2.

Ulusal Tasarım İmalat ve Analiz Kongresi

11-12 Kasım 2010- Balıkesir

BİLGİSAYAR DESTEKLİ RÜZGAR TÜNELİ SİMÜLASYONU VE AKIŞ

ANALİZİ

Barış ÖNEN*, Ali ÇINAR**

*baris.onen@kocaeli.edu.tr Kocaeli Üniversitesi, Uçak Gövde-Motor Bakım Bölümü, 41285-Kocaeli
** alicinar@kocaeli.edu.tr Kocaeli Üniversitesi, Makine Eğitimi Bölümü, 41380-Kocaeli

ÖZET

Bu çalışmada, 0,4 m x 0,4 m kesitinde deney odasına sahip altı farklı açık devreli, emişli
tip, ses altı rüzgar tüneli tasarlanarak, bunların bilgisayar destekli akış simülasyonları
gerçekleştirilmiştir. Rüzgar tünelleri tasarlanırken tecrübelerle en iyi verimlerin elde
edildiği limitler dikkate alınmıştır. Tasarlanan rüzgar tünelleri içerisindeki akış, bilgisayar
destekli simülasyon yazılımı FLUENT kullanılarak modellenmiş ve rüzgar tünellerinin
değişik bölümlerindeki basınç, hız ve türbülans dağılımları elde edilmiştir. Elde edilen
sonuçlar analiz edilip karşılaştırılarak tasarlanan rüzgar tünelleri içerisinde en iyi verimin
elde edildiği rüzgar tüneli tespit edilmiştir.

Anahtar Sözcükler: Rüzgar Tüneli, Hesaplamalı akışkanlar dinamiği, Aerodinamik

performans

ABSTRACT

In this study, six different open circuit suction type subsonic wind tunnels, which have test
rooms with 0,4 m x 0,4 m cross section, are designed and computer based flow simulations
of them are carried out. The most efficient limits are considered during wind tunnel design.
The flow inside the designed wind tunnels are modelled using FLUENT computational
fluid dynamics (CFD) software and pressure, velocity and turbulance dispersions in
different sections of wind tunnel are obtained. The obtained results are analyzed and
compared. Then the most efficient wind tunnel is determined.

Keywords: Wind tunnel, Computational fluid dynamic, Aerodynamic performance

1. GİRİŞ

Kara, deniz ve hava taşıtlarının geçmişten günümüze süregelen hızlı gelişim ve

değişimlerine paralel olarak, tasarım ve imalat aşamalarında deneysel uygulamalar büyük
önem kazanmıştır. Taşıtların aerodinamik tasarımı aşamasında rüzgar tüneli deneyleri
büyük kolaylık ve güvenilirlik sağlamaktadır. Deneysel uygulamalar çeşitlendikçe rüzgâr

331
tünelleri de değişik ihtiyaçlara göre farklı ebat ve tiplerde dizayn edilmektedir. Rüzgar
tünellerinde doğru ölçüm yapabilmek, rüzgar tüneli deney odasındaki şartların gerçek
atmosfer şartlarına yakın olmasıyla mümkündür. Bundan dolayı rüzgar tünellerinin
tasarımı ve imalatı büyük önem kazanmaktadır. Bir rüzgar tüneli tasarlanırken, tünelde ne
tür deneyler ve ölçümler yapılacağı, bu deneyler için gerekecek hız rejiminin bilinmesi
gerekmektedir. Buna göre tünelin tipine karar verilerek gerekli kabuller ve hesaplar yapılır.
Rüzgar tüneli temel olarak hızlanan havanın sabit cisim üzerinden hareket etmesi sonucu
cisim ve hava arasında aerodinamik olarak ortaya çıkan değişikliklerin test edilmesi,
incelenmesi ve gözlenmesine imkan veren bir test düzeneğidir.

Günümüzde bilgisayarların hesaplama ve depolama kapasitelerinin artması sayesinde,

hesaplamalı akışkanlar mekaniği ile ilgili bilgisayar uygulamalarının kullanımı yaygın
hale gelmiştir. Rüzgar tünellerindeki akışlarla ilgili hesaplamalar ve akış
simülasyonları da bu tür bilgisayar programları ile yapılabilmektedir.

