Bertin Yaymlan : 265

Ara§tlrma-inceleme : 98

ISBN 978 - 605 - 4399 - 71 - 0

Yaymc1 Sertifika No: 10859
Matbaa Sertifika No: 34011

Arif Tekin : Hz. Huhammed'in Uzay Yolculugu

Yaym Yonetmeni : ismet Arslan
Diizelti : Giizide Bulut
Kapak Tasanm : Mehmet Ozalp
Bask1 - Cilt : Deren Matbaac1hk
Beylikdi.izii OSB Mah. Orkide Cad.
No: 9 I Z Beylikdiizii I istanbul
Birinci Baskt : Kas1m 2018

© Yaym Hakk.1, Berfin Basm Yaym ve Tic. Ltd. �ti. ©Arif Tekin
(Berfin Yaymlan, Berfin Basm Yaym ve Tic. Ltd. �ti.nindir.)

BERFiN BASIN YAYIN VE TiC. LTD. � Ti.

Cagaloglu Yoku§U, Evren Han, No: 29 I 62
Cagaloglu 34112 I istanbul
Tel: (0.212) 513 79 00 Faks: (0.212) 512 37 20
-

www.berfin.net e-posta: berfin@berfin.net

 • •

ARIF TEKIN
Hz. Muhammed'in
Uzay Yolculugu

----*-
BERFIN
YA YIN LARI
Bir insamn 9ektigi en agir yiik, onun bilin9siz bir
toplumda ya$am1$ olmas1dir. Bu 9all$mam1, mito­
Jojilerden uzak, ak1J ve bilimi on planda tutmalan
dilegimle torunlanma ithaf ediyorum.

*Din, dil, ulus aynm1 olmaks1zm yeni bir diizen

umuduyla. (Charlie Chaplin)
*Din, siradan insanlan sessiz tutmak i9in miikem­
mel bir ara9tir. (Napolyon)
*Bilginin kisa yolu oldugu iddia edilen iman, sade­
ce akll yak etmenin kisa yoludur. (Ayn Rand)
*Ne kadar yiiksege pkarsak, u9amayanlara o ka­
dar kii9iik goziikiiriiz. (Friedrich Nietzsche)
.
*Bana oyle geliyor ki herkesin bilinen tiim dinler­
den aynlma gorevlerini yerine getirmesinin zama­
m gelmi$tir. (John Stuart Mill)
*Bizim a$ag11lk tiiriimiiz oyle yap1Jm1$ ki eski yol­
da yiiriiyenler, yeni bir yol gosterenleri hep ta$11-
yor. (Voltaire)
i<;iNDEKiLER

ONSOZ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

I. BOLUM
KUR'AN'DA tSRA MUC1ZES1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 9

II. BOLUM
KUR'AN'DA GE<;EN
MESCID-1 AKSA HANG1S1D1R? . . . . . . . . . . . . .. . . . .29

III. BOLUM
HZ. MUHAMMED '1N GEc;tRDtot AMEL1YA'ILAR 54

IV. BOLUM
HZ. MUHAMMED '1N UZAY YOLCULUGU:
M1RA<; . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67

V. BOLUM
iSRA VE M1RA<;'I ANLATAN SAHAB1LER . . . . . . 77

VI. BOLUM
HZ. MUHAMMED ALLAH'I GORMDS MUD UR? 103

VII. BOLUM
FIRAT 1LE N1L NEHRiNiN HlKAYESt . . . . . . . . . . 112
VIII. BOLUM
HZ MUHAMMED 'iN iSRA VE
.

M1RA<;'TA GORDDKLERi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116

IX. BOLUM
HZ. MUHAMMED NEDEN
GOKLERE <;IKTIGINI iDD1A ED1YORDU? . . . . . 130

X. BOLUM
!SRA tt.,E MiRA<;'IN TARiHi VE
BUNLARI KUTLAMANIN DiNDEKi YERi . . . . . . 133

XI. BOLUM
MOHORLD PEYGAMBER DE NE DEMEK? . . . . . 148

XII. BOLUM
HZ MUHAMMED 'iN
.

SUNNETLt OLARAK DOGMAS! . . . . . . . . . . . . . . . . 161

XIII. BOLUM
HZ. MUHAMMED 'iN KAN VE
iDRARINI t<;ME KONUSU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171

XIV. BOLUM
EN BDYDK P1YANGO (KADiR GECESi) . . . . . . . . 178
.

SONU<; . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183

KAYNAK<;A . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 191
 ONSOZ

Bu c;:ah�mamda Hz. Muhammed'in uzay yolculugunu (is­

ra-Mira9'1) ve gec;:irdigi ameliyatlan anlatacag1m. Bunu, her
zamanki gibi en ba�ta Kur'an ayetlerini, Buhari, Miislim ve
islami kesimce kabul gormii� diger kaynaklardaki bilgileri
kamt gostererek ele alacag1m.
�unu da belirtmeliyim ki; bu bo� konularla zamamm1 ge­
c;:irdigim ic;:in c;:ok iizgiiniim, omriime yaz1k. 21 'inci asuda bu
hadiseler artlk hie;: de giindemde olmamahydi. Dinden bes­
lenenler b1rakm1yorlar ki Ortadogu'nun ezilen insanlan bi­
ran once bu yarars1z, temelsiz hayaller, kurgular ve mitolo­
jilerden olu�an din cenderesinden kurtulsunlar da c;:oziim
yolunun ancak ve ancak kendilerinde oldugunun bilincine
varsmlar. Durum bu iken konulara vak1f, duyarh-vicdanh
insanlann buna el atmas1 gerekiyor. Bertolt Brecht (1898-
1956) bo�una; "Bir �ey bilmeyen cahildir; bilip de susan (ka­
muya mal etmeyen) ahlakstzdrr ! " dememi�tir. Sorun biiyiik,
goriildiigii iizere zaran evrenseldir.
Din, ozellikle siyasiler ve 91karc1 kesimler tarafmdan in­
sanlan kanduma, c;:akt1rmadan soyma, istedigi �ekilde kulla­
mp yonlendirme noktasmda en modern silahtir. Bir insan
digerine, haydi c;:abuk, durma param bana ver; yoksa en
ufak hareketinde ate� ederim derse bu diipediiz soygun
olur. Oysa dese ki: Sevgili din karde�im; Allah nzas1 ic;:in
7
yard1m et; yapacagm yard1m kabir azabmda, sirat koprilsiln­
de senin yard1mcm olur, sana nur olur, 1�1k olur. .. Bu du­
rumda para sahibi, inanan biriyse kalp huzuru ic;:inde yard1m
eder. i�te bunun ad1 ustaca ve modern soygun olur. Ben de­
miyorum ki yard1m kotildilr; sadece bu sahte yontemle mil­
leti soymak kotildilr diyorum. El alem uc;:ak, internet, akilh
telefonlar, araba, tlpta yeni �eyler vs icat ediyor; bizlerse bu
hayaller ve mitolojilerle omtir tilketiyor; bunlar ytizilnden
birbirimizi yiyoruz.
Yine her zaman vurgu yaptlg1m gibi; ak1l, ilim ve insanh­
gm yaran penceresinden konulara baktig1m ic;:in benzer c;:a­
h�malan yap1yorum. Benim ac;:1mdan konulara duygusal
yakla�1m soz konusu degildir. Mesela islamiyet'te hazret
kelimesinin yeri yoktur ama islami kesim bunu kullamp be­
nimsedigi ic;:in ben de ba�ta Muhammed olmak ilzere is­
lam'da onemli �ahsiyetler hakkmda hep "Hz." kelimesini
kullanmm. i�in garip yam, Milslilmanlar hem Allah ic;:in,
hem Muhammed ic;:in hazret kelimesini kullamyorlar. Daha
ilginci, herhangi bir yetkili ic;:in aym terimi -hem de c;:ogul
olarak- kullamyorlar. Mesela cumhurba�kam hazretleri,
ba�bakan hazretleri, vali hazretleri vs. Arna ne olursa olsun
madem islami kesim bunu benimsiyor; bunlara sayg1dan
dolay1 ben de kullamyorum. Benim ic;:in ilkeler ve oz onem­
lidir; sayg1s1zhk ic;:eren basit ifadeleri kullanmak benim i�im
olamaz.

8
 I. BOLOM

KUR'AN'DA 1SRA MUC1ZES1

isra, Hz. Muhammed'in Allah tarafmdan bir gecede

Mekke'deki Mescid-i Haram'dan Kudtis'teki Mescid-i Ak­
sa'ya gottirtildtigti hadisedir. Kur'an'da bununla ilgili k1sa bir
ayet var. 1 1 1 ayetten olu�an boltimde bu 1sra ayeti gec;:tigi
ic;:i n ilgili surenin ad1 isra konmu�tur. Kur'an'da surelere ve­
rilen adlarda bu ttir gariplikler c;:oktur. Mesela en uzun sure­
nin ad1 Bakara suresidir. Bakara inek demektir, yani inek su­
resi. Bu surede israilogullan'nm inege tapmalarmdan soz
edildigi ic;:in ilgili boltime ad olmu�tur. Yine bir surenin ad1
En'am suresidir. En'am, hayvanlar demektir. Boltim ic;:inde
daha once kurban edilen hayvanlarla ilgili birtak1m gelenek­
ler kmand1g1 ic;:in buna 'En'am/hayvanlar' suresi ad1 verilmi�­
tir. Yine sava�larda elde edilen ganimetlerden bahsettigi ic;:in
bir sureye de 'Enfal/ganimetler' suresi denmi�tir. Bir bolti­
mtin ba�mda tann incire yemin ettigi ic;:in onun da ad1 'Tin'
suresi konulmu�tur. Tin, Arapc;:ada incir demektir. Yani in­
cir suresi! Bir surede Fil (hayvan) ismi gec;:iyor. Hani Yemen­
li Ebrehe bir gtin ordusuyla gelip Kabe'yi y1kmak istemi�;
yamnda filler de varm1�. Bu surede fillerden soz edildigi ic;in
9
bunun ad1 'Fil' suresi konulmu�. iki satlrhk bir boli.im de Ku­
rey�'ten bahsediliyor ve bunun i<;:inde Kurey� kelimesi ge<;:i­
yor. Bu yi.izden buna da 'Kure�' suresi denmi�tir. Bir sure­
nin ad1 'Adiyat' suresidir. Adiyat; ko�an atlar, ko�an develer
demek. ilgili boli.imde bunlardan soz edildigi i<;:in buna 'Adi­
yat' suresi ad1 verilmi�tir. Yani ko�an atlar/develer suresi.
Benzer bir<;:ok ornek Kur'an'da var.
Konumuzla ilgili ilkin isra ayetinin mealiyle ba�layahm:
"�am yi.ice o (Allah) ki gecenin bir vaktinde kulunu, ayetle­
rimizden bir bOltimtinti kendisine gostermemiz i�in, Mescid­
i Haram'dan, �evresini bereketli ktldigumz Mescid-i Ak­
sa'ya yi.irtittii. Ger�ekten o, i�itendir, gorendir" anlammda
bir ayet.1
Kur'an'da Allah boyle bir ayeti one si.irdi.ikten sonra hi<;:
ilgisi olmayan, farkh �eylere devam ediyor: 'Musa'ya kitab'1
(Tevrat'1) verdik ve onu, benden ba�kasrm vekil/rab edin­
meyin diye israilogullan'na rehber yaptlk' diyor. Bundan
sonra yine oncekilerle hi<;: ilgisi olmayan ba�ka �eylere ge<;:i­
yor ve 'Ey kendilerini Nub ile birlikte (gemide) ta�1digmnz
kimselerin �cuklan! Ger�k �u ki, o (Nuh) �k �tikreden
bir ku1 idi' diyor.
Soz Nuh'tan a<;:ilm1�ken onunla ilgili tannnm bir emri/ta­
limatl var; onu da eklemek isterim. Hani Nuh tufam hadise­
si me�hurdur. Bu baglamda tann Nuh'a hitaben, "Sen ve
beraberindekiler gemiye bindiginiz zaman, bizi zalim kav­
min elinden kurtaran Allah' a hamd olsun de!" diyo1}
Kur'an'da Allah, ayetlerinde kendini hep one <;:1kanyor:
istiyor ki hep amlsm, ona kulluk edilsin; aksi takdirde insan­
lan hi<;: affetmem, diyor. Nitekim Nisa suresinde iki yerde;

1 isra suresi, ilk ayet.

2 Milminun suresi, ayet 28.

10
"�1iphesiz Allah, kendisine ortak ko�ulmasrm asla bamla­
maz. Bunun �mda kalan(gtinah)lan ise diledigi kimseler
i� bamlar" diyor. Burada hem tekrar var -bir kez dese ye­
terliydi- hem de yarat1c1ya yak1�mayan bir durum soz konu­
su: Nedir stirekli bana inanm, bana e� ko�maym gibi soy­
lemler! Onun buna ne ihtiyac1 var? Aynca diyelim ki biri
ona e� ko�mad1; ancak bin;ok sue; i�ledi (Saddam gibi katli­
amlar gerc;ekle�tirdi); bu ayetlere gore tannnm boylelerini
bag1�lamas1 mtimktin; ama kendine e� ko�anlan asla!3 Bu
konuda Friedrich Nietzsche (m.1900.o), 'Her dakika oviil­
mek isteyen bir tannya inanamam' diyor.
isra suresinde Nuh'tan bir ayetle bahsedildikten soma yi­
ne Musa donemine dontip, 'Kitapta (Tevrat'ta) israiloguJla­
n'na, yeryilz1inde iki kere bozgunculuk �aracaksrmz ve ala­
bildigine kibirleneceksiniz diye bildirdik' �eklinde anlattlma­
ya devam ediliyor.4 Bu isra suresinde Hz. Musa'nm dokuz
mucizesinden ve israilogullan'ndan soz edildigi ic;in bu sure­
ye aym zamanda Beni israil (israilogullan) suresi de denir.5
Sundugum bu isra ayetinde baz1 anlam ve yaz1m hatala­
n var; once onlardan ba�layahm.
Ayetin hemen giri�inde, ·�am y1ice olan (burada Allah
kastediliyor), bir gecede kulunu (yani Muhammed'i) Mes­
cid-i Haram'dan Mescid-i Aksa'ya got1ird1i' deniliyor. Aye­
tin denklemine gore sanki Allah d1�mda ba�kas1 anlat1yor
gortinttisti var. Ctinkti �am ytice olan ben Allah olarak Mu­
hammed'i gottirdtim denilmiyor; tersine tic;tincti ki�iye ait fi­
il kahb1m kullamhyor: Muhammed'i, o �am y1ice olan got1ir­
d1i deniliyor. Ayetin sonlanna dogru Muhammed'in Mes-

3 Nisa suresi, ayetler 48 ve 116.

4 isra suresi, 1-4. ayetler.

5 isra suresi, ayetler 101-104.

11
cid-i Aksa'ya goti.iri.ilmesinin nedeni belirtilirken, bu sefer
ayetlerimizden bir k1sm1m ona gostermek i<;:in bunu yaptik
deniliyor. ilk ba�ta i.i9i.inci.i ki�iyle ba�hyor, burada ise tann
kendisi konu�uyor, o da ben degil; biz 9ogul ifadesini kulla­
myor. Sanki Kur'an'm arkasmda bir tannlar kurulu varm1�
gibi. Devammda da ayetlerimi yerine; ayetlerimizi tabiri
kullamhyor. Kur'an'da Allah genelde kendi hakkmda <;:ogul
terimleri kullamyor; tekil kullamld1g1 yerler de vard1r. Diger
bir ele�tiri; ayette ge<;:en 'Esra' kelimesi zaten geceleyin yii­
riitmek, gotiirmek anlamma gelir. Hal bu iken ekstradan
'Leylen/gece' kelimesinin kullamlmas1 ci.imlenin edebi
ahengini bozar/liizumsuz bir kelime olur.
Ayette Muhammed yerine 'kulunu' terimini kullanmak­
la; bunun kim oldugu belirsiz hale geliyor. Her ne kadar <;:o­
gu islam alimleri burada (kamt olmadan) kastedilen Hz.
Muhammed'dir demi�lerse de; buna muhalefet eden iilimler
de vard1r. Oz olarak; Muhammed isminin belirtilmemesi
muglakhk nedenidir. \:iinkii surenin ilk ayetidir. Bundan
oncesi olup Muhammed ismi ge<;:seydi, denilebilirdi ki ma­
dem konu Muhammed'dir, o halde burada kastedilen de
odur. Arna boyle bir �ey yok. Bir de yukandaki ayetlerden
birinde, 'Ey kendilerini Nuh ile birlikte (gemide) t�1ch�­
IDIZ kim.selerin �ocuklan' diye hitap ediliyor. Peki, Nuh za­
mam nerde, Muhammed zamam nerde! Muhammed zama­
mnda sanki Nuh kavminden/ziirriyetinden kalan m1 vard1 ki
boyle hitap etsin? Ger<;:ekten garip �eyler. Bir dige� ilgin<;:
ifade, ayette ge<;:en 'Allah i�iten ve gorendir' terimleridir.
Bl\ iki ifadenin hem ayette ge<;:en olayla ilgisi yoktur, hem
de buna ihtiya<;: duyulmamahydi. Biiti.in bunlar, az onceki
ayetlerde de var olan eksikler.
Tabii ki olaym esas1/6zi.i daha onemli; bunun iizerinde
duracag1m.
12
 islam literattirtinde saglam kaynag1 olmayan, mesnctsiz
yorumlara girmeyecegim. Mesela baz1lan, acaba Hz. Mu­
hammed geceleyin Mekke'den Kudtis'teki Mescid-i Ak­
sa'ya bir sefer mi, iki sefer mi, dort sefer mi gottirtilmti�; ge­
celeyin uyurken mi yoksa uyamk iken mi gottirtilmti� gibi
tarti�malara girmi�ler. brnegin; imam Nevevi bu yolculuk
iki sefer gen;:ekle�mi�tir; biri rtiya �eklinde, digeri ise gerc;:ek
olmu�tur, diyor. Hem Mekke'de olmu�, hem de daha soma
Medine doneminde olmu�tur diyenler de var; 34 sefer ger­
c;:ekle�tigini, bunlardan yalmz bir seferinin bedenle, kalanla­
rm rtiya �eklinde oldugunu yazanlar da var. Ben bu detay­
lardan ziyade; ayette soylenenle yetinerek onun tizerinde
duracag1m. Aynca Buhari ve Miislim gibi islam'da saglam
kabul edilen kaynaklarla da konuyu detayh bir �ekilde ele
alacag1m. Hatta Buhari ve Mtislim'den once ya�am1� olan
ibni ishak, Abdtirrezzak, ibni Hi�am ve ibni Sad gibi islam
tarihc;:ilerinin aktard1klanndan da yararlanacag1m.
Sonuc;:ta Mekke ile Mescid'til Aksa aras1 deve seyriyle
bir aydan fazladlf ve ayette de deniliyor ki; Muhammed Al­
lah tarafmdan bir gecede oraya gotiiriilmii�tiir. i�te kac;: se­
fer gotiirtildtigti degil de; bu iddia tizerinde durmak onemli.
Esefle ifade edeyim ki islam alimleri Muhammed'in Allah
tarafmdan bir gecede Mekke'den Kudiis'e gottirtiltip getiril­
digini kay1ts1z �arts1z kabul ediyorlar. Onlara gore ister ak1l
kabul etsin, ister etmesin; Kur'an'da gec;:iyorsa artlk o tart1-
�1lmazdlf. Bunlar oze bakmam1�; hadisenin faydas1z yonleri
tizerinde durmu�lar/duruyorlar.6
isra hadisesinin, Hz. Muhammed hentiz Mekke'de iken
(hicretten once) meydana geldigi cumhurun gorti�tidtir. Zaten
ayette de Mekke'deki camiden/Kabe'den ahmp gottirtildtigti

6 Kastalani, Mevahib-i Lediiniye, c.3/8-12.

13
ac1k olarak ifade edilmektedir. Kald1 ki, bu ayetin icinde bu­
lundugu sure zaten Mekke doneminde inmil?tir. ibni Mesut,
"isra, Kehf, Taha, Meryem ve Enbiya sureleri Me.kke'de inen
ilk surelerdir ve bunlar ilk ezberledigim Kur'an par�andrr"
diyor. Bu ac1klama Buhari'de birkac yerde geciyor.7
Peki, Allah o gece Muhammed'e ne gibi ayetler goster­
mi�, neden onu gottirmi.i�? Bu sorunun yamt1 yak. Ayette
sadece 'BazI ayetlerimizi ona gostermek i�in kendisini go­
tiirdtik' �eklinde muglak bir ifade vardlf. Durum boyle
olunca, ister istemez itirazlara ac1k bir ifade. i�te bunu biraz
hafifletmek icin islam alimleri hie ilgisi olmad1g1 halde ba�­
ka baz1 ayetleri getirip bununla ilil?kilendirmi�ler. Argti­
manlan gticlti mil degil mi; buna aynca deginecegim. Biz
�imdi, isra olaymm nas1l gercekle�tigine dair var olan sag­
lam kaynaklardan baz1 orneklerle devam edelim.
Hz. Ali'nin ablas1 Dmmti Hani'nin (asil ad1 Hind ya da
Fahite) isra hakkmdaki rivayeti �oyledir: isra gecesi Mu­
hammed evimdeydi. Ak�amleyin birlikte namaz k1ld1k ve
daha soma uyuduk. Muhammed sabaha dogru bizi uyand1T­
d1, yine birlikte namaz kild1k. 0 s1rada �unu anlatt1: Ben ak­
�am sizinle namaz kild1m. Soma buradan c1karak Beytti'l
Makdis denilen Kudtis'teki Mescid-i Aksa'ya gidip orada da
namaz kild1m. Simdi de gortiyorsunuz ki yammzday1m, bir­
likte sabah namaz1 k1hyoruz, dedi. Soma d1�an c1kmak tize­
re kalkt1. 0 s1rada ben elbisesinden tutup, 'D1�an �ca sa­
km bunlan kimseye anlatma. Anlatrrsan kimse san� inan­
maz. Bu, senin aleyhine olur!' dedim. Kendisi beni dinleme­
di 'Ve c1k1p insanlara o gece Mekke'den Kudtis'e gidip don­
dtigtinti soyledi.

7 Buhari, Tefsir boliimii, isra suresi, bab 1/ 4708, Enbiya suresi, no:
4739, Fedaili Kur'an, bab 6/4994.

14
 Ommii Hani'nin bu ac;1klamasmdan, kendisinin Muham­
med'in anlatt1klanna inanmad1g1 net olarak anla�1hyor.B Ki­
mi islam tarihc;ileri (ibni Sad gibi) bu konuda �unu da yaz­
m1�lar: isra konusunda Cebrail Muhammed'e, git millete
soyle demi�. 0 da demi� ki, ben bunlan anlatsam bana inan­
mazlar. Cebrail, sen anlatmca Ebubekir sana inamr demi�.
Nitekim Ebubekir kay1ts1z �arts1z inanm1� ve bundan dolay1
da ona 'S1dd.Ik' yani c;ok dogru biri s1fah Muhammed tara­
fmdan verilmi�. Hatta daha once inamp da Milsliiman olan­
lardan onemli bir k1sm1 bu olayda Muhammed'e inanmay1p
islamiyet'ten c;1km1�/miirtet olmu�tur. Bu yiizden isra sure­
sinin altm1�mc1 ayeti inmi� ki, 1sra hadisesini kimilerine fit­
ne sebebi yaptnn gibi bilgiler var islami kaynaklarda. Bir­
<;ok Miisliimanm bu olay ilzerine miirtet olduguna dair kay­
naklan bundan sonraki boltimde sunacag1m.9
Burada k1sa bir ek bilgi vererek devam edelim. Bilindigi
gibi islam'da be� vakit namaz isra olaymdan sonra Mira<;'ta
farz k1lmm1�tu. Peki, namaz henilz farz k1hnmam1�ken Dm­
mii Hani nasil diyebilir ki biz ak�am ve sabah namazm1 kil­
d1k ! Olay �u: Bir kere namaz Muhammed'den c;ok onceleri,
oteden beri zaten vard1. Hatta islam'daki gibi gilnde be� va­
kit olarak vardi. Bunlarm adlan da Saharit (Sabah), Musaf
(ogle), Minah (ikindi), Neilat Serarim (ak�amiistii) ve Mea­
rib (ak�am namaz1 olarak) �eklindeydi. Bugilnkil Cuma na­
maz1 bile daha once vardi. Bunu Kab b. Liley icat etmi�ti ve
ad1 da 'Arube' idi. K1sacas1, �oyle veya boyle; daha once na­
maz geleneginin var oldugu Kur'an'da da kabul ediliyor ve
bu birkac; yerde gec;iyor. Dolay1s1yla Ommii Hani'nin ac;1k-

8 ibni Hi�am, Siyer, c.2/52-53.

9 ibni Sad, Tabakat, c.1/183.

15
lamalannda bir terslik yoktur. <;::tinkti burada kastedilen is­
lam'daki gtinltik be� vakit namaz degil; o eski namazlardir. 10
Kur'an'm neredeyse <;ogunlugu -ozellikle israilogullan hi­
kaye ve mitolojileri- zaten Tevrat'tan almtidir. insan her iki
kitab1 ontine koyup bir kar�Ila�tirma yapsa gorecektir ki
Kur'an'da Tevrat'tan pek farkh bir �ey ortaya <;:1kmayacak.
Mesela Allah'a ortak ko�maym, anne-babaya kar�1 sayg1h
olun, zinaya yakla�maym, haks1z yere adam oldtirmeyin gibi
konular, soz konusu olan isra suresinin 22-37. ayetlerinde ge­
<;:iyor. Aym prensipler Tevrat'm me�hur on emri arasmda za­
ten var. Burada madem Kur'an kahir ekseriyetiyle Tevrat'ta
anlatilanlarla ortti�mektedir. 0 zaman hakh olarak sormak
laz1m, acaba onun ayncahg1 ne? Farkh bir anlat1mla; Tevrat,
oldtirmeyeceksin, zina etmeyeceksin, <;:almayacaksm diyor ve
bunlan adeta dinin �artlan olarak one stirtiyor. islam ise �art
olarak namaz diyor, oru<;: diyor, hac diyor. Peki, toplum i<;:in
hangisi daha hayati onem arz eder! Tabii ki Tevrat'mki!ll
Yanh� anla�Ilmasm! Kur'an da oldtirmeyin, <;:almaym diyor;
ama bunu islam'm be� �artI arasma koymuyor.
Hz. Muhammed'le Hz. Ali'nin az onceki ablas1 arasmda
ozel bir ili�ki vard1. Onu da k1saca belirteyim. Ebu Talip (kI­
zm babas1) hentiz hayatta iken Muhammed bu klZI kendisi
i<;:in istiyor; ancak Ebu Talip ona degil de Vehep oglu Hti­
beyr admda ba�kasma veriyor ve zaman i<;:inde ikisinden <;:o­
cuklar dtinyaya geliyor. Burada deniliyor ki kadm Mtislti­
man olunca din ytiztinden e�inden aynhp dul kalm1�. Gtintin
birinde Muhammed bu dul kadma yine evlilik teklifini sun­
mµ�. Ancak kadm kabul etmemi� ve 'Benim <;:ocuklanm
var, evlilik i<;:in mtisait degilim' �eklinde gerek<;:e gostermi�.

10 Arif Tekin, Kur'an'm Ki.ikeni, s.27. Burada yetcrince kaynaklar goste­

rilmi�tir.
1 1 Tevrat, C1k1� boliimii, bab 20/3-17 ve Tesniye, bab 5/7-21.

16
Ben kadmm az once gec;en sozilnden (Hani Muhammed'e,
sakm; ben bir gecede Mekke'den Kudils'e gidip geldim ola­
ym1 kimseye anlatma; sana inanmazlar diye) anhyorum ki,
kadm Muhammed'i benimsemedigi ic;in c;ocuklan bahane
etmi�. Kadmcag1z, aynca onlarca hamm1 olan ya�h birini ka­
bul edip ne yapsm ki ?12
isra olay1 hakkmda Hz. Muhammed'in ba�mdan gec;en­
leri me�hur sahabi Ebu Hilreyre'den dinleyelim. Aktard1k­
lanm Buhari ve Milslim'den sunuyorum. Ebu Hilreyre Hz.
Muhammed'in dilinden �unlan anlatiyor: isra gecesi (yani
Mekke'den Kudils'e yilriltilldilgil gece) Hz. Musa'y1 gor­
dilm. Baktim ki Musa, Yemen'in Senile kabilesi erkeklerin­
den biri gibi uzun boylu, esmer yilzlil, k1virc1k sac;h, bahket­
li biri. Ayakta namaz k1hyordu. Hz. isa'y1 gordilm. 0 da
ayakta namaz k1hyordu. Kendisi orta yap1h, sanki hamam­
dan yeni c;1km1� gibi kirmlZI c;ehreli, uzun sac;hyd1. Hz. ibra­
him'i gordilm, o da ayakta namaz k1hyordu. Kendisi t1pk1
bana benziyordu. Soma birinde silt, digerinde ic;ki olan iki
kap bana sunuldu. Cebrail, bunlardan hangisini istersen sec;
ve ic; dedi. Ben siltil sec;tim. Cebrail, 'Sen fitratl tercih ettin.
Eger i�kiyi se� olaydm, ilmmetin azgm olacaktI!' dedi.
Ebu Hilreyre'nin buraya kadarki anlatlm1 Buhari ile Mils­
lim'de ortak olarak gec;iyor. 1 3

12 a-Ali el-Kari, Mirkatii-1 mefatih, 8/127, Et'ime boliimii, no: 4222.

b- Kadi iyad, Sifa, c.1/190.
c-Suyuti, Diirrii'I mensur, isra suresi, c.4/149.
13 a-Buhari: Ehadisi Enbiya, bab 24/ 3394-3396, bab 48/3437, Menak1b-1
Ensar, bab
41/3886, Tefsir, isra suresi boliimii, bab 3/4710.
b-Miislim, iman bi:iliimii, no: 165-173.
c-Tirmizi, Tefsir, no: 3 133.
d-Abdurrazzak, Musannaf, c.5/329, no: 9717 a<;:1klamasmda.
c-Haf1z Ahmet b. Hakemi (h.1377.6), Mearicii-1 kabul, c.311067.

17
 Mtislim'de Ebu Htireyre'nin aynca �u rivayeti de var ve
yine Muhammed'in agzmdan aktanyor: Kendimi Kabe'de
Hier denilen yerde gordtim. (isra ve Mirac;: sonras1 olup biten­
leri anlatiyor Muhammed.) Benden o gece gordtiklerim ve
aynca Beyt-i Makdis (Kudtis'teki cami) hakkmda sorular
sordular. Cok tiztildtim. Oyle ki hayatimda o kadar tiztilme­
mi�tim. Ctinkti onlar hakkmda hatmmda bir �ey yoktu. Allah
benimle Mescid-i Aksa arasmdaki uzakhg1 kaldird1; cami
hakkmda sorulan sorulan, ben camiye bakarak yamtlad1m. 0
gece ben peygamberlerden bir k1sm1m gordtim. Hz. isa'y1
gordtim, Urve b. Mesut Sakifi'ye benziyordu. 0 arada namaz
vakti geldi, ben onlara imam oldum. Namazdan c;:1kmca bana
denildi ki, �uradaki ki�i Malik ismindeki cehennem sorumlu­
sudur, ona selam ver. Ben selam verdim, o da selam1m1 ald1.14
Aslmda bu bilgiler Buhari'de de var; ancak Ebu Htirey­
re'ye degil; ba�ka sahabilere ait. Mesela tbni Abbas da Mu­
sa ve isa'dan bahsediyor, onlann s1fatlanm anlat1yor; tipk1
Ebu Htireyre'nin anlatt1g1 gibi.15
Hz. Muhammed o geceki ytirtiyii�tin ne kadar siirdiigiinii
de belirtiyor. Tabii ki buna Mirac;:'1/goklere c;:1kmay1 da ekle­
yerek. Yani Mekke'den Kudtis'e, oradan da goklere c;:1ktim,
o gece be� vakit namaz farz k1hnd1, evime dondiigtimde
bakt1m ki evden c;:1kmca e�im Hatice nas1l uzanm1�sa hala
oyle duruyor, kendini ba�ka yone c;:evirmemi�ti, diyor. Bunu
Hz. Omer aktanyor. Bu, aym zaman Buhari �erhinde, Kadi
iyad kitabmda, Tarihu'l Hamis'te gec;:iyor. Baz1 tefsirlere
konu olmu�, ornegin Kas1mi bunu i�lemi�tir. 16

' 14 Miislim, iman, no: 1 72/278.

15 Buhari: Bedii-1 Halk, bab 7/3239.
16 a-Kadi iyad, Sifa, c.1/191.
b-ibni Recep Hanbeli, Fethu'I Bari Serhu Sahih-il Buhari, namaz bolii­
mii, bab 97/506.
c-Diyarbekiri, Tarihu'I Hamis, c.1/315.

18
 Bu silt, i<;:ki rivayetiyle ilgili biraz geni� bir bilgi vermek
isterim. Buhari ve Milslim'de ge<;:en hadislerde Hz. Muham­
med; Cebrail bana iki kap sundu. Birinde silt digerinde i<;:ki
vardi. Bu, isra gecesi Kudils'e iliya mescidine gittigimde ol­
du, diyor. Bunu aktaranlar Ebu Htireyre, Seddad b. Evs, ib­
ni Abbas ve Enes b. Malik.17 Ancak Ebu Hilreyre ile ibni
Abbas farkh birer rivayet daha aktarm1�lard1r. Ebu Hilrey­
re, Hz. Muhammed'e Mira<;: gecesi bal, silt ve i<;:ki sunulur.
0 ilkin baldan ahr, daha soma siltten �eklinde bir rivayet
sunar. 18 ibni Abbas ise, Muhammed Mescid-i Aksa'da tilm
peygamberlere imam olup namaz kild1ktan soma ona silt ve
bal sunulur. Muhammed siltil tercih eder diyor. Bunu Ah­
met b. Hanbel i�lemi�tir.19
Yine en ba�ta Buhari ve Mtislim'de Hz. Muhammed'in
�u a91klamas1 da var: Biz goklere <;:1ktik. Birinci kattan itiba­
ren ba�lay1p ta yedinci kata geldik; burada bana ti<;: bardak
sunuldu. Birinde i<;:ki, birinde bal, birinde de silt vardi. Ben
siltil se<;:tim diyor. Burada hem i<;:tigi yer degi�ik (uzayda ye­
dinci katta), hem de sunulan ilrilnler iki degil; il<;:tilr: Bal, silt
ve i<;:ki. Bu hadisi Enes b. Malik ve Malik b. Sa'saa' rivayet
etmi�lerdir.20 ibni ishak'ta ge<;:en ve sahabi Ebu Said Hud-

17 a-Buhari: Ehadisi Ebniya, bab 24/3394, bab 48/3437. Tefsir btili.imi.i, is­
ra suresi, bab 3/4709, E$ribe, bab
1/5576, bab 1 2/5603.
b-Mi.islim, iman boli.imi.i, no: 162 ve 1 68.
c-Ahmet b. Hanbel, Mi.isned, ibni Abbas rivayetleri, no: 2324.
d-ibni Hacer Askalani, Fethu'l Bari, M. Ensar, Mira!; k1sm1, no: 3887,
c.7/216.
18 Askalani, Fethu'l Bari, c.7/216, Menak1b-i Ensar, Mira!; ba$hg1 altmda
hadis no: 3887, c.7/216.
1 9 Elbani, isra ve Mira!;, no: 10, s.74.
20 Buhari: Menak1b-i Ensar, bab 42/3887 ve E$ribe, bab 12/5610.

19
ri'ye dayanan bir rivayet de �oyledir: isra gecesi Hz. Mu­
hammed'e Kudils'teki (ilaya) Mescid-i Aksa'da bal, silt ve
ic;ki sunulmu�, diyor. Bezzar'm aktard1g1 bir rivayete gore
Beyt-i Makdis (Kudils'te) su, silt ve ic;ki sunulmu�. Burada
bal yerine su gec;iyor.21
ilgirn;:tir ki bu konuda bazen tek bir ki�i bile farkh riva­
yetler aktarm1�. Mesela Enes b. Malik hem isra gecesi Mes­
cid-i Aksa'da ikram edilmi�, diyor ve silt ile ic;ki diye belir­
tiyor. Hem de yedinci kat gokte; bu sefer bal, silt ve ic;ki di­
yor. Ebu Hilreyre de hem isra gecesinde sunulmu� ve bal ile
silt diyor, hem de Mirac; gecesi bal, silt ve ic;ki diyor.22 i�in
mitoloji tarafi bir yana; bir kere hadislerde dengesizlikler
var. Mesela Buhari ve Milslim'de gec;en hadislerin bir k1s­
mmda Hz. Muhammed diyor ki: Cebrail bana silt ve ic;ki ik­
ram etti, ben silt ald1m. Bu nerde oluyor? Baz1 rivayetlerde
Kudils'teki Mescidil-1 Aksa'da ic;tikten sonra gok yolculugu
ba�hyor. 23 Bir ba�ka rivayette, ic;ki ile silt bana goklerde ye­
dinci katta sunuldu, ben silt tercih ettim, diyor. Yine Buha­
ri ile Milslim'de gec;iyor ki; yedinci kattan sonra Sidretii-1
milnteha denilen yerde bana silt, bal ve ic;ki ikram edildi,
ben siltii sec;tim, diyor.24
Bununla ilgili c;eli�kiler daha bitmedi. Bu bal, su, ic;ki me­
selesi hadiste anlatild1g1 ic;in kimileri bunlar yalandir diyebi­
lirler; ancak aym bilgiler Kur'an'da da var. Mesela Muham­
med suresi on be�inci ayette, cennette dort irmak vardir;
bunlar silzme bal irmag1, ic;ki irmag1, temiz su irmag1 ve silt

21 Askalani, Fethu'l Bari, Menak1b-i Ensar, no: 3887, c.7/216.

22 Mtislim, iman boltimti, no: 162,164. Askalani Fethu'l Bari, Menak1b­
i Ensar, no: 3887, c.7/216.
23 Mtislim, iman, bab 1 62/259.
24 Buhari, E�ribe boltimti, bab 12/5610, Mtislim, iman, bab 168/272.

20
lfmag1 diye teker teker say1hyor. insan, ayetteki bu dart lf­
mak hikayesiyle hadiste anlattlanlan yan yana getirince an­
layacaktlf ki Muhammed bunlan soylemi�tir. Zaten ayetler
de Muhammed'in sozlerinin ayms1dlf.
Peki, konu i<;:erikten yoksun ve mitolojik olmakla birlikte
bunlardan hangisi dogru? Bu karma�a nasd i;:oztillir? Slit, i<;:­
ki mi; yoksa slit, su, ii;:ki mi? Ya da slit, i<;:ki, bal, su mu? Kal­
d1 ki hepsinin kaynaklan aym. Burada hadis alimi ibni Hacer
kendince �oyle bir yorum yap1yor: Olabilir ki Hz. Muham­
med Kudlis'te namazdan sonra susam1�. Onun ii;:in ona orada
ikram edilmi�. Bir de yedinci kata i;:1k1p dart lfmak gorlince
orada da ona ikram edilmi�, diyor. Gorlildligli gibi kimse bu
inamlmaz ve faydasiz bilgileri inkar etmiyor; hepsi nasd ayak­
ta durdururuz, hangi yorumlarla kurtarmz derdinde.25
Burada gayet net olarak Kur'an'da soz konusu olan Mes­
cit (Muhammed'in bir gecede gottirtildligli yer) Kudlis'teki
Beytli'l Makdis'dir diye ifade ediliyor. Zaten daha sonra ba­
g1ms1z bir ba�hkta Kur'an'da ge<;:en bu Mescid-i Aksa hak­
kmda bilgi verecegim. Hemen �unu da belirtelim ki, Buhari
ve Mlislim'e gore muhalifler tarafmdan Beytti-1 Makdis
hakkmda ne gibi sorular soruldu, nas1l yamtlar verildi belir­
tilmemi�. Sadece sorulan sorular lizerine benimle Beytii-1
Makdis arasmdaki perde kalkt1, ben de ona bakarak yamt
verdim �eklinde bir ifade ge<;:iyor. Bunu anlatan Hz. Mu­
hammed'in kendisi, olaym ba�ka �ahidi yok ve y11lar sonra
boyle bir olay1 kendisi anlattyor. Hadisin aktaram Cabir de
ai;:1k bir �ekilde, ben Muhammed'den duydum diyor; ben
oradayd1m olup bitenleri gordlim demiyor. Daha a<;:1k bir
ifadeyle; Hz. Muhammed'den ba�ka hi<; kimse, ben de ora­
dayd1m, bu tartt�malan izledim ve Hz. Muhammed de Mes-

25 ibni hacer Askalani, Fethu'l Bari, c.7/216, Menak1b-i Ensar, bab 42.

21
cid-i Aksa hakkmda tam bilgi verdi demiyor. Az once ge9ti­
gi gibi; bunu aktaranlardan biri me�hur sahabi Ebu Htirey­
re. Malum bu olay Mekke doneminde olmu�, Ebu Htireyre
ise y1llar sonra Medine doneminin son y1llannda gelip Mtis­
ltiman olmu�tur. Y ani bu �ah1s da ben gordtim, oradayd1m
demiyor; Muhammed'in agzmdan duydum diyor.
Htizeyfe b. Yaman �oyle diyor: Hz. Muhammed isra ge­
cesi Mescid-i Aksa'da namaz k1lmam1�tlf. Burak admdaki
biniti hayvan hakkmda da, 'Allah Muhammed i�in bu hay­
vam gonderdigi.ne gore artik ka�az ki onu Kudiis'te cami
kap1sma baglasmlar' diyor. Onun bu rivayeti, Teyalisi
(h.204.o), Htimeydi (h.219.o), ibni Ebi Seybe (h.235.o),
mezhep lideri Ahmet b. Hanbel (h.241.o), Tirmizi (h.279.o),
Bezzar (h.292.o), Nesai (h.303.o) gibi en eski hadis alimleri­
nin kaynaklannda ge9iyor. Tabii ki bu, Huzeyfe'nin kendi
bak1�1d1r. Arna saglam kaynaklardaki hadislerde Muham­
med, hen orada namaz ktldnn ve imam da oldum diye ge9i­
yor.26 Baz1 rivayetlere gore bu biniti hayvamn (Burak) bir
de iki kanad1 varm1�.21
isra ayetinde Allah'm Hz. Muhammed'i bir gecede Mes­
cid-i Aksa'ya gottirmesinin nedeni, ona o gece baz1 ayetlerini
gostermek olarak belirtiliyor. Ancak ona ne gibi ibretlik
olaylar gostermi� sorusuna yamt yok. Kimi islam alimleri bu

26 a-Ahmet b. Hanbel, Miisned, no: 23674, 23709, 23721, 23723.

b-Teyalisi, c.1/328, no: 41 1 .
c-ibni Ebi �eybe, Musannaf, Fedail, c.11/460-63, n o : 32356 v e Megazi
b'Oliimii, c.14/307, no: 27728.
d-Nesai, Siinen-i Kiibra, Tefsir ba�hg1 altmda, c.10/146, no: 1 1216.
e-Tirmizi, Tefsir, bab 1 9/3147.
f-Hiimeydi, Miisned, no: 453: H i.izeyfe, hadisleri boli.imi.inde.
g-Sahih-i ibni Hibban, no: 44.
27 ibni Hi�am, Sire, c.2/48.

22
bo�lugu kapatmak ic;:in Necm suresinden baz1 ayetleri isra
olay1yla ili�kilendirmi�lerdir. Burada, 'Efendim Kur'an'da
deniliyor ki, Allah once ayetleri saglam kllar (her ne saglam
kilmaksa!), sonra ba�ka ayetler gondererek o ilk ayetleri ay­
nntth bir �ekilde aylklar.28 Durum bu olunca biz de o gece
Muhammed'e gosterilen ayetlerin izini Kur'an'm b�ka yer­
lerinde arayacagtz' �eklinde bir savunma soz konusu olabi­
lir. Bir kere Allah'm ilkin ayetlerini anla�1lmaz/muglak bir
halde gondermesi, soma ba�ka ayetler gonderip onlan izah
etmesi anlams1zdir ve abesle i�tigaldir. Ne demek istiyorsa
az ve oz bir �ekilde bir arada ve tek sefer halletmesi en ma­
kul ve edebi olamd1r.
Bakahm hangi ayetleri isra ile ili�kilendirmi�ler? ilkin
meallerini sunmakla ba�layahm.
"O (Kur'an), ancak kendine (Muhammed'e) gelen vahiy­
dir. Bunu c;:ok gi.ic;:li.i biri (yani Cebrail) ona ogretti. Akil, gi.ic;:
ve gi.izellik sahibi ( Cebrail) en yi.iksek ufukta dogrulup dikil­
di. Sonra inip yakla�tl. (Muhammed ile arasmdaki mesafe)
iki yay uzunlugu kadard1 yahut daha da az idi. Soma kuluna
bildirmek istedigini bildirdi. Gordi.igi.ini.i kalp yalanlamadi.
Onun gordi.ikleri hakkmda ku�kuya di.i�i.ip kendisiyle (Mu­
hammed'le) c;:eki�iyor musunuz? Andolsun ki onu (Cebrail'i)
bir kere daha Sidreti.i-1 Mi.inteha denilen uzun agac;: yanmda
gormil�ti.i. Onun (Sidreti.i-1 Milnteha agacmm) yanmda otu­
rulacak bahc;:e var (adeta piknik yeri gibi). Sidre agacm1 ola­
gani.isti.i ku�atm1�tl (Tann burada Cebrail'in heybetini anlat1-
yor). Goz ne �a�tl ne de azdi. Yemin olsun ki rabbinin en bi.i­
yi.ik ayetlerinden bir klslillDl gordi.i" deniliyor. Bu ayetlerden
bir �ey anlayan veya bunlara anlam veren var m1 bilemiyo­
rum. Yukandaki ayetlerde bir yerde deniliyor ki; Muham-

28 Hud suresi, ayet 1.

23
med'le Cebrail aras1 iki yay kadard1 ya da daha azd1. Bu �u
demektir ki, aralanndaki mesafenin uzunlugu hakkmda tan­
n emin degildir. Ne demek ya �u kadard1 ya da bu kadar!
Evet; baz1 islam alimleri yukandaki ayetleri ahp isra gecesiy­
le ili�kilendirmi�ler. Arna bo� bir <;:aba. <";tinkti bunlann isra
ile ilgileri yoktur. Bunun gerek<;:esini birazdan sunacag1m.
Diyelim ki bu ayetlerin isra ile ili�kileri vard1r. Peki, bir �ey
anla�1hyor mu, hangi ayetler gosterdi? Yamt yok.29 ·

Hz. Ay�e, Cebrail genelde insan (erkek) �eklinde inerdi

diyor. Bu ayetlerde ise onun heybetinden soz ediliyor. <;tin­
kti Cebrail kendisi bu sefer ger<;:ek �ekli tizerine inmi� de
bundan Allah onu boyle heybetli anlatiyor diyor. Nitekim
Hendek sava�mdan hemen sonra bir ara Cebrail toz duman
i<;:inde oldugu halde Muhammed'in evine gelir. Hatta kimi
rivayetlere gore bir hayvana binip gelmi�. Bu a91klama hem
Buhari, hem de Mtislim'de var.30 Kur'an'da az onceki ayet­
lerde Cebrail oylesine a�m derecede ovtiltip anlatihyor ki,
neredeyse tannnm btiytikltigti onunkinin golgesinde kah­
yor. Hatta bir yerde 'Kuluna bildinnek istedigini bildirdi'
diyor. ilgili ayetlerde Allah ismi ge<;:medigi i<;:in burada Mu­
hammed Cebrail'in kulu oluyor anlamma gelmektedir ki bu
da Allah'a �irk ko�mak demektir.31
Bu ayetlerin isra olay1yla hi<; ilgisi yoktur; ama kabul
edelim ki bu ayetler isra hadisesiyle alakahdu. Peki, bunlar­
da somut, gortilebilen, anla�1labilen, faydah bir �ey var m1?
Hay1r. Kald1 ki Necm suresindeki ayetlerin isra ile ili�kilen­
dirilmesi, isra hadisesine a91khk getiren ayetler olar ak de-

29 Necm suresi, ayetler 4-18.

30 a-Buhari: Cihat, bab 18/2813, Megazi, bab 30/4 1 17 ve 4122.
b-Miislim, Cihat, bab 22/1769.
31 Buhari: Bedii-1 Halk. bab 7/3234.

