Εισαγωγή στη Γνωσιοεπιστήμη Ι

Νους και Μηχανή

Φ. Β. Καργόπουλος
ΑΠΘ

Διάλεξη Ι: Από την Επιστημονική

στην Γνωστική Επανάσταση
 Στόχοι του Μαθήματος Ψ721
• Να εισαγάγει στην Γνωσιοεπιστήμη που είναι
η διεπιστημονική απόπειρα να εξηγηθεί η
νοημοσύνη ως σύστημα επεξεργασίας
φυσικών συμβολικών αναπαραστάσεων.
• Να διερευνήσει τη μηχανιστική υπόθεση: Η
νοημοσύνη μπορεί να εξηγηθεί ως
μηχανιστικό σύστημα, δηλαδή ως σύνολο
υπολογιστικών προγραμμάτων.

Ιστορικά:
Descartes, Hobbes, Leibniz
• Η νεότερη ενασχόληση με τον νου θεμελιώνεται στην
αρχή του Descartes «Cogito ergo sum».
• Ο Descartes θεωρεί τον νου ως απλό στοιχείο, που
είναι άμεσα γνωστό και έχει γνωστικό χαρακτήρα. Η
θέση αυτή επηρεάζει την νεώτερη ενασχόληση με την
φιλοσοφική και την επιστημονική ψυχολογία.
• Ο Hobbes απόλυτα υλιστής θεωρεί τις νοητικές
διαδικασίες ως μηχανιστικούς υπολογισμούς.
• Ο Leibniz οραματίζεται γλώσσα λογικής που θα
επιτρέπει την ακριβοδίκαιη , εφικτή και ορθολογική
λύση όλων των φιλοσοφικών και επιστημονικών
προβλημάτων που επιδέχονται λύση.
 Το πρόβλημα της ψυχοφυσικής
αιτιότητας (Descartes)
1. Το σώμα είναι υλική οντότητα
2. Ο νους είναι μη υλική οντότητα
3. Η ύλη αλληλοεπιδρά μόνο με ύλη
4. Νους και σώμα αλληλοεπιδρούν
• Ο Descartes μας κληροδότησε το παραπάνω
πρόβλημα καθώς και την διαβεβαίωση ότι όλες
οι σωματικές μας αντιδράσεις εκτός από τις
ελεύθερες πράξεις διέπονται από τους νόμους
της μηχανικής.

Hobbes : Το πρόγραμμα του Υλιστή

• Δεδομένου του ότι ένας νους σκέφτεται,
αντιλαμβάνεται και αισθάνεται, πρέπει να
ανακαλύψουμε τις μηχανικές διαδικασίες που
πρέπει να ακολουθήσει ένα υλικό σώμα για να
εκτελέσει τις παραπάνω διαδικασίες.
• Αντίρρηση: μα όταν κάνω κάτι μηχανικά, δεν
σκέφτομαι και όταν σκέφτομαι, δεν κάνω κάτι
μηχανικά.
• Simon: “Μα και βέβαια σκέφτονται οι μηχανές:
εγώ είμαι μια μηχανή και σκέφτομαι”
 Leibniz: Το εξηγητικό χάσμα
• Όσο και καλύτερες μεθόδους διείσδυσης,
παρατήρησης και απεικόνισης των
συμβαινόντων στο σώμα και στον εγκέφαλο
και αν αναπτύξουμε, ποτέ δεν θα δούμε εκεί
κάτι το νοητικό. Το μόνο που θα βλέπουμε
είναι υλικές δομές και ενεργειακές
αλληλεπιδράσεις μεταξύ των δομών. Ποτέ μια
σκέψη, μια έννοια, ένα συναίσθημα, μια
εικόνα, μιαν ανάμνηση.

Νεότεροι Προβληματισμοί
• Τα παραπάνω προβλήματα συνοψίζονται στην
σύγχρονη σκέψη γύρω στο βασικό χαρακτηριστικό
της προθετικότητας (intentionality) που διαχωρίζει
τις υλικές διεργασίες από τις νοητικές.
• Το πρόβλημα γίνεται: πώς μπορούμε να εντάξουμε
τις προθετικές εξηγήσεις της ψυχολογίας και
πολλών από τις επιστήμες του ανθρώπου μέσα στο
πλαίσιο της γενικότερης κοσμοθεωρίας μας που
δεν έχει θέση για τέτοιες εξηγήσεις.
 Προθετικότητα στην ψυχολογία
• Κάθε εξήγηση που εμπλέκει νοητικές διεργασίες
(ήθελε, σκέφτηκε, είδε, θυμήθηκε, υπολόγισε, …)
κατά κανόνα επικαλείται προθετικότητα γιατί κάθε
μία από αυτές τις διεργασίες δεν έχει νόημα χωρίς
το περιεχόμενο στο οποίο αναφέρεται ή στοχεύει.
• Κατά τον Brentano το αντικείμενο στο οποίο
αναφέρεται μια νοητική διεργασία δεν είναι
απαραίτητο να υπάρχει ή να υπάρχει με τον ίδιο
τρόπο με τον οποίο στοχεύεται στην διαδικασία.

Προθετικότητα
• Πουθενά αλλού στη φύση δεν παρατηρείται
προθετικότητα. Αν κάποια εξήγηση την
επιστράτευε θα κατηγορείτο, σωστά, για
ανθρωπομορφισμό.
• Ερώτηση 1: Είναι κάθε τι το νοητικό αυτόματα και
προθετικό; Είναι, δηλαδή, αλήθεια ότι κάθε
νοητική και ψυχική μας κατάσταση αναφέρεται σε
κάποιο αντικείμενο στο οποίο στοχεύει;
• Ερώτηση 2: Είναι οι ψυχοδυναμικές εξηγήσεις
προθετικές;
 Συμπεριφορισμός
• Επιμένοντας στην βιολογική μεθοδολογία, και σε
αυστηρό εμπειρισμό και θετικισμό, ο
Συμπεριφορισμός προτείνει να αγνοηθεί και να
παρακαμφθεί η προθετικότητα και γιατί δεν μπορεί
να παρατηρηθεί και γιατί η προσφυγή σ αυτήν
αποτελεί κυκλική εξήγηση.
• Το παράδειγμα της αναζήτησης του χαμένου.
• Homunculus.
• Το πρόγραμμα του Συμπεριφορισμού

Ανατροπή του Συμπεριφορισμού Ι

• Οι ίδιοι οι συμπεριφοριστές στις μελέτες τους
πάνω στην μάθηση έδειξαν ότι μοντέλα που δεν
λάμβαναν υπόψη νοητικά στοιχεία (όπως οι χάρτες
και η λανθάνουσα μάθηση του Tolman
• Ανάλογα σημαντικές έρευνες των Rescorla,
Seligman, Garcia & Koeling, Kamin, Bandura έδειξαν
ότι καλύτερο μοντέλο μάθησης είναι το Stimulus-
Stimulus Learning του MacIntosh, όπου ένας
ερεθισμός γίνεται βάση πρόβλεψης (νοητικό
στοιχείο) για άλλο ερεθισμό που επίκειται.
 Ανατροπή του Συμπεριφορισμού ΙΙ
• Ο λογικός συμπεριφορισμός των Russell,
Wittgenstein, Ryle, Feigl προσκρούει στο ότι η
ανάλυση των νοητικών με βάση τις διαθέσεις
προς συμπεριφορά αναγκαστικά πρέπει να
επιστρατεύσει τις πεποιθήσεις του οργανισμού
πράγμα που ουσιαστικά επικαλείται
προθετικότητα.

Ανατροπή του Συμπεριφορισμού ΙΙΙ

• Η απόπειρα του Skinner να εξηγήσει την γλώσσα ως
συμπεριφορά βασιζόμενη σε έμμεση ενίσχυση και μόνο
ανατρέπεται από την κριτική του Chomsky.
• Η γλώσσα είναι σύστημα χειρισμού πληροφορίας (και όχι
κυρίως επικοινωνίας) και έχει τόση συνθετότητα όση και η
πληροφορία που πρέπει να χειριστεί.
• Ο χειρισμός γίνεται βάση αυστηρά μορφοτυπικών
κανόνων. Όπως και οι υπολογισμοί.
• Ο συμπεριφορισμός δεν μπορεί να εξηγήσει γλώσσα, άρα
ούτε σκέψη στον βαθμό που η σκέψη βασίζεται στη
γλώσσα, ούτε συμπεριφορά στο βαθμό που η
συμπεριφορά βασίζεται στη σκέψη.
• Η γλώσσα ως παράθυρο για να δούμε στο νου.
 Ανατροπή του Συμπεριφορισμού ΙV
• Η γένεση της τεχνητής νοημοσύνης που έχει ως
στόχο να δημιουργήσει μηχανήματα που
εκτελούν έργα που όταν τα εκτελούν οι
άνθρωποι θεωρούμε ότι τα έργα αυτά είναι
αποτελέσματα της νοημοσύνης τους και μόνο.
• Περισσότερα για το θέμα αυτό στις επόμενες
διαλέξεις για τους Turing, von Neuman, Simon,
Minsky.
• Σχέσεις της ΤΝ με το πρόγραμμα Chomsky.

Διάλεξη ΙΙ: Γνωστική Επανάσταση,

Γνωστική Ψυχολογία, Γνωστικισμός,
ΓνωσιοΕπιστήμη και Υπολογιστικός
Λειτουργισμός
 Γνωστική Επανάσταση
• Ο όρος αυτός χρησιμοποιείται με την σημασία
του Kuhn για να περιγράψει την στροφή
σημαντικών ψυχολόγων στην μελέτη του
νοητικού παρά την τότε (1960) κυριαρχία του
Συμπεριφορισμού.
• Miller, Neisser, Paivio, Sheppard, Kosslyn,
Wason, Holyoak, Johnson-Laird.
• Η γνωστική ψυχολογία γίνεται (ο) βασικός
κλάδος της ψυχολογίας.

Γνωσιοεπιστήμη Ι
• Η διεπιστημονική προσπάθεια για εξήγηση της
νοημοσύνης. Εμπλέκονται οι:
• Επιστήμη των Η/Υ (ειδικότερα ΤΝ και Νευρωνικά
Δίκτυα)
• Ψυχολογία (ειδικότερα Γνωστική Ψυχολογία,
Αναπτυξιακή Ψυχολογία, Ψυχογλωσσολογία)
• Φιλοσοφία (ειδικότερα Λογική, Φιλοσοφία της
Γλώσσας και της Νόησης, Επιστημολογία)
• Γλωσσολογία
• Νευροεπιστήμες.
 Γνωσιοεπιστήμη ΙΙ
• Οι επιστήμες που απαρτίζουν την
Γνωσιοεπιστήμη δεν ασχολούνται απλώς όλες
με τον νου αλλά σε συνεργασία.
• Η ιδέα είναι ότι ο νους και η νοημοσύνη είναι
τέτοιες ιδιότητες που δεν μπορούν να
εξεταστούν από μία μόνο σκοπιά αλλά πρέπει
να φωτιστούν ταυτόχρονα από πολλές
σκοπιές.

Γνωσιοεπιστήμη ΙΙΙ
• Η κάθε συμβαλλόμενη επιστήμη έχει
διαφορετική μέθοδο
• Η ΤΝ είναι μηχανική/κατασκευαστική και
υποχρεωτικά παράγει τεχνητό αντικείμενο. Η
ψυχολογία είναι πειραματική. Η φιλοσοφία
είναι αναλυτική εννοιών/οντοτήτων και
συνθέτει γενική θεωρία. Η Γλωσσολογία είναι
μορφοτυπική. Η Νευροεπιστήμη είναι
βιολογική.
 Γνωσιοεπιστήμη ΙV
• Για να μπορέσουν να εξετάσουν το ίδιο
αντικείμενο με τις διαφορετικές τους μεθόδους, οι
5 επιστήμες όταν λειτουργούν στο πλαίσιο της ΓΕ
συμφωνούν και σε γενικότερη οντολογία που
επιβάλλει και την ανάλογη γενική μεθοδολογία.
Για το λόγο αυτόν δεν παρουσιάζονται ιστορικά ως
ακριβώς ισότιμες. Στην αρχική φάση κεντρική θέση
κατείχε η ΤΝ, ενώ η νευροεπιστήμη είχε
περιφερειακή θέση. Αργότερα θα μάθουμε πώς
διαμορφώνεται διαφορετικά η σχέση τους.

Γνωσιοεπιστήμη V
• Ο βασικός λόγος για την παραπάνω οργάνωση των
επιστημών της ΓΕ είναι ότι η κυρίαρχη οντολογία
της ΓΕ υπήρξε αυτή της Επιστήμης των Η/Υ.
• Ειδικότερα ο Η/Υ μας έδωσε μοντέλο με βάση το
οποίο μπορέσαμε να προσπελάσουμε τη
νοημοσύνη, ξεπερνώντας τις θεωρητικές δυσκολίες
που παρουσίαζε η ψυχοφυσική αιτιότητα και η
προθετικότητα του νοητικού.
 Η/Υ και ψυχοφυσική αιτιότητα Ι
• Ο Η/Υ δεν είναι (μόνο) αριθμομηχανή αλλά είναι
κυρίως δύο πράγματα:
• Εκτελεστής οδηγιών (δηλαδή όποια διαδικασία
μπορούμε να εκφράσουμε με ακριβείς και πλήρεις
οδηγίες ο υπολογιστής μπορεί να την εκτελέσει)
• Χειριστής συμβόλων (ο τρόπος που εκτελεί
οποιαδήποτε οδηγία ένας υπολογιστής είναι
επεξεργαζόμενος σύμβολά με μορφοτυπικό τρόπο).

Η/Υ και ψυχοφυσική αιτιότητα ΙΙ

• Αυτό που προσέφερε ο Η/Υ είναι ότι έδωσε
έναν τρόπο (κατά ορισμένους -Fodor- τον
μοναδικό) να λυθεί το πρόβλημα της
ψυχοφυσικής αιτιότητας.
• Είναι δυνατόν να εξηγηθεί πώς από ύλη και
μόνο μηχανικά παράγεται νοημοσύνη γιατί
και ο Η/Υ είναι μόνο ένα μηχάνημα αλλά
παράγει νοητικό έργο και ο τρόπος που το
κάνει αυτό δεν αποτελεί μυστήριο.
 Υπολογιστικός Φανξιοναλισμός Ι
• Η υιοθέτηση του μοντέλου του Η/Υ οδήγησε
σε φιλοσοφική θεωρία για την φύση του
νοητικού που επηρέασε την ΓΕ και όλες τις
επιστήμες της.
• Ο Υπολογιστικός Φανξιοναλισμός αποφεύγει
να ασχοληθεί με το τι είδους οντότητα είναι ο
νους αλλά επικεντρώνει την προσοχή του στο
τί κάνει ο νους, δηλαδή το ποιες διαδικασίες
εκτελεί.

Υπολογιστικός Φανξιοναλισμός ΙΙ
• Ο νους δεν είναι κάποια μυστήρια οντότητα
αλλά μια σειρά από σύνθετες διαδικασίες η
ανίχνευση, η ανάλυση, και η προσομοίωση
των οποίων αποτελεί τον τελικό στόχο της ΓΕ.
Όταν γνωρίζουμε με λεπτομέρεια όλες τις
διαδικασίες που εκτελεί ένας νους τόσο καλά
ώστε να μπορούμε να τις παραγάγουμε και
μηχανικά, τότε γνωρίζουμε τα πάντα για τη
νόηση.
 Υπολογιστικός Φανξιοναλισμός ΙΙΙ
• Συνοψίζοντας σε ένα σλόγκαν/αναλογία

• Ο νους είναι για τον εγκέφαλο:

• ό,τι είναι το πρόγραμμα για τον υπολογιστή,
• ό,τι είναι το software για το hardware.

Υπολογιστικός Φανξιοναλισμός ΙV
• Από το μοντέλο αυτό ακολουθεί η κοινή
οντολογία του προγράμματος της ΓΕ:
• Οι νοητικές διεργασίες είναι υπολογιστικές
διεργασίες πάνω σε συμβολικές
αναπαραστάσεις.
• Οι αναπαραστάσεις αντιστοιχούν σε
πληροφορίες στο περιβάλλον τις οποίες
επεξεργάζεται ο νους.
• Σχέση με συμπεριφορισμό.
 Υπολογιστικός Φανξιοναλισμός V
• Μεθοδολογικα:
• Τα προβλήματα νοημοσύνης λύνονται με βάση την
αντίστροφη μηχανική που αναλύει σύνθετες
διαδικασίες σε απλούστερες και αυτές σε
απλούστερες μέχρι αυτές που εκτελούνται μόνο ή
σχεδόν μόνο μηχανικά. Στην συνέχεια συντίθενται με
αντίστροφη σειρά και κριτήριο επιτυχίας είναι η
προσομοίωση. Όταν επιτευχθεί αυτή τότε το
πρόβλημα θεωρείται ότι λύθηκε.
• Το αν ο ανθρώπινος εγκέφαλος λύνει το ίδιο
πρόβλημα με τον ίδιο τρόπο είναι λεπτομέρεια
χρήσιμη αλλά όχι κρίσιμη.

