ΣΧΟΛΗ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ: ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΕΝΗΛΙΚΩΝ

ΕΚΕ50 " Μεθοδολογία εκπαίδευσης ενηλίκων "
2019-2020

ΦΩΤΗΣ ΜΠΑΞΕΒΑΝΗΣ (Α.Μ. 141520)

4 η Γραπτή Εργασία: Η αξιοποίηση της τέχνης στην

εκπαίδευση ενηλίκων. Σχεδιασμός και ανάλυση συνέντευξης
από ειδικό στην τέχνη στο πλαίσιο της διδασκαλίας
ενεργητικών εκπαιδευτικών τεχνικών.

Καθηγήτρια-Σύμβουλος: ΑΝΝΑ ΤΣΙΜΠΟΥΚΛΗ

«Η εκπαίδευση πρέπει να είναι ταιριαχτή στον άνθρωπο και καλά προσαρμοσμένη

στην ανθρώπινη καρδιά» (Jean-Jacques Rousseau, 28 Ιουνίου 1712 - 2 Ιουλίου
1778)

Αθήνα

Μάιος 2020
 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ

Εισαγωγή. 2.

Προετοιμασία συνέντευξης ειδικού στην τέχνη στο πλαίσιο προγράμματος

σύγχρονων ενεργητικών εκπαιδευτικών τεχνικών. 2.

Μια αναστοχαστική προσέγγιση της θεματικής ενότητας «Μεθοδολογία

Εκπαίδευσης Ενηλίκων». 8.

Συμπεράσματα 10.

Παραρτήματα 12.

1
 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η «Μεθοδολογία εκπαίδευσης ενηλίκων» είναι μια ενότητα που συνεισφέρει στην

κατανόηση βιωματικών δραστηριοτήτων που αφορούν στην εκπαίδευση. Αποτιμώντας
την, μέσω αυτής της τελευταίας εργασίας, πρέπει να υπογραμμιστεί το βασικό
χαρακτηριστικό της ασυνείδητης εγκόλπωσης από τον άνθρωπο της κουλτούρας,
ιδεολογίας και φιλοσοφίας του συγκεκριμένου κοινωνικοοικονομικού περιβάλλοντος
στο οποίο γεννιέται και μεγαλώνει. Έτσι, από μικρή ηλικία διαποτίζεται από αντιλήψεις,
απόψεις και κατανοήσεις για την αλήθεια των πραγμάτων, οι οποίες του δημιουργούν
κάποιες παραδοχές.
Μεγαλώνοντας ο άνθρωπος κατακτά την ενηλικότητα, το επίπεδο της
ωριμότητας που του επιτρέπει να αναλάβει την ευθύνη του εαυτού του και των
οικείων του. Εμπλεκόμενος στις μαθησιακές δραστηριότητες στοχεύει στην απόκτηση
γνώσεων, στην αξιολόγηση προσωπικών στάσεων και στην αναθεώρηση απόψεων,
ερμηνειών και συμπεριφορών, που, ενώ τόσα χρόνια λειτουργούσαν, πλέον
καθίστανται δυσλειτουργικές. Για να βασίζει τις αποφάσεις του σε έγκυρες παραδοχές
και επιχειρήματα οφείλει να τις φιλτράρει μέσα από κριτικό στοχασμό. Να προβεί
δηλαδή σε μια ενδελεχή εξέταση, στη βάση της αμφισβήτησης, της εγκυρότητας των
παραδοχών του και διερεύνησης της προέλευσής τους.
Στην παρούσα εργασία, με αφορμή τη διεξαγωγή ενός προγράμματος τριάντα
ωρών σχετικά με τις σύγχρονες μεθόδους στην εκπαίδευση ενηλίκων, θα παρουσιάσω
ένα σύμπλοκο όπου θα καταγραφεί η προετοιμασία και η αξιοποίηση των ερευνητικών
δεδομένων μιας συνέντευξης. Συγκεκριμένα, θα αφορά στην τεχνική «Συνέντευξη από
Ειδικό», στο πλαίσιο της διδασκαλίας της αξιοποίησης της «μετασχηματίζουσας
μάθησης μέσω της τέχνης», ως σύγχρονης ενεργητικής εκπαιδευτικής τεχνικής.

Προετοιμασία συνέντευξης ειδικού στην τέχνη στο πλαίσιο προγράμματος

σύγχρονων ενεργητικών εκπαιδευτικών τεχνικών.

Στο πλαίσιο της κατάρτισης εκπαιδευόμενων-εκπαιδευτών πραγματοποιείται

πρόγραμμα τριάντα ωρών με θέμα «Σύγχρονες μέθοδοι στην Εκπαίδευση Ενηλίκων». Ο
γενικός σκοπός του είναι η διδαχή νέων αρχών στην πρόσβαση στη γνώση και στην
εκπαιδευτική διαδικασία, με την καλλιέργεια αλληλεπιδραστικών μεθόδων
εκπαίδευσης. Αυτές παρέχουν νέους τρόπους αναζήτησης πληροφοριών,

2
συνεισφέρουν στην ανάπτυξη της κριτικής ικανότητας και ενισχύουν τη μάθηση, μέσω
της πρακτικής εφαρμογής.

