Το θέατρο της αρχαιότητας Ι – Τµήµα Θεάτρου, ΑΠΘ

Διδ. Ελ. Παπάζογλου

Eυριπίδης, Ορέστης

 Εικάζεται µια επαναδιδασκαλία της Ορέστειας πολύ κοντά στο 420.

Ηλέκτρες Σοφοκλή και Ευριπίδη: ανάµεσα στο 420 και το 410. (δεν ξέρουµε ποια προηγείται)
Ορέστης: 408. (Τελευταίο του έργο στην Αθήνα. Μετά φεύγει στη Μακεδονία)
 Ιστορικό πλαίσιο: 413: καταστροφή στη Σικελία· 411: Η εκκλησία του δήµου αποφασίζει την ανάθεση της
διακυβέρνησης σε µια οµάδα “αρίστων” (πρόβουλοι: ανάµεσά τους και ο Σοφοκλής). Οι πρόβουλοι αποφασίζουν να
περάσουν τη διακυβέρνηση της πόλης στους “400”. Επαναφορά της δηµοκρατίας µετά από λίγους µήνες· 410: οι
Αθηναίοι ξαναπαίρνουν τα πάνω τους στον πόλεµο. Απορρίπτουν πρόταση της Σπάρτης για σύναψη ειρήνης· µετά το 411:
Η κρίση στην αθηναϊκή δηµοκρατία βαθαίνει· 404: λήξη του πολέµου. Συντριβή της Αθήνας.
 Εφευρηµένη πλοκή (fiction): στο διάκενο του µύθου, ανάµεσα στη µητροκτονία και την τιµωρία. Η απόλυτη εκδοχή
της επεισοδιώδους πλοκής.
 Ενδιαφέροντες αναχρονισµοί: το Άργος διαθέτει εκκλησία του δήµου, η οποία και ψηφίζει για την τιµωρία ή όχι του
Ορέστη.

 Κυρίαρχο µοτίβο: η αντίθεση/απόσταση ανάµεσα στα λόγια και τα έργα, το φαίνεσθαι και το είναι
 Τι ειναι αυτό που κρατάει ένα σώµα όρθιο και έναν «εαυτό» στα πόδια του; Η αφήγηση (ως δυνατότητα και ως
επιτέλεση). ΠΡΟΣΕΞΤΕ ΠΩΣ: η «αφήγηση» της µητροκτονίας αλλάζει από τη µια σκηνή στην άλλη.
- Ο θεός πρόσταξε (άδικα µεν, αλλά πρόσταξε) τον φόνο – είµαστε σκλάβοι στους θεους
- Ερινύες: υπάρχουν ή δεν υπάρχουν;
- Τον Λοξία κατηγορώ που µ’ έσυρε σε πράξη ανόσια… Τον γονιό µου κατάµατα αν τον έβλεπα, ρωτώντας αν πρέπει να
σκοτώσω τη µητέρα, νοµίζω πως πολλές φορές το χέρι θα µου άπλωνε στα γένια µε ικεσία να µην βυθίσω το σπαθί στη µάνα·
γιατί έτσι µήτε αυτός θα ξαναρχόταν στο φως, µήτε κι εγώ θα φορτωνόµουν τέτοιο κακό».
- «Τι έχεις; Ποια αρρώστεια σε αφανίζει;» - Ορ.: «Είναι η συνείδηση, να ξέρω τι έχω πράξει».
- Ορ. προς Τυνδ: α) χωρίς πατέρα τέκνο δεν γεννιέται (βλ. Αισχ.) β) την Ελλάδα ωφελώ: αλλιώς οι γυναίκες... γ) δίκαιο
µίσος δ) αν δεν την σκότωνα η οργή του πατέρα θα µε έριχνε στις Ερινύες (βλ. Αισχ.) ε) εσύ µε αφάνισες που γέννησες
κόρη τοσο κακια στ) η προσταγή του Απολλωνα: «αυτόν λοιπον ανόσιο λογαριάστε και σκοτώστε τον. Το σφάλµα εκεινου
οχι δικό µου. Τι έπρεπε να κάνω;...»
- στην Αγορά: µόνον το µισογυνικό argument: βοήθησα κι εσας, οσο και τον γονιό µου. Αν ο φονος των αντρων γινει
πράξη θεάρεστη, κι εσας θα σας σκοτώσουν
- η «τρόικα»: καλύτερα να αυτοκτονήσουµε, ένας αντρειωµένος θάνατος (εγώ στην πόλη την υψηλη γενιά µου θ’ αποδείξω,
το συκωτι µου τρυπωντας µ΄ένα ξίφος. Κι εσύ το ίδιο πρέπει να τολµήσεις)  αντίο  ας πεθάνουµε όλοι µαζί  αν ειναι
να πεθάνουµε, ας πληρώσει ο Μενέλαος  «ας το δω και ας ξεψυχήσω»  στάσου: να σκοτώσουµε την Ελένη!  Ορ.:
δύο φορές ας πεθάνω αµα την σφάξω  Πυλ. κι εγώ, µονάχα να εκδικήσω εσένα  «Η ΕΛΕΝΗ ΝΑ ΠΕΘΑΝΕΙ, ΝΑ Ο
ΣΚΟΠΟΣ ΜΑΣ»  αν την σκοτώσουµε, αυτην την κακη γυναίκα, όλοι θα µας εγκωµιάζουν! Πυλ: «Δεν θα σε λένε ο
µητροκτόνος, αλλά θα αποκτησεις φήµη καλύτερη, θα σε ονοµάζουν φονιά της φονικής Ελένης... Αν δεν πετύχουµε τον φόνο,
τότε φωτιά θα βάλουµε στο σπίτι ετούτο και να χαθούµε. Η δόξα µας µεγάλη το ένα αν θα πετύχουµε απο τα δύο: ή να
πεθάνουµε καλά ή να σωθούµε». Ορ.: «και µακάρι να φανεί ανέλπιστη κάπου σωτηρία, που, κάνοντας τον φόνο, σωθούµε,
µακάρι»  ΗΛ.: «Κι εγώ θαρρώ, αδερφέ µου, πως βρήκα την σωτηρία για σε, για µε, για τουτον»: Να πιάσουµε όµηρο την
Ερµιόνη, έτσι ώστε, αφού σκοτώσουµε την Ελένη, να βάλουµε το µαχαίρι στον λαιµό της και να εκβιάσουµε τον
Μενέλαο. Αν όµως αυτός πάει να σε σκοτώσει απο το θυµό του, σφάξε την.  Ορ.: «Ω εσύ, που αντρίκιο έχεις µυαλό σε
σώµα γυναίκας» ... «Τι νυφη χάνεις, Πυλ.»  «Σκότωσα τη µητέρα – Κι εγώ το ξίφος κράτησα – Κι εγώ σε παρακίνησα, τον
φόβο που σε είχε παραλύσει διώχνοντάς σου»