Υπολογιστικός Φανξιοναλισμός VΙ
• Οι παραπάνω λόγοι εξηγούν και τη διαφορά στη
σημασία που αποδίδεται στην ΤΝ εν σχέσει με την
νευροεπιστήμη.
• Η νοημοσύνη στην πρώτη αυτή περίοδο της ΓΕ
παρουσιάζεται κυρίως ως ιδιότητα μορφοτυπικής
φύσης και όχι βιολογικής και προϋποθέτει
συστήματα συμβολικών αναπαραστάσεων.
• Υπάρχει νοημοσύνη εκεί όπου υπάρχει χειρισμός
συμβολικών αναπαραστάσεων.
 Ερωτήματα
• Είναι όμως όλη η νοημοσύνη μας μια γκάμα από
διαδικασίες/συνταγές που εφαρμόζουμε
συστηματικά σε διάφορες περιπτώσεις;
• Είναι τα νοητικά στοιχεία αναπαραστάσεις;
• Τι είδους αναπαραστάσεις είναι οι νοητικές;
• Αποτελεί η ιδέα αυτή μια πλήρη εξήγηση της
νοημοσύνης; Υπολείπεται κάτι;
• Θα αρχίσουμε την επόμενη εβδομάδα από το
ερώτημα τι είναι νοημοσύνη και τι θα
αποτελούσε επαρκή εξήγησή της.

Διάλεξη ΙIΙ: Η νοημοσύνη και

η εξήγησή της
 Γιατί εξήγηση της νοημοσύνης;
• Θεωρητικός λόγος: Γιατί ανήκει στις θεμελιώδεις
οντότητες/ιδιότητες/σχέσεις που απαρτίζουν το σύμπαν:
χώρος, χρόνος, αριθμός, ύλη, μεταβολή, δύναμη (αιτία),
ζωή, συμπεριφορά (μάθηση), νοημοσύνη, συνείδηση,
αξία.
• Ειδικός λόγος: Η ψυχολογία που ασχολείται με τις 4
τελευταίες κάνει ουσιαστική χρήση της έννοιας. Μια
σημαντική οικογένεια εφαρμογών της χρησιμοποιεί
μετρήσεις νοημοσύνης (ψυχομετρία).
• Γιατί ζούμε σε κοινωνικό περιβάλλον που απαιτεί και
χαρακτηρίζεται σε μεγάλο βαθμό από νοημοσύνη.
(Aκόμη και η βλακεία είναι είδος μειωμένης ή στρεβλής
νοημοσύνης είναι).

Επιστημολογικά Caveat
• Οι πραγματικά θεμελιώδεις έννοιες δεν
μπορούν να υπαχθούν σε ανώτερα είδη, άρα
δεν μπορούν εύκολα να οριστούν.
• Υπάρχει πάντοτε ο κίνδυνος να προϋποθέτει η
εξήγηση το εξηγητέο (κυκλική εξήγηση).
• Η ‘πανταχού’ παρουσία της νοημοσύνης, η
φυλογενετική εξέλιξη της και η οντογενετική
ανάπτυξη της δημιουργεί προβλήματα πολλών
ειδών νοημοσύνης, πιθανώς χωρίς ενιαία
εξήγηση.
 Εξήγηση
• Τυπικά μια εξήγηση είναι λογική παραγωγή κάποιου
γεγονότος που ισχύει/συμβαίνει στον κόσμο από Νόμους
(γενικεύσεις που περιγράφουν ή υπαγωγές ειδών σε άλλα
είδη ή συμμεταβολές μεγεθών) και αρχικές συνθήκες που
υπαγάγουν το εξηγητέο στους νόμους.
• Ουσιαστικά μια εξήγηση είναι τελικά ένα είδος αναγωγής
όπου ένα φαινόμενο αποκαλύπτεται ως αποτέλεσμα πιο
βασικών οντοτήτων και μηχανισμών που ‘υπόκεινται’ του
φαινομένου.
• Τρία στοιχεία σε κάθε εξήγηση:
• το εξηγητέο (explanandum): Νοημοσύνη
• το εξηγούν (explanans): Μηχανισμός
• η εξήγηση: Τι είδους στοιχεία του εξηγούντος ,και με ποιο
τρόπο, παράγουν τα στοιχεία του εξηγητέου.

Κοσμολογία, εξέλιξη, ανάπτυξη

• Οι 4 θεμελιώδεις έννοιες που εξετάζει (και) η
ψυχολογία δεν παρέχουν εύκολη δομή για
αναγωγή της μίας στην άλλη.
• Ωστόσο ξέρουμε (από την κοσμολογία) ότι
όπως υπήρξε ύλη χωρίς να υπάρχει ζωή, έτσι
ξέρουμε ότι υπήρξε ζωή χωρίς συμπεριφορά
και συμπεριφορά χωρίς νοημοσύνη. Το
επόμενο πάντα εξηγείται με βάση το
προηγούμενο.
• Το ίδιο ισχύει και εξελικτικά και αναπτυξιακά.
 Δυσκολίες στον ορισμό του νου
• Νους, νόηση, νοημοσύνη (συνώνυμα;)
• Ευφυία, ευστροφία, εξυπνάδα, πονηριά,
οξυδέρκεια, οξύνοια, αγχίνοια, σοφία, και άλλα
πολλά όπως και τα γνωστά αντίθετά τους. Δεν
μας ενδιαφέρουν οι αξιολογικοί χαρακτηρισμοί ή
οι τρόποι κατάταξης συμπεριφορών. Το
πρόβλημα είναι αν υπάρχει ή όχι νοημοσύνη και
πώς προκύπτει.
• Το ότι η νοημοσύνη μετράται και αναπτύσσεται
μας ενδιαφέρει ως δεδομένο.

Ορισμοί νοημοσύνης
• Ικανότητα για αφηρημένη σκέψη (Terman)
• Ικανότητα μάθησης για προσαρμογή στο περιβάλλον
(Colvin)
• Ικανότητα προσαρμογής σε σχετικά νέες καταστάσεις
(Pintner)
• Βιολογικός μηχανισμός μέσω του οποίου σύνθετοι
ερεθισμοί συνδυάζονται και επιδρούν ενιαία στην
συμπεριφορά (Petersen)
• Ικανότητα να αποκτάς ικανότητες (Woodrow)
• Ικανότητα να μάθεις και να εκμεταλλευτείς την εμπειρία
(Dearborn)
• Ικανότητα λογικού συλλογισμού
• Ταχύτητα και έλεγχος μάθησης
• Προσαρμογή μέσων σε σκοπούς
• Αυτό που μετρούν τα τεστ νοημοσύνης
 Προβλήματα ορισμών νοημοσύνης

• Συχνά επαρκείς, άλλοτε αναγκαίες συνθήκες ποτέ

και τα δύο, όπως απαιτείται.
• Χρησιμότερες οι αναγκαίες γιατί επιτρέπουν την
συλλογή στοιχείων που απαρτίζουν την
νοημοσύνη. Για παράδειγμα η ύπαρξη μνήμης
είναι αναγκαία για νοημοσύνη. Τι άλλο;
• Είναι ένα πράγμα η νοημοσύνη ή πολλά; Και πόσα;
Πόσο διαφορετικά; Sternberg, Gardner.

Νοημοσύνη και προθετικότητα Ι

• Αν η παλιά ιδέα ότι αυτό που χαρακτηρίζει το
νοητικό είναι η προθετικότητα τότε γιατί να
μην χρησιμοποιήσουμε την προθετικότητα
για να ορίσουμε την νοημοσύνη;
• Οbscurus per obscurum?
• Ταύτιση δεν είναι εξήγηση.
 Νοημοσύνη και προθετικότητα ΙΙ
• Εξήγηση νοημοσύνης σημαίνει να δείξουμε πώς
είναι δυνατόν ένα σύστημα που έχει
(προθετικές) αναπαραστάσεις να προκαλεί (­να
γίνεται αιτία για­) συμπεριφορά.
• Στην Κοινή Ψυχολογική Γνώση τούτο απαιτεί
συνταίριασμα(μέσω υπολογισμών) επιθυμιών
και πεποιθήσεων (προθετικών καταστάσεων).
• Η αρχή/πρόβλημα της ορθολογικότητας.
• Ο Η/Υ (ή κάτι σαν τον Η/Υ) είναι ο μόνος γνωστός
μηχανισμός που μπορεί να εκτελέσει τέτοια
λειτουργία.

Στοιχεία νοημοσύνης
• Από την προθετικότητα: αναφορά σε
πράγματα που δεν ισχύουν στο άμεσο
περιβάλλον (χρονικά και χωρικά)
• Βασικό στοιχείο η πληροφορία και ο
χειρισμός της
• Λύση προβλημάτων
• Μάθηση και μνήμη
• Δημιουργικότητα
• Γλώσσα
 Ορισμός Νοημοσύνης:
• Πολύ γενική νοητική ικανότητα που μεταξύ άλλων
περιλαμβάνει την ικανότητα του ατόμου να συλλογίζεται,
να σχεδιάζει, να λύνει προβλήματα, να σκέπτεται
αφηρημένα, να κατανοεί σύνθετες ιδέες, να μαθαίνει
γρήγορα και να μαθαίνει από την εμπειρία. Δεν είναι
μάθηση από βιβλία ή εξυπνάδα σε απαντήσεις σε τεστ.
Αντανακλά ευρύτερη και βαθύτερη ικανότητα κατανόησης
των όσων μας περιβάλλουν: το να ‘πιάνουμε’, να
‘βγάζουμε νόημα’ από τα πράγματα ή να ‘βρίσκουμε’ τι
πρέπει να κάνουμε. (Gottfredson 1997)
• 52 ερευνητές συμφώνησαν στον παραπάνω ορισμό.
• ΚΡΙΤΙΚΕΣ??

Ερωτήματα
• Η νοημοσύνη ως αναπτυσσόμενη ιδιότητα (νοημοσύνη
παιδιών). Πώς λειτουργεί αυτή η ανάπτυξη αν όχι
γνωστικά;
• Η νοημοσύνη ως εξελισσόμενη ιδιότητα (νοημοσύνη
ζώων). Υπάρχει σημείο ασυνέχειας; Πού; Στη χρήση
εργαλείων; γλώσσας; Η νοημοσύνη των ζώων είναι
ανάλογη της κοινωνικότητάς τους; Είναι η νοημοσύνη και
κοινωνικό μέγεθος;
• Έχει νόημα η μέτρηση νοημοσύνης; Ανάπτυξη
• Σχέση με μάθηση: η νοημοσύνη θα έπρεπε να είναι
προσβάσιμη σε μάθηση
• Μπορεί να αποδοθεί σε τίποτε άλλο εκτός από
συμπεριφορές;
• Υπάρχει νοημοσύνη χωρίς μνήμη; Χωρίς συνείδηση;
 Διάλεξη IV: Νοημοσύνη,
Αναπαράσταση, Μηχανή

Οντολογικός εντοπισμός
• Ερώτημα: σε ποια νέα πράγματα/νέα είδη που
θα ανακάλυπταν τα ταξίδια μας, τα τηλεσκόπιά
μας, τα μικροσκόπιά μας ή η αρχαιολογική μας
σκαπάνη θα ήταν σωστό να αποδώσουμε
νοημοσύνη; (Ανάλογη ερώτηση για το πού
αποδίδουμε πολιτισμό;)
• Σύνθετες (αλλά και προσαρμοζόμενες στις
καταστάσεις) διαδικασίες/συμπεριφορές
• Σύνθετες μηχανές/μηχανισμοί
• Σύμβολα
 Αντεπιχειρήματα
• Πολλές σύνθετες συμπεριφορές/διαδικασίες δεν
προϋποθέτουν νοημοσύνη (λ.χ. ένστικτο)
• Πολλοί σύνθετοι μηχανισμοί στην φύση (λ.χ. η
διπλή έλικα ή οποιοδήποτε όργανο σώματος)
εξηγούνται χωρίς επίκληση νοημοσύνης.
• Οι συμβολικές αναπαραστάσεις απευθύνονται
από νοήμονα όντα σε νοήμονα όντα που ήδη
συμμετέχουν σε κοινότητα με αποδεκτές
συμβάσεις αναπαράστασης.

Βασικά στοιχεία νοημοσύνης

• Τα αντεπιχειρήματα αντικρούονται περιορίζοντας
μηχανισμούς και διαδικασίες σε αυτές που
μπορούν να προσαρμοστούν σε νέες
καταστάσεις.
• Ο γενικός χαρακτηρισμός ‘λύση προβλημάτων’
καλύπτει εύκολα τόσο τις νέες καταστάσεις όσο
και τις συνηθισμένες εμπλοκές της νοημοσύνης.
• Η Νοημοσύνη συνίσταται στη λύση προβλημάτων
μέσω χειρισμού (γιατί δεν λέμε ‘νοητικών’;)
αναπαραστάσεων.
 Κοινά στοιχεία νοημοσύνης
• Με βάση τον οντολογικό καθορισμό της
νοημοσύνης (σε σύμβολά, σε σύνθετες
διαδικασίες και σε μηχανισμούς) μπορούμε
να εξετάσουμε τι κοινό υπάρχει σε όλα μέσω
του οποίου αποδίδεται νοημοσύνη.

Nοημοσύνη, Αναπαράσταση, Σύμβολο

• Στις προηγούμενες περιπτώσεις ένα κοινό
στοιχείο φαίνεται να είναι η αναπαράσταση.
• Δεδομένου του ότι η πλέον αποδεκτή
περίπτωση αναπαράστασης είναι η συμβολική,
θα μπορούσαμε να πούμε ότι
• ‘Η χρήση φυσικών συμβόλων είναι ικανή και
αναγκαία συνθήκη για νοημοσύνη;’ Υπόθεση
Φυσικών Συμβόλων των Newell & Simon
• Μπορούμε να φανταστούμε νοημοσύνη που
δεν εμπλέκει χειρισμό συμβόλων;
 Φυσικά σύμβολα & νοητικές
αναπαραστάσεις
Η συνθετότητα των προβλημάτων που καλείται να
λύσει ο νους υποχρεώνει ταυτόχρονο χειρισμό
πολλαπλών στοιχείων της πραγματικότητας που
ξεπερνά τα όρια του παρόντος ερεθισμού. Η
μνήμη (και όχι η άδηλη) είναι απαραίτητη.
Αναγκαστικά κάποιου είδους αναπαράσταση
απαιτείται. Η λειτουργία του Η/Υ προϋποθέτει
πάντοτε σύμβολα. Ανάλογα και η λειτουργία του
εγκεφάλου απαιτεί δομές ενεργοποίησης που
μπορούν να νοηθούν ως φυσικά σύμβολα.

Ορισμός Νοημοσύνης
• Ιδιότητα σύνθετων διαδικασιών συμπεριφο­ράς
προσαρμογής σε νέες συνθήκες που
μεσολαβείται από χειρισμό συμβολικών
αναπαραστάσεων που αναφέρονται στις
συνθήκες αυτές και επιτρέπει την τροποποίησή
τους επιτυγχάνοντας έτσι αναφορά σε συνθήκες
που ξεφεύγουν από τον παρόντα ερεθισμό σε
χώρο και χρόνο.
 Μηχανή και νοημοσύνη
Η έννοια της μηχανής και του μηχανισμού εμπλέκεται σε έξι τουλάχιστον σημεία
στην παραπάνω ομάδα φαινομένων: 1. Η συνθετότητα μιας διαδικασίας, όπως
μιας σύνθετης συμπεριφοράς που λαμβάνει συνεχώς υπόψη τις συνθήκες του
περιβάλλοντος, μπορεί να προκύψει μόνο από κάποιο μηχανισμό ανάλογης
συνθετότητας. 2. Όταν κάποια σύνθετη συμ­περιφορά που αναπτύχθηκε για να
αντεπεξέλθει σε νέες συνθήκες αποδειχθεί επιτυχής, παγιώνεται με την
επανάληψη σε μια σειρά από ‘ρουτίνες’ που μηχανικά μπορεί να εκτελέσει ο
οργανισμός. 3. Η πληθώρα τέτοιων ρουτινών που ανταποκρίνεται σε πολλαπλές
καταστάσεις απαιτεί εξηγητικά μηχανισμό που είναι σε θέση κάπως να επιλέγει
και να προσαρμόζει ρουτίνες σε κάθε κατάσταση και ακόμη να προσαρμόζει ή να
δημιουργεί νέες τέτοιες ρουτίνες που να αναποκρίνονται σε νέες καταστάσεις. 4.
Η παραπάνω απαίτηση υποχρεωτικά οδηγεί στην ιδέα ότι στον οργανισμό πρέπει
να υπάρχει χειρισμός της αναπαράστασης της κάθε κατάστασης που συναντά (της
πληροφορίας, δηλαδή). 5. Οι μόνοι μηχανισμοί που γνωρί­ζουμε ότι επιτρέπουν
τέτοιου είδους προσαρμογές είναι μηχανισμοί που εμπλέκουν χειρισμό
συμβόλων. 6. Ο χειρισμός συμβόλων νοείται ως μορφοτυπικός, δηλαδή τέτοιος
που να μπορεί να πραγματοποιηθεί μηχανικά βάσει κανόνων σύνταξης.