Στόχος του προγράμματος σε επίπεδο γνώσεων, είναι η μάθηση από τους

εκπαιδευόμενους των αρχών της εκπαίδευσης ενηλίκων και των σύγχρονων
εκπαιδευτικών τεχνικών και εργαλείων διδασκαλίας, ώστε να τα συνδέουν με τις αρχές
αυτές. Στόχος στο επίπεδο ικανοτήτων είναι η εφαρμογή της διδασκαλίας των
τεχνικών αυτών, αξιοποιώντας την τεχνογνωσία και τα προσόντα τους. Έτσι, θα
εφαρμόζουν σύνθετες εκπαιδευτικές μεθόδους που θα διαμορφώνουν δημιουργικές
σχέσεις, ενισχύοντας τη συνεργατικότητα στο πλαίσιο της μικρής ομάδας. Τέλος,
στόχος στο επίπεδο αλλαγής στάσεων και συμπεριφορών είναι η ευαισθητοποίηση
στην αξιοποίηση των ενεργητικών τεχνικών, εμπλουτίζοντας την εκπαιδευτική
διαδικασία και τη στείρα εισήγηση.

Στην πρώτη εναρκτήρια συνάντηση, διάρκειας δύο ωρών, δημιουργείται το

μαθησιακό συμβόλαιο όπου διατυπώνονται οι στόχοι του προγράμματος˙ οριοθετείται
η συνεργασία μεταξύ εκπαιδευτών και εκπαιδευομένων˙ πραγματοποιείται γνωριμία
μεταξύ των μελών ώστε να σπάσει ο πάγος˙ καλλιεργείται η ενσυναίσθηση μέσω της
παρουσίασης ενός μέλους στην υπόλοιπη ομάδα.

Κάθε διδακτική ενότητα αφιερώνεται σε μια ενεργητική εκπαιδευτική τεχνική. Η

πρώτη ενότητα, διάρκειας τριών ωρών, αφορά στον Καταιγισμό ιδεών.
Πραγματοποιείται μια πολυεπίπεδη θεωρητική προσέγγιση της έννοιας της
ενηλικότητας. Στη δεύτερη ενότητα των Ερωτήσεων-Απαντήσεων και Συζήτησης,
διάρκειας πέντε ωρών, τίθεται το θεωρητικό υπόβαθρο στην αναγνώριση και
αποτελεσματική χρησιμοποίηση των ενεργητικών τεχνικών. Στην ενότητα Ομάδες-
Εργασίας, διάρκειας πέντε ωρών, παρουσιάζονται εκπαιδευτικές τεχνικές που
ενισχύουν τη συμμετοχικότητα των μελών της ομάδας στο στάδιο της συνοχής της.
Στην ενότητα Πρακτική Άσκηση, διάρκειας πέντε ωρών, παρουσιάζεται
βιντεοσκοπημένη αντιμετώπιση υποθετικού ή πραγματικού περιστατικού μεταβίβασης
από εκπαιδευόμενο στο πρόσωπο του εκπαιδευτή, με σκοπό τον σχεδιασμό αποφυγής
της αντιμεταβίβασης από μέρους του εκπαιδευτή, με την τεχνική Λύση-Προβλήματος.

Στο πλαίσιο των ενεργητικών μεθόδων διδάσκεται η «Αξιοποίηση της τέχνης μέσα
από την αισθητική εμπειρία», διάρκειας πέντε ωρών. Η αισθητική εμπειρία, η οποία
αποκτάται μέσω της επαφής με την τέχνη, συμβάλλει στην ανάπτυξη του κριτικού
στοχασμού και της φαντασίας, θεμελιώδη στοιχεία της διεργασίας της μάθησης. Τα

3
έργα τέχνης συνδυάζουν τη φανταστική διάσταση που προσδίδει ο καλλιτέχνης με τη
φυσική τους υπόσταση. Για να κατανοήσει ο ενήλικας το νόημα ενός έργου τέχνης
πρέπει να εμπιστευθεί τη φαντασία του. Έτσι, η αισθητική εμπειρία καθίσταται
ευρύτερη των καθημερινών εμπειριών, αποτελώντας μείζονα πρόκληση για σκέψη.

Στη νεωτερικότητα, οι Adorno και Horkheimer υπογραμμίζουν ότι το

περιεχόμενο και η δομή σημαντικών έργων τέχνης έχουν χαρακτηριστικά που
απαντώνται σπάνια στο ορθολογικό κοινωνικό γίγνεσθαι. Για τον Αλέξη Κόκκο,
δημιουργό της μεθόδου «Μετασχηματίζουσα Μάθηση μέσα από την Αισθητική
Εμπειρία», ο μετασχηματισμός προβληματικών σκέψεων, νοητικών συνηθειών,
παραδοχών και προσδοκιών που τις καθιστά δεκτικές σε αλλαγές, ονομάζεται
μετασχηματίζουσα μάθηση. Η αισθητική εμπειρία, η συστηματική παρατήρηση έργων
τέχνης, εισάγει τους ενήλικες στη διαδικασία κριτικού στοχασμού και ενδυναμώνει τη
χειραφέτησή τους έναντι παραδοχών που αντιτίθενται στα ζωτικά τους συμφέροντα. Η
μετασχηματίζουσα μάθηση μέσω της αισθητικής εμπειρίας ενισχύει την αυτόνομη
σκέψη. Ο συνδυασμός αισθητικής εμπειρίας και κριτικού στοχασμού ενισχύει τη
δυναμική της μετασχηματίζουσας μάθησης, μέσω της αξιοποίησης σημαντικών έργων
τέχνης.

