΕΝΗΛΙΚΩΝ
ΘΕΩΡΗΤΙΚΕΣ
ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ

Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΑΝΔΡΑΓΩΓΙΚΗΣ (Malcolm

Knowles)

• Είναι μία ανθρωπιστική προσέγγιση της

εκπαίδευσης ενηλίκων
• Θεμελιώθηκε από τον E. Lindeman (1926)
όμως ο M. Knowles την επεξεργάστηκε
περισσότερο και οι απόψεις του
συζητήθηκαν ευρύτατα (1960-1990)
• Δίνεται έμφαση στην ιδιαιτερότητα του
τρόπου μάθησης των ενηλίκων συγκριτικά
με τον τρόπο μάθησης των ανηλίκων

Στηρίζεται σε έξι παραδοχές:

• Οι ενήλικες έχουν ανάγκη να γνωρίζουν

για ποιο λόγο χρειάζονται να μάθουν κάτι
πριν την εμπλοκή τους στη διεργασία της
εκμάθησής τους

• Έχουν ανάγκη και ικανότητα να

αυτοκαθορίζονται
• Εισέρχονται στην εκπαιδευτική διεργασία
με πολύ μεγαλύτερο απόθεμα εμπειριών
και διαφορετικής υφής από εκείνο των
παιδιών
• Οι ενήλικες θέλουν η εκπαίδευση να
επικεντρώνεται στα πραγματικά
προβλήματα
• Οι μαθησιακοί προσανατολισμοί τους
έχουν ως επίκεντρο το πρόβλημα και όχι
την απόκτηση αφηρημένων, ακαδημαϊκών
γνώσεων
• Τα πιο σημαντικά κίνητρα μάθησής τους
δεν είναι τα εξωτερικά (προαγωγή,
καλύτεροι μισθοί κ.λ.π.) αλλά τα
εσωτερικά (ανάγκη για ικανοποίηση από
την εργασία, αυτοεκτίμηση κ.λ.π.).

Εκπαιδευτικές Πρακτικές Ανδραγωγικής

• Φιλικό μαθησιακό περιβάλλον,

αλληλοσεβασμός και αλληλεπίδραση
συμμετεχόντων, ελευθερία έκφρασης
• Εκπαιδευτικό πρόγραμμα με βάση τις
ανάγκες των εκπαιδευόμενων
• Ενεργητική συμμετοχή των
εκπαιδευόμενων σε όλα τα στάδια
πραγματοποίησης του προγράμματος
• Ο εκπαιδευτής είναι περισσότερο
συντονιστής ενεργειών και πηγή μάθησης
παρά ένας μεταφορέας γνώσεων ή
καθοδηγητής
• Η επιλογή των εκπαιδευτικών μεθόδων
στηρίζεται στην προαγωγή της
αλληλεπίδρασης, ανταλλαγής εμπειριών,
ευρετικής πορείας προς τη γνώση

Κριτική που ασκήθηκε από διάφορους

μελετητές

• Πρώτο σημείο κριτικής:Οι απόψεις του

Knowles δεν βασίζονται σε ευρεία βάση
ερευνητικών δεδομένων, συνεπώς η
εμπειρική τους επαλήθευση είναι
ανεπαρκής
• Ο Brookfield επισημαίνει ότι από τις έξι
παραδοχές μόνο εκείνη που αναφέρεται
στην εμπειρία είναι επαρκώς θεμελιωμένη
• Ο Jarvis θεωρεί ότι δεν αποτελεί
ολοκληρωμένη θεωρία αλλά μια σειρά από
κατευθυντήριες γραμμές
• Δεύτερο σημείο κριτικής: Η Ανδραγωγική
διαχωρίζει κάθετα τον τρόπο που
μαθαίνουν οι ενήλικοι και οι ανήλικοι
• Η Hanson θεωρεί ότι η Ανδραγωγική
«απανθρωποποιεί τα παιδιά» και
συσκοτίζει τις περιοχές των συγκλίσεών
τους με τους ενήλικες