Διάλεξη V: Σχέσεις μηχανής και

σκέψης
 Αμφισημία & αμφιθυμία για τη Μηχανή
• Υπάρχει αμφισημία (ή μάλλον πολυσημία) στην
χρήση του όρου μηχανή που εν μέρει
αντικατοπτρίζει την αμφιθυμία που δείχνουμε
απέναντι στις μηχανές.
• Άλλοτε τις θεωρούμε ως επιτεύγματα σκέψης
που μας έβγαλαν (όπως λ.χ. ο τροχός ή η
ατμομηχανή) από τη λάσπη (μηχανεύομαι,
πολυμήχανος) και άλλοτε τις θεωρούμε ως το
αντίθετο της σκέψης ή την πλήρη απουσία της
(μηχανάκι, μηχανικά).

Μηχανή Ι
• Ένα σύστημα που υπακούει στους νόμους της
μηχανικής και μετατρέπει ενέργεια σε έργο.
• Ο παραπάνω ορισμός είναι γενικός και καλύπτει
ακόμη και φυσικούς ή βιολογικούς μηχανισμούς.
• Ιστορικά ο όρος αναφέρεται σε κατασκευές που
μπορούσαν να αλλάζουν τη διεύθυνση ή/και το
μέγεθος μιας δύναμης. Η σημασία τους έγκειτο στον
πολλαπλασιασμό της δύναμης της ανθρώπινης
προσπάθειας. (σαν το κεφάλαιο;)
• Αρχαίες μηχανές: Μοχλός, βίδα, σφήνα, τροχαλία,
τροχός, (κεκλιμένο επίπεδο, ιμάντας, γρανάζι κ.α.)
• Κανόνας και διαβήτης στη γεωμετρία.
 Μηχανή ΙΙ
• Κατασκευή που λειτουργεί σύμφωνα με τους νόμους
της μηχανικής (το μέρος της φυσικής που μελετά τους
νόμους της κίνησης της ύλης)
• Το επίτευγμα του Νεύτωνα: Μαθηματικές αρχές της
φυσικής φιλοσοφίας. Στοιχειώδεις μετρήσιμες έννοιες
χώρος, χρόνος, μάζα συνδέονται σε 3+1 νόμους. Η
σημασία του δεύτερου νόμου της Νευτώνειας
μηχανικής.
• Η καλύτερη και η τελική εξήγηση κάθε φυσικής
μεταβολής. Η μηχανική πείθει και λογικά και αιτιακά.
• Αν το σύμπαν λειτουργεί με βάση τους νόμους της
μηχανικής, τότε και ο εγκέφαλος άρα και ο νους.

Μηχανή ΙΙΙ
• Η επιτυχία της Νευτώνειας μηχανικής οδήγησε στην
επέκτασή της σε άλλες περιοχές. Το σώμα ως μηχανή
προώθησε σημαντικές ανακαλύψεις σε βιολογικές και
ιατρικές επιστήμες. Ακόμη και στη μοριακή βιολογία.
• Οι αυτοκινούμενες μηχανές (τα αυτόματα ως μηχανές
που συνεχίζουν να κινούνται χωρίς την παρέμβαση
θέλησης) οδήγησαν σε εξήγηση της συμπεριφοράς
των ζώων με βάση τη μηχανική (Descartes, La Mettrie):
ανακλαστικό τόξο.
• Για ελεύθερες πράξεις που καθοδηγούνται από λογική
ο Descartes επιστρατεύει άλλο πρότυπο.
 Μηχανή ΙV
• Όπως η βιολογική σκέψη βοηθείται από την ιδέα
της καρδιάς ως αντλίας, των νεφρών ως φίλτρων
κλπ, ανάλογα έγιναν προσπάθειες να
κατανοήσουμε τον εγκέφαλο ως κάποιου είδους
μηχανή (τηλεφωνικό κέντρο λ.χ.).
• Οι απόπειρες αυτές προσκρούουν συχνά σε
κυκλικότητα (homunculus).
• Αυτορυθμιζόμενες μηχανές. Σερβομηχανισμοί.
• Μηχανές θερμοδυναμικής. Maxwell’s demons

Λογική και Μηχανική

• Μολονότι οι νόμοι της λογικής και της μηχανικής
διαφέρουν ουσιαστικά, η λογική προτιμά
μεθόδους απόδειξης που είναι ‘μηχανικές’ από
άλλες που βασίζονται σε διαίσθηση ή σε ευφυϊα.
• Παραδείγματα από Ευκλείδεια Γεωμετρία και
από την Αριθμητική του Πεάνο. Κινήσεις φορσέ
στο σκάκι.
• Μαθηματική επαγωγή ως τρόπος να χειριστούμε
το πραγματικό άπειρο των αριθμών. Ντόμινο.
Μηχανικές διαδικασίες στα μαθηματικά
• Μαθηματικές πράξεις βασίζονται σε μηχανική
διαδικασία, συχνά χωρίς οποιαδήποτε κατανόηση
(λ.χ. διαίρεση κλασμάτων).
• Άβαξ, λογαριθμικός κανόνας, αριθμομηχανή,
calculator.
• Πώς γίνεται (πώς ελέγχεται) ένας υπολογισμός;
• Σχέση υπολογισμού και απόδειξης.
• Η σημασία μιας απόδειξης. Γιατί χρειάζεται;
• Απόδειξη και νοημοσύνη.

Μέτρηση και μαθηματική αλήθεια

• Πώς ελέγχονται οι μαθηματικές αλήθειες;
• Πώς ελέγχεται η αξιοπιστία της απόδειξης;
• Η σημασία της επίκλησης της διαίσθησης.
• Τι γίνεται όταν δεν υπάρχει διαίσθηση, λ.χ. σε
θέματα που εμπλέκουν το άπειρο;
• Μηχανικότητα της μέτρησης
• Παράδοξα απείρου και αυτοαναφοράς.
• Παραδείγματα: το άπειρο των πρώτων αριθμών,
η εικασία του Goldbach, το άπειρο των
κλασμάτων, των πραγματικών αριθμών.
 Απόδειξη & Μοντέλο
• Η παραπάνω κρίση οδήγησε σε επανεξέταση των
μεθόδων στήριξης μαθηματικής αλήθειας
• Η απόδειξη βασίζεται στην ιδέα ότι αν κάνουμε
χρήση κανόνων συμπερασμού που
χαρακτηρίζονται από ‘αληθοτήρηση’ τότε από
αλήθειες μόνον αλήθειες μπορούν να
παραχθούν. (Πληρότητα, μη αντίφαση,
αποκρισιμότητα).
• Το μοντέλο βασίζεται στην ιδέα ότι αν μια σειρά
από προτάσεις πληρούνται από μια ερμηνεία
που θα μπορούσε να είναι μέρος της
πραγματικότητας τότε είναι και συνεπής.

Υπολογισμός και αλγόριθμος

• Τρίτη προσέγγιση στο πρόβλημα παρέχεται από την
έννοια του υπολογισμού. Όπως η προηγούμενες
στηρίχθηκαν στην έννοια του συνόλου (συλλογή
αντικειμένων) έτσι και ο υπολογισμός στηρίζεται
στην έννοια του αλγορίθμου (σύνολο αντικειμένων
που επιτελεί έργο).
• Ειδικότερα ο αλγόριθμος είναι πεπερασμένη
διαδοχή απολύτως καθορισμένων βημάτων, το
καθένα από τα οποία απαιτεί πεπερασμένη μνήμη
και πεπερασμένο χρόνο για να συμπληρωθεί, και η
οποία καταλήγει σε κάποιο πέρας για κάθε
πεπερασμένο εισιόν.
 Παράδειγμα πολλαπλασιασμού Ι
• Εκτός από την γνωστή διαδικασία σκεφτείτε και
το ακόλουθο σχηματικό διάγραμμα:
χ
??? απάντηση
ψ

• Μπορούμε να αυτοματοποιήσουμε αυτήν την

διαδικασία έτσι ώστε να την κάνει ένα
μηχάνημα;

Κανόνες Πολλαπλασιασμού
• Βήμα 1: Γράψε Ο στην απάντηση και πήγαινε στο
Βήμα 2.
• Βήμα 2: Είναι ο αριθμός στο χ ίσος με 0; αν ΝΑΙ
πήγαινε στο Βήμα 5. Αν ΟΧΙ πήγαινε στο Βήμα 3.
• Βήμα 3: Αφαίρεσε 1 από τον αριθμό στο χ,
γράψε αυτόν τον αριθμό στο χ και πήγαινε στο
Βήμα 4.
• Βήμα 4: Πρόσθεσε τον αριθμό που είναι στο ψ
στην απάντηση και πήγαινε στο Βήμα 2.
• Βήμα 5: ΣΤΟΠ.
 Flowchart Πολλαπλασιασμού
• 1 1ο. Γράψε 0 στην 2ο. Είναι ο αριθμός στο χ = Ο?
απάντηση

5ο.
Αν ΝΑΙ πήγαινε στο 5ο
ΣΤΟΠ

4ο Πρόσθεσε τον αριθμό που είναι

στο ψ στην απάντηση και πήγαινε Αν ΟΧΙ πήγαινε στο 3ο
στο 2ο

3ο Αφαίρεσε 1 από τον αριθμό στο χ και πήγαινε

στο 4ο

Προσοχή
• Στα προηγούμενα κάναμε χρήση δύο άλλων
πράξεων (πρόσθεση και αφαίρεση) για τα οποία
φυσικά πρέπει να συμπληρώσουμε
υποπρογράμματα.
• Δείτε για παράδειγμα την περίπτωση του ΜΚΔ
και του υποπρογράμματος της διαίρεσης
• Οι μηχανές Turing θα χρησιμοποιηθούν για να
αναλύσουμε όλους αυτούς τους υπολογισμούς.
 Ποιος ο ΜΚΔ των 3654 και 1365;
• Διαίρεσε 3654 δια 1365. Υπόλοιπο 924
• Διαίρεσε 1365 δια 924. Υπόλοιπο 441.
• Διαίρεσε 924 δια 441. Υπόλοιπο 42.
• Διαίρεσε 441 δια 42. Υπόλοιπο 21.
• Διαίρεσε 42 δια 21. Υπόλοιπο 0.
• ΣΤΟΠ!
• ΑΠΑΝΤΗΣΗ: ΜΚΔ = 21

Flowchart ΜΚΔ
• Ρουτίνα
Έστω Α και Β

Αντικατάστησε το Α με το Β Διαίρεσε Α δια Β.

Αντικατάστησε το Β με το Γ Υπόλοιπο Γ

ΟΧΙ
Είναι το
Γ= 0

ΝΑΙ
ΣΤΟΠ!! Εκτύπωσε Β
 Flowchart Διαίρεσης για ΜΚΔ
• Υπορουτίνα:
Έστω αριθμοί Α και Β

Αντικατάστησε Α με Α-Β
Β
μεγαλύτε
ρος του
Α??

ΟΧΙ
ΝΑΙ

ΣΤΟΠ!! Εκτύπωσε Α

Διάλεξη VI: Μηχανές Turing,

Δοκιμασία Turing
 Alan Turing (1912-1954)
• Το πρόβλημα της αποκρισιμότητας (Hilbert:
Entscheidungsproblem):
• Υπάρχει διαδικασία ή μέθοδος ώστε
εφαρμοζόμενη σε οποιοδήποτε καλώς ορισμένο
πρόβλημα να δίνει σε πεπερασμένο αριθμό
βημάτων είτε την λύση είτε απάντηση ότι δεν
μπορεί να υπάρχει λύση;
• Οι προσπάθειες του Turing να λύσει το
παραπάνω πρόβλημα οδήγησε μεταξύ άλλων και
στην επινόηση των υπολογιστών.

Μηχανές Turing Ι
• Για να λύση το πρόβλημα της αποκρισιμότητας, ο Turing
ανέλυσε τις πιο στοιχειώδεις μαθηματικές διαδικασίας,
δηλαδή τους υπολογισμούς που ενέχονται στις πράξεις
της αριθμητικής.
• Πρόσεξε ότι υπάρχουν διαδικασίες που αν
ακολουθηθούν κανονικά δίνουν απάντηση.
• Ο αλγόριθμος, ή μια υπολογιστική διαδικασία, είναι
σύνολο κανόνων που καθορίζει πλήρως σε κάθε στιγμή
τη συμπεριφορά ενός συστήματος (δηλαδή τις ενέργειες
που θα εκτελέσει).
• Για να αποφευχθεί προσφυγή σε διαίσθηση, ο Turing
επινόησε (στο χαρτί) έναν μηχανισμό με τις ακόλουθες
δυνατότητες:
 Μηχανές Turing ΙΙ
• Η μηχανή Turing αποτελείται από μια ταινία με θέσεις
(τετράγωνα) όπου αναγράφονται σύμβολα (κάτι σαν
τα φιλμ της φωτογραφικής ή της κινηματογραφικής
μηχανής), και μια κεφαλή ανάγνωσης και
επεξεργασίας που εκτελεί τις ακόλουθες λειτουργίες:
• Να διαβάσει ένα σύμβολο (0,1 ή Ι,Ο ή 1, κενό)
• Να γράψει ένα σύμβολο (αφού σβήσει το
προηγούμενο) στην θέση της ταινίας που διάβασε
• Να μετακινηθεί δεξιά ή αριστερά μια θέση
• Να αλλάξει την εσωτερική της κατάσταση σε μια από
τις πεπερασμένες καταστάσεις (πρόγραμμα)
• Να σταματήσει.

Μηχανές Turing ΙΙΙ

• Το σημαντικό είναι για κάθε υπολογισμό που
μπορούμε εμείς να υπολογίσουμε, είναι
δυνατόν να επινοηθεί μια μηχανή Turing που
εκτελεί το ίδιο έργο.
• Θέση Church-Turing: Για κάθε συνάρτηση για
την οποία έχουμε αποτελεσματική μέθοδο
υπολογισμού υπάρχει μηχανή Turing που
υπολογίζει την ίδια συνάρτηση.
• Γιατί είναι θέση και όχι θεώρημα;
Μηχανές Turing ΙV

Μηχανές Turing V
 Μηχανές Turing
• Με ποιο τρόπο οι μηχανές Turing εκτελούν τους
αλγόριθμους που περιγράψαμε στην
προηγούμενη διάλεξη;
• Το κλειδί είναι στην επινόηση των οδηγιών
(δηλαδή του προγράμματος) που εμπλέκει την
μηχανή σε κάποιο αριθμό καταστάσεων.
• Για παράδειγμα μια μηχανή που κάνει
διπλασιασμό (προσθέτει έναν αριθμό στον
εαυτό του) εκτελεί το παρακάτω πρόγραμμα
κάνοντας χρήση 8 καταστάσεων (της 0 και των 1
ως 7)

Μηχανές Turing VI
[1ΧΚ1, Σβήσε το πρώτο (από τα Ν) Χ αριστερά
1ΚΔ2, 2ΧΔ2 Πήγαινε στο κενό μετά τα αρχικά
σημεία και πέρνα στην κατάσταση 2
2ΚΔ3 Πέρνα πάνω από το κενό, μπες στην 3
3ΧΔ3 Πέρνα πάνω από τα Χ που βρίσκεις εκεί
3ΚΧ4, 4ΧΔ4, 4ΚΧ5 Όταν βρεις κενό γράψε 2 Χ
5ΧΑ5, 5ΚΑ6 Πήγαινε αριστερά πάνω από το κενό
6ΚΚ0 ΣΤΟΠ αν όλα τα Ν τέλειωσαν
6ΧΑ7, 7ΧΑ7 Αλλιώς πέρνα αριστερά πάνω από υπολοιπα Ν
7ΚΔ1] Όταν φτάσεις σε κενό πήγαινε δεξιά και ξανάρχισε

Η παραπάνω μηχανή διπλασιάζει. Ας δούμε τη λειτουργία της στην

παρακάτω περίπτωση που διπλασιάζει το 2
 Μηχανές Turing VII

Μηχανές Turing VIII

• Η παραπάνω μηχανή είναι από τις απλούστερες
δυνατές και παίρνει έναν αριθμό ως εισροή. Πιο
σύνθετες μηχανές (όπως αυτή που προσθέτει η
πολλαπλασιάζει) παίρνει δύο αριθμούς ως εισροή.
• Ο ακριβής τρόπος που εκτελεί η μηχανή την πράξη
δεν μας ενδιαφέρει. Μπορεί λ.χ. να
πολλαπλασιάσει προσθέτοντας.
• Το ‘κομπιουτεράκι’ που χρησιμοποιείτε πόσες
μηχανές Turing περιέχει;
 Καθολική μηχανή Turing

• Η καθολική μηχανή Turing μιμείται

οποιαδήποτε άλλη μηχανή Turing εκτελώντας
το έργο της.
• Για να πετύχει αυτό παίρνει ως πρώτο εισιόν
το πρόγραμμα της άλλης μηχανής.
• Οι υπολογιστές που χρησιμοποιείτε, τυπικά,
δεν είναι τίποτε παραπάνω από καθολικές
μηχανές Turing.