24
gerlendirilmesi de gen;;ek<;:i degildir. <;unkil isra suresi indi­
ginde Necm suresi <;:oktan inmi�ti. Necm isra'dan sonra in­
memi� ki isra gecesinde Hz. Muhammed'e gosterilen ayet­
lere cevap olsun. Kur'an'm 1 14 suresinin ini� s1ralamas1 ya­
p1hrken Necm suresi 20-23, isra suresi ise 50'nci s1ray1 al­
maktad1r. Yani isra suresinde sozti edilen tann ayetleri da­
ha sonra Necm suresinde a<;:1klanm1�tlr iddias1, tarihi ger..
<;:eklere uymuyor. Ba�langi<;:tan gilnilmilze kadar ilgili uz­
manlar tarafmdan surelerin ini� s1ralamalan/kronolojileri
yap1hrken; hep isra suresi Necm'den <;:ok sonralan inmi�tir
diye -neredeyse- fikir birligi vard1r. tbni Abbas'm Musha­
fmda surelerin ini� sualamas1 yap1hrken Necm 21 , isra ise
47'inci s1ray1 almaktad1r. Bununla ilgili Suyuti'nin yaptig1
tasnifte Necm suresinin <;:ok onceleri Mekke'de nazil oldugu
ve onunla isra suresi arasmda 19 sure daha indigi belirtili­
yor. Sureler arasmdaki ini� s1ralamas1 hakkmda, eski din i�­
leri yilksek kurulu tiyesi Dr. Osman Keskioglu nun gilzel bir
'

tasnif yaptigm1 hatulatmak isterim.32

Yukandaki ayette aynca lanetlenmi� aga<;:tan bahsedilir.
0 da zakkum agac1ym1�. Kur'an ti<;: surede zakkum agacm­
dan soz eder. ilgili ayetler �oyledir:
1) ikram olarak, bu mu (Allah'm vaat ettikleri mi) daha
hayuh yoksa zakkum agac1 m1? Biz onu zalimler i<;:in bir fit­
ne/bir imtihan arac1 k1ld1k. Zakkum agaCI, cehennemin ta
dibinden ytkar. Tomurcuklan-meyveleri tipk1 �eytanlann
ba�larid.rr. Cehennemlikler ondan yiyecekler ve onunla ka­
rmlanm dolduracaklar, deniliyor.33 Burada zakkumla ilgili

32 a-Suyuti, itkan, boltim 7, s.168

b- Dr. Osman Keskioglu, Din i�leri Y. kurulu tiyesi, Ntizultinden Gtinti­
mtize Kur'an'1 Kerim Bilgileri, Diyanet yaym1, 3. bask!, s.120-123, 1993.
33 Saffat suresi, ayetler 62-68.

25
diger ayetlere ge<;:meden k1sa bir bilgi eklemek isterim. Mu­
hammed, zakkum agac1 cehennemde 91kar deyince Ebu Le­
heb gibileri onunla alay ederler: Cehennem (anlatild1gma
gore ate�le dolu olan yer) ve aga<;:: Muhammed sizi zakkum
agac1yla korkutuyor, cehennemde olacak ve ondan yiyecek­
siniz diyor. Peki, ate�te aga<;: olur mu gibi alayh ifadeler kul­
lamyorlar. Onlarm bu alaylanna kar�1 Allah isra suresinde,
ben zakkum agac1yla insanlan smamak isterim anlammdaki
ci.imleyi gondermi�tir bilgisi var!34
2) �liphesiz, zakkum agac1, glinahkarlann yemegidir.
Kaynar suyun kaynamas1 gibi erimi� maden misali, kannla­
rmda kaynar, deniliyor.35
3) Diger bir ayette (su<;:lular) mutlaka zakkum agacmdan
yiyecekler. Ondan karmlanm dolduracaklar. Ozerine de
kaynar su i<;:eceklerdir. Kanmak bilmeyen susam1� develerin
suya saldm�1 gibi i<;:eceksiniz diye ge<;:iyor Kur'an'da.36
Kur'an'da Allah bu zekkum agacm1 <;:ok onemsemi� ol­
mah ki ona epey yer vermi�! Evet; bunlar herhangi bir yo­
rum veya hadis degil; Kur'an ayetleridir. Ostelik Kur'an'a
gore bu aga<;: cehennemin ta dibinde 91kacakm1�.
Kimi islam alimleri ba�ka baz1 ayetleri de isra hadisesiy­
le ili�kilendirmi�lerdir. K1saca bunlardan da soz edelim.
Zuhruf suresi ayet 45: "Senden once gonderdigimiz eli;:i­
lerimize sor! Rahman'dan ba�ka tap1lacak tannlar (edinin
diye) emretmi� miyiz?" diyor. Burada �u soru sorulmaz m1:
ilahi dinler diye kabul edilen dinlerde peygamberli� iddi­
asmda bulunanlardan kimse Muhammed zamanmda ya�1-
yor muydu ki onun tanns1, hele onlardan bir sor bakahm de-

34 Tefsir'ii Miikatil, isra suresi, ayet 60, c.2/539.

35 Duhan suresi, ayet 43.
36 Vakia suresi, ayetler 52-55.

26
sin? Ne garip �eyler; degil mi! Diger yandan bu ayetin isra
ile ili�kisi ne ki!
Bu ili�kiden Taheri ve ibni Kesir kendi tefsirlerinde bah­
setmi�lerdir. Yine bazilan kimi ayetleri Tekvir suresinden
ahp isra olay1yla ili�kilendirmi�lerdir. 0 ayetler de �u i<;:erik­
tedir: Cehennem k1Zl�tmld1gmda, cennet yakla�tmld1gmda,
her can, ne yap1p getirdigini bilir. Gizlenen y1ld1zlara, ak1p
giderek yuvasma girenlere, kararmaya ba�layan geceye, ne­
fes almaya ba�layan sabaha andolsun ki o (Kur'an), <;:ok de­
gerli bir el<;:inin (Cebrail'in) soztidtir. 0 el<;:i <;:ok gti<;:ltidtir.
Ar� sahibi (yani Allah) katmda saygmdu. Orada sozti dinle­
nir ve gtivenilirdir de. Arkada�m1z (Muhammed) cinli degil­
dir. Yemin olsun ki, onu (Cebrail'i) apa91k ufukta gordti. 0,
gaipten gelen bilgileri sizden esirgeyemez. 0 (bu Kur'an),
kovulmu� �eytanm sozti degildir. Durum bu iken nereye gi­
diyorsunuz?
Bu ttirden baz1 anla�Ilmaz, garip bilgiler. i�te kimi islam
alimleri isra gecesinde bunlar da Muhammed'e anlatilm1�
diyorlar. Halbuki bu gibi yorumlan yapan zatlar �unun far­
kmda degiller: Tekvir suresi Kur'an'm ilk inen surelerinden.
Onun s1ralamas1 6, isra'mnki ise 50'dir. Peki, burada geriye
donti� nasil olur? Bir de az onceki ayetlere inanmak mtim­
ktin degildir. (:tinkti akla uymayan, hi<;:bir �ey ifade etmeyen
hayali baz1 �eyler anlatihr.37
Sad suresinden de baz1 ayetleri isra gecesiyle ili�kilendir­
mi�lerdir. Mesela: "De ki, ben ancak bir uyanc1y1m. Tek ve
kahreden Allah'tan ba�ka tann yoktur. 0, goklerin, yerin
ve bunlar arasmdakilerin Rabbi'dir. De ki, o btiytik bir me­
sajd1r. Siz ondan ytiz <;:evirip duruyorsunuz. Aralannda tar­
tl�tlklan suada ytice topluluga (meleklerin ileri gelenlerine)

37 Tekvir suresi, ayetler: 12-26.

27
dair benim hicbir bilgim yok. Ben ancak apac1k bir uyanc1
oldugum i<;:in (bu bilgi) bana vahyediliyor... " Evet; bunlan
da kimi islam alimleri ahp 0 isra gecesinde olup bitenlere
baglam1�lar, o gecede bunlar olmu�tur diye belirtmi�lerdir.
Diger yandan; bu ayetlerin icinde bulundugu Sad suresi de
isra olaymdan once zaten vardi. isra suresinin ini� siras1 50,
Sad suresinin ise 38'dir.
isra olay1 Kur'an'da gectigi i<;:in fazla kaynak gostermeye
gerek gormedim. Tabii ki bunun devammda goklere c1kmak
da (Mirac) var. Onu aynca hem bag1ms1z bir ba�hk altmda
i�leyecegim, hem de Kur'an'da gecmedigi icin ba�ka bircok
kaynakla izah etmeye cah�acagim.38

38 Sad suresi, ayi:-tler: 6 5-70.

28
 II. BOLOM

KUR'AN'DA GE<;EN
MESC1D-1 AKSA HANG1S1D1R?

Yukanda isra ayetinde gec;:tigi gibi Muhammed'in Allah

tarafmdan bir gecede Mescid-i Haram'dan (Mekke'den)
Mescid-i Aksa'ya (Kudtis'e) gottirtildtigti ifade ediliyor. Bu
ba�hkta Mescid-i Aksa'dan hangi cami kastedilmi�; buna
ac;:1khk getirmeye c;ah�acag1m. Aslmda benim ic;in ayetin
topluma, insanhga bir yaran var m1, anlatilanlan akil, ilim
kabul eder mi; bunlar onemli. Ancak son zamanlarda ayet­
te gec;:en mescitle ilgili kimi ilahiyatc;:1 akademisyenlerin c;:ar­
p1tmalanm, komik yorumlanm gortince; konuyu ozel bir
ba�hk altmda ele almak istedim. ileride bu ilahiyatc;:Ilann
yorumlanna aynca yer verecegim.
ilkin Kur'an'da gec;:en Mescid-i Aksa hakkmda Buhari
ve Mtislim'deki hadisleri bir tarayahm. Malum islam litera­
ttirtinde bu iki kaynaktaki hadisler kuvvet derecesine gore
Kur'an'dan soma gelir. �ayet bir hadis bu iki eserde ortak
olarak i�lenmi�se buna muttefekun aleyh denir. Yani iki bti­
ytik hadis aliminin ittifakla kabul ettikleri hadis demektir ki,
artik dogru oldugunda �tiphe kalmaz.
29
 Buhari ve Mtislim'le birlikte bin;ok hadis kaynagmda Ebu
Htireyre ve Cabir b. Abdullah'm aktard1klan rivayete gore;
Hz. Muhammed, isra olaymda bir gecede Mescid-i Aksa'ya
gidip geldigi hikayesini "Hier" denen Kabe i1;indeki yerde an­
latmca; muhalifler, bu kadar uzun mesafeye bir gecede nasd
gidip geldin diyerek itirazda bulunurlar (hatta alay ederler).
Oyle ki, Mescid-i Aksa hakkmda -e�gali nasddir diye- sorular
sorarlar. Muhammed, ben o cami hakkmda bilgi sahibi olma­
d1g1m i1;in sorulara nasil yamt verebilirim diye tiztintti i1;inde
kald1m, camm s1kild1. 0 sirada Allah benimle Mescid-i Aksa
arasmdaki engeli kaldird1, onu gozlerimin ontine getirdi. Boy­
lece onlar ne sordularsa ben bakarak yamt verdim diyor.
Bunlan az onceki boltimde de i�ledim. Burada bir daha
gtindeme getirmemin nedeni, hadiste a1;1k9a belirtiliyor ki,
Kur'an'da soz konusu olan Mescid-i Aksa Kudtis'teki me�­
hur Mescidti'l Aksa'dir.39 Kald1 ki Ebu Htireyre'nin aktar­
d1g1 ve en ba�ta Buhari'de ge9en bir rivayete gore, Muham­
med'in isra gecesinde Kudtis'teki Mescid-i Aksa'ya (iliya)
gottirtildtigti net olarak ifade edilmektedir.40
Peki, Hz. Muhammed bunu anlatmca o gilnkti insanlar da
hemen inamp kabul mil ettiler? Hayir; tam tersine daha once
Mtisltiman olanlardan bir k1sm1, 'Boyle �ey mi olur?' diyerek
Muhammed'le alay ediyorlar ve bu olaydan ottirti islamiyet'i
terk edip <linden 91k1yorlar. Bu bilgi bir9ok kaynakta var. Bir­
ka91m sunay1m: Miifessirlerden Taberi (h.310.o), Tusi

39 a- suhari, Tefsir ba�hg1 altmda, isra suresi, bab 3/4709 ve 4710¥e Me-
nak1b-i Ensar, bab 411 3886, E�ribe, bab 115576.
,b-Mi.islim, iman boli.imi.i, no: 168 /272, 1 70/276 ve 172/278.
c-Tirmizi, Tefsir, no: 3 133.
d-Abdurrazzak, Musannaf, c.5/329, no: 9717 a�1klamasmda.
e- ibni Hacer Askalani, Fethu-1 Bari, Menak1b-i Ensar, bab 42/3888,
c.7/209.
40 Buhari, E�ribe, bab 115576, Tefsir, isra suresi, bab 3/4709.

30
(h.460.o), Zemah�eri (h.538.o), Kadi Beydavi (h.691 .o), Kur­
tubi (h.671.o), ibni Kesir (h.774.o) ve Suyuti (h.911.o) gibi. Yi­
ne ilk 1slam tarih¢erinden ibni Hi�am (h.2173.6), hadis filim­
lerinden Nesai, Hakim Nisaburi, Beyhaki, Zehebi, ibni Racer
Askalani, mezhep lideri Ahmet b. Hanbel Hz. Muhammed'in
bu anlat1mmdan dolay1 bin;:ok insanm <linden c;:1kt1gm1 i�lemi�­
lerdir. i�lerken de hadis sahihtir diye not dti�mti�lerdir.41
Hz. Muhammed 14 as1r once bunu anlatmca; bundan do­
lay1 epey insan islamiyet'i terk etmi�; asnm1zda ise hiila bun­
Iara inamlmaktad1r! Hatta isra suresi 60'mc1 ayette, 'Biz bu
rtiyay1 (yani isra hadisesini) kimilerine fitne yaptik' demek­
ten kas1t, Muhammed'in bu olay1 anlatmas1 sonucu <linden
aynlanlard1r ve tabii ki genel olarak ayet ttim inanmayanlan
ic;:ermektedir. Demek ki Muhammed'in bu anlat1mma inan­
mayanlar tann nezdinde yanh� yapm1�lar ki, boyle bir tehdit
ayeti gonderilmi�. Tann, akil ve ilimden uzak, insanlara hie;:
faydas1 olmayan boyle bir iddiaya inanmayanlara k1Z1yor i�­
te. Peki, neden inansmlar, gerekc;:e ne? Yamt yok!42
Kur'an'daki mescidin Kudtis'teki kutsal mabet olduguna
ili�kin kamtlan sunmaya devam edelim. Hz. Muhammed'in
amcas1 Abbas'm oglu Abdullah (ki hadis literattirtinde 1bni
Abbas lakab1yla me�hurdur), isra gecesinde Hz. Muham­
med'in gottirtildtigti Mescid-i Aksa, Kudtis'teki me�hur
Mescid-i Aksa'd1r diyor ve bu ac;:1klama Buhari'de tic;: yerde
gec;:iyor.43

41 a-Beyhaki, Delalil-i Niibiivve, c.2/361 .

b-Hakim, Miistedrek, c.3/63.
c-Ahmet b. Hanbel, Miisned, ibni Abbas boliimii, no: 3546.
d- Nesai, Siineni Kiibra, tefsir boltimii, c.10/147, no: 1 1219.
e- ibni Hi�am, Sire, c.2/49-50.
42 ibni Hi�am, Sire, c.2/50.
43 Buhari: Menak1b-i Ensar, bab 42/3888, Tefsir boliimii, isra suresi, ayet
60 k1smmda, bab 9/471 6 ve Kader boliimii, bab 1 0/6613.

31
 ibni Mesut, Ommti Hani, Hz. Hasan, Ebu Said Hudri ve
ba�ka da birc;ok sahabi, ayette gec;en mescidin Kudtis'teki
Mescid-i Aksa oldugunu vurgulami�lardu.44
Mezhep lideri Ahmet b. Hanbel �oyle bir rivayet aktan­
yor. Hz. Omer Kudtis'ti almca orada namaz kilmak ister.
Sayle ki, 'Ben, Muhammed'in burada namaz ktlchgi yerde
(isra gecesini kastediyor) durup namaz ktlacagun' diyor. Bu
da ayn bir kamttu ki Kur'an'da soz konusu olan mescit Ku­
dtis'teki Mescid-i Aksa'du.45
Muhammed'in isra gecesi Kudtis'teki Mescid-i Aksa'ya
gottirtildtigtine dair Enes b. Malik, Btireyde, Cabir b. Ab­
dullah, Huzeyfe b. Yeman, Seddad b. Evs, ibni Abbas, ibni
Omer ve az once ad1 gec;en Hz. Omer; evet ttim bunlar di­
yorlar ki: Hz. Muhammed isra gecesi Kudtis'e gitmi�tir.46
Kur'an'da gec;en caminin Kudtis'teki olduguna dair daha
�ahitler bitmedi; sunmaya devam edecegim. Hz. Muham­
med'in e�lerinden Ommti Seleme, Hz. Muhammed'in, kim
Umre icin Beyt-i Makdis'de (Kudtis'teki Mescid-i Aksa'da)
ihrama girerse giinah.I bagi�lamr dedigini aktanyor. Bu riva­
yette sadece Umre ismi gec;iyor; Buhari, Ommti Seleme'den
aktard1g1 ba�ka bir rivayette bunun ic;ine Hae ibadetini ah­
yor ve Hz. Muhammed'in, kim Hae veya Umre ic;in Mescid­
i Aksa'da ihrama girerse onun gtinahlan bag1�lamr dedigini
aktanyor.47 ibni Omer, ben Hakem olayi ytlmda lliya/yani
Kudus'te ihrama girdim, diyor.48

44 ibni Hi�am, Sire, Mira«i;: ve isra ba�hg1 altmda, c.2/48-54.

'45
Elbani, isra-Mira«i;:, s.106.
46 Elbani, isra- Mira«i;:, hadis numaralan: 2, 4, 5, 6, 7, 10, 1 1 , 12 ve 13, s.9-106.
47 Ebu Ya'li Mevs11i, Miisned, c.12/328, no: 6900 ve �erhi. Buhari bunu Ta-
rih-i Kebir, Muhammed b. Abdurrahman b. Yuhannis k1smmda ele alm1�tlr.
48 Beyhaki, Siinen-i Kiibra, Hae bi:iliimii, bab 50/8927, c.5/45.

32
 Bir ornek de alti hadis aliminden biri olan Nesai'den su­
nahm. Hz. Muhammed isra gecesi Cebrail e�liginde yol ahr­
ken; bir ara Cebrail ona, hayvandan in burada namaz ktl di­
yor. 0 da inip k1hyor. Cebrail, buras1 Hz. Musa'nm Allah'la
konu�tugu Tur dag1dir diyor ve tekrar yola devam ediyor­
lar. Bir yerde yine Cebrail, in burada da namaz ktl diyor. 0
da inip k1hyor. Cebrail, buras1 Hz. tsa'mn dogdugu yer olan
Beyt-i Lahm'dir diyor. Sonra yine yola devam edip ta Ku­
dtis'teki Mescid-i Aksa'ya geliyorlar. Muhammed burada
bin;ok peygamberle kar�1la�1yor ve Cebrail'in direktifiyle
kendisi orada o peygamberlere imam olup namaz klidmyor.
Daha sonra aym gece uzay yolculuguna devam ediyor (yani
Mirac; olay1 gerc;ekle�iyor). Gortildtigti gibi bu rivayetlere
gore Hz. Muhammed'in o gece Kudtis'e/Beyt-i Makdis'e
gottirtildtigti ac;1k bir �ekilde belirtilmektedir.49
ilk islam tarihc;ilerinden tbni tshak. (h.151.o), tbni Hi�am
(h.213.o) ve Belazuri (h.279.o) isra olaym1 anlatirlarken;
Kur'an'da gec;en Mescid-i Aksa'dan gaye iliya/Kudtis'teki
Beyt-i Mekdis'dir diye net bir �ekilde belirtmi�lerdir. ibni
Hi�am bu rivayetle ilgili aynca birc;ok sahabenin ismini de
vermi�tir ..so
Saglam kabul edilen hadis kaynaklanndan (Buhari-Mtis­
lim gibi) ve ilk islam tarihc;ilerinden sundugum bu ornekler­
den sonra �imdi de konuya ili�kin islam aleminde me�hur
olan tefsirlerden ozet bir bilgi sunahm. Fahrettin Razi
(h.604.o), Allah'm Hz. Muhammed'i isra gecesi Mekke'den
krrk gecelik yolculuk mesafesinde olan Sam'a (Mescid-i

49 Stinen-i Nesai, Namaz boltimti, bab 1/450.

50 a-Siyeri ibni ishak, c.11309.
b-Ensabu'l E�raf, c.1/299.
c-Siyer-i ibni Hi�am, c.2/49.

33
Aksa'ya) gotiirdiigii, tiim islam a.Iimleri nezdinde ittifakla
kabul edilmi�tir diyor ve �u detay1 da veriyor: Aksa demek
uzak demektir. Bu mescide Aksa denmenin nedeni, Ka­
be'den <;:ok uzak olmas1dir diyor. Ayette ge<;:en, biz bu mes­
cidin etraf1m miibarek ktld1k ciimlesinin anlam1 da �udur:
Kudiis'teki Mescid-i Aksa bir<;:ok peygambere ugrak yeri ol­
mu�tur, bundan dolay1 miibarektir/manevi degeri vard1r.
Bir de etrafmdaki giizel ye�illikler, meyve aga<;:lan kastedil­
mi�tir, diyor. Kadt Beydavi ve Zemah�eri de soz konusu
mescitten gaye, Kudiis'teki kutsal mabettir; <;:iinkii bu olay
oldugunda Kudiis'teki mabetten ba�ka o cografyada heniiz
bir mabet yoktu diyorlar. Bunlar da, etraf1 bereketli ktlm­
maktan gaye, oras1 vahiy be�igi (bir<;:ok peygamber o bolge­
de ya�am1�, oraya ugram1�, orada vahiy alm1�), Musa'dan
itibaren peygamberlerin ibadet ettikleri kutsal bir yer; ayn­
ca etraf1 aga<;:lar ve sularla <;:evrili bir belde oldugundan
Kur'an'da boyle bir ifade kullamlm1�ttr, diyorlar.
Miifessir Kurtubi ilgili ayet k1smmda, maksat Kudiis'teki
mabettir, ona Aksa denmenin nedeni t1pk1 diger Kur'an yo­
rumculan gibi, onunla Kabe arasmdaki uzakhktan ileri gelir
diyor.51 Bu konuda en kapsamhy1 bilgiyi Kur'an yorumcusu
Suyuti (h.911.o) vermi�, o gece Hz. Muhammed'in Ku­
diis'teki mabede gittigine dair tiim rivayetleri bir araya ge­
tirmi�tir.
Kur'an yorumcusu Taheri ve hadis alimi Beyhaki, Hz.
Ay�e ve Ebu Seleme'den aktararak �u bilgiyi paylasm1�lar­
dir: 0 gece Muhammed insanlara, ben bir gecede Sam'a
(Mescidi-i Aksa'ya) gidip geldim dediginde o s1rada Ebube­
kir hazir degilmi�. Ona, arkada�m Muhammed boyle bir id­
diada bulunuyor ne dersin diye hattrlattlmca; Ebubekir ilk

51 Kurtubi tefsiri, isra, c.10/210.

34
etapta inanam1yor, 'Muhammed boyle mi cliyor?' kar�1hgm1
veriyor. Onlar evet deyince Ebubekir, Muhammed daha faz­
la bir mesafeye gittigini soylese ben yine inamnm. <;:iinkii
Muhammed'e gokten haber gelir diyor. Bu rivayetleri aym
zamanda ibni Kesir, Hakim Nisaburi, Zehebi, ibni Merdii­
veyh de aktarm1�lardir. Burada da Kur'an'da soz konusu
olan mescit, Kudiis'teki kutsal mabettir diye belirtiliyor.52
ilk hadis alimlerinden Rebi' b. Habib (h.2. as1rda vefat
etmi�) �oyle bir bilgi aktanyor: Bir giin ibni Mesut bir yer­
den gei;:erken bak1yor ki adamm biri Tevrat'tan ovgiiyle
bahsediyor. 0 ki�i ibni Mesut'u goriince konu�masm1 kesi­
yor. ibni Mesut, ne konu�uyordunuz diye soruyor. Oradaki­
ler, bu adam, Allah kainatl yaratirken kendisi en son Beyt­
i Mak.dis denilen Kudiis'teki kutsal mabetten goklere 1;:1k­
m1�tlr diyor, boyle demekle de bunu Kabe'ye tercih ediyor,
diyorlar. Bu rivayeti aktarmaktan gayem, Kudiis'teki Beyt­
i Makdis (bugiinkii tabirle Mescid-i Aksa) oteden beri o
cografyada kutsal say1hrd1. Oyle ki Hz. Muhammed de ilk
ba�ta belli bir siire oray1 k1ble olarak kullamyordu.53
Ebu Zeri Gifari anlatiyor: Ben Hz. Muhammed'den sor­
dum, yeryiiziinde ilk mescit/secde edilen yer (balk tabiriyle
cami) hangisidir? 0, Mekke'deki Mescid-i Haram'dir dedi.
Peki, ondan sonra ilk yapdan hangisidir dedim. Mescid-i
Aksa'dir dedi. Ben, bunlann yap1h�lan arasmda zaman ola-

52 a-Fahrettin Razi, Mefatihu'I Gayb, isra suresi, c.20/147.

b-Kurtubi tefsiri, isra suresi, c.10/210-212.
c-Suyuti, Dtirrti'I mensur, isra suresi ilk ayet, c.4/149-155.
d-Taberi tefsiri, isra suresi, c.14/422.
e-Beyhaki, Delail-i Ntibtivve, c.2/361. Burada dipnotta ba�ka kaynaklar
da ge<;iyor.
f-ibni Kesir tefsiri, isra suresi, c.5/20.
53 Mtisnedti-1 imam Rebi' b. Habib Ferahidl, bab 35, no: 139, s.404.

35
rak ne kadar yil var dedim. 0, Mescid-i Aksa Mescid-i Ha­
ram'dan kirk yil sonra yapilm1�tir dedi. Evet; bu hadis yine
en ba�ta Buhari'de tekrar edilerek ve Muslim ile ilk hadis
alimlerinden ibni Ebi Seybe, ibni Hemmam kaynaklannda
var. Mezhep lideri Ahmet b. Hanbel bunu defalarca tekrar
ederek i�lemi�tir. Burada Kudiis'teki Mescid-i Aksa Hz.
Muhammed'in dilinden <;:1k1yor. Bunu �unun i<;:in yazd1m.
ilerde deginecegim gibi; Muhammed zamanmda Mescid-i
Aksa yoktu. Bu cami Muhammed'den epey sonra yap1lm1�.
Dolay1s1yla Kur'an'daki Mescid-i Aksa bu olamaz gibi iti­
razlarda bulunanlar var. Ben de derim ki bakm Hz. Muham­
med bu ismi defalarca telaffuz etmi�, dile getirmi�tir. Bura­
da maksat dikilen bina/dort duvar degil; mekan kutsiyetidir.
Bunu s1k<;:a hatirlatmm.54
islami kaynaklarda Kudtis'teki Beyt-i Makdis'in (Mesci­
dii-1 Aksa) tarih<;:esiyle ilgili var olan bilgiler konumuza 1�1k
tutacak nitelikte. Mesela; kimi tarih<;:ilere gore Mescid-i Aksa
ilk defa Nuh zamanmda yapilm1�tir. Nuh'un oglu Sam onun
temelini atm1�, daha sonra Davud ve Siileyman peygamberler
tarafmdan o temel tizerine daha uygun bir �ekle getirilmi�tir.
ibni'l Cevzi (h.597.o), Hz. ibrahim'in Mescid-i Haram'!,
Siileyman peygamberin de Mescid-i Aksa'y1 in�a etmeleri, bu
mabetlerin ilk defa bunlar zamanmda yapild1g1 anlamma gel­
mez. Nitekim Mescid-i Haram'1 ilk yapan Hz. A dem'dir.

54 a-Buhari, Ehadisi Enbiya, bab 10/3366, bab 40/3425.

b-Miislim, Mesacid boliimii, no: 520.
c-Nesai, Siineni Kiibra, Tefsir boliimii, isra suresi, no: 1 1217, c.10/146,
'
no : 1 1220 ve 1 1 221, c.10/147. Mesacid, bab 3/689.
d-ibni Mace, Mesacid, bab 7/753.
e-Ahmet b. Hanbel, Miisned, Ebu Zer rivayetleri boliimii, no: 21659.
217 1 1 ,21718 ve 21800.
f-Abdurrazzak, Musannaf, Namaz boltimii, 1/404, no: 1 578.
g-ibni Ebi Seybe, Musannaf, Evail boltimii.

36
Mescid-i Aksa'y1 da onun c;ocuklan yapm1�lard1r. ibrahiin ile
Silleyman'm yapt1klan ancak �udur: Belki y1kdm1� veya eski­
mi�ler; bunlar tekrar aym yerde in�a etmi�lerdir, diyor.55
ibni Teymiyye, tiim peygamberler Kudiis'teki Mescid-i
Aksa'da namaz kdm1�lardir diyor.56
imam Suyuti, Mescid-i Aksa'mn tarihi ta Hz. Adem'e
kadar uzamr. A dem hem Mekke'deki Mescid-i Haram'1,
hem de Kudiis'teki Mescid-i Aksa'y1 in�a etmi�tir, daha son­
ra gelenler bunlan geni�letmi�, tamir etmi�, gozden gec;ir­
mi�lerdir diyor.57
ibni Hacer Askalani ozetle �unlan aktanyor: Hz. ibra­
him'in Kabe'yi ve Davud ile Siileyman'm da Mescid-i Ak­
sa'y1 in�a etmeleri, onlann bunlan ilk defa yapttklan anla­
mma gelmez. Bunlar ancak tamir etmi�, geni�letmi� veya es­
kisi y1k1lm1�, bir daha yapm1�lardir; yoksa bunlan ilk yapan
Hz. Adem'dir diyor. Bu bilgiler (giivensiz olmakla birlikte­
c;iinkii c;ok eskilere dayanan bu bilgi saghkh olamaz) birc;ok
islami kaynakta var.58

Kabe D1�mda B�ka Memlekette Hae Yaptlabilir mi?

Soz konusu Mescid-i Aksa olunca onunla ilgili farkh bir
bilgi daha payla�mak isterim. Ziibeyir b. Avam'm oglu Ab­
dullah, Hz. Ali'den soma Mekke ve Medine'yi kontrolii alti­
na ahr, halifeligini ilan eder. Abdillmelik b. Mervan da Sam
tarafma hakim olur. Tabii ki bu durumda hac, ibni Ziibe­
yir'in yonetiminde kahr. ibni Ziibeyir, Mina ve Arafat'ta ha-

55 ibnil Cevzi, a-Ke�fu'I mil�kil, c.1/360, no: 300. b-Tarih'il Bcyti-1 mu-
kaddes, birinci fas1l, s.4.
56 ibni Teymiyye, Mec'mu'ill Fetava, c.27/258.
57 Suyuti, Silnen-i Nesai �erhi, c.1/362, bab 3/689.
58 ibni Hacer Askalani, Fethu'I Bari, Ehadisi Enbiya, bab 10/3366,
c.61409.

37
ctlara verdigi hutbelerde Dmeyyeogullan'mn kotiili.iklerini
anlatu. Mesela onlann dedeleri Hakem, ogluyla birlikte Hz.
Muhammed tarafmdan siirgiin edilir, kimi ayetler onun tan­
n tarafmdan lanetlendigi hakkmdadu diye gii<;:lii yorumlar
var. :tbni ZO.beyir'in bu a<;:1klamalan Samhlar iizerinde olum­
lu etki yapar, adeta adam hakhdu der gibi. Abdiilmelik hi­
mayesinde olan Miisliimanlar hacca giderse ibni Ziibeyir'in
etkisinde kahr diye; Abdtilmelik bunu engellemek i<;:in ken­
di bolgesinde alternatif bir hac yeri ortaya koyar. 0 da �oy­
le: Kudiis'te t1pk1 Kabe ortiisii gibi bir ta� orter. Millete, yaz
aylan ve k1�m gidin haccm1z1 Kudiis'te yapm der. Halkma;
niyetiniz hac ise bakm buras1 da oteden beri zaten kutsal bir
mekandu, buyurun burada hac ibadetinizi yerine getirebilir­
siniz der. Millet Kabe'deki tavaf gibi hac ve umresini orda
yapmaya ba�lar. Yedi sefer o ta�m etrafmda donerler. Buna,
hicri 64'te ba�lamr ta Mekke'yi ibni Ziibeyir'den ald1klan
hicri 72'ye kadar. Yani ona bagh olanlar sekiz y1l Kudiis'te
hac ve umrelerini yerine getirirler.
Bunu en ba�ta Seyhu'l islam :tbni Teymiyye (h.728.6),
Demiri (h.808.o), Yusuf b. Tegri (h.874.o), Yakubi
(h.292.6), Kur'an yorumcusu :tbni Kesir (h.774.6), Sebt :tb­
ni'l Cevzi (h.654.6) gibi alimler i�lemi�lerdir.59
Bu bilgiden yola <;:1k1larak farkh bir giindem olu�abilir as­
lmda. Sayle ki: Madem bunlar sahabi ve mazeret halinde
ba�ka mekanlarda hac ve umre ibadetlerini yerine getirmi�­
ler; o halde herhangi bir islam iilkesindeki Miisliimanlar da

, 59 a-ibni Teymiyye, Mecmuu'l fetava, c.27/12.

b-ibni Kesir, Bidaye-Nijhaye, c.12/41, hicri 66 inci y1h olaylan baglammda.
c-Yakubi, Tarih, c.3/9.
d-Sebt ibnil Cevzi, Mir'at'ti zaman, c.9/39-40.
e-Yusuf b. Tegri, En-nticum'ti-z-Zahire, c.1/188.
f-Demiri, Hayatii-1 hayvan, c.2/598, Sat (ke.;i) boliimii, no: 474.

38
Kabe'ye gitmeden, kendi memleketlerinde veya ba�ka yok­
sul bir iilkede temsili bir yer a91p hac ederlerse daha faydah
olmaz m1? Diyelim ki bu konuda bir komisyon olu�tu ve ih­
tiyaca gore bir durum tespiti yapildi. Sonu9ta bu sene �u dev­
let veya il fakir; bunlan kurtarmak laz1m deyip hac ve umre
buralara yapilsm dense ve karar verilen bu yerde hac ve um­
re yap1lsa daha faydah olmaz m1? Neden her y1l Suudi'ye bu
kadar para aksm ki! Esasen deg;i�ik cografyalarda yap1lmak
iizere donii�iimlii bir hac ve umre yapilsa daha yararh olur.
Nitekim sahabilerden az once benzer bir uygulama da ger-
9ekle�mi�tir. Burada, efendim Hac'da Arafat var, Safa Mer­
ve, Seytan Ta�lama gibi yerler var. Ba�ka yerde bunlar olma­
d1gma gore olmaz gibi itirazlar yapilabilir. Arna maslahat soz
konusu olunca ve az onceki sahabilerin de ornegi olunca (ki
Kudiis'te de Arafat yok) bu bahaneler yersiz. Biliyorum ki­
mi din adamlan bunu okuyunca �a�kma donerler; ama bu bir
gen;:ek: Yukandaki ornek islami kaynaklarda ge9iyor.
Bu ilgin9 bilgiden soma tekrar asil konumuza donelim . . .
Biitiin bunlar ve yazamad1g1m bir9ok kamt gosteriyor ki,
Kur'an'da soz konusu olan Mescid-i Aksa'dan gaye Ku­
diis'teki mabettir. Gii9lii kamtlar bunu gosteriyor ama ak1l
almaz �ekilde, tarihi ger9ekleri inkar edip farkh yorumlar
yapanlar da var. Mesela 20'inci asnn me�hur islam alimle­
rinden Muhammed Hamidullah (m.2002.o) �u yorumda bu­
lunmu�tur: Aslmda Kur'an'da ge9en Mescid-i Aksa yerde
degil; goklerdedir demi�. Goriildiigii gibi kimse demiyor ki,
biz nas1l, hangi gerek9eyle buna inanahm veya gitmi�se bize
ne, ne faydas1 var, bunu sorgulayan yok. Teslimiyet9i bir
zihniyet var.6Cl

60 Muhammed Hamidullah, islam peygamberi, c.1/140 dipnot, terceme

eden Salih Tug, ist. 1993.

39
 Peki, bu kadar gti<;:lii ve zengin kaynaklar, Kur'an'da ge-
9en mescidin Kudtis'teki Mescid-i Aksa oldugunu gosterdi­
gi halde, sadece bir iki ilahiyat9mm ( o da son zamanlarda ve
Ttirkiye'de) kalk1p bunun farkh bir mescit oldugunu iddia
etmeleri neye gore ve ni9indir? Argtimanlanm gorelim.
Bunlann dayand1klan tek bir rivayet var; o da hem sag­
lam degildir, hem de isra gecesiyle alakah degildir. Bir kay­
nakta Hz. Muhammed zamanmda Mekke'ye yakm Ci'rane
semtinde Mescid-i Aksa admda bir caminin varhgmdan soz
edilir. Bunu ilk defa yazan Vakidi'dir (h.207.o). Daha soma
gelen Ezreki (h.250.o) ve Fakihi (h.280.o) de eserlerinde ay­
m bilgilere yer vermi�lerdir. Bellidir ki hem Ezreki, hem de

Fakihi aym bilgiyi Vakidi'den alm1�lardlf. Sonu9ta bu bilgi

tek bir ki�iye/Vakidi'ye dayamr. 0 da isra baglammda degil
de; Hz. Muhammed'in Mekke fethinden soma o bolgede
ger9ekle�tirdigi baskmlarda ele ge9irdigi ganimet, talan, ca­
riyeler konusunu i�lerken; buna da deginiyor: Bu isimle ora­
da bir mescit varm1�, Muhammed orada kald1g1 birka9 gtin
zarfmda ilgili camide namaz k1lm1�tlr diyor. Soz konusu ca­
miyle ilgili Vakidi'de ge9en bilgiyi aynen veriyorum. Mu­
hammed Mekke fethinden soma en son Ci'rane'ye gelir. Bu
geli� bir per�embe gecesi Zilkade aymm be�inci gtinti ger-
9ekle�ir. Orada on ti<; gtin kahr. Aym aym on ikisinde Ci'ra­
ne'den yola 91k1p Mescid-i Aksa'ya gelir ve orada ihrama gi­
rer. Bu cami vadinin a�ag1smdaym1� ve Muhammed Ci'ra­
ne'de oldugu o ka9 gtin i<;:inde bu camide namaz k1hyormu�
diyor.
Ancak �u var ki Vakidi bu bilgiyi aktanyor aktarmasma
I

da; kimden ald1gm1, hangi kaynaktan saglad1g1m belirtmi-

yor. Az ilerde anlatacag1m gibi; bu �ekilde aktanlan bir bil­
gi her �eyden once islam alimlerince gtivenilir bir bilgi ola­
rak degerlendirilmiyor. Kald1 ki, Vakidi demiyor ki Hz. Mu-
40
hammed isra gecesinde buradaki camiye gelmi�. Kendisi
boyle bir camiden soz edince; kimi hocalar, bu olabilir yoru­
munda bulunmu�lar.
Konumuz talan ve ele ge9irilen cariyeler degil; ama bu­
rada insanhk d1�1 bir uygulama gen;:ekle�mi�tir. Bunlarla il­
gili kisa bir anekdot payla�mak isterim. Hz. Muhammed ve
Mtisltimanlar tarafmdan kirk bin civan koyun-ke<;i, binlerce
deve ve diger servet Mekke etrafmdaki insanlardan ganimet
ad1yla talan edilir. Onlann kiz ve kadmlan da cariye olarak
ele ge9irilir. Hz. Muhammed bu mallan ve kizlarla kadmla­
n Mtisltimanlara dag1t1r. Oyle ki o kiz ve kadmlardan kendi
damad1 Hz. Ali'ye bile verir. Aynca Hz. bmer'e, Hz. Os­
man'a ve diger se9kin sahabilere de verir ve bu sahabilerin
9ogu orada o kadmlarla cinsel ili�kide bulunurlar. Daha
sonra baz1 siyasi nedenler ve his1m akrabahk ili�kilerden
ottirti Hz. Muhammed, 'isteyen bunlan serbest brraksm, is­
teyen cariye olarak kullansm' der. Bu ttir konulan yaymla­
nan kitaplanmda kapsamh bir �ekilde i�ledim.61
Vakidi soz konusu mescidi bu baskmlar baglammda ele
ahr, Muhammed birka<; gtin bu bolgede kalmca bu mescitte
namaz k1lm1�tlf der. Vakidi bu isimle orada bir caminin var­
hgmdan soz edince, kimi ilahiyat9ilara adeta davetiye 91kar­
m1� gibi: Acaba Kur'an'da isra gecesinde sozti edilen mescit
bu olmasm m1, diye. Arna konuya bir btittin olarak bak1ld1-
gmda bunun asils1z ve bo� bir iddia oldugu kesin bir �ekilde
anla�1hr. Bu gibi ilahiyat9Ilann neden boyle as1ls1z bir iddia­
ya ba�vurduklanm aynca belirtecegim.
Ezreki ve Fakihi bunu k1sa bir �ekilde i�lemi�ler. ikisinin
verdikleri ortak bilgi �u: Muhammed b. Tank admda biri,
ben ve Mticahit Mekke'nin Ci'rane semtindeydik. Mticahit

61 bzellikle "islam'da Siddet" adh kitab1m1 bu gibi konulara ay1rd1m.

41
bana, Hz. Muhammed bu Mescid-i Aksa'y1 namazgah ola­
rak kullanm1�tu dedi. Ezreki ve Fakihi'nin cami hakkmda
verdikleri bilgi bu kadar. Tekrar ediyorum; ne Vakidi, ne de
bu ikili, Hz. Muhammed tsra gecesi Mescid-i Haram'dan
buraya gelm.4 diye herhangi bir bilgi payla�mam1�lardu. Sa­
dece Mekke fethinden sonra Muhammed o bolgede birkac
gtin kalm1� ve o zaman bu isimde var olan bir mescitte na­
maz kilm1�tu �eklinde k1sa bir bilgi aktarm1�lardu. Tabi­
i ki Kur'an'da soz konusu olan mescidin hangisi oldugu nok­
tasmda bir taraftan yukandan beri saglam kaynaklardan
sundugum bilgiler var, diger yandan sadece Vakidi'ye daya­
nan ve daha sonra ondan almtI yapan bu iki ki�inin Ci'ra­
ne'de bu isimde bir cami varm1� beyanatlan var.
Kur'an'da gecen Mescid-i Aksa'dan gaye, Kudtis'teki
Mescid-i Aksa degil de; o zaman Mekke'nin Ci'rane semtin­
de bu isimle var olan camidir iddiasmda bulunanlara gelince:
Bunlar, eski Diyanet i�leri ba�kam Silleyman Ate� ve ilahi­
yatc1 Mikail Bayram d1r Saym Ate� neyse ki sadece Vaki­
' .

di'nin bilgisini ( dogru-yanh�) kamt gosterip boyle bir yorum­

da bulunuyor; bu kadar.62 Mikail Bayram ise inamlmaz bir
iddia ortaya attp �oyle diyor: Vakidi'nin "Kitabu'l Megazi"
adh eserinin eski ntishalannda, Hz. Muhammed zamanmda
Mekke'nin Ci'rane bolgesinde Mescidti-1 Aksa admda bir
cami varm1� diye yaz1hym1�. Arna ne yaz1k ki gtintimtizde pi­
yasada bulunan kitabm baskilannda bu camiden soz edilmi­
yor; bunu silip c1karm1�lard1r. Nedeni de, insanlar desin ki
Kur'an'daki mescitten gaye, illaki Kudtis'teki Mescid-i Ak­
sa'qu diyor. Saym Bayram aym zamanda, Ezreki'nin bugtin
piyasada bulunan kitabmda da bu cami ismi yok; bundan da

62 Vatan gazetesi, 27 Ocak 2006. Mescid-i Aksa Nerede ba�hg1 altmda,

Stileyman Ate�'in kaleminden.