• Ο Elias επισημαίνει ότι και τα παιδιά

χαρακτηρίζονται από την τάση
αυτοκαθορισμού και την ανάγκη για
ενεργητική συμμετοχή
• Ο Jarvis προσθέτει ότι και τα παιδιά έχουν
κίνητρα να αποκτήσουν γνώσεις σε σχέση
με τις συνθήκες που αντιμετωπίζουν και
• ότι διαθέτουν εμπειρίες που μπορούν να
χρησιμοποιηθούν ως πηγές μάθησής τους
• Τρίτο σημείο κριτικής: Ο Rogers αναφέρει
ότι ο Knowles δίνει μεγάλη έμφαση στις
δυνατότητες αυτοκαθορισμού του ατόμου
παραγνωρίζοντας τις επιρροές από τον
κοινωνικό περίγυρο
• Αυτές οι επιρροές μπορεί να οδηγήσουν
σε εντελώς αντίθετα αποτελέσματα από
εκείνα που προσδοκά ο Knowles

• O Jarvis αναφέρει ότι «Μερικές

παραδοχές της παιδαγωγικής ισχύουν και
για τους ενήλικες σε ορισμένες
καταστάσεις και
• μερικές παραδοχές της ανδραγωγικής
ισχύουν και για τα παιδιά σε ορισμένες
καταστάσεις»
• Το συνολικό έργο του έχει ασκήσει
σημαντική επιρροή, βασίζεται στα
ανθρωπιστικά ιδεώδη της εκπαίδευσης και
παραγνωρίζει τη σχέση της με το
κοινωνικό σύστημα
 Η ΠΡΟΣΩΠΟΚΕΝΤΡΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ (Carl
Rogers)
• Δίνει έμφαση στην ανάγκη και στις
δυνατότητες του ατόμου για αυτοανάπτυξη
• Κάθε άνθρωπος έχει φυσική τάση για
ανάπτυξη και αυτοπραγμάτωση και
διαθέτει ικανότητα για αυτοπροσδιορισμό

• Είναι αναγκαία η ριζική μετατόπιση του

κέντρου βάρους της εκπαίδευσης από την
παραδοσιακή διδασκαλία στην ενεργητική
μάθηση
• Πλησιάζει τον Knowles όταν δίνει έμφαση
στον εαυτό και στην ανάγκη για
αυτοανάπτυξη και αυτοκατεύθυνση
 Σημαντική διαφορά από τον Knowles:
• Αν οι άνθρωποι γαλουχούνται σε
ακατάλληλες ψυχολογικές συνθήκες, η
τάση αυτοπραγμάτωσής τους μπορεί να
εμποδιστεί και να γίνουν ανώριμοι,
σκληροί, καταστρεπτικοί
• Θεωρεί ότι η ψυχοθεραπεία -όπως και η
εκπαίδευση- οφείλει να συμβάλλει, ώστε
να προσφέρονται στον άνθρωπο ευνοϊκές
συνθήκες εξέλιξης

• Επιδιώκεται διαμόρφωση κατάλληλου

διευκολυντικού κλίματος με ενσυναίσθηση
για τους συμμετέχοντες, οικειότητα και
αμοιβαία εμπιστοσύνη
 Αρχές Προσωποκεντρικής Θεωρίας

• Το αντικείμενο της μάθησης πρέπει να έχει

σχέση με τις προσωπικές ανάγκες του
εκπαιδευόμενου και τους στόχους του,
έτσι ώστε να συμβάλλει στη προσωπική
του ανάπτυξη
• Όταν η μαθησιακή διεργασία απαιτεί
αλλαγή στην οργάνωση και αντίληψη του
Εγώ γίνεται αντιληπτή από το άτομο ως
απειλητική και αντιστέκεται

• Γίνεται ωστόσο ευκολότερα αποδεκτή όταν

οι εξωτερικές πιέσεις περιοριστούν στο
ελάχιστο
• Μαθαίνουμε πολύ και αξιόλογα μέσα από
την πράξη
• Η μάθηση διευκολύνεται όταν οι
συμμετέχοντες αναλαμβάνουν μέρος της
ευθύνης του σχεδιασμού της
εκπαιδευτικής διεργασίας
• Η αυτοπροσδιοριζόμενη εκπαιδευτική
διεργασία στην οποία το υποκείμενο
εμπλέκεται με όλο του το είναι– με τα
συναισθήματά του και τις νοητικές του
δυνάμεις- εσωτερικεύεται βαθύτερα και τα
αποτελέσματά της διατηρούνται για
περισσότερο χρόνο