Δοκιμασία Turing
• Εξαντλείται όμως η ανθρώπινη νοημοσύνη σε
διεργασίες μιας καθολικής μηχανής Turing;
• Αυτό εξαρτάται από το αν η νοημοσύνη μπορεί
να παρασταθεί ως μια σειρά από οδηγίες που
ακολουθούμε όταν χειριζόμαστε τις
πληροφορίες γύρω μας.
• Αν όμως ήταν αλήθεια αυτό τότε θα είχε μια
μηχανή νοημοσύνη;
• Ο Turing επινόησε την εξής δοκιμασία:
 Δοκιμασία Turing ΙΙΙ
• Παίρνοντας την ιδέα από το παιχνίδι της
μίμησης, ο Turing αντικαθιστά τους αρχικούς
άνδρα και γυναίκα με άνθρωπο και μηχανή.
• Θέτουμε ερωτήσεις και στους δύο. Αν ένας
ανεξάρτητος κριτής δεν είναι σε θέση να
ξεχωρίσει, από τις απαντήσεις που παίρνει, πίσω
από ποια πόρτα είναι ο άνθρωπος και πίσω από
ποια η μηχανή, τότε η μηχανή θεωρείται ότι έχει
νοημοσύνη.
 Διάλεξη VII: Τεχνητή Νοημοσύνη και
ΓνωσιοΕπιστήμη.

Turing & von Neuman Machines

• Οι τωρινοί Η/Υ που ακολουθούν αρχιτεκτονική του von
Neuman διαφέρουν από τις υποθετικές μηχανές Turing,
ωστόσο είναι μαθηματικά και λειτουργικά ισοδύναμοι με
αυτές.
• Άρα το ερώτημα τι είδους νοημοσύνη εμπλέκει ένας Η/Υ
μπορεί να απαντηθεί ευκολότερα εξετάζοντας τις
καθολικές μηχανές Turing.
• Ανάγνωση συμβόλου, γράψιμο-σβήσιμο, μετατόπιση,
αλλαγή εσωτερικής κατάστασης, γνώση της εσωτερικής
κατάστασης. Η μνήμη είναι στοιχειώδης εργασίας και
μακρόχρονη συγκράτηση του προγράμματος, δηλαδή
των οδηγιών.
 Η/Υ και νοημοσύνη
• Αν ο αρχικός στόχος είναι να εξηγηθεί η νοημοσύνη
από συστήματα που δεν την προϋποθέτουν τότε
θα μπορούσε μια μηχανή Turing να θεωρηθεί ως
μη νοήμον σύστημα;
• Αυτό που εκτελεί είναι μηχανικό, όμως ήδη
ασχολείται με αναγνώ(ρι)ση συμβόλων, τα οποία
όμως δεν χειρίζεται προθετικά.
• Τα συστήματα μνήμης είναι μηχανικά δεν
εμπλέκουν εξόρυξη γνώσης, συνειρμούς κτο.
• Όμως το πρόγραμμα και ο σχεδιασμός του Η/Υ
είναι αποτέλεσμα υψηλής ανθρώπινης
νοημοσύνης.

Η/Υ και νοημοσύνη ΙΙ

• Το υλισμικό του Η/Υ εφαρμόζει αρχές του
προτασιακού λογισμού:
Δεν είν αι δυν ατή η εμφάν ιση της εικόν ας. Ί σως ν α μην επαρκεί η μν ήμη του υπολ ογ ιστή γ ια το άν οιγμα της εικόν ας ή ίσως η εικόν α ν α έχ ει καταστραφ εί. Επαν εκκινήστε τον υπολ ογ ιστή και αν οίξτε ξαν ά το αρχ είο. Α ν εμφαν ίζεται ακό μα το κόκκινο x, ίσως ν α πρέπει ν α διαγ ράψετε την εικόν α και ν α την εισαγ άγ ετε ξαν ά.

• Διάζευξη:

• Σύζευξη:
 Λογικές πύλες Ι
Διάζευξη πρότασης με
σύζευξη προτάσεων:

Λογικές πύλες ΙΙ
• Στον κανονικό σχεδιασμό γίνεται χρήση δύο άλλων
συνδετικών της άρνησης της διάζευξης (ούτε…
ούτε…) και της άρνησης της σύζευξης (είτε όχι… είτε
όχι…). Οι λόγοι είναι πρακτικοί.
• Κατάλληλος συνδυασμός των N-OR και N-AND
μπορεί να μας δώσει και την βασικότερη μνήμη (R-S
Flip Flop).
• Τι από τα συνδετικά μπορεί να θεωρηθεί ως
προϋπάρχουσα νοημοσύνη;
• Συμπερασμοί ζώων, ανθρώπων και μηχανών.
 Ισοδυναμία DeMorgan

R S Flip-Flop και μνήμη Η/Υ

• Αν μνήμη σημαίνει την συγκράτηση του παρελθόντος , πώς μπορεί

ένα α-χρονικό λογικό κύκλωμα να ‘θυμηθεί’;
• Χωρίς την εκροή Q έχουμε feedback loop που είναι ασταθές στα
διάφορα σημεία του κυκλώματος. Η μεταβολή της εκροής
σταθεροποιείται στο 1 αν προηγήθηκε Ο στο R και στο 0 αν
προηγήθηκε 0 στο S. Μνήμη του τι προηγήθηκε!
 Λογική και νοημοσύνη
• Αν η λογική προϋποθέτει γλώσσα, τότε η
χρησιμοποίησή της στην μηχανή Turing
αποτελεί πρωθύστερο και κυκλικότητα σ όσο
αφορά την εξήγηση της νοημοσύνης.
• Αν η λογική θεωρηθεί ότι ισχύει στον κόσμο
ανεξάρτητα από γλώσσες, τότε γιατί να μην
θεωρήσουμε τα νευρωνικά κυκλώματα ως
ισοδύναμα λογικών πυλών του Η/Υ;

Βάση της μεθόδου της ΤΝ

• Τα προβλήματα νοημοσύνης λύνονται με βάση
την αντίστροφη μηχανική που αναλύει σύνθετες
διαδικασίες σε απλούστερες και αυτές σε
απλούστερες μέχρι αυτές που εκτελούνται μόνο
ή ‘σχεδόν μόνο’ μηχανικά. Στην συνέχεια
συντίθενται με αντίστροφη σειρά και κριτήριο
επιτυχίας είναι η προσομοίωση. Όταν επιτευχθεί
αυτή τότε το πρόβλημα θεωρείται ότι λύθηκε.
Minsky: Κοινωνία της Νόησης.
• Top down – bottom up διαδικασίες.
 Τεχνητή Νοημοσύνη και Ανθρωπάρια
• Σε οποιαδήποτε περίπτωση η εξήγηση των διαφόρων
νοητικών δραστηριοτήτων με χρήση υπολογιστικών
προγραμμάτων δεν είναι κυκλική γιατί οι δράστες που
εμπλέκονται δεν είναι ιδιαίτερα νοήμονες αλλά μόνο
στοιχειωδώς, αν καν αυτό.
• Τούτο σημαίνει ότι δεν εξηγούμε νοημοσύνη με βάση την
μη νοημοσύνη αλλά την πολλή νοημοσύνη με βάση την
ελάχιστη. Dan Dennett.
• Τα ανθρωπάρια δεν είναι επαρκώς νοήμονα. Η σωστή
οργάνωση τους παράγει νοημοσύνη.
• Ξέρεις ότι έχεις αναλύσει σωστά μια νοητική διαδικασία αν
ακόμη και ένας τελείως ‘χαζός’ μπορεί ακολουθώντας τις
οδηγίες σου να κάνει το ίδιο έργο.
• Θεωρητικοί και πρακτικοί στόχοι της ΤΝ.

David Marr: Vision

• Η έρευνα στην ΓΕ προχώρησε τμηματικά
αναλύοντας τις επιμέρους διαδικασίες και
περνώντας στις συνθετότερες και γενικότερες
• Παράδειγμα η ανάλυση της οπτικής αντίληψης του
David Marr που οδήγησε σε πρόγραμμα
αναγνώρισης μορφών στον χώρο με βάση
δισδιάστατα δεδομένα.
• Ωστόσο θυμηθείτε: J. J. Gibson: affordances and
the poverty of stimulus. (Ο ερεθισμός δεν είναι
φτωχός, αλλά πλούσιος σε πληροφορία σχετικά με
τι αλληλεπίδραση μπορεί το ζώο να έχει μαζί του.)
 Τα τρία επίπεδα του Marr
• Υπολογιστικό
• Αλγοριθμικό
• Πραγματικό
• Αν η προσομοίωση δείξει ότι επιτελείται το
νοητικό έργο από τον Η/Υ το πρόβλημα
θεωρείται ότι λύθηκε. Π.χ. σκάκι
• Το αν ο ανθρώπινος εγκέφαλος λύνει το ίδιο
πρόβλημα με τον ίδιο τρόπο είναι
λεπτομέρεια χρήσιμη αλλά όχι κρίσιμη.
• Αρχή πολλαπλής υλοποιησιμότητας

Μορφοτυπική έννοια νοημοσύνης

• Η αρχή τη πολλαπλής υλοποιησιμότητας δείχνει ότι η
νοημοσύνη για την πρώτη φάση της ΓΕ είναι κατ εξοχήν
μορφοτυπική (formal) και όχι βιολογική ή εξελικτική ή
ψυχολογική έννοια.
• Αυτός είναι και ο λόγος που η ΤΝ κατέχει στην περίοδο
αυτή την κεντρική θέση στην ΓΕ.
• Η δοκιμασία της λύσης ενός προβλήματος ήταν η
δυνατότητα προσομοίωσης με πρόγραμμα.
• Η προσέγγιση ήταν τμηματική από κάτω προς τα πάνω.
• Όμως η χρήση εξειδικευμένου προγράμματος είναι
λιγότερο σημαντική από την επιλογή ποιού
προγράμματος να χρησιμοποιήσουμε και πού.
 Μορφή, Συντακτικό, Σημασία
• Χειριζόμενος σύμβολα με βάση την τυπική τους
μορφή (και όχι τη σημασία τους) ο Η/Υ φαίνεται
να μην λειτουργεί με τον ίδιο τρόπο που
λειτουργεί ο ανθρώπινος νους.
• ‘Φρόντισε το συντακτικό και η σημασία θα
φροντίσει τον εαυτό της.’ (Haugeland)
• Η σημασία, ωστόσο, έχει δομές ανάλογες του
συντακτικού, όπου η λειτουργία του όλου
εξαρτάται από την λειτουργία των μερών.

Προγράμματα ΤΝ
• Το πρώτο πρόγραμμα ΤΝ απεδείκνυε θεωρήματα
λογικής με την φυσική μέθοδο.
• Ένα είδος αφορά στα ‘παιχνίδια νοημοσύνης’.
Ντάμα, σκάκι, η αναμέτρηση Kasparov - Deep
Blue. Τι μπορεί να δείξει αυτό;
• Δεύτερο είδος: γνώση ειδημόνων, όπως των
γιατρών που κάνουν διάγνωση. Το πρόγραμμα
MYCIN και οι επιδόσεις του.
• Δοκιμασία Turing και η Eliza του Weizenbaum.
 Γενικός Λύτης Προβλημάτων
• Όλα τα προγράμματα που αναφέρθηκαν είναι
εξειδικευμένα.
• Η επιλογή και εμπλοκή ή απεμπλοκή ενός
προγράμματος όμως είναι σημαντικότερη
άσκηση νοημοσύνης από την εξειδικευμένη
εφαρμογή σε σαφώς καθορισμένα
προβλήματα.
• Μπορεί να υπάρξει πρόγραμμα γενικού λύτη
προβλημάτων;

Διάλεξη VIII: Γνωσιοεπιστήμη και

Τεχνητή Νοημοσύνη: τα
επιχειρήματα εναντίον.
 Πρόγραμμα Γνωσιοεπιστήμης
• Να αναλυθεί η νοημοσύνη ως σύνολο σύνθετων
διαδικασιών που εκτελούνται εν σειρά όπως το
πρόγραμμα ενός Η/Υ.
• Η δυνατότητα του Υ/Η να εκτελεί τέτοιες
διαδικασίες βασίζεται στο μορφοτυπικό χειρισμό
συμβόλων. Ανάλογα πρέπει να θεωρήσουμε ότι
και ο νους χειρίζεται νοητικές αναπαραστάσεις
μορφοτυπικά.
• Όταν αναλυθούν και προσομοιωθούν όλες οι
διαδικασίες που εκτελεί ο νους, τότε το
πρόγραμμα της ΓΕ έχει ολοκληρωθεί και η
νοημοσύνη εξηγηθεί.

Γνωσιοεπιστήμη και ΤΝ
• Αν όμως ολοκληρωθεί το πρόγραμμα της ΓΕ,
τούτο σημαίνει ότι διαθέτουμε ΤΝ που είναι
τουλάχιστον ίση σε δυνατότητες με την
φυσική νοημοσύνη των ανθρώπων, ενώ σε
μερικές περιοχές, λόγω των δυνατοτήτων
μνήμης και ταχύτητας επεξεργασίας του Η/Υ,
η ΤΝ θα ξεπερνά τη φυσική.
• Τι έχει προκύψει μέχρι στιγμής στην ΤΝ;
 Τεχνητή και Φυσική Νοημοσύνη
• Παρά την ανάπτυξη προγραμμάτων ΤΝ με
εντυπωσιακές ικανότητες, η νοημοσύνη που
παρέχουν είναι εξειδικευμένη, ενώ αφήνεται
στους χρήστες του Η/Υ η απόφασή του ποιο
πρόγραμμα να εμπλέξουν.
• Το πραγματικά δύσκολο έργο είναι να επιλέξει ο
Η/Υ το πρόγραμμα ή τα προγράμματα και τις
σχετικές πληροφορίες που απαιτούνται για να
λυθεί ένα πρόβλημα.
• Στο σημείο αυτό αποτυγχάνουν συχνά και οι
άνθρωποι. (‘Σκέψου το έτσι…’)
• Αναλογική και απαγωγική σκέψη.

ΤΝ: επιτυχίες και αποτυχίες

• Μολονότι έχουν επινοηθεί ιδιαίτερα χρήσιμα και
πολύ δυνατά προγράμματα ΤΝ, δεν είναι
συγκρίσιμα με την ανθρώπινη νοημοσύνη γιατί
είναι εξειδικευμένα, ενώ η αξία της ανθρώπινης
νοημοσύνης έγκειται και στο ότι είναι γενικής
χρήσης.
• Η διαφορά ΤΝ και ΦΝ μοιάζει ανάλογη με τη
διαφορά τεχνητής και φυσικής πτήσης.
• Υπάρχουν συστήματα της νοημοσύνης μας που
λειτουργούν αυτόματα (modules)
 Το Θεώρημα του Kurt Goedel
• Ο Kurt Goedel απέδειξε ότι αν ένα αξιωματικό
σύστημα είναι επαρκές για την αριθμητική, τότε θα
υπάρχουν πάντα αληθινές προτάσεις που
εκφράζονται στο σύστημα τις οποίες δεν θα μπορεί
να αποδείξει. Άρα, δεν θα είναι πλήρες.
• Η αυτοαναφορική πρόταση «Η πρόταση αυτή δεν
αποδεικνύεται στο σύστημα» αν αποδεικνύεται
είναι ψευδής (άρα το σύστημα είναι αντιφατικό),
ενώ αν δεν αποδεικνύεται, τότε το σύστημα δεν
είναι πλήρες, γιατί υπάρχουν αληθινές προτάσεις
που δεν αποδεικνύει.