42
s�lerdir diyor. Konu�masmda bu kitaplarm tahrif edildi­
gini, soz konusu caminin bu kitaplann eski ntishalannda ya­
z1h oldugunu soyleyince; yamnda bulunan ilahiyat<;:1 A. Aziz
Baymchr ilk ba�ta 'Hocam ben buna inanm1yorum' diyor.
Daha sonra adeta hayretler i<;:inde kalarak, hocam <;:ok
onemli-enteresan �eyler soyltiyorsun diyor. Bu konu�ma ve
hocalar arasmdaki diyalogun videosunu ekliyorum.63
Bir kere Mikail Bayram'm sozilnil ettigi yaz1 �u an hem
Vakidi'nin, hem de Ezreki'nin kitaplannda var; kimse silme­
mi�tir, abartmaya gerek yok. Tabii ki Fakihi'nin de �u an pi­
yasada bulunan nilshasmda var, duruyor. Ge<;:mesine ge<;:iyor
da; hem yukanda belirtildigi gibi isra hadisesiyle ili�kisi yok­
tur, hem de saglam bir bilgi degildir. Bunu anlatacag1m. Bay­
ram Hocanm, kitaplardan silmi�ler dedigi Mescid-i Aksa ca­
misinin, �u an piyasada bulunan ilgili kitaplann neresinde
ge<;:tigini ibret olsun diye detayh bir �ekilde buraya ahyorum.
1) Vakidi'nin kitab1 'El-megazi', Dr. Marsden Jones ta­
rafmdan tahkik edilip en son 'Alemti'l kilttip' adh matbaa­
da Beyrut'ta 1984'te ti<;: cilt �eklinde basilm1� ve �u an piya­
sada satllmaktad1r. Bahsettigi Ci'rane'deki Mescid-i Aksa
hadisesi 3. ciltte, sayfa 958-959'da ge<;:iyor.
2) Ezreki'nin "Ahbar'u Mekke ve ma cae fiha min'el
asar" . adh kitab1, Dr. A. Melik b. Abdullah tarafmdan tah­
..

kik edilip son bask1 2003'te Mektebetti-1 Esedi adh matbaa­

da iki cilt halinde Mekke'de basilm1� olup �u an piyasada
mevcuttur. Yazar kitabmda c. 2/824-825'te Mescid-i Aksa
ad1yla bir caminin o zaman Ci'rane'de var oldugunu anlatir.
Yani yaz1 vardir; kimse silmemi�tir.
3) Fakihi'nin kitab1 "Ahbar-u Mekke fi kadimi-d-dehri
ve hadisihi? yine Dr. A. Melik b. Abdullah tarafmdan tab-

63 https://www. youtube. com/watch?v=AEX0366TGxl

43
kik edilmi� ve 6 cilt halinde 1994'te Darii-1 Hader matba­
asmda Beyrut'ta bastlm1� olup �u an piyasada bulunmakta­
dir. Soz konusu olan Ci'rane'deki Mescid-i Aksa ise, c.
5/66'da anlattlmaktadir.
Peki, gerc;:ek bu iken acaba neden bir ilahiyat profesorii
kalk1p, Vakidi ve Ezreki'nin niishalanm degi�tirip bu bilgile­
ri c;:1karm1�lar demi� olsun! Hoca, Vakidi kitabmm k1salttlm1�
niishasm1 gormii� olabilir. Ciinkii kitabm ash tic;: cilt ve top­
lam 1324 sayfad1r. Diger yandan 1855'te Hindistan'da yay1m­
lanan bir baskt daha var, bu tek cilt ve 492 sayfad1r. Bunda il­
gili cami yaztlmam1�tlr. Saym Hoca, Vakidi'nin sadece bu kt­
salttlm1� niishasm1 gormii� olabilir. Hele onun, Ezreki kita­
bmdan da s�ler soziine hic;:bir anlam veremiyorum. Ciin­
kii onda var/kimse silmemi�tir. Sonuc;:ta Vakidi ve Ezreki'nin
kitaplan ortada, camiyle ilgili bilgiler yaz1h olarak gec;:iyor.
Arna bununla da i� bitmiyor; ba�ka ac;:1dan az onceki kaynak­
larda gec;:en bilgiler saghkh degil; bunu anlatacagim.64
Mikail Bey, Hz. Muhammed zaman zaman gider o cami­
de namaz ktlard.I iddiasmda da bulunuyor. Bir kere bunun
gerc;:ekle hie;: ilgisi yoktur. Yalmz Mekke fethi s1rasmda
Ci'rane'de kald1g1 birkac;: giin ic;:inde (yakla�1k bir hafta) ora­
y1 namazgah olarak kullanm1� ve ondan sonra zaten Medi­
ne'ye doniip orada vefat etmi�tir. Yani zaman zaman oraya
gidip namaz ktlm1� diye bir �ey yok ve zaten miimkiin de de-

64 a-Fakihi kitab1: Ahbar'ii Mekke fi kadim-i Dehri ve Hadisihi. 6 cilt.

Tahkik eden Abdiilmelik b. Abdullah Dar'ii Hader, Beyrut/1994, ilgili bilgi­
nin gec;tigi yer, cilt 5/66.
b-Vakidi, Kitabu-1 megazi: Tahkik eden Dr. Marsden Junis, Alemii-1 kii­
tiip matbaas1, Beyrut/1984. Soz konusu bilginin gec;tigi yer c.3/958.
c- Ezreki: Ahbar-ii Mekke ve ma cae fiha mine-I asar, Dr. Abdi.ilmelik b.
Abdullah, Mektebeti.i-1 Esedi, 2003. Bu kitapta ilgili bilginin gec;tigi yer
c.2/824.

44
gildi. C:::iinkii Mekke fethinden sonra oralarda birka<;: giin
kalm1� ve sonra Medine'ye donmii�tiir. Medine-Mekke ara­
s1 450 kilometredir. Oradan kalk1p zaman zaman bu camiye
gelip namaz kilm1� denilebilir mi ! Kald1 ki, bu zaman zaman
oraya gidip namaz kilm1� bilgisi zaten kitaplarda yoktur.
Saym Silleyman Ate� ve Mikail Bayram 'm kamt olarak
gosterdikleri Vakidi hakkmda baz1 bilgileri payla�makta ya­
rar var. Vakidi hicri 207'de vefat ettigine gore; boyle bir ca­
minin Mekke'de var oldugu bilgisini kimden alm1�sa belirt­
mesi gerekiyordu. Arna boyle bir ravi belirlemesi yok. Du­
rum bu olunca bu saghkh olarak degerlendirilemez. Bir ke­
re kimden ald1g1 belirtilmeli. Yani bu bilgi usul yoniinden
eksiktir. Bu haliyle iftira/yalan olabilir. Kural bu.
ikincisi, alimler Vakidi'yi giivenilir biri olarak degerlen­
dirmemi�lerdir. Bu konuda k1sa bir bilgi vermek isterim.
imam Zehebi, Vakidi hakkmda, '1ttifakla kabul edilmi�tir
ki verdigi bilgiler sa� degildir' diyor. AltI hadis alimin­
den Nesai, Vakidi hakkmda, 'Hadisleri uyduran biridir',
mezhep lideri Ahmet b. Hanbel, 'Vakidi kezzaptrr (yalanc1-
chr)', iinlii hadis alimi Muslim, 'Vakidi giivensiz biridir' de­
mi�lerdir. Yine Vakidi ile aym asIIda ya�ayan Yahya b. Mu­
in (h.158-233)65 ile Ebu Ztir'a (h.200-264. Bu ikili islam ca­
miasmda giivenilir ki�ilerdir),66 'Vakidi uydurmact biridir'
demi�lerdir. Az once vurguland1g1 gibi; Vakidi boyle bir ca­
minin o zaman Mekke'de var oldugu bilgisini kimden ald1-
g1m da yazmaymca/bu bilgi de eksik olunca; onun hakkm­
daki �iipheler daha da artar.67 Diger yandan; Vakidi'den

65 Zehebi, Siyer-i A'lam, c.1 1/72-92.

66 Zehebi, Siyer-i A'lam, c.13177.
67 Zehebi, Siyer-i A'lam, c.9/455 ve ibni Dihye, el-ibtihac fi ehadisi'l Mi­
ra<;, s.6-9 dipnotlar.

45
sonra gelen Ezreki ve Fakihi, bu cami hakkmdaki rivayet
ic;in; Vakidi'nin tam tersine bir ravi listesini sunmu�lardIT.
Peki, siz bunu kendinizden once hangi kaynaklardan ald1-
mz? Y amt yok. Sadece sozlil olarak �u �undan bu bundan
aktarm1� gibi bir sITalama. Ancak bu da en son Milcahid'e
dayamr ki, kendisi zaten sahabi degildir. Hz. Muhammed'in
Ci'rane'de kald1g1 birkac; giln ic;inde bu camide namaz kild1-
g1m kim sana soyledi ey Milcahid, sorusuna yamt yok.
i�te Silleyman Ate� olsun, Mikail Bayram olsun; kamt
gosterdikleri rivayetin hikayesi bu. Sunu bir daha yineleye­
yim ki, Vakidi ve diger iki yazar, bu cami 1sra gecesinde Hz.
Muhammed'in ugradigi camidir dememi�lerdir. 0 caminin
Kur'an'da soz konusu olan cami olabilecegi, Silleyman Ate�
ve Mikail Bayram'm kendi iddialandIT.
Bu hocalann ba�ka argilmanlan da �unlar: Efendim Ku­
dils'teki Mescid-i Aksa Hz. Muhammed zamanmda yok­
mu�, y11lar sonra yap1lm1�. Hal bu iken ayette soz konusu
olan mescit bu olamaz gibi soylemler. Daha once de vurgu
yapt1m ki burada onemli olan bina, dort duvar degil; oteden
beri kutsal say1lan mekandIT, o bolgedir. Yani Hz. Muham­
med isra gecesi o bolgeye gitmi�tir (kendi iddiasma gore).
Kald1 ki, Hz. Muhammed'in o zaman bile Kudils'teki mabe­
de Mescid-i Aksa dedigi saglam hadislerle sabittir. Hz. Mu­
hammed, "Ziyaret ic;in yalmz tic; mescide gidilir: Mescid-i
Haram, Mescid-i Aksa (Kudtis'teki) ve benim bu mescidim
(yani Medine'deki Mescid-i Nebevi ad1yla bilinen cami)" di­
yor. Hem az once Buhari'den sundugum Ebu Hilreyre'ye
ait rivayette, hem de Mtislim'de �u net bilgi de var:
Kur'an'da sozil edilen Mescid-i Aksa, 'Mescid-i tliya/yani
Kudtis'teki mabet demektir' diye net ifadeler var.68

68 Buhari: Mekke'de namaz kilmanm fazileti bi:iliimii, bab 1/1 1 89, Miis­
lim, Hacc bi:iliimii, bab 95/1397.

46
 ilk hadis alimlerinden Reb'i b. Habib'den (h.180.o) bir
rivayetle devam edelim. Hadis, sahabi ibni Abbas'a daya­
mr. Hz. Muhammed Medine doneminde 17 ay Mescid-i Ak­
sa'ya yonelerek namaz kilm1�. Medineliler de hicretten on­
ce iki yil Mescid-i Aksa'y1 k1ble olarak kabul edip namazla­
nm ona yonelerek k1lm1�lardir. Ancak Hz. Muhammed
Mekke'de sekiz y1l Kabe'ye yonelerek namaz k1lm1�tir �ek­
linde bir bilgi aktanyor.69
Ashnda en ba�ta Buhari'de birkac;: yerde, Mtislim'de ve
birc;:ok islami kaynakta gec;:en Bera b. Az1b'm �u ac;:1klamas1,
o zaman mescitten gaye ne oldugu ac;:1k bir �ekilde anla�1hr:
Hz. Muhammed Medine'ye ilk geldiginde dayilanna, dede­
lerine ( c;:tinkti annesi Amine Medineli idi) misafir oldu. Bu­
rada namaz k1larken 16-17 ay Beyt'i Makdis denilen Ku­
dtis'teki kutsal mekam k1ble olarak kulland1, ytiztinti oraya
c;:evirdi. Daha soma k1ble degi�ince (Muhammed bugtinkti
k1bleyi tann buyrugu diyerek degi�tirince) onun bu durumu
Yahudi ve Hiristiyanlarm zoruna gitti diyor. K1ble degi�ik­
ligi zaten Kur'an'da Bakara suresinde anlat1hr. i�te burada
onemli olan bu oteden beri var olan mekan/ bolge kutsiye­
tidir; yoksa cami bina olarak o zaman var m1yd1 yok muydu
sozti bo� bir tartI�madir.70
Daha once de gec;:tigi gibi; Ebu Zer-i G1fari Hz. Muham­
med' den soruyor: Yerytiztinde ilk yap1lan mescit hangisi?
Yamt veriyor: Kiibe'deki Mescid-i Haram'drr, ondan soma
da Mescid-i Aksa'drr ve bu iki mescidin yapth�1 arasmdaki
zaman da krrk ytldrr diyor.71 Buna ragmen Stileyman Ate�

69 Reb'i b. Habib, Miisned, no: 191, s.98.

70 a-Buhari: iman, bab 30/40, Namaz, bab 31/399, Tefsir, Bakara suresi,
bab 1 2/4486 ve bab 1 8/4492, Ahbari, Ahad, bab 1 17252.
b-Miislim, Mesacid boliimii, bab 2/525.
71 Nesai, Siinen-i Kiibra, Tefsir boliimii, isra suresi, no: 1 1217, c.10/146,

47
ve Mikail Hoca, 'Hz. Muhammed zamanmda Kudtis'te he­
ntiz boyle bir cami yokm�' diyerek gen;:egi saptumak isti­
yorlar. Bu gibi hocalann ontinde iki yol vardu: Ya direkt bu
dini inkar edeceksiniz; bunun tannsal boyutu yoktur diye;
ya da bunun kaynaklanm kabul edeceksiniz. Keyfi ve mes­
netsiz yorumlara yer yoktur. Bu gibi hocalar; art1k bu <;agda
mucize diye iddia edilen baz1 hadiselerin insanlar tarafmdan
benimsenmeyecegini bildiklerini farzederek <;1k1� yolunu
farkh yontemlerde anyorlar; ama nafile ! Buhari'de defalar­
ca ge<;iyor ki Muhammed, ben goklere <;1kt1m diye insanla­
ra ilan etmi�. Buhari'de Enes b. Malik be� yerden fazla ak­
tanyor ki, Muhammed goklere <;1ktig1m soylemi�tir. Malik
b. Sa'saa, Ebu Zer, Ebu Htireyre gibi sahabileri de saym1yo­
rum. Durum bu iken nas1l inkar edilsin ki!'n
Hep vurgu yap1yorum, burada onemli olan mekan kutsi­
yetidir; yoksa hem Kabe hem de Mescid-i Aksa bir<;ok kez
yok olup bir daha in�a edilmi�lerdir. Kur'an'da ge<;iyor ki:
Her nerede iseniz namazda ytiziintizii Mescid-i Haram'a �­
viriniz. Diyelim bir sava� veya tabii afet sonucu Mescid-i Ha­
ram y1k1hp yok olsa bununla kible de mi ortadan kalkacak?
Hayu! inanan yine o tarafa dogru yonelir. Mescid-i Aksa hi­
kayesi de boyledir.73 Kald1 ki, Kur'an'da ge<;en Mescid-i Ak­
sa Ci'rane'deki cami olsayd1, ba�lang1<;tan gtintimtize islam
alerninde onem arz eder, me�hur olurdu: inananlar diyecek­
lerdi ki madem Allah Hz. Muhamrned'i bir gecede Kabe gi­
bi kutsal bir yerden ahp Ci'rane'deki carniye gottirmti� ve
ona her ne demi� ve gostermi�se orada gostermi�; o halde
butas1 <;ok onemli olmah ki buray1 se<;mi�. Bu durumda bu

72 Buhari: Menak1b, bab 24/3570, Tefsir bOliimii, Kevser suresi, no: 4964,
E�ribe, bab 12/5610, Rikak, bab 53/6581, Tevhid, bab 3717517.
73 Miislim, Mesacit, no: 520.

48
cami ziyaret<;:i akmma ugrard1! Dahas1; Hz. Muhammed'in
Mekke'de peygamberlik yaptig1 13 yilhk donemde orada
Mescid-i Haram d1�mda herhangi bir cami yapilmam1�tlr.
Oysa isra olay1 tartl�mas1z olarak Mekke doneminde mey­
dana gelmi�tir. Peki, isra gecesinde heniiz yapilmayan, ol­
mayan bir camiye Hz. Muhammed Kudiis'teki Mescid-i Ak­
sa'ya degil de bu camiye gotiiriilmii�tiir demek nasil olur!
Bu konuda Beyhaki'den bir bilgi ozetlemek isterim. Mu­
hammed'in amcaoglu Abdullah (ibni Abbas) anlatiyor. Mu­
hammed bize �unu anlatt1: isra gecesi sabah olunca anlad1m
ki insanlara anlatsam bana inanmazlar. Hazin hazin oturup
durdum. Ebu Cehil gelip oradan ge<;:ti ve yamma yana�1p
oturdu ve benimle alay ederek, Allah'mdan var m1 yeni bir
�ey (vahiy) diye sordu. Ben de yeni havadis var dedim. Ebu
Cehil, nedir yeni havadis deyince, Muhammed yamt veriyor:
Bu gece Allah tarafmdan bir yerlere yiiriitiildiim, diyor. Ebu
Cehil soruyor, nereye gotiiriildiin? Muhammed, Beyii-1
Makdis'e gotiiriildiim diyor. Ebu Cehil, bir gecede Beytii-1
Makdis'e gidip geldin ve yamm1zdasm degil mi diyor, alay
ediyor. Ebu Cehil orada �unu oneriyor: 0 zaman ben insan­
lan <;:ag1ray1m, ci.iretin varsa onlara da anlat diyor (gaye Mu­
hammed mahcup olsun). Ebu Cehil, ey Kab'ogullan hele ge­
lin deyince millet toplamyor. Ebu Cehil tekrar ba�hyor once­
ki sorulan sormaya. Muhammed de aynen tekrarhyor. Onlar
i<;:inde Mescidii-1 Aksa'ya gidip onu goren varm1�. inanma­
yanlar Muhammed'e diyorlar ki, madem bir gecede gidip o
camiyi gordi.im ve geldim diyorsun; o zaman onun hakkmda
senden bir �eyler soranz, bakahm biliyor musun? Muham­
med burada �unu soyliiyor: Allah tarafmdan cami tam da ya­
mma getirildi, ben ona bak1p sorulara yamt verdim diyor. Bu
hadis bir<;:ok kaynakta ge<;:iyor. Ornegin Beyhaki, mezhep li­
deri Ah.met b. Hanbel'in Miisned-i, Ebu Nairn Esbehani, :lb-
49
ni Merdtlveyh gibi. Kur'an'daki mescidin Kudtis'teki Mes­
cid-i Aksa oldugu hakkmda hem bu kadar saglam kaynak,
hem de detayma kadar bilgi varken, bunu ba�ka yere 9ek-
mek ger9egi saptirmaktan ba�ka bir �ey degildir.74
Saym Ate� ve Saym Bayram'm cami hakkmda bu farkh
yorumlarda bulunmalannm nedenine gelince ! Oyle anla�1h­
yor ki, bunlar isra olaym1/Muhammed'in geceleyin Allah
tarafmdan bir yere gottirtildtigti hadisesini mucizeye degil
de maddi temele oturtmak niyetindeler. Yani oyle bir mesa­
fe olsun ki Hz. Muhammed normalde bir gecede oraya gidip
gelebilsin dii�tincesindeler. Bunlar, bu yakla�1mlanyla di­
rekt degilse de; dolayh olarak en ba�ta Buhari-Mtislim ve
diger islami kaynaklan kabul etmiyorlar demektir. Bu du­
rumda bunlardan sormak laz1m: islam inancma gore ma­
dem Allah kadir-i mutlaktir, her �eyi yapabilir; o halde en­
di�eye ne gerek var? Ha 30 km uzaktaki Ci'rane'ye, ha kirk
gtinltik yolculuk mesafesinde olan Mescid-i Aksa'ya gottir­
mti�, fark eder mi? Bunlann niyetleri, az bir mesafe olsun
ki, Hz. Muhammed bir gecede oraya gidip gelebilmi� denil­
sin. Arna bu yorum yine yetersiz, kurtarm1yor. (tinki.i Ci'ra­
ne ile Mescid-i Haram aras1 30 kilometredir. Bu da geli� gi­
di� 60 km tutar ki Muhammed'in bir gecede oraya gidip
donmesi zor. Ha �u var: Bir ko�u atma veya si.iratle ko�an
bir deveye binip gitmi�se belki !
Bunlannki Sener Sen filmine benzer. Hani 9ocuklara, ben
ormanda oyle bir aslan gordtim ki boyu 10 metreydi diyor.
Mahmut Hoca bunu duyunca tepki gosteriyor, 'On metre as­
lan m1 olur?' diyor. Bunun iizerine Sener Sen, on degil de be�
metre vard1 diyor. Mahmut Hoca yine tepki gosteriyor, be�
metre aslan m1 olur diye. Bu sefer Sener Sen, 'Neyse aslan

74 Beyhaki, Delail-i Niibiivve, c.2/362-364.

50
kadar boyu vard1' diyor. Bunlar da Kudtis'teki Mescid-i Ak­
sa, deve seyriyle Mekke'den yakla�1k kirk giln uzakta. Ayet­
te ismi gei;en mabet buras1 olsa i;ok abartih olur, kimse inan­
maz. 0 yilzden Mescid-i Haram'dan 29-30 km uzakta olan ve
o giln varhg1 soz konusu olan cami burada olsa pek fazla tep­
ki i;ekmez hesab1m yap1yorlar; ama dedigim gibi bu da kur­
tarmaz. Hele hele tanrmm Muhammed'i Kabe d1�mda ba�ka
bir yere gotilrmesi anlams1zken. Madem en kutsal mekan
Kabe'dir ve Muhammed de zaten orada, o zaman niye onu
ahp ba�ka yere gotilrsiln ki! Dstelik bu i�in gtindtiz degil de;
geceleyin olmas1 ve kimsenin gormeyip sadece Muham­
med 'in one silrmesi nasil inandmc1 olabilir!
Malum ABD ba�kam Donald Trump Kudtis'il israil'in
ba�kenti olarak kabul etti. Acaba Saym Stileyman Ate� ve
Mikail Bayram gibileri, madem Kur'an'da gei;en Mescid-i
Aksa Mekke'de farkh bir mescitmi� iddiasmda bulunuyor­
lar; peki, o zaman Ba�kan Trump'm karanna ne derler veya
hangi argtimanla Yahudilerin degil de Mtisltimanlanndir di­
yebilirler; insan merak eder. (:tinkti eger isa gecesi gottirtil­
dtigti yer Kudtis'teki Mescid-i Aksa degilse Mtisltimanlann
Kudils'teki Mescid-i Aksa hakkmda hii;bir argilmam kal­
maz. Zira buras1 oteden beri hep Yahudilerin kutsal mabe­
di ve Yahudi peygamberlerin ugrak yeridir.
Bu gibi cumhura muhalif olan hocalar, Hz. Muham­
med'in Allah tarafmdan bir gecede Mekke'den ahmp ba�ka
bir yere gotilrtildtigilne nasd-nii;in inamrlar merak konusu.
Buraya kadar isra hadisesiyle ilgili Kur'an'da gei;en mes­
cidin hangisi oldugu hakkmda bilgi sunmaya i;ah�t1m. Ba�­
lang1i;tan gilnilmilze kadar saglam kabul edilen (ba�ta Bu­
hari ve Mtislim olmak ilzere) kaynaklara gore Kur'an'da soz
konusu olan mescidin Kudtis'teki Mescid-i Aksa oldugu tar­
tl�mas1z olarak ortaya konuldu. Burada Hz. Muhammed'in
51
tann tarafmdan bir gecede gottirtiltip gottirtilmemesi, gotti­
rtilmti�se neden gottirtildtigti konusu onemlidir.
i�te en hazin ve en tizticti taraf, c;ag1m1zda hala. bu gibi
ilahiyatc;1 akademisyenlerin, Hz. Muhammed'in bir gecede
Allah tarafmdan Mescid'i Haram'dan Mescid-i Aksa'ya
(hangi mescit olursa olsun fark etmez) gottirtildtigtine inan­
malan. Demiyorlar ki boyle bir iddiamn ne faydas1 var veya
niye inanahm! (:tinkti bunlara gore Kur'an'da gec;iyorsa do­
kunulmazhg1 vardir, inanmak gerekir.
Bundan sonra biraz isra ayetinin ozti tizerinde durmak
isterim. ilk boltimde biraz degindim; bunu daha da ac;mak
isterim.
isra olay1 gtindtiz degil de gece oluyor ve bunu anlatan da
sadece Hz. Muhammed'in kendisi. Ba�ka goren yak. Bir de
en kutsal yer Kabe olduguna gore neden orada ayetlerini
(her ne ayetlerse) Muhammed'e gostermeyip de geceleyin
onu ahp ba�ka bir yere gottirstin! Diger yandan ayette ba�ka
ilginc; �eyler de var. islam inancma gore ayetleri gonderen
Allah'm kendisi. Arna aym Allah bu isra olay1m sunarken
ayetin ba�mda, 'Sam y1ice olan Allah Muhamm.ed'i bir gece­
de gotiirdii' diye hitap ediyor. Bir kere Allah'm, 'Bakm ha!
Samm yticedir demesi' ve hele hele bu ytice �amm da bu akil
almaz isra olaymda kullanmas1 inamlmaz bir �ey. Adeta; ba­
km ben ne kadar btiytik bir tanny1m ki, bunu yap1yorum der
gibi sunuyor. Bir de ayette Muhammed'i Mescid-i Ha­
ram'dan Mescid-i Aksa'ya gottirmesinin nedenini, 'A):etleri­
mizden bir ktsDllnI ona gostermek ily.in bunu yaptml' �eklin­
de•belirtiyor. Peki, ne gibi ayetler? Buna yamt yok. Durum
boyle olunca tabii ki ayetin hic;bir yaran, hic;bir anlam1 kal­
maz. Bu ve benzeri iddialan herkes ortaya atabilir.
Mesela; bir adam kalk1p 'Allah bir gecede beni istan­
bul'daki evimden ahp Tokyo'ya gotiirdii, ben orada bir kah-
52
ve i�p sabahleyin tekrar evime geld.im' dese buna inanahm
m1? Hatta daha da ileri gidelim, farz edelim; gen;:ekten her­
hangi biri kalk1p hic;:bir arac;:- gerec;: kullanmadan gi.ini.imi.iz­
de havada uc;:sa ve bir saat ic;:inde (:in'e gidip oradan da
ABD'ye gitse ve hemen ilk bulundugu yere aym saat icinde
gelse, bizim ona tapmam1z, onu kutsamam1z m1 gerekir?
Burada olc;:i.i �u: Sayet ki�inin ortaya koydugu proje insanhk
ic;:in onemliyse benimsenebilir; yoksa istedigi kadar di.inya­
nm bir ucundan diger ucuna c;:ok k1sa bir zaman dilimi ic;:in­
de uc;:mu� olsun; bize ne! En bi.iyi.ik peygamber benim diyor;
Musa, isa, ibrahim, Yusuf, Yakup gibi israilogullan pey­
gamberlerinin (liderlerin) mucizelerini kabul edip
Kur'an'da anlat1yor; ancak onun gosterdigi en ufak bir mu­
cize yok. i�te bunu telafi etmek ic;:in, efendim ben de gecele­
yin gezerim, tann beni geceleyin falan yere goti.iri.ip getirir
tarz1 kurgularla i� idare edilmeye c;:ah�1hyor.
Ostelik islam'daki bu geceleyin bir yere goti.irme olay1-
nm kamt1 hadis degil; ayettir. i�te yukanda bahsettigim ila­
hiyatc;:ilar (reformist gibi gori.inenler) soz konusu mescit
hangisidir sorusuna kafa yormu�lar, ash esas1 olmayan iddi­
alarda bulunmu�lar; ancak ayetin ic;:erigine, olaym ozi.ine
dokunduklan yok. Sorahm; bu ayette ne fayda var, neden
inamlsm veya insanlan ona inandiracak makul argi.iman ne?
i�te buna dokunan, bunu irdeleyen yok.

53
 III. BOLUM

HZ. MUHAMMED'1N
GE<;1RD1Gt AMEL1YA1LAR

Ameliyat denince bildigimiz normal ameliyat degil; bura­

da c;ok farkh bir �eyden, meleklerin gerc;ekle�tirdigi bir ope­
rasyondan bahsediyorum. insan konuya ili�kin var olan bilgi­
lere bakmca; ister istemez 'Acaba melekler Hz. Muham­
med'in gogsiinii ka� sefer a�, i� ka� sefer zemzem suyu
ile temizleyip imanla doldurm�lar?' diye bir soru insamn ak­
lma gelir. (:i.inki.i hem olay1 anlatan sahabi say1s1 fazla, hem
de konuya ili�kin bilgiler islam'da saglam kabul edilen kay­
naklarda gec;iyor. Ornegin; en ba�ta Buhari ve Miislim gibi.
Bu yi.izden bir tarama yap1p nastl bir ameliyat gec;irdigini, kac;
sefer yaptld1gm1 bir araya getirmeye c;ah�ay1m dedim.
Hz. Muhammed'in melekler eliyle gec;irdigi soz konusu
ameliyatlarla ilgili Enes b. Malik'in en ba�ta Muslim v� mez­
hep lideri Ah.met b. Hanbel'in eserinde gec;en �oyle bir anla­
t1m1 vardir: Hz. Muhammed, ben c;ocuklarla bir ara oynarken
(yani heni.iz ki.ic;i.ikken) Cebrail gelip beni yere yatird1, gogsi.i­
mi.i ac;1p kalbimi c;1kard1 ve onun ic;indeki siyah noktay1 (Sey­
tan pay1, koti.ili.iklere mi.isait olan yeri, her ne yer ise!) soki.ip

54
sonra kalbimi zemzem suyu ile altmdan bir tepside y1kad1 ve
yerine btrak1p karmm1 dikti. Ba�1mdan gec;eni goren c;ocuklar
hemen ko�up siltanneme (Halime'ye), Muhammed oldii.riil­
dii diye haber verdiler. Gelenler yamma vannca rengimi bo­
zulmu� bir �ekilde gormti�ler. Enes devamla, 'Ben Muham­
med'in gogsiindeki o �lerin yerini gordiim" diyor.75 Ab­
dtilaziz Lumti (h.880.o) yazd1g1 kafiyeli kitabmda, "Muham­
med'in gogsii ilk defa 26 ayhkk.en a�" diye belirtmi�. Ay­
nca hem peygamberlik gorevini ahrken hem de daha sonra
Miraca c;1karken gogsil yine ac;tlm1�tlr diyor.76
26-27 ayhkken Cebrail tarafmdan gogsilniln ac;tld1gm1
Kur'an yorumcusu ve tarihc;i tbni Kesir de yazm1�tlr. Yalmz
burada dikkatleri c;eken zemzem suyu ile y1kama. Bununla il­
gili daha sonra sunacag1m gibi yine hadisler var; ancak o
Mekke'de olmu� ki, orada zaten zemzem suyu var; buna di­
yecek yok. Arna ktic;ilkken Sadogullannda gec;irdigi az once­
ki ameliyatta yine zemzem suyu ile y1kaddar deniliyor. Hal­
buki oras1 Mekke'den uzak ve orada zemzem suyu yok. Ne
diyelim; herhalde Cebrail gelirken yolda Mekke'ye ugray1p
oradan alm1�, beraberinde getirmi�. Daha ne diyelim!77
tbni Sad, Hz. Muhammed'in ktic;tikken melekler tarafm­
dan gec;irdigi ameliyatla ilgili iki rivayet aktarm1�t1r.78 Kadi
iyad da Muhammed ktic;tik ya�ta siltannesinde iken melek ta­
rafmdan gogsil ac;dm1� diye rivayetler aktarm1�ttr. Kastalani,
Muhammed kiic;tikken gogsil melekler tarafmdan zaten ac;d-

75 Sahih-i Miislim, iman boliimii, bab 74/162, no: 261 .

7 6 Abdulaziz Lumti, Kurretii'l Ebsar fi sireti-1 mii�effii-1 muhtar adh
manzum �eklindeki eserinde,
hemen ba�ta, sekizinci beyitte soyliiyor.
77 ibni Kesir, Bidaye-Nihaye, c.3/408 ve devam1.
78 ibni Sad, Tabakat, c.11125-26.

55
m1�; bunda bir kere ihtilaf yoktur. Daha sonra peygamberlik
gorevini ahrken yine gogsti a<;tlm1�. Mira9'a c;1kmca bir daha
ac;tlm1�ttr ve her a<;1h�m herhalde ayn hikmetleri vardtr �ek­
linde anlatm1�ttr. Ge9irdigi ameliyatlar sadece bunlar degil;
hepsini saglam kaynaklardan derleyip sunacagim.79
Ebu Htireyre Hz. Muhammed' den soruyor: ilk peygam­
berlik i�aretini ne zaman gordtin? Kendisi, ben on bir ya�1-
na girmi�tim. Bir gtin Mekke'de bir c;oldeydim. Yukandan
bir ses geldi. Bakt1m biri digerine 'Acaba bu mudur' diye
sordu. Hayattmda o iki ki�i gibi birilerini gormemi�tim/fark­
hydtlar. Ytizleri, elbiseleri her �eyleri ba�kaydi. Sonra bana
dogru geldiler, her biri bir taraf1m1 tuttu ve biri digerine, bu­
nu yere yatrr dedi. Beni yere yattrd1 ve bir yerimi kmp dok­
meden, camm1 ac1tmadan gogstimti ac;ti. ic;imdeki k1skan9-
hk ve kottiltik par9as1m c;1kardtlar. Sonra onun yerine mer­
hamet koyup gogstimti kapatt1lar diyor. Aym soruyu Ebu
Zer-i Gifari ve ba�kalan da Muhammed'den sormu�lar.
Onun verdigi yamt aym. Bu rivayetler bir9ok kaynakta ge-
9iyor. Muhammed burada sadece ge9irdigi ameliyatt anlatt­
yor. Beni ameliyat ettikten sonra biz goklere 91kttk gibi bil­
giler bu rivayetlerde yok. �tinkti az sonra sunacag1m hadis­
lerde ameliyattan sonra uzaya seyahat de var. Dolay1s1yla
bu farkh bir ameliyat olur.80

79 a-Kastalani, Mevahib-i Lediiniye, c.3/26.

b-Hakim Nisaburi, Miistedrek tefsir, in�irah suresi, c.2/528, no: 3949.
80 a-Suyuti, Diirrii'l Mensur, in�irah suresi, c.6/364.
•

b-Mezhep lideri, Ahmet b. Hanbel, Miisned, Miisned-i Ensar boliimii,

Muhammed b. Obey b. Kab hadisi, no: 21581.
1
c-Beyhaki, Delail-i Niibiivvet, c.1/221, no: 166-167. Kitab1 tahkik eden
bu hadisle ilgili dipnotta Bezzar, Daremi, Bezzar ve ibni Asakir'in de bunu
i�lediklerini yaz1yor.
d-Bezzar, Bahr-ii Zihar, c.9/437, no: 4048.
e-Heysemi, Ke�fu'l astar, c.3/115, no: 2371 .

56
 Baz1 rivayetlerde bu olayla ilgili �oyle bir detay da var:
Muhammed'in kendisi anlat1yor. 0 iki melek ic;:imi temizle­
dikten soma yaram1 kapatt1lar ve timmetimden on ki�iyi te­
razinin bir kefesine, beni de obtir kefesine koydular; ben
ag1r geldim. Soma ytiz ki�i koydular yine agu geldim. Bin
ki�i koydular yine agu geldim. Ondan soma o iki ki�iden bi­
ri digerine, 'Brrak artJk tartma! Anl�tlan tUm Ommeti bir
kefeye koysak Muhammed yine hepsinden agrr ge1ir' dedi.
Muhammed'in bu anlatim1 hem birc;:ok kaynakta gec;:mekte,
hem de hadis uzmanlan tarafmdan saglam bir hadis olarak
degerlendirilmektedir. Hadis alimi Elbani bununla ilgili
kapsamh bir degerlendirme yapm1�; aynca bunun gec;:tigi
birc;:ok kaynak da sunmu�tur.Bl
Buraya kadarki bilgilerden iki sefer ameliyat gec;:irdigi
ortaya c;:1kti. Biri 26 ayhk iken, digeri de on bir ya�mda iken
gec;:irmi�. Arna bitmedi; bunlann devam1 var.
Hz. Ay�e anlat1yor: Hz. Muhammed Hatice ile beraber
Ramazan aymda itikafa girer ve bunlar birlikte Hira dagma
giderler.82 Bir ara Muhammed magaradan d1�an c;:1kmca
'Sela.moo alek' diye bir ses duyar. Bu sefer gordtigti sadece
bu kadar. Birkac;: gtin soma kendisi yine d1�an c;:1kmca bak1-
yor ki Cebrail gtine�in tizerinde ve bir kanad1 doguda, dige­
ri batida ( o kadar btiyi.ik). Ben Cebrail'i boyle gortince
korktum, cin sand1m ve hemen Hatice'nin yamna ko�tum.
0 s1rada Cebrail'i kap1mda gordi.im (hem kanatlan o kadar
bi.iytik ki dogu ile bat1y1 kapatm1�, hem de kap1da gori.iyor.)
Benimle konu�unca korkum gec;:ti. Burada bir �ey yapma­
dan bana bir zaman belirledi. Daha soma gelip gogsi.imti ac;:-

81 Elbani, Silsiletii-1 ehadisi-s- sahiha, c.4/59, no: 1545.

82 itikiif: Belli bir siire kendini ibadete vermek; bir mabette ibadet niye­
tiyle ve belirli kurallara uyarak inzivaya <;:ekilmek demektir.

57
ti ve altm bir legende ameliyat edip tekrar kapatti. Ondan
sonra bana 'Ok:u' diye vahiy ayetlerini bildirdi diyor. Bu
ii<;tincti ameliyat oluyor; ama yine bitmedi; bakahm bu ame­
liyatlann say1s1 nereye vanr?83
Cebrail ameliyattan sonra belirledigi zamanda gelip ona
vahiy sunar; ama burada da baz1 olagan d1�1 �eyler ya�a­
mr/hemen kolay olmaz. Hadisi Hz. Muhammed'in e!?lerin­
den Ay�e anlatlf. Tabii ki olay Mekke doneminde vaki ol­
dugunda Ay�e hentiz 3-4 ya�lannda bir 9ocuktu. Bu durum­
da demek ki Muhammed bunu zaman i9inde ona anlatm1�.
Sayle diyor Ay!?e: Muhammed'e ilk vahiy uykuda iken gelir.
Sayle ki, Muhammed Hira magarasma gider, orada ailesinin
yamna donmeden, belli gecelerde ibadet eder/tefekktire da­
lar. Az once ge9ti ki Muhammed Hatice ile birlikte bir ayh­
gma Hira dagma 91km1!?. Tabii ki o ayn bir 91ki!?, birlikte Ra­
mazan aymda itikafa girmi�lerdi. Anlatt1g1m bu olayda ise
Muhammed artlk yalmzdIT. Kendisi magarada fazla kalaca­
g1 i9in beraberinde az1g1m da gottirtir. Az1g1 bitince eve ge­
lir, magarada kalacag1 gtinler say1s1 kadar kendine yemek
ahp tekrar doner. Zaman i<;inde Hira magarasmda iken ona
vahiy gelir. Melek (Cebrail) gelip ona 'Ok:u' der. 0 da, ben
okuyucu degilim diye kar�d1k verir. 0 s1rada Cebrail onu
tutup gticti kesilinceye kadar s1k1!?tlnr. Soma onu birakIT ve
bir daha 'Oku' der. Muhammed yine, 'Ben okuyucu degi­
lim' der. Cebrail bir daha onu ahp gticti kesilinceye kadar s1-
k1!?tlnr. Soma bITakIT ve bir daha 'Ok:u!' der. Muhammed,
ben okuyucu degilim der. Cebrail bir daha onu tutui:r gticti
kesilinceye kadar s1k1�tmr. Soma biraklf 'Yaradan rabbin
I

83 a-Miisned-i Teyalisi, c.3/125, no: 1643.

b-ibni Racer Askalani, Fethu'l Bari, Tahir boliimii, bab 1/6982.
c-Beyhaki, Delail-i niibiivve, c.11215, no: 163.
d-Suyuti, Durru'l Mensur, Alak suresi, c.6/369.

58
adiyla oku/Besmele �k' der, ikra suresinin ilk be� ayetini
orada ona okur/bildirir. Tabii ki bunu Muhammed kendisi
anlatir ve bundan sonra �oyle devam eder: Ben bundan son­
ra korku i9inde, titreye titreye eve geldim ve Hatice'nin ya­
nma vanp 'Beni ortOn' dedim. Korkum ge9ene kadar beni
boyle orttilti birakttlar, diyor. Tabii ki uzunca bir anlat1m.
Ben sadece konuya ili�kin boltimti ozetledim. Bu anlattlan­
lar hem Buhari'de defalarca, hem de M\islim'de vardir.
Evet; bu i�ler hep gizli olmu�, sadece Muhammed gormti�.
Haydi diyelim ki bunlar ba�ma gelmi�; ama Cebrail'in taka­
ti kesilinceye kadar onu 2-3 kez s1kmas1 da ilgin9.B4
Buhari'de ti9 yerde detayhca, aynca Mtislim'de de ge9en
�oyle bir hadis vardir: Enes b. Malik Ebu Zer-i Gtfari'den
ahyor. 0 da Hz. Muhammed'den aktanyor. Hz. Muham­
med �oyle diyor: Ben hentiz Mekke'de iken evimin tavam
a9Ild1, Cebrail i9eri girip gogstimti a9tI. Sonra zemzem suyu
ile i9imi y1kad1. Daha sonra i9i hikmet ve imanla dolu altm­
dan bir legen getirdi. 0 iman ve hikmeti gogstime bo�altt1 ve
a9tlg1 yeri kapatt1. Sonra elimden tuttu biz goklere 91kttk,
diyor. Az onceki hadiste vahiyden onceki orneklerde karm­
m1 a9tilar diyordu ve bitiyordu. Burada ise ameliyattan son­
ra dogruca uzay yolculuguna ba�lad1k diyor. Burada, Mes­
cid-i Aksa'ya gitti, ondan sonra goklere 91kt1 �eklinde bir
bilgi yak. Buraya kadarki bilgilerden Hz. Muhammed'in
dart sefer ameliyat ge9irdigi ortaya c;:1k1yor.85

84 a-Buhari, Bedii-1 vahiy, bab 3/3, Tefsir, ikra suresi, bab 1/4953, Eha­
dis-i Enbiya, bab 21/3392, Tahir, bab 1/6982.
b-Miislim, imam boltimii, bab 731160, no: 252.
85 a-Buhari: Namaz, bab 1/349, Hacc, bab 76/1636, Ehadisi Enbiya, bab
5/3342.
b-Miislim, iman boliimii, bab 74/163, no: 263.

59
 Malik b. Sa'saa Hz. Muhammed'den �unlan aktanyor:
(Muhammed) ben Kabe'nin yamnda uyku ile uyamk arasm­
da, iki ki�inin ortasmdayd1m. Bana altmdan bir legen geti­
rildi, i<;i hikmet ve imanla doluydu. Gogsiimii a<;tllar, sonra
i<;imi zemzem suyu ile y1kad1lar ve o iman ile hikmeti i<;ime
b1raktilar. Ondan sonra katirdan kii<;iik, e�ekten biiyiik be­
yaz bir hayvan getirildi, ben ve Cebrail ona binip goklere
91ktik diyor. Aynca burada, bu olay oldugunda heniiz bana
vahiy gelmemi�ti diyor. Vahiy gelmemi�ti demekten mak­
sat, benim bu ozel konuda, Miraca/uzaya gidecegime dair
bir vahiy gelmemi�ti, bu bana siirpriz oldu demektir. Yoksa
daha once (islam mantlgma gore diyorum) kendisine vahiy
gelmi�ti. Burada farkh bir ameliyat daha ortaya 91k1yor.
Sayle ki: Bundan onceki olayda Cebrail evime geldi, orada
gogsiimii a<;tl ve biz goklere 91ktik diyor. Burada ise Ka­
be'ye geldiler, orada gogsiimii a91p y1kad1lar ve biz bir hay­
vana binip gok yolculuguna 91ktik diyor. Bu durumda (iddi­
asma gore) bir defadan fazla uzaya 91km1�. Arna biz yine de
evinin o zaman Kabe'ye yakm oldugunu, hatta biti�ik oldu­
gunu kabul edelim ve bunu ayn bir ameliyat ve ayn bir uzay
yolculugu olarak saymayahm, ameliyatlannda biraz indirim
yapahm. Bu rivayet Buhari'de bir<;ok yerde ge<;iyor.86
Yine bitmedi; Buhari'de anlatllanlarla devam �delim. Bu
sefer Enes b. Malik kendisi anlatlyor. Muhammed, ben isra
gecesi Kabe'de uyuyordum. U<; melek geldi. Kendi aralann­
da beni sordular, hangisidir diye. (Hatirlanacag1 iizere yuka­
nda da ge<;ti ki daha kii<;iikken gelen melekler yine birhirle­
rinqen sormu�lar; Muhammed hangisidir diye. Bunlar ya

86 a-Buhari, Bedu'l Halk, bab 6/3207, Ehadisi Enbiya, bab 22/ 3393 ve
43/ 3430, Menak1b-i Ensar, bab 42/3887.
b· Miislim, iman boliimti, bab 74/164, no: 264.

60
her defasmda farkh melekler veya unutkanm1�lar. Nedir ha
bire kimdir diye sormak! ) Onlardan biri �udur dedi. 0 gece
bana bir �ey yapmadan gittiler. Sonra ba�ka bir gece geldi­
ler ve hie konu�madan beni ahp zemzem kuyusuna gotiirdil­
ler. Cebrail gogsilmil a<;:t1, zemzem suyu ile temizledi, sonra
altmdan bir tepsi dolusu iman ve hikmet getirdi, o imanla
hikmeti icime b1rakti ve gogsilmil kapatti. Ondan sonra
Cebrail ile gok yolculuguna c1ktik, diyor. Tilm bunlan ayn
ayn ameliyatlar sayarsak say1 hayli kabank olur. Bir- ikisini
tek bir ameliyat olarak kabul etsek bile yine gortildiigi.i gibi
gecirdigi ameliyat say1s1 epey fazla.87
Baz1 tarihciler (ibni Kesir, ibni Asakir gibi) burada �u
farkh rivayeti de aktarm1�lard1r. Enes anlat1yor: Melekler
Muhammed'in gogsilnil acmadan tic gece list iiste gelip sor­
mu�lar, adeta ke�if yapm1�lar o mudur diye; sonra dordiln­
cil gi.inil onu ahp zemzem kuyusunun yamna gotilrilp karm­
m acm1�lar, diyor. 88
ilginctir ki, ister Kabe'deki ameliyat olsun, ister Sadogul­
lannda cocuklarla oynarken, ister Mekke i;:evresindeki col
hikayesinde olsun hep Cebrail beraberinde ici iman ve hik­
metle dolu altmdan bir tepsi getirmi�; Hz. Muhammed'i
ameliyat ederken zemzem suyu ile onun icini y1kay1p tepsi­
deki o iman ve hikmeti ii;:ine bo�altlp karmm dikmi� �eklin­
de ortak bilgiler var.89
Yalmz ilk islam tarihc;:ilerinden ibni Hi�am (h.218.o), ib­
ni Sad (h.230.o) ve Taheri (h.310.o) gibileri Muhammed'in

87 Buhari, Menak1b, bab 24/3570 ve Tevhid, bab 3717517.

88 a-ibni Asakir, Tarih-ii Medinet-i D1ma�k, c.3/461.
b-ibni Kesir, Bidaye-Nihaye, Muhammed'in siitanneligi ba�hg1 altmda,
c.3/408.
89 a-Siyer-i ibni Hi�am, c.11189.
b-Beyhaki, Delal-i Niibiivve, c.l/221, no: 168.