Bu çalışmada, 0,4 m x 0,4 m kesitinde deney odasına sahip altı farklı açık devreli, emişli
tip ses altı hızlı rüzgar tüneli tasarlanarak, bunların bilgisayar destekli akış simülasyonları
gerçekleştirilmiştir. Bu akış simülasyonlarında, rüzgar tünellerinin deney odalarındaki
akım kalitesi karşılaştırılmıştır. Deney odasındaki akımın kalitesi denince, genel olarak
deney odasında akımın üniform ve paralel olması ve akımdaki çalkantı ve türbülans
seviyesinin düşük olması kastedilir.

2. AÇIK DEVRELİ RÜZGAR TÜNELİNİN ANA ELEMANLARININ TASARIMI

Emmeli tip rüzgar tünellerinde, atmosferden emilen hava deney odasından sonra kinetik
enerjiyi basınç enerjisine dönüştüren difüzöre, buradan da tünelin sonuna yerleştirilen
ve akım hızının ayarlanmasını sağlayan eksenel fan vasıtasıyla dışarı atılmaktadır.
Şekil 1’de açık devreli emmeli tip bir rüzgar tüneli görülmektedir.

Şekil 1. Rüzgar Tüneli Bölümleri

332
2.1 Deney Odası Tasarımı

Deney odası, içerisine modelin konulduğu, ölçümlerin yapıldığı, model etrafında meydana
gelen aerodinamik olayların gözlendiği / incelendiği bölüm olup rüzgar tüneli tasarımında
büyük bir öneme sahiptir. Deney odası rüzgar tünelinin karakteristik özelliklerini
belirleyen bölüm olduğudan, tünelin boyutlandırması deney odası şartları referans alınarak
yapılmaktadır.

Deney odası duvarları üzerinde oluşan sınır tabaka, deney odası boyunca kalınlaşma
gösterdiğinden akım hızında artış ve statik basınçta azalma meydana gelir ve üniform akım
şartları bozulur. Bu sorunu giderme yollarından birisi deney odasının kesit alanını akım
yönünde sınır tabaka kalınlığının etkisini telafi edecek miktarda arttırmaktır [1,2]. Deney
odası duvarlarına uygulanacak genişleme açısını belirleyen parametre Reynolds sayısıdır
(Re). Genişleme açısı 107-108 gibi büyük Reynolds sayılarında 0.1-0.25o, 105-106 gibi
küçük Reynolds sayılarında ise 0.25-0.5° arasında alınmalıdır [3,4]. Deney odası
duvarlarında oluşan sınır tabakanın kalınlaşmasını gidermenin bir başka yolu da deney
odasının köşelerine köşebentler yerleştirilmesidir [1,2]. Üçgen şeklindeki bu köşebentler
aynı zamanda deney odası boyunca köşe içlerindeki akım bozulmalarını da azaltır.

Deney odası boyu, hidrolik çapla ilişkilendirilebilir. Deney odası boyu arttıkça deney
odasındaki akım hızının büyüklüğüne bağlı olarak enerji kayıpları artacaktır. Bu nedenle
deney odası boyu çok uzun tutulmamaktadır. Kaldı ki, deney odası boyu hidrolik çapın
3-4 katını geçtiği zaman, duvarlar üzerinde oluşan sınır tabaka kalınlığının aşırı
artmasından dolayı difüzörde akım ayrılması riski olabilir [5]. Bununla birlikte, çok
kısa bir deney odası da model önünde üniform akım şartlarının oluşturulamaması
bakımından uygun değildir. Önerilen deney odası boyu hidrolik çapın 3 katı civarıdır
[6].

Bu çalışmada deney odası genişleme açısı ( α d )

Dç − Dg
Tan(α d ) = (1)
2 Ldo

olarak ifade edilir.