Αρχικά, ο εκπαιδευτής διερευνά την ανάγκη μιας κριτικής εξέτασης των

δυσλειτουργικών παραδοχών που φέρουν οι εκπαιδευόμενοι σχετικά με την
ενηλικότητα και τις ενεργητικές εκπαιδευτικές τεχνικές. Συντονίζει μια συζήτηση με
θέμα τις εκπαιδευτικές ανάγκες των εκπαιδευομένων, ώστε αυτοί να
συνειδητοποιήσουν το «αποπροσανατολιστικό δίλημμα» που αντιμετωπίζουν, δηλαδή
τη δυσλειτουργία μεταξύ μιας κατάστασης και του τρόπου που κατανοούν οι
εκπαιδευόμενοι τον εαυτό τους στην κοινωνία τη δεδομένη στιγμή. Έτσι, ξεκινά μια
κριτική διερεύνηση της ανάγκης για επιμόρφωση της ομάδας στις ενεργητικές
τεχνικές. Στο πλαίσιο εκσυγχρονισμού της εκπαίδευσης ενηλίκων, η τέχνη παίζει
σπουδαίο ρόλο στην προαγωγή της δημιουργικής σκέψης.

Στο δεύτερο στάδιο οι εκπαιδευόμενοι χωρίζονται σε ομάδες εργασίας και

απαντούν εγγράφως σε ανοικτά ερωτήματα που τίθενται από τον εκπαιδευτή για το
συγκεκριμένο θέμα:

«Τι πιστεύετε για τις ενεργητικές τεχνικές στην εκπαίδευση ενηλίκων»;

«Με ποιο τρόπο διδάσκεται αποτελεσματικότερα η εκπαίδευση ενηλίκων;»

4
 Οι απόψεις θα συζητηθούν στις ομάδες και στην ολομέλεια, ώστε να
επιλεγούν οι καταλληλότερες για κριτική επεξεργασία. Ο εκπαιδευτής, εντοπίζοντας
σκληρές παραδοχές, χαράζει μετασχηματιστικές στρατηγικές των νοητικών συνηθειών
που αφορούν στην εκπαίδευση ενηλίκων. Διαπιστώνει ένα μαθησιακό έλλειμα σχετικά
με τις εναλλακτικές-ενεργητικές τεχνικές (συμπεριλαμβανομένης της τέχνης), καθώς
θεωρούνται αποπροσανατολιστικές για την εκπαίδευση. Έτσι, αποφασίζει την Τρίτη,
δεύτερη μέρα του προγράμματος, να αρχίσει επαφές με ειδικούς στην αξιοποίηση της
τέχνης στην εκπαίδευση ενηλίκων, ώστε να επιτύχει την παραχώρηση εικοσάλεπτης
συνέντευξης την Πέμπτη, προτελευταία ημέρα του προγράμματος. Σκοπός της θα
είναι η κατανόηση της θέσης της τέχνης στις ενεργητικές τεχνικές της εκπαίδευσης
ενηλίκων.

Ο εκπαιδευτής θα επεξεργαστεί τις αρχικές απαντήσεις με αυτές που θα

δοθούν μετά τη μετασχηματιστική διεργασία, ώστε να διαπιστώσει μετατοπίσεις στις
παραδοχές των εκπαιδευομένων. Αναζητά ένα προσιτό και προσεγγίσιμο ειδικό,
αντιπροσωπευτικό του είδους, ο οποίος θα δεχθεί να απαντήσει στα ερωτήματα που
θα του τεθούν στην αίθουσα διδασκαλίας, θα οργανώσει κατάλληλα το προσωπικό του
πρόγραμμα και θα επεξεργαστεί τα ερωτήματα που θα τεθούν, αν το επιθυμεί. Έτσι,
τα αποτελέσματα της συνέντευξης θα συμπεριληφθούν στο κλείσιμο του
εκπαιδευτικού προγράμματος.

Ως καταλληλότερος επιλέγεται ο Αλέξης Κόκκος, ειδικός σε ζητήματα

αξιοποίησης της τέχνης στην εκπαίδευση, ακαδημαϊκός υπεύθυνος του
Μεταπτυχιακού Προγράμματος Σπουδών «Εκπαίδευση Ενηλίκων» του ΕΑΠ και
επιστημονικός υπεύθυνος σχεδιασμού και υλοποίησης του e-learning επιμορφωτικού
προγράμματος «Αξιοποίηση της Τέχνης στην Εκπαίδευση». Με την παρουσία του θα
διαλευκάνει την θέση της τέχνης (ζωγραφική-κινηματογράφος-λογοτεχνία-θέατρο-
μουσική-χορός) στη διδασκαλία των εκπαιδευόμενων.

Στο τρίτο στάδιο του μετασχηματισμού παραδοχών προσδιορίζονται

συνεργατικά τέσσερα κριτικά ερωτήματα, μέσω των οποίων θα επανεξεταστούν οι
αρχικές απόψεις των εκπαιδευομένων, σχετικά με τη σημασία της ενηλικότητας και
των ενεργητικών εκπαιδευτικών τεχνικών στη μάθηση.