Το επιχείρημα του John Lucas

• Ο Lukas (αλλά και ο Penrose) κάνουν χρήση του
επιχειρήματος μη πληρότητας ως εξής:
• Ο ανθρώπινος νους είναι σε θέση να κατανοήσει την
διαφορά μεταξύ του ‘μια πρόταση είναι αληθής’ και
‘μια πρόταση αποδεικνύεται’ και εκεί στηρίζεται η
απόδειξη του Goedel.
• Ο Η/Υ δέχεται ως αληθείς μόνο τις προτάσεις που
παράγονται αποδεικτικά από το σύστημα του.
• Αυτή η ανθρώπινη (αυτ)επίγνωση των ορίων θα
παραμένει πάντα έξω από τις δυνάμεις του Η/Υ.
 Ο Turing συμφωνεί με τον Goedel

Halting problem (εγκυκλοπαιδικά)

• Στο (i) P(D) halts σημαίνει ότι η ΜΤ C με πρόγραμμα Ρ και
εισροή D εκτελεί υπολογισμό και σταματά (σβήνει), ενώ
P(D) runs σημαίνει ότι με πρόγραμμα P και εισροή D η ΜΤ
C συνεχίζει να δουλεύει επ άπειρον.
• Αν το πρόβλημα είχε λύση τότε θα υπήρχε τέτοια μηχανή C
που θα έδινε 1 για την πρώτη περίπτωση και 0 για τη
δεύτερη.
• Δεδομένης της C φτιάχνουμε μια C# που την ενσωματώνει
και ή γυρίζει ή τραβάει το καλώδιο από την μπρίζα και
σβήνει ανάλογα με το αν πάρει από την C εκροή 1 ή 0
αντίστοιχα.
• Αν γίνεται αυτό τότε μια νέα μηχανή Χ ενσωματώνει τις
άλλες δυο και αν η C προβλέπει ότι η Χ θα σταματήσει τότε
η Χ τρέχει, ενώ αν προβλέπει ότι η Χ τρέχει τότε η Χ
σταματά. Άρα είναι αδύνατον να υπάρχει μηχανή C και το
πρόβλημα δεν έχει λύση.
 Αποτίμηση του επιχειρήματος
• Το επιχείρημα των Lukas και Penrose που βασίζονται
στο θεώρημα της μη πληρότητας του Goedel, έχει
θεωρητική αξία αλλά παραμένει αναγκαστικά έξω
από τη βασική συζήτηση μια και ελάχιστοι άνθρωποι
μπορούν να ακολουθήσουν τον Goedel και σίγουρα
η νοημοσύνη, κοινώς εννοούμενη, εμπλέκεται
ελάχιστα σε αξιωματική λογική και καθόλου σε
μεταθεωρία.
• Είναι ιδιαίτερα προβληματική η προσφυγή σε
αυτοαναφορά, γιατί και η ανθρώπινη νοημοσύνη
συναντά εκεί κάποια όρια που γεννούν παράδοξα τα
οποία δεν μπορεί να χειριστεί.

Σκεπτόμενη μηχανή
• Η δοκιμασία Turing αναφέρεται όχι στα
εγκυκλοπαιδικά προγράμματα της γνώσης
ειδημόνων αλλά στην γενική νοημοσύνη που
κατέχουν σε κάποιο βαθμό όλοι οι ενήλικες και
νοητικά υγιείς άνθρωποι.
• Το ερώτημα που θέτει, με μπιχεβιοριστικό τρόπο,
είναι το κατά πόσο είναι δυνατόν να βρεθεί
πρόγραμμα που λειτουργεί έτσι όπως λειτουργεί η
ανθρώπινη νοημοσύνη.
• Αν υπήρχε μια πιστευτή προσομοίωση της κοινής
νοημοσύνης, αυτό άραγε θα σήμαινε ότι ξέρουμε
σε τι συνίσταται η νοημοσύνη μας;
 Δύο βασικά προβλήματα
• Το παραπάνω πρόβλημα αναλύεται σε δύο:
• 1. Θα μπορούσε ποτέ να υπάρξει Η/Υ που
σκέφτεται; (και ξέρουμε τι εννοούμε με τη
σκέψη, γιατί την βιώνουμε καθημερινά)
• 2. Είναι η ανθρώπινη νοημοσύνη ένα σύνολο
προγραμμάτων Η/Υ; Αλλιώς: όταν εμείς
σκεφτόμαστε λειτουργούμε σαν υπολογιστές
εφαρμόζοντας αλγοριθμικούς κανόνες πάνω σε
συμβολικές αναπαραστάσεις με τον ίδιο τρόπο
που το κάνει αυτό ένας Η/Υ;

Οι θέσεις των Dreyfus και Searle

• Στα παραπάνω προβλήματα οι Dreyfus και
Searle απαντούν αρνητικά με δικά τους
αντεπιχειρήματα στην ΤΝ και στην χρήση της
για να εξηγηθεί η ανθρώπινη νοημοσύνη.
• Ειδικότερα ο Dreyfus απαντά αρνητικά στο
ερώτημα 1 επιστρατεύοντας το πρόβλημα του
πλαισίου γνώσης.
• Στο ερώτημα 2 ο Searle απαντά αρνητικά
επιστρατεύοντας το επιχείρημα του ‘Κινέζικου
δωματίου’.
 Γιατί δε μπορούν να σκεφτούν οι Η/Υ
• Κατά τον Dreyfus, οι Η/Υ δεν μπορούν να
σκεφτούν γιατί η σκέψη απαιτεί ικανότητες
που οι Η/Υ από τη φύση τους δεν μπορούν
ποτέ να αποκτήσουν.
• Ειδικότερα η ανθρώπινη σκέψη απαιτεί
ενεργή εμπλοκή και αλληλεπίδραση με το
περιβάλλον (που περιλαμβάνει και το
κοινωνικό) και οδηγεί σε δεξιότητες που δεν
μπορούν να αναλυθούν σε κανόνες χειρισμού
συμβολικών αναπαραστάσεων.

Κανόνες και ανθρώπινη νοημοσύνη

• Φυσικά πρέπει να θεωρηθούν ως δεδομένα ότι:
• οι άνθρωποι ακολουθούν κανόνες, οδηγίες,
συνταγές, και θεωρούν την εκμάθηση αυτών ως
σημαντικό μέρος της νοημοσύνης.
• η νοημοσύνη των ανθρώπων συμπεριλαμβάνει
πολλαπλές γνώσεις
• Όμως η ανθρώπινη νοημοσύνη δεν περιορίζεται σε
εφαρμογή κανόνων και γνώσης ακόμα και σε
περιπτώσεις, όπως της στρατιωτικής ζωής, που
απαιτεί κυρίως υπακοή σε εντολές και οδηγίες.
 Νοημοσύνη και κοινός νους
• Η εφαρμογή των κανόνων προϋποθέτει κοινό
νου: Το τι θα ήταν λογικό να πράξει κάποιος σε
κάθε περίπτωση.
• Το ‘σε κάθε περίπτωση’ δεν μπορεί να οριστεί εκ
των προτέρων ακόμη και σε περιορισμένα
περιβάλλοντα. Παραδείγματα από το ρομπότ
μάγειρα, τον διαιτητή/δικαστή αυτόματο.
• Κοινός νους απαιτείται για να κατανοήσουμε το
ποιος κανόνας πρέπει να ακολουθηθεί και σε
ποιο βαθμό και πότε και πώς μπορεί να
παραβιαστεί.

Κοινός νους και Η/Υ

• Γιατί όμως ο κοινός νους να μην μπορεί να
καθοριστεί ως σειρά κανόνων και σώμα γνώσης;
Είναι κάτι παραπάνω;
• Κατά τον Dreyfus ο κοινός νους είναι γνώση που
αποτελεί περισσότερο δεξιότητα και λιγότερο
δηλωτική γνώση προτάσεων και κανόνων, και για
αυτό αποκτάται από την εμπειρία του να ζεις
μέσα στον κόσμο, περίπτωση που αποκλείεται
για τον Η/Υ.
 Γνώση του ότι-γνώση του (πώς) να
• Μαθαίνονται διαφορετικά (με διάβασμα,
παρατήρηση, πληροφόρηση – με έμπρακτη
εμπλοκή, εμπειρία, ‘κάνοντας’)
• Κρίνονται διαφορετικά (Α/Ψ – Καλώς/κακώς)
• Προϋποθέτουν διαφορετικά (συμβολικά συστήματα
– σώμα)
• Στοχεύουν διαφορετικά (άποψη κόσμου – πράξη)
• Προσοχή: δεν είναι τα πρώτα πνευματικά και τα
δεύτερα σωματικά! Το ‘Ξέρω αγγλικά’ τι είδους
γνώση είναι;

Μπορεί ή γνώση του ‘πώς να’ να

αναχθεί σε γνώση του ‘ότι’;
• Κάποιες δεξιότητες έχουν αντικατασταθεί με
αυτόματα συστήματα, με περισσότερη ή
λιγότερη επιτυχία. (συστήματα φρένων και
αντιολισθητικά στα αυτοκίνητα και άλλα.)
• Το να αντικαταστήσουμε ένα σύστημα
προσανατολισμού με σύστημα G.P.S. δεν
σημαίνει ότι αναλύσαμε τη δεξιότητα των
ιχνηλατών ή και των αποδημητικών πτηνών.
• Τι στην ΓΠΝ δεν ανάγεται σε ΓΤΟ;
 Το πρόβλημα του Κοινού Νου
• Αν είναι γνώση τότε πρέπει να μπορέσουμε να
την αναπαραστήσουμε και να ορίσουμε κανόνες
για την εφαρμογή της.
• Το πρόγραμμα CYC του Douglas Lenat: να
κωδικοποιήσει γνώσεις που προαπαιτούνται από
τον κοινό νου. Δύο απόπειρες.
• Τεχνικό Πρόβλημα : Όσο μεγαλύτερη η βάση
δεδομένων του Η/Υ, τόσο πιο δύσκολο να
εντοπίσει την ‘σχετική’ πληροφορία. Το αντίθετο
στον άνθρωπο.

Το πρόβλημα του πλαισίου γνώσης

• Ένα πρόγραμμα ΤΝ αποτελείται από μια σειρά
οδηγιών και από γλώσσα. Ένας άνθρωπος εκτελεί
διαδικασίες νοητικές και κατέχει γλώσσα αλλά έχει την
ικανότητα να κάνει χρήση αυτών σε έναν κόσμο που
συνεχώς μεταβάλλεται και όχι ομοιόμορφα. Αν ο Η/Υ
πρέπει να εφαρμόσει τη γνώση του στον κόσμο πρέπει
ανά πάσα στιγμή να γνωρίζει τι μεταβάλλεται και
πόσο, τι παραμένει αμετάβλητο και ποιό από τα
(άπειρα) αμετάβλητα πρέπει να λάβει υπόψη. Το
πρόβλημα εδώ είναι πόσο μέρος του πλαισίου της
γνώσης πρέπει/μπορούμε να συμπεριλάβουμε στην
κάθε εκτέλεση νοητικού έργου, δεδομένου του ότι ο
Η/Υ πρέπει να έχει επαρκείς οδηγίες για ό,τι
υπολογίζει.
 Searle’s Chinese Room Argument
• Πείραμα σκέψης εναντίον της ιδέας ότι ο Η/Υ
μπορεί να θεωρηθεί ως νοήμων ανάλογα προς
τον ανθρώπινο νου.
• Παραλλαγή της δοκιμασίας Turing. Πίσω από μια
πόρτα ο γνώστης Κινέζικων και πίσω από άλλη
ένας άσχετος με ένα βιβλίο οδηγιών που του
επιτρέπει να χειρίζεται μορφοτυπικά τα κινέζικα
σύμβολά και να παράγει απαντήσεις έτσι σε
κινέζικα ερωτήματα.
• Ακόμη και αν ο άσχετος έπειθε για τη γνώση των
κινέζικων, και πάλι δεν θα είχε τέτοια γνώση.
Άρα το τεστ Turing αποτυγχάνει ab initio και in
principio (εξ αρχής και κατ αρχήν).

Το επιχείρημα του Searle

• 1. Τα προγράμματα Η/Υ είναι μορφοτυπικά (βασίζονται
μόνο στο συντακτικό)
• 2. Η ανθρώπινη νοημοσύνη έχει νοητικό περιεχόμενο
(νοήματα, σημασιολογία)
• 3. Το συντακτικό από μόνο του δεν συνθέτει ούτε είναι
επαρκές για να παράξει νόημα.
• 4. ΑΡΑ: τα προγράμματα Η/Υ δεν συνθέτουν ούτε
επαρκούν για να παράξουν νόημα. Επίσης:
• 5. Οποιοδήποτε σύστημα είναι ικανό να παράξει
νοημοσύνη πρέπει να έχει αιτιώδεις δυνάμεις τουλάχιστον
ίσες με τις δυνάμεις του εγκεφάλου. Και
• 6. Ο τρόπος που παράγεται ανθρώπινη νοημοσύνη δε
μπορεί να είναι ανάλογος με εκτέλεση προγράμματος.
 Το επιχείρημα του Κινέζικου Δωματίου
• Από τις 3 προκείμενες η βασική είναι η 3 και αυτήν
ακριβώς επιχειρεί να στηρίξει το επιχείρημα του
Κινέζικου δωματίου.
• Το επιχείρημα είναι αναλογικό: όπως ο άσχετος δεν
ξέρει κινέζικα έτσι και ο Η/Υ δεν σκέφτεται ακόμη
και αν περνά τη δοκιμασία Turing.
• Στην καλύτερη περίπτωση θα ήταν μόνο
προσομοίωση σκέψης, όχι πραγματική σκέψη.
• Είναι όμως η αναλογία πλήρης;

Αντεπιχειρήματα στον Searle

• Καταλαβαίνει ο Α κινέζικα αλλά δεν το ξέρει.
• Δεν καταλαβαίνει κινέζικα ο Α αλλά κάποιο
ασυνείδητο υποσύστημα του.
• Δεν καταλαβαίνει ο Α κινέζικα αλλά το όλο δωμάτιο
καταλαβαίνει.
• Δεν υπάρχουν ούτε σημασία, ούτε νόημα, μόνο
συντακτικό.
• Δεν είναι το ίδιο αυτό που κάνει ο Α (που έχει
συνείδηση) και αυτό που κάνει ένας Η/Υ.
• Οι Η/Υ θα είχαν νοήματα αν τους βάζαμε σε αιτιώδη
σχέση με τον κόσμο.
• Αν το πρόγραμμα προσομοίωνε το τι τρέχει στο μυαλό
ενός Κινέζου, τότε το μηχάνημα θα καταλάβαινε
κινέζικα.
 Μετά τα επιχειρήματα Searle & Dreyfus
• Πρέπει να αναλυθεί η γνώση/ικανότητα του
κοινού νου. Αν αποκτάται με διαφορετικούς
τρόπους από την απλή κωδικοποίηση και την
αποθήκευση, τότε με ανάλογους τρόπους να
αποκτηθεί από τον Η/Υ.
• Πρέπει να αναλυθεί η σημασιολογία σε βαθμό
ανάλογο με το συντακτικό.
• Πρέπει να δούμε σοβαρά την πρόταση 5 του
επιχειρήματος του Searle: Ένα διαφορετικό είδος
Η/Υ που μοιάζει με εγκέφαλο και μαθαίνει με
τρόπους ανάλογους της μάθησης του κοινού νου.

Διάλεξη ΙX: Συνδεσιακή Θεωρία

Connectionism
 Σύνδεση με τα προηγούμενα
• Η ‘σχετική’ αποτυχία της ΤΝ οδήγησε σε νέα αποτίμηση
των προοπτικών και των μεθόδων της ΓΕ. Ειδικότερα τα
επιχειρήματα των Dreyfus και Searle που είχαν προβλέψει
την θεωρητική ανεπάρκεια της ΤΝ οδήγησαν σε νέες
αναζητήσεις.
• Η πρόταση 5 του Searle ότι οποιοδήποτε σύστημα είναι
ικανό να παράξει νοημοσύνη πρέπει να έχει αιτιώδεις
δυνάμεις τουλάχιστον ίσες με τις δυνάμεις του εγκεφάλου
και
• Η ιδέα του Dreyfus για πλαίσια γνώσης που είναι σε
μεγάλο βαθμό γνώση-του-πώς αποκτημένη από εμπειρία
και αλληλεπίδραση με τον κόσμο,
• οδήγησαν σε αμφισβήτηση της νοημοσύνης ως
μορφοτυπικής επεξεργασίας συμβόλων.