Ldo : Deney odası boyu (m)

Dg : Deney odası giriş çapı (m)
Dç : Deney odası çıkış çapı (m)

2.2 Kollektör Tasarımı

Rüzgar tünellerinde deney odasından önce bir kollektör kullanılmasının amacı akımın kısa
mesafede uniform olarak hızlandırmaktır. Açık devreli bir rüzgar tünelinde durgun
atmosferden alınan havanın hızı düşük olduğundan, deney odasında istenilen hıza
erişilmesi için daralan bir kanal kullanılmalıdır. Kollektörün akım hızında yarattığı artışın
büyüklüğü daralma oranı ile ilgilidir. Kollektördeki daralmanın ayrıca kollektör girişinde
akımda muhtemelen mevcut olan hız farklılıklarını ve türbülans veya benzeri düşük

333
frekanslı başka çalkantıları da azalttığı bilinmektedir. Bu azalmanın miktarı kollektörün
daralma oranıyla yakından ilgilidir [1].

Kollektördeki daralma genel olarak türbülansı azaltıcı önemli bir etkiye de sahiptir.
Kollektörün daralma oranı ne kadar arttırılırsa deney odasındaki kritik Reynolds sayısı
değeri de o kadar artar. Bu bakımdan rüzgar tünellerinde önerilen daralma oranı 6 ile 9
arasındadır [1,4].

Boyutlarının hesabını yaptığımız rüzgar tünelinde daralma oranını 6 olarak seçtik. Formül
(2) de ile daralma oranına eşit olduğu görülmektedir. Bu formülden kolektör girişinde hız
ve alanı bulabiliriz.

Kollektör daralma oranı ( n ),

V2 A1
n= = (2)
V1 A2

bağıntısıyla elde edilir.

V1 : Kollektör giriş hızı(m/s)

V2 : Kolektör çıkış hızı (m/s)
A1 : Kolektörün giriş alanı (m2)
A2 : Kolektörün çıkış alanı (m2)

Kollektör boyu, genellikle çıkış kesit çapının 1.5-2 katı arasında bir değer olabilir.
Şekil 2’de görüldüğü gibi Kolektör başlangıç noktasından itibaren kolektör duvar eğrisini
veren yarıçap ( r( x ) ),

 1− x 
3
  1 − x 3 
r( x ) = ( r1 − r2 ) .   . 2 −    + r2 (3)
 1    1  

r( x ) : Kollektör giriş kısmından itibaren x mesafedeki yarıçap (m)

r1 : Kollektör giriş yarıçapı (m)
r2 : Kollektör çıkış yarıçapı (m)
x : Kollektör giriş kısmından uzaklık (m)

bağıntısıyla elde edilir. Bu çalışmada kollektör boyu (Lk) 0.8 m olarak alınmıştır.

334
 Şekil 2. Kollektör duvar eğrisi için parametreler

2.3 Dinlenme Odası Tasarımı

Dinlenme odası, rüzgar tünelinde kollektörden önce yer alan ve akımın kollektöre
olabildiğince üniform olarak girmesini sağlamak üzere yavaşlatıldığı bir kısmıdır. Paralel
duvarlı, genellikle genişliğine kıyasla boyu çok uzun olmayan kanal içerisinde akımı
paralel hale getirmeye yarayan bal petekleri ve türbülansı küçültmeye yarayan elekler yer
alır. Tecrübeler genel olarak dinlenme odası boyunun giriş çapının yarısı mertebesinde
alınmasının uygun olacağını göstermektedir [1].

2.4 Difüzör Tasarımı

Difüzör, rüzgar tünelinde deney odasının hemen ardında yer alan, genişleyen bir kanal olup
görevi deney odasında yüksek hıza sahip olan akımın yavaşlamasını sağlamaktır. İdeal bir
difüzörden beklenen, deney odasından çıkan akımı yavaşlatırken, kinetik enerjisinin de
hiçbir kayba neden olmaksızın basınç enerjisine dönüştürmesidir [3]. Ancak bu mümkün
olmadığından tasarım probleminde hedef, kayıpların minimum olmasını sağlayacak
difüzör geometrisinin elde edilmesidir. Nitekim difüzör performansı, kinetik enerjiyi
basınç enerjisine kayıpsız olarak dönüştürebilme kapasitesiyle ölçülür. Öte yandan, ses altı
akımlarda oluşan bozuntuların akımın geliş yönünde de yayılabildiğinden difüzör
içerisindeki akımda meydana gelebilecek herhangi bir bozulmanın deney odasındaki akım
şartlarını etkilediğinden difüzörler dikkatli bir şekilde dizayn edilmelidir.