Στο τέταρτο στάδιο επιλέγονται, πάλι συνεργατικά, σημαντικά έργα

διαφορετικών μορφών τέχνης που παρέχουν διαφορετικές πληροφορίες και
καλύπτουν το διαφορετικό κοινωνικό-πολιτισμικό υπόβαθρο των εκπαιδευομένων.

5
 Αυτά θα ερεθίσουν τον κριτικό στοχασμό τους, κατά την επεξεργασία των κριτικών
ερωτημάτων. Ο εκπαιδευτής δημιουργεί έναν πίνακα συσχέτισης έργων και κριτικών
ερωτημάτων, ώστε να βοηθήσει τους εκπαιδευόμενους να προσεγγίσουν αυτήν την
τεχνική κατά την πρώτη τους επαφή.

ΕΡΓΑ ΤΕΧΝΗΣ ΚΡΙΤΙΚΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ

Γιατί μας Ποιο είναι το Πόσο Πόσο σκληρές είναι

ενδιαφέρει η όφελος των σημαντική οι βασικές
ενηλικιότητα εκπαιδευομέ είναι η παραδοχές της
στην νων από τις δημιουργία ελληνικής
εκπαίδευση; ενεργητικές της ομάδας κοινωνίας για το
εκπαιδευτικέ στην δασκαλοκεντρισμό;
ς τεχνικές; εκπαίδευση;

1. Κρυφό Σχολειό (1885-86).

Νικολάου Γύζη,
ελαιογραφία.    
https://el.wikipedia.org/w
iki/%CE%9A%CF%81%CF
%85%CF%86%CF%8C_%
CE%A3%CF%87%CE%BF
%CE%BB%CE%B5%CE%B
9%CF%8C#/media/%CE%
91%CF%81%CF%87%CE
%B5%CE%AF%CE%BF:Giz
is_kryfo_skoleio.jpg
2. Pink Floyd - The Wall
Movie
Ταινία του Alan Parker (1982).   
http://neapolla.blogspot.c
om/2011/11/pink-floyd-
wall-movie-hd.html
3. Ο Δάσκαλος. (1974).
Λάκης Χαλκιάς. Σύνθεση
Γιάννης Μαρκόπουλος. √   
Στίχοι Κώστας Βίρβος.
https://youtu.be/QcoHDM
RRNPo

Στο πέμπτο στάδιο ενεργοποιείται η κριτική στοχαστική σκέψη των

εκπαιδευομένων. Χωρισμένοι σε ομάδες εργασίας, επεξεργάζονται τα έργα τέχνης
μέσω των κριτικών ερωτημάτων, εκφράζοντας προσωπικά συναισθήματα, εμπειρίες
και σκέψεις. Επανεξετάζουν τις παραδοχές τους, επεξεργαζόμενοι κριτικά τη σημασία
της ενηλικότητας και των ενεργητικών εκπαιδευτικών τεχνικών στη μάθηση, μέσω της
αισθητικής εμπειρίας με τις τέσσερεις φάσεις της μεθόδου Perkins (χρόνος για
παρατήρηση-ευρεία και περιπετειώδης παρατήρηση-λεπτομερής και σε βάθος
παρατήρηση-ανασκόπηση της διεργασίας).
6
 Τέλος, στο αναστοχαστικό στάδιο, μετά την παρατήρηση των έργων, οι ομάδες
εργασίας προσεγγίζουν γραπτά εκ νέου το υπό μελέτη ερώτημα που ανέλυσαν στο
δεύτερο στάδιο. Η συγκριτική αποτίμηση των καταγεγραμμένων απόψεων,
ολοκληρώνοντας την αισθητική εμπειρία, ενδεχομένως να καταδείξει πιο σφαιρικές-
ολιστικές τοποθετήσεις. Αυτές θα προάγουν τις μεταστοχαστικές διεργασίες, καθώς
θα έχουν διαφοροποιηθεί κάποιες απόψεις, σχετικά με τις ενεργητικές τεχνικές.

Ταυτόχρονα, ο εκπαιδευτής προετοιμάζει, μέσω συνεχούς επικοινωνίας με τον

ειδικό της τέχνης, το ραντεβού για τη συνέντευξη. Ο χώρος, ο χρόνος και οι
συμμετέχοντες σε αυτήν επηρεάζουν την απρόσκοπτη διεξαγωγή της. Σχεδιάζει ένα
οδηγό συνέντευξης, με τη δημιουργία τριών θεματικών αξόνων που θα υποστηρίζουν
το στόχο της. Κάθε άξονας εμπεριέχει αρχικές ερωτήσεις που βοηθούν τη συνέντευξη
να κυλήσει σε οικείο περιβάλλον. Ο πρώτος άξονας αφορά στην εφαρμογή και
αξιοποίηση της τέχνης στην εκπαίδευση ενηλίκων. Ο δεύτερος αφορά στις αντιστάσεις
των εκπαιδευομένων στην εφαρμογή της τεχνικής και ο τρίτος αφορά στον καθορισμό
της ποιοτικής υφής ενός έργου τέχνης.