61
bu olaym1 anlatuken kar rivayetini de yazm1�lard1r. Mu­
hammed, bana gelen o iki �ah1s (ki ona gore melek) tizerin­
de beyaz elbise ve i<;:i kardan dolu altmdan bir tepsi vardi.
Gogstimti a<;:t1lar, i<;:imi ve kalbimi o kar ile y1kad1lar. Ya­
mmdaki 9ocuklar bunu gortince gidip stitanneme (Halime)
'Muhammed oldtirtilmti�ttir' demi�ler, �eklinde anlatir. Ta­
rih9i tbni Asakir (h.571 .o), Hz. Muhammed'in ge9irdigi ttim
ameliyatlarla ilgili onlarca rivayet sunmu�tur. Bir de kar ri­
vayetinde zemzem suyu ile y1kadilar �eklinde farkh bir ak­
tanmm da soz konusu oldugunu yazmi�tir.90
Ttim saglam rivayetlerin ortak yanlan, hepsinde altmdan
tepsi var, zemzem suyu var, karmm a<;:1p i9ine iman ve hik­
met buakmak var. Acaba halk arasmda me�hur olan 'Altm
tepside sunmak' sozti koken itibariyle Muhammed'in bu ha­
disesine mi dayamr!
Az once de belirtildigi gibi bu ameliyatlardan birka9 ta­
nesini birle�tirsek bile; yine en az dart-be� sefer ameliyat
ge9irdigi ortaya 91kar: Artik onlan birle�tiremeyiz. Biri, he­
ntiz kti9tikken (26 ayhk) 9ocuklarla oynad1g1 bir s1rada, biri
on bir ya�ma ayak basm1�ken Mekke'de bir 9olde olmu�.
Bir digeri Hatice ile birlikte itikafta iken bir ara d1�an 91kti­
gmda olmu� (tabii ki Hatice gormemi�; kendini anlatim1) ve
ondan soma vahiy ba�lam1�. Birinde, Cebrail onun evinin
tavamndan i<;:eri girip ona belli bir zaman vermi� ve saati ge­
lince ameliyat olmu�. Bir de Kabe'de uyku ile uyamk ara­
smda iken ti<; melek gelip onu zemzem kuyusuna gqttirtip
ameliyat etmi�ler. Burada diyor ki Kabe'nin Hatim denilen

90 a-ibni Sad, Tabakat, c.11125-126.

b-Taberi tarihi, c.1/975.
c-Siyeri ibni Hi�am, c.1/191.
d- ibni Asakir, Tarih-ti Medinet-i D1ma�k, c.3/458-480.

62
yerindeydim (kimi rivayetlere gore Hier denen yerdeydim),
beni aldilar diye ge<;:iyor. Bunlan tek ameliyat olarak saya­
hm. Arna yine de bilgiler gosteriyor ki birka<;: ameliyat ge­
<;:irmi�. Su kesin ki, Hz. Muhammed arkada�lanna, 'Cebrail
geldi beni ameliyat etti, i<;:imi zemzem suyu ile y1kadi. . . ' di­
ye anlatm1�tlr. <;:iinkii kaynaklar gii<;:lii, anlatanlar da Hz.
Muhammed'in sad1k arkada�lan ve sayilan da epey fazla.
Kald1 ki �imdiye kadar kimse de bunlara itiraz etmemi�tir.
Dikkatten ka9mamas1 gereken bir nokta daha var: Bu me­
lekler onun karmm a<;:arken her defasmda kottiliiklere miisa­
it yeri kesip atm1� ve i<;:ini temizlemi�ler. Burada sormak la­
z1m: Acaba baz1 hastahklar gibi (hani insan ameliyat olursa
yine ortaya 91kar ya) onunki de yenileniyormu� ki ha bire
ameliyat iizerine ameliyat etmi�ler. Yoksa Mira<;:/uzay yolcu­
lugu i<;:in bir hazirhk m1ym1�; uzaya gitmek i<;:in bu kadar ame­
liyat ge<;:irmesi, zemzem suyu ile y1kanmas1, altm tepside su­
nulan imanla i<;:inin doldurulmas1 m1 gerekiyormu�!
Bir de �u var: Muhammed'in tiim bu ameliyatlan kii<;:tik
ya�tan peygamber olana kadar hep Mekke'de olmu�tur.
Enes b. Malik ise Medinelidir ve Muhammed 53 ya�mda
iken Medine 'ye geldiginde Enes daha on ya�lannda bir 90-
cuk. Annesi onu gotiiriip Muhammed'e teslim ediyor, sana
hizmet etsin diyor. Bu hayat hikayesini Enes kendisi anlati­
yor ve en ba�ta Buhari'de ge<;:iyor. Tekrar ediyorum; bu
olup bitenleri Muhammed kendisi anlatm1� ve hadisler yaz1-
hnca bu �ekilde kayda ge<;:mi�tir.91
Bu ameliyatlan goren yok (zaten boyle bir �ey de ola­
maz); hep kendisi anlatm1�. <;:iinkii Ebu Zer-i G1fari olsun,
Ebu Hiireyre olsun Muhammed'den soruyorlar, peygam­
berligin ilk i�aretini ne zaman aldm diye. 0 da falanca yer-

91 Buhari, Nikah bi:iliimii, bab 67/5166.

63
lerde ba�lad1 diyor. Melekler evime geldiler, beni goti.irdi.i­
ler soylemi ona ait. Keza si.it annesinde iki ya�mdayken ge­
<;irdigi ameliyati da kendisi anlatlyor.92
Yukanda da ge<;ti ki, en ba�ta Buhari ve Mtislim'de var
olan hadislere gore Hz. Muhammed kendisi, bunlar ba�1ma
gelince ya uykudayd1m, ya da uyku ile uyamkhk arasmday­
d1m diyor. Herhangi bir insan da ri.iyasmda bunlan gorebi­
lir/gayet normaldir. Bundan olagani.isti.i bir pay 9karmamn
anlam1 yoktur. Akll ve ilmi bir yana birakahm; bir kere var
olan bilgilere bakllmca rahat bir �ekilde �u ortaya <;1kar ki,
kendisi bunlan ya ri.iyada gormi.i�ti.ir ya da bu ancak bir kur­
gudur; ki bunu zaman zaman hatirlatmm. Demek ki o gi.i­
ni.in toplumu ti.imden degilse de bu ti.ir �eylere inanmaya
mi.isaitmi�. Ger<;i, hala bunlara inanan insanlar az mi sanki !
Buraya kadar anlatt1klanm hadislerde ge<;iyor. Dikkat
edilirse bu birka<; sayfahk ba�hkta gosterdigim hadis ornek­
leri genelde Buhari ve Miislim'den. Aslmda bunlan dogru­
layan bir sure de var Kur'an'da: in�irah suresi. Konumuz
olan ameliyatla ilgili surenin ba�mda �oyle deniliyor: "Biz
senin (Muhammed'in) gogstinii a�achk nn? Senin iizerin­
den agrr yii.kii lndirmedik mi?"
Bu ayetlerle ilgili farkh yorumlar yap1lm1�sa da, bir kere
insan yukanda anlatllanlara bakmca ayetlerin Hz. Muham­
med'in gogsi.iyle/ameliyatlanyla ilgili oldugunu rahathkla
anlar. Hani hadislerde deniliyordu ki, Cebrail Muham­
med'in gogsi.ini.i a<;m1� ve i<;indeki koti.ili.ige mi.isait p�r<;ay1
<;1karm1�, onun yerine hikmet ve iman birakm1�. i�te az on­
cekii ayetler a<;1k bir �ekilde bunu onayhyor. Hele hikmet
nedir; eminim ki hikmet denince hi<; kimse bundan bir �ey
anlamaz. Bununla ilgili <;ok tammlar yap1lm1�. Bir de altm

92 Elbani, Silsiletii-1 ehadisi sahiha, c.4/59-60, no: 1545 .

64
tepsilerle defalarca Hz. Muhammed'in i<;:ine iman doldur­
mak, zemzem suyu ile i<;:ini y1kamak ne demek! Peki, imam
yok muydu ki ha bire altm legenlerde iman getirip takviye
geregi duyulmu�! 0 son peygamber olarak eger birka<;: ame­
liyatla, zemzem suyu ile y1kamakla, altm tepsilerdeki ima­
nm i<;:ine konmas1yla ancak temizlenmi�se vay normal va­
tanda�m haline!93
Diyelim ki bu ameliyatlar ger<;:ekle�mi�, % 100 dogru ka­
bul edelim! Peki, bunun bize, insanhga ne faydas1 var? Hep
soyliiyorum; bizim i<;:in, insanhk i<;:in onemli olan �udur:
Acaba hepimiz nas1l huzur i<;:inde, mutlu, sava�s1z bir �ekil­
de, karm tok, dtinyaya geldigine bin pi�man olmadan ya�a­
nz? Yani bize ya�am i<;:in formtil laz1m, bu onemli. Yoksa
Muhammed'in one stirdtigti kerametlerin-mucizelerin ben­
zerini pek <;:ok yerde gozlerimizle gortirtiz. Muhammed'inki
ise sadece kendi anlatimlarma dayamr/ goren yok. Ha �u
var: Enes diyor ki, ben Muhammed'in gogstindeki diki� izi­
ni gordtim. Acaba Enes bunu soylemi� mi; demi�se artik ka­
y1ts1z �arts1z inanmak m1 gerekir? Sayet iz gormti�se; belki
<;:ocukken yere dti�tip yaralanm1�, belki o iz bir kaza sonucu
meydana gelmi�. Bunda ne var ki.
Biliyorum ki bu kitab1 okuyanlar hayretler i<;:inde, acaba
bu <;:agda yazar bunlan kime anlattr, kim bunlara inamr di­
yecekler. Arna �u bir ger<;:ek ki bunlar, Kur'an'dan soma en
saglam kaynaklar kabul edilen ba�ta Buhari ve Miislim'de
anlatihyor ve 14 as1rdan beridir bunlara itiraz eden de yok.
Tam tersine; camilerde, ilahiyatlarda, televizyon programla-

93 Hikmet: a-i�leri en dogru ve en uygun bi<;imde yapmaklir. b-E�yanm

hakikatinden bahseden ilimdir. c-E�yada gizli iliihi s1rlar ve gayelerdir. d­
Amelle birlikte ilimdir. e-Faydah ilim ve giizel i�lerdir. f-insandaki aklm isti­
kamet iizere ve a�mhklardan uzak olma derecesidir.

65
nnda ve degi�ik yerlerde bunlar zevkle anlatthyor ve bunla­
n izleyenlerden aglayanlar oluyor.
Bir de sozde melekler onu ameliyat ederken, Slftlna mil­
hilr vurmu�lar ki art1k sen son peygambersin, senden sonra
peygamber gelmeyecek, bu kurum kapand1 diye bir milhilr
vurmu�lar. Sanki evraktIT; ona milhilr vurulup onaylamyor
gibi. Bu milhilr olaym1 ilerde bag1ms1z bir ba�hk altmda i�­
leyecegim. Bu bolilmle ilgili bu kadar bilgi samnm yeterli.

66
 IV. BOLUM

HZ. MUHAMMED'1N UZAY YOLCULUGU

(M1RA<; HADtSESt)

Evet; bu kadar ameliyattan sonra art1k uzay yolculugu

ba�hyor. Mirac, yine isra gibi Mekke doneminde Hz. Mu­
hammed'in bir gecede goklere gotiiriiliip tekrar aym gece
geri getirildigi olaya denir. K1sa bir ifadeyle; Hz. Muham­
med'in goklere �Ikma olayi demektir. 1sra olay1 geceleyin
oldugu gibi Mira� da gece olmu�tur. Dikkat edilirse Hz.
Muhammed'in bu gibi mucizeleri hep gece olmu� ve goren
de olmam1�tu; sadece Muhammed'in kendisi bunlar ba�1ma
geldi diye one silrmil�tilr. Su da var ki, isra hakkmda ayet
vard1 (yukanda sundum) ancak Mirac hakkmda ayet yok­
tur. Mirac yalmz hadislerde ve tarih kaynaklannda anlatihr.
Once Mirac teriminin Kur'an'da bir taramas1m yapahm;
kac yerde geciyor, ne gibi anlamlara geliyor buna bakahm.
Mirac (a.r.c) kokiinden gelir. Bunun tilrevleri Kur'an'da on
yerde geciyor. Dort yerde ilcilncil tekil kahbmda (ye'rii­
cti/te'riicii) �imdiki zaman ve gelecek zaman fiil kahbmda
kullamlm1�. Ornekleri �oyledir:
67
 "Gokten yere kadar olan blittin i�leri Allah dtizenler,
soma, i�ler sizin hesabm1za gore bin y1l kadar tutan bir glin
ic;:inde ona (Allah'a) yiikselir." Ben burada kelime anlam1
lizerinde duruyorum; yoksa ayetin anlam1 c;:ok faydas1z:
Neymi� 'i�ler sizin hesabm1za gore bin yil kadar olan bir
glinde ona ylikselir' climlenin anlam1! Hic;:bir faydas1 yok.94
"Allah, yere gireni, yerden c;:1kam; gokten ineni ve oraya
yU.kseleni bilir."95 Bu ayet Kur'an'da iki yerde gec;:iyor. Bir
ba�ka surede, "Melekler ve Ruh (Cebrail) ona (Allah'a) sli­
resi elli bin y1l olan bir glinde yiik.selir" diyor. (Madem Al­
lah her yerdeyse bu ne demek ! Demek belli bir yeri var ki
melekler onun yamna vanr.)96 i�te tlim bu orneklerde gec;:en
yiik.selme anlam1 'Ye'rlicli/te'rlicli' fiil kelimesinden c;:1kar.
Kur'an'da (a.r.c) koktinden iki yerde slfat olarak A'rac' ke­
limesi gec;:iyor ki, bu bamba�ka bir anlama gelir. Topal de­
mektir. Dolay1s1yla bunun konumuzla hie;: ilgisi yoktur.97 Yi­
ne ( a.r.c) koktinden c;:ogul olarak iki yerde Mearic kelimesi
gec;:iyor. Bir yerde yliksege c;:1kma arac1 olarak merdivenler
anlammda kullamlm1�; diger yerde 'Yli.kseli� yollannm sahi­
bi olan Allah' �eklinde98 yine ylikseli� anlammda kullaml­
m1�t1r. Bir yerde yine: Onlara (inanmayanlara) gokten bir
kap1 ac;:sak oraya �acak olsalard1; yine gozlerimiz dondti­
rlildti, bak1�lanm1z sarho� edildi; belki de biz btiytiye c;:arptl­
nlm1� bir toplumuz diyeceklerdi' deniliyor. Burada yine ke­
limemiz yukanya, goklere c;:1kmak anlammda kullamlm1�;
bildigimiz Mirac;:'la hie;: ilgisi yoktur.99

94 Secde suresi, ayet 5 .

•
9 5 Sebe suresi, ayet 2, Hadid suresi, ayet 4 .
96 Mearic suresi, ayet 4 .
9 7 Nur suresi, ayet 6 1 ve Fetih suresi, ayet 1 7 .
9 8 Zuhruf suresi, ayet 3 3 v e Mearic suresi, ayet 3 .
9 9 Hier suresi, ayet 14.

68
 Bunlar d1�mda Mirac;:'la (Hz. Muhammed'in goklere c;:1k­
mas1yla) ilgili herhangi bir ayet yoktur. Necm suresinden
baz1 ayetleri isra ve Mirac;:'la ili�kilendirmi�lerdir; ancak
bunlann da bu iki olayla hie;: ilgisi yoktur. Zaten isra boli.i­
mi.inde bunlar hakkmda gerekli bilgi sunuldu. Su da var ki,
Kur' an' daki ayetlere bak1ld1gmda ( oyunun kuralma gore)
Muhammed'in goklere c;:1kmad1g1 kolay anla�ll1r. isra olay1-
nm anlat1ld1g1 surede i.ist i.iste gelen �u ayetler vard1r: Dedi­
ler ki, (Ey Muhammed!) bize yerden bir pmar fl�k1rtmad1k­
c;:a; yahut hurmalardan, i.izi.imlerden olu�an bir bahc;:en olup,
aralarmdan �anl �anl 1rmaklar ak1tmad1kc;:a; yahut iddia et­
tigin gibi, gokyi.izi.ini.i i.izerimize parc;:a pan;a di.i�i.irmedikc;:e;
ya da Allah'1 ve melekleri kar�1m1za getirmedikc;:e veya altm
cevherinden bir evin olmad1k9a; ya da (sen) gage 91kmad1k-
9a sana asla inanmayacag1z. Bize gokten okuyacag1m1z bir
kitap indirmedikc;:e, gage <;1kt1gma da inanacak degiliz. De
ki, rabbimi tenzih ederim. Ben ancak peygamber olarak
gonderilen bir insamm' anlammda ayetler. 1 00
Bunlar ortada dururken kalk1p baz1 rivayetlere dayana­
rak (ak1l ve ilim bir yana) Hz. Muhammed'in goklere c;:1kt1-
gm1 kabul etmek; bu ayetlere terstir. <;i.inki.i muhalefet on­
dan apac;:1k mucize istiyor, bastmyor; ancak kendisi bir �ey
yapam1yor. Hal bu iken bir gece karanhgmda baz1 olagani.is­
ti.i olaylar gordi.im, bilmem Kudi.is'e ve goklere <;1kt1m gibi
sozlerin bir anlam1 kalmaz. Her �eyden once az onceki ayet­
lere ters di.i�er. Mucize, olagani.istti bir olay1 gosterip insan­
lan hayrete di.i�tirmekse, Hz. Muhammed bunu insanlara
gostermeliydi. Mucizesini bir gece karanhgma havale etme­
nin ne faydas1 var?

100 isra suresi, ayetler 90-93.

69
 Kur'an'da Mirac olay1 i!?lenmedigine gore; i!? hadislere ve
islam tarihine dii!?er. Simdi de bunun nasil i!?lendigine Mi­
rac'la ilgili Buhari ve Mtislim'deki hadislerle ba�layahm. Bu
iki kaynakta Mirac hakkmda hem fazla rivayetler var, hem
de bunlan aktaran sahabi say1s1 fazla.
Enes b. Malik'in Malik b. Sa'saa'dan aktard1g1 rivayetle
ba�layahm. Hz. Muhammed gecirdigi ameliyah, altm tepsi
ve zemzem suyunu anlatt1ktan soma, 'Ban.a Burak diye ka­
trrdan ktiytik., merkepten btiytik beyaz bir hayvan getirilcli;
ona binip Cebrail ile birlikte uzay yolculuguna �bk ve go­
gun ilk katmm kapISma vardik' diye uzunca bir �eyler anlat­
maya devam ediyor. Bu Burak denilen hayvamn hikayesi
Muhammed zamanmda yeni ortaya c1kan bir hadise degildi.
Oteden beri bu inane vard1. Nitekim kitaplarda bu belirtili­
yor. Hz. Muhammed ac1k bir !?ekilde, daha once peygam­
berlerin de zaman zaman bindigi Burak'a bindim diyor.101
Bu uzunca hadisin bir yerinde diyor ki, ameliyattan soma
direkt goklere (Mirac'a) c1ktik. Yani isra gecesinde soz ko­
nusu olan Mescid-i Aksa'ya gotiiriilme bilgisi burada yok.
Zaten bu farkh bilgilerden dolay1 kimileri, '1sra olayi ayn­
drr, Mirac ayndrr' demi!?lerdir. Bunlar ayn m1 degil mi ko­
nusunu aynca bag1ms1z bir ba!?hk altmda izah edecegim. 102
Az onceki hadis cok uzun. Ben sadece k1sa bir boliimii­
nii sundum. Hep hahrlatiyorum; bu hadisler hem Buhari'de
birden fazla yerde, hem de Mtislim'de geciyor. Ancak Bu­
hari'de gecen iki rivayetten birinde Muhammed �oyl(( ba!?h­
yor. Bu ameliyat, B urak'a binmek isra gecesinde, Allah ta­
rafmdan yiiriittildiigiim gecede oldu diyor. Devammda, biz

101 Suyuti, isra ve Mira�, hadis no: 8. Beyhaki'nin Delaili'nden naklen.

102 a-Buhari, Bedu'l Halk, bab 6/3207, Menak1b-i Ensar, bab 42/3887.
b-Mi.islim, iman boli.imi.i, no: 1 64.

70
Mescid-i Aksa'ya ugrad1k demiyor. Malum Mira<; da isra gi­
bi geceleyin gerc;ekle�tigi ic;in buradaki gece yi.iri.iyi.i�i.inden
gaye 'Mirac;'tir demekte mahzur yoktur. Az onceki rivayeti
Enes b. Malik, Malik b. Sa'saa'dan aktarm1�. Bir de Enes'e
mal edilen bir rivayet var, o da Buhari ve Mi.islim'de ortak
i�lenen rivayetlerden biri.
Enes, Hz. Muhammed'in on y1lhk yaveri: Sozde her �eyini
yakmdan takip eden, bilen biri, onun sekreteri. Mirac;'la ilgili
tic; rivayet ona dayamr. Birini az once sundum ki, kendisi Ma­
lik admda ba�ka bir sahabiden alm1�. Birini, Muhammed'den
degil; ikinci ki�i Ebu Zer-i G1fari'den alm1�. Bir digerini de
kendisi dogrudan Hz. Muhammed' den alm1�. Buhari ve Mi.is­
lim'de gec;en bu tic; rivayetin teferruatmda bir iki noktada fark
varsa da ana omurgas1 aymd1r. Enes'in dogrudan aktard1g1 ri­
vayet de hemen hemen az once Malik b. Sa'saa'dan aktard1g1
rivayetin ayms1d1r. Ondan da kisa bir boli.im sunay1m.
Enes b. Malik de Hz. Muhammed Mescidu'l-Haram'da
uyurken meleklerin onun yanma geldiklerini, onu ameliyat
edip zemzem suyu ile onu y1kad1klanm, ic;ine iman doldur­
duklanm, sonra Cebrail'in onun yarasm1 dikip Muhammed'le
birlikte uzay yolculuguna c;1kt1klanm uzun uzad1ya anlatiyor.
Ancak �u var ki, bu rivayette de uzaya c;1kmca Mescid-i Ak­
sa'ya ugrad1klan bilgisi yok. Bunlarm uzay arac1 (Burak de­
nen; e�ekten bi.iyi.ik, katirdan ki.ic;i.ik hayvan) Mekke'den uza­
ya direkt kalk1� yap1yor. Enes rivayetinin ozeti bu. 100
Enes bu sefer Ebu Zer-i Gtfari'den aktanyor: Hz. Mu­
hammed, ben heni.iz Mekke'de iken evimin tavam ac;1ld1 ve
Cebrail ic;eri girdi. Gogsi.imi.i ac;tiktan sonra ic;imi zemzem
suyu ile y1kad1. Sonra altmdan bir legen getirdi, ic;i hikmet
ve iman ile doluydu. Onu ic;ime bo�altt1ktan sonra gogsi.imi.i

103 Buhari, Tevhid, bap 37/7517, Miislim, iman, no: 162.

71
kapatt1. Sonra elimden tuttu, biz gok yolculuguna ba�lad1k,
�eklinde devam ediyor. Evet; sundugum tiim bu rivayetler
hem Buhari, hem de Miislim'de gec;iyor.104
Hem olaym Mekke'de, hem de bir riiya hadisesi oldugu
konusunda ihtilaf yoktur. Ancak kimi rivayetlere gore Ceb­
rail Muhammed'in evine gelip onu ameliyat ettikten sonra
goklere gotiirmii�, kimilerine gore olay Kabe ic;inde olmu�.
Ev rivayetinde sadece Cebrail'in geldigi bilgisi var. Kabe ri­
vayetlerinde ise gelenler tic; ki�iymi� ve bunlar bir sefer gelip
k1sa bir yoklama yap1p donmii�ler, daha sonra bir daha gelip
Hz. Muhammed'le konu�madan hemen onu ahp zemzem su­
yunun oldugu yere gotiirmti�ler. Orada Cebrail ameliyat i�­
lemini bizzat kendisi yerine getirmi�, daha sonra altm tepsi­
deki iman ve hikmeti Muhammed'in ic;ine doldurmu� ve tek­
rar karmm kapatlp uzay yolculuguna ba�lam1�lar. Burada
tiim rivayetlerin ortak yam, Muhammed'in gogsiiniin ac;1lm1�
olmas1, ic;inin zemzem suyu ile y1kanmas1 ve altm legendeki
iman ile hikmeti Muhammed'in ic;ine b1rak1p karmm kapat­
t1ktan sonra uzay yolculuguna c;1kmas1. Kimi rivayetlerde
Burak admda bir hayvana binip uzay yolculuguna c;1ktJk di­
ye gec;iyor, kimilerinde (hayvan ismi gec;meden) sadece Ceb­
rail elimi tuttu biz goklere c;1ktJk �eklinde bilgi veriliyor.
Bunlar detay; ben bu gibi farklan bir c;eli�ki, bir sorun olarak
gormiiyorum. Onemli olan Hz. Muhammed'in goklere c;1k­
ma olay1m one siirmesi ve insanlann buna inanmas1!
Sonuc;ta en ba�ta Buhari ve Miislim'de kesin ifadeler var­
dIT ki Muhammed'in Mirac; gecesinde goklere c;1k1p baz1
olaylan gordiikten sonra, 'Cebrail bana, Allah'm izniyle in
dedi, uyanmca baktrm ki Mescid-i Haram'day1m diyor. rns

104 B uhari, Namaz bi:ili.imi.i, bab 1/349, Mi.islim, iman no: 163.
1 05 Buhari, Tevhid, bab 3717517, Mi.islim, iman bi:ili.imi.i, no: 262.

72
Bir de Cebrail onu goti.iri.irken B urak denen binite bindirip
goti.irmi.i�. i�i yukanda bitince Cebrail ona, Allah'm izniyle
in demi�. 0 da gozlerini a<;:mca kendini Kabe'de bulmu�.
Demek ki doni.i�te ara<;:s1z inmi�. Bakahm kitabm sonuna
kadar daha neler gorecegiz! Kitabm sonunda bu gibi kera­
met/mucizelerin hayal-ri.iyalardan ibaret olduguna ili�kin
Buhari'den somut bir ornekle izah edecegim.
Simdiye kadar sundugum bilgiler Buhari ve Mtislim'den-
di. Malum bu iki tinli.i hadis alimi hicri ti9tinci.i asuda ya�a­
m1�lard1r. Buhari hicri 256'da, Mlislim'de 26l 'de vefat et­
mi�tir. �imdi de bunlardan once ya�am1� olan hadis alimle­
riyle islam tarih9ilerin kaynaklanna bir bakahm; konu hak­
kmda bunlarda neler var gorelim.
ilk islam tarih9isi tbni ishak:'tan (h.87-151) ba�layahm.
Kendisi isra i<;:in ozel bir ba�hk a<;:1yor ve ozetle �unlan an­
latiyor: 0 gece Muhammed Mekke'den Kudi.is'teki Mescid­
i Aksa'ya (iliya) gottirtili.ir. Sahabilere, o gecede ibrahim,
Musa, isa ve bir9ok peygamber gordtigtini.i anlatlr. Yine
kendisine o gecede su, i<;:ki ve slit sunuldugunu, kendisinin
si.iti.i tercih ettigini anlat1r. Yine o gece cennetle cehennemin
kendisine gosterildigini, goklerde ba�ka da bir<;:ok �ey goste­
rildigini ve namazm farz k1hnd1gm1, bunun da hicretten 16
ay once gen;:ekle�tigini yaz1yor ibni ishak. Bu bilgileri tbni
Hi�am (h.150-213) da yazm1�; ancak kendisi tbni ishak:'tan
aktard1g1 i<;:in onun sundugu bilgilere aynca ozel bir yer ver­
meyecegim. 106
insan ibni ishak'm bu aktard1klanna bakmca isra ile Mi­
ra9'm birbirlerinin devam1 olduklanm ve aym gecede mey­
dana geldiklerini gori.ir. Ci.inki.i anlat1mda Hz. Muham­
med'in goklerde bulundugu soz konusu. Yine namazm bu

106 ibni ishak, Siyer kitab1, s.309.

73
gecede farz ktlmdtgt bilgisi var. Yam sua Mekke'den Mes­
cid-i Aksa'ya gotiirtildiigii bilgisi ve kendisine sunulan bazt
ic;eceklerden soz ediliyor.
Bu sefer ibni ishak'la aym asuda ya�amt� olan tbni
Hemmam'dan (h.126-211) bazt bilgiler sunahm. Kendi
Kur'an tefsirinde bu konuda uzunca bazt bilgiler aktanr.
Bunlan ozetleyerek sunacagtm. ibni Hemmam verdigi bilgi­
leri sahabi Ebu Sait Hudri'den aktanyor. Ebu Sait de Hz.
Muhammed'den duydugunu belirtiyor. Muhammed olayt
�oyle anlattyor: isra gecesi Burak denen katudan biiyiik,
e�ekten kiic;iik bir hayvan getirildi. Benden once de pey­
gamberler ona binmi�lerdi (Adeta peygamberlere ozel bir
ara<;). Ben ona binip yola <;tktlm. Giderken bir ara yolun sa­
gmda bir ses duydum, ey Muhammed durur musun, dedi,
ben ilgilenmedim, yoluma devam ettim. Bir ara sol taraftm­
dan bir ses geldi, ey Muhammed bekler misin, dedi. Ben yi­
ne dinlemedim, yoluma devam ettim. Giderken yolda tiim
giizelliklere haiz bir kadm gordiim, ellerini kaldmp bana,
durur musun, dedi. Ben yine yoluma devam ettim ve Beyt-i
Makdis/Kudiis'teki iliya camisine geldim. 0 Strada hayvan­
dan indim ve daha once peygamberlerin bagladtklan gibi;
ben de onu kaptdaki kulpa bagladtm ve mescide girip na­
maz ktldtm.
0 strada Cebrail yolda neler gordiiklerimizi sordu, ben
de teker teker anlatttm. Bana dedi ki, ilk sag tarafmda gor­
diigiin ki�i seni Y ahudilige davet ediyordu. �ayet durs!lydm
iimmetin Yahudi olacakti. Sol tarafta gordiigiin ikinci ki�i
ise fltristiyanhga davet edendi. Eger <;agnsma icabet etsey­
din senin iimmetin Huistiyan olacakti. 0 gordiigiin <;ok gii­
zel kadm ise diinyadu. �ayet ona cevap verseydin iimmetin
diinyayt ahirete tercih etmi� olacaktt, dedi. Bundan sonra
biz gok yolculuguna ba�ladtk, �eklinde devam ediyor. Bu da
74
neredeyse Buhari ve Milslim'de gec;:enlerin aymsm1 anlat1-
yor (Burada biraz daha detay var). Bunun da anlatimmdan
net ortaya 91k1yor ki, isra ile Mira<;: aym gecede meydana ge­
len birbirlerinin devam1 hadiseler. Bilindigi gibi isra yerde,
Mekke ile Mescidii-1 Aksa arasmda meydana gelmi� bir ge­
ce yiiriiyii�ii. Ancak burada Hz. Muhammed'in goklere c;:1k­
masmdan da soz edilince i�in i<;:ine Mira<;: da girmi� olur. 107
tbni Sad (h.168-230), Mira<;: i<;:in ayn, isra ic;:in ayn bir
ba�hk ac;:m1�. Onun anlatimma gore isra ile Mira<;: ayn za­
manlarda meydana gelmi� ve hatta Mira<;: isra'dan once ger­
c;:ekle�mi�. Ona gore Mira<;: olay1 hicretten 18 ay once Rama­
zan'm 17'sinde bir cumartesi gecesi ger<;:ekle�mi�. Bir gece
Cebrail ile Mikail gelip onu ahp goklere gotiirmii�ler. Ora­
da birc;:ok peygamberle kar�Ila�m1�, yedinci katta Sidretii-1
Miinteha'ya kadar gitmi�, orada cennet-cehennemi gormii�,
o gece be� vakit namaz farz k1lmm1� ve yedinci katta kalem
sesleri duymu�, �eklinde anlatiyor. Bundan soma da isra
ic;:in ozel bir ba�hk ac;:1p anlatmaya devam ediyor tbni Sad.
Burada onemli olan �u: isra olay1 hicretten bir yil once Re­
biiilevvel aymm 17' sinde gerc;:ekle�mi� ve Hz. Muhammed
Kudiis'teki Mescid-i Aksa'ya gotiiriilmii�tiir, diyor. Burada
Burak denen hayvam, Hz. Muhammed'in o gece neler gor­
diigiinii, neler yaptigm1 da anlatiyor. 108
Bu hadisleri ilk toplayanlardan tbni Ebi Seybe'yi (h.159-
235) dinleyelim. Kendisi Mirac;: ic;:in ozel bir ba�hk ac;:1p Bu­
hari ve Miislim'de gec;:en ve Enes b. Malik'e atfedilen hadi­
si aktanyor. Burada Burak'tan soz ediyor; Muhammed'in
ona bindigini, Beytii-1 Makdis'e gittigini, hayvandan inip
onu bir kulpa baglad1g1m, bunu daha onceki peygamberle-

107 Abdurrazzak tefsiri, isra suresi, c.2/283, no: 1527.

108 ibni Sad, Tabakat, c.1/181-182.

75
rin de yapt1gm1, camiye girip iki rekat namaz k1ld1gm1, ken­
disine i<;:ki ile slit ikram edildigini, daha sonra Cebrail e�li­
ginde goklere <;:1ktigm1 uzun uzad1ya anlatiyor. Bu hadis za­
ten yukanda Buhari ve Mtislim'den aktanlarak sunuldu.
Buna gore isra ile Mira<;: aym gecede olmu�. 109
Mezhep lideri Ahmet b. Hanbel (h.164-241) de Milslim'de
ge<;:en, Sabit Bilnani'nin Enes b. Malik'ten aktard1g1 hadisi i�­
lemi�tir. Hz. Muhammed'in anlatimma gore kendisinin Bu­
rak denen hayvana binip Kudils'teki Mescid-i Aksa'ya gitti­
gini, orada hayvam bir kulpa baglad1g1m, o kulpa daha once­
ki peygamberlerin de baglad1gm1, orada iki rekat namaz kd­
d1g1m, Cebrail'in ona iki ayn kapta i<;:ki ve silt sundugunu, da­
ha sonra goklere <;:1ktigm1 ve orada nelerle kar�da�tlg1m uzun
uzad1ya anlatiyor. Gorilldilgil gibi en ba�ta Buhari ve Mils­
lim'den hadisler sundum. Aynca ilk hadis alimlerinden de ay­
m bilgileri aktard1m. Hepsinde Muhammed'in Mira<;:'a <;:1ktig1
belirtiliyor. Tabii ki tilm rivayetler Hz. Muhammed'in anlatl­
mma bagh: Kendisi, ben bir gece kalk1p goklere <;:1ktim diye
iddiada bulunmu�; bunun otesi yok.

109 ibni Ebi Seybe, Musannaf, Magazi bi:ili.imi.i, bab 6/37585, c.13/20.

76
 V. BOLOM

iSRA VE MiRA<;I ANLATAN SAHABiLER

isra hadisesiyle ilgili zaten hem ayet var, hem de isra

admda Kur'an'da bir sure var. Bunu yukandaki bdltimlerde
belirttik. Mira<; ise islam'da saglam kabul edilen hadislerle
sabittir. Necm suresinde baz1 ayetler bununla ili�kilendiril­
mi�se de; bunlar zay1f yorumlardir. Yukanda bununla ilgili
gerekli kamtlar zaten sunuldu. isra hadisesinin detay1 vc Mi­
ra<;'la ilgili rivayetleri aktaran sahabilerin say1s1 fazla. Kald1
ki hepsi ismi duyulmu� me�hur sahabiler. Diger yandan bun­
larm anlatt1klan en ba�ta Buhari ve MOslim'de ge<;mekte.
Bunlan rivayet eden sahabilere gelince: En ba�ta Halife
Ebubekir, Halife Omer ve Hz. Ali'nin rivayetleri vardir. Ya­
m s1ra ibni Mesut, Ebu Zer-i G1fari, Malik b. Sa'saa, Ebu
Htireyre, Ebu Sait Hudri, Seddad b. Evs, Obey b. Ka'b, Ab­
durrahman b. Karz, Cabir b. Abdullah, Ebu Rabbe Bedri,
Ebu Leyla, Abdurrahman b. Amr b. As, Huzeyfe b. Yeman,
Btireyde b. Hasip, Ebu Eyytib el-Ensari, Ebu Omame Bahi­
li, Semtire b. Ctindtip, Ebu Hamra, Suheyip Rumi, Ommti
Hani, Hz. Muhammed'in e�lerinden Ommti Seleme ve Hz.
Ay�e. Aynca Ay�e'nin ablas1 Esma, ibni Omer, ibni Abbas
77
gibi bin;:ok sahabi, isra ve Mirai;'la ilgili Muhammed'den
ai;1klamalar aktarm1�lardir. Bunlardan kimileri konuya ili�­
kin k1sa, kimileri de detayh bilgiler rivayet etmi�lerdir.
Kastalani bu sahabilerden 26'smm isimlerini verdikten
sonra 'Bunlardan ba�kalan da isra ve Mirai; hakkmda bilgi
aktarm1�lardir' diye not dii�mil�tiir. Suyuti de isra ve Mirai;
hadisesini aktaran 28 sahabiden ayn ayn ornekler vermi�tir.
Bunlar d1�mda da rivayetler vardir; ancak bunlar milrseldir
diyor ve ornekler veriyor.110 Hafiz b. Ahmet Hakemi ise
bunlardan on sekizinin isimlerini vermi� ve biri;ogundan or­
nekler sunmu�tur. Kadl tyad ile tarihi;i ve mtifessir tbni Ke­
sir de bu ravilerle ilgili uzunca bir liste sunmu�lardir. ibni
Kesir kendi tefsirinde 25 sahabinin ismini sunduktan sonra
�u notu da dil�mil�tilr: Miisliimanlar isra hadisi hakkmda ic­
ma (goril� birligi) etmi�ler, isra hadisleriyle ilgili tevatiir
(kitleden kitleye aktarma) soz konusudur diyor. Tabi­
i ki ibni Kesir bunu tbni Dihye'den (h.633.o) aktanyor.111
Elbani, isra ve Mira<;:'la ilgili yazd1g1 ozel 9ah�masmda
ba�ta Halife Omer ve Hz. Ali olmak ilzere toplam 17 sahabi­
den detayh ornekler vermi�tir.112 Bu isimlerden Enes b. Ma­
lik, Ebu Hilreyre, Malik b. Sa'saa, Ebu Zer, ibni Abbas Ca­
bir b. Abdullah'm rivayetleri en ba�ta Buhari ile Milslim'de
defalarca tekrar edilerek ge<;:iyor. Kalanlann ise rivayetleri

1 10 Mtirsel hadis: Ravi zincirinde eksik isimler bulunan, ozellikle sahabi

ismi yazilmayan rivayet demek.
1 1 1 a-ibni Dihye, el-ibtac fi ehadisi-1 Mirac, s.59.
b- ibni Sad, Tabakat, c.1/182.
c-Kastalani, Mevahib-i Ledtiniyye, c.3/18.
1
d-Kad1 iyad, Sifa, c.1/239-255. Burada bircok raviden ornekler var.
e-ibni Kesir tefsiri, isra suresi, ayet 1, c.5/45.
f- Hafiz b. Ahmet Hakemi, Mearicti-1 kabul, c.3/1069.
g-Suyuti, Hasais-til-i Ktibra, c.1/378-406.
1 12 Elbani, isra ve Mirac, toplam 138 sayfa.

78
bu iki me�hur kaynakta yok. Bakahm nastl bir tablo ortaya 91-
kacak gorelim. Su da var ki, kendilerinden omekler sunaca­
g1m ki�ilerin hepsi sahabi, Hz. Muhammed'in arkada�lan.
Enes b. Malik, Malik b. Sa'saa, Ebu Zer ve ibni Abbas'm
Buhari ve Mtislim'de defalarca ge9en rivayetlerini toplu
halde ozetlemek isterim. Zaten yukanda bunlardan ornek
verdim. Bunlarm aktard1klan �u: Hz. Muhammed'in once
Cebrail tarafmdan gogsti a<;1hr ve i<;i zemzem suyu ile temiz­
lenir. Sonra i<;i iman ve hikmetle dolu bir altm legen getiri­
lir. 0 iman ve hikmet Muhammed'in i<;ine buak1hr ve gog­
sti kapatthr. Daha sonra Cebrail e�liginde Burak denen hay­
vana binip Mekke'den Kudtis'e, oradan da goklere 91kar.
Mekke'den yola 91karken ta goklere kadar bir9ok olayla
kar�1la�1r. Mescid-i Aksa'da namaz ktlar, orada aynca bir-
9ok peygambere imam olup namaz ktldmr. Bir ara ona silt
ve i<;ki takdim edilir. Uzay yolculuguna ba�larken gogiln her
kap1smda melekler, 'Muhammed'in yukan 'Ylkm.aya izni var
rm?' diye sorarlar. Cebrail, 'Evet; izin vardrr' der ve ge9er­
ler. Bu kontrol gogiln her kap1smda ayn ayn yap1hr. Mesci­
dti-1 Aksa'da gordtigti gibi; gogtin her katmda da aym pey­
gamberleri gortir. En son gogtin yedinci katma 91kar, orada
Sidre admda btiytik bir aga<; gortir. Yine burada Beytti-1
Mamur denilen ibadethaneyi gortir. Her gtin yetmi� bin me­
legin gelip burada ibadet ettigi bilgisi ona aktanhr. Yine go­
gtin yedinci katmda Nil ile F1rat nehirlerini gortir. En son
donil� yaparken Allah tarafmdan gtinde elli namaz farz k1h­
mr; ancak Peygamber Musa'mn Muhammed'e yol goster­
mesi sonucu Muhammed tekrar Allah'a gidip indirim tekli­
finde bulunur ve sonu9ta gilnltik namazlar be�e iner �eklin­
de anlatthr. Su da var ki, bu anlattlanlan, az once isimlerini
sundugum (Enes b. Malik, Malik b. Sa'saa vs) sahabilerin
hepsi aym �ekilde aktarm1yor. K1smen aktard1klan aym,
79
k1smen farkh bilgiler. Arna onemli olan �u ki, tiim bu riva­
yetler Buhari ile Mi.islim'de ge9iyor. �imdi de diger sahabi­
lerin rivayetlerine bakahm. 113
Hz. Omer: Malum Kudi.is Halife Omer zamanmda ahmr.
Kendisi Kudi.is'e giderken nerede namaz kilay1m diye arka­
da�lanndan sorar. Onlar, 'Sen bilirsin' deyince; Omer, Mu­
hammed'in isra gecesinde gelip burada namaz k1ld1g1 yerde
kilacag1m der ve oyle yapar. Bu �u demek oluyor ki, Mu­
hammed isra gecesinde, ben Kudi.is'teki caminin falanca ye­
rinde namaz kild1m dedigi i<;in Omer boyle konu�mu�. Bu
rivayeti, mezhep lideri Ah.met b. Hanbel i�lemi�tir. Yine ib­
ni Merdi.iveyh'in 6mer'den aktard1gma gore isra gecesi
Muhammed cehennem melegi Malik'i, yi.izti buru�uk ve sert
bir �ekilde gormti�, Mescidti-1 Aksa'da bir melek ona ii<;
bardak sunmu�. Muhammed ilkin baldan biraz yemi�, daha
soma doyas1ya slit i<;mi�. Kalan bardakta ic;ki varm1�; ancak
ondan almam1�. Soma goklere 91km1� ve o gece be� vakit
namaz farz k1lmm1�. Omer bunun devammda �unu da soy­
li.iyor: Muhammed yola c;1karken e�i Hatice yatakta hangi
yon i.izerinde uzanm1�sa, Muhammed geldiginde hala. o po­
zisyondaym1�. 6mer'in bu anlatimma gore Muhammed
goklere 91ktigmda Hatice hala ya�1yormu�. Halbuki genel
gori.i�, Mira9'm Hatice'nin vefatmdan sonra olmas1 yoni.in­
de. 0 zaman ya Muhammed defalarca gitmi� (Hatice sag
iken de), ya da rivayet saglam degildir. Zaten 6mer'e ait
boyle bir rivayet hadis ki.illiyatmda ge<;miyor. 114

1 13 a-Buhari: Ehadisi Enbiya, bab 24/ 3394-3396, bab 48/3437, Menak1b­

i En;ar, bab 41/3886-87, Tefsir, isra suresi boli.imi.i, bab 3/4709-4710, E�ribe,
bab 1/5576, bab 12/5603, 12/5610.
b- Mi.islim, iman boli.imi.i, no: 162,164, 165, 168, 173.
1 14 a-Elbani, age, no: 14, s.106.
b-Suyuti, Hasais-i.il Ki.ibra, c.1/410-41 1 .

80
 Suyuti, Hz. Omer'in bu rivayetini, aslen Esbehanh olan
ibni Merdilveyh'ten (h.325-410) aktanyor. As1rlar sonra tek
bir tarih<;:inin aktard1g1 bilgi ne kadar dogru acaba! Her ne
kadar aym bilgileri ba�ka sahabiler aktarm1� ve saglam ka­
bul edilen kaynaklarda ge<;:iyorsa da bunlar i<;:inde Omer
yok. Kim bilir belki ravi, madem bu bilgiler bir<;:ok sahabi
tarafmdan aktanlm1� ve saglam islami kaynaklarda da ge<;:i­
yor; daha inandmc1 olsun diye ben Omer'in de ismini kulla­
nay1m demi� olabilir. 115
Hz. Ali: Muhammed goklere c;:1kmca (Mirac;: gecesi) Al­
lah bir melek gondermi�; o, Muhammed'e bugiln bildigimiz
ezam ogretmi�. Bu gecede aynca gilnde be� vakit namaz
farz kdmm1�tlr diyor. Bir de Muhammed'in, o gece ben han­
gi melegin yanmdan gec;:mi�sem hepsi bana, ilmmetine soy­
le hacamat kullansmlar sozilnil de aktanyor. Bunlar Buhari
ve Milslim gibi onemli kaynaklarda gec;:miyor. Ebu Nairn,
ibni Merdilveyh ve Bezzar kaynaklannda var. 116 Benzer bir
rivayet ibni Abbas'tan da gelmi�. Bu, Ahmet b. Hanbel ve
Hakim Nisaburi kaynaklarmda ge<;:iyor. K1sacas1, Ali'nin
Mira<;:'la ilgili kayda deger bir rivayeti hadis killliyatmda
gec;:miyor. Kald1 ki hadis uzmanlan zaten az onceki rivayeti
saglam olarak degerlendirmemi�lerdir. 117
Cabir b. Abdullah: Hz. Muhammed, ben isra gecesi Bey­
til-1 Milkdis'e (Kudils'e) gotilrilldilgilmil anlatmca Kurey�i­
ler inanmad1lar. Ben Kiibe'de Hier denilen yerde dump ba­
�1mdan gec;:enleri ve Mescid-i Aksa'y1 anlatt1m. Oyle ki Al­
lah bana ihsan etti, benimle Mescidil-1 Aksa arasmda engel
kalmad1, ben ona bakarak sorulara yamt veriyordum diyor.