Difüzörün performansı, deney odasından difüzöre giren akım kalitesiyle doğru orantılıdır.
Difüzör içerisinde akımın gelişimi difüzörün geometrisine bağlı olup, bu hususla ilgili
önemli parametrelerin, difüzörün genişleme oranı, genişleme açısı ve dik kesit şekli olduğu
belirtilebilir [3].

Difüzörün genişleme oranı ( nd ), difüzör giriş kesiti ( Ad 1 ) ile difüzör çıkış kesiti ( Ad 2 )
arasındaki orandan ibaret olup, genellikle kollektör daralma oranı civarında seçilmesi
önerilmektedir. Difüzör genişleme açısı ( θ d ) ise 7° olarak tavsiye edilmektedir [3, 6]. θ d
8°’den fazla olması difüzör boyunca oluşacak ters basınç gradyantı difüzör duvarı
üzerindeki sınır tabakanın ayrılmasına, performansının ve deney odası akım kalitesinin
düşmesine neden olur. θ d ’nin küçük olması ise, seçilmiş bir difüzör genişleme oranı için
difüzör boyunun gereksiz yere artışına bağlı olarak sınır tabaka kalınlaşmasıyla enerji
kaybına neden olur.

335
Difüzör boyu ( Ld ) hesaplanırken difüzörün sonuna fan yerleştirileceği ve fanın da kesit
şeklinin dairesel formda olduğu dikkate alınırsa difüzörün fan yerleştirileceği bölüme bir
tarafı kare diğer tarafı daire olan adaptör yerleştirmek gerekecek. Bunun için deney
odasından adaptörün yerleştirileceği yere kadar olan difüzör boyu ( Ld 1 ) ve adaptörden fana
kadar difüzör boyu ( Ld 2 ) olmak üzere

Dd 2 − Dd 1
Ld = (4)
2.tan (θ d / 2 )

bağıntısıyla hesaplanır.

Dd 1 : Difüzör giriş çapı (m) (deney odası çıkış çapı)

Dd 2 : Difüzör çıkış çapı (m) (fan çapı)

2.5 Fan

Rüzgar tünellerinin geometrik yapısından, sürtünmeden, kinetik enerjiden basınç enerjisine

veya basınç enerjisinden kinetik enerjiye dönüşümün istenen şartlarda olmamasından
dolayı bir miktar enerji kayıplarının olması söz konusu olduğundan daimi-üniform akım
ş artlarının sağlanması için dı ş arıdan bir güç verilmesi zorunludur. Ses altı rüzgar
tünellerinde gerekli akımın sağlanması için ihtiyaç duyulan bu enerji, tünelin belli bir
bölgesine yerleştirilen fan tarafından elde edilir. Fan seçiminde dikkate alınması gereken
en önemli kriter fan gücüdür. Fan gücü, kayıplar da göz önüne alınarak deney odasındaki
debiyi karşılayacak şekilde seçilmelidir.

3. RÜZGAR TÜNELLERİNİN TASARIMI VE BİLGİSAYAR DESTEKLİ

SİMULASYONU

Tecrübelerle en iyi verimlerin elde edildiği limitler dikkate alınarak değişik

kombinasyonlarda 6 farklı rüzgar tüneli tasarlanmıştır. Tasarımda kullanılan tünel verileri
tablo 1’de görülmektedir.