Ο εκπαιδευτής φροντίζει να οργανώσει μια πιλοτική συνέντευξη, ώστε να

αντιμετωπιστούν θέματα ήχου, συνεργασίας και συμπληρωματικών ερωτήσεων που θα
ξεμπλοκάρουν τον καλεσμένο. Ωστόσο, η συνέντευξη είναι μια δυναμική διαδικασία, η
οποία ακολουθεί τη ροή που καθορίζει η γνώση των συμμετεχόντων. Ο εκπαιδευτής
ορίζει δύο εκπαιδευόμενους, ως συνεντευκτές, που θα θέτουν ερωτήσεις εκ
περιτροπής, ώστε να αποφευχθεί η δημιουργία πίεσης και άγχους στον ερωτώμενο. Σε
δεύτερο πλάνο, δύο άλλοι εκπαιδευόμενοι θα καταγράφουν τις απαντήσεις του. Η
συνδυαστική καταγραφή με σημειώσεις και ήχο είναι ιδανική, καθώς οι σημειώσεις
περιγράφουν πληροφορίες μη λεκτικής επικοινωνίας που δεν εντοπίζονται στο
απομαγνητοφωνημένο κείμενο. Ο εκπαιδευτής επιδιώκει τη συγκατάθεση του
συνεντευξιαζόμενου για την πρόθεση καταγραφής της συνέντευξης με εικόνα και ήχο,
καθώς συχνά διαπιστώνεται έντονη διστακτικότητα να συζητηθούν μπροστά σε
μικρόφωνο θέματα που αφορούν τη δουλειά και το ρόλο κάποιου. Τον διαβεβαιώνει
ότι οποτεδήποτε αισθανθεί άβολα μπορεί να ζητήσει να διακοπεί η συνέντευξη, δε θα
δημοσιοποιηθεί μέρος των απόψεών του, ενώ θα παραλάβει αντίγραφό της πριν τη
δημοσιοποίησή της. Όλα τα παραπάνω στοιχειοθετούν το συμβόλαιο της συνέντευξης
που, ωστόσο, δεν εξασφαλίζει κατηγορηματικά τη συμμετοχή του καλεσμένου.

Μετά το πέρας της συνέντευξης, ο εκπαιδευτής θα οργανώσει την ανάλυση και

επεξεργασία του περιεχομένου της κατά θεματικό άξονα. Η λεπτομερής ανάλυση
7
δεδομένων, μέσω υποθετικών κατηγοριών περιεχομένου, μετατρέπει τα λεκτικά
σύνολα σε συνοπτικά ανακριβή ευρήματα. Η ανάλυση περιεχομένου είναι κάτι
περισσότερο από μια δημιουργία λεκτικών συνόλων που περιλαμβάνουν απόψεις και
στάσεις των καλεσμένων. Ο κατάλληλος συνδυασμός των στοιχείων θα αποδώσει την
ζωντανή αλληλεπίδραση μεταξύ συνεντευκτή και συνεντευξιαζόμενου.

Ο τρόπος καταγραφής καθορίζει την ανάγνωση του υλικού. Η μαγνητοφώνηση

συνέντευξης είκοσι λεπτών απαιτεί χρόνο απομαγνητοφώνησης περίπου δύο ωρών,
καθιστώντας σημαντική την ανάλυση του γραπτού κειμένου, ενώ με τις σημειώσεις
χάνεται ένα μεγάλο μέρος πληροφοριών. Ο εκπαιδευτής, μετά το ξεπροβόδισμα του
καλεσμένου, θα συζητήσει με τους εκπαιδευόμενους την όλη εμπειρία της έλευσής του
και την επεξεργασία των απαντήσεών του ανά θεματικό άξονα, από αντίστοιχες
ομάδες εργασίας. Τέλος, οι ομάδες θα συζητήσουν τις απαντήσεις στα ζητήματα που
τέθηκαν, ώστε η ολομέλεια να καταλήξει σε συμπεράσματα.

Μια αναστοχαστική προσέγγιση της θεματικής ενότητας «Μεθοδολογία

Εκπαίδευσης Ενηλίκων».

Αναστοχαζόμενος την πορεία μου, σε αυτή τη θεματική ενότητα, θα τοποθετηθώ

πάνω σε προσωπικές παραδοχές σχετικά με τη συμπεριφορά και την εκπαίδευση των
ενηλίκων. Οι παραδοχές μου, σχετικά με την ενηλικιότητα, εκκινούν από το βίωμα μιας
εσωτερικευμένης καταπίεσης της παιδικής ηλικίας. Χαρακτηρίζεται από την
ανεπάρκεια ενός εξηγητικού πλαισίου, κατά τη διεκπεραίωση μιας δραστηριότητας.
Αυτή η έλλειψη με στιγματίζει ακόμα και τώρα, καθώς δυσκολεύομαι να απαντήσω στο
κάθε γιατί των παιδιών μου, αλλά και των μαθητών μου. Ωστόσο, μπορώ να διακρίνω
στον εαυτό μου τα στοιχεία μιας ανυποχώρητης στοχοπροσήλωσης στην βελτίωση του
εαυτού μου και στην κάλυψη αναγκών, οι οποίες έψαχναν το πρόσφορο έδαφος να
ικανοποιηθούν.