Άλλες δυσκολίες του κλασσικού μοντέλου Ι

• Πρόβλημα πραγματικού χρόνου: Διαδικασίες που ο
Η/Υ εκτελεί ταχύτατα (αριθμητικοί υπολογισμοί)
ενώ άλλες διαδικασίες (της οπτικής αντίληψης λ.χ.)
τις οποίες οι άνθρωποι (αλλά και τα ζώα) εκτελούν
σαφώς ταχύτερα (απαιτούν σύνθετα
προγράμματα).
• Δεδομένου του ότι η ταχύτητα μετάδοσης νευρικών
ώσεων είναι ελάχιστη σε σχέση με την ταχύτητα
μετάδοσης ενεργοποιήσεων σε Η/Υ, για να είναι
ένα πρόγραμμα πιστευτό ανάλογο της ανθρώπινης
ικανότητας, πρέπει να περιορίζεται σε κάποιο
αριθμό αλγοριθμικών βημάτων (100/sec) που θα
μπορούσε να εκτελέσει ένας εγκέφαλος.
 Άλλες δυσκολίες του κλασσικού μοντέλου ΙΙ
• Η μνήμη του Η/Υ συγκεντρωμένη σε κάποια
σημεία, του ανθρώπινου εγκεφάλου διάχυτη.
• Η μνήμη του Η/Υ προσβάσιμη μόνο κάτω από
αυστηρό πρωτόκολλο, η ανθρώπινη
ανακαλείται πολλαπλά, ακόμη και ακούσια.
• Η εξόρυξη γνώσης δυσκολότερη όσο αυξάνεται
η αποθήκευση μνήμης στον Η/Υ, αντίθετα ο
ανθρώπινος εγκέφαλος όσο περισσότερα ξέρει,
τόσο πιο γρήγορα θυμάται και εντοπίζει την
σχετική πληροφορία για ανάκληση.

Άλλες δυσκολίες του κλασσικού μοντέλου ΙΙΙ

• Σε ένα πρόγραμμα Η/Υ η παράλειψη ή μετάθεση
ή όχι πλήρης εκπλήρωση ενός βήματος οδηγεί
σε διακοπή λειτουργίας. Στον ανθρώπινο
εγκέφαλο η λειτουργία συνεχίζεται κάτω από
πολλές συνθήκες παραλείψεων. Επίσης:
• Σε ένα πρόγραμμα Η/Υ απαιτείται η εισροή να
είναι πλήρης και σωστή, ενώ ο ανθρώπινος
εγκέφαλος συνεχίζει να λειτουργεί με εισροές
πληροφορίας που είναι ελλειπείς, συχνά κάπως
λανθασμένες και σχεδόν πάντοτε περιέχουν
αρκετό ‘θόρυβο’.
 Άλλες δυσκολίες του κλασσικού μοντέλου ΙV
• Δεδομένης της τεχνικής αρτιότητας του Η/Υ η
παραμικρή ζημία διακόπτει τη λειτουργία του.
Αντίθετα το κεντρικό νευρικό σύστημα
παρουσιάζει πλαστικότητα, ελαστικότητα και
προσαρμοστικότητα σε νέες καταστάσεις.
• Ο Η/Υ συνήθως δεν μαθαίνει (εκτελεί ένα
καθορισμένο πρόγραμμα), αλλά και όταν
μαθαίνει, ακολουθεί αυστηρό σύστημα, ενώ ο
βιολογικός νους φαίνεται να μαθαίνει με
πολλούς τρόπους και από κάθε εμπειρία.

Συνδεσιακή Θεωρία (Connectionism)

• Εν όψει των προηγουμένων δυσκολιών και
κριτικών, η συνδεσιακή θεωρία απετέλεσε το
δεύτερο στάδιο της ΓΕ.
• Αντιστροφή: Αντί της χρήσης του Η/Υ για να
κατανοήσουμε τον εγκέφαλο, χρήση στοιχείων
του εγκεφάλου στο σχεδιασμό υπολογιστικών
συστημάτων.
• Νευρωνικά Δίκτυα ή Παράλληλα Κατανεμημένες
Διαδικασίες (P.D.P.) ή Συνδεσιακή Αρχιτεκτονική
είναι ο βασικός νεωτερισμός του 2ου σταδίου.
 Νευρωνικά Δίκτυα
• Ως νευρωνικά δίκτυα νοούνται σύνολα από
κόμβους συνδεδεμένους μεταξύ τους (ώστε να
υπάρχει η δυνατότητα διαφορικής μετάδοσης μιας
ενεργοποίησης) και κατανεμημένους σε στιβάδες
μεταξύ της στιβάδας εισροής και της στιβάδας
εκροής.
• Τα δίκτυα αυτά, μολονότι μπορούν να θεωρηθούν
ότι υπολογίζουν (με την έννοια ότι αποτελούν
κάποιες συναρτήσεις που για διάφορες τιμές
εισροής δίνουν αντίστοιχες τιμές εκροής), δεν
κάνουν χειρισμό συμβολικών αναπαραστάσεων.

Νευρωνικά Δίκτυα ΙΙ
• Είναι συστήματα μετάδοσης ενεργοποιήσεων
που μπορούν να εκπαιδευτούν να παράξουν
συγκεκριμένα είδη αποτελεσμάτων ανάλογα με
τις εισροές που δέχονται.
• Ενώ τα κλασσικά υπολογιστικά συστήματα είναι
εφαρμογές του προτασιακού ή και του
κατηγορηματικού λογισμού, τα νευρωνικά
δίκτυα θα μπορούσαν να θεωρηθούν ως
επαγωγικοί μηχανισμοί.
• Διαφορές παραγωγής και επαγωγής.
 Ένας τεχνητός νευρώνας

Αποτελείται από:
• Σήματα εισροής x που προέρχονται από άλλους
νευρώνες ή από το περιβάλλον
• Πραγματικές τιμές w που δηλώνουν την ισχύ της
κάθε σύνδεσης
• Επίπεδο ενεργοποίησης: net = Σ xw που
προκύπτει από το άθροισμα των εισροών
• Συνάρτηση ουδού (κατωφλική) f που υπολογίζει
την τελική κατάσταση (εκροής) του νευρώνα
(δηλαδή κατά πόσο είναι πάνω ή κάτω από
κάποιο κατώφλι ενεργοποίησης)
 Η λειτουργία του βασίζεται επίσης

• Στην τοπολογία του συστήματος (ποιοι

νευρώνες είναι συνδεδεμένοι με ποιούς)
• Στον αλγόριθμο μάθησης του συστήματος
• Στο σύστημα κωδικοποίησης (που
συμπεριλαμβάνει τις ερμηνείες που δίνονται
στα εισιόντα της εισροής στο δίκτυο και στα
αποτελέσματα που προκύπτουν στην εκροή
του δικτύου.

Σύζευξη/διάζευξη νευρώνων
 Αποκλειστική διάζευξη;
• Μια αρχική κριτική εναντίον των νευρωνικών
δικτύων: δεν μπορούσαν να χειριστούν την
αποκλειστική διάζευξη, δηλαδή
• π ή ρ, αλλά όχι και τα δύο
• (π v ρ) & -(π&ρ)
• ισοδύναμο: (π & -ρ) v (-π & ρ)
• Δοκιμάστε να το κάνετε με κυκλώματα εν
σειρά και εν παραλλήλω.
• Απαιτείται λανθάνουσα στιβάδα νευρώνων

Δίκτυο ορθόδρομης τροφοδότησης

Δίκτυα ανάδρομα (επανεισόδου)

Δίκτυο ανάγνωσης
 Επαγωγικά αυτόματα
• Τα νευρωνικά δίκτυα δεν εκτελούν προγράμματα
• Μαθαίνουν μέσα από αναπροσαρμογές των
συνδέσεών τους να παράγουν ενεργοποιήσεις
εκροής ανάλογες προς τις ενεργοποιήσεις εισροής
στις οποίες εκπαιδεύτηκαν.
• Παραδείγματα: ανάγνωση γραφικών χαρακτήρων,
αναγνώριση φωνής, υπαγόρευση, αναγνώριση
προσώπων, σχηματισμός αόριστου χρόνου
ανωμάλων ρημάτων.

Εκπαίδευση Νευρωνικών Δικτύων

• Για απλά συνειρμικά δίκτυα ο βασικός κανόνας
μάθησης είναι ο κανόνας του Hebb:
• Νευρώνες που ενεργοποιούνται μαζί αυξάνουν το
βάρος της σύνδεσής τους όπως και νευρώνες που
παραμένουν ανενεργοί μαζί. Το αντίθετο συμβαίνει
για νευρώνες που είναι ασύμβατοι μεταξύ τους.
• Για δίκτυα ορθόδρομης τροφοδότησης η μάθηση
γίνεται με την βοήθεια δασκάλου με ανάδρομη
διάδοση του λάθους, επαναπροσαρμογή των βαρών
των συνδέσεων και επανάληψη μέχρι την
προσέγγιση στο σωστό.
Δίκτυο αναγνώρισης προσώπων

Τι θα αποφαινόταν το ΝΔ εδώ;
Εδώ;

Εδώ;
 Ή εδώ

Νευρωνικά δίκτυα και νευρώνες

Βασικές παραδοχές:
• Οι νευρώνες ενσωματώνουν πληροφορίες
• Οι νευρώνες μεταδίδουν πληροφορίες εν σχέσει
προς το επίπεδο των εισιόντων τους
• Οι εγκεφαλικές δομές είναι διαφόρων επιπέδων
• Η επιρροή ενός νευρώνα σε άλλον εξαρτάται
από την ισχύ της σύναψής τους
• Μάθηση επιτυγχάνεται με μεταβολή στην ισχύ
των συνάψεων μεταξύ των νευρώνων.
 Νευρωνικά δίκτυα και κριτική των Η/Υ
Τα ΝΔ καλύπτουν τις κριτικές που συνοψίσαμε:
• Λόγω παράλληλης επεξεργασίας δεν συναντούν
πρόβλημα πραγματικού χρόνου.
• Η μνήμη στα ΝΔ είναι κατανεμημένη στα βάρη
• Μπορούν να λειτουργήσουν παρά τις πιθανές
ζημιές ή παραλείψεις
• Δέχονται εισροή περιορισμένη ή θορυβώδη
• Έχουν ελαστικότητα ανάλογη της εγκεφαλικής
• Μαθαίνουν με πολλούς τρόπους

Νευρωνικά δίκτυα και προγράμματα Η/Υ

• Σε αντίθεση με τα προγράμματα Η/Υ τα ΝΔ δεν
χαρακτηρίζονται από συστηματικότητα ή
συνθετικότητα. Η σκέψη;
• Παραγωγικότητα και λογικότητα;
• Μπορούμε να παράξουμε δραστηριότητα που
φαίνεται νοήμων, όμως δεν είναι ξεκάθαρο το πώς
παράγεται (δηλαδή δεν είναι δυνατή η πλήρης
αντίστροφη μηχανική ανάλυση).
• Το πρόβλημα πλαισίου της γνώσης;
• Επιχείρημα ‘Κινέζικο Γυμναστήριο’ του Searle
• Υπάρχουν ΝΔ ανεξάρτητα από Η/Υ?
 Διάλεξη X: Ενσώματη Νοημοσύνη
Ρομποτική προσέγγιση

Τα άλυτα προβλήματα
• Το πρόβλημα του πλαισίου γνώσης,
• Το πρόβλημα της σχετικής γνώσης,
• Το πρόβλημα του κοινού νου,
• Το πρόβλημα της σημασιολογίας,
• Το πρόβλημα της αναφορικότητας των
συμβολικών αναπαραστάσεων,
• Το πρόβλημα της γλώσσας σκέψης…
…ίσως δείχνουν ότι απαιτείται νέα προσέγγιση
που θέτει στο περιθώριο την βασική έννοια της
αναπαράστασης που οδηγούσε τη θεωρία.
 Ενσώματη νοημοσύνη Ι
• Η νέα προσέγγιση αμφισβητεί την κεντρική θέση που
αποδίδεται στην αναπαράσταση: η αναπαράσταση
δεν λύνει προβλήματα, τα διπλασιάζει!
• Το μόνο μη αμφισβητήσιμο είδος φυσικής νοητικής
αναπαράστασης είναι η γλωσσική, όμως η πολλαπλή
ζωική νοημοσύνη δείχνει ότι
• Η γλώσσα (συντακτικό) προκύπτει στο τέλος (60.000
χρόνια;) μιας εξελικτικής πορείας δισεκατομμυρίων
χρόνων, ενώ στοιχεία νοημοσύνης (και επικοινωνίας)
ακολουθούν την εξέλιξη των ζώων από σχετικά
νωρίς.

Νοημοσύνη και εξέλιξη

 Νοημοσύνη: φυσική ή τυπική;
• Από τον προηγούμενο πίνακα προκύπτει ότι ζωικοί
οργανισμοί εδώ και 550 εκατομμύρια χρόνια
κατορθώνουν να εκπληρώνουν τις ζωτικές τους
λειτουργίες (τα γνωστά 4Fs: feed, flee, fight, and
f…) με επιτυχία, ενώ η γλώσσα παρουσιάζεται
σχετικά αργά. (23:59:55 31/12)
• Το να χρησιμοποιήσουμε την αναπαράσταση ως το
βασικό στοιχείο νοημοσύνης χωρίζει τη
νοημοσύνη από τον φυσικό κόσμο, και οδηγεί σε
θεωρητικές επιλογές που είναι λανθασμένες
(τουλάχιστον πρωθύστερες).

Ενσώματη νοημοσύνη ΙΙ
• Η διανοητικοποίηση της νοημοσύνης (χειρισμός
αναπαραστάσεων με βάση τη μορφή τους)
οδήγησε και στο να παραμελήσουμε τη
σημασία που έχει το σώμα στη σκέψη: πολλές
έννοιες ορίζονται πλήρως μόνο με βάση το
σώμα, όπως οι δεξιότητες (γνωστικές και μη).
• Τι θα ήταν μια ασώματη νοημοσύνη;
• Πλατωνική παράδοση :‘Ο Θεός αεί γεωμετρεί’.
• Η αμεσότητα της ύπαρξης. Η υλικότητά της.
 Ενσώματη νοημοσύνη ΙΙΙ
• Η στροφή στην ενσώματη νοημοσύνη ξεκινά νέα
κίνηση στην ψυχολογία (Gallagher, Pfeifer, Bongard,
E. Ross) για έρευνα στους τρόπους που το σώμα
επηρεάζει/καθορίζει τη νόηση.
• Στην ΓE: στροφή σε ρομποτικούς, ανεξάρτητους
αυτόνομους δράστες (R. Brooks: Intellligence
without representation, Scheier) που λειτουργούν
σε κανονικά περιβάλλοντα.
• Στη φιλοσοφία νέο ενδιαφέρον για θέσεις του
Heidegger. (Varela, Clark, Thompson, Dreyfus)

Ενσώματη νοημοσύνη ΙV
• Στην ΤΝ και στην ΓΕ βασικό σημείο ανατροπής είναι
η απόπειρα απομάκρυνσης από τις αναπαραστάσεις
και τις έννοιες και η εισαγωγή αρχιτεκτονικής
διασυνδεδεμένων (‘υπαγωγικά’) συστημάτων
ελέγχου (subsumption architecture).
• Η νέα μεθοδολογία: πειραματική μηχανική.
• Το πρόβλημα της νοημοσύνης πρέπει να ξανα-
αναλυθεί με οδηγό εξελικτικό που αρχίζει με απλά
επίπεδα ευφυΐας για να περάσει σε συνθετότερα, με
τελική τη γλωσσική ευφυΐα.
 Η/Υ και ρομπότ
• Σε αντίθεση με την κλασσική προσέγγιση που
στηρίζεται στο πρότυπο του Η/Υ, η ενσώματη
νοημοσύνη ακολουθεί μηχανιστικό πρότυπο
προγενέστερο που συναντάται στα ρομπότ.
• Σε αντίθεση με τον Η/Υ που είναι γενικής χρήσης
μηχανισμός που ακολουθεί οδηγίες χειριζόμενος
σύμβολα, τα ρομπότ είναι εξειδικευμένοι
εκτελεστές δραστηριοτήτων σε πραγματικά
περιβάλλοντα. Αποτελούνται από επί μέρους
ρομπότ με συστήματα ελέγχου που ρυθμίζουν
τις δραστηριότητες που είναι σε ανταγωνισμό
μεταξύ τους .

Ενσωμάτωση και περιστασιακότητα

• Η νέα απαίτηση δεν είναι μόνο για νοημοσύνη
που διαθέτει σώμα και είναι σε αλληλεπίδραση
με το περιβάλλον, αλλά κυρίως για συστήματα
που είναι άμεσα περιστασιωμένα (situated).
• Ένας δράστης είναι περιστασιωμένος (άμεσα)
όταν αποκτά πληροφορία για το περιβάλλον
του μέσα από τους αισθητήρες του που είναι σε
αλληλεπίδραση με το περιβάλλον. Ένας
περιστασιωμένος δράστης αλληλοεπιδρά με
τον κόσμο χωρίς μεσολάβηση ανθρώπου.
 Ενσώματη νοημοσύνη V
• Το πρόγραμμα έρευνας συνίσταται στην επινόηση και
δοκιμή απλών αυτόνομων συστημάτων που
αλληλοεπιδρούν με δυναμικά μεταβαλλόμενα
περιβάλλοντα καθώς επιδιώκουν να εκτελέσουν τον
σκοπό που τους έχει δοθεί.
• Είναι κατασκευασμένα από υποσυστήματα σε
ανταγωνισμό που παράγουν δραστηριότητες
αισθανόμενα και κινούμενα.
• Η σύνδεση τους είναι υπαγωγική σε ανώτερα
συστήματα ελέγχου και αποφεύγεται κατά το δυνατόν
υπολογιστικό πρόγραμμα ελέγχου.
• Το σύστημα δεν έχει αναπαράσταση του κόσμου.