Tablo 1. Rüzgar Tünelinde Değişiklik Yapılan Bölümler

Rüzgar
(n) ( α d ) ( nd )
Tüneli No
1 6 0,25 6
2 6 0,5 6
3 7 0,25 7
4 7 0,5 7
5 8 0,25 8
6 8 0,5 8

Tablo 1’de verilen değerler kullanılarak Tablo 2’deki değerler elde edilmiştir.

336
 Tablo 2. Rüzgar Tünelinde yapılan değişikliğe göre difüzör boyutları
Rüzgar Adaptör
Tüneli No D ç Yerleşim Kesiti Ld 1 Dd 1 Dd 2 Ld 2
1 0,413 0,85 3,574 0,959 1,142 1,492
2 0,425 0,85 3,476 0,959 1,175 1,764
3 0,413 0,95 4,392 1,072 1,233 1,317
4 0,425 0,95 4,294 1,072 1,269 1,61
5 0,413 1 4,801 1,129 1,318 1,552
6 0,425 1 4,703 1,129 1,357 1,866

GAMBİT programı kullanılarak bu rüzgar tünellerine ait 2 boyutlu yüzey model

geometrileri çizilmiştir. Model geometrileri çizildikten sonra Şekil 3’de gösterildiği gibi
yoğunlaştırılmış bir çözüm ağı oluşturulmuştur.

Şekil 3. Rüzgar Tüneli Ağ Yapısı

Gambit programı kullanılarak modellenen rüzgar tünellerinin aerodinamik analizleri, sonlu

hacimler yöntemine göre çalışan Fluent paket programında yapılmıştır. Fluent simülasyon
modülünde, rüzgar tünelinin basınç, hız ve türbülans simülasyonları yapılırken, dinlenme
odası yüzey modelinde bal peteği ve elek kullanılmamıştır. Bunun nedeni yaklaşık 25000
gözenek adedine sahip bu elemanların katı model ve yüzey modelleri oluşturulurken
‘çözüm ağı’ operasyonunun modellerin oluşturulduğu bilgisayarda gerçekleştirilmesinin
güç oluşudur.

Fluent simülasyon modülünde akış analizi yaparken, Bhaskaran [7] tarafından verilen
yöntemden yararlanılmış ve aşağıdaki kabuller yapılarak kullanılmıştır.

• Analizlerde Fluent’in iki kat sayısal hassaslık (double precision) durumu

kullanılmıştır.
• Sıkıştırılamaz akış modellemesi kullanıldığından dolayı basınca bağlı çözüm
yöntemi uygulanmıştır.

337
 • Akışkan olarak Cp=1006.43 J/kg.K, Termal iletkenlik=0.0242 W/m.K ve
viskozite=1.7894E-05 kg/m-s değerlerine sahip sıkıştırılamaz ideal hava
kullanılmıştır.
• Analizlerde realizable k-ε türbülans modeli kullanılmıştır.
• Gambit programında 2 boyutlu yüzey geometrisi oluştururken difüzör çıkışında
fanın sağladığı akış yerine 300 Pa sabit değerli statik basınç sağlanmış ve rüzgar
tüneli yüzey modeli içerisindeki hava akışı bu kabule göre gerçekleştirilmiştir.
• Yakınsama, her parametredeki kalıntıların 1x10-6 olması durumuna kadar çözüme
devam edilmiştir.

4. SONUÇLAR VE DEĞERLENDİRME

Rüzgar tüneli deney odasında Şekil 4’de görüldüğü gibi, beş farklı referans kesiti alınarak
bu referans kesitlerindeki hız, basınç ve türbülans şiddeti analizleri yapılmıştır.

Şekil 4. Rüzgar tüneli-1 deney odası referans kesitleri

Şekil 5’de 1 nolu rüzgar tünelindeki hız değişimi görülmektedir. Burada giriş ağzı
yüzeylerinde, dinlenme odası-kollektör bağlantı köşelerinde ve difüzör çıkışında hızın
düşük olması, giriş ve çıkış bölgelerinin atmosfere yakın olması ve bu bölgelerde akım
paralelliklerinden sapmaların çok yüksek olmasıdır. Hızın kolektör boyunca arttığı, deney
odası boyunca sabit kaldığı görülmektedir. Difüzör boyunca akım hızının azaldığı çıkış
bölgesinde tünel giriş bölgesindeki değere ulaştığı görülmektedir. Şekil 6’da deney odası
boyunca ve Şekil 7’de giriş ve çıkış bölümlerindeki hız dağılımları görülmektedir.

