Εισαγωγή στην Παιδαγωγική

ΤΜΗΜΑ ΘΕΑΤΡΙΚΩΝ ΣΠΟΥ∆ΩΝ

Εαρινό εξάµηνο 2013-2014

∆ιδάσκουσα:
Μαρία ∆ασκολιά
Επίκουρη καθηγήτρια
Τµήµα Φ.Π.Ψ.
Θεµατική του µαθήµατος
Έννοια και εξέλιξη της Παιδαγωγικής ως επιστήµης
Προεπιστηµονική και επιστηµονική φάση της Παιδαγωγικής
Επιστηµονικοί κλάδοι της Παιδαγωγικής
Η επιστηµονική υπόσταση της Παιδαγωγικής
Βασικές έννοιες της Παιδαγωγικής επιστήµης
Αγωγή
Εκπαίδευση
Μάθηση
∆ιδασκαλία
Μόρφωση
Κοινωνικοποίηση
Παιδεία
Θεµατική του µαθήµατος
Σκοποί και στόχοι της αγωγής / εκπαίδευσης
Έννοια και διακρίσεις (ιδεώδη, γενικοί σκοποί, στόχοι,…)
Περιεχόµενο αναλυτικών προγραµµάτων
Προσανατολισµοί, κριτήρια για την επιλογή, τρόποι οργάνωσης
Παράγοντες και µέσα της αγωγής
∆ιαφορετικά µοντέλα/ προσεγγίσεις διδασκαλίας
Μεθοδοκεντρική, µαθητοκεντρική, γνωσιοκεντρική,
κοινωνιοκεντρική
Σχέση θεωρίας και πράξης: οι προσωπικές θεωρίες των
εκπαιδευτικών
Γνώση, εµπειρία, προσωπική θεωρία
Συστατικά στοιχεία του µαθήµατος

θεωρητικές εισηγήσεις
συζητήσεις
ασκήσεις/ δραστηριότητες
ατοµική εργασία
τελική εξέταση
Αξιολόγηση
ΚΡΙΤΗΡΙΑ:
παρακολούθηση
ενεργός συµµετοχή
ατοµική εργασία/ παρουσίαση
τελική γραπτή εξέταση
Εργασία
Αναζήτηση / µελέτη / αποδελτίωση αγγλόφωνου
επιστηµονικού άρθρου ή κεφαλαίου σχετικού µε
«παραστατικές τέχνες και εκπαίδευση».
Συγγραφή γραπτής αναφοράς των βασικών
σηµείων του άρθρου και κριτικός σχολιασµός της
σηµασίας της γνώσης που παρέχει και της
δυνατότητας αξιοποίησή της για έναν θεατρο-
παιδαγωγό
Προφορική παρουσίαση εργασίας: 1 και 8 Ιουλίου
Έκταση: από 2.000 έως 3.000 λέξεις
Ενότητα 1: Η έννοια και εξέλιξη
της Παιδαγωγικής ως επιστήµη
Περιεχόµενο της έννοιας
«παιδαγωγική»
Σύνολο από απόψεις, εµπειρίες και
δραστηριότητες σχετικά µε την αγωγή και
του νέου ανθρώπου
Η παιδαγωγική ως «πρακτική» (πράξη)
Η παιδαγωγική ως «γνωστικός χώρος»
(θεωρία)
Κεντρική έννοια: το φαινόµενο της
αγωγής
Εµφάνιση και εξέλιξη του όρου
Παιδαγωγική < Παιδαγωγός: «παις» + «άγω»
Παιδαγωγώ: συνοδεύω …. - ανατρέφω,
καθοδηγώ, εκπαιδεύω
«παιδαγωγική» (τέχνη - επιστήµη)
Όρος της καθηµερινότητας, προεπιστηµονικός
και επιστηµονικός όρος: ποικιλία σηµασιών
Εξέλιξη της παιδαγωγικής: από ανθρώπινη
ενέργεια σε επιστήµη (200 χρόνων)
Η εξέλιξη της Παιδαγωγικής
1η φάση: Παιδαγωγική τέχνη ή η
Παιδαγωγική ως η «τέχνη» της αγωγής
2η φάση: Η Παιδαγωγική ως σύστηµα
οδηγιών ή οι «πρακτικές διδασκαλίες» περί
την αγωγή
3η φάση: Η Παιδαγωγική ως η «επιστήµη»
της αγωγής
Η παιδαγωγική ως «τέχνη της
αγωγής»
Παλαιότεροι ---- νεώτεροι (καθοδήγηση
και µύηση - συλλογική εµπειρία)
«Παιδαγωγική» γνώση= προσωπικές
εµπειρίες, πεποιθήσεις, προσωπικές
αντιλήψεις για τη ζωή και τον άνθρωπο,
παραδόσεις σε θέµατα αγωγής παιδιών
«Παιδαγωγική» τέχνη (όχι επιστήµη):