• Η αυτοκριτική και η αυτοαξιολόγηση

θεωρούνται θεμελιώδεις αξίες, ενώ η
αξιολόγηση από τους άλλους θεωρείται
δευτερεύουσας σημασίας
• Στο σύγχρονο κόσμο η πιο χρήσιμη
μάθηση είναι η μάθηση του «πώς να
μαθαίνουμε». Είναι σημαντικό να
μαθαίνουμε να βιώνουμε με άνεση τις
αλλαγές
 Κριτική για την Προσωποκεντρική
Θεωρία
• Οι εκπαιδευτικές απόψεις του είχαν ευρεία
απήχηση
• Πολλοί εκπαιδευτικοί οργανισμοί σε
αγγλοσαξονικές κυρίως χώρες εφάρμοσαν
τη θεωρία του
• Αποτελεί σημαντική πηγή έμπνευσης για
τους εκπαιδευτές ενηλίκων

• Αντιμετωπίζει τον εκπαιδευόμενο με

σεβασμό και πίστη στις δυνατότητές του,
χωρίς να παραβλέπει τις τυχόν ατέλειες
και ελλείψεις του
• Οι εκπαιδευτικές λύσεις που προτείνει
έχουν βαθιά θεωρητική θεμελίωση στην
επιστήμη της ψυχολογίας και έχουν
εφαρμοστεί με επιτυχία σε πλήθος
περιπτώσεων
 • Όπως και ο Knowles αφήνει ασχολίαστη
την επίδραση του ευρύτερου κοινωνικο-
πολιτισμικού περιβάλλοντος
• Δεν υπεισέρχεται στο ζήτημα της
συστηματικής επεξεργασίας των
εμπειριών, που αποσκοπεί στο
μετασχηματισμό των στερεότυπων και
δυσλειτουργικών αντιλήψεων και στάσεων

ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΕΝΗΛΙΚΩΝ ΚΑΙ

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ (Paulo Freire)
• Ο Freire έζησε σε ένα περιβάλλον όπου οι
κυρίαρχες τάξεις επέβαλλαν συχνά βίαια
τις αξίες και την κουλτούρα τους στις
κυριαρχούμενες
• Αποτέλεσμα: Οι τελευταίες να
διαμορφώνουν αλλοτριωμένες συνειδήσεις
• Χαρακτηριστικό των αλλοτριωμένων
ανθρώπων είναι ότι έχουν ασαφή
αντίληψη των κοινωνικοπολιτικών δομών
και δυνάμεων που καθορίζουν τη ζωή
τους
• Γοητεύονται από τον τρόπο ζωής της
κυρίαρχης τάξης και θέλουν να τον
μιμηθούν

• Υιοθετούν αξίες και πρότυπα που δεν

ανήκουν στη δική τους πνευματική
κληρονομιά
• Φαντάζονται ότι ανήκουν σε μια
πραγματικότητα που δεν αντιστοιχεί σε
εκείνη που βιώνουν αντικειμενικά
• Σ’ αυτό το πλαίσιο η εκπαίδευση ενηλίκων
δεν είναι ουδέτερη
• Έχει ρόλο συμμόρφωσης των
εκπαιδευόμενων με τις κυρίαρχες επιταγές
ή απελευθέρωσης από αυτές
• Στη δεύτερη περίπτωση οι εκπαιδευόμενοι
αμφισβητούν ό,τι προηγουμένως
εκλαμβάνουν ως δεδομένο
• Ενεργούν πάνω στην πραγματικότητα για
να τη μετασχηματίσουν
• Το μέσο για την επίτευξη αυτή αποτελεί ο
κριτικός στοχασμός πάνω στα πραγματικά
προβλήματα με στόχο τη συνειδητοποίηση