Şekil 5. Rüzgar Tüneli-1 hız dağılımı

338
 Şekil 6. Rüzgar tüneli-1 deney odası hız dağılımı

Şekil 7. Rüzgar tüneli-1 giriş ve çıkış bölümünde hız dağılımı

Deney odası referans kesitlerindeki statik basınç değişimleri Şekil 8’de görülmektedir.
Rüzgar tünelinin giriş ve çıkışında statik basınçta artış, diğer referans noktalarında ise
statik basıncın belirli bir değerde sabit kaldığı görülmektedir. Bu artışların muhtemel
sebebi, havanın atmosferden rüzgar tüneline girerken ve çıkışta fan ekseninden rüzgar
tünelini terk ederken giriş ve çıkış merkez eksenlerinde basınç gradyanları oluşturması
sonucu meydana gelen türbülans bölgeleridir.

339
 Şekil 8. Deney odası referans kesitleri basınç dağılımı

Şekil 9 ve 10’da rüzgar tünelinin bölümlerinin farklı değerlerinde türbülans şiddetindeki

değişimler görülmektedir. Ayrıca deney odası içerisinde hıza bağlı türbülans miktarında
artış gözlemlenmiştir. Buna sebep olarak en yüksek hıza deney odasında ulaşılması ve
yapılan simulasyonda dinlenme odasına bal peteği ve elek modeli koyulamamasını
gösterebiliriz.

Şekil 9. Deney odası genişleme açısına göre türbülans şiddetinin değişimi

340
 Şekil 10. Farklı kolektör daralma oranlarında türbülans şiddeti değişimi

Şekil 11’de ise deney odasındaki farklı hız değerlerinde türbülans şiddetinin değişimi
görülmektedir. Hızdaki düşüşe paralel olarak türbülans şiddetinin arttığı görülmüştür.

Şekil 11. Rüzgar Tüneli-1 için farklı hızlarda türbülans şiddeti değişimi

Yapılan çalışmada kollektördeki farklı daralma oranı, difizördeki farklı genişleme oranı ve
deney odasındaki farklı genişleme açısı verileri sonucu 50 m/sn’ lik hızda 1 numaralı
rüzgar tünelinin daha başarılı olduğu görülmüştür.

5. KAYNAKLAR

[1] MEHDA, R. D., BRADSHAW, P., Design Rules for Small low speed Wind Tunnels,
Aeronautical Journal, November, 433-449, (1979).

[2] ERİM, M. Z., ATLI, V., KAVASOĞLU, Ş.,. Alçak Ses Altı Bir Hava Tünelinin
İmalatı ve Deney Odasında Hız Profilinin Tayini, VII. Bilim Kongresi Tebliğ Özetleri,
Tübitak, 29 Eylül-3 Ekim 633-664, (1980).

341
[3] GORLIN, S. M., SLEZINGER, I. I.., Wind Tunnels and their Instrumentations,
John Willey and sons, Moscow, (1966).

[4] RAE, W. H., POPE, A., 1984 Low Speed Wind Tunnel Testing, John Wiley & Sons,
Inc., New York, USA, (1984).

[5] BRADSHAW, P., The effect of wind tunnel screens on nominally two dimensional
boundary layers, journal of fluid mechanics, 22, 679687, (1965).

[6] PUNKHURST, R. C., HOLDER, D. W., 1952. Wind Tunnel Technique, Sir Isaac
Pitman & Sons Comp., London, (1952).

[7] BHASKARAN, R., Compressible flow in a nozzle, Cornell University.

http://courses.cit.cornell.edu/fluent/airfoil/index.htm, (Erişim tarihi: 15.03.2010)

342