Ενσώματη νοημοσύνη VΙ
• Το πρόγραμμα έρευνας προσδοκά να στήσει όλο
και συνθετότερα συστήματα πρόσληψης και
αντίδρασης προς το περιβάλλον.
• Όταν προχωρήσει η κατασκευή συστημάτων σε
επίπεδο ανάλογο του πλούτου που παρουσιάζει το
ζωικό βασίλειο, το επόμενο βήμα που θα παράξει
συμβολικά συστήματα όπως η γλώσσα, σκέψη
ανεξάρτητη από τον παρόντα ερεθισμό και
ικανότητες λογικού συλλογισμού και
αυτοσυνείδησης θα πρέπει να αναφανούν
(αναδυθούν) σχετικά σύντομα.
 Διάλεξη XΙ: Υπάρχει Γλώσσα Σκέψης;

LOT Hypothesis
Το 1975 ο Fodor υποστηρίζει, εναντίον της
βασικής θέσης του Ύστερου Wittgenstein (Private
Languages Argument) ότι είναι απαραίτητο να
υπάρχει Γλώσσα Σκέψης, διαφορετική από τις
ομιλούμενες γλώσσες, που προϋποτίθεται κάθε
νοημοσύνης ,συμπεριλαμβανόμενης και της
νοημοσύνης που απαιτείται για τη γλώσσα. Η
γλώσσα της σκέψης (τα ‘Μενταλέζικα’) πρέπει να
νοηθεί ως γλώσσα (με συντακτικό και λεξιλόγιο ή
μάλλον εννοιολόγιο) και, ως προς βασικά
στοιχεία της, πρέπει να θεωρηθεί ως έμφυτη.
 Γιατί LOT? (Πριν τα επιχειρήματα)
• Ανοιχτή απόρριψη του συμπεριφορισμού
• Απόρριψη του λογικού συμπεριφορισμού
• Συνάφεια προς την έμφυτη Παγκόσμια Γραμματική
του Chomsky. (Επιχειρήματα;)
• Μέρος γενικότερης στροφής στο γνωστικισμό
• Η αναζήτηση του γνωστικού έμφυτου στον
άνθρωπο
• Μάθηση οποιασδήποτε (;) γλώσσας από
ανθρώπους
• Αδυναμία μάθησης γλώσσας από ζώα

Γνωσιοεπιστήμη και LOT

• Το κύριο επιχείρημα πίσω από την ΓΣ είναι ότι αν
πρόκειται να εξηγηθεί η νόηση με βάση το
πρότυπο του Η/Υ, τότε, δεδομένου του ότι δεν
υπάρχει υπολογιστής που να μην χειρίζεται
συμβολικές αναπαραστάσεις (δηλαδή κάποια
γλώσσα, λ.χ. 0,1), πρέπει να υπάρχει ανάλογη
γλώσσα σκέψης του εγκεφάλου.
• Μητρικές γλώσσες προϋποθέτουν σκέψη.
• Fodor’s Johnson Argument «Ο γνωστικισμός
είναι η μόνη δυνατότητα να εξηγήσουμε τον νου,
και αυτός προϋποθέτει γλώσσα σκέψης.»
 ‘Μενταλέζικα’: Πρώτες απορίες
• Γιατί να είναι γλώσσα;
• Πόσο μοιάζει με γλώσσες;
• Είναι παγκόσμια; Είναι ιδιωτική;
• Γιατί να είναι έμφυτη;
• Σχέση με σημασία/νόημα. Ταυτίζονται;
• Στον υπολογιστή ξέρουμε την λειτουργική
γλώσσα. Στον εγκέφαλο;
• Σχέσεις με μητρική γλώσσα: Επηρεάζεται ;
• Κρεολικές γλώσσες.

Γιατί η σκέψη να είναι ‘γλωσσοειδής’;

• Κοινά χαρακτηριστικά γλώσσας & σκέψης
• 1. Δεν εξαρτώνται από ερεθισμό (δεν περιορίζονται
στον παρόντα χρόνο, ούτε στην πραγματικότητα)
• 2. Σκέψη και πρόταση είναι φορείς αληθοτιμής (Α-Ψ)
• 3. Σκέψη και πρόταση έχουν αναφορικότητα (Υ-Κ)
• 4. Όπως λέξεις συντίθενται σε προτάσεις, έτσι και οι
έννοιες συντίθενται σε σκέψεις.
• 5. Συνθετικότητα (compositionality) δηλαδή:
• 5α. Παραγωγικότητα (από πεπερασμένα στοιχεία και
κανόνες προκύπτουν άπειρα σύνθετα)
• 5β. Συστηματικότητα (ότι παράγεται σχετίζεται λογικά
με άλλες παραγωγές)
 Ασυμμετρία γλώσσας και σκέψης Ι
• Υπάρχουν σκέψεις που δεν μπορούμε να εκφράσουμε
γλωσσικά. Δεν υπάρχουν προτάσεις τις γλώσσας που
δεν μπορούμε να σκεφτούμε.
• Αν η σκέψη περιέχει όχι μόνο λέξεις/έννοιες
(ψηφιακές;) αλλά και εικόνες (όχι μόνο οπτικές) ή
άλλα αναλογικά στοιχεία, τότε ποια γλώσσα ισχύει για
αυτά;
• Η μάθηση γλώσσας επηρεάζει τη σκέψη. Η μη μάθηση
γλώσσας οδηγεί σε νοητική υστέρηση. Υπάρχει γλώσσα
χωρίς σκέψη; ΌΧΙ Υπάρχει σκέψη χωρίς γλώσσα;
ΜΑΛΛΟΝ. Υπάρχει σκέψη χωρίς γλώσσα σκέψης; ΑΥΤΟ
ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΕΡΩΤΗΜΑ!

Ασυμμετρία γλώσσας και σκέψης ΙΙ

• Δεν υπάρχουν φωνήματα ή μορφήματα στη σκέψη.
Στην καλύτερη περίπτωση υπάρχουν έννοιες.
• Γλωσσική πρόταση - λογική πρόταση. Μπορεί η
λογική πρόταση να ταυτισθεί με τη σκέψη
• Τα συμβατικά στοιχεία της γλώσσας (που έχουν
επηρεαστεί από την ιστορία της γλώσσας):
πτώσεις, κλίσεις, φωνές, διαθέσεις κλπ. δεν έχουν
αντίστοιχα σε σκέψη.
• Τι μας συγκινεί σε έναν στίχο; Ο ήχος των λέξεων
(μέτρο, ρίμα κλπ) ή και η σκέψη (νόημα);
 Κοινές μαρτυρίες γλώσσας σκέψης
• Κοινή εμπειρία της διαφοράς μεταξύ του
σκέφτομαι και του διατυπώνω λεκτικά αυτό που
σκέφτομαι.
• Χρήση λέξεων τις οποίες δεν μπορούμε να
ορίσουμε. ‘Ξέρω τι σημαίνει (σε ποια γλώσσα;)
αλλά δεν μπορώ να το ορίσω’.
• Το φαινόμενο ‘στην άκρη της γλώσσας’ (tip of the
tongue’). Τι είδους φαινόμενο είναι; Ξέρω ποιος
είναι αλλά δεν μπορώ να θυμηθώ το όνομα του.
Γιατί αυτό δείχνει ΓΣ;
• Όταν ‘η διάνοια’ προτρέχει ‘της γλώσσας’.

Επιχειρήματα υπέρ της LOT Ι

• Τα κοινά στοιχεία γλώσσας και σκέψης
(συντακτικός παραλληλισμός)
• Νοητικοί χειρισμοί (σε επιλογές, αισθητηριακή
αντίληψη, μάθηση εννοιών) προϋποθέτουν
γλώσσα σκέψης.
• Η (προθετική) κοινή ψυχολογική γνώση μπορεί να
στηριχθεί μόνο σε ύπαρξη γλώσσας σκέψης.
• Δεν μπορείς να μάθεις να πεις κάτι το οποίο δεν
μπορείς ήδη να σκεφτείς. (παπαγαλία;)
 Επιχειρήματα υπέρ της LOT ΙΙ
• Μάθηση γλωσσών (δηλαδή κανόνων και εννοιών)
από νήπια μέσα σε γλωσσικά περιβάλλοντα που
παρέχουν σχετικά πενιχρή εισροή εν σχέση με την
αποκτώμενη ικανότητα, προϋποθέτει σχηματισμό
και έλεγχο υποθέσεων για κανόνες της γλώσσας και
για νέες έννοιες , προϋποθέτει δηλαδή σκέψη!
• Γενικότερα το πέρασμα από ένα στάδιο σκέψης σε
ανώτερο επόμενο στάδιο προϋποθέτει γνωστικό
μηχανισμό σκέψης που υπερβαίνει ότι γλωσσικά
είναι ήδη διαθέσιμο.

Γενικές αντιρρήσεις στη LOT

• Το ξυράφι του Όκαμ (Occam’s razor): Οι θεωρητικές
οντότητες δεν πρέπει να πολλαπλασιάζονται χωρίς
επαρκή λόγο. Οικονομία στην οντολογία.
• Το να εξηγούμε τη σκέψη με βάση έμφυτη γλώσσα
σκέψης δεν είναι εξήγηση, ιδιαίτερα δεδομένου του
ότι οι γλώσσες κατά κανόνα μαθαίνονται.
• Λήψη του ζητουμένου – κυκλικότητα
• Πρέπει τουλάχιστον να προταθεί κάποια γλώσσα
σκέψης σε κάποια ελέγξιμη μορφή.
• Αν η ΓΣ αποτελεί πλήρη λογική σκέψη, τότε δεν
εξηγείται το έλλειμμα λογικής σκέψης (Wason) και η
μη κατάκτηση ανωτέρων σταδίων σκέψης νωρίτερα.
 Γενική μορφή της Γλώσσας Σκέψης
• Βασική αρχή η συνθετικότητα
• Όπως οι σύνθετες εκφράσεις σχηματίζονται
από απλούστερες με κανόνες σύνδεσης, έτσι
και οι σύνθετες έννοιες σχηματίζονται από
απλούστερες με κανόνες σύνδεσης
• Όπως οι λέξεις συντίθενται βάσει κανόνων για
να σχηματίσουμε προτάσεις έτσι και οι
έννοιες συντίθενται με βάση κανόνες για να
σχηματίσουν σκέψεις.

Γλώσσα Σκέψης και Κοινή Γλώσσα

• Σίγουρα κάποιες νέες έννοιες αποκτούνται
μέσω των ομιλουμένων γλωσσών, αλλά η
μάθηση των εννοιών κάνει χρήση της
γλώσσας σκέψης και αρχικά οι πρώτες έννοιες
πρέπει να μαθευτούν με βάση την γλώσσα
σκέψης. Επίσης οι έννοιες που μαθαίνονται
συντίθενται από απλούστερες έννοιες που
προϋποτίθενται.
• Τούτο σημαίνει ότι πρέπει να υπάρχουν και
έμφυτες ατομικές έννοιες!!!
 Προτάσεις: Γλωσσικές και Λογικές
• Τι κοινό έχουν γλωσσικές προτάσεις (sentences)
όπως ‘Το χιόνι είναι λευκό’, ‘Snow is white’, ‘Der
Schnee ist weiss’, ‘La neige est blanc’ κ.ο.κ. ;
• Εκφράζουν το ίδιο νόημα, την ίδια λογική πρόταση
(proposition), που συμβαίνει να είναι αλήθεια.
• Η γλωσσική πρόταση συντίθεται από λέξεις, η
λογική από έννοιες.
• Οι συνδέσεις τους ακολουθούν τον κατηγορηματικό
λογισμό και τα σημασιολογικά δίκτυα.
• Οι λογικές προτάσεις είναι το νόημα των
γλωσσικών.

Ανάλυση λογικών Προτάσεων Ι

• Η πρόταση ‘Η Μαρία αγαπά τον δάσκαλο που της
έδωσε ένα μήλο’ περιέχει 4 προτάσεις:
 Ανάλυση Λογικών Προτάσεων ΙΙ

Πειραματική στήριξη της LOT

• Sachs (1967) “Recognition memory for syntactic and
semantic aspects of connected discourse” p 60 of
Stillings et al (Θυμόμαστε το νόημα, όχι τις λέξεις)
• Kintsch & Glass (1974) “Effects of propositional
structure on sentence recall” ibid p 63 (Μεταξύ
προτάσεων με τον ίδιο αριθμό λέξεων, θυμόμαστε
γρηγορότερα και καλύτερα αυτές που λογικά και
νοηματικά έχουν λιγότερα στοιχεία.)
• McCoon & Ratcliff (1980) “Priming in item recognition:
the organization of propositions in memory for texts”
ibid p 67-8 (Η προετοιμασία λειτουργεί όχι με βάση τη
λεκτική αλλά τη λογική/σημασιακή γειτνίαση).
 Sachs (1967)
Δίδεται η πρόταση 1 σε κείμενο. Ρωτούνται αν
θυμούνται κάποια από τις 2,3,4. να ήταν στο
κείμενο που διάβασαν.

1. He sent a letter about it to Galileo the great

Italian scientist.
2. He sent Galileo, the great Italians scientist, a
letter about it.
3. A letter about it was sent to Galileo the great
Italian scientist.
4. Galileo, the great Italian scientist, sent him a
letter about it.

Kintsch & Glass (1974)

• Μνήμη για γλωσσικές ή λογικές προτάσεις. Θυμόμαστε
καλύτερα τις λογικά απλούστερες προτάσεις .
Παράδειγμα
• 1. The settler built the cabin by hand
• 2. The crowded passengers squirmed uncomfortably
• Μολονότι ο αριθμός λέξεων της 2 είναι μικρότερος,
θυμόμαστε την 1 περισσότερο από την 2 γιατί
αποτελείται από από ένα τριμερές κατηγόρημα, ενώ η
2 εμπλέκει τρία στοιχεία ρηματικά, άρα περιγράφει
νοηματικά τρείς προτάσεις.
McKoon & Ratcliff (1980) I

McΚoon & Ratcliff (1980) II

 McΚoon & Ratcliff (1980) IIΙ
• Στην παράγραφο υπάρχουν 7 κόμβοι που αντιστοιχούν
στις 7 προτάσεις. Διαφέρει όμως η χρονική σειρά
εκφοράς από την υποτιθέμενη λογική σειρά με βάση
την οποία κατανοούμε μια τέτοια πρόταση. Η διαφορά
αυτή, αν υφίσταται, θα φανεί σε φαινόμενα
προπαρασκευής (priming).
• Τα ζεύγη λέξεων waiter-documents, coffee-contract,
napkin-client απέχουν τον ίδιο αριθμό λεκτικών
προτάσεων, όμως διαφέρουν στον αριθμό κόμβων και
δεσμών μεταξύ τους δηλαδή 4δ &3κ, 8δ & 7κ, 12δ
&11κ αντίστοιχα.
• Οι διαφορές χρόνων απόκρισης σε τεστ μνήμης
αναγνώρισης της λέξης χωρίς/με priming για τα τρία
ζεύγη ήταν 71(736-665), 47, 30 ms αντίστοιχα.