• Η επίγνωση που αποκτάται μέσα στη

χειραφετούσα εκπαιδευτική διεργασία είναι
αναπόσπαστα συνδεδεμένη με την πράξη
• Οι εκπαιδευόμενοι συνειδητοποιούν τον
απατηλό τρόπο ζωής, που έχουν
ενστερνιστεί
• Δεν παραμένουν παθητικοί αλλά δρουν
πολιτικοκοινωνικά με στόχο την
απελευθέρωσή τους
• Tα προσόντα του προοδευτικού δασκάλου
αποκτώνται σε βάθος χρόνου, δεν είναι
κληρονομικά και δεν μεταδίδονται
• Δεν μεταβιβάζει κάθετα τις γνώσεις του,
δεν θεωρείται ο μοναδικός κάτοχος
αλήθειας, γίνεται ο ίδιος εκπαιδευόμενος
και είναι διαλλακτικός

• Διακρίνεται από ταπεινοφροσύνη, είναι

αποφασιστικός και δεν αποφεύγει την
ευθύνη λήψης αποφάσεων
• Συμβάλλει στη δημιουργία ενός
ευτυχισμένου, χαρούμενου σχολείου,
χωρίς φόβο να είναι ριψοκίνδυνο και μη
στάσιμο
• Έχει δικαιώματα και πρέπει να τα
διεκδικεί, όπως: Ελευθερία στη διδασκαλία
και γνώμη του, καλύτερες συνθήκες για το
διδακτικό έργο, πληρωμένες ετήσιες
άδειες για επιμόρφωση, κρίση στις αρχές
χωρίς φόβο αντίποινων και καθήκον να
είναι ειλικρινής
• Θα πρέπει να αγωνίζεται για την
αναγνώριση και εφαρμογή αυτών των
δικαιωμάτων και για την ήττα της
κοινωνικής αδικίας

Στάδια εκπαιδευτικής μεθόδου

• Οι εκπαιδευτές μελετούν το πλαίσιο μέσα

στο οποίο ζει ο πληθυσμός- στόχος ώστε
να εντοπιστούν τα προβλήματα
• Επιλέγουν ορισμένες «παραγωγικές»
λέξεις, π.χ. εργασία, μισθός, αρρώστια,
φόροι, φτώχεια, κυβέρνηση κ.λ.π.
• Βάσει των παραγωγικών λέξεων και των
εικόνων που σχετίζονται με αυτές,
υποκινούνται για συζήτηση και σκέψη
• Γίνεται σφαιρική και κριτική προσέγγιση
της μελετώμενης κατάστασης
• Ταυτόχρονα οι εκπαιδευόμενοι μαθαίνουν
τη γλώσσα

• Οι παραγωγικές λέξεις διαιρούνται σε

συλλαβές , αναζητούνται άλλες λέξεις που
περιέχουν συλλαβές, συνθέτονται νέες
έννοιες, που παραπέμπουν σε νέα θέματα
προς ανάλυση κοκ.
• Όσο η μαθησιακή διεργασία βαθαίνει
αρχίζουν συμπληρωματικά να
χρησιμοποιούν άρθρα, κείμενα,
αποσπάσματα από εφημερίδες κ.ά.
• Στο τέλος γνωρίζουν να γράφουν και να
διαβάζουν
• Ταυτόχρονα έχουν επεξεργαστεί εμπειρίες
που απορρέουν από την κοινωνικο-
πολιτισμική τους πραγματικότητα
• Ο εκπαιδευτής υποκινεί το διάλογο με
επίκεντρο τα προβλήματα των
εκπαιδευόμενων

• Το προσδοκώμενο μαθησιακό
αποτέλεσμα θα επιτευχθεί αρκεί ο
εκπαιδευτής να θέσει συστηματικά την
υπάρχουσα κατάσταση ως πρόβλημα
• Την ίδια ακριβώς αντίληψη συναντάμε και
στις νουθεσίες προς τους πολιτικούς
ηγέτες σχετικά με τον τρόπο που
διαπαιδαγωγούν τον λαό
 Κριτική για τον Freire