Στις αντιλήψεις μου για την εκπαίδευση ανακαλύπτω την παραδοχή του
δασκαλοκεντρισμού. Ένας εκπαιδευτικός, κατά την εκπαιδευτική διαδικασία,
αντιμετωπίζει τους μαθητές ως μονάδες που οφείλουν να υπηρετούν τον ανταγωνισμό
και όχι ως μοναδικές προσωπικότητες εντός μιας ομάδας. Την παραδοχή αυτή
διακρίνω και στον εργασιακό μου χώρο. Άνθρωποι που δεν έχουν διδαχθεί την
αναζήτηση της γνώσης στερούνται άποψης, αδυνατούν να αμφισβητήσουν την

8
αυθεντία και παραμένουν στάσιμοι ως επαγγελματίες, εγκαταλειμμένοι στην
«φροντίδα» αυτών που «γνωρίζουν» για λογαριασμό τους. Εγκολπώνοντας την
παραδοχή αυτή, απέχουν της διεργασίας της μάθησης και καθίστανται άβουλοι
αποδέκτες μηνυμάτων.

Βιώνοντας την έλλειψη καθοδήγησης, «απέτυχα» πολλές φορές, καθώς δεν

γνώριζα/ω την διαδικασία μείωσης των εντάσεων και διαχείρισης του αισθήματος της
αδικίας. Έτσι, εσωτερίκευσα την ταμπλέτα του ζωηρού και κακού μαθητή,
δικαιώνοντας ίσως τον Freud, καθώς το βίωμα της αβάστακτης καθημερινότητας,
μέσω ενός ασυμβίβαστου Υπερεγώ, με την έλλειψη θετικής ανάδρασης και
επικοινωνίας, καθιστούσε και καθιστά αδύνατη, αλλά και αδιάφορη την αφομοίωση
κάθε κοινωνικής και «διδακτικής» δραστηριότητας.

Η φοίτηση μου στην ενότητα και γενικότερα στο ΕΑΠ, μου έδωσε το εφόδιο της
εξηγητικής διείσδυσης στην αλήθεια των πραγμάτων. Ως επαγγελματίας στο χώρο της
υγείας, διαπιστώνω καθημερινά τις επιπτώσεις που έχει κάθε λεπτομέρεια στην
ποιότητα των ανθρώπων και της ζωής τους. Ένα εκπαιδευτικό σύστημα που δεν
μεριμνά για τις ιδιαιτερότητες τους, καθορίζει ποιοι θα μείνουν στάσιμοι και πόσοι θα
κατακτήσουν τον στόχο που έθεσαν ή άλλοι καθόρισαν για λογαριασμό τους. Ωστόσο
κάποιοι, ειδικά γυναίκες, ανατρέπουν τις πολιτισμικές-θρησκευτικές-πολιτικές και
ιδεολογικές παραδοχές τους και εγγράφονται σε προπτυχιακά προγράμματα του ΕΑΠ
εκπληρώνοντας μια επιθυμία τους.

Η αλλαγή των παραδοχών αφορά όλους τους ρόλους του ανθρώπου,

οικογενειακούς, επαγγελματικούς, γονεϊκούς, εκπαιδευτικούς. Ένας εκπαιδευτικός δεν
χρειάζεται να είναι αυστηρός αλλά καλά προετοιμασμένος, να θέτει τα όρια στη
μαθησιακή διεργασία, να διαχειριστεί το μαθητή και να τον κερδίσει. Η εκπαίδευση
ενηλίκων υποστηρίζει ένα μαθητικοκεντρικό ρόλο. Ο εκπαιδευτής είναι ισότιμο μέλος
της διευκολυντικής διαδικασίας, της οριζόντιας μάθησης, ανταλλάσσοντας με τους
εκπαιδευόμενους απόψεις και πληροφορίες.

Η αναζήτηση της αλλαγής, μέσω της ενότητας αυτής, συναντά τις προσδοκίες
μου για το ρόλο μου, ως ενήλικα και εκπαιδευτή που εντοπίζει και αναθεωρεί στρεβλές
παραδοχές. Συνδέεται με την συνειδητοποίηση της προστασίας των παιδιών μου από
λάθος συμπεριφορές, οι οποίες με επηρέασαν. Την επιθυμία για βελτίωση της τεχνικής
της εισήγησης και για επιμόρφωση στην αξιοποίηση ενεργητικών εκπαιδευτικών
τεχνικών που ενισχύουν την ομάδα, κάτι που απασχολεί ιδιαίτερα την εκπαίδευση

