Ο ορισμός της εκπαίδευσης ενηλίκων – Θεωρίες Εκπαίδευσης Ενηλίκων

Σήμερα ο διάλογος για την δια βίου μάθηση και την εκπαίδευση ενηλίκων αποτελεί
το επίκεντρο πολλών θεωρητικών αναζητήσεων και προβληματισμού των ερευνητών.
Σε πολλά κράτη η εκπαίδευση ενηλίκων αποτελεί θέμα συζήτησης καθώς αναζητούν
το ρόλο και την σημασία της δια βίου μάθησης στις σύγχρονες κοινωνίες. Η εκπαίδευση
ενηλίκων αρχικά εμφανίσθηκε για να βελτιώσει το μορφωτικό επίπεδο των κοινωνικών
τάξεων που δεν είχαν την δυνατότητα να παρακολουθήσουν την υποχρεωτική
εκπαίδευση. Πολύ σύντομα όμως οι οικονομικό-τεχνολογικές μεταβολές σε
συνδυασμό με τις κοινωνικο-πολιτισμικές αλλαγές προκάλεσαν τις ανάγκες
εκπαίδευσης των ενηλίκων, για να μπορέσουν να ανταπεξέλθουν στις ανάγκες μιας
σύγχρονης κοινωνίας. Ο σύγχρονος ενήλικος στην εποχή μας, πέραν των
εξειδικευμένων επαγγελματικών του γνώσεων, τις οποίες θα πρέπει συνεχώς να
αναβαθμίζει, θα πρέπει να διαθέτει και μια σειρά από άλλες κοινωνικές δεξιότητες.
Κάθε ενήλικας την σημερινή εποχή θα πρέπει να έχει την ευκαιρία σε κάθε φάση της
ζωής του να μπορεί να έχει πρόσβαση σε νέες, γενικές και ειδικές γνώσεις και
δεξιότητες που θα τον διευκολύνουν να εξελίσσεται και να προσαρμόζεται στις
αλλαγές (Κόκκος,2008).
Σύμφωνα με τον Rogers (1999), ενήλικος δεν προσδιορίζεται ένας άνθρωπος
σύμφωνα με την ηλικία του, αλλά στο κατά πόσο βρίσκεται στην κατάσταση
ενηλικιότητας, χαρακτηριστικά της οποίας είναι, η ωριμότητα, η αίσθηση προοπτικής,
καθώς και ο αυτοκαθορισμός.
Αυτό που χαρακτηρίζει την εκπαίδευση ενηλίκων είναι ότι απευθύνεται σε ώριμα
άτομα, όχι ηλικιακά, αλλά σε άτομα που είναι υπεύθυνα, έχουν αρκετές κοινωνικές
εμπειρίες και έχουν ισορροπημένο τρόπο ύπαρξης. Οι ενήλικες που επιλέγουν να
εκπαιδευτούν κουβαλούν μαζί τους ένα απόθεμα εμπειριών πολύ μεγάλο, το οποίο και
είναι έτοιμοι να αξιοποιήσουν. Οι εκπαιδευόμενοι θέλουν συνειδητά να αποκτήσουν
γνώσεις που να είναι σχετικές με τις καταστάσεις που αντιμετωπίζουν ώστε να μπορούν
να ανταπεξέλθουν σε αυτές (Κόκκος,2008). Οι συμμετέχοντες στα προγράμματα
ενηλίκων ακολουθούν ένα ευέλικτο πρόγραμμα σπουδών, διευκολύνοντάς τους να
συνδυάσουν την ενδεχόμενη επιβαρυμένη κοινωνική και επαγγελματική ζωή τους με
την εκπαίδευσή τους.
Πολλοί μελετητές και διεθνείς οργανισμοί προσπάθησαν να διατυπώσουν
έναν ορισμό θέλοντας να ορίσουν το πεδίο δραστηριοτήτων της εκπαίδευσης
ενηλίκων. Σύμφωνα με τον ορισμό που έχει δοθεί από τον ΟΟΣΑ το 1977
(Rogers.1999): «η εκπαίδευση ενηλίκων αφορά οποιαδήποτε μαθησιακή
δραστηριότητα ή πρόγραμμα σκόπιμα σχεδιασμένο από κάποιον εκπαιδευτικό
φορέα, για να ικανοποιήσει οποιαδήποτε ανάγκη κατάρτισης ή ενδιαφέρον, που
ενδέχεται να πραγματοποιηθεί σε οποιοδήποτε στάδιο της ζωής ενός ανθρώπου,
που έχει υπερβεί την ηλικία της υποχρεωτικής εκπαίδευσης και η κύρια
δραστηριότητα του δεν είναι πλέον η εκπαίδευση». Θα πρέπει ακόμη να
επισημάνουμε ότι σύμφωνα με το ΟΟΣΑ η εκπαίδευση αυτή περιλαμβάνει
επαγγελματικές, μη επαγγελματικές, γενικές, μη τυπικές και τυπικές σπουδές και
τέλος την εκπαίδευση που έχει σκοπό συλλογικό (Rogers.1999)
Σύμφωνα με την Unesco (1976), με τον όρο εκπαίδευση ενηλίκων εννοούμε:
«Ολόκληρο το φάσμα των οργανωμένων εκπαιδευτικών διαδικασιών,
οποιουδήποτε περιεχομένου ή επιπέδου και οποιασδήποτε μεθόδου, είτε αυτές
αφορούν αναγνωρισμένες ή ελεύθερες σπουδές είτε συνεχίζουν ή αναπληρώνουν
την αρχική εκπαίδευση σε σχολεία, κολέγια και πανεπιστήμια, καθώς και σε σχολές
μαθητείας με την βοήθεια των οποίων άτομα θεωρούμενα ως ενήλικα από την
κοινωνία στην οποία ανήκουν αναπτύσσουν τις ικανότητες τους, πλουτίζουν τις
γνώσεις τους, βελτιώνουν την τεχνική και επαγγελματική τους κατάρτιση ή
στρέφονται προς νέες κατευθύνσεις......». Θα πρέπει ακόμη να σημειώσουμε ότι
σύμφωνα με την Unesco τα προγράμματα εκπαίδευσης αναφέρονται και είναι
προσαρμοσμένα στι ανάγκες ατόμων που είναι πάνω από 15 ετών, σχεδιασμένα με
στοιχεία για όλες τις δραστηριότητες της ζωής (Rogers.1999).
 Βασικές θεωρίες για την εκπαίδευση ενηλίκων.