1 15 Zehebi, Siyeri A'lam-i Ni.ibela, c.17/309-31 1 .

1 16 Bezzar, Ke�fu-1 Esrat, c.11178, no: 352.
1 17 Suyuti, Hasais-i.il Ki.ibra, c.1/410.

81
Cabir'in bu rivayeti Buhari ve Mtislim'de ortak olarak ge<;:i­
yor. Gortildtigti tizere bunda pek anormal bir durum yok.
Yani mitoloji anlatm1yor. Sadece Muhammed'in konu anla­
tlmm1 dile getiriyor. Bunu Muhammed'den duymu�; degil ki
isra gecesi Muhammed'le muhalifler arasmda meydana ge­
len tartl�mada bulunmu�. (:tinkti isra ve Mira<; Mekke'de
olmu�lar, bu adam ise Medineliydi, isra'dan sonra Mtislti­
man olmu�tu. 118
isra ve Mira<; d1�mda �u hadisi de aktanyor Cabir: (Mu­
hammed) Kendimi cennette gordtim. Bir baktim ki Ebu
Talha'mn hamm1 da ordad1r. Bir de Bilal-i Habe�i'yi gor­
diim. i<;:inde bir cariye olan bir kasr/saray gordtim. Kimindir
diye sordum. Omer b. Hattab'mdir dediler. Saraya gireyim
bir bak1p goreyim diyesim geldi. Yine Omer'in k1skan9hg1-
m hatirlaymca girmekten vazge<;:tim. Muhammed bunu an­
latmca orada bulunan Omer aglam1� ve 'Ey Muhammed, sa­
na kaq1 klskan� olur muyum?' demi�. Bu hadis de Buhari
ile Miislim'de ortak olarak ge9iyor. Benzer a<;:1klamalann
hepsi (isra ve Mira<; dahil) bu sozti isra ve Mira<; baglamm­
da demiyor; bunlardan bag1ms1z bir a<;:1klamas1dir. Hz. Mu­
hammed'in, ortama gore zaman zaman bu yontemle kimi
insanlara moral verdigini bir9ok ornekte gortiyoruz.119
Ebu Eyyub el-Ensari: Hz. Muhammed isra gecesinde
Hz. ibrahim'in yanmdan ge<;:erken; ibrahim ona: Ommetine
soyle! "Hi<;:bir hareket, hi9bir kuvvet Allah's1z ger9ekle�­
mez; her �ey ona baghdu' soziinii bolca dile getirsinl�r, diye
tavsiyede bulunmu� diyor. Bu rivayet, Kur'an yorumcusu

1 18 a-Buhari, Tefsir ba�hg1 altmda, isra suresi, bab 3/ 4710, Menak1b-i

Ensar, bab 41/ 3886.
b-Miislim, iman boliimii, no: 170.
1 1 9 Hiimeydi, El-Cem'u beyne Sahihayn, c.2/342, no: 1554.

82
Taberi, mezhep lideri Ahmet b. Hanbel ve hadis alimi Ta­
berani kaynaklannda gec;iyor. Su da var ki, isra olay1 Mek­
ke'de olmu�, bu adam ise Medineli. Yani y1llar sonra Mu­
hammed'le tam�1p Mtisli.iman olmu�. Bu da demek oluyor
ki, isra ve Mirac; hakkmda �ayet bir bilgisi varsa onu olay­
dan epey sonra ya Muhammed'den, ya da ba�ka birinden
duymu�tur. Aynca hadis alimleri onun bu rivayetini usul
bak1mmdan saglam olarak degerlendirmemi�lerdir. Onun
isra ve Mirac;'la ilgili mitolojik anlamda Buhari ve Mtislim
gibi me�hur kaynaklarda herhangi bir rivayeti yoktur. 120
Ebu Sait Hudri: Bu da Hz. Muhammed' den �unlan akta­
nyor. Ben bir yats1 vakti Mescidi.i-1 Haram'da uykuda iken
biri (Cebrail) gelip beni uyandud1. Gozlerimi ac;tig1mda
kimseyi gormeyince herhalde hayaldir dedim ve camiden
91ktim. 0 suada bakt1m ki katua benzeyen bir hayvan ora­
da duruyor: Adi Burak. Daha once peygamberler de ona bi­
niyorlarm1�. Ben ona bindim, yola koyulduk. Biz yola de­
vam ederken bir ara yolun sag tarafmdan biri seslendi, ey
Muhammed bana bak bir �ey soracag1m dedi; ancak ben il­
gilenmedim. Sonra yolun sol tarafmdan biri seslendi, bana
bak bir �ey soracag1m dedi. Ben onunla da ilgilenmedim.
Daha sonra yolda c;ok gtizel bir kadm gordi.ik. 0 da aym �e­
yi soyledi; ancak onunla da ilgilenmedim. Sonra biz Mesci­
di.i-1 Aksa'ya gittik, ben hayvandan indim, onu daha once
peygamberlerin de baglad1klan gibi cami kap1smdaki kulpa
baglad1k. 0 suada Cebrail, birinde slit digerinde ic;ki olan
iki kap bana sundu, ben si.itten ic;tim. Sonra Cebrail yolda
gordi.iklerimizi bana izah etti. Y olda gordi.igi.imi.iz birinci
adam Yahudi idi. Ona cevap verseydin i.immetin Yahudi
olacakt1. ikinci adam ise Huistiyand1. Ona cevap verseydin

120 Elbani, isra ve Mira<;, no: 16, s.107.

83
iimmetin Hiristiyan olacakti. Kadm ise diinyay1 temsil edi­
yordu. Sayet ona cevap verseydin iimmetin diinyahk ola­
caktI (yani iyi ki sen onlara cevap vermedin denilmek iste­
niyor) dedi.
Daha sonra ben ve Cebrail Mira9'a 91ktik. Gogiin birinci
katmda ismail admda bir melek gordiik. Yam sira 70 bin
melek daha vard1, her melek emrinde 100 bin melek daha
vard1 diyor. Her kat gokte baz1 garip �eyler gordiigiinii, en
son yedinci kata 91ktig1m ve giinde elli vakit namaz farz k1-
hnd1gm1, daha sonra Allah'a yalvard1gm1 ve bunun be� vak­
te indigini anlatiyor. Y ani diger bir<;:ok ravi gibi o da ba�tan
sona kadar o gece neler oldugunu anlat1yor. Benzer bir ri­
vayet yukanda ibni Hemmam kaynagmda da ge<;:ti.
Bu bilgi Taberi, ibni Ebi Hatem, ibni Miinzir, Beyhaki,
ibni Merdiiveyh ve ibni Asakir kaynaklannda ge<;:iyor. Ebu
Sait, Enes b. Malik, Ebu Zer ve Malik b. Sa'saa'mn Buhari
ile Miislim'de ge9en rivayetlerin -neredeyse- aymsm1 aktan­
yor; ama onun adma bu kaynaklarda ilgili rivayet yok. 121
Huzeyfe b. Yeman: isra gecesi Muhammed'in bindigi
hayvan (Burak) durmadan uzay yolculuguna devam etmi�;
ta ki goklerin kap1smdan i<;:eri girmi�. Muhammed orada
cennetle cehennemi ve vaat edileni gormii� diyor. Bu riva­
yeti altI hadis aliminden Nesai ile Tirmizi, yine mezhep lide­
ri Ahmet b. Hanbel, ibni Ebi Seybe, Hakim Nisaburi, Bey­
haki i�lemi�lerdir. 122 Huzeyfe'nin isra gecesi baglammda
farkh bir gorii�ii de var; �oyle diyor: Hz. Muhamm�d isra
gecesi Mescid-i Aksa'da namaz kilmam1�tir. Burak admda­
ki .biniti hayvan hakkmda da, 'Allah Muhammed icin bu
hayvani gonderdigine gore artik ka�amaz ki onu Kudiis'te

1 21 Suyuti, Hasais, c.2/417-423.

1 22 Suyuti, Hasais, c.1/393.

84
cami kap1sma baglasm' diyor. Burada isra olaym1 inkar et­
miyor; hayvanm baglanmasma ve Hz. Muhammed'in Ku­
diis'te namaz krlmasma itiraz1 var. Tabii ki bu da hadis kiil­
liyatmda gecmiyor; ba�ka baz1 kaynaklarda var.123
ibni Omer: Hz. Muhammed isra gecesinde goklere 91-
kmca Allah ona Ezan'la ilgili vahiy gondermi�, Cebrail de
kendisine Ezan'1 ogretmi�tir diyor. Bu rivayet Taberani'ye
dayamr. Daha soma gelen islam alimleri de bunu kaynakla­
nnda i�lemi�lerdir. Yani hadis kiilliyatmda boyle bir rivayet
gecmiyor. Benzer bir rivayet Hz. Ali'den de gelmi�; yukan­
da ge<;ti. 124 ibni Omer'in �oyle bir rivayeti de var: ilk ba�ta
giinde 50 namaz vard1, boy abdesti yedi sefer ahmrd1, idrar­
dan temizlenmek yedi sefer yrkanmakla olurdu. Hz. Mu­
hammed bunlann indirimi konusunda 1srar edince Allah
giinliik farz namazlan be�e, boy abdesti ile idrardan temiz­
lenmeyi de hirer defaya indirmi� diyor. Ezan hakkmda 'isra
gecesinde olmu�· diye belirtiyor. Bu rivayette namazlann
indirimiyle ilgili ne isra ne de Mira<;'dan bahsetmiyor. Onun
bu son rivayeti Ebu Davud, Taberani, mezhep lideri Ahmet
b. Hanbel ve Beyhaki tarafmdan i�lenmi�tir. K1sacas1 ibni
Omer, bazilannm isra ve Mirac'1 uzun uzad1ya masahms1
bir �ekilde anlattrklan gibi anlatm1yor. Onun da aktanmm­
da mitoloji var; ancak cok k1sa. Mesela Muhammed'in 1sra­
n iizerine namaz be� vakte inmi� gibi. 125
ibni Mesut: Hz. Muhammed, ben isra gecesi goklerin al­
tmc1 katmdaki Sidre agacma kadar gittim. Diinyada olup bi-

123 ibni Hi�am, Sire, c.2/48.

124 ibni Hacer Askalani, Fethu-1 Bari, Ezan ba�hgr altmda bab 1 , hadis
no: 603 ve Elbani, age no: 1 1 , s.88.
125 Suyuti, Hasais-iil Kiibra, c. 1/403, Ebu Davud, Taharet, bab 94/247,
Taberani, Mucemi sagir, c.1176.

85
tenler burada toplamr, buras1 adeta olup bitenlerle ilgili bir
kay1t merkezi. Burada aynca altmdan iki kanath bir hayvan
gordi.im. 126 0 gece gi.inde be� vakit namaz farz k1hnd1. Ayn­
ca Bakara suresinin son iki ayeti indi ve Allah'a e� ko�mak
d1�mda ti.im gi.inahlann bag1�lanacag1 mi.ijdesi verildi diyor.
Bu rivayeti Mi.islim, mezhep lideri Ahmet b. Hanbel, Taberi
ve Begavi i�lemi�lerdir.127 Tabii ki burada bir <;:eli�ki soz ko­
nusudur. (:i.inki.i Buhari'nin Enes b. Malik'ten aktard1g1 riva­
yete gore Sidre agac1 goklerin yedinci katmdaym1�, tbni Me­
sut'un bu rivayetine gore altmc1 katta ge9iyormu�. 128 islam
alimleri bu 9eli�ik durumu gidermek i<;:in �oyle bir formi.il
bulmu�lar: Aslmda iki rivayet arasmda <;:eli�ki yoktur. (:i.inki.i
bu agacm koki.i altmc1 katta, dallan ise yedinci kata kadar
uzanm1�. Hal boyle olunca iki rivayet arasmda bir tenakuz
soz konusu degildir, �eklinde bir 9are-kurtulu� yolunu bul­
mu�lar. Neyse konumuz bu degil; sadece bir hatirlatmada bu­
lundum. Ben bu ba�hkta farkh bir sonuca varmak isterim. 129
ibni Mesut Hz. Muhammed'in, isra gecesi yolda biz Hz.
Musa ve Hz. ibrahim'i gordi.ik, onlarla merhabala�tik, son­
ra Mescid-i Aksa'ya vannca hayvandan inip onu kap1daki
kulpa baglad1k. Daha once baz1 peygamberler de hayvam
aym kulpa baglam1�lard1. Sonra Mescid-i Aksa'ya girdik. 0
suada baz1 peygamberleri namaz k1larken ayakta, baz1lanm
secdede, baz1lanm da ri.ikuda gordi.ik. Burada bana bal ve
silt sunuldu, ben si.iti.i se9tim. Daha sonra onlara imam olup
namaz kildud1m ve oradan aynld1k dedigini aktanyor. tbni

' 126 Sahih-i Miislim, imam boliimii, no 173 hadisin ii<;iincii dipnotu.
127 a- Suyuti, Hasais-iil Kiibra, c.1/404.
b-Elbani, age, no: 12, s.89, Miislim, iman, bab 76/173.
128 Buhari: Bedu-1 halk, bab 6/3207.
129 Elbani, isra ve Mira<;, s.89 dipnot.

86
Mesut'a mal edilen bu rivayeti Ebu Nairn Asbahani ve ibni
Asakir i�lemi�lerdir. 130 ibni Mesut aynca Muhammed'in o
gece Musa, ibrahim ve isa'y1 gordilgilnil, bir ara kendi ara­
lannda klyametin ne zaman kopacag1m tart1�tiklanm, so­
nm;:ta ancak Allah bilir fikrinde birle�tiklerini anlatt1gm1 da
rivayet ediyor. Yine o gece Deccal'in gilniln birinde c;:1kaca­
g1, o gelip gittikten sonra zamanla Ye'cilc ve Mecilc'iln c;:1ka­
cag1 konu�ulmu�. Bunu mezhep lideri Ahmet b. Hanbel, ib­
ni Mace ve Hakim Nisaburi i�lemi�lerdir. 1 31
ibni Mesut'un Buhari'de tekrar edilerek gec;:en ve aym za­
manda Mtislim'de de var olan �oyle bir aktanm1 da var: Mu­
hammed'in anlat1mma gore Cebrail'in altl yilz kanad1 varm1�
ve onu o �ekilde gormti�. Peki, Cebrail bu kadar �a�aah ise
nasil Muhammed'le birlikte Burak denen hayvana binmi� !
<;i.inkil tarifi yap1lan Burak e�ekten bi.iyilk, katirdan da kil­
c;:ilkmil�. 132 Kimi islam alimleri burada �u yorumu yapm1�lar:
Cebrail her k1hga girebiliyormu�; ancak iki sefer asil kahb1
ilzerine gorilnmil�. Dolay1s1yla ibni Mesut'un bahsettigi alti
yilz kanat hikayesi, onun ashyla ilgiliymi�. Yine Buhari'de
konuya ili�kin ibni Mesut'un �oyle bir rivayeti daha var: Mu­
hammed ye�il bir refref (cisim) gormil�, oylesine bi.iyilkmil�
ki uzaydaki ufku doldurmu�. Bu da Buhari'de tekrar edile­
rek gec;:iyor. 133 ibni Mesut'a mal edilen ba�ka rivayetler de
var. Ornek olsun diye bu kadar yeterli. Baz1 �eyler c;:ok tek-

130 a-Suyuti, Hasais-iil Kiibra, c.1/405.

b-Elbani, age, s.93, no: 12.
131 a-Elbani, age, s.95.
b-Suyuti, age, c.1/406.
132 a-Buhari, Bedu-l halk, bab 7/3232 ve Tefsir, Necm suresi, no: 4856.
b-Suyuti, age, c.11408.
133 Buhari: Bedu-1 halk, no: 3233 ve tefsir, Necm suresi, no: 4858.

87
rarlamnca zevk vermeyebilir. Mesela Muhammed'e si.it-ic;:ki
ikram edilmi�, kendisi birc;:ok peygamber gormi.i�, Burak de­
nen hayvana binmi� gibi. Bu �undan kaynaklamr: Birc;:ok ra­
vi bunu aktarm1�; ancak aralannda baz1 farklar olunca mec­
buri olarak hepsini aktarmak durumunda kalmm1�tlr.
ibni Amr:134 Bu sahabi, tipk1 daha sonra bahsedecegim
Dmmi.i Seleme gibi isra olaymm meydana geldigi tarih hak­
kmda bilgi veriyor: Hicretten bir y1I once, Rebii.ilevvel ay1-
nm on yedisinde meydana gelmi�tir diyor. Tabii ki isra ola­
ymm hangi tarihte oldugu konusu tartl�mah. Ci.inki.i ibni
Amr ve Dmmi.i Seleme rivayetleri d1�mda ba�ka rivayetler
de vardu ki farkh tarihlerden soz ediyorlar. ibni Amr'm Bu­
hari ve Mi.is lim'de rivayetleri vardu; ancak bu rivayet ne bu
iki kaynakta ne de diger hadis ki.illiyatmda gec;:miyor.135
Semtire b. Ciindtib:136 Bu sahabi Hz. Muhammed'in �u
ac;:1klamas1m aktanyor: Ben isra gecesi bir nehirde yi.izen
ya�h bir adam gordi.im, ta�lar yutuyordu. Kim oldugunu
Cebrail'den sordum; bu, faiz yiyendir dedi. Bunu ibni Mer­
di.iveyh aktarm1�. Benzer bir rivayet Ebu Said Hudri'den de
gelmi� (Beyhaki'de gec;:iyor). Aynca ibni Ebi Hatem Ebu
Hi.ireyre'den de bunu aktarm1�tlr. Yalmz adamm bu rivaye-

134 ismi Abdullah b. Amr b. As'd1r. Aslen Mekkeli olup orada Miislii­
man olmu�tur. Kimi rivayetlere gore kendisi, babas1 Amr'dan once islami­
yet'i kabul etmi�tir. Bunun Buhari ve Miislim'de ortak olarak gecen rivayet­
leri say1s1 7, yalmz Buhari'de gecen rivayetleri 8, yalmz Miislim'de 20 tivaye­
ti vard1r. Babas1yla arasmdaki ya� fark1 cok azd1r. Hicri 63'te vefat etmi�tir.
Zehebi, Siyeri A'lam, c.3/80-94.
135 Suyuti, Hasais-iil Kiibra, c.1/403.
136 Hicri 58'de vefat eden bir sahabi. Zehebi, Siyeri A'lam, c.3/184-186.
Buhari ve Miislim'de onun 7 rivayeti vard1r. Hiimeydi, el-cem'ii beyne sahi­
hayn, c.1/377, no: 608-614.

88
ti isra ve Mira<;'la ilgili rivayeti Kiitiib-i sitte denilen altI ha­
dis kaynagmda ge<;:miyor. 137
"'Obey b. Kab: Hz. Muhammed'in �u hadisini aktanyor:
Ben isra gecesinde cenneti beyaz bir p1rlanta �eklinde gortin­
ce; insanlara nasil tamtay1m diye Cebrail'den sordum. 0, on­
lara anlat ki cennet etrafi daglarla 9evrili uzunca bir ovadir,
toprag1 misk gibi kokar dedi. Yine Muhammed isra gecesi
9ok gtizel bir koku ald1g1m, bunun ne kokusu oldugunu Ceb­
rail'den sordugunu; Cebrail'in ise, Firavun klZl Ma�ite ile ko­
cas1 ve k1zmmdir, bu kadm Firavun'a kar�1 olumsuz bir ifade
kulland1g1 i<;:in Firavun onu katletmi�tir dedigini soyltiyor.
Obey b. Kab'e atfedilen bu rivayetler Buhari ile Muslim ve
diger hadis ktilliyatmda yok. Suyuti bunu i�lemi�tir.138
Hz. Ane: isra olaymda Muhammed bir gecede Kudtis'e
gidip geldigini anlatmca kimse buna inanmam1�. Oyle ki 90-
gu insanlar dinden 91km1�. Ebubekir buna inand1g1 i<;in Mu­
hammed tarafmdan ona S1dd1k (<;ok dogru) unvam verilmi�
diyor. Aynca Hz. Muhammed, ben bu gece goklere 91ktim,
namaz i<;:in orada Cebrail tarafmdan <;:agn yapildi. Ben zan­
nettim ki o imam olacak; ancak beni one ge<;irdi, ben melek­
lere imam oldum. Bu gece cennete girdim. Orada <;:ok gtizel
bir agacm yanmda durdum, ondan bir meyve yedim. 0 ca­
mmda bir damla (sperm) oldu. Daha sonra ben Hatice ile
ili�kiye girince bu damladan Fatma oldu diyor. Baz1 rivayet­
lere gore Muhammed, Cebrail bir ayva getirip bana verdi.
Ben onu yiyince bedenimde sperm oldu, Fatma bundan
meydana geldi. Bu ytizden ben cennet kokusunu almak iste­
digimde Fatma'nm boynunu operdim, o kokuyu verirdi di-

137 Suyuti, Hasaisii-1 Kiibra, c.1/394.

138 Suyuti, Hasaisii-1 Kiibra, c.1/392.

89
yor. Bu rivayetler Taberani, Beyhaki, ibni Merdiiveyh, Ha­
kim Nisaburi kaynaklannda gec;iyor.139
Bir kere islam tarihine bakild1gmda goriilecektir ki Ay­
�e ile Fatma'nm aras1 hie; yokmu�; Ay�e Fatma'y1 sevmez­
mi�. Hele Muhammed'den sonra meydana gelen halifelik ve
veraset meseleleri yiiziinden bu ho�nutsuzluk zirveye c;1k­
m1�. Bunlan bir c;ah�mamda detayh olarak ele ald1m. Dola­
y1s1yla; Ay�e'nin Fatma hakkmda boyle bir rivayet aktarma­
s1 miimktin degildir, bu sahte bir rivayettir. 140
Ebubekir km Esma: Bu kadm Hz. Ay�e'nin ablas1yd1. Mu­
hammed, goklerde gordtigti Sidre agac1 ve etrafmdakini anla­
tiyordu diyor. Bu rivayet 1bni Merdtiveyh tarafmdan yazilm1�­
tir.141 Benzer anlatimlar ba�ka raviler tarafmdan da dile geti­
rilmi� ve Buhari ile Mtislim'de de gec;iyor. Su da var ki, Es­
ma'mn �ahsma ait bu rivayet hadis ktilliyatmda (Buhari, Mtis­
lim, Ebu Davud, Nesai, ibni Mace ve Tirmizi'de) gec;miyor. 142
Ummii Seleme: Bu kadm Hz. Muhammed'in hammlann­
dan. Kendisi Muhammed' den duyduklanm aktanyor. Ctinkti
isra ve Mira<;: Mekke doneminde olmu�, Muhammed bu ka­
dmla Medine'de Uhud harbinden sonra evlenmi�tir. Kadm
�oyle anlatiyor: isra gecesinde Muhammed Kudtis'teki Beyt­
i Makdis'e gitmi�. Bu hadise hicretten bir yil once Rebiiilev­
vel aymm on yedisinde meydana gelmi�. Bu yap1hrken de
merkeple katlr aras1 biiyiikliikte beyaz bir hayvan getirilmi�,
Muhammed ona binerek gitmi�tir. ilk ba�ta hayvan c;ifte at­
m1�; Cebrail elini ona degdirip tizerinde onemli biri varqlf de­
yince hayvan durmu�. Bu hayvamn karm ve kulaklan c;ok

139 Suyuti, age, c.1/437-438.

140 Arif Tekin, Bilinmeyen Yonleriyle Kur'an.

14 1 S uyuti, age, c.11438.

1 42 B uhari, B. Halk, no: 3209, Miislim, iman, no: 162.

90
uzunmu�. Bunlar Kudtis'teki Mescidti-1 Aksa'ya vannca daha
once diger peygamberlerin baglad1klan gibi Muhammed'le
Cebrail de hayvam o yere baglam1�lar. Orada bin;ok peygam­
berle kar�tla�m1�. Bunlar arasmda ibrahim, Musa ve isa da
varm1�. Muhammed orada kendilerine imam olup namaz ktl­
dtrm1�. Sonra aym gece sabaha dogru Mekke'ye donmti�. 0
gece ba�mdan gec;:enleri anlatmca insanlar inanmam1�lar; hat­
ta birc;:ok ki�i dinden c;:1km1� �eklinde; birc;:ok ravinin anlatt1g1
gibi o da bu uzunca mitolojiyi anlattr. Az c;:ok buna benzer ri­
vayetler Buhari ve Mtislim'de zaten var; ancak Dmmti Sele­
me adma bu rivayet ad1 gec;:en iki kaynakta gec;:miyor.143
$eddad b. Evs144 biz Hz. Muhammed'den isra hakkmda
sorular sorduk, o bize �unlan anlatt1 diyor ve devam ediyor:
Ben (Hz. Muhammed) gece arkada�lara Mekke'de namaz
ktldtrd1m. 0 strada Cebrail beyaz bir hayvanla (Burak) gel­
di. Beni ona bindirdi, biz yola koyulduk. Oyle bir yere geldik
ki hurmas1 c;:ok fazlaydi. Cebrail bana, buras1 Medine'dir de­
di (Demek ki isra gecesi yola c;:1kmca 450 km uzaktaki Medi­
ne'ye de ugram1�). Biz burada indik. 0 bana, burada namaz
k1l dedi, ben de ktld1m. Y olumuza devam ederken ba�ka bir
yere geldik. Cebrail bana in dedi ben de indim. Burada da
bana namaz ktl dedi; ben de ktld1m. Bana, buras1 Hz. Musa
zamamnda soz konusu olan Tur dagmdaki agacm yeridir de­
di (Bu agac;: hikayesi Kur'an'da da gec;:iyor: Mu'minun suresi
ayet 20). Sonra biz, ic;:inde ko�kler/binalar bulunan bir yere
geldik. Burada da Cebrail'in talimattyla indim, namaz ktl­
d1m. Bana, buras1 Hz. isa'nm dogdugu yer olan Beyt-i
Lahm'dir dedi. Sonra �ehre vanp hayvam baglad1k ve Mes-

143 Suyuti, age, c.1/443-445. ibni Sad ve Vakidi'den naklen.

144 Bunun iki rivayeti Buhari ve Mtislim'de geciyor. Humeydi, el-cem'ti
beyne sahiheyn, c.1/499, no: 802-803.

91
cide girdik; ben orada namaz k1ld1m. 0 suada <;ok susam1�­
hm. Bana iki kap sunulC:.u: Birinde bal digerinde silt vardi.
Bir de gordilm ki minbere yaslanan ya�h biri var orda. 0 ba­
na, siltii tercih etmekle iyi ettin dedi. Sonra biz cehennemin
i<;inde bulundugu vadiye geldik, ben cehennemi gordiim.
Sonra Mekke'den gelen kervan kafilesini gordilk. Biitiin
bunlar olduktan sonra sabaha dogru yine Mekke'ye geldim.
Ebubekir bana gelip sordu: Bu gece neredeydin? Ben de ba­
�1mdan ge<;enleri anlatt1m. 0 arada bana inanmad1lar, bir ay­
hk mesafede olan Kudiis'e nasil bir gecede gidip geldin diye
itirazlarda bulundular. 0 arada bana Kudils'teki mescit ya­
kmla�tmld1, ben ona bakarak bilgi veriyordum �eklinde
uzun uzad1ya anlatiyor. Bunu Taberani, ibni Ebi Hatemi
Beyhaki, Bezzar ve ibni Merdiiveyh yazm1�lard1r. Bu rivayet
bu ki�iden alt1 hadis kaynaklannda ge<;miyor. 145
Abdullah b. Esat b. Zurare: Muhammed'in agzmdan �unu
aktanyor: "Ben isra gecesi inciden yap� bir ko�ke vardnn.
Onun tabam altmdand.I, aydmhk �kmyordu." Bunu Bezzar,
ibni Kani, ibni Adiyy, ibni Asakir ve Begavi aktarm1�lard1r.
Ne var ki, me�hur hadis kaynaklannda ge<;miyor. Aynca bu
ravi Medineli ve aktard1klarma bakild1gmda Hz. Ali yanhs1
oldugu rahathkla anla�1hr. Su da var ki, kimi islam tarih<;ileri
boyle bir ismin olmad1g1m da yazm1�lar: Babas1 Esat b. Zura­
re vefat ettiginde <;ocugu yoktu diyenler de var. 146
Ebu Habbe/Hanne el-Ensari:147 Hz. Muhammed isra ge­
cesi oylesine yilksek bir yere <;1km1� ki, orada kalemlerin c1-

1 45 Suyuti, age, c.1/395.

l!:l6 Suyuti: Hasais, c.1/ 08, ibni Asakir, Tarih-ii Medinet-i D1ma�k,
4
c.42/302.
147 Ebu Habbe ya da Ebu Hanne, Ebu Hayye Ensari �eklinde degi�ik �e­
killerde kaynaklarda ge�iyor. Gene! kam, Bedir harbine kat1lan bir sahabidir.
ibni Abdilber tstiab, Ebu Habbe Ensari ba�hgmda anlatiyor.

92
zirtis1m gormi.i� diyor. Tabii ki bu kalem ClZlrtis1 ba�ka ravi­
ler tarafmdan da dile getirilmi�.148 Ornegin ibni Abbas gibi
ve onun aktanm1 en ba�ta Buhari ve Mtislim'de ortak ola­
rak i�lenmi�tir. 1 49
Abdurrahman b. Kurt: isra gecesinde Kabe'de Hz. Mu­
hammed'in sagmda Cebrail, solunda da Mikail durmu� va­
ziyette uzaya gitmi�ler. Muhammed goklerde tesbih ve tek­
bir sesleri duymu� �eklinde bir rivayet aktanyor. Altl me�­
hur hadis kaynaklannda bu ge<;miyor; ancak Sait b. Mansur,
ibni Merdtiveyh, Zehebi, Taberani, Heysemi ve Ebu Nairn
bunu i�lemi�lerdir.150
Biireyde: Hz. Muhammed, Beyti Makdis'e (Kudi.is) var­
d1g1m1zda Cebrail parmag1yla kayay1 delerek Burak'1 oraya
baglad1 diyor. Bu rivayeti Tirmizi, Hakim Nisaburi, Bezzar,
ibni Merdtiveyh, ibni Hibban ve Ebu Nairn i�lemi�lerdir.
Neyse ki altI hadis kaynaklanndan biri olan Tirmizi'de ge<;i­
yor. Yukanda ka<; sefer ge<;ti ki, hayvam mescit yanmda bir
kulpa baglam1�lar; ancak burada kayadan soz edilir. 1 51
Suheyb b. Sinan: isra gecesi Muhammed'e su, ic;ki ve slit
takdim edilir. Kendisi stitti tercih eder. Bunun tizerine Cebra­
il, senin se<;imin isabetli oldu, �ayet i<;ki se<;seydin senin ve i.im­
metinin yeri �uras1 olacaktI (yani cehennem) diyor. Bu rivayet
ibni Merdtiveyh ve Taberani kaynaklannda var. Ba�ka bir de­
yi�le, Buhari ve Muslim gibi tinlti kaynaklarda ge<;miyor. An-

148 Elbani, age, s.12.

149 a-Buhari, Namaz boltimti, bab 11349.
b-Mtislim, iman bahsi, no: 163.
150 a- Elbani, age, no: 9, s.71.
b-Suyuti, Hasais, c.1/409.
151 a-Tirmizi: Tefsir, isra suresi, no: 3132.
b-Elbani, age, no: 4, s.58.
c-Suyuti, Hasais-til Ktibra, c.1/392.

93
cak siit-ic;:ki hikayesi Buhari ile Miislim'de gec;:iyor. Burada ise
i�in ic;:inde Muhammed de var: ic;:kiyi sec;:seydin sen de iimrhe­
tinle birlikte cehennemlik olurdun ifadesi burada fazla.152
Sehl b. Sad: Hz. Muhammed, isra gecesi goklerde tesbih
sesleri duyunca korktum. 0 suada Cebrail bana, yiirii kork­
ma! Senin ismin Ar�-1 Ala'da Allah'la birlikte yaz1hdu dedi.
Bunu ibni Asakir aktanyor. Yani islami kaynaklarda pek
kullamlmayan bir rivayet. Fazla yaygm degilse de kesin ya­
landu da diyemeyiz: Dogru da olabilir yanh� da.153
Ebu-1 Hamra:t54 Hz. Muhammed, isra gecesi ben gogiin
yedinci katma c;:1kttg1mda Aq'm sag tarafmda kelime-i �aha­
detin yaz1h oldugunu gordiim diyor. Yani benim ismimle
Allah'm ismi yan yana yaz1hyd1 diyor. Bu rivayeti, Tabera­
ni, ibni Kani ve ibni Merdiiveyh yazmi�lardu. 155
Ebu Leyla Ensari:t56 Hz. Muhammed'den isra hakkmda
�unlan aktanyor. Cebrail, Burak getirdi biz bindik. Bu hay­
vanm iki eli (on ayaklan) ovada uzard1, arka ayaklan k1sahr­
di. Daglarda ise tam tersi olurdu; on ayaklan k1sahr arkada­
kiler uzardi. Yolda sag tarafta bir adam, yine sol tarafta ba�­
ka bir adam, aynca yine yolda c;:ok giizel bir kadm gordiigii-

152 Elbani, isra ve Mira<;, s.70, no: 8.

153 Suyuti, Hasaisii·l Kiibra, c.1/394.
154 Ebu-1 Hamra. Bu kiinye ile iki sahabi vard1. Biri Muhammed'in ko­
lesi, digeri de Haris b. Rufaa kolesiydi. Her ikisi de Muhammed'den hadis
aktarm1�lardir. ibni-1 Cevzi, Telkih-u fiihumi ehlil eser, s.270.
155 Suyuti, age, c.11415.

� 56 Ebu Leyla onun kiinyesidir ve aslen Medinelidir. isminde ihtilaf var­

d1r. Kimisi Bilal demi�, kimileri Biileyl, kimileri Davud, kimileri de Yesar di­
ye yazm1�t1r. Ancak Ebu Leyla lakab1yla me�hurdur. Bu adam sahabidir/
Hz. Muhammed'le sohbeti olmu�tur ve ba�ta Uhud olmak iizere <;ogu sa-
va�a kat1lm1�t1r. En son Irak KOfe'ye yerle�mi�tir. Rivayetlere gore S1ffin
harbinde oldiiriilmii�tiir. imam Mtizi, Tehzib-i Kemal, c.34/238, no: 7593.

94
nil ve hepsinin Muhammed'e seslendigini; ancak Cebrail'in
buna izin vermedigini, daha sonra Cebrail'in bunlan anlatt1-
g1m soylilyor. Ki birinci adam Yahudi imi�. Muhammed ona
cevap verseymi� ilmmeti Yahudi olacakm1�. ikinci adam H1-
ristiyanm1�. Muhammed yamt verseymi� onun ilmmeti Huis­
tiyan olacakm1�. Cok gilzel olan kadm da dilnyay1 temsil edi­
yormu�. Muhammed onunla ilgilenseymi� ilmmeti dilnyaya
onem verip kaybedecekmi� �eklinde anlatlyor. Bu rivayeti
ba�kalan da aktarm1�; Taberani ve ibni Merdilveyh tarafm­
dan da yaz1lm1�tlr. Hatulanacag1 ilzere benzer bir rivayeti yu­
kanda ibni Hemmam'dan da aktard1m. Ebu Leyla Muham­
med'in Mescidil-1 Aksa'ya vard1gm1, oradan da goklere 91kti­
gm1, bir<;:ok peygamber gordilgilnti, o gece silt i<;:tigini, gilnde
be� vakit namazla dondilgtinti belirtiyor. Uzunca bir rivayet.
K1sacas1, bu a<;:1klama Ebu Leyla adma alt1 hadis kitabmda
ge<;:miyor. Ancak Buhari ve Milslim'de ge<;:en ba�ka ravilere
ait rivayetlerin baz1 i<;:eriklerine uyuyor,157
Ebu Stifyan: Evet; bu Ebu Silfyan ki Bedir, Uhud ve Hen­
dek sava�larmda mil�riklerin ordusuna komuta eden ki�i. i�­
te isra olay1yla ilgili kalk1p bu adamdan da hadis aktarm1�lar.
Tilm bu sava�lar Medine doneminde olmu�. isra ve Mira<; ise
daha once Mekke doneminde olmu�tur. Madem Ebu Stifyan
da isra hakkmda hadis rivayet etmi�; o zaman neden Milslil­
man olmay1p da Muhammed'le sava�1yormu�!158
isra ile Mira<; hadisesini anlatanlar sadece bunlar degil.
islami kaynaklarda aynca Urve, ismail b. Abdurrahman,
Abdullah b. Seddad, Abdullah b. Ebi Sebilre'den de ornek­
ler verilmi�tir.159

1 57 Suyuti, age, c.1/326.

1 58 Suyuti, age, c.1/423-425.
159 Suyuti, age, c.1/445.

95
 Anlasild1g1 gibi; isra ve Mira<;: hadisesini anlatanlarm lis­
tesi hayli kabank. insan buna bakmca; rahathkla 'Nastl bun­
lan uydurmu� olabilirler' deyip hayretler i<;:inde kalabilir.
�unu inkar etmek mtimkiln degildir ki anlatilanlar arasmda
mutlaka yalanlar, uydurmalar olacaktir-vard1r. Gerek9eleri­
ni zaten anlatacag1m. Lakin Hz. Muhammed'in bunlan soy­
lemis olmas1 daha akla yatkmdlf. Konuyu somutlastirmak
i<;:in bir tespit daha yapmam icap eder.
Bilindigi tizere Muhammed, basta dort halife olmak ilze­
re Abdurrahman b. Avf, Talha b. Ubeydullah, Ztibeyir b.
Avam, Sad b. Ebi Vakkas, Sait b. Zeyd ve Ebu Ubeyde
Amlf b. Cerrah'a cennet mtijdesini vermistir. Tabiri caizse
bunlar onun kurmaylan. Hepsi Mekkeli ve islamiyet'in bas-·
lang1cmdan Muhammed'in vefatma kadar onunla birlikte
mticadele veren se9kin sahabiler. Bakahm dort halife ile
birlikte bu on kisi Hz. Muhammed'den ne kadar hadis al­
m1s, hele sasaah anlatilan isra ve Mira<;: hakkmda bunlar ne
demisler, Buhari ile Milslim'de ge9en rivayetleri ka9t1r; on­
ce bunlan bir gorelim.
Hz. Ebubekir: Hem Buhari, hem de Milslim'de ge9en
toplam rivayetleri say1s1 6, sadece Buhari'de ge9en say1 11 ,
yalmz Milslim'de ge9en say1 ise birdir. Toplam 18 rivayet
Hz. Muhammed'den aktarm1stir.
Hz. Omer: Buhari ile Milslim'de ortak islenen rivayetle­
ri 26, sadece Buhari'de 34, yalmz Milslim'de ise 2l'dir.
Omer'in bu iki kaynaktaki rivayetleri toplam1 8l'dir..
Hz. Osman: Buhari ve Mtislim'de ortak islenen rivayet­
lel'i say1s1 3, sadece Buhari'de 8, sadece Milslim'de ise 5. Ya­
ni bu iki kaynakta ge9en rivayetleri toplam1 l6'd1r.
Hz. Ali: Adi ge9en iki kaynakta mtisterek islenen riva­
yetleri 20, sadece Buhari'de 9, sadece Milslim'de 15'tir. Do­
lay1s1yla her iki kaynaktaki tilm rivayetleri toplam1 44'tilr.
96
 Sad b. Ebi Vakkas'm her iki kaynakta ge<;:en rivayetleri 15,
yalmz Buhari'de 5, yalmz Mtislim'de ise 18'dir, Toplam1 38'dir.
Abdurrahman b. Avf: Her iki kaynakta ge<;:en rivayetle­
ri 2, sadece Buhari'de ge<;:enler 5, Mtislim'de ise rivayeti
yoktur. Bunun da toplam say1s1 7'dir.
Ztibeyir b. Avam: iki rivayeti hem Buhari hem de Mtis­
lim'de, yedisi yalmz Buhari'de ge<;:iyor. Mtislim'de rivayeti
yoktur. Toplam1 9'dur.
Talha b. Ubeydullah: iki rivayet Buhari ve Mtislim'de or­
tak olarak ge<;:iyor, ikisi yalmz Buhari'de, ti<;:ti de yalmz
Mtislim'de ge<;:iyor. Toplam say1 7'dir.
Sait b. Zeyd: iki rivayeti ortak, bir rivayeti de Buhari'de
ge<;:iyor. Toplam 3 rivayet.
Ebu Ubeyde Amir b. Cerrah: Tek bir rivayeti var; o da
Mtislim' dedir.
Dolay1s1yla Muhammed'den cennet mtijdesini alan bu
on se<;:me sahabenin Buhari ve Mtislim'de ge<;:en rivayetleri
say1s1 224'ttir. Daha bitmedi; �imdi ba�ka bir tespite ge<;:e­
lim. Buhari ve Mtislim'de Mira<; ve isra hadisesini anlatan
Enes b. Malik, Ebu Htireyre, Malik b. Sa'saa'nm aktard1k­
lanna da bakahm.
Enes b. Maille Buhari ve Mtislim'de ortak i�lenen riva­
yetleri say1s1 168. Buhari'de ge<;:ip de Mtislim'de ge<;:meyen
rivayetleri say1s1 82, yalmz Mtislim'de ge<;:enlerin say1s1 ise
7l'dir. Toplam say1 32l 'dir. Enes'in en ba�ta Buhari'de ge­
<;:en �u ifadesi unutulmamahdir: Muhammed Mekke'den
Medine'ye geldiginde ben hentiz <;:ocuktum, 10 ya�ma ayak
basm1�t1m, der. 160
Ebu Htireyre: Bu adamm Muhammed'le ileti�imi Medi­
ne doneminin son y1llannda olmu�tur. Bir ba�ka ifadeyle;

160 Buhari, Nikiih, bab 68/5166.

97
Muhammed'in oltimtine yakla�1k 3 ytl kala Medine'ye gelip
Mtisltiman olmu�tur. Ostelik okuryazar biri de degildi. Ba­
kahm okuryazar olmayan ve Muhammed'in oltimtine ti<;: ytl
kala gelip tam�an, Mtisltiman olan bu adam Muham­
med'den ne kadar hadis aktarm1� gorelim. Hem Buhari hem
de Milslim'de ortak i�lenen rivayetleri say1s1 325'tir. Yalmz
Buhari'nin ald1g1 rivayetleri 93'ttir. Sadece Milslim'de ge<;:en
rivayetleri ise 189'dur. Dolay1s1yla bu iki onemli hadis kay­
naklannda ge9en toplam rivayetleri say1s1 607'dir.
Malik b. Sa'saa: Bu adamrn hayatrnda tek bir rivayeti
vardu. 0 da Mira<;:'la ilgili yukanda sundugum o mitolojik
i<;:erikli rivayetidir.161 Ozeti �u: Muhammed'in anlattmrna
gore altrndan iman ve hikmet dolu bir tepsi getirilmi�, Mu­
hammed'in gogsil a<;:1hp i<;:i zemzem suyu ile y1kand1ktan
sonra bu iman ve hikmet onun i<;:ine dokillmti� ve Burak de­
nen hayvana binip Cebrail ile birlikte uzay yolculuguna 91k­
m1�tu. Bu arada uzayrn her katrnda (her ne katsa) farkh in­
sanlarla kar�tla�m1�, Beytti-1 Mamur denilen gokteki mabe­
di gormii�, her gtin orada yetmi� bin melek gelip namaz k1-
hyormu�. Yine Fuat ile Nil nehirlerini goklerin son katrnda
gormti�. Bu arada gtinde 50 namaz bu gecede goklerde farz
k1lrnm1�. Musa'mn onerisiyle Muhammed tekrar Allah'a gi­
dip indirimde bulunmu� ve son olarak gtinlilk namazlar be­
�e inmi� gibi bu me�hur olay1 anlatan zat. 162 Sunu da belir­
telim ki, bunu kendisi de direkt ben Muhammed'den duy­
dum demiyor. Enes b. Malik, ben Sa 'saa'dan duydum ki
Muhammed �oyle �oyle demi� diyor. Hatta bu adarnrn do­
gum ve oliim tarihleri bile kaynaklarda belirsiz. Sunu bir da­
h a yineliyorum ki, kitaplarda bu Mira<;: rivayeti d1�rnda Ma­
lik b. Sa'saa'nrn aktard1g1 herhangi bir rivayeti yoktur.

161 Humeydi, el-cem'u beyne sahihayn, c. 1/559, no: 71, hadis: 935.
1 62 Buhari: Bedu-1 Halk, bab 6/3207.

98
 Sunu bir daha hat1rlatmahy1m ki; gerek Ebu Htireyre,
gerek Enes b. Malik, gerek Malik b. Sa'saa ve gerekse Ebu
Eyyup Ensari Mekkeli degillerdi. Ba�ka bir ifadeyle; bunlar
Muhammed'in Mekke'deki on ti<; yilhk peygamberligi do­
neminde ve Mira<; ile isra'nm meydana geldigi sirada Mek­
ke'de degillerdi, Muhammed'le tam�mam1�lardi.
Daha bitmedi ! islam alimlerin Malik b. Sa'saa hakkmda­
ki gorti�leri de dikkate deger. imam Buhari, 'Enes b. Malik
ondan Mira<; rivayetini aktarm1�tir' �eklinde hakkmda k1sa
bir bilgi sahibidir.163 Ebu-1 KaslDl Begavi (h.317.o), Malik b.
Sa'saa yalmz iki hadis aktarm1�tir (iki diyor; ancak piyasada
bilinen o tek rivayeti var), Enes b. Malik'e yakmhg1yla bili­
nen biridir �eklinde bir bilgi sunuyor.164 tbni Ebi Hatem
(h.327.o), Malik b. Sa'saa Muhammed'den Mira<; hadisesini
alm1�, bunu da Enes b. Malik ondan duymu�tur diyor.165 fu­
ni Hibban (354.o), Malik b. Sa'saa, Hz. Muhammed'den Mi­
ra<; hadisini duymu�tur diyor. 166 tbni Abdilber (h.463.o),
Enes b. Malik ondan 1sra rivayetini alm1�tir diyor, 167 tbni
Menctiveyh (h.428.o), Enes ondan Mira<; hadisini alm1�tlr
diyor. 168 Ebu Nairn Esbehani (h.430.o), Enes ondan Mira<;
rivayetini alm1�tlr diyor ve ilgili rivayeti sunuyor.169 Ebu Ve­
lit Baci (h.474.o), Malik b. Sa'saa Medinelidir, Enes ondan
Muhammed'in Mira<;'la ilgili a<;1klamas1m aktarm1�tir di­
yor.170 Kelabazi Muhammed b. Htiseyin Buhari (h.398.o),

163 Buhari: Tarihi Kebir, c.7/300, no: 128 1 .

1 6 4 Ebu-1 Kas1m Begavi, Mucem-i Sahabe, c.5/187.
165 ibni Ebi Hatem, Cerh ve Tadil, c.8/2 1 1 , no: 930.
166 ibni Hibban, Sikat, c.3/377.
167 ibni Abdilber, istiab, no: 2270, s.1352.
168 Ricalii Sahihi Mi.islim, no: 1539.
169 Marifet-i.i Sahabe, c.2/2452, no: 2589.
170 El-Baci, Cerh ve Tadil, c.21762, no: 595.