9
ενηλίκων. Την επιθυμία να είμαι ένας δημοκρατικός εκπαιδευτής που ενθαρρύνει τον
εκπαιδευόμενο, δείχνει ενσυναίσθηση στα προβλήματά του και συνεισφέρει στην
ποιοτική παροχή υπηρεσιών στον προνοσοκομειακό χώρο. Ένας εκπαιδευτής που θα
συνδιαμορφώνει εκπαιδευτικές πολιτικές και θα συμμετέχει στις αποφάσεις για τη
δημιουργία προγραμμάτων, στο πλαίσιο του οργανισμού που εργάζεται.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Η αισθητική εμπειρία μπορεί να επεξεργαστεί πλήθος συμβόλων, τα οποία
εκφράζουν πολύπλευρα και λεπτεπίλεπτα νοήματα, συναισθηματικές καταστάσεις και
όψεις της πραγματικότητας που δεν κατανοούνται μέσω ορθολογικών προσεγγίσεων.
Για να εφαρμοστεί η κριτική εμπειρία στην μετασχηματίζουσα μάθηση πρέπει πρώτα
να διαγνωστεί το αποπροσανατολιστικό δίλημμα των εκπαιδευομένων, οι οποίοι θα
είναι διατεθειμένοι να το αντιμετωπίσουν κριτικά, μέσω της παρατήρησης έργων
τέχνης. Στόχος είναι ο μετασχηματισμός του τρόπου σκέψης τους. Καθώς όμως είναι
δύσκολο να πραγματοποιηθεί κάτι τέτοιο σε ένα πρόγραμμα τριάντα ωρών, ο στόχος
μπορεί να αναπροσαρμοστεί στην αλλαγή μιας άποψης ή μιας παραδοχής. Για τον
κοινωνιολόγο Bourdieu, αν ένα εκπαιδευτικό σύστημα στοχεύει στην κάλυψη των
μορφωτικών ανισοτήτων, μπορεί να προσφέρει ένα κομμάτι εκπαίδευσης το οποίο δεν
είναι διαθέσιμο στο οικογενειακό και κοινωνικό περιβάλλον.

Η τεχνική Συνέντευξη από Ειδικό παρέχει μια νέα πηγή μάθησης, πέραν του
εκπαιδευτή, των εκπαιδευομένων και του διδακτικού υλικού, μεταφέροντας την
εμπειρία του ειδικού στους εκπαιδευόμενους. Αποτελεί το μοναδικό τρόπο
προσέγγισης των προσωπικών αντιλήψεων, συμπεριφορών, στάσεων, ερμηνειών και
εμπειριών ενός ανθρώπου, ο οποίος έχει την ευκαιρία να εκθέσει σε βάθος τις
απόψεις του, χωρίς να εγκλωβίζεται σε συγκεκριμένες απαντήσεις. Η συνέντευξη
αποτελεί το μέσο πρόκλησης καταστάσεων που θα πυροδοτήσουν τη ροή γεγονότων.
Είναι σημαντικό να καταγραφούν απρόβλεπτες πτυχές, οπτικές και παράγοντες,
καθώς μπορεί να τροποποιηθεί κατά τη διεξαγωγή της. Όσο καλά και αν σχεδιαστεί,
πρέπει να αφήνει την αίσθηση μιας απρόβλεπτης ροής που την καθορίζει η
προσωπικότητα και η γνώση των καλεσμένων.

Η επεξεργασία του υλικού της συνέντευξης που δίνεται σε αίθουσα

διδασκαλίας είναι αυτή της ανάλυσης περιεχομένου λέξη προς λέξη που αποσκοπεί
στη δημιουργία υποθετικών θεματικών κατηγοριών, μεταξύ των οποίων πρέπει να

10
αποδειχθεί μια σχέση. Η ανάλυση περιεχομένου οφείλει να αποφύγει την εμπλοκή των
προσωπικών υποθέσεων, απόψεων και προκαταλήψεων του συνεντευκτή κατά την
προσέγγιση των απόψεων του συνεντευξιαζόμενου.

Για τον Freud, η ικανότητα κάποιου να αφιερώνει χρόνο, ώστε να αναβάλει την
απόλαυση, περιέχει μια επώδυνη έννοια νουθεσίας. Ο εκπαιδευτής, για να είναι
δημιουργικός και γεμάτος αυτοπεποίθηση, πρέπει να αφιερωθεί στο σεβασμό της
προσωπικής αλήθειας των εκπαιδευόμενων, στη μάθηση της δημιουργίας της ομάδας
και των ενεργητικών εκπαιδευτικών τεχνικών, στην αναγνώριση των δυσλειτουργικών
του παραδοχών και στην αλλαγή τους. Είναι μια επίπονη και μακροχρόνια διαδικασία,
από την οποία εισπράττει περιορισμένη χαρά, μέχρι να φτάσει στο σημείο που θα
απολαύσει τους κόπους των προσπαθειών του. Ο Freud την ικανότητα επένδυσης σε
άυλα αντικείμενα την ονομάζει Μετουσίωση. Όσο πιο συνειδητή είναι, τόσο ειλικρινής
είναι η διαδικασία αναστοχασμού στην οποία έχει υποβάλει ο ενήλικας τον εαυτό του.

11
 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ.

ΟΔΗΓΟΣ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗΣ

ΠΡΩΤΟΣ ΘΕΜΑΤΙΚΟΣ ΑΞΟΝΑΣ: Εφαρμογή και αξιοποίηση της τέχνης στην εκπαίδευση
ενηλίκων.
1. Τι σας οδήγησε να ασχοληθείτε με αυτό το αντικείμενο;

2. Σε ποιους απευθύνεται η μέθοδος «Αξιοποίηση της τέχνης στην εκπαίδευση ενηλίκων;»

3. Ποια είναι τα ποιο σημαντικά στοιχεία στα οποία πρέπει να σταθεί ο εκπαιδευτής ενηλίκων;

ΔΕΥΤΕΡΟΣ ΘΕΜΑΤΙΚΟΣ ΑΞΟΝΑΣ: Αντιστάσεις των εκπαιδευομένων στην εφαρμογή της

τεχνικής στην εκπαίδευση ενηλίκων.
1. Με ποιον τρόπο η παρατήρηση ενός έργου τέχνης μπορεί να αποτελέσει πηγή έμπνευσης για
ένα εκπαιδευόμενο πάνω σε ένα θέμα;