Υπήρξαν πολλές θεωρίες που ασχολήθηκαν αποκλειστικά με το φαινόμενο

της ενήλικης μάθησης. Ο Malcolm Knowles (Κόκκος,2008) επεξεργάστηκε μια
ανθρωπιστική προσέγγιση της εκπαίδευσης ενηλίκων, την θεωρία της ανδραγωγικής.
Στόχος της ανδραγωγικής θεωρίας είναι να οδηγήσει τα εκπαιδευτικά προγράμματα
για ενήλικες, σε συγκεκριμένες μεθόδους και πρακτικές. Σύμφωνα με αυτή την
ανδραγωγική η μάθηση των ενηλίκων θα πρέπει:
- Οι ενήλικες να συνειδητοποιούν τον λόγο για τον οποίο μαθαίνουν και την
χρησιμότητα αυτού.
- Θα πρέπει οι ίδιοι να παίρνουν αποφάσεις για την ζωή τους και να
αντιμετωπίζονται ως αυτοκαθοριζόμενα άτομα.
- Οι εκπαιδευτές οφείλουν να σέβονται τις εμπειρίες με τις οποίες οι ενήλικοι
εισέρχονται στην εκπαιδευτική διαδικασία και να τις αξιοποιούν ανάλογα
- Οι γνώσεις που αποκτούν οι ενήλικες θα πρέπει να τους βοηθούν να
αντιμετωπίσουν τα πραγματικά προβλήματα που αντιμετωπίζουν
- Οι ενήλικες επιθυμούν να μαθαίνουν συγκεκριμένα πράγματα και όχι
αφηρημένες έννοιες, καθώς τα κίνητρα για την εκπαίδευσή τους είναι
εσωτερικά (ανάγκη για βελτίωση στην εργασία, αυτοεκτίμηση κ.λ.π.)
- Οι εκπαιδευόμενοι θα πρέπει να έχουν ενεργητικό ρόλο σε όλα τα στάδια
της μάθησης, με τον εκπαιδευτή να έχει τον ρόλο του συντονιστή.