ανοιχτή σε όποιον θέλει να την εξασκήσει,
χωρίς αρχές και κριτήρια αξιολόγησης
Η παιδαγωγική ως «διδασκαλία
της αγωγής»
Οι ασκούντες την αγωγή: γονείς – δάσκαλοι
(ειδικοί)
Πρώτες προ-επιστηµονικές προσπάθειες:
ταξινόµησης και συστηµατοποίησης του τρόπου
µετάδοσης της παιδαγωγικής γνώσης και των
προβληµάτων
«∆ιδασκαλίες αγωγής»: οδηγίες προς δασκάλους,
πρακτικές συστάσεις
Εγκυρότητα βασίζεται στην επίκληση
φιλοσοφικών θέσεων ή θεϊκών δυνάµεων ή µιας
κρατικής αυθεντίας (χριστιανική αγωγή)
Η παιδαγωγική ως «επιστήµη»
17ος αιώνας: Comenius, πρώτο σύστηµα
αρχών για διδασκαλία και µάθηση
Φάση επιστηµονικής θεωρητικής
συγκρότησης (φαινόµενα αγωγής: έρευνα –
προτάσεις – σύστηµα γνώσης)
Κινείται παράλληλα µε την εξέλιξη της
επιστήµης, αλλά και µε δικούς της ρυθµούς
H Παιδαγωγική ως πρακτική φιλοσοφία
Προεπιστηµονική φάση της Παιδαγωγικής
Χρησιµοποιεί φιλοσοφικές, θεολογικές και πολιτικές
παραδοχές για τα εκπαιδευτικά θέµατα µέσα από ένα
θεωρητικό λόγο – φιλοσοφικός στοχασµός
Αριστοτελική φιλοσοφία: Παιδαγωγική = αναζήτηση της
γνώσης γύρω από το φαινόµενο της αγωγής (κλάδος της
πρακτικής φιλοσοφίας)
Σκοποί της αγωγής, αρχές της παιδαγωγικής πράξης, ο
ανθρώπινος προορισµός, µορφές οργάνωσης της αγωγής,
αντικείµενο της αγωγής
Παιδαγωγικές απόψεις ξεκοµµένες από οποιοδήποτε
πλαίσιο αναφοράς – καθολικότητα παιδαγωγικών
φαινοµένων
Εξέταση της οντολογίας και δεοντολογίας των
εκπαιδευτικών πραγµάτων
Η εξέλιξη της παιδαγωγικής ως
«επιστήµης»
17ος αι: αρχίζει να διαµορφώνεται µια καθαρά
«παιδαγωγική» σκέψη
Ratke (Ρατίχιος) – Νοva Didactica (Nέα ∆ιδακτική)
Comenius – Didactica Magna (Μεγάλη ∆ιδακτική:
πραγµατεία περί της παγκόσµιας τέχνης του
διδάσκειν τα πάντα στους πάντες)
∆ιαφωτισµός (18oς αι): τάση για συγκρότηση
µιας θεωρίας της αγωγής
Rousseau – Αιµίλιος ή περί αγωγής
Pestalozzi
Η εξέλιξη της παιδαγωγικής ως
«επιστήµης»
19ος αι: η Παιδαγωγική αρχίζει να αποκτά
επιστηµονικότητα
Herbart: πατέρας της επιστηµονικής παιδαγωγικής
∆υνατότητες και προϋποθέσεις µόρφωσης του ανθρώπου
Καθορισµός των στόχων της εκπαίδευσης
Μεθόδευση της διδασκαλίας
Η Παιδαγωγική µπαίνει στα Παν-µια
Συζητείται κατά πόσο είναι «ανεξάρτητη» επιστήµη
Παιδαγωγική: Φιλοσοφία – Ψυχολογία;;
Η εξέλιξη της παιδαγωγικής ως
«επιστήµη»
Αρχές 20ού αι: σύστηµα επιστηµονικής σκέψης
Συνδέεται µε µια σειρά από συνθήκες:
φαινόµενα της αγωγής: πιο πολύπλοκα
παιδαγωγική πράξη: πιο σύνθετη
δεν αρκεί η χαρισµατική ικανότητα του παιδαγωγού
και η εµπειρία του
χρειάζεται επιστηµονικό υπόβαθρο να οργανωθούν
οι διάφορες διαδικασίες και να µελετηθούν τα
φαινόµενα
οι πρακτικές φιλοσοφίες δεν έχουν τίποτα το
ορθολογικό και το µεθοδικό
Η παιδαγωγική ως «επιστήµη»
Αποδεσµεύεται από Θεολογία και Φιλοσοφία