99
Enes, Mirac;: hakkmda bu adamdan bir rivayet aktarm1�tlf
diyor.111 Gortildtigti gibi bu alimlerin bu ki�i hakkmdaki bil­
gileri ortaktir; o da Mirac;:'la ilgili (ibni Abdilber, isra de­
mi�) aktard1g1 rivayettir. Onun hakkmda kaynaklarda bu k1-
sa bilgi d1�mda bir �ey yoktur.
Malik'in durumu bu iken; bir de ondan sonraki ku�aga
aktaran ikinci ki�i Katade'dir. Alimler bunu da saglam biri
olarak degerlendirmemi�lerdir. Alai (h.761 .o), gerek Zehe­
bi ve gerekse Darekutni bunun hakkmda olumsuz biridir di­
ye bilgi vermi�lerdir. 172
Bir de daha soma Medine'de Muhammed'le tam�1p
Mtisltiman olan ve rekor dtizeyde ondan hadis aktaran ki�i­
lerin ya� durumlanna bakahm:
Bunlarm c;:ogu ktic;:tik ya�taki c;:ocuklardir; mesela isra ve
Mirac;: konusunda en c;:ok rivayet sahibi olan ki�i Enes b. Ma­
lik'tir. <;tinkti hem kendisine ait direkt anlatt1g1 rivayet var,
hem de Ebu Zer ile Malik b. Sa'saa'dan kendisi aktanyor.
Y ani Mirac;: hadisesini aktaranlarm fla� ismi. Su da var ki, is­
ra ve Mirac;: olaylan Mekke'de olmu�, bu ki�i ise Medineli ve
Muhammed Medine'ye hicret ederken bu zat 10 ya�lannda
bir 90cuktu. Bu onun ifadesidir ve en ba�ta Buhari'de gec;:i­
yor. Bunun Buhari'de gec;:tigi yeri yukanda dipnot olarak
ekledim. Yine yukanda sunuldugu gibi; Hz. Ay�e de Mirac;:
olaym1 anlatanlar arasmda. Halbuki Mirac;: hadisesi oldugu
zaman kendisi 4-5 ya�lannda bir c;:ocuktu. Anlatanlar ara­
smda Ebu Sait Hudri de var. Bu da Medinelidir. Kendisi,
Uhud harbinde ben 13 ya�mdayd1m. Ktic;:tik oldugum ic;:in
Muhammed sava�a katilmama izin vermedi diyor.173
I

171 Ricalti Sahihi-1 Buhari, No: 1 133, c.2/217.

172 Alai Camiu Tahsil, s.108 ve 1 13. Zehebi, Siyeri Alam, c.5/270. Dare­
kutni ise ilzamat ve Tetebbu adh eserinde onun hilekar oldugunu belirtmi�tir.
173 Zehebi, Siyeri Alam, c.3/169, 3/369-406.

1 00
 Keza anlatanlardan biri Ebu Hilreyre'dir. Olay Mekke
doneminde oluyor, bu zat ise y1llar soma Medine donemi­
nin son y1llannda gelip Mtisltiman oluyor. Su da var ki, bu
had.isleri ibni ishak'a kadar yazan yok. ibni ishak hicri
15l 'de vefat etmi� ve hi<;bir sahabiyi de gormemi�tir. Bu du­
rumda acaba bu olay1 kendisine anlatanlar dogru insanlar
m1yd1 veya ald1klan bilgiler dogru muydu? Bu da i�in bir
ba�ka sakat yam! Arna neredeyse on dort asirdir bunu ku­
�aktan ku�aga aktanp kitaplan bununla doldurmu�lardir.
Artik burada toparlayahm. Hz. Ali ba�tan beri Hz. Mu­
hammed 'le beraber olup ilk Mtisltimanlardan ve okurya­
zar. .. Yine Ebubekir, Omer, Osman ve Muhammed'den
cennet mtijdesini alan diger alt1 sahabi Mekkeli ilk Mtislti­
manlardan. Bunlann <;ogu okuryazar. .. Peki, neden Mira<;
gibi bu kadar olagantistti bir olaym (ki Mekke'de olmu�) ra­
vileri arasmda bunlar yok? Acaba bunlann haf1zas1 zay1f da,
okuma yazma bilmeyen ve son ti<; yilda Muhammed'le tam­
�1p Mtisltiman olan Ebu Htireyre super zeki miydi? Haya­
tmda Mira<; hadisinden ba�ka hadis rivayet etmeyen, aynca
kim oldugu da bilinmeyen Malik b. Sa'saa'nm aktard1g1 ha­
dis nas1l kabul gortir!
i�in ba�ka bir yam; neden ba�tan beri Hz. Muhammed'le
birlikte olan Ebubekir, Omer, Osman ve Ali olmak tizere bu
on se<;me sahabinin aktard1klan toplam hadislerin say1s1 Bu­
hari ve Mtislim'de 224; ancak daha soma Medine doneminde
Muhammed'le on ya�mda iken tam�an Enes b. Malik, okur­
yazar olmayan Ebu Hilreyre rekor dtizeyde hadis aktarm1�­
lar! Bu ikilinin Buhari ve Mtislim'de ge<;en rivayetleri topla­
m1 928'dir. Halbuki Mira<; olaym1 Ebubekir, Omer ve Ali gi­
bi se<;me sahabiler anlatsayd1 daha da inandmc1 olurdu. (:tin­
kti bunlar hem onemli �ahsiyetler, hem de isra ve Mira<;'m
meydana geldigi zaman bunlar Mekke'deydiler. Boyle olaga­
ntistti bir �ey olmu�sa neden bunlar bundan haberdar olma-
101
m1�lar! Sadece bu tespit bile i�in ne kadar saghks1z, bo� ve ya­
lan yanh�la dolu oldugunu gostermeye yetmez mi?
Peki, bunlar uydurmu�larsa o zaman kaynaklarda anlatt­
lan Mirai;'tan Hz. Muhammed bigane mi kahr, onun bu ko­
nuda anlattmlan olmam1� m1dtr, boyle mi anlamahy1z? Tabi
ki olmu�tur ve bunu ispat etmek kolaydtr. Diyelim ki Hz.
Muhammed Mirai;'la ilgili hii;bir �ey dememi�; bu insanlar
uydurmu�lar; o zaman isra olay1m ne yapacag1z. <;tinkti is­
ra Kur'an'da anlatthr. Kur'an'da denilir ki, Allah bir gecede
Muhammed'i Mescidti-1 Haram'dan ahp baz1 ayetlerini ona
gostermek ii;in ba�ka bir yere (Neresi olursa olsun fark et­
mez. ister Kudtis'teki Mescid-i Aksa olsun, ister Kabe'ye
bir kilometre uzakhkta olsun) gottirmti�. Bir kere boyle bir
ayetin Kur'an'da olmas1 her �eyi tarumar eder. Yani isra
olaym1 one stiren Mirai;'1 da rahathkla one stirebilir ve stir­
mti�ttir de. Eger Kur'an'da bir grup insamn (Ashab-1 Kehf
denilen) 309 ytl magarada bir kopekle birlikte kahp daha
sonra tekrar d1�an i;1k1p hayata devam ettikleri anlat1hyor­
sa;174 Allah'm sava�larda Mtisltimanlara yard1m etsinler di­
ye bin melek, ti<; bin melek, be� bin melek gonderdigi soyle­
niyorsa; 175 Nuh peygamberin 950 sene ya�ad1g1 anlatthyor­
sa;176 Hz. isa'nm babas1z, ba�ka bir ifadeyle Meryem'in kim­
seyle cinsel ili�ki ya�amadan isa'y1 dogurdugu zikrediliyor
ve Ebabil Ku�lan anlat1hyorsa vs; o zaman Hz. Muham­
med'in rahathkla Mirai;'a i;1kt1gm1 soyledigi de kamtlanm1�
olur. Diger yandan olay1 anlatanlann hepsi yalan konu�­
mu�tur demek de mtimktin degildir. Yukanda sundugum
ravi listesinin ne kadar kabank oldugunu gordtik. Kald1 ki
bu bilgiler Buhari ve Milslim'de gei;iyor.

174 Kehf suresi, ayet 25.

175 Al-i imran suresi, ayetler 124-125, Enfal suresi, ayet 9.
176 Ankebut suresi, ayet 14.

1 02
 VI. BOLOM

HZ. MUHAMMED
ALLAH'I GORMO� MiJDOR?

Soz konusu Hz. Muhammed'in goklere 91kmas1 ve vahiy

olunca; ister istemez onun tanny1 goriip gormedigi akla ge­
lir. i�te bu yiizden bu ba�hkta islam anlay1�ma gore ba�ta
Hz. Muhammed'in ve tabii ki diger insanlann tanny1 gore­
bilme ihtimalinin olup olmad1g1 hususu iizerinde duracag1m.
K1sacas1, Kur'an ve saglam hadislerde bu konu nastl i�len­
mi� anlatmaya 9ah�acag1m.
Allah'm hem daha once baz1 israilogullan peygamberle­
riyle, hem de daha sonra Muhammed'le konu�tugunu belir­
ten ayetler Kur'an'da var. Mesela bir ayette, "Allah bir in­
sanla ancak vahiy yoluyla (Allah tarafmdan kalbe gelen me­
sajla) veya perde arkasmdan kon�ur, ya da bir el� (melek)
gonderir de kendi izniyle diledigini ona iletir" deniliyor. 177
Bu ayete gore tann ya ilham yoluyla (direkt kalbe mesaj ile­
terek), ya perde arkasmdan (goriinmeden) seslenerek veya
melek gondererek istedigiyle ileti�im kurar. Burada tann-

177 Sura suresi, ayet 5 1 .

1 03
nm insanla konu�mas1 soz konusudur; onun gori.ilmesinden
soz edilmiyor. Kald1 ki tannmn insanlar tarafmdan gori.ile­
meyecegini ifade eden ba�ka bir ayet var: "Gozler onu (Al­
lah'1) gormez, o gozleri gortir" deniliyor. 178
Kur'an'da, "Allah, Musa ile dogrudan kon�tu" diye fark­
h bir ayet var, 179 Az onceki ayette Allah perde arkasmdan
bahsediyordu, burada ise Musa ile dogrudan konu�tugu soy­
leniyor. Peki, konu�urken Musa onu gormil� mil, yoksa sade­
ce ses mi? Bunun yamtl �u ayette var: Musa, belirlenen vakit­
te bize gelince ve onun Rabbi kendisiyle konu�unca, "Rab­
bim! Bana goriln, sana bakayrm" dedi. Rabbi, "Beni gore­
mezsin. Ancak �u daga bak; yerinde durursa o zaman beni
goreceksin" dedi. Rabbi daga gorilnilnce dag parampan;:a ol­
du. Bunu goren Musa kendinden ge<;:ti. Ayilmca, "Sen yilce­
sin, sana yonelirim. Ben inananhi.nn en onde olamy1m" dedi.
Bir de Rab Musa'ya, beni goremezsin derken cilmle i<;:in­
de 'Len' harfini kullamyor. Bu, 'Asia goremezsin' anlamma
gelir. Kur'an'a gore Hz. Musa rabbini gorememi�; ama Tev­
rat'a gore israilogullan peygamberlerinden rabbi gorenler
olmu�tur. Buna birazdan ornek verecegim. 180 Muhammed
tanny1 gorme konusunda �oyle diyor: Ebu Zer soruyor: 'Ey
Muhammed sen Allah'1 gordiln mil?' Muhammed, bir
nur/aydmhk/i�1k gordilm veya nurdur ben nasil goreyim
(goremem ki), diyor. Adeta az once Musa'mn ba�ma gelen-
ler gibi o da zordur diyor. 181
Verilen ornekte Rabbin daga gorilnmesi ve dagm. daya­
namay1p parampar9a olmas1 ne demek? Peki, Musa'nm so-

178 En'am suresi, ayet 103.

179 Nisa suresi, ayet 164.
180 Araf suresi, ayet 143.
181 Miislim, iman boliimii, bab 78/178.

1 04
rusu ve gosterilen ornek tatminkar m1? Rab kendini Mu­
sa'ya degil de; daga gostermi� ve dag onun tesiriyle param­
pan;:a oluvermi�, bunu goren Musa da baytlm1�. islam inan­
cma gore madem Allah her yerdedir; o zaman dag misali gi­
bi her yer parampan;a olmah, tlim dengeler altlist olmah.
Ha �u olabilir mi acaba: Belki Allah kendini hep gizli tuttu­
gu ic;in doga dengesi bozulmuyormu�! Hani derler ya k1ya­
met kopacak. Acaba olabilir mi ki Rab o zaman kendini
gosterir de bu ylizden her �ey altlist olacak ve k1yamet bu
�ekilde kopacak! Tabii ki ayetler boyle deyince biz de mec­
buren boyle beyin jirrtnastigi yapanz.
Yine ilgili konuda Rab Hz. Musa'ya hitaben, "Ey Musa!
Vahiylerim ve kon�mamla seni insanlar tizerine sec;:kin ktl.:.
chm' diyor. Burada rabbin konu�masmdan soz ediliyor. Az
onceki ornege baktlmca demek ki buradaki konu�ma go­
rlintlilli degil de perde arkasmdanm1�. 1 82
Konu hakkmda ba�ka ayetler de var, birkac;m1 sunahm.
"Biz bir k1s1m peygamberleri diger bir k1s1m peygamber­
lere listlin k1lm1�1zdir. Allah, onlardan bir klsmiyla konu�­
m�, baztlanm da derecelerle yliceltmi�tir. Meryem oglu
isa'ya apac;1k ayetler verdik ve onu Ruhii-1 Kudlis'le (Ceb­
rail ile) glic;lendirdik. Allah dileseydi, onlann ardmdan ge­
lenler, ac;1k sec;ik mesajlar kendilerine ula�t1ktan sonra bir­
birlerini oldilrmezlerdi. Ancak tartt�maya girdiler de ic;le­
rinden bir kesim iman etti, bir kesim de ktifre saptt. Allah
dileseydi birbirlerini oldilrmezlerdi. Ne var ki, Allah diledi­
gini yapar." Evet; bunlar Kur'an ayetleri.183 Bu ayette dik­
kati c;eken baz1 ifadeler var. Deniliyor ki, Allah dileseydi in­
sanlar birbirlerini oldlirmezlerdi. Ostelik sanki bir sefer yet-

1 82 Araf suresi, ayet 144.

183 Bakara suresi, ayet 253.

1 05
miyormu� gibi; aym ayet i<;inde bu ifade iki sefer tekrarlam­
yor ve hemen akabinde de, "Ne var ki, Allah diledigini ya­
par" diyerek peki�tiriliyor. Kur'an'da buna benzer ba�ka
ayetler de vardtr. Ornegin bir yerde Muhammed'e hitaben,
'Rabbin isteseydi yeryilzilndekilerin ttimil inanm1� olurdu'
deniliyor. 184 Bir ayet daha vereyim: "Biz (Allah olarak) bir
tilkeyi, bir toplumu, bir memleketi, bir yerle�im yerini helak
etmek, yok etmek istedigimizde, orarun servet ve nimetle �1-
marmi� eleb�lanm yoneticiler yapariz da onlar, orada bo­
zuk gidi�ler sergiler. Boylece oramn aleyhine hilkilm (ceza)
hak olur; biz de orarun altlm 1istiine getiririz!" deniliyor.185
Ayet gayet net, her �ey ayan beyan; yorumsuz btrak1yorum.
Az once belirtildi ki, her ne kadar Tevrat'a gore Musa
Allah'1 gorememi�se de, israilogullan peygamberlerinden
tanny1 pekala gorenler olmu�tur; hem de nas11! ilginc;: bir or­
nek vereyim. Yakup peygamberin, ben tanny1 yilz yilze gor­
dtim dedigi Tevrat'ta ge<;iyor. Bunun detay1 �oyledir: Yakup
peygamber iki hamm1yla iki cariyesi ve on bir c;:ocuguyla
Yabbok gec;:idini gec;:iyor. Aile bireylerini 9aydan gec;:irince
bir ara yalmz kahyor. Seher vakti soktinceye kadar o gece
orada biriyle gilre�iyor. 0 ki�i Yakub'u yenemedigini anla­
ymca onun uylugunun ba�ma dokunuyor ve uyluk ba�1 inci­
niyor. Yakup o ki�iye; beni btrak gideyim, artik seher vakti­
dir diyor. 0 ki�i, beni milbarek ktlmaymcaya dek seni b1rak­
mam diyor. Bir de soruyor, adm nedir diye. Ad1m Ya­
kup'tur diyor. 0 ki�i, artlk bundan sonra sana Yakup degil;
israil diye hitap edecegim. Cilnkil sen Rabbinle ve insanlar­
la wgra�tm, ikisini de yendin diyor ve boylece onu odtillen­
diriyor. Meger Y akup 'la gilre�en bu ki�i tannym1� ve Yakup

184 Yunus suresi, ayet 99.

185 isra suresi, ayet 1 6.

1 06
onu yenmi�. Y akup, tannyla gilre�tigi yerin ad1m 'Peniel'
koyuyor. (:ilnkil orada tannyla yilz yilze gelmi� ve sag salim
kurtulmu� da bundan.186
Benzer gariplikler Tevrat'ta da var. Mesela Hz. Musa ve
ona bagh olanlar M1su'1 terk edip 9ole gelince yiyecek s1km­
tism1 9ekerler. Orada yedikleri sadece kudret helvas1du. Bu
yilzden israilogullannda bozulma meydana geliyor. Sayle
ki, M1su'da paras1z bahk yerdik, salatahk, p1rasa, karpuz,
sogan, sanmsak gibi her �ey vardi. Bu 9olde bir �ey yok; pe­
ri�an olduk diyerek feryat ediyorlar. Musa buna dayanam1-
yor ve adeta isyan ederek, 'Ey Rabbim; biltiln bu halk1 ben
yalmz ba�1ma ta�1yamam, bana 9ok agu gelir. Eger sen ba­
na kar�1 boyle davramrsan, rica ederim beni hemen oldilr ki
bu sefaletimi gormeyeyim!" der. Bundan sonra Rab, Mu­
sa'ya bir alternatif sunar. (Onlan buraya almam, <;ilnkil bo�
�eyler, hep mitoloji. Merak eden varsa ilgili ifadeleri Tev­
rat'tan okuyabilir.)187
Tevrat'm bir ba�ka yerinde �unlar ge9iyor: Gilniln serin­
liginde cennet bah9elerinde geziye <;:1kan Rab, A dem ile
Havva'y1 arar. Megerse onlar o s1rada aga9lann arkasma
gizlenmi�lerdi. Tann onlan goremeyince, "Neredesin?" di­
ye A dem'e seslenir. Adem, "Bah9ede senin sesini duyunca
korktum, <;ilnkil 91plaktim, bu yilzden gizlendim" sozilyle
kar�i11k verir. Ne diyelim; tann A dem'i <;:1plak yaratm1�,
boyle ay1p degil; ama kendisi 91plak olmaktan utamp tann­
dan gizlenir. Peki, elbise giyseydi artik tann onun avret ye­
rini goremez miydi? Tann i<;:in ha elbise vardu ha yoktur
fark eder mi? Hem de ilk defa yaratilan A dem'in tekstil fab­
rikas1 m1 vard1 ki avret yerini kapatsm! Kim bilir belki mil-

186 Tevrat, Tekvin boliimti, bab 32/22-32.

187 Tevrat, Say1lar, 11/4-15.

1 07
yonlarca y1l insanoglu 91plak dola�m1�. Eskilerde sanki elbi­
se vard1. 188
Tanny1 gorme konusunda incil'de Tevrat'm tam tersi soz
konusudur. Hz. isa, Tann'yi hi�bir zaman hi� kimse gorme­
mi�tir diyor. Onun bu a<;:1klamas1 Tevrat'ta anlatilan az on­
ceki orneklere terstir, onlan inkar demektir. 189
K1sacas1, Kur'an'da Hz. Muhammed'in Allah'1 gordiigii
konusunda herhangi bir ayet yok. Bakahm hadislerde neler
ge<;:iyor; birkac;: ornek de onlardan sunahm.
Buhari'de birkac;: yerde ge<;:en ve Hz. Ay�e'ye mal edilen
�oyle bir rivayet var: "Her kim ki Muhammed Allah'1 gor­
m�tiir diyorsa bu yalandrr" diyor. Tabii ki Ay�e bunu soy­
lerken, Muhammed'den duydum demiyor; Ay�e'nin kendi
gorii�iidiir.190
Ay�e'den soruyorlar: Kur'an'da deniliyor ki, 'Sonra yak­
la�tI da yakl�tI. (Boylece Muhammed'le onun arasmdaki
mesafe) iki yay kadar, ya da daha az kaldl. 0 srrada kuluna
bildirmek istedigini bildirdi. Goziin gordtigunti kalp yalan­
lamadl'191 ayetlerinden ne anhyoruz? Burada Hz. Muham­
med'le kendisi arasmda gerc;:ekle�en bu yakmla�madan kas­
tedilen kim? Ay�, burada maksat Cebrail'dir, kendi ger­
<;:ek, o heybetli �ekli iizerine inmi�tir; kastedilen Allah degil­
dir, c;:iinkii genelde Cebrail erkek �ekline girerek (k1hf de­
gi�tirerek) iner; ancak az onceki ornekte kendi gerc;:ek �ekli
iizerine indigi ic;:in farkh anlatilm1�tir, diyor.192

188 Tevrat, Tekvin bi:iliimii, bab 3/8-10.

l 89 Tevrat, Tekvin bi:iliimii, bab 32/31 , Yuhanna incili, bab 1/18.
190 Buhari: Bedii-1 halk, bab 7/3234, Tefsir, Necm suresi, bab 1/4855 ve
Tevhid, bab 417380.
191 Necm suresi, ayet 8-1 1
192 Buhari, Bediil halk, bab 7/3235.

1 08
 Kendi ozel �eklini de yine Buhari'den dinleyelim, baka­
hm neymi� o ozel, heybetli �ekli! ibni Mesut anlattyor:
"Cebrail'in 600 kanach var" diyor. i�te Ay�e'nin dedigi ken­
di gerc;ek �ekli bu!193 ilginc;tir, burada cinsiyet farkm1 da go­
rtiyoruz. Neden Cebrail kadm degil de erkek �eklinde ini­
yormu� ki? Neyse, benden hatirlatmas1!
Peki, madem islam'a gore tanny1 bu dtinyada gormek
soz konusu degil. Ya ahirette? Biraz da buna deginelim.
"Kiyamet g(inii birtalom yiizler Rablerine baklp parlaya­
caktrr " diye ayet var Kur'an'da. Burada ac;1k olarak, Rable­
rine bakacaklar deniliyor. Tabii ki eger baz1lan bunu da
ba�ka yone c;ekmezlerse.194 islam'da genel gorti�, insanlar
ahiret aleminde tanny1 gorecekler yontindedir. Bununla il­
gili bir iki hadis sunay1m.
Buhari ve Mtislim'de Cerir b. Abdullah Beceli ve Ebu
Htireyre'nin ayn ayn aktard1klan �oyle bir rivayet var. Hz.
Muhammed'den soruyorlar: Allah'1 gorecek miyiz? 0, 'Ay
on dort giinliik iken onu gormek ne kadar kolaysa Allah'1
gormek de o kadar kolaychr' yamtm1 veriyor.195
Ben burada tann konusunu bilimsel olarak ele alm1yo­
rum. Ben sadece kutsal dinlerin tann anlay1�1m ( o da kay­
naklanndan sunarak) anlatmaya c;ah�1yorum. Ba�ka bir ifa­
deyle; tanndan geldigi soylenen kutsal dinlerin, 0 ilkel do­
nemlerde ancak insanlar tarafmdan ortaya attld1g1m vurgu­
lamaya c;ah�1yorum. Ctinkti Nikola Tesla'mn da dedigi gibi,

193 Buhari, Bedu-1 Halk, no: 3232.

194 K1yame suresi, ayetler 22-23.
195 a-Buhari: Cerir rivayeti: Mevak1t-i Salat, bab 16/ 554, 26/573, Tefsir,
Kaf suresi, bab 2/4851 , Tevhid, bab 2417434-36. Ebu Htireyre rivayeti: Ezan,
bab 129/806, Rikak, bab 52/6573, Tevhid, bab 24/7437.
b-Miislim, iman bi:iltimti, bab 81/182,

1 09
'Din kitaplanm ok:uyup anlayan ateist, okuyup anlamayan
d.indar olur' gerc;:egiyle kar�1 kar�1yay1z. Malum bilim insan­
lan c;:e�itli tezler ortaya atarak kainatm varhg1 hakkmda
farkh goril�ler ortaya koymu�lar ve koymaya da devam ede­
cekler. <:;ilnkil bilim sonsuzdur ve her �ey degi�se de degi�i­
min silrekliligi vardu/degi�im degi�mez. Big Bang (bilyilk
patlama) teorisi bu konuya yabanc1 degildir.
Kutsal dinlerde ise tann zaten var; ilstelik onunla konu�­
mak var, onunla gilre� yapmak ve onu yenmek var. islami­
yet'te inananlara sava�ta yard1m eden tann anlay1�1 var: En
azmdan vurucu gilc;: olarak -say1 da belirterek- sava�larda
melekleri Milsliimanlann yard1mma gonderir.196 Gerc;:ek �u
ki, evrim dinlerde de gec;:erli. Bak1yoruz eski zamanlarda
birc;:ok tann ve tanr19aya inamlm1� (Siimerlerde, Misuhlar­
da oldugu gibi). Sonra insanm bilgisi artt1kc;:a tilm bunlar
elene elene tek tann inancma indirgenmi�: Bir tann var; an­
cak gorUnmezdir �eklinde bir inane;: ortaya konmu�. Gilnil­
milzde; degil ki Tevrat, incil ve Kur'an'da anlat1lanlar (bun­
larm ic;:erikleri); bunlarda yap1lan tann tammlamas1 bile ar­
tik hem akla uygun dil�milyor, hem de bilim insanlanna ye­
terli gelmiyor. Bu yilzden -az once de ifade edildigi gibi- bi­
lim insanlan kafa yorup yaratlc1 konusunda c;:e�itli tezler or­
taya koymu� ve koymaya da devam etmekteler.
Bir donem tann gilniln imkanlanna gore insanlar tara­
fmdan farkh nitelenmi�, bir ba�ka zaman gelmi� art1k (bilgi­
nin artmas1, ke�iflerin yap1lmas1 sonucu) kimse o esk! tam­
ma inanmam1�; bu sefer -yine insanlar tarafmdan- farkh bir
tanp tammlamas1 yap1lm1� ve bu tamm1, tann kendisi yap­
m1� diyerek insanlara bu �ekilde kabul ettirilmeye c;:ah�il­
m1�tlr. Anlatimlanmdan benim teist, ateist veya deist oldu-

1 96 Al-i imran 124-125 ve Enfal, ayet 9.

110
gumu kimse alg1lamasm. Ben var olan bir gen;:egi belirtmek
istedim. Kald1 ki, burada kainatm bir yaratic1s1 var m1 yok
mu konusunu i�lemiyorum; sadece tarihi silre9ler i9erisinde
insanlar tarafmdan inamlan tann anlay1�1 hakkmda bir re­
aliteye degindim. K1sa bir anlatim da olsa; yine kutsal dinle­
re gore tanny1 gorilp gormeme konusu hakkmda bir �eyler
anla�1ld1 kamsmday1m.
Zaman zaman kimi arkada�larla sohbet ederken, din
inanc1 ortadan kalkarsa insanlar birbirlerini yiyecekler; yani
din bir bak1ma insanlar ilzerinde otokontroldtir diyorlar.
Bunun yamtI Uzakdogu tilkelerinde, Avrupa tilkelerinde,
Amerika'da, geli�mi� tilkelerde var. islam aleminin haline
bir bakahm, bir de dini hayatlarmdan 91karan bu geli�mi�
tilkelere bakahm. Sadece bu kar�Ila�tlrma yeterlidir. Ne za­
mana kadar dinle insanlan kandmp oyalanz!

111
 VII. BOLOM

FIRAT iLE NiL NEHR1NiN HiKAYESi

Hz. Muhammed goklere 91ktig1 gecede (Mira9 gecesi) bir-

9ok hadise gordiigiinii dile getirmi�; onlardan bir k1smm1 ge-
9en boliimlerde, kalan bazilanm da bundan sonraki boliim­
de i�leyecegim. 0 gece gordiiklerinden biri de F1rat ile Nil
nehirleriymi�. Kendisi �oyle anlatiyor: Ben Cebrail ile birlik­
te goklerin yedinci katma vannca orada bana Beytu'l
Ma'mur gosterildi. 197 Cebrail'den sordum, bu da ne? 0, 'Bu­
nun ad.I Beytu'l Mamur'dur (ibadethane) ve her giin yetmi�
bin melek gelip burada namaz k:tlar, her giin gelen bu ye�
bin melek hep farkh meleklerclir' dedi. (Bu namaz ne kadar
da onemliymi� ki, goklerde bile var; tannnm vazge9ilmezidir
namaz.) Yedinci katta bunu gordiikten sonra bana Sidretu'l­
Miinteha (bir aga9) gosterildi. Bir de gordiim ki, bu agacm
meyvesi sanki Yemen'in Hecer �ehri testileri gibi; yaprakla­
n da fillerin kulaklan gibiydi. Sidre'nin dibinde dort nehir

197 Beytii-1 Mamur Kur'an'da da gei;:iyor: Allah, Beytti-1 Mamur hakk1

ii;:in diyerek buna iistelik yemin de ediyor, deger veriyor. Tur suresi hemen
ilk ba�ta.

112
vardt: ikisi batmi (bu dtinyada olmayan), ikisi de zahiriydi
(bu dtinyada var olan nehirlerden). Ben Cebrail'den sor­
dum, nedir bunlar? Cebrail, batmi olan iki nehir cennettedir.
Zahiri olan iki nehir ise Nil ile F1rat'ttr dedi. Bu ac;:1klama
boyle onemsiz bir kaynakta gec;:miyor; tam tersine Buhari'de
tekrar edilerek ve Mtislim'de ortak olarak i�lenmi�tir.198
Soz agacm yaprak btiytikltigtinden ac;:Ilm1�ken �oyle bir
hadis akhma geldi; ekleyeyim: Enes b. Malik ve Ebu Htirey­
re aktanyorlar ve tabii ki Buhari ve Mtislim'de gec;:iyor. Hz.
Muhammed, ben cennette oylesine btiytik bir agac;: gordtim
ki, bir stivari ytiz yil durmadan at ko�tursa onun golgesini bi­
tiremez diyor. Ben uydurmuyorum; bunlar hadis. 199
Mtislim farkh bir rivayete daha yer veriyor: Hz. Muham­
med, Seyhan, Ceyhan, Nil ve Ftrat nehirleri cennet trmakla­
nndandtr demi�tir, diyor.200
Az onceki rivayette Muhammed, Nil ile Ftrat'1 goklerin
yedinci katmda gordtigtinti soyltiyordu. Aym Buhari bu se­
fer Muhammed'in F1rat ile Nil'i goklerin birinci katmda
gordtigtinti aktanyor. Evet; her iki farkh bilgi Buhari'den.201
Peki, hangi katta gormti�? Birincide mi yoksa yedincide
mi? Cevap yok. islam alimleri nezdinde yamtlar kolay; �unu
diyebilirler: Aslmda bu iki nehrin c;:1k1� yeri yedinci kat; ama
birinci kata kadar da ak1p gidiyor. Bu durumda itirazlann
onti de kesilmi� olur gibi bir savunma ile kar�1lar. T1pk1 yu-

198 a-Buhari: B. Halk bab 6/ 3207, E�ribe, bab 12/5610, Menak1b-i Ensar,
bab 42/3887.
b-Mi.islim, iman, bab 164/264.
199 a-Buhari, Bedu-1 Halk, bab 8/3251 .
b-Mi.islim, Cennet boli.imi.i, no: 2826.
200 Mi.islim, Cennet boli.imi.i, bab 11/2839. Hadisi aktaran Ebu Hi.ireyre.
201 Buhari, Tevhid boli.imi.i, bab 3717517.

113
kanda be�inci bolilmde ge9en Sidre agac1 hakkmda yaptlk­
lan yorum gibi. Orada da iki farkh hadis vard1. Birinde, Sid­
re agac1m goklerin yedinci katmda, digerinde ise altmc1 kat­
ta gordiigii soyleniyordu. A limler bunu, camm kolaydir;
agacm kokii altmc1 kattaym1�, dallan ta yedinci kata kadar
uzanm1�, durum bu iken 9eli�ki yoktur gibi bir savunma.
Dolay1s1yla aym taktigi Nil ile F1rat i9in de rahathkla uygu­
layabilirler.
Burada �u basit soruyu sorahm: Acaba diinyada o kadar
biiyiik nehirler varken tann neden Nil ve Firat'1 se9ip gok­
lere alm1� ve o gece Muhammed'e gostermi�? Mesela Atlas
okyanusuna dii�en Amazon, Dogu <;in denizine dii�en
<;in'deki Yangtze, Meksika korfezine dokiilen ABD'deki
Misisippi, Atlas okyanusuna dii�en Kongo nehri, Karade­
niz'e dti�en Rusya'daki Yenisey ve daha sayamad1g1m ne­
hirlere ne olmu� ki, tann o gece bunlan da Muhammed'e
gostermemi� veya niye bunlar goklerde yok, nedir bu aym­
mm nedeni! Ancak 9evresinde gordiiklerini kurgulayabilir
insan. 0 zaman cografya bilgisi mi vard1? Misisippi'yi bilen
mi vard1 sanki!
Ashnda olay �u: Tevrat'ta hemen ilk ba�ta ikinci sayfada
Dicle ile F1rat Irmaklanndan soz edilir. Bunlar insana hayat
verir, onemli Irmaklardir bu cografyada. Peki, Musa bunla­
n anlatmca Muhammed bo� durur mu? Bu ytizden kendisi
Mira9 gecesinde bunlan gordiigiinii dile getirmi�. Tabii ki
eger bazilan bu hadisleri uydurup Hz. Muhammed'e mal et­
memi�lerse. Tevrat'ta da aynen Muhammed'in anlatt1g1 gibi

202 a-Buhari, Bedii-1 halk, bab 5/3207, Menak1b-1 Ensar, bab 42/3887, E�­
ribe, bab 12/5610, Tevhid, bab 3717517.
b-Miislim, iman bOliimii, bab 74/ 164, Cennet boliimii, bab 10/2839.
c-Tevrat, Tekvin boliimii, bab 2/14.

114
dort umaktan soz edilir.202 Ancak arada �u fark var: Tev­
rat'ta, bu dort umagm hepsi diinyadadu deniliyor. Yani hie;:
olmazsa Tevrat hayali bir �eyden soz etmiyor; onunkinin
maddi temeli var. Muhammed ise, ikisi diinyada (zahiri), di­
ger ikisi de batmidir; ancak ahiret aleminde vardu diyor.
Muhtemeldir ki Muhammed'in anlatim1 Tevrat'tan bir alm­
tl. Bir de bu iki nehrin o gece goklerde Muhammed'e goste­
rilmesi neyi ifade eder, bundaki keramet nedir, neyi ispatla­
mak istemi�; hakh olarak sormak laz1m! incil bu tiir mitolo­
jiler konusunda Tevrat'la Kur'an'dan farkhd1r. incil'de ben­
zer inamlmazlara az rastlamr.

115
 VIII. BOLOM

HZ. MUHAMMED'1N tSRA VE

MiRA<;'TA GORDUKLERi

isra ve Mirac;: gecesinde Hz. Muhammed'in ba�mdan ge­

c;:enlerden bazilan yukandaki konular anlat1hrken gec;:ti. Bu
boli.imde ise �imdiye kadar yazmad1klanm1 iki kategori ha­
linde k1saca aktaracag1m.

a) Mekke'den Kudtis'e Giderken (isra Gecesi)

Yolda ve Kudtis'te Gordtikleri
Hz. Muhammed kendisi anlat1yor. isra gecesi ben Cebra­
il ile birlikte Burak denen hayvana binip yola koyulduk. Gi­
derken bir ara yol kenannda bir ihtiyar adam gordtik. Kim
oldugunu Cebrail'den sordum; cevap vermedi, bana 'Y1ir1i'
dedi. Daha sonra yolda b�ka birini gordtik. 0 da b enden
yaid1m istedi. Bunun da kim oldugunu Cebrail'den sordum;
yine cevap vermedi ve bana 'Y1ir1i' dedi. B iz yolumuza de­
vam ederken bu sefer bir toplulukla kar�1la�hk, onlar bize
selam verdiler. Cebrail bana, selamlanm al dedi, ben de al­
d1m. 0 sirada Cebrail bunlar hakkmda bir bilgi vermedi.
1 16
Boylece biz Mescid-i Aksa'ya (Kudtis'e) vard1k. Cebrail
orada bir ara yolda kar�ila�tiklanmlZl bana izah etti: ilk gor­
dtigtimtiz adam ic;in, dtinyanm omrti o ya�h adamm omrii
kadar kalm1� dedi. Y olda yana�mak isteyip yard1m bekle­
yen ise �eytandi. Sana yakla�1p olumsuz bir �eyler yapmak
isterdi. Gordtigtimiiz insan kitlesi ise (selam verenler) Hz.
ibrahim, Hz. Musa, Hz. isa gibi tinlii peygamberlerdi dedi.
Tabii ki bu peygamberleri yolda gordtigii gibi bir de Mes­
cid-i Aksa'da gordiigtinti ve onlara imam oldugunu da iddi­
a ediyor. Bunlan aynca Mira<; gecesi uzaya 91kmca gokler­
de de gordiigtinti soyliiyor. Yani o gece en az ti<; sefer ve ti<;
ayn yerde bunlan gordtigiinti one siiriiyor. Hal boyle olun­
ca ister istemez �u akla gelir: 0 gece Hz. Muhammed mi Mi­
rac;'a/goklere 91km1� yoksa o peygamberler mi? (:tinkii ba­
k1yoruz kendisinin gittigi her yerde onlar da varm1�. Bir de
Muhammed diyor ki ben Burak' a binip gittim; peki ya onlar
nas1l goklere 91km1�lard1 o gece!203
Burak'la ilgili k1sa bir bilgi vereyim. Eski peygamberler
(din mantigma gore peygamber diyorum) hakkmda kanath
hayvana binmeleri inanc1 zaten oteden beri o toplumda var­
di. Ebu Davud'da gec;en �oyle bir hadis vardir: Bir gtin Mu­
hammed eve gelince bak1yor ki e�i Ay�e birka<; c;ocukla oy­
nuyor. Bir de onlar arasmda bebek �eklinde iki kanath bir
at gortiyor. Muhammed, Ay�e bu da nedir diye soruyor. Ay­
�e Muhammed'e, duymadm m1 ki Si.ileyman peygamberin
iki kanath at1 varm1�; i�te bu onu temsil ediyor diyor. Bunu
aym zamanda Beyhaki ve tbni Racer de i�lemi�lerdir. i�te

203 a-Beyhaki, Delal-i Niibiivve, c.2/362.

b-Elbani, isra ve Mira<;:, s.41 . Burada dipnotta Taberi ile ibni Kesir de
ge<;:iyorlar.
c-Miislim, iman, bab 74/162.
d-Buhari, Menak1b-i Ensar, bah 42/3887.

117
eskiden beri boyle hayali atlara inanmak oldugu ic;in; Mu­
hammed de Mirac; gecesi ata benzer kanath bir hayvana bi­
nip uzaya gittigini soyltiyor.204
Soz Ay�e'nin oyuncagmdan ac;ilm1�ken onunla ilgili k1sa
bir hadis payla�mak isterim. Kendisi Hz. Muhammed'le ev­
liyken �unu diyor: Benim birc;ok k1z arkada�1m vard1, biz be­
beklerle (oyuncak) oynard1k. Muhammed eve geldiginde
benimle oynayan o k1z c;ocuklar kendilerini saklardi. (:ogu
kez Muhammed bu k1z arkada�lanm1 -benimle oynasmlar
diye- yamma gonderirdi, diyor. Bu ac;1klama Buhari'de ge­
c;iyor. Evet; bu ya�ta olan, c;ocuklarla ve oyuncaklanyla oy­
nayan Ay�e o suada Muhammed'in hammiydi.205
Hz. Muhammed'in isra gecesi yolda gordtigli ba�ka �ey­
ler de varm1�; �unlan anlat1yor: Cebrail ile birlikte Mescid-i
Aksa yoluna devam ederken bir ara yolun sag tarafmda
adamm biri 'Ey Muhammed diye seslendi, bana bak senden
bir �ey soracagun' dedi. Ben ilgilenmedim. Daha soma yo­
lun sol tarafmda ba�ka biri seslenip bana bak bir �ey soraca­
gun. dedi. Ben bununla da ilgilenmedim. Y olumuza devam
ederken bir ara ziynet qyalanyla stislenmi�, c;ok glizel bir
kadmla kar�1la�tik. 0 da bana bak, bir �ey soracagun dedi.
Onunla da ilgilenmedim. Soma biz Mescid-i Aksa'ya gidin­
ce Cebrail bana bunlann hikayesini anlath. Yolun sagmda
gordtiglimliz ilk adam bir Yahudi idi. Ona cevap vermi� ol­
saydm limmetin Yahudi olacakti. Yolun solundaki ise Hrris­
tiyan idi. Ona yamt verseydin limmetin Huistiyan olacakti.
0 gtizel kadm da dtinyayd1/maddiyatti. Ona cevap versey­
din limmetin dtinyaya/maddiyata tapacakti dedi. Y ani iyi ki

204 Ebu Davud, Edep, bab 54/4932. ibni Haccr, Fcthu-1 Bari, Edep k1s­
m1, bab 81 �erhinde, Beyhaki Siinen-i Kiibra, Sehadet k1smmda.
205 Buhari, Edep, bab 81/6130

118
bunlarla ilgilenmedin demek istemi�. Bu aym zamanda tbni
Hemmam'm kaynagmda da ge<;ti; yukanda sundum. Hadisi
aktaran Ebu Sait Hudri'dir.206
Hz. Muhammed isra gecesinde Deccal'i de gordtigtinti
soyltiyor. Bu, en ba�ta Buhari'de ge<;iyor.207 Arna aym Mu­
hammed, ben Deccal'i defalarca Kabe i<;inde de gordtim di­
yor. Oyle anla�1hyor ki gittigi her yerde Deccal'i gormti�
(her ne Deccal ise ). Gelgelelim biraz soma sunacag1m ha­
dislerde diyor ki, ne yaparsa yapsm Deccal Medine'ye gire­
meyecek. Peki, Mekke'de gordtigtinti soyltiyor; ama Medi­
ne'ye giremeyecek, diyor. Bu ne demek!208
Okurlardan Deccal mitolojisini bilmeyenler olabilir.
Onun i<;in (bo� da olsa) onun hakkmda (Muhammed'in ag­
zmdan) k1sa bir bilgi verip konuya devam edelim. Deccal,
K1yamete yakm zamanda ortaya <;1k1p insanlan ktifre davet
eden biri. Deccal geldikten sonra bu sefer Hz. isa gokten
inip bunun tam tersine insanlan dogru yola davet edecek.
ibni Omer Hz. Muhammed'den aktararak, Deccal'in sol
gozti �a�1, sanki yerinden firlam1� gibidir diye aktanyor ve
bu hadis Buhari'de en az sekiz yerde ge<;iyor. K1sacas1, Hz.
Muhammed'e gore Deccal insanlan <linden <;1karan bir in­
sandir.209
Buhari ve Mtislim'de ge<;en bir diger hadiste Hz. Mu­
hammed, 'Deccal'in almnda kafir kelimesi yazilidrr ' diyor.
Bu konuda hadisler <;oktur. Denilir ki Deccal Yahudidir, k1-

206 a-imam Suyuti, isra ve Mirac; adh eseri, hadis no: 8.

b-Elbani, isra ve Mirac;, s.44-47.
207 Buhari, Bedii-1 halk, bab 7/3239.
208 Miislim, no: 169.
209 Buhari, Cihat, bab 178/ 3057. Aynca no: 3337, 3439, 4402, 6175, 7123,
7127 ve 7408.

119
Slfdlf, bilmem Horasan tarafmdan 91kacak gibi sozler. Bu
mitolojik inan<; Muhammed'den once de vard1. Mesela Mu­
gire b. Su'be, ben Muhammed'e dedim ki, duyduguma gore
Deccal'in bir elinde ate�, digerinde su olacakm1�; buna ne
dersin? Yani bu inan9 daha once o cografyalarda var oldu­
gu i<;in adam boyle bir soru soruyor. Zaten Muhammed de,
ba�ta Nuh olmak tizere bir9ok peygamber Deccal'den bah­
setmi�tir diyerek bunu kabul ediyor. Dogrudur; daha once
boyle bir inan<; olmasayd1 Muhammed bunu i�lemezdi. Za­
ten onun one stirdtigti israilogullan mitolojileri olsun, bun­
lara benzer olanlar olsun hepsi Tevrat'tan ve eski inan9lar­
dan birer aktarmad1r.210
Hz. Muhammed bir ba�ka soztinde, "Ey insanlar! Allah,
Adem ztirriyetini yaratttgmdan beri yeryilztinde Deccal'in
fitnesi kadar daha buyiik bir fitne yaratm�trr! Allah'm
gonderdigi her peygamber, ilmmetini Deccal'den sakmchr­
mt�/uyanm�trr! Ben peygamberlerin sonuncusuyum, siz de
son ilmmetsiniz. DolaylSlyla hiiy �uphe yok ki Deccal sizin
iiyinizden cikacaktrr! " diyor.211
Hatta kimi rivayetlere gore Muhammed, Deccal'in c;1ka­
cag1 yeri de soylemi�tir. Ebubekir'in Muhammed'den aktar­
d1g1 rivayete gore Deccal doguda, Horasan'dan ortaya c;1ka­
cak. Bu bolgedeki insanlann ytizti tizerine kat kat deri kap­
lanm1� kalkanlar gibidir ve Deccal'e tabi olacaklardlf di­
yor.212 Hz. Muhammed, Deccal'in htikmtintin kac; gtin stire­
cegini bile belirtiyor: Yerytiztinde kirk gtin kalacak diyor ve
�oyle a91khyor. Onun ilk gtinti bir ytl kadar uzundur. ikinci
gliJ1li bir ay kadar, ti<;tincti gtinti bir cuma (hafta) kadar, ka-

210 Buhari, Fiten, bab 26/7122, Mi.islim, Fiten, no: 2933.

211 ibni Mace, Fiten, no: 4077.
212 ihni Mace, Fiten, bab 33/4072 ve Tirmizi, no: 2237.