• Λόγω της επίμονης αναφοράς του στην

πολιτική και κοινωνική δράση, μοιάζει σαν
να μην έχει σημαντική φροντίδα για τους
μαθησιακούς σκοπούς
• Η προσέγγισή του αντιμετωπίζεται συχνά
ως πολιτική και όχι με στόχο τον
αλφαβητισμό

• Δεν ενδιαφέρθηκε για την εφαρμογή των

απόψεών του στη δύση και λειτουργεί έξω
από το πλαίσιο του δυτικού κοινωνικού
συστήματος
• Το έργο του προσφέρει μια εξαιρετική
θεωρητική και πρακτική προσέγγιση της
εκπαίδευσης ενηλίκων στις χώρες του
Τρίτου Κόσμου
• Περιέχει πλήθος πολύτιμων στοιχείων για
τον κριτικό στοχασμό και τη σύνδεσή του
με την πράξη
• Αποτελεί γόνιμη τροφοδότηση για τους
θεσμούς εκπαίδευσης ενηλίκων που
ακολουθούν την ανθρωπιστική
κατεύθυνση

Η ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΖΟΥΣΑ ΜΑΘΗΣΗ (Jack

Mezirow)
• Το έργο του σημαντικά επηρεασμένο από
τις μελέτες του Γερμανού Φιλοσόφου J.
Habermas
• Η μάθηση που περιέχει κριτικό στοχασμό
μπορεί να επιφέρει βαθείς
μετασχηματισμούς στο σύστημα
αντιλήψεων των ενηλίκων
• Βασικός στόχος και μέθοδος του
εκπαιδευτή, είναι η ενίσχυση της
αυτόνομης σκέψης των εκπαιδευόμενων
• Αποκτάται μέσα από τη μετασχηματίζουσα
μάθηση, με αλληλεπίδραση προσωπικών
και κοινωνικών εμπειριών τους
• Μάθηση δεν υφίσταται χωρίς τον
μετασχηματισμό εμπειριών, που δεν
επέρχεται αυτόματα, αλλά με σταδιακή
διαφορετική οπτική των πραγμάτων

• Οι εκπαιδευόμενοι κατανοούν
περισσότερο τις παραδοχές τους, όπου
στηρίζονται οι αντιλήψεις, οι πεποιθήσεις
και τα συναισθήματά τους
• Αλληλεπιδρώντας εξετάζουν την ίδια
εμπειρία μέσα από ποικίλες οπτικές
γωνίες, με αποτέλεσμα τον
μετασχηματισμό στερεότυπων
πεποιθήσεών τους
• Επανεξετάζουν τυχόν εσφαλμένες
αντιλήψεις και ιδέες και αποβάλλουν τις
δυσλειτουργικές
• Ως διαλογικά σκεπτόμενα άτομα,
συνειδητοποιούν τις δυνατότητές τους,
γίνονται περισσότερο χειραφετημένοι,
κοινωνικά υπεύθυνοι και αυτοδύναμοι
• Απελευθερώνονται από σκέψεις και
διλλήματα που τους αποπροσανατολίζουν

• Η εκπαίδευση δεν αποτελεί απλή

εκμάθηση αλλά είναι διαδραστική
• Ο εκπαιδευτής διευκολύνει, καθοδηγεί,
συμβουλεύει και συνεργάζεται
• Δεν είναι ουδέτερος, ούτε δογματικός και
οι σχέσεις εξουσίας εξουδετερώνονται
• Διερευνώνται λεπτομερώς οι ανάγκες των
εκπαιδευομένων, υφίσταται διάλογος,
επικοινωνία και δημιουργούνται ασφαλείς
και κοινωνικής δημοκρατίας συνθήκες
• Ενημερώνονται για το πλαίσιο των
προβληματικών ερμηνειών και
πεποιθήσεών τους
• Γίνονται περισσότερο κριτικά σκεπτόμενοι
στις δικές τους και στων άλλων
παραδοχές