(Ηθική)
∆ιαφοροποιούνται οι µέθοδοι και τα αντικείµενα
ενασχόλησής της
∆έχεται επιδράσεις από τις κοινωνικές επιστήµες
(Ψυχολογία, Κοινωνιολογία)
Καλείται να καθορίσει το αντικείµενό της σε σχέση
µε συγγενείς επιστήµες, ως αυτόνοµη και
εφαρµοσµένη επιστήµη
Αποµακρύνεται από τις ιδεολογίες και στρέφεται
περισσότερο στην έρευνα της παιδαγωγικής
πραγµατικότητας
Είναι η παιδαγωγική «επιστήµη»;
Η έννοια της επιστήµης
«επίσταµαι» = γνωρίζω καλά
Επιστήµη = διαδικασία αναζήτησης της γνώσης για τον
κόσµο
∆ηµιούργηµα συναίνεσης ανθρώπων και προϊόν µιας
εποχής
∆εν καθορίζονται απόλυτα τα χαρακτηριστικά, οι
λειτουργίες και οι µέθοδοι
Αντιλήψεις για την «επιστήµη» διαφοροποιούνται
ανάλογα µε την εποχή
Κοινωνικο-πολιτισµικές συνθήκες
Φιλοσοφικές παραδόσεις
Χαρακτηριστικά ή κριτήρια της
«επιστηµονικότητας»
Αντικειµενικότητα ερευνητή (κριτική απόσταση)
Ανοιχτή στον έλεγχο διαδικασία (δεν υπάρχει
απόλυτη αλήθεια)
Προϊόν διαλόγου µιας επιστηµονικής κοινότητας
Σκοπός: η εξαγωγή «έγκυρων» θέσεων. Μέθοδος
Επικέντρωση σε συγκεκριµένα ερευνητικά
προβλήµατα (αντικείµενο)
Μεθοδική και συστηµατική διαδικασία για
προσέγγιση και έλεγχο της γνώσης
Είναι η Παιδαγωγική επιστήµη;
Παιδαγωγική: ανήκει στις Κοινωνικές και
Ανθρωπιστικές επιστήµες
Θεωρητική και εφαρµοσµένη επιστήµη
Αντικείµενο: οι σκοποί, τα κριτήρια, οι
προϋποθέσεις και οι διαδικασίες
οργάνωσης, λειτουργίας και αξιολόγησης
της αγωγής, της εκπαίδευσης και της
µάθησης
Η αµφισβήτηση της Παιδαγωγικής
ως επιστήµης
Παιδαγωγική: σύνολο από θεωρητικές
ιδέες και προτάσεις, ιδεολογικά
καθορισµένες, που δε σχετίζονται απόλυτα
µε την εκπαιδευτική πραγµατικότητα
∆εν υπάρχει επιστηµονική βάση στις
παιδαγωγικές πρακτικές της εκπαίδευσης
Η χρησιµότητα της παιδαγωγικής γνώσης
είναι αµφισβητούµενη
Οι θετικά διακείµενες απόψεις
Υπάρχει επιστηµονική βάση
Αντικείµενο: τα φαινόµενα της αγωγής και της
εκπαίδευσης
Μεθοδολογία των Κοινωνικών Επιστηµών
Συνδυάζει µια επιστηµονική (οντολογική) και µια
ιδεολογική (δεοντολογική) υπόσταση
∆ιαφέρουν:
Συγκροτεί ήδη ένα συµπαγές και ενιαίο σώµα επιστηµονικής
γνώσης και πρακτικής
Είναι σε πορεία διαµόρφωσης - υπάρχει µια δυναµική – ανάγκη
νέου προσδιορισµού
Ποια η έννοια της Παιδαγωγικής
ως επιστήµης;
Πολυφωνία αντιλήψεων
∆ιαφοροποιήσεις ανάλογα µε εποχές
Σχετίζονται µε αντιλήψεις για την έννοια
της «επιστήµης»
Ιδιαιτερότητα αντικειµένου της: άνθρωπος
Είδος γνώσης
∆υνατότητες προσέγγισης και µέτρησής της
Είναι η Παιδαγωγική αυτόνοµη
επιστήµη;
Έχει το δικό της αντικείµενο και µεθόδους
έρευνας
Βασίζεται και αξιοποιεί πορίσµατα άλλων
επιστηµών
Η γνώση του «αντικειµένου» από µόνη της δεν
είναι αρκετή για αγωγή και διδασκαλία
Μεγάλο φάσµα προβληµάτων αποτελούν το