1 20
Ian gi.inleri de artlk normal gi.inler kadardu diyor. Bu riva­
yet, altl hadis kaynagmdan dordi.inde vardir.213
Yine Buhari'de ge9en bir hadiste Hz. Muhammed, "Dec­
ca} 91kacak ve sonunda gelip Medine'nin bir tarafma yerle�e­
cek. Sonra Medine ti<;: kere sallanacak da orada bulunan her
kafir ve mi.inafik ona dogru 91k1p gidecek. Ancak Deccal'in
kendisi Medine'nin i<;:ine giremeyecek. Hatta onun kokusu
bile Medine'ye ula�amayacak. C::i.inki.i onun fitne gi.inlerinde
Medine'nin yedi kap1s1 olacak, her bir kap1da (muhafiz) iki
melek bulunup onu koruyacak" diyor. Evet; bu hadisler Bu­
hari'den: iki melek Medine'yi koruyacakm1�.214
Decca} rivayeti islami kaynaklarda 9ok ge9iyor. Ben bil­
gi olsun diye onun hakkmda not �eklinde k1sa baz1 bilgiler
payla�tlm. Yukandan beri sundugum bu hadiseleri Hz. Mu­
hammed daha yerde iken (Mekke- Kudi.is yolunda ve Ku­
di.is'te) gormi.i�, onlarla kar�ila�m1�. Bununla ilgili son ola­
rak k1sa bir ornek yine Buhari'den sunup ikinci k1sma ge<;:e­
lim. Enes b. Malik, Muhammed, Mira<;: gecesi goklerde �u­
nu da gordi.igi.ini.i soyledi diyor: B en bir umaga goti.iri.ildi.im.
Onun her iki tarafmdaki sahiller halis inci kubbelerinden
olu�uyordu. Cebrail'den sordum bu nedir? 0, bu Kevser ha­
vuzudur (Hani Kur'an'da Kevser suresi var, ey Muhammed
biz sana Kevser verdik diye ba�hyor) dedi.215

b) Kudiis'ten Sonra Uzay Yolculugunda (Mirac;'ta)

Gordiikleri
Mira<;: gecesinde Hz. Muhammed goklerin her kap1sma
(her ne kap1larsa) vard1gmda melekler, buray1 ge9mek i<;:in

213 Miislim, no: 2937, ibni Mace, Fiten, bab 26/4075, Ebu Davud, no:
4321 ve Tirmizi, no: 2240.
214 Buhari: Fiten, bab 26/7124, bab 26/7126.
215 Buhari, Tefsir boliimii, Kevser suresi, no: 4964.

121
Muhammed'in izni var m1 (tipk1 giiniimiizde havaalanlann­
da, iilkeye giri� kapilannda yapilan pasaport kontrolleri gibi)
diye sormu�lar. Muhammed'le birlikte olan Cebrail, evet
izin vardu deyince; melekler, 'O zaman ho� geldin �eref ver­
din' deyip buyurun ge<;:ebilir demi�ler. Birinci kattaki bu mu­
haflz meleklerin say1s1 da hayli fazlaym1�. Bununla ilgili ilk
hadis alimlerinden (aym zamanda Kur'an miifessiri) ibni
Hemm.am (h.126-211) Hz. Muhammed'den �unu aktanyor:
Ben Cebrail ile gogiin birinci katma vannca oray1 koruyan
1smail admda bir melek vardi. Onun emrinde yetmi� bin me­
lek daha vard1; aynca her melegin de yamnda yiiz bin melek
vard1, diyor. Bu durumda ismail admdaki melek d1�mda, 70
bin <;:arp1 yiiz bin; toplam yedi milyar say1s1 ortaya <;:1k1yor.
ibni Hemmam bunu kendi Kur'an tefsirinde anlatiyor.
Tabii ki bu, ilk Kur' an miifessirlerinden ve ilk hadis alim­
lerinden. Daha sonra gelen islam alimleri de bunu i�lemi�­
lerdir. Ornegin, hicri 360'da vefat eden Acrri, daha sonra
gelen Kur'an yorumculan Kurtubi (h.671.o) ve Suyuti
(h.91 1 .o), yine Sahih-i Miislim iizerine kapsamh bir �erh ki­
tab1 yazan, aym zamanda Mec'mu' adh eserle birlikte bir­
<;:ok kaynak sahibi olan iinlii alim imam Nevevi (h.676.o) de
bu melek say1s1m i�lemi� ve iistelik de bunlar herhangi bir
itirazda bulunmam1�lard1r. Mira<;: ve isra hakkmda daha faz­
la bilgi edinmek isteyenlere Suyuti'nin Dilnii-1 Mensur adh
tefsirini oneririm. Ozellikle isra ve in�irah surelerinde kap­
samh bilgiler sunmu�tur.216
I

216 a-ibni Hemmam tefsiri, isra suresi, c.2/284.

b-Kurtubi tefsiri, isra suresi ilk ba�ta, c.10/207.
c-Aciri, Kitab-ii Seria, s.153 1 .
d-imam Nevevi, Mec'mu'ii Serhu'I Muhezzeb, c.21/361 .
e-Suyuti, Diirrii-1 mensur, isra suresi, c.4/142.

1 22
 Hz. Muhammed Hz. A dem'i gogiln birinci katmda, sa­
gmda ve solunda kararttlar (yani insan kitleleri) oldugu hal­
de gordilgilnil soylilyor. 0 arada A dem sag tarafmdaki ka­
rarttlara bakmca gillilyormu�, solundakilere bakmca da ag­
hyormu�. Muhammed ona selam vermi�, o da kar�1hk verip
merhaba ey salih peygamber, merhaba ey salih olan demi�.
Tabii ki Cebrail Muhammed'e bunun A dem oldugunu soy­
lemi�. Bir de Muhammed'e, A dem'in sag tarafmdaki karar­
ttlar cennetliklerdir; bu yi.izden sevin�en gtiluyor. Solunda­
kiler de cehennemliklerdir; bundan otilrti aghyor demi�.
Biltiln bunlar en ba�ta Buhari ile Milslim'de ve tabi­
i ki ba�ka da bin;:ok kaynakta gei;:iyor.217
Hz. Muhammed Musa'y1 goklerde altmc1 katta aglarken
gordi.igilni.i soylilyor. Nedeni de, onun i.immetinden cennete
gireceklerin Muhammed'in i.immetinden cennete girecek­
lerden daha az olmas1; yani Muhammed'in anlat1mma gore
Musa klskanchk:tan aghyormu�. Bu hadisler de en ba�ta Bu­
hari ve Milslim'de gei;:iyor.218 Dikkat edilirse Muhammed o
gece iki peygamberi (Musa ile A dem'i) aglarken gormil�!
i�in ilgin<;: yam, gogi.in yedinci katmda namaz farz k1hm­
yor ve o katta Hz. ibrahim de var; ancak Muhammed yuka­
ndan gelip onu gei;:ince ibrahim ona bir �ey demiyor; hangi
havadisle geldin diye bir soru sormuyor. ibrahim ii;:in Mu­
hammed �u detay1 da veriyor: Y edinci katta sirtm1 Beytii-1

217 a-Buhari: Namaz, bab 1/349, Bedti-1 Halk, bab 6/3207.

b-Mtislim, iman, no: 163-164.
218 a-Buhari: 1 )Malik b. Sa'saas ornegi: Bedu-1 Halk, bab 6/3207 ve Me­
nak1b-i Ensar, bab 42/3887.
2)Enes b. Malik ornegi: Tevhid, bab 3717517. 3)Ebu Zer ornegi: Namaz,
bab 1/349, Ehadisi Enbiya, bab 5/3342.
b-Mtislim: Enes b. Malik ornegi, imam boltimti, bab 74/162 ve Ebu Zer,
iman, bab 74/163.

1 23
Mam:iir ' e dayam1�t1, diyor.219 Nedense Hz. Musa merakh, o
soruyor ve faydas1 da oluyor. Adem, ibrahim gibi i.inli.i pey­
gamberler (ki A dem zaten din manttgma gore insanlann ilk
babas1) dururken, Musa'nm namazlar konusunda Muham­
med'e yol gostermesi ilginc;:: Musa'dan olmasaym1� gi.inli.ik
farz namazlar be� yerine; elli olacakm1�.
Bu bir �aka degil; en ba�ta Buhari'de birkac;: yerde ve Mi.is­
lim'de gec;:iyor. Dstelik birkac;: sahabi bunu aktanyor. Orne­
gin; Enes b. Malik, Malik b. Sa'saa ve Ebu Zer-i G1fari gibi.220
Peki, niye burada Musa popi.iler? Bunun yamt1 �u olsa gerek:
Musa'ya ait Tevrat vard1 Muhammed doneminde ve Arapc;:a­
ya c;:evriliyordu. Bu yilzden Mirac;: gecesinin yild1z1 Musa ol­
mu�tur diyorum. <;tinki.i onun kaynagmdan c;:ok yararlamld1-
g1 Kur'an'daki bilgilerden rahatc;:a anla�1hyor.
Mirac;: gecesinde Hz. Muhammed'in uzayda gordtikleri
hakkmda Buhari'den bir ornekle devam edelim. Aktaran
Enes b. Malik. Hz. Muhammed, "Ben cennette (gokte tabii
ki) ytiriidtigum bir srrada bir nehir gordtim, iki tarafinda in­
ciden oyulmu� kubbeler vardt. Cebrail'den sordum. 0, 'Bu
nehir Allah'm sana vermi� oldugu Kevser'dir dedi. Ben
bakttm ki onun toprag1/onun kokusu keskin ve temiz misk
gibidir, diyor.221 Yine Bakara suresinden son iki ayetin Mi­
rac;: gecesinde indigini soyli.iyor. Fazla uzamasm diye o ayet­
lerin meallerini buraya alm1yorum.
lbni Hemmam'dan (h.126-21 1) Mirac;:'la ilgili baz1 bilgi­
ler sunmakla devam edelim. Hz. Muhammed anlat1yor.
Uzaym birinci katmda bir topluluk gordtik. Onlann dudak-

219 Miislim, iman boliimii, no: 1 62, Suyuti, Diirrii-1 mensur, isra suresi,
c.4/137.
220 Buhari, Namaz, bab 1/349.
221 Buhari: Rik;1k, bab 53/6581 .

1 24
Ian develerin dudaklan gibiydi ( cirkin olduklanm vurgula­
mak istiyor). Dudaklanyla ate� parcalanm ahp iclerine ah­
yorlard1 ve o ate� parcalan oldugu gibi onlann altlanndan
c1k1yordu. Cebrail bana, bunlar yetim mahm yiyenlerdir,
onun icin boyle bir �ey onlann ba�ma gelir dedi. Ba�ka bir
topluluk gordtik. Onlann derileri kesilip ag1zlanna verilirdi.
Cebrail bana, bunlar da g1ybet edenlerdir dedi. (Bir rivayet­
te, bir topluluk gordtik dudaklan ate:;;l e yak1hyordu. Cebra­
il bana, bunlar insanlara nasihat edip kendileri o nasihatle
amel etmeyenlerdir dedi �eklinde geciyor. )222 Ba�ka bir top­
luluk gordtik, onlerinde temiz et vard1, bir de yam ba�lann­
da le�/murdar vard1. Bunlar o temiz etten degil de; o le�ten
yiyorlard1. Cebrail bana, bunlar zina edenlerdir dedi. Bir
topluluk daha gordtik, kannlan bir ev kadar geni:;;t i. Bunlar
sabah-ak�am ate�te yuvarlamrd1. Cebrail, bunlar da faiz yi­
yenlerdir dedi. (Baz1 rivayetlerde o toplumun kannlannda
yilanlar vard1, d1�andan gortintiyordu ve bu, gogtin yedinci
katmdayd1 �eklinde geciyor. Bir de bu yedinci katta y1ld1-
nmlann �im�eklerin caktigm1 gordtim diyor.)
Hem kotti insanlar, hem de Hz. Muhammed diyor ki ben
onlan yedinci katta gordtim. Bu nas1l oluyor? Mesela A dem
peygamberi birinci katta; ama bunlar kotti olduklan halde
yedinci katta gordtim diyor! Bu bir bak1ma onlar icin mtika­
fat sayilmaz m1? Bir k1sm1 memeleriyle, bir k1sm1 da ayakla­
nyla asilm1� kadmlar gordtim. Cebrail, bunlar zinac1 ve co­
cuklanm oldtiren kadmlardir dedi. Bunlan gogtin birinci
katmda gordtigtinti soyltiyor. Yedinci katta bir agac gordti­
gtinti, onun tek bir yapragmm btittin timmeti kaplayacak ka­
dar btiytik oldugunu soyltiyor (btiytik bir �emsiye gibi). 0

222 a-ibni Ebi Seybe, Musannaf, Megazi, bab 6/37589, c.14/306, bab
6/3759, c.14/307.
b- Elbani, isra ve Mirac, s.52, ibni Mace, Tip, bab 20/3479.

1 25
agacm dibinde bir nehir oldugunu, o nehre girip y1kand1gm1
belirtiyor. Aynca yedinci katta cennete girdigini, cennetin
harika giizellikte oldugunu soyltiyor. Yine orada c;:ok giizel
bir ku� ve bir cariye (kadm) goriiyor, cariyenin kime ait ol­
dugunu soruyor. Ald1g1 yamt, bu cariye Zeyd b. Harise'nin
olacak (obiir alemde tabii ki) �eklinde. Evet; bu bilgileri, ilk
hadis alimlerinden tbni Hemm.am ile mezhep lideri Ahmet
b. Hanbel ve hadis alimi tbni Mace aktarm1�lardu .223
Hz. Muhammed'in kadmlarla ilgili az onceki sozii ic;:in .
burada islam'm kadma bak1�1 hakkmda Buhari ve Miis­
lim'de defalarca tekrar edilerek gec;:en bir hadisi eklemek is­
terim. ibni Abbas anlatiyor: Hz. Muhammed bir ac;:1klama­
smda, cehennem ate�ini de gordiim. Omriimde o giin gordii­
giim kadar c;:irkin, kotii hic;:bir manzara gormemi�tim. Ce­
hennemdekilerin c;:ogu kadmlard1, diyor. Farkh bir rivayet­
te, kadmlann �gu cehennem odunlanchr diyor. Cemaatten
bazilan, 'Ey Muhammed! Neden cehennemdekilerin c;:ogu
kadmlardu?' diye sorarlar. Muhammed, '<;iinkii kadmlar
kocalanna kar�1 nankorliik ederler. ic;:lerinden birine omiir
boyu iyilik etsen, �ayet memnun olmayacag1 bir �ey sende
gorse hemen, senden asla hi�bir hayrr gormedim der' �eklin­
de yamt verir ve devammda da, 'Kadmlann akh eksiktir,
c;:iinkii ancak iki kadmm �ahitligi bir erkegin �ahitligi kadar­
du' (Burada Bakara suresi 282. ayeti referans gosteriyor;
orada boyle bir ifade var) der. Buhari ve Miislim'de Mu­
hammed'in bu ac;:1klamalan birkac;: yerde gec;:iyor.224 Usame

223 a-ibni Hemmam tefsiri, Ahzab suresi, c.2/283-85.

b- ibni Ebi Seybe, Musannaf, Megazi, bab 6/37589, c.14/306.
2!4 a-Buhari, iman, bab 21/29, Kiisuf namaz1, bab 9/1052, Nik§h bab
88/51 97-98, Bedii-1 halk, bab 8/3241 , Rikak, bab 1 6/6449, Rikak, bab 51/6546.
Hayz, bab 6/304, Zek§t, bab 44/1462, Orw;:, bab 4111951 , Sehadet, bab 12/2658.
b-Miislim, iman, bab 34/79, Zikir, bab 26/2737, Bayram namaz1, no: 885,
Kiisuf namaz1, bab 3/ 907.

1 26
b. Zeyd, Hz. Muhammed'den, 'erkekler i� kadmlardan
daha zararh bir fitne brrakm.ayacagim' a91klamasm1 aktan­
yor. Bu hadis de Buhari'de ge9iyor.22S
Az once Hz. Muhammed'in kendisi i9in cennette huri
gordi.igil Zeyd admdaki �ah1s, Muhammed'in hammlann­
dan Zeynep binti Cah�'m kocas1ydi. Muhammed Zeynep'i
cebren ondan alm1�, kadma el koymu�tu. Bu aym zamanda
Kur'an'da Ahzab suresi 36 ve 37'inci ayetlerinde ge9iyor.
Okuyucu i9in merak olmasm diye o ayetlerin meallerini de
verelim: "Allah ve resulu bir i�te htiktim verdiklerinde,
in� bir erkekle inanon� bir kadrmn, �lerini kendi istek­
lerine gore belirleme haklan yoktur. Allah'a ve resultine is­
yan eden, a� bir saptkhga batlp gitmi� demektir" denili­
yor. Burada inanan bir kadm ve inanan bir erkekten soz edi­
liyor. Y ani Zeyd ve hamm1 Zeynep. Peki, bunun nedeni ne,
niye bu ikisi, hangi konuda onlara itiraz hakki yok? Bunun
gerek9esi bundan sonraki ayette var. Yani Kur'an'da Mu­
hammed'e, Zeynep'e el koy; bu ikrnnin itiraz haklo yoktur
deniliyor. B akahm bundan sonraki ayette nasil ge9iyor:
"Hani sen Allah'm nimetlendirdigi, senin de li.itufta bulun­
dugun ki�iye, 'E�ini yamnda tut, Allah'tan kork!' diyordun
ama Allah'm a91klayacag1 bir �eyi de i9inde sakhyordun; in­
sanlardan 9ekiniyordun. Oysaki kendisinden korkmana Al­
lah daha lay1ktir. Zeyd o kadmdan ili�igini kesince, onu sa­
na nikahlad1k ki, evlathklan e�leriyle ili�kilerini kestiklerin­
de, milminler i9in o kadmlarla evlenmede bir gi.i9li.ik olma­
sm. Zaten Allah'm emri yerine getirilmi�tir . . . " Dikkat edi­
lirse, Zeyd in ismi bile ge9iyor Kur'an'da.
'

Burada net olarak; 'Ben Allah olarak Muhammed gibi

9ekinmiyorum; ama Muhammed utamyor, kendi i9inde

225 a-Buhari, Nikah, bab 17/5096.

b-Mtislim, Zikir boltimti, bab 26/2740.

1 27
Zeynep'i sevdigi halde bunu a<;:1ga vuram1yor, ben Muham­
med'in Zeynep'le nikahm1 kiyd1m' deniliyor. Oyle bir tann
dti�tinelim ki ba�kasmm hammm1 ahp bir ba�kasma versin
ve o ba�kas1 i<;:in de evlendirme memuru gibi bir misyona sa­
hip olsun. Muhammed bu Zeyd i<;:in, ben Mira<;: gecesi gok­
lerde bir harika hatun gordtim ve sordum: Kimindir diye,
dediler ki ahiret aleminde Zeyd'in olacak. Peki, niye Zeyd,
niye ba�kas1 degi1!226
Kur'an yorumculanndan (mtifessir) :tbni Ebi Hatem
(h.327.o) Hz. Muhammed'in Mira<;:'ta gordtikleriyle ilgili �u­
nu yaz1yor: (Muhammed) Cebrail benden sordu: 'Ey Mu­
hammed! Sen Allah'tan hurileri (cennet kadmlanm) gor­
meyi teklif etmedin mi?' (Muhammed) Onlan gormeyi Al­
lah'tan istedim (adeta; sormaz olur muyum dercesine). 0
bana �u kadmlara git, onlara bir selam ver dedi. Onlar bir
yerde oturuyorlardi. Ben gidip selam verdim, onlar da sela­
m1m1 aldilar. Onlardan sordum, kimlersiniz? Onlar, biz hu­
yu gtizel ytizti gtizel kadmlanz. Biz gtizel erkeklerin hamm­
lany1z. 0 erkekler hep ya�ayacaklar, onlara oltim yoktur
(islam'a gore hareket eden, namaz kilan, oru<;: tutan, hacca
giden erkekleri kastediyorlar). Aynca Muhammed Mira<;:
gecesinden �unu anlatiyor: Goklerdekilerin hepsi bana ilgi
gosterdiler, hepsi keyifliydiler; ama biri vard1 ki hi<;: giller
ytizlti degildi. Cebrail bana, bunun ad1 Malik, cehennem so­
rumlusu melektir. Bu, yaratild1gmdan beri hep boyledir,
gtilmez. Eger birine gtilseydi bil ki o da sen olurdun, dedi.227

226 Bu konuya merakh olanlara, 'Kur'an'da Kadm ve Hz. Muhammed'in

Hammlan' adh kitab1m1 oneririm.
227 a-imam Suyuti, el-isra ve Mirac, 6. hadis. Tahkik eden Ebu Abdillah
Kadi, Daru-1 Hadis, Kahire 2002.
b-Elbani, isra ve Mirac, Enes hadisleri boliimii, s.42-43.

1 28
 Hz. Muhammed, 'Ben Mira� gecesinde goklerin yedinci
katmda kalemlerin cizrrttl anm duydum' diyor. Demek ki
yukanlarda adeta diinyadaki gibi ozel kalem miidiirltikleri,
yaz1 i�leri miidiirliikleri gibi daireler/biirolar, oralarda i� ya­
pan melekler varm1�. Bunu ibni Abbas ve Ebu Habbe En­
sari Muhammed'den aktanyorlar ve en onemlisi de Buhari
ve Miislim'de ge<;:iyor.228
ibni Abbas aktanyor. Hz. Muhammed, isra gecesi beni
goren her melek �u tembihte bulundu: 'Ummetine soyle ha­
camat kullansmlar (kendilerinden hacamatla kan aldirsm­
lar)' diye. Bu hadis, inezhep lideri Ahmet b. Hanbel, ibni
Mace, Tirmizi, Nisaburi gibilerin kaynaklannda var.229
insanlann Muhammed' den defalarca <;:e�itli mucizeler is­
temesi sonucu gelen (olu�turulan) cevabi ayetlerde, 'Ey
Muhammed soyle! Ben ancak bir insamm, mucize gostere­
mem ! ' ifadesi Kur'an'da defalarca ge<;:er. Peygamberligini,
A ctem, Musa, isa, ibrahim gibi eski peygamberlerin mucize­
lerini (ki zaten boyle bir �ey olmam1�, olsa da ne fark eder?)
anlatarak ispatlamaya <;:ah�1yor. A<;:1k olarak bir mucize gos­
teremedigi halde bir gece seyahatiyle giictinii ispatlamaya
<;:ah�1yor. Peki, niye giindiiz degil de geceleyin! Mucize ad1
tizerinde; gorenleri hayrete dii�iiren olay demek! 0 zaman
niye ba�kalan gormemi�, niye gizli yap1hyor?

228 a-Buhari, Namaz boliimii, bab 1/349.

b-Miislim, iman bahsi, no: 163.
229 Elbani, isra ve Mira<;:, s.52, ibni Mace, Tip, bab 20/3479.

1 29
 IX. BOLUM

HZ. MUHAMMED NEDEN

GOKLERE <;IKTIGINI iDD1A ED1YORDU?

Evet; neden Hz. Muhammed mucizesini goklere <;1kmak­

la ispatlamaya c;ah�m1�, nedir bunun hikmeti? Bu ba�hkta
bunu anlatmaya c;ah�acag1m.
Hz. Muhammed'den onceki donemlerde ya�ayanlara ba­
k1yoruz; goklere c;1kma inanc1 onlarda da varm1�. Ornegin
Tevrat'a gore ilyas peygamber, Kur'an'a gore Hz. isa gok­
lere c;1km1�lardir.
Goge c;1kma olay1 Zerdti�t mitolojisinde de yaygmdi. Zer­
dti�t, memleketinden hicret edip Belh'e giderken Gaitya neh­
ri tizerinden (tipk1 Musa'mn Nil ve isa'nm da deniz tizerinde
ara<;sIZ bir �ekilde ytirtidtikleri gibi) yiir(iyerek g�yor ve 45
gtin Avaital golti kenannda tannya ibadet ettikten sohra mi­
raca/goklere <;1k1yor.230 Tevrat'm ikinci krallar boltimtinde n­
y�, bir kasrrgada goklere �trr diye gec;iyor.231

230 Kalke�endi, Subhu'I A'�a, c.13/294.

231 Tevrat, 2. Krallar bab 2/1 1 -12.

1 30
 Yahudilik ve Hiristiyanhk d1�mda eski Yunan, Hint, Me­
zopotamya, Sabiilik gibi dinlerde de gage 91kma inanc1 var­
d1. Eskilerde bu yolculuk ya bir kartal, ya da kanath at gibi
hayvanlara binmekle veya bulut i9ine girmekle ger9ekle�ti­
gine inamhrd1. Mesela Hz. isa baz1 insanlann gozleri oniin­
de bulutlara kan�arak goklere 91km1� diye bilgiler var. Mar­
kos ve Luka incillerinde, 'Rab Hz. tsa'yt goge � ve sag
tarafmda oturtmu�tur' diye ge9iyor.232
Platon (iO. 427-347) ise, tannlar goklerdedir, dolay1s1yla
onlarla bulu�mak i9in oralara gidilebilir demi�tir. Hatta gii­
niimiizde kimi ilahiyat9ilar bile, islami gelenekteki gage
91kma/Mira9 inanc1, eski iran inan9lanndan bir ahntldlf ve
hatta bunun temeli Zerdii�t mitolojisine dayamr diye vurgu
yapmaktalar. Y ani kimi ilahiyat9ilara gore Mira9 diye bir
�ey yoktur/ger9ekle�memi�tir. Tabii ki boyle diyenler hadis­
lere, islam tarihine inanmiyorlar.233 Yine Kur'an kendisi ka­
bul ediyor ki, Hz. Musa zamamnda Firavun, "Ey Haman!
Bana ytiksek bir kule yap, belki goklerin yollanna e�irim
de Musa'mn ilalnm gortiriim! " demi�tir. Yani goklere, yu­
kanlara merak 9ok eskilere dayamr.234
Diger taraftan Hz. Muhammed Kur'an'da Hz. Musa'nm
mucizelerini kabul edip ornekler veriyor (tabii ki Tevrat'tan
aktararak). Yine Hz. isa'dan mucize ornekleri veriyor. An­
cak s1ra kendisine gelince ve muhalefetin tiim israr ve istek­
lerine ragmen hi9bir mucize gosteremiyor. Mesela Hz. Mu­
hammed'e; madem peygambersin; o halde mucize olarak bir
hazineye sahip ol, bir bah9en olsun. Yine bize yerden bir p1-
nar ak1t; yoksa sana inanmay1z. Mucize olarak kendi �ahsma

232 Markos incili, bab 16/19, Luka incili, bab 24/51 ve Resullerin hieri,
bab 1/9-1 1 .
233 Prof. israfil Balc1, isra ve Mira<;: Gen;:egi, s.39-40.
234 Miimin suresi, ayetler 36-37.

131
miinhasir bir hurma veya iiziim bahc;:esi ortaya koy, ic;:lerin­
den hanl hanl akan irmaklar olsun. Yahut kendine altm ma­
deninden bir ev hemen ortaya koy ki inanahm diyorlard1.
Tiim bunlar Kur'an'da gec;:iyor. Muhalifler daha da ileri gide­
rek, eger peygambersen iizerimize gokten parc;:alar yagdir gi­
bi teklifler one siiriiyorlardi. Hatta adamlar, 'Ey Allah! Mu­
hammed'in ayetleri/konu�malan senden geliyorsa; biz buna
inanm1yoruz. 0 zaman iizerimize ta� yagdir, ya da agir bir
ceza ver ! ' diyorlardi. Bunlara cevap mahiyetinde gosterilen
ayetlerde, 'Ey Muhammed! Eski donemlerde de ayetler
gonderdik; ama inanmadilar ki. Bunun ic;:in bir daha mucize
gondermiyorum. Bir de sana diyorlar ki, peygamber isen biz
seni kabul etmiyoruz, Rabbin iizerimize ta� yagdirsm. Oysa
ic;:inizde Muhammed varsa ben nasil ceza vereyim?' gibi soz­
ler ediliyor. Hz. Muhammed'in herhangi bir mucize gostere­
medigini belirten benzer ayetler Kur'an'da c;:oktur.235
Yam s1ra o, 'Ben en biiyiik ve son peygamberim' diyor­
du. En biiyiik ve son peygamber olduguna gore daha biiyiik
mucizeler gostermesi gerekiyordu. Maalesef hic;:bir �ey gos­
teremedi. i�te Zerdii�t'te gage c;:1kmak var, Tevrat'ta var,
Hz. isa zaten goklerde. Durum bu iken Hz. Muhammed
bundan geri kalsayd1 bu onemli bir eksiklik olurdu. Bu yiiz­
den i�i bir hayal ile gec;:i�tirmek durumunda kalm1�. Demin
de belirttim ki, muhalefet o kadar bastlrd1g1 halde mucize
gosteremiyor; ama geceleyin uzaya gittigini rahathkla diye­
biliyor. i�te bu nedenlerden dolay1 boylesine hem faydas1z
hem de inamlmaz bir hadisenin ba�mdan gec;:tigini iistlenmi�
oluyordu. Sormak laz1m: Ondan once birc;:ok insan -0zaya
gitmi� ve kendisi de Kur'an'da i�lemi� ki Hz. isa olmemi�,
goklerde ya�1yor. Yine son ve en biiyiik peygamber de Hz.
Muhammed'in kendisi. Peki, durum bu iken o bu yolculuk­
tan mahrum kalsayd1 olur muydu?

235 isra 59, 90-93, Furkan 7-10, Enfal suresi, 32-33. ayetler.

1 32
 X. BOLOM

iSRA h,E MiRA<;'IN TARiHi VE

iSLAM'DA BUNLARI KUTLAMANIN YERi

Benim i<;:in Muhammed'in ortaya att1g1 bu iddia onemli;

yoksa Mira<;:'la isra aym gecede mi olmu� yoksa farkh gece­
lerde mi; bu o kadar onemli degildir. Yine de bu konuda ya­
z1hp <;:izilenler nelerdir gorelim.
islami kaynaklara baktld1gmda; Mira<;: isra'nm devam1-
dtr ve ikisi aym gecede olmu�tur gorii�ii hakim. Ancak bun­
larm ayn zamanlarda oldugunu gosteren farkh kamtlar da
var. ikisinin aym gecede ger9ekle�tigi ve Mira<;:'m isra'nm
devam1 oldugu konusunda yukandaki boliimlerde epey bil­
gi sunuldu. Aym gecede Muhammed'in Mekke'den Mescid­
i Aksa'ya kadar olan ytiriiyii�iine lsra, ondan soma ba�la­
yan uzay yolculugu k1smma da Mira.;: denir. Maalesef ba�­
lang19tan giiniimiize kadar islam alimleri i�in ash iizerinde
degil de; teferruatt, hatta bombo� yam iizerinde durmu�­
lar/duruyorlar ve bu iki olaym ger9ekten meydana geldigine
kay1ts1z �arts1z inamyorlar.
Bilindigi gibi Tiirkiye'de devletin resmi kurumu olan Di­
yanet, her ytl Hicri-Kameri takvime gore Recep aymm
1 33
27'sinde Mirac;: kandilini kutlar. Bununla ilgili camilerde
ozel hutbeler, vaazlar verilir, televizyonlarda ozel program­
lar dtizenlenir. insan buna bakmca sanki islami kaynaklar­
da Mirac;: hadisesi Recep aymm 27'sinde meydana gelmi�,
sanki Kadir gecesi gibi bu gece de dinen ihya edilmesi sevap
sayilan gecelerden biriymi� gibi bir durumla kar�1la�ir. 0
bak1mdan bu ba�hkta islami kaynaklar 1�1gmda aynca Mi­
rac;:'m zamam ve onu kutlamanm dindeki yeri hakkmda bil­
gi sunmaya c;:ah�acag1m.

a) 1sra ile Mirac;: Aym Gecede mi

Yoksa Ayn Gecelerde mi Meydana Gelmi�?
Mtislim'de gec;:en ve Enes b. Malik'e mal edilen rivayet­
te, Hz. Muhammed �oyle der: Bana Burak getirildi, ben bi­
nip Beyt-i Makdis denilen Kudtis'teki kutsal mabede gotti­
rtildtim. Daha soma Cebrail e�liginde biz goklere c;:1ktik . . . '
�eklinde uzun uzad1ya anlatihr. Kudtis'ten soma ne ile git­
tikleri bu rivayette belirtilmiyor. Bu hadisten Mirac;: ile is­
ra'nm aym gecede ve birbirlerinin devam1 oldugu ortaya c;:1-
k1yor. Olabilir ki bunlar farkh iki olaydir; ancak her ikisin­
de de Burak'a binip Mescid-i Aksa'ya gitmi�tir. isra gecesi
geri donmti�, Mirac;: gecesinde ise oradan uzay yolculuguna
ba�lam1�tlr; bu da olabilir.236
<;ogu rivayetlerde Hz. Muhammed Burak'la isra gecesi
Kudtis'e gidince onu orada bir kulpa baglay1p ic;:eri girmi�
diye gec;:iyor. Yine Mirac;: gecesinde benimle Cebraij Bu­
rak'a binip goklerin birinci katma vard1k diyor. Artik bun­
lar g;oklerin birinci katmdan ic;:eri girince hayvam ne yapm1�­
lar, bir yere mi baglam1�lar; hadiste bununla ilgili bir bilgi
yok. Bunu, Buhari'de gec;:en Malik b. Sa'saa rivayetinde go-

236 Mtislim, iman boltimti, 1 62/259.

1 34
riiyoruz. Mirac;:'la ilgili Enes b. Malik'e ait Buhari'de gec;:en
rivayette Burak yok. Muhammed diyor ki, Cebrail beni
ameliyat ettikten sonra biz dogruca goklerin birinci katma
c;:1ktik. Yani binitinden soz etmiyor. Bu sefer Ebu Zer'in Bu­
hari ve Miislim'de gec;:en rivayetine bakahm. 0 da Muham­
med'in agz1yla diyor ki, Mirac;: gecesi Cebrail gogsiimii ac;:1p
gerekeni yaptiktan sonra tekrar kapatt1 ve elimden tuttu,
biz goklere c;:1ktik. Demek ki elini tutmu::;, arac;:s1z olarak
uzaya gitmi::;ler. Hadisten bu ortaya c;:1k1yor.237 Evet; tiim bu
farkh ornekler Buhari ve Miislim'den.
Su da var ki, Buhari isra ic;:in ayn, Mirac;: ic;:in de ayn bir
bab (ba::;hk) ac;:mi::;.238 Arna aym Buhari Namaz boliimiinde,
'Namaz isra gecesinde nastl farz klhndi?' diye ozel bir ba::;­
hk ac;:m1::; ve devammda ornekler gosterirken de Cebrail'in
Hz. Muhammed'in elini tutup goklere c;:1ktig1m, o gece na­
mazm farz ktlmd1gm1 soyliiyor.239 Bu durumda Buhari'ye
gore (zaten cumhurun gorii::;ii de budur) ikisi aym gecede
birbirlerinin devam1 olarak meydana gelmi::;tir. Verdigi or­
nekler bunu gosteriyor.
ilk islam tarihc;:ilerinden ibni Sad(h.230.o)'dan ba::;laya­
hm. Mirac;: hakkmda ::;u bilgiyi veriyor: Hz. Muhammed hep
cennet ve cehennemi gormek istermi::;. Bunun ic;:in hicretten
18 ay once kendi evinde uyurken Cebrail ile Mikail gelip onu
alarak zemzem ile Kabe arasma gotiirmii::;ler, oradan da Mi­
rac;:'a/goklere c;:1km1::;lar ::;eklinde anlat1yor. isra'y1 ise ::;oyle
anlat1yor: isra, hicretten bir ytl once meydana gelmi::;. 0 gece

237 Buhari: Bedu-1 halk, bab 6/3207 ve Menak1b-i Ensar, Mirac; ba�hg1,
bab 42/3887. Malik b. Sa'saa rivayetleri. Tevhid, bab 3717517: Enes b. Malik
ve Namaz, bab 1/349. Ebu Zer rivayeti. Miislim, iman, no: 162-163.
238 Buhari, Menak1b-i Ensar, bab 41 ve 42.
239 Buhari, Namaz boliimii, bab 1, no: 349.

1 35
Burak denen hayvan getirilmi�, Muhammed ona binip Ceb­
rail e�liginde Kudiis'teki Mescid-i Aksa'ya gitmi�. Orada bir­
ka<;: peygamberle kar�Ila�m1�, onlara imam olup namaz kil­
dirm1� ve aym gece oradan Mekke'ye donmii�tiir, diyor. Bu
anlat1ma gore her iki olay birbirinden bag1ms1zdir.240
Yukanda da belirtildigi gibi; 9ogunluk, bu iki olaym aym
gecede meydana geldigi garii�iinden yana. Bu konuda Bu­
hari iizerine yazd1g1 �erh kitabmda tbni Hacer, neredeyse
var olan tiim onemli gorii�leri bir araya getirip giizel bir ozet
sunmu�tur. Bunlardan onemli gordiiklerimi buraya almak
isterim. Kimileri, Hz. Muhammed birka<;: kez goklere 91k­
m1�; bunlardan baz1lan riiya �eklinde, baz1lan da uyamkken
demi�. Kimileri, ikisi de aym gecede olmu� ve riiya degil;
ger9ek olmu�tur demi�. Baz1lan da, isra uyamkken, Mira<;
da uykuda iken olmu�tur demi�. Bir gorii�e gore de; Hz.
Muhammed uyamkken isra iki sefer olmu�. Biri, Mescid-i
Aksa'ya kadar gidip donmii�, bir digeri de yine Mescid-i
Aksa'ya kadar gitmi�; ancak oradan donmeyip goklere/Mi­
ra9'a 91km1�tlr �eklinde gorii� bildirmi�ler, diyor. Tabii ki
her gorii� sahibi kendine gore -saglam veya zay1f- bir argii­
man gostermi�tir.241
Su ger9ek de vardir ki; Hz. Muhammed, ben bir gecede
Mescid-i Aksa'ya gidip geldim deyince ondan sorular soru­
yorlar, sen nas1l 30-40 giinliik mesafede olan Mescid-i Ak­
sa'ya bir gecede gidip geldin ·diyerek onu ele�tiriyorlar, hat­
ta onunla alay ediyorlar. Hz. Muhammed bu olay1 daha son­
ra anlatmca �oyle diyor: Kurey� beni yalanlaymca (isra ola­
ymda), Mescidi Haram'a gidip Hier denen yerde ayakta
I .

240 ibni Sad, Tabakat, c.11181-82.

241 ibni Hacer Askalani Fethu'l Bari, Menak1b-i Ensar boliimii, bab
41/3886 hadisin ac1klama k1sm1.

1 36
durdum. Daha soma Allah bana, Beytti'l-Makdis (Mescidti-
1Aksa) ile goztimtin arasmdaki mesafeyi kaldird1, ben onla­
rm mescitle ilgili sorduklan sorulara Mescidi Aksa'ya baka­
rak bilgi vermeye 9ah�t1m, diyor. Bu hadis en ba�ta Buha­
ri'de ge<;:iyor.242
Burada onemli olan �u: Eger o zaman Muhammed, ben
bir gecede goklere 91ktim, yedi kat1 dola�t1m diye insanlara
anlatm1� olsayd1, isra olayma itiraz ettikleri gibi buna da be­
hemehal itiraz edeceklerdi. Ctinkti uzaya 91kmak daha da
olagantistti bir olay. Arna bak1yoruz kitaplarda bununla ilgili
hi9bir tarti�ma ge9miyor. Bu da ciddi bir i�arettir ki acaba Mi­
ra<;: olay1 Muhammed'den sonra onun fanatikleri tarafmdan
uydurulmu� mu diye akla gelir. Bu onemli bir saptamad1r.
Sonu9 olarak; bu iki olay aym gecede mi farkh gecelerde mi
olmu� konusu tarti�mah da olsa; hakim olan gorti�, bunlann
aym gecede birbirlerinin devam1 olduklan yontindedir.

b) islam'da Mira«r ve 1sra'mn Meydana Geldikleri Tarih

ibni Hacer Askalani (h.852.o), Mira9'm ne zaman mey­
dana geldigi konusunda 9ogu gorti�leri bir araya getirmi�;
onun sundugu bilgileri buraya almak isterim. Mira9'm (Hz.
Muhammed'in goklere 91kma olay1) ne zaman ger9ekle�tigi
konusunda alimler arasmda fikir birligi yoktur, bu konu ih­
tilafhdir diyor ve detaylara ge9iyor. Kimilerine gore, Mu­
hammed hentiz peygamber olmadan bu olay olmu�tur. Bu
gorti�e gore demek ki peygamberlikten once bir nevi prova
gibi Hz. Muhammed'in rtiyasmda olmu�; daha soma pey­
gamber olunca bu sefer bedenen ger9ekle�mi�tir diyor. An­
cak islam alimlerinin 9oguna gore Mira<;: peygamberlikten

242 Buhari, Menak1b-i Ensar, bab 41/3886 ve tefsir boliimii, isra suresi,
bab 3/4710.

1 37
sonra olmu�tur; yalmz zaman konusunda ihtilaflar vardu,
diyor ve �oyle devam ediyor: Mirac;:'m meydana geldigi za­
man konusunda 10'dan fazla gorii� vardu. Mesela; imam
Nevevi ve ibni Hazm, hicretten bir yd once olmu�tur demi�­
ler. Bunlardan ibni Hazm, Recep ay1m gosteriyor. ibni'l
Cevzi, hicretten sekiz ay once gerc;:ekle�mi�, Ebu Rebi' b.
Salim alt1 ay once olmu�tur diye belirtmi�lerdir. ibrahim b.
Harbi ve ibni'l Munir, bu olay hicretten on bir ay veya bir
yd once Rebii.ilahir aymda olmu�tur demi�lerdir. Hicretten
14 ay once meydana geldigini yazanlar var oldugu gibi hic­
retten 15 ay once diyenler de vard1r. Mesela; ibni Faris bu
gori.i�tedir. imam Stiddi hicretten 17 ay once ya Sevval, ya
da Ramazan aymda meydana geldigini belirtmi�tir.
Vakidi, Rebitilevvel aymda gerc;:ekle�mi�tir diye yazm1�.
ibni Sad'm bir aktanmma gore Ramazan aymm 27'sinde
hicretten 18 ay once meydana geldigi ifade ediliyor.243 ibni
Hacer �oyle bir olay1 da gtindeme getiriyor: Kimi rivayetle­
re gore Hz. Muhammed e�i Hatice ile birlikte namaz kdm1�.
Hatice de hicretten kac;: y1l once vefat ettigine gore demek
ki Mirac;: hicretten y11lar once meydana gelmi�. <;tinkti na­
maz ilk defa Mirac;:'ta farz kilmm1�tir. Hatice'nin hicretten
dort yil once vefat ettigini yazanlar oldugu gibi, altI yil, hat­
ta yedi yil once vefat ettigini yazanlar da vardu diyor. ibni'l
Arabi, Hatice hicret yilmda vefat etmi�tir diye yazm1�tlr. ib­
ni Hacer Hatice olay1m �oyle baghyor: Bir kere Hz. Mu­
hammed 'in Hatice ile namaz kilmas1 bir �ey degi�ti�mez.
<;i.inki.i peygamberligin ilk y1llannda iki�er rekat olmak i.ize­
re y�lmz sabah ve ak�am namazlan zaten vard1; bilinen be�
vakit namaz daha sonra Mirac;: olaymda farz kilmm1�tir. Do­
lay1s1yla Hatice'nin Hz. Muhammed'le birlikte kild1g1 na-

243 ibni Sad, Tabakat, c.1/181.

1 38
maz, o onceki iki namazdan biri olabilir diyor. Ay�e'nin,
Hatice zamamnda namaz farz lahnm�b sozii, giinliik be�
vakit namazla ilgilidir; yoksa g1inde iki namaz b�tan beri
zaten vardl diyor. K1sacas1, Mira<; zamam kesin olarak bilin­
medigi gibi; Ratice'nin de oliim tarihi kesin degildir diyor.
ibni Racer Askalani'nin aktard1g1 bu rivayetleri, miifes­
sir (Kur'an yorumcusu) Kurtubi (h.671 .o) ve tarih<;i Salihi
de (h.942.o) i�lemi�lerdir. imam Nevevi ay olarak Recep di­
ye belirtmi�. ibni Esir, hicretten ii<; y1l once meydana geldi­
gini yazanlar vardir, demi�. Kurtubi ve yine Nevevi'nin bir
aktanmma gore hicretten be� y1l once meydana geldigini
soyleyenler de vardir, diye belirtmi�lerdir. ibni Racer biitiin
bu rivayetleri sunduktan sonra, "Bunlann hepsi �mah­
drr, hi�birinin kesin kamtJ. yoktur" diyor.244
Bir toplu sunum da Suyuti'den (h.9 1 1 .o) yapahm. Kendi­
si isra ve Mira9'm zamam hakkmda �unlan yaz1yor: Baz1la­
n peygamberlikten once olmu�tur demi�ler. Kamtlan da,
Taberani'nin, Fatma'nm dogumundan once isra olay1 ger-
9ekle�mi�; Fatma da Muhammed heniiz peygamber olma­
dan yedi yil once diinyaya gelmi�tir diyorlar. Baztlan, hic­
retten bir y1l once olmu� demi�ler. Ornegin; ibni Mesut,
imam Nevevi gibi. Bazilan hicretten sekiz ay once olmu�tur
demi�ler. Bunu ibni'l Cevzi aktanyor. Ebu Rebi' b. Salim,
hicretten alt1 ay once, ibrahim Rarbi ve ibni'l Miinir on bir
ay once, ibni Faris on be� ay once, imam Siiddi on yedi ay
once, ibni Abdilber on sekiz ay once, kimileri yirmi ay on­
ce, ibni Esir, hicretten ii<; yil once, imam Ziihri be� ytl once

244 a-ibni Hacer Askalani, Fethul Bari, Serh'ti Sahihi-1 Buhari, Mena­
k1b-i Ensar, bab 42/3888.
b-Salihi, Stibtilti'I Hilda, c.3/94-98.
c-Kurtubi tefsiri, isra suresi, c.10/210-212.