 ΠΑΙΧΝΙΔΙ ΜΕ ΤΙΣ ΣΥΜΒΑΣΕΙΣ

- Πρόλογος/πάροδος: ιδιωτικός/δηµόσιος χώρος (θυµίζει χρήση του χώρου στην κωµωδία)· είσοδος χορού.
- διάλογος µασκοφόρων: Ηλέκτρα και Ορέστης στο πρώτο επεισόδιο
- “κτυπον εγείρετε… να µην ακουστεί στην πόλη ο ήχος του φονικού”, 1353
- διαδοχικές ανατροπές της προσδοκίας του θεατή: είσοδος Ερµιόνης (αντί εκκυκλήµατος), 1312· είσοδος Φρύγα (αντί
εκκυκλήµατος), 1369· ανακυκλώσεις στη ρήση του Φρύγα· είσοδος Ορέστη (αντί για Ερµιόνη), 1506· Μενέλαος
µπροστά στη σκηνή. Ορέστης και Πυλάδης µε Ερµιόνη στο θεολογείο (αντί εκκυκλήµατος)· Απόλλων uber alles!

 Παρακµή της πολιτικής // παρακµή της τραγικής φόρµας ?

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
 E. M. Hall, «Political and cosmic turbulence in Euripides’ Orestes», στο: A. H. Sommerstein κ.ά. (επιµ), Tragedy,
Comedy and the Polis, Bari, 1993, σ. 263–85.
 G. Arnott, «Euripides and the unexpected», Greece and Rome 20. 1 (1973), σ. 49-64
 Christian Wolff, «Orestes», στο: Er. Segal (επιµ.), Oxford Readings in Greek Tragedy, Οξφόρδη, 1983
 J. Peter Euben, «Political corruption in Euripides’ Orestes», στο: J. Peter Euben (επιµ.), Greek Tragedy and Political
Theory, University of California Press, Μπέρκλεϋ 1986, σσ. 222-251
 J. R. Porter, Studies in Euripides’ Orestes, Brill, Leiden 1994
 Για την damnatio: Greek, Roman and Byzantine Studies 27.4 (1986)