2. Μπορείτε να μας αναφέρετε τις κρίσιμες διαφορές μεταξύ της μεθόδου παρατήρησης έργων
τέχνης Perkins, σε σχέση με τις μεθόδους Feldman, Broudy και Anderson;

3. Σε ποια γνωστικά αντικείμενα της εκπαίδευσης ενηλίκων μπορεί να εφαρμοστεί η μέθοδος

«Αξιοποίηση της τέχνης στην εκπαίδευση ενηλίκων;»

ΤΡΙΤΟΣ ΘΕΜΑΤΙΚΟΣ ΑΞΟΝΑΣ: Καθορισμός της ποιοτικής υφής ενός έργου τέχνης.

1. Ποιοι παράγοντες καθορίζουν αν ένα έργο τέχνης είναι ποιοτικό ή όχι;

2. Τελικά τι είναι προτιμότερο, να δημιουργούνται έργα τέχνης που να γίνονται κατανοητά από μια
πνευματική ελίτ ή να δημιουργούνται έργα με σκοπό να διεισδύουν στον κοινωνικό πυρήνα;
3. Ποια είναι τα οφέλη από την αξιοποίηση ενός σημαντικού έργου τέχνης;

12
 Έργο ζωγραφικής: Το Κρυφό Σχολειό (1885-86). Νικολάου Γύζη,
ελαιογραφία.

Pink Floyd - The Wall Movie. Ταινία του Alan Parker (1982).
Πρωταγωνιστεί ο μουσικός Bob Geldof.

Το The Wall είναι το ενδέκατο studio album του αγγλικού progressive rock
συγκροτήματος Pink Floyd. Κυκλοφόρησε ως διπλό album, στις 30 Νοεμβρίου 1979.
Άρχισε να ερμηνεύεται ζωντανά με περίτεχνα θεατρικά εφέ, και μετατράπηκε σε
ταινία μεγάλου μήκους με όνομα, Pink Floyd The Wall.

Η ταινία, έχει ως θέματα την εγκατάλειψη και την προσωπική απομόνωση. Η ιδέα του
άλμπουμ συνελήφθη κατά την διάρκεια περιοδείας του συγκροτήματος (In the Flesh
Tour - 1977), όταν ο μπασίστας και στιχουργός Roger Waters, απογοητευμένος από
το κοινό τους, φαντάστηκε την δημιουργία ενός τοίχους μεταξύ του συγκροτήματος
και του κοινού.

Το άλμπουμ επικεντρώνεται σε ένα χαρακτήρα, τον Pink, βασισμένο στον Roger

Waters. Οι προσωπικές εμπειρίες του Pink ξεκινούν με την απώλεια του πατέρα του
κατά την διάρκεια του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου και συνεχίζουν με την γελοιοποίηση
13
και κακοποίηση του από τους δασκάλους του, την υπερπροστατευτική μητέρα του και
τέλος την διάλυση του γάμου του.

Όλα αυτά τα τραύματα συμβάλλουν στην αυτοεπιβληθείσα απομόνωση του από την
κοινωνία και παριστάνονται με ένα εικονικό τοίχο. Αυτά τα τραύματα μετατρέπονται
μεταφορικά σε "τούβλα στον τοίχο" (bricks in the wall).

Κινηματογραφήθηκε το 1982 από τον Άλαν Πάρκερ (Alan Parker), με κύριο ηθοποιό
τον μουσικό Bob Geldof. Η ταινία περιλαμβάνει ένα καινούργιο τραγούδι (When the
Tigers Broke Free), καθώς και νεώτερες εκτελέσεις από παλαιότερα τραγούδια, όπως
το Mother και το Empty Spaces.

Τραγούδι: Ο Δάσκαλος. Album Θεσσαλικός κύκλος (1974). Ερμηνευτής

Λάκης Χαλκιάς. Σύνθεση Γιάννης Μαρκόπουλος. Στίχοι Κώστας Βίρβος.
Τον δάσκαλο, τον δάσκαλο

αυτόν τον σαρδανάπαλο

να μου τον φέρετε στο στρώμα

που λέει στους χουσμεκιάρηδες

που λέει στους μεσιακάρηδες

ότι δικό τους είν’ το χώμα.

Τον δάσκαλο, τον δάσκαλο

αυτόν τον σαρδανάπαλο

να σταματήσει πια να δασκαλεύει

με λόγια σαν και τούτα της φωτιάς

πως όποιος για το δίκιο δεν παλεύει

θα ζει και θα πεθαίνει σαν ραγιάς.

Τον δάσκαλο, τον δάσκαλο

αυτόν τον σαρδανάπαλο

που κατσαπλιάδες έχει γύρω,

παράδες θα γεμίσετε

το στόμα αν του κλείσετε

14
που τάζει στου κολίγους κλήρο.

Τον δάσκαλο, τον δάσκαλο

αυτόν τον σαρδανάπαλο

να σταματήσει πια να δασκαλεύει

με λόγια σαν και τούτα της φωτιάς

πως όποιος για το δίκιο δεν παλεύει

θα ζει και θα πεθαίνει σαν ραγιάς.

15