Ένας άλλος διανοητής που ανέπτυξε μια κριτική θεωρία για την ενήλικη μάθηση και
εκπαίδευση είναι ο ο Jack Mezirow (Κόκκος,2010), ο οποίος όρισε την θεωρία της
μετασχηματίζουσας μάθησης. Στην θεωρία του αυτή ο Mezirow προσπαθεί να
ερμηνεύσει τον τρόπο με τον οποίο δομείται η μάθηση των ενηλίκων και από την άλλη
αναφέρεται στον τρόπο με τον οποίο οι ενήλικες αντιλαμβάνονται και ερμηνεύουν την
πραγματικότητα. Ο Mezirow επισημαίνει ότι οι ενήλικες θα πρέπει να μπορούν να
επανεξετάζουν κριτικά τις πεποιθήσεις για τον εαυτό τους, τους ρόλους που έχουν
επωμιστεί και τις σχέσεις με τον κοινωνικό τους περίγυρο, για να μπορέσουν να
εναρμονίσουν την ζωή τους με την πραγματικότητα. Αυτό που θα πρέπει να αναζητούν
όλα τα προγράμματα εκπαίδευσης που αφορούν τους ενήλικες, είναι η βοήθεια που θα
πρέπει να τους δίνουν για να επανεξετάζουν τις βάσεις των εσφαλμένων αντιλήψεών
τους και την ίδια στιγμή να αμφιβάλλουν για την εγκυρότητα εκείνων που ο χρόνος
έχει δείξει ότι είναι δυσλειτουργικές, με αποτέλεσμα να δημιουργούν μια εικόνα για
τον κόσμο πιο βιώσιμη. Ο τρόπος για να πραγματοποιηθούν τα παραπάνω είναι ο
κριτικός στοχασμός που θα πρέπει να αναπτύξουν οι ενήλικες. Η επανεξέταση των
απόψεων και των αξιών με βάση τις οποίες δρουν και κατανοούν την πραγματικότητα,
σε συνδυασμό με την αμφισβήτηση των τρόπων με τους οποίους αντιμετωπίζουν τα
διάφορα καθημερινά προβλήματα, θα βοηθήσουν τους ενήλικες να μάθουν τους λόγους
και τις συνέπειες του τρόπου συμπεριφοράς τους. Ο Mezirow επισημαίνει ότι η
διαδικασία του κριτικού στοχασμού αποτελεί την πιο σημαντική εμπειρία μάθησης
στην ζωή των ενηλίκων και θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη βαρύτητα στην εκπαίδευση
ενηλίκων (Κόκκος,2008) .
Βιβλιογραφία

-Rogers,A. (1999). Η εκπαίδευση Ενηλίκων. Μεταίχμιο.Αθήνα

-Κόκκος,Α.(2008). Εισαγωγή στην εκπαίδευση ενηλίκων : Θεωρητικές προσεγγίσεις.
Τόμος Α. Πάτρα

-Κόκκος,Α.(12-11-2010). Η Ιδιαιτερότητα και ο σκοπός της εκπαίδευσης ενηλίκων

σύμφωνα με τη θεωρία του Jack Mezirow για τη Μετασχηματίζουσα
Μάθηση.Διαθέσιμο στο δικτυακό τόπο
http://neoellines.files.wordpress.com/2009/02/mez3.pdf (12/11/2010)

-UNESCO,(1976). Recommendation on the Development of Adult Education –

Nairobi Conference, UNESCO, Paris.