αντικείµενο της Παιδαγωγικής
Επιστηµολογικές σχολές της
Παιδαγωγικής
Πειραµατική ή Εµπειρική Παιδαγωγική
Ερµηνευτική Παιδαγωγική
Κριτική Παιδαγωγική
Πειραµατική ή Εµπειρική
Παιδαγωγική
Συλλογή και επεξεργασία απτών, εµπειρικών δεδοµένων – κατανόηση
εκπαιδευτικής πραγµατικότητας – αποτελεσµατικές πρακτικές
Πειραµατικές εφαρµογές (παρατηρήσεις, µετρήσεις, δηµοσκοπήσεις, κλπ)
Εντοπισµός αιτιοκρατικών νόµων – προβλέψεις
Θετικιστική αντίληψη: Ανθρωπιστικές = Φυσικές επιστήµες (εµπειρικο-
αναλυτική προσέγγιση – ιδεολογική καθαρότητα επιστήµης)
Μέσα του 20ού αι και µετά: αναβάθµιση Παιδαγωγικής Επιστήµης
Μπιχεβιορισµός: δασκαλοκεντρική προσέγγιση – παρεµβάσεις ελέγχου
Νέα Αγωγή: παιδοκεντρική προσέγγιση – ανάπτυξη συνολικής προσωπικότητας
µαθητή
Μέσα του 20ού αι και µετά: αναβάθµιση Παιδαγωγικής Επιστήµης
Αποµάκρυνση Παιδαγωγικής από αβάσιµους ισχυρισµούς και τις δεοντολογικές
παραινέσεις
Όµως, αδυνατεί να συλλάβει το πολύπλοκο πλέγµα των υποκειµενικών
προθέσεων και ερµηνειών όλων των πρωταγωνιστών της εκπαιδευτικής
πραγµατικότητας
Αλληλεξάρτηση ανάµεσα σε αιτιακούς παράγοντες και πρόκληση διαφορετικών
αποτελεσµάτων ανάλογα µε τις συνθήκες του πλαισίου µέσα στο οποίο
συµβαίνει η όποια ενέργεια.
Ερµηνευτική Παιδαγωγική
Αντι-θετικιστική οπτική: ∆εν υπάρχουν γενικοί αιτιοκρατικοί
κανόνες που διέπουν και εξηγούν τη µάθηση και την εκπαίδευση
Τα άτοµα διαµορφώνουν τη συµπεριφορά τους ανάλογα µε το πώς
αντιλαµβάνονται και ερµηνεύουν την πραγµατικότητα
Ερµηνεία (κατανόηση) των παιδαγωγικών φαινοµένων όπως
δοµείται µέσα από την επικοινωνία εκπαιδευτικών – εκπαιδευόµενων
Ευρύτερα σχήµατα ερµηνείας της συµπεριφοράς µε πιθανότητες
πρόβλεψης
Εθνογραφικές - ποιοτικές µέθοδοι έρευνες
Ανάδειξη των υποκειµενικών/ συγκειµενικών παραµέτρων που
διαµορφώνουν τις αντιλήψεις και τις δράσεις των ατόµων/ οµάδων
Κριτική:
Εγκλωβίζεται σε υποκειµενισµούς – αδυνατεί να δώσει έγκυρες
γενικεύσεις
∆εν διακρίνει τις κοινωνικές επιδράσεις στην υποκειµενική αντίληψη –
δεν ασκεί κριτική στις µη δίκαιες κοινωνικές συνθήκες
Κριτική Παιδαγωγική
Αντι-θετικιστική προσέγγιση αλλά και επικριτική απέναντι στον
υποκειµενισµό της Ερµηνευτικής προσέγγισης
Η Παιδαγωγική Επιστήµη οφείλει να αναδεικνύει κοινωνικο-
οικονοµικές σχέσεις και εξαρτήσεις στην κοινωνία και την
εκπαίδευση και τους τρόπους µε τους οποίους τις διαµορφώνουν
Στόχος: η χειραφέτηση των εκπαιδευόµενων – ο εκδηµοκρατισµός
της εκπαίδευσης / κοινωνίας
Κριτική ανάλυση – έρευνα δράσης (action research): έρευνα
παρέµβασης στο σχολείο
Κριτική:
Έντονη πολιτικοποίηση – ελλιπής παιδαγωγική υπόσταση
∆εν διακρίνει τις κοινωνικές επιδράσεις στην υποκειµενική αντίληψη –
δεν ασκεί κριτική στις µη δίκαιες κοινωνικές συνθήκες