• Ενεργοποιούνται, επανεξετάζουν τη στάση

και συμπεριφορά τους και γίνονται
αποτελεσματικοί για δράση, σύμφωνα με
τις νέες παραδοχές τους
 Κριτική για Mezirow
• Ο Jarvis υποστηρίζει ότι επικεντρώνεται
στη χειραφέτηση μόνο από ψυχολογική
πλευρά και διατηρεί μεγάλη επιφύλαξη στη
κοινωνική- πολιτική δράση των
εκπαιδευομένων
• Τα αποτελέσματα της μετασχηματίζουσας
μάθησης, περιορίζονται στην αλλαγή
προσωπικότητας και αποκλείει τις δράσεις
με σκοπό την κοινωνική αλλαγή

• Παραβλέπει ότι πολλές ανθρώπινες

ιδεολογικές διαστρεβλώσεις προέρχονται
από οικονομικές, κοινωνικές, και
πολιτισμικές αιτίες
• Ο κριτικός στοχασμός δεν εντοπίζει με
πλήρη σαφήνεια τις ρίζες των
προβλημάτων
• O εκπαιδευόμενος έχοντας αποκλειστική
ευθύνη του προσανατολισμού του, πολλές
φορές δεν διακρίνει καθαρά τις βιώσιμες
λύσεις
• Με τον μετασχηματισμό, οι νέες αντιλήψεις
μπορεί να είναι δυσλειτουργικές
• Η θεωρία χάνει μέρος της δυναμικής της,
επειδή αγνοεί τις κοινωνικές και πολιτικές
διαστάσεις της εκπαιδευτικής διεργασίας

Ομοιότητες Freire και Mezirow

• Συνδέουν την εκπαίδευση ενηλίκων με την

αξιοποίηση και τον μετασχηματισμό των
εμπειριών
• Οι εκπαιδευόμενοι δρουν πάνω στην
πραγματικότητα για να μετασχηματίσουν,
με μοναδικό μέσο τον κριτικό στοχασμό
• Ο εκπαιδευτής διακρίνεται από
ταπεινοφροσύνη, δεν επιβάλλει τις
απόψεις του, είναι συζητήσιμος και
διαλλακτικός γύρω από τα προβλήματα
του εκπαιδευόμενου
• Γίνεται ο ίδιος εκπαιδευόμενος, δεν
εξουσιάζει, δεν είναι ουδέτερος, ούτε
δογματικός
• Είναι εμψυχωτής στη κοινή τους πορεία
για την ανακάλυψη της πραγματικότητας

• Οι εκπαιδευόμενοι συμμετέχουν ενεργά με

δράση, απελευθερώνονται και
αναστοχάζονται πάνω στις εμπειρίες τους
• Η εκπαίδευση δεν είναι ουδέτερη
διαδικασία αλλά απελευθερωτική δύναμη
με σκοπό την ενίσχυση όλης της
μαθησιακής διεργασίας
 Διαφορές Freire και Mezirow

• Οι θεωρίες τους, αναπτύχθηκαν σε

διαφορετικές χρονολογίες και κοινωνίες
• Ο Freire επικεντρώθηκε στη
καταπολέμηση αναλφαβητισμού, στις
αποικιοκρατούμενες κοινωνίες, ενώ ο
Mezirow, απευθυνόταν σε διαλογικά
σκεπτόμενα άτομα, στις δυτικές κοινωνίες

• Για τον Freire, ο μετασχηματισμός των

συνειδήσεων οδηγεί στη ριζοσπαστική
κοινωνική αλλαγή, ενώ ο Mezirow
εστιάζεται στην προσωπική, ψυχολογική
αλλαγή
• Αντίθετα από τον Mezirow, η προσωπική
ενδυνάμωση και ο κοινωνικός
μετασχηματισμός είναι αδιαχώριστες
διεργασίες
• Ο Freire μιλάει για σύγκρουση-που
ενυπάρχει στη συνείδησή μας- και αγώνα
ενάντια στην αυθαιρεσία και την
κυβερνητική περιφρόνηση
• Υποστηρίζει ότι η έλλειψη σύγκρουσης
υπονομεύει την αξιοπρέπεια της ζωής και
ότι δεν υφίσταται ζωή, χωρίς αγώνα και
σύγκρουση