Η γλώσσα σκέψης τελικά

Σε όσο αφορά στη δομή της: κάποια μορφή
κατηγορηματικού λογισμού. Αναφορά σε αντικείμενα.
Σε όσο αφορά στα κατηγορήματα μπορούμε να την
σκεφτούμε ότι απαρτίζεται από έννοιες.
Για το έμφυτο στοιχείο της: μάλλον δεν υπάρχει βάση.
Για το αν είναι παγκόσμια: μάλλον είναι αλλά σε πολύ
γενικές γραμμές .
Βέβαιες βάσεις είναι η ικανότητα των ζώων για αιτιώδη
αλληλεπίδραση με τον κόσμο και η ικανότητα να
αναγνωρίσουν ομοιότητα σε ερεθισμούς.
Δεν είναι ακόμη γνωστό τι είδους πείραμα θα έδειχνε
ιδιαίτερα στοιχεία της.
 Διάλεξη XΙΙ: Αναπαράσταση Γνώσης

Τι είναι αναπαράσταση
• Αναπαράσταση είναι οτιδήποτε σύμβολο, σημείο,
ίχνος, στοιχείο, σύνολο συμβόλων το οποίο ‘ανα-
παριστά’ κάτι για εμάς (δηλαδή που μπορεί να
λειτουργεί στη θέση του αναπαρισταμένου ακόμη
και αν αυτό δεν είναι παρόν).
• Ως σχέση, η αναπαράσταση είναι τετραμελής:
Το Χ αναπαριστά το Ψ για τον Ω κατά σύμβαση Φ.
• Π.χ. το ψάρι (ΙΧΘΥΣ) στο αυτοκόλλητο του
προφυλακτήρα αναπαριστά τον Χριστό για τον
Γιώργο που ακολουθεί μια αρχαία παράδοση.
 Είδη αναπαραστάσεων Ι
• Εξωτερικές αναπαραστάσεις (γραπτά, ηχητικά,
εικονικά σύμβολα): δεν είναι προθετικές αλλά
παρασιτικές σε προθετικές αναπαραστάσεις.
• Εσωτερικές (νοητικές) αναπαραστάσεις που είναι οι
μόνοι φορείς προθετικότητας, αν υπάρχουν.
• Υπολογιστικές αναπαραστάσεις (τα σύμβολα που
χειρίζεται ένα υπολογιστικό σύστημα)
• Θεωρητικές αναπαραστάσεις (εξηγητικά μοντέλα)
• Βιολογικές αναπαραστάσεις (ενεργοποιήσεις
νευρώνων που αντιστοιχούν στις νοητικές)

Είδη αναπαραστάσεων ΙΙ
• Ατομικές όταν τα μέρη της αναπαράστασης δεν
αναπαριστούν
• Σύνθετες όταν αναπαριστά και η όλη
αναπαράσταση και τα μέρη της
• Συστηματικές όταν αυτό που αναπαριστά η όλη
αναπαράσταση εξαρτάται απόλυτα από το τι
αναπαριστούν τα μέρη της αναπαράστασης και
τι κανόνες χρησιμοποιούνται για να συντεθούν
τα μέρη στην όλη αναπαράσταση.
 Είδη αναπαραστάσεων ΙΙΙ

Είδη αναπαραστάσεων ΙV
• Οι αναπαραστάσεις χωρίζονται σε εξωτερικές
και εσωτερικές ή νοητικές.
• Οι εξωτερικές χωρίζονται σε απεικονιστικές
και σε γλωσσικές.
• Οι εσωτερικές χωρίζονται σε συμβολικές και
κατανεμημένες (PDP)
• Οι συμβολικές χωρίζονται σε αναλογικές
(νοερές εικόνες κάθε αίσθησης) και
προτασιακές (γλώσσα σκέψης;;)
 Εξωτερικές Αναπαραστάσεις
Περιγραφή- Απεικόνιση

Εξωτερικές Αναπαραστάσεις
Περιγραφή- Απεικόνιση
• Διακριτά σύμβολα– Χωρίς διακριτά σύμβολα
• Ρητή δήλωση (η σχέση πρέπει να δηλωθεί
ξεχωριστά) – Ενεχόμενη δήλωση (η σχέση
φαίνεται δεν δηλώνεται)
• Διέπεται από καθαρούς γραμματικούς
κανόνες του συνδυασμού των συμβόλων –
Δεν υπάρχουν καθαροί κανόνες συνδυασμού
ή ακόμη και τύποι συμβόλων
• Αφηρημένη αναπαράσταση- συγκεκριμένη
αναπαράσταση.
 Εσωτερικές Αναπαραστάσεις
Αναλογικές-Προτασιακές

Εσωτερικές Αναπαραστάσεις
Αναλογικές-Προτασιακές
• Οι αναλογικές αναπαραστάσεις δεν είναι
‘διακριτές’, ενώ οι προτασιακές είναι
• Οι α.α. ενέχουν τη δήλωση που κάνουν ενώ οι
π.α. κάνουν την δήλωση ρητά και μόνο.
• Οι α.α. έχουν χαλαρούς κανόνες συνδυασμού
των σημαινόντων στοιχείων, οι π.α. έχουν
ισχυρούς και σχετικά αυστηρούς τέτοιους
κανόνες.
• Οι α.α. ανήκουν πάντα σε συγκεκριμένη
αισθητηριακή τροπικότητα, η π.α. είναι
αφηρημένες και δεν έχουν τροπικότητα.
 Θεωρίες και διαμάχες για εσωτερικές
αναπαραστάσεις
• Εκτός από την κλασσική διαμάχη σχετικά με το αν
υπάρχουν εσωτερικές νοητικές αναπαραστάσεις, μέσα
στη γνωσιοεπιστήμη έχουν προκύψει προβλήματα
σχετικά με την ύπαρξη και φύση των αναλογικών
αναπαραστάσεων εν σχέσει με τις προτασιακές .
• Μια πρώτη θεωρία του Paivio υποστήριξε την ύπαρξη
διπλών κωδίκων για εικόνες και λέξεις/έννοιες.
• Τα ευρήματα τουShepard για νοερή περιστροφή
• Διαμάχη Kosslyn & Pylyshyn για τις νοερές εικόνες.
• Γνωστική διαπερατότητα των αναπαραστάσεων.

Shepard
 Kosslyn

Γνωστική διαπερατότητα
• Το κατά πόσο η γνώση επηρεάζει την αντίληψη
• Η γνώση ότι τα δύο ευθύγραμμα τμήματα της
οπτικής απάτης Mueller-Lyer είναι ίσα δεν
επηρεάζει την αντίληψη που
• συνεχίζει να τα βλέπει ως
• άνισα
 Γνωστική διαπερατότητα ΙΙ
• Ο Zeno Pylyshyn που εισηγήθηκε τον όρο, έδειξε
ότι τα πειράματα νοερής περιστροφής του Shepard
έδιναν μακρύτερους χρόνους όταν οι προς
περιστροφήν αναπαραστάσεις αφορούσαν βαριά
αντικείμενα παρά όταν αφορούσαν ελαφριά.
• Η γνώση επιδρά πάνω στην νοητική διεργασία.
• Το πείραμα του Hinton.
• Πειράματα νοερής διχοτόμησης (Καργόπουλος,
Θεοφυλίδης).

Παρέκβαση για αρθρωτή διάταξη Ι

• Η έννοια της γνωστικής αδιαπερατότητας μετρά
ιδιαίτερα στο διαχωρισμό των στοιχείων νόησης σε
σφαιρικά/καθολικά και αρθρωτά/σπονδυλωτά.
• Η διάσταση αυτή της νόησης που είναι γνωστή και ως
modularity hypothesis, προτάθηκε για να εξηγήσει
βασικές διαφορές σε επιτέλεση νοητικών έργων.
• ‘Όταν λύνουμε ένα πρόβλημα απαγωγικό λ.χ. κάνουμε
χρήση του όλου γνωστικού μας συστήματος
προχωρώντας βήμα με βήμα στη λύση και έχοντας
συνείδηση των βημάτων της σκέψης μας.
• Αντίθετα άλλα έργα εκτελούνται με ευκολία και
ταχύτητα συχνά παράλληλα με άλλα παρόμοια έργα.
 Παρέκβαση για αρθρωτή διάταξη ΙΙ
• Το βασικό ζήτημα εδώ αφορά στην αρχιτεκτονική
της νόησης, το κατά πόσο δηλαδή είναι ένα ενιαίο
σύστημα λύσης προβλημάτων ή ένα αρθρωτό
σύστημα που αποτελείται από πολλούς
σπονδύλους που επιτελούς διαφορετικά έργα με
δικό τους τρόπο ο καθένας και μπορούν να
τροφοδοτήσουν σε κάποιες περιπτώσεις το
κεντρικό σύστημα.
• Νεότερες τάσεις θέλουν να βλέπουν το όλο
σύστημα περισσότερο σαν ελβετικό σουγιά με
αφιερωμένη λειτουργία για κάθε άρθρωσή του.

Παρέκβαση για αρθρωτή διάταξη ΙΙΙ

• Επιχείρημα για αρθρωτή διάταξη είναι η ευκολία με
την οποία ορισμένα νοητικά έργα εκτελούνται συχνά
ταυτόχρονα κάτι ππου ένα γενικό σύστημα δεν θα
μπορούσε να επιτελέσει χωρίς παρέμβασεις
• Επίσης οι μεγάλες διαφορές σε νοητικές ικανότητες
ανθρώπων αλλά και οι διαφορές τους από κάποια ζώα
που κάνουν εξαιρετικό αντιληπτικό και εκτελεστικό
έργο.
• Τέλος τα φαινόμενα γνωστικής αδιαπερατότητας
δείχνουν ότι κάποιες διεργασίες είναι μη διαπερατές
και ενθυλακωμένες σε σπονδύλους.
 Παρέκβαση για αρθρωτή διάταξη ΙV
• Τα Modules έχουν τα εξής χαρακτηριστικά:
• Domain specificity (εξειδίκευση κατά πεδίο)
• Mandatory operation (υποχρεωτική εμπλοκή)
• Limited access to computations (μικρή πρόσβαση)
• Ultra fast (ταχύτατη λειτουργία)
• Informationally encapsulated (πληροφοριακή
ενθυλάκωση - γνωστική αδιαπερατότητα)
• Shallow output (ρηχής εκροής)
• Hardwired (καθορισμένης σύνδεσης)
• Characteristic breakdown patterns (χαρ/κές βλάβες)
• Characteristic development (χαρ/κής ανάπτυξης)

Παρέκβαση για αρθρωτή διάταξη V

• Σύμφωνα με την αρθρωτή/σπονδυλωτή αρχιτεκτονική
η πληροφορία από τους μετασχηματιστές των
αισθητηρίων τροφοδοτείται στους σπονδύλους για
σταθερούς ταχύτατους υπολογισμούς και η σχετικά
ρηχή εκροή τους τροφοδοτείται στο κεντρικό σύστημα
που λειτουργεί ως σφαιρικό σύστημα.
• Τα συστήματα αισθητηριακής αντίληψης καθώς και τα
συστήματα παραγωγής γλώσσας μπορούν να
θεωρηθούν ως τέτοιοι σπόνδυλοι.
• Αφασίες Wernicke
• Καθολικές Φοβίες
 Είδη νοητικών αναπαραστάσεων

• Λεκτικές (δηλαδή αλήθειες που γνωρίζουμε ή

πιστεύουμε και έννοιες που δεν απεικονίζουμε)
• Εικονικές (όχι μόνο οπτικές αλλά και όλων των
αισθήσεων, τις οποίες βιώσαμε ή φανταστήκαμε)
• Διαδικαστικές (επιτηδιότητες που αποκτήσαμε, όπως η
γνώση του πώς να κολυμπάμε, να κάνουμε ποδήλατο ή
να δένουμε τα κορδόνια μας)
• Τι είδους αναπαράσταση εμπλέκεται στη γλώσσα;
• Τι είδους αναπαράσταση εμπλέκεται στη μίμηση;

Περιεχόμενο αναπαραστάσεων
• Μέχρι τώρα ασχοληθήκαμε με τον τρόπο
αναπαράστασης. Το τι αναπαριστάται νοητικά,
δηλαδή το περιεχόμενο των αναπαραστάσεων
πρέπει να εξεταστεί σε επίπεδο απλών στοιχείων
και σε επίπεδο σύνθετων κατασκευών.
• Για τις εικονικές αναπαραστάσεις υπάρχει
σοβαρή απορία σχετικά με το τι αποτελεί τα
απλά στοιχεία της αισθητηριακής αντίληψης.
• Ανάλογη απορία για τις στοιχειώδεις
δραστηριότητες των επιτηδιοτήτων.
 Περιεχόμενο λογικών προτάσεων
• Για τις γνωστικές αναπαραστάσεις που
εκφράζονται με δηλωτικές προτάσεις
θεωρείται ότι μπορούν να αναλυθούν τελικά
σε έννοιες οι οποίες συντίθενται σε σχήματα
και πλαίσια σε ανώτερα επίπεδα σύνθεσης.

Έννοιες
• Θεωρούνται ως το βασικό στοιχείο στην οικονομία της
νόησης και της γνώσης.
• Η έννοια ‘σκύλος’ καλύπτει όλους τους σκύλους. Δεν
χρειάζεται να κωδικοποιήσουμε κάθε περίπτωση
σκύλου.
• Παραδοσιακά είχαν ταυτιστεί με τον ορισμό δηλαδή με
τις ικανές και αναγκαίες συνθήκες για την εφαρμογή
του όρου που αντιστοιχεί στην έννοια.
• Ωστόσο χρησιμοποιούμε επαρκώς όρους για τους
οποίους δεν μπορούμε να βρούμε ικανές και
αναγκαίες συνθήκες, λ.χ. ‘παιχνίδι’
 Έννοιες ΙΙ
• Μολονότι η παραδοσιακή θεωρία ορισμού έχει
εγκαταλειφθεί, άφησε πίσω της την ιδέα ότι μια
έννοια απαρτίζεται από σημασιολογικά
χαρακτηριστικά, με βάση τα οποία έννοιες
συντίθενται σε γενικότερες ή αναλύονται σε
ειδικότερες κατά την ποσοτικά εννοούμενη
ομοιότητα μεταξύ των χαρακτηριστικών.
• Η παραπάνω προσέγγιση συνδέει έννοιες με
επαγωγή, ωστόσο η σχέση είναι αμφίδρομη: η
έννοια παράγεται επαγωγικά αλλά και η επαγωγή
προϋποθέτει έννοιες.

Έννοιες ΙΙΙ
• Για τις έννοιες που είναι σε χρήση η έρευνα κάνει
τεστ κατηγοριοποίησης που ελέγχουν ορθότητα
κατηγορίας και χρόνο αντίδρασης.
• Φαινόμενα κεντρικότητας και τυπικότητας εννοιών.
• Ασαφείς έννοιες.
• Για την διαδικασία παραγωγής εννοιών τα
πειράματα βασίστηκαν σε ομοιότητα στοιχείων
αφηρημένων περιστατικών όπως στο πείραμα του
Bruner
 Το υλικό της έρευνας των Bruner et al:
τα παρακάτω αφηρημένα σχήματα
μπορούν να κατηγοριοποιηθούν κατά
σχήμα, χρώμα και αριθμό.

Θεωρία Προτύπων
• Σύμφωνα με τη θεωρία πρ(ωτ)οτύπων, η έννοια ενός
είδους είναι αφηρημένη κατασκευή που απαρτίζεται
από κάποια χαρακτηριστικά που ισχύουν για όλα τα
υπάλληλα (υποκείμενα) γένη.
• Η θεωρία αυτή μπορεί εύκολα να προσαρμοστεί σε
σημασιολογικά δίκτυα.
• Επίσης είναι σε θέση να εξηγήσει φαινόμενα
τυπικότητας και κεντρικότητας μια και κάποιες από τις
περιπτώσεις θα συμβαίνει να συμφωνούν
περισσότερο με το πρότυπο από άλλες.
 Ιεραρχίες Εννοιών
Σημασιολογικά Δίκτυα

Θεωρία Υποδειγμάτων
• Η θεωρία αυτή ακολουθεί την γενική γραμμή
να συνθέτει έννοιες από σημασιολογικά
χαρακτηριστικά, αλλά τις θεωρεί ως
συγκεκριμένες περιπτώσεις που είναι
υποδείγματα έννοιας.
• Εξηγεί φαινόμενα κεντρικότητας και
τυπικότητας καθώς οι χρόνοι απόκρισης στα
πειράματα ταξινόμησης βασίζονται σε
ομοιότητες με τα υποδείγματα.
 Δομημένες αναπαραστάσεις
• Από την εποχή του Kant αλλά και από την εποχή
της μελέτης του Bartlett πάνω στη μνήμη,
αναγνωρίζεται η σημασία της ανώτερης
οργάνωσης της γνώσης σε σχήματα.
• Έχουν προταθεί τρεις συνδέσεις εννοιών σε
συνθετότερα σχήματα:
• Οι πρωταρχικές δράσεις του Schank
• Τα πλαίσια του Minsky
• Τα σενάρια του Schank

Schank: Πρωταρχικές δράσεις

 Πλαίσια και σενάρια
• Πλαίσιο είναι συλλογή από υποδοχές και στοιχεία
για τη συμπλήρωσή των υποδοχών. Για
παράδειγμα όταν ακούτε τη λέξη ‘σπίτι’ ως μέρος
μιας αφήγησης, κατά κανόνα φαντάζεστε κάποια
στοιχεία που ισχύουν γενικά για σπίτια. Η
περαιτέρω διήγηση βοηθά να αποκλείσετε μερικά
(αν είναι διαμέρισμα τότε δεν έχει αυλή κοκ.)
• Το σενάριο κάνει ανάλογη δουλειά με τα πλαίσια
αλλά για δραστηριότητες, όπως λ.χ. επίσκεψη στον
γιατρό, παιδικό πάρτυ γενεθλίων, εγγραφή στο
πανεπιστήμιο, κ.α.)