1 39
(Bunu Kadi iyad aktanyor) demi�lerdir. Y1I olarak boyle,
aya gelince: ibni Mlinir ve imam Nevevi Rebililahir aymda
olmu� demi�ler. Rebililevvel aymda oldugunu soyleyenler
de vard1r. Vakidi, Ramazan ay1 demi�. Recep diyenler de
var. Maverdi Sevval ay1 demi�. Hangi gecede olduguna ge­
lince: ibni Sad 17 Ramazan cumartesi demi�. Harbi ve ibni
Mlinir 27 Rebililahir demi�ler. Cuma glinli, pazartesi glinli
diyenler de vardlf diyor imam Suyuti.245
ibni Hacer ve Suyuti'den bu toplu sunumu aktard1ktan
sonra �imdi de bin;:ok linlli islam aliminin konuya ili�kin ak­
tard1klanm ayn ayn sunmaya devam edelim. Gerc;:i ibni Ha­
cer ve Suyuti'den hepsinin ozetini sundum; ama yine de her­
kesin anlatt1klanm ayn ayn yazmak isterim.
tbni Sad (h.230.o), Muhammed hep cennet ve cehenne­
mi gormek istermi�. Bunun ic;:in hicretten 18 ay once Rama­
zan aymm 27'sinde bir cumartesi gecesi kendi evinde uyku­
da iken Cebrail ile Mikail gelerek onu ahp Mirac;:'a/goklere
c;:1karm1�lar diye yazm1�. isra gecesi ic;:in de hicretten bir y1I
once, Rebililevvel aymm 17' sinde meydana gelmi� diyor.
ibni Sad daha farkh tarihlerden de soz ediyor.246
Ebu 1shak Harbi (h.285.o), isra olay1 27 Rebililevvel
aymda gerc;:ekle�mi�tir diye yazmi�.247
Fahrettin Razi (h.604.o) tefsirinde �unlan yaz1yor: Ze­
mah�eri'nin Enes'ten aktard1gma gore Hz. Muhammed'in
ba�ma gelen isra olay1 peygamber olmadan once olmu�tur
diyor. Tabii ki Razi'ye gore isra ve Mirac;: aym geced�e ol­
mu�tur.248

245 Suyuti, isra ve Mirac;:, s.23-24.

246 ibni Sad, Tabakat, c.1/181-82.
247 ibni Dihye, el-ibtihac fi ehadisi-1 Mirac;:, s.6-7.
248 Fahrettin Razi, Mefatihu'l Gayb, isra suresi c.20/147.

1 40
 �eyhiilislam :tbni Teymiye (h.728.o), isra gecesinin hangi
ayda, hangi gtintin gecesinde meydana geldigini kimse ga­
ranti edemez. Konuya ili�kin var olan rivayetler <;:ok karma­
�1kt1r. Her �eyden once isra gecesine ozel herhangi bir kamt
ne sahabilerden, ne de bir sonraki ku�aktan (tabiinden) bi­
ze gelmemi�tir diyor.249 ibni Kayyim Cevziye ibni Teymi­
ye'den �unlan da aktanyor: Eger 'Kadir gecesi mi daha ha­
yirhdir yoksa isra gecesi mi?' �eklinde bir soru sorulursa;
'Bir kere isra gecesinin zamam belli degildir ki boyle bir so­
ru sorulsun' diyor.250
Dr. Rifat Fevzi,251 Cafer b. ismail Berzenci'nin (1899.0)252
'Tacii-1 ibtihac' adh eserinden �u ozet bilgiyi aktanyor: isra
ile Mira<;:'m tarihleri alimler arasmda ihtilafhd1r. Hicri takvi­
me gore acaba Rebitilevvel aymda m1, Rebitilahir'de mi, Re­
cep aymda m1, Ramazan'da m1, Sevval, Zilhicce aylannda
m1, hicretten be� yil once mi, ti<; yil once mi, on yedi ay once
mi, on be� ay once mi, on dort ay once mi, bir y1l once mi, se­
kiz ay veya alt1 ay once mi belli degildir diyor ve detay k1s­
mmda, kim ne demi�se hepsini ornekleriyle anlatiyor. Bun­
lardan tercih edilen, hicretten bir yil once meydana gelmesi­
dir ve bu, ibni Sad ile c;:ogu alimlerin gorti�tidtir, aym zaman­
da Nevevi ve ibni Hazm da bunu aktarm1�lardir diyor. Hat­
ta ibni Hazm bu tarih hakkmda alimlerin icmas1 (gorti� birli­
gi) vardir diyor. Abdtilgani Makdisi (h.600.o), 27 Recep'te
meydana gelmi�tir diyor. Kimileri Recep aymm 12 sinde, ki­
mileri 17 Ramazan'da, bazilan Akabe biatinden once oldu-

249 ibni Keyyim el Cevziye (h.75 1 .o), Zadu'l Mead, c.1157.

250 ibni Kayyim Cevziye, Zadii-1 mead, c.1/57-59.
251 Dr. R1fat Fevzi, ibni Dihye'nin (h.663.o), el-ibtihac fi ehadisi-1 Mirac
adh kitab1m tahkik eden ki�idir.
252 Zerikli, A'lam, c.2/123. Burada Cafer b. ismail hakkmda bilgi veriliyor.

1 41
gunu soylemi�lerdir. Giin olarak hem cuma, hem cumartesi
hem de pazartesi diyenler vardIT.253
Safiytirrahman Mtibarekfuri (m.2006.o), Taberi'nin i�le­
digi bir rivayete gore isra olay1, Muhammed'e ilk vahyin
geldigi yilda gen;:ekle�mi�tir, diyor.
Muhammed Stileyman Mansur Fevri (m. 1930.o), Pey­
gamberligin onuncu y1h Recep aymm 27'sinde meydana gel­
mi�; hicretten 16 ay once Ramazan aymda oldugunu soyle­
yenler oldugu gibi, 14 ay once Muharrem aymda, bir yil on­
ce Rebiillevvel aymda meydana geldigini soyleyenler de
vardIT, diyor.254
Su da gariptir ki, Hatice gibi bir ismin oliim tarihi hak­
kmda kesin bir bilgi yokken; acaba isra ve Mirac;:'m zama­
myla ilgili ortahkta dola�an rivayetlerin dogruluk pay1 ne
kadardIT diye dii�iinmek lazim.255
c) islam'da Mirac'1 Kutlamamn Yeri!
ibni Dihye (h.633.o), isra gecesinin hangi yil, ay ve giin­
de meydana geldiginin bilinmedigi, aynca bu gecede ibadet
edin, bunu kandil saym diye saglam bir hadis de bulunmad1-
g1 ic;:in; ilk donem Miisliimanlan bu geceyi ne Recep aymda
ne de ba�ka bir ayda kutlamam1�lardIT. Zaten kutlaym diye
bir hadis olsayd1 bugiin bu kadar ihtilaflar da olmazd1 diyor.
Hatta daha a�m giderek, baz1 hikayeciler, isra/Mirac;: gecesi
Recep aymda gerc;:ekle�mi� iddiasmda bulunmu�lar; bu, ya­
lamn ta kendisidir diyor.256

253 Ebu'l Hattab ibni Dihye, el-ibtihac fi ehadisi'l Mirac;:, s.6 ve dipnot.
�54 Mtibarekfuri, Rahiku'l Mahtum s.124.
255 Hatice'nin, Muhammed'in projesine katklSI konusunda "Kur'an'm
Kokeni" ve "Bilinmeyen Yonleriyle Kur'an" adh kitaplanmda epey bilgi
sundugumu hattrlatmak isterim.
256 ibni Dihye, Edati ma vecebe min beyani ved'il veddaine fi Receb, s.54.

1 42
 Enes b. Malik'e atfedilen �oyle bir rivayet var: Hz. Mu­
hammed, kim Recep aymm 27 sinde oruc tutarsa sanki yilz
yd oruc tutmu�tur, kim bu gecede ibadet ederse sanki yilz
yd ibadet etmi�tir. C";ilnkil ilk vahiy bu gecede gelmi�tir. Bir
kere Enes burada Mirac'tan soz etmiyor. Kald1 ki bu rivayet
hadis killliyatmda zaten yoktur.257
tbni Racer Askalani, Recep ay1yla ilgili ibadetin fazileti
hakkmda, bu ayda oruc tutmak veya bir gecesini kutsamak­
la ilgili herhangi bir hadis yoktur demi�tir.258
Muhammed b. Salih Useymin, Recep aymm 27'sinde oruc
tutmakla ilgili; bu geceyi ozel olarak ibadete tahsis etmek
dinde yeni bir icattlf, bidattir, dalalettir, diyor.259 27 Recep'te
Mirac'1 kutlamamn dinde yeri olmad1gma gore bunu yapan
hakkmda �u hadis uygulamr: Hz. Muhammed, yapm demedi­
gim bir �eyi yapmak reddedilmi�tir, kabul edilemez demi�tir.
Bu hadis en ba�ta Buhari ve Milslim'de geciyor.2({)
Yine Hz. Muhammed bir hutbesinde, �lerin en kotil.sil.,
dinde yaptlan yenilikler/yeni icatlarchr. Dinde olmayam din­
den saymak dalalettir, diyor. Milslim'de gecen bu rivayeti
Cabir b. Abdullah aktanyor.261
tbni Kayyim Cevziye, Milslilmanlann isra-Mirac gecesi­
ni ibadete tahsis etmelerinin herhangi bir kamh yoktur. Sa­
yet isra-Mirac gecesi kesin olarak belli olsa bile bu gecenin
ibadetle gecirilmesi ve kutsiyeti hakkmda herhangi bir kamt
yoktur. Kald1 ki bunun ne zaman, hangi ay ve gilnde oldugu

257 Beyhaki, Fedail-i Evkat, hadis no: 12.

258 ibni Hacer Askalani, Tebyinii-1 aceb, s.24.
259 ibni Useymin (2001 .6), Mecmuu'l fetava, c.20/50, no: 409. Tahkik
eden Fehd b. Nasir, Darii-1 Vatan, Riyad/1413 h.
260 Buhari, Sulh, bab 5/2697, Miislim, Kazalar, bab 8/1718.
261 Miislim, Cuma namaz1, no: 867.

1 43
bile kesin degildir. Ne Muhammed bunu ozel bir ibadete
tahsis etmi�, ne de ondan soma sahabiler. islam'dan olma­
yan, hakkmda kamt bulunmayan zaman ve mekanlan kut­
sal saymak Huistiyanhga benzer inarn;:lardu diyor.262
1mam Siibki (h.756.o), isra ve Mirai;: aym gecede meyda­
na gelmi�ler diyor ve Ebu Muhammed Drmyati'den
(h.705.o) �unlan aktanyor: Mirai;: ve isra Mekke'de hicret­
ten bir yil once Rebiillevvel aymda meydana gelmi�, bunlar
ii;:in ozel bir �ey yapmak dinde yoktur; Recep aymm 27 sin­
de olmu�tur fikri M1suhlann icad1du; halbuki bunun dinde
kamh yoktur, cehalete dayah bir bid'attu, diyor. Bu konuda
aynca Ebu'l Meali Muhammed b. Hamdun'un (h.562.o)
'Tezkiretii-1 Hamduniye' adh dokuz ciltlik kitabmda onem­
li bilgiler var.263
Kastalani (h.923.o), Ebu Emame b. Nekka�'tan �unlan
aktanyor. isra gecesinin kutlanmas1 konusunda hii;:bir hadis
yoktur, Hz. Muhammed ashaba bunu kutlaym, onemseyin
dememi�tir, hii;:bir sahabi de bunu onermemi�tir. Kim is­
ra/Mirai;: gecesi hakkmda kutlama ve diger normal geceler­
den ayncahk tamrsa bu yalandu. insanlar ii;:in bunda zerre
kadar bir fayda olsayd1 Hz. Muhammed bunu soylemi� olur­
du. Kim bu gece ii;:in farkh bir ibadet one silrerse bilsin ki
kafadan uydurmu�tur, diyor.264
ibni Kesir (h.774.o), Mirai;:'m 27 Recep'te kutlanmas1
hakkmda �u bilgiyi veriyor: Abdiilgani Makdisi, isra gece­
si/Mirai;: Recep aymm 27 sinde olmu� diye bir rivayet)�le­
mi�; ancak bu saglam bir hadis degildir, diyor.265

262 ibni Kayyim Cevziye, Zadii-1 mead, c.1/57-59.

263 imam Siibki, Es-Seyfii'l meslul, s.492.
264 Kastalani, Mevahib-i Lediiniyye, c.3/14.
265 ibni Kesir, Bidaye-Nihaye, c.4/270 isra ba�hg1 altmda.

1 44
 Kutlama koousuoda ibni Recep Hanbeli �oyle diyor: Ka­
s1m b. Abdullah'a mal edileo, 'isra 27 Recep'te olmu�tur' ri­
vayeti sahib degildir; Hz. Muhammed boyle dememi�tir. ib­
rahim Harbi ve ba�kalan da bu rivayeti sahib olarak deger­
lendirmemi�lerdir, diyor.266
Bir komisyoo tarafmdao haz1rlaoao 'Essilne ve'l Mtibte­
deat' adh eserde Mirac;'1 kutlama hakkmda �uolar var: Re­
cep aymm 27'siode Mime; adma dtizeoleoeo kaodil bid'attir,
diode yeri yoktur. Bu geceye ozel yap1lao zikir, dua oe var­
sa bid'attir diyor.267
ibni Hacer Askalani (h.852.o), Recep aymm 27'siode
Mirac; vuku bulmu� diye oe saglam, oe de zay1f bir hadis
yoktur. Buoa ragmeo c;ogu iosao bu gecede olmu� diye bili­
yorlar. Bu batil ioaoca ek olarak �eytaoa uyarak tistelik bu
geceyi kutsal say1yorlar, diyor ve agir ele�tiri yooeltiyor bu
geceyi kutlayaolara.268
Suudi Arabistao eski fetva kurulu ba�kam Muhammed
b. ibrahim, isra ve Mirac; gecelerioi kutlamak bidattir, dio­
de yeoiliktir, batil bir ibadettir. Bu, Yahudi ve Hrristiyanla­
ra benzemektir diyor.269
Abdfilaziz b. Baz (m.1999.o), isra ve Mirac;'m haogi ge­
cede meydaoa geldigi koousuoda bir kamt yoktur. Dolay1-
s1yla buolarm zamamyla ilgili kim oe derse desio yalaod1r.
Ne Muhammed oe de sahabiler boyle bir kutlamada buluo­
mam1�lardir. Eger hayirh bir i� olsayd1 ilkio Muhammed ya

266 ibni Recep Hanbeli, Letaifii'I Mearif, s.233.

267 Muhammed Sakiri, es-stinen ve'I mtibtediat, s.164. Darti-1 kitabi ve
stinne, Kahire 2010.
268 ibni Hacer Askalani, Tebyinti-1 aceb bima verede fi �ehri Recep,
s.12, no: 3.
269 Muhammed b. ibrahim fetva ve risaleleri, c.3/103.

1 45
sozlii olarak soylerdi, ya da fiilen yapard1 ve somaki ku�ak­
lara da ula�1rd1, diyor.270
Tekrar olur ama yine de ozet �eklinde Mira9'm tarihiyle
ilgili var olan gorii�leri ozetle sunmak isterim.
*Taberani, Mira<; ve isra ile ilgili, Muhammed heniiz
peygamber olmadan bir yll once meydana gelmi�tir, diye
aktarm1�.
*Sahabi ibni Mesut'tan, hicretten bir yll once isra ve Mi­
ra<; vuku bulmu�tur, rivayeti var.
*ibni-1 Cevzi, hicretten sekiz ay once diyenler vardir, di­
ye aktarm1�.
*Ebu Rebi', hicretten altl ay once meydana gelmi� diye
rivayet edenler vardlf, diyor.
*ibrahim Harbi, hicretten on bir ay once meydana geldi-
gini aktanyor.
* ibni Faris, hicretten 15 ay once olmu�tur, diyor.
*imam Siiddi, hicretten 17 ay once olmu�tur diye aktarm1�.
*ibni Abdilberr, hicretten 18 ay once olmu�tur, diyor.
*Hicretten 20 ay once oldugunu soyleyenler de var.
*ibni Esir, hicretten ii<; y1l once olmu�tur, diye yazm1�.
*Ziihri, hicretten be� yll once olmu�tur, diye aktarm1�.
*Peygamberlikten 5 yll sonra, 3 y1l soma, 15 ay sonra, 18
ay soma meydana geldigini yazanlar da vardlf.
Tarihler hayli fazla. Bundan �u ortaya 91k1yor ki; bir ke­
re bunun y1h-zamam belli degildir. Y1h belli olmad1g1 gibi
bunun ay ve giinii bile belli degildir. Rebiiilevvel, R�biiila­
hir, Recep ay1, Ramazan, Sevval, Muharrem diyenler var.
Hangi gecede oldugu konusunda da belirsizlik var. Nerede
ba�lad1g1, olaym mekam bile tartI�mahdir. Kabe'nin i<;inde
olmu� diyenler var. Kabe ile zemzem kuyusu aras1 diyenler

270 ibni Baz, Et-tehzir-ii minelbide, s.21. Riasetii-1 Amme, Riyad/201 1 .

1 46
var. Hicr'de ba�lam1� rivayetleri var. Muhammed'in ev1,
Dmmii Hani'nin evi, hatta Hatice'nin evi veya Ebu Talip'in
ailesine ait yerde olmu� rivayetleri de vardu.271
<;:ok a<;:1k ki, Mira9'm ne y1h, ne ay1 ne de giinii belli ol­
mad1g1 halde; ba�ta Tiirkiye olmak iizere bir9ok islam iilke­
sinde Mira<;: tarihi Recep aymm 27'si olarak kabul edilip her
yil bu tarihte kutlamr. Kald1 ki, kutlanmas1yla ilgili ne bir
hadis var, ne de alimlerden olumlu bir gorii� var. Dstelik iin­
lii islam alimleri bunu kutlamak bid'att1r dedikleri halde.
Hz. Omer bir giin bak1yor ki insanlar bir yerde namaz
kilmaya ozen gosteriyorlar. Nedenini soruyor. Onlar, Hz.
Muhammed burada namaz kild1g1 i<;:in biz de burada kilmak
daha sevaptu diye dii�iindiigiimiizden burada k1hyoruz, di­
yorlar. Buna kar�1 Omer, sizden oncekiler bu a�mhklardan
otiirii helak oldular. Sakm boyle yapmaym, diyor. Ben Hz.
Omer'in bu hassasiyetine katihyorum. <;:iinkii i�in i<;:inde
ger9ekler zaten var; ama yalanlar da a�m derecede vard1r.
Mesela Mira9'm kutlanmas1 gibi: Hz. Muhammed soyleme­
digi halde millet kutluyor.272
Hep dillendiriyorum; konular bombo�, zaman harcama­
ya degmez; ama diger yandan da durum bu kadar karma�1k
iken, bunun hangi yil, hangi ay ve giinde oldugu bile belirsiz
iken Diyanet'in kalk1p Mira<;: tarihini Recep aymm 27'si ola­
rak se9mesi ve bunu bir kandil olarak kutlamas1 neye gore­
dir, sormak laz1m. Sadece Mira<;: m1? Bugiin Diyanet9e kut­
lanan Muhammed'in kutlu dogum haftasmm da dinde yeri
yoktur. Hz. Muhammed ne zaman demi� ki benim dogum
giiniimii kutlaym! Bunun ash esas1 yoktur.

271 Suyuti, isra ve Mirac, i.ici.inci.i hadis ac1klamasmda.

272 ibni Keyyim el Cevziye (h.751.o), Zadu'I Mead, c.1/57-58.

1 47
 XI. BOLOM

MOHORL-0 PEYGAMBER HiKAYESi!

islami kaynaklarda Allah tarafmdan Hz. Muhammed'in

sirtma 'Son peygamberdir' diye mtihiir vurulmu� ve bunun
yeri de belliymi� diye ozel boltimler ac;:1lm1�tir. Buhari ve
Mtislim'le birlikte mezhep liderleri, mtifessirler (Kur'an yo­
rumculan) bu mtihiir meselesini i�lememi� olsalard1 bunu
kaleme almazd1m. Kur'an'da Hz. Muhammed'in son pey­
gamber oldugu konusunda zaten ayet var;273 ancak sanki bu
yetmemi� olmah ki tannnm emriyle Cebrail gelip onun sir­
tma aynca bir de son peygamber oldugunu kamtlamak ic;:in
mtihtir vurmu�tur, bilgisi de vard1r.
Aslmda olay �udur: Anlatilanlardan Hz. Muhammed'in
sirtmda elma/yumurta �eklinde yuvarlak ve etrafi kilh bir et
beni varm1�. Tabii ki bu bilgiler bir iftira degilse. Bu eJ: beni
dogu�tan da olabilir, sonradan da meydana gelmi� olabilir.
Malum birc;:ok insanm cildinde dogu�tan var oldugu gibi son­
radan da ben, et beni, c;:1ban ve benzeri �eyler olu�abilir; bu­
nu hep gortiyoruz. Zaten cilt hastalan bu ttir �ikayetler ic;:in

273 Ahzab suresi, ayet 40.

1 48
doktora ba�vururlar; bu bilinen ve gorillen bir �eydir. i�te sa­
habiler, islam alimleri veya belki de Hz. Muhammed'in ken­
disi bu cilt hastahgmdan, �ayet dogruysa cildindeki bu et be­
ninden mucizeler c;:1karmaya c;:ah�m1�lard1r. Bilgilerden oyle
anla�1hyor ki, Hz. Muhammed de bedenindeki bu fazlahga
bir anlam (mucize) vermi�tir. Bu ytizden bu mtihtir konusu­
nu ele ahp neyin nesi oldugunu izah etmek istedim.
Bu c;:1ban hadisesinin kaynaklan saglam oldugu kadar;
bunu anlatan sahabe say1s1 da fazladlf. Mesela; ic;:lerinde
Selman-1 Farisi var, ibni Omer, Cabir b. Semtire, Saib b. Ye­
zit, Abdullah b. Sercis, Amr b. Ahteb, Btireyde, Kurre b.
iyas, Cabir b. Abdullah, Ebu Rimse, Tennuhi, Ebu Sait
Hudri gibi sahabiler var.274
Konu islam camiasmda o kadar onemli olmah ki, Mtislim
bu konuda, 'Hz. Muhammed'e vurulan miihliin ispatI, niteli­
gi ve yeri' diye bir ba�hk ac;:m1�. Buhari, 'Peygamberlik mOh­
rti', Tirmizi, 'Hz. Muhammed'in mOhrti bolilmil', Kur'an yo­
rumcusu ve tarihc;:i ibni Kesir, 'Hz. Muhammed'in srrtmdaki
miihliin niteligi', Begavi, 'Peygamberlik miilnii bolilmii' �ek­
linde ozel ba�hklar ac;:1p konu hakkmda bilgi vermi�lerdir.275
Sahabilerden Cabir b. Semiir 'e ait Sahih-i Miislim'de
�oyle bir rivayet var: Ben Muhammed'in sirtmda gtivercin
yumurtas1 bic;:iminde peygamberlik mtihrtinti gordtim, di­
yor. Saib b. Yezit, teyzem beni ahp Muhammed'in yamna
gottirtip ona ayag1mdan rahats1z oldugumu soyledi. Mu-

274 a-ibni Kesir, Bidaye ve Nihaye, c.8/431 -437. Hicri 1 1 . y1h olaylan k1s­
mmda.
b-Miibarekfuri ( 1 934.b), Tirmizi �erhi olan Tuhfetii-1 Ahvezi, Menak1b,
no: 3723, hadisin ac;:1klamasmda.
275 a-Buhari, Menak1b, bab 22.
b- Miislim, Fedail, bab 30.
c-Begavi, el-envar fi �emaili nebiyyi-1 muhtar, 1/154-157, no: 178-184.

1 49
hammed, elini ba�tma koydu, bana dua etti. Sonra kendisi
abdest ald1. Ben onun fazla kalan abdest suyundan ictim ve
kalktp onun arkasma gectim. 0 strada baktim ki sutmda
keklik yumurtast �eklinde peygamberlik mi.ihri.i var diyor.
Abdullah b. Sercis mi.ihi.ir olaytm �oyle anlatiyor: Ben Mu­
hammed'i gordi.im ve onunla etli yemek yedim. 0 strada ba­
na dua da etti. Sonra sutmdaki peygamberlik mi.ihri.ine bak­
tim. Sutmm sol list ktsmmda yumruk �eklinde noktah ben
gibiydi, diyor. Bu ii<; ki�inin anlatt1klanm Mi.islim'den ozet­
ledim. Saib b. Yezid'in az onceki anlattm1 ise aym zaman
Buhari'de ka9 yerde ge<;:iyor.276
Su da var ki, az once isimleri ge9en ve mi.ihi.ir konusunu
aktaran her ii<; kh;;i de Hz. Muhammed zamamnda di.inyaya
gelmi�ti; ancak kendisi vefat ederken bunlar 6-7 ya�lannda
birer 9ocuktu. Oyle ki, biri cocuktur teyzesi onu Muham­
med'e goti.iri.iyor ki, ayagmdan rahats1zdu kendisi ona dua et­
sin, bir �eyler yapsm. Biri de Muhammed zamanmda var ol­
dugunu ispatlamak i<;:in ben onunla yemek bile yedim deme
ihtiyacm1 duyuyor. Bunlardan Saib b. Yezit de, Hz. Muham­
med'in veda haccmda ben yedi ya�mdayd1m diyor. i�te boy­
le: islami kesim bunlan sahabi say1yor ve -ak1l kabul eder et­
mez; buna bakmakstzm- aktard1klanm dogru kabul ediyor.277

276 a-Miislim, Fedail bab 30, no: 2345-46.

b-Buhari: Abdest, bab 40/190, Menak1b, bab 22/3541, Merza, bab
1 7/5670 ve Dualar, bab 31/6352.
277 Zehebi, Siyeri A'lam, c.3/187, c.3/427, c.3/437. Burada Saib b.•Yezid,
Abdullah b. Sercis ve Cabir b. Semiire'nin ya�lan hakkmda bilgi var. Saib b.
Yezid, kiiciik sahabilerdendir; yedi ya�mda iken babas1yla beraber Veda
Hacc1'nda bulunmu�tur. Medine'de 91 Hicri y1lmda vefat etmi�tir. Hadiste,
cocukken teyzesi tarafmdan ayagmdaki bir rahats1zhg1 icin Muhammed'e go­
tiiriildiigiinde, onun abdest uzuvlarmdan damlayan serpintileri veya abdest
suyunun arta kalanmdan ictigini haber veriyor. Mehmed Sofuoglu, Sahih-i
Buhari ve Tercemesi, Otiiken yay, l/331'da bu bilgi geciyor.

1 50
 Tirmizi'de �oyle bir rivayet gec;:iyor: Bir kadm, 'Muha.m­
med'e eok yakmchm. tsteseydim srrtmdaki miihtirlii yeri
operclim' demi� anlammda bir rivayet. Amr b. Ahteb anla­
ttyor: Muhammed bana, sirtima dokun, sirtim1 ka�1 dedi.
Ben de ka�1d1m. 0 sirada parmaklanm onun sirtmdaki
mi.ihre degdi diyor. Ondan soruyorlar, nas1l bir mi.ihtirdi.i?
Yamt veriyor: Bir kil yumag1, kac kil bir aradayd1 diyor. Bu
rivayet birc;:ok kaynakta gec;:iyor.278
Cabir b. Abdullah 'tan �oyle bir rivayet var: Ben Muham­
med'in arkasmda deveye binmi�tim. Onun sirtmdaki mtihri.i
agz1ma ald1m, misk gibi kokuyordu diyor.279
Mezhep lideri Ah.met b. Hanbel �oyle bir rivayet payla�1-
yor: Huzaa kabilesinden biri, Hz. Muhammed geceleyin Um­
re'ye ba�lach. 0 s1rada bakt1m ki gtimi.i� ki.ilc;:esi gibi bir mi.i­
htir var onun sirtmda, diyor. Dikkat edilirse buraya kadar hep
ba�kalan Muhammed'in sirtmdaki miihiirden bahsettiler. Hz.
Muhammed'in, i�te bu tanndan bir mi.ihi.irdi.ir gibi bir ac;:1kla­
mas1 heni.iz gec;:medi. Kalan rivayetlere de bir bakahm.280
Buhari, Mi.islim ve diger hadis ki.illiyatmda gecmemekle
birlikte; diger baz1 islami kaynaklarda Selman'1 Farisi'ye
dayanan �oyle bir rivayet var: Uzunca bir hikaye; ozetlemek
isterim. Selman, inane konulannda ara�tirma yapmak i.izere
iran'dan Sam'a gider. Orada Huistiyan bir alimde kahr, on­
dan din konusunda bilgi edinir. Gi.iniin birinde bu papaz ve­
fat edince Selman ba�ka bir papaza gider, onun yamnda
tahsiline devam eder. Bir giin gelir hocas1 hastalamr ve Sel-

278 Nasiri.iddin Elbani, Muhtasar-i.i Semaili'l Muhammediye (Tirmizi),

hadis no: 1 6-17, s.31. Burada �u yazarlann da bunu i�ledikleri belirtiliyor: ib­
ni Sad, Tirmizi, Ahmet b. Hanbel, ibni Hibban, Hakim Nisaburi ve Zehebi.
279 Kadi iyad, Sita, c.1/87.
280 Salihi, Si.ibi.ili.i'l hi.ida, c.2/63.

151
man'a, �ayet ben oliirsem benden sonra Musul'a falanca Hi­
ristiyan alime git, onun yamnda oku der. Hoca vefat edince
Selman bu sefer Musul'a ge9er, falanca papazm onerisi tize­
rine geldim der. Hoca onu kabul eder ve belli bir stire onda
kahp tahsiline devam eder. Bu da, �ayet benden sonra ya­
�arsan Nusaybin'de bir Huistiyan alim var; git, onda kal der.
Gtin gelir bu papaz da vefat eder ve Selman dogruca Nusay­
bin'e ge<;:er. Belli bir stire buradaki hocada kahr. 0 da diger­
leri gibi, �ayet senden once vefat edersem Ammuriye'de bir
Huistiyan atim var ona git selam1m1 soyle, olup bitenleri an­
lat, orda kal der. Bu hoca da vefat eder ve Selman onerilen
papaza gider. Burada hem Huistiyanhkla ilgili ara�tumala­
nm stirdtirtir hem de 9ah�1p inek, deve sahibi olur.
Bu papaz Selman'a �unu soyler: Sayet ben oltirsem ben­
den sonra Hicaz bolgesinde bir Arap peygamber 91kacak sen
ona ula� der. 0 peygamberin de �u i�aretleri var: Hediye ahr;
ancak sadaka kabul etmez ve peygamberlik i�areti olarak da
onun sutma mtihtir vurulmu� der. Gtintin birinde bu papaz
da vefat eder. Bu arada Hicaz bolgesinden tticcarlar bolgeye
gelirler. Selman onlara, beni de gottirtirseniz ben size bu hay­
vanlanm1 veririm der. Hayvanlanm verir ve yola koyulurlar.
Adamlar yolda ona el koyup memleketlerine gottirerek Me­
dine' de bir Yahudiye kole olarak satarlar. Zaman i<;:inde o
Yahudi de ba�ka bir Yahudiye satar ve elden ele koleligi de­
vam eder. Hatta kendisi, lO'dan fazla ki�i beni kole olarak
satm ald1, ben lO'dan fazla efendi degi�tirdim ve onlara kole
olarak <;:ah�hm diyor. Bu, onun ifadesidir ve en ba�ta Buha­
ri'de var. Nereden nereye: Adam memleketinden ara�tuma
niyetiyle yola 91km1�; ama ba�ma gelmeyen kalmam1�. zs1
Hatta satild1g1 ki�iler arasmda bir de kadm varm1�.

281 Buhari, Menak1b-i Ensar, bab 53/3946-48, Biiyu', bab 100.

1 52
 Hz. Muhammed Medine'ye hicret edince Selman ona
ula�u. Yiyecek bir �eyler ahr yamna (bir tabak ilzilm) Mu­
hammed'e gotilrilr. Muhammed sorar; bu nedir diye. Sel­
man, sadakadu cevabm1 verir. Muhammed, ben sadaka ka­
bul etmem der. Selman o giln geri gider. Ertesi gilnil gelip
yine yiyecek bir �ey ikram eder. Muhammed yine sorar bu
nedir diye. Selman, bu hediyedir deyince bu sefer Muham­
med kabul eder. 0 suada Selman Muhammed'in etrafmda
dola�1r. Muhammed bunu fark edince sutm1 ac;:1p ona goste­
rir. i�te o suada Selman, gilvercin yumurtas1 �eklindeki pey­
gamberlik milhrilnil gordilm der. Selman, Bedir ve Uhud
harbine kadar kale olarak kahr. Sonra Muhammed ona, git
efendine soyle onunla mukatebe yap (ilcret kar�1hg1 kolelik­
ten kurtulmak demek) der. Efendisi bunu �u �artla kabul
eder: Sen bana il9 yilz hurma fidam dikeceksin, bir de kirk
ukkiye gilmil� getireceksin. Bu durumda seni azat ederim.
Sahabiler kendi aralannda o tic;: yilz hurma fidamm temin
ederler. Muhammed Selman'a, bah9ede yerlerini haz1rlad1-
gm zaman beni de 9agu, ben gelir dikerim der. Muhammed
gidip hepsini diker; ancak bir tanesini Omer diker. Aym yil
hurmalar Uri.in verir; ancak Omer'in diktigi hari9/ilriln ver­
mez. Hz. Muhammed gidip onu 91kanr, bir daha diker ve o
da aym y1l mahsul verir �eklinde k1smen ger9ek, k1smen ma­
sal gibi uzunca bir hikaye.282
Masai diyorum. Ctinkil bir kere Huistiyan alimler Sel­
man'a, Araplardan bir peygamber 91kacak, farkh bir din ge­
tirecek, sen ona git demezler. Bu, islamiyet'i tath gostermek

282 a-Heysemi, Mecmeu Zevaid, c.9/336. . . no: 15833-15844 aras1.

b-Begavi, el-envar fi �emaili nebiyyi-1 muhtar, c.1/133, no: 143.
c-Tirmizi, Semaili Muhammediye, hadis no: 18.
d-ibni Seyyidinnas, Uyuni.i'l Eser, c.1/135.

1 53
ic;:in uydurulan bir akil d1�1 soylemdir. Onlar kendi dinlerine
inanm1� ki�ilerdi. Kald1 ki islam'm HIIistiyanhktan ne fark1
var ki, adam boyle demi� olsun? Bir de Hz. Muhammed'in
diktigi hurma agac;:lan aym yil tirtin vermi� de Omer'in dik­
tigi tek agac;: vermemi� ve Muhammed gidip onu c;:1kartlp bir
daha dikince o da tirtin vermi� gibi bo� anlat1mlar! Selman
akilh bir insand1, birc;:ok dinde birikim sahibi, o gtinkti �art­
larda bilge adamdi. Onun bu gibi ifadeleri kullanma ihtima­
li yoktur. Bunlar zaman ic;:inde tertiplenen senaryolardir.
Hele Selman'm Muhammed'in sirtmdaki mtihrti gormek
ic;:in ha bire onun etrafmda dola�mas1, fIIsat kovalamas1 ve
Muhammed'in onu boyle gortince SIItlm ac;:1p buyur bak i�­
te demesi bo� i�lerdendir. Aynca Hz. Muhammed sadaka
kabul etmiyormu� da ancak hediye kabul ediyormu� fikri
bence anlams1zd1I. Biri bana ticretsiz bir �ey getirdiginde is­
ter ad1 sadaka olsun ister hediye fark eder mi! Sonuc;:ta ba�­
kasmdan bedava bir �ey alm1� olurum. Tabii ki sade dost­
luklar haric;:. Ben idareci konumundaki ki�ileri kastediyo­
rum. Bence bir idarecinin hediye kabul etmesi dogru degil­
dir. Ctinkti bu tavII, makam sahipleri ic;:in rti�vet alma konu­
sunda ac;:1k bir fetva olur. Hal bu iken bundan mucize c;:1kar­
manm bir anlam1 yoktur.
Selman'la ilgili gerc;:ek �udur ki, kendisi Medine taraflan­
na keyfi gitmemi�tir. Yani papazm ona, ahir zaman peygam­
beri o bolgeden c;:1kacak sozti tizerine Selman kalk1p her �e­
yini kervana verip keyfi ve severek gitmi� sozti ancak bir uy­
durmadII. Selman bir talihsizlik ya�am1�tlr. Arap tticc;rlar
onu f".Ulmen ahp gottirmti�ler ve kole diye para kar�1hg1 ha
bire degi�ik insanlara satm1�lard1r. Az once de belirtildigi
gibi adam diyor ki; ben ondan fazla ki�iye kole oldum, mal
gibi beni birbirlerine satt1lar. Belli ki, Muhammed Medi­
ne'ye gelince; belki bana faydas1 olur, beni bu esaretten kur-
1 54
tanr diye bu niyetle onun yanma gitmi�tir. Tabi­
i ki bu arada mutlaka kendi gec;mi�ini, birc;ok papazda kahp
Hiristiyanhk hakkmda bilgi ald1g1m, Zerdti�tltigti c;ok iyi bil­
digini Hz. Muhammed'e soylemi�tir. Hz. Muhammed Sel­
man'daki bu paha bic;ilmez degerleri gortince, bakm1� ki
adam bir bilge, ondan yararlanabilirim dti�tincesinden hare­
ketle ona yard1mc1 olmu�tur. Zaten bu a�amadan soma iki­
si s1kc;a birlikte olmu�lardlf. Nitekim Hz. Muhammed'in e�i
Ay�e, Selman'la Muhammed geceleri ba� ba�a kahp gee; sa­
atlere kadar ozel sohbetler ederlerdi; oyle ki neredeyse Sel­
man Muhammed yaninda bizden once gelirdi, o kadar ona
onem verirdi, diyor. Tabii ki bu kadar papaz degi�tiren, ay­
nca iran'dan Zerdti�t inanc;lan birikimiyle gelen bir Sel­
man, Hz. Muhammed ic;in bulunmaz bir nimetti. Yineliyo­
rum: Hz. Muhammed Mekke doneminde Hiristiyanhk ve
Yahudilikle ilgili bilgileri ozellikle Varaka b. Nevfal'den;
Medine doneminde Hz. isa ve Hiristiyanhkla ilgili bilgileri
ise Selman'dan alm1�tlr. Ne demek y11larca birkac; Hiristiyan
alimden ders almak? Adam bu dinde uzman olmu�tur.283
Sundugum rivayette kirk ukkiye, 300 fidan ve Hz. Mu­
hammed 'in bizzat bunlan diktiginden soz edilir. Farkh bil­
giler de var. Mesela Beyhaki �oyle bir rivayet aktanyor: Sel­
man kole oldugunu Muhammed'e bildirince; kendisi Ebu­
bekir'e teklif sunuyor, git sahibiyle konu� bunu azat etsin
diyor ve bu �ekilde azat ediliyor. Neyse konumuz bu degil.
Maksat, bu mtihtir olay1m getirip Selman'a da mal etmi�ler.
Bunun bir iftira ve uydurma oldugunu belirtmek istedim.
Arna �u da var ki Selman'm, Muhammed'in projesine katk1-
s1 btiytikttir. Nahl suresi 103 'tincti ayetinde de buna vurgu
yapilm1�tlf. Orada deniliyor ki: Derler ki Kur'an'1 bir insan

283 ibni Abdilber, istiab, Selman ba�hgt altmda, no: 1 0 1 4.

1 55
Muhammed'e ogretir. Halbuki soztinti ettigi ki�i Acemdir;
Kur'an ise apac;1k bir Arapc;a ile gelmi�tir. Bunun tizerinde
kitaplanmda k1smen durdum. Burada konumuz bu degil;
sadece bir hattrlatmada bulundum. Arna manttk kabul edi­
yor tabii ki. Ciinkti hem Zerdii�tliigti iyi bilen biri, hem de
yukanda gec;tigi gibi birc;ok papaz yanmda ozel dersler al­
m1�. Dolay1s1yla dinler konusunda uzman biri.284
Bir de yukanda gec;ti ki, papaz, ahir zaman peygamberi­
nin srrtmda miihtir olacakrm� demi� Selman'a. Peki, Htristi­
yanhk kaynaklannda boyle bir �ey var m1 ki adam bunu soy­
lemi� olsun! 0 zaman bu bilgi papaza nereden gelmi� diye
sormak laz1m.
Kur'an yorumcusu ve tarihc;i ibni Kesir, Salihi, ibni Sey­
yidi Nas (Uyunu'l Eser'de) ve Suyuti, Hz. Muhammed'in
strtmdaki miihiirle ilgili tiim rivayetleri giizel bir �ekilde bir
araya getirerek ozel ba�hklar ac;1p izahm1 yapm1�lard1r.285
ibni Hibban �oyle bir rivayet aktanyor ki sozde ibni
bmer'e dayamr. Demi� ki: Hz. Muhammed'in strtmdaki
mtihtir tizerinde aynca Muhammed Resulullah ibaresi var­
m1�. Hadis alimleri boyle bir rivayetin astls1z oldugunu, so­
zti edilen ibarenin Hz. Muhammed'in normal gtinltik evrak­
ta kulland1g1 miihtir tizerinde bulundugunu; ravi ise bunu
kan�ttrd1gm1 beyan etmi�lerdir. ibni Kesir ve ibni Hacer
Askalani gibi alimler bunu as1ls1z bir rivayet olarak deger­
lendirmi�lerdir. 286
Resmi i�lemlerde kulland1g1 mtihrtin hikayesi ise ��yle­
dir: Kendisi bir ara bazi devlet ba�kanlanna mektuplar gon-

284 Beyhaki, Delaili Niibiivve, c.2/90.

285 Suyuti, Hasaisii'l Kiibra, c.1/147-151.
286 ibni Kesir, Bidaye ve Nihaye, c.8/437, hicri 1 1 y1h olaylan boliimiin­
de anlat1yor.

1 56
dermek istiyor (Bizans, iran gibi). Ona diyorlar ki, kendile­
rine mektup gondermek istedigin devletler mtihtirstiz mek­
tup kabul etmezler. Bunun tizerine Muhammed kendine ait
bir mtihtir haz1rlatlf ve tizerine de "Muhammed Allah'm el­
�isidir" ifadesini yazdmr. i�te az onceki sahabi bu mtihtir
olay1m alm1�, Muhammed'in Slftmdaki i�aretle ili�kilendir­
mi�tir. Bu mtihtir hazirlama hadisesi ve tarih<;:esi en ba�ta
Buhari ve Mtislim'de tekrar edilerek ve diger hadis ktilliya­
tmda ge<;:mektedir.m
Baz1 Siyer kitaplannda �u rivayet de var: Muhammed,
amcas1 Ebu Talip ve Kurey� tticcarlanyla Sam'a geldiginde
Rahip Bahira Muhammed'i gortince bu <;:ocuk son peygam­
berdir demi�. Sormu�lar, nas1l bilecegiz, i�areti ne? Bahira
cevap vermi�: Bunun i�areti onun sirtmdaki mtihtirdtir de­
mi�. Bir de siz Mekke'den yola <;:1kmca ona ta�, aga<;: her �ey
secde etmi� demi�. Bir kere Bahira Hiristiyanhk i<;:in alter­
natif kabul etmez. Bu, e�yanm tabiatma aykmdlf. Aynca
madem ba�ta Kurey� ileri gelenleri B ahira'dan bunlan duy­
mu�lar ve mtihrti de gormti�ler; o zaman neden ba�ta amca­
s1 Ebu Talip ve digerleri Hz. Muhammed'e inanmad1lar?
Ebu Talip Muhammed'e inanmadan vefat etti.288
Buhari'de tekrar edilerek ge<;:en bir bilgi var. Halid b. Sa­
it'in klZl Ommti Halit �unlan soyltiyor: <;ocuklugumda ba­
bamla birlikte tizerimde san renkli bir gomlek giydigim hal­
de Hz. Muhammed'in yanma gittik. 0 s1rada ben Muham­
med'in Slftmdaki (kist/ur/et beni) Peygamberlik mtihrti ile

287 a-Buhari, ilim, bab 7/65, Cihat, 101/2939, Libas, bab 52/5875, Ahkam,
bab 1517162.
b-Miislim, Cihat, bab 75/ 1774, Libas, bab 13 /2092.
288 a- ibni Hi�am, Siyer-i Nebi, c. 1/207.
b-Tirmizi, Menak1b, bab 3/3620.

1 57
oynamaya ba�laymca babam beni azarlay1p bundan vazge­
<;:irmek istedi. Muhammed, i;:ocugu kendi haline b1rak oyna­
sm, dedi.289 Ebu Sait Hudri'den soruyorlar: 'Muhammed'in
mtihrti nasil bir �eydi?' Yamt veriyor: 'Cesedinden dt�an i;1-
klp ayn duran bir et pari;as1ydt' diyor. Bu soz, Tirmizi ve
mezhep lideri Ahmet b. Hanbel'in kaynaklannda ge<;:i­
yor.290 Bu konuda Hakim Nisaburi de benzer bir bilgi pay­
la�m1�t1r. Hz. Amine onu dogurdugu gtin sutmda et beni
�eklinde toplu halde k1llar varm1�, diyor.291
Yineliyorum: Yukandan beri sundugum rivayetlerde
hep ba�kalan 'mtihtir vard1, bir et pari;:as1, yumurta gibiydi'
�eklinde anlatiyorlar. Yalmz Selman olaymda ve Muham­
med Sam tarafmda papaz Bahira ile bulu�urken orada su­
tmda peygamberlik mtihrtinden soz edilmi� rivayeti var ama
Hz. Muhammed'in �ahsen ai;:1k bir �ekilde bu peygamberlik
mtihrtidtir dedigi bu rivayetlerden anla�Ilm1yor.
Aslmda �u rivayet konuya noktay1 koyuyor: Ebu Rimse
admda bir i;:ocuk, babas1 Rifaa ile birlikte Hz. Muhammed'in
yamna gider. Ebu Rimse der ki: Biz Muhammed'in sutmda
elma, gtivercin yumurtas1 ve deve ptisktilti gibi bir fazlahk
gordtik. Babam Rifaa, Hz. Muhammed'e dedi ki, ben dokto­
rum. Mtisaaden varsa senin sutmdaki bu fazlahg1 alay1m. Hz.
Muhammed, hayu; madem Allah beni bununla yaratm1�tlr o
zaman kalsm dedi. Yani burada Muhammed mtihtirden soz
etmiyor. Belli ki ya cesaret edememi� ya da belki daha kotti
olur diye aldumak istememi�. Haliyle agns1 da olmaymca
almmas1m kabul etmemi�. Bu rivayeti, mezhep lideri Ahmet
I

289 B uhari, Cihad, bab 1 88/3071 ve Edep, bab 1 7/5993.

290 B egavi, el-envar fi �emaili nebiyyi-1 muhtar, c.1/156, no: 182.
29 1 H akim Nisaburi, Miistedrek, c.2/602, no: 4177.

1 58
b. Hanbel dokuz yerde tam, birkac;: yerde de parc;:a parc;:a ak­
tarm1stir. ibni Kesir, ibni �ebbe Ni.imeyri, hadis alimi Tabe­
rani ve baska da birc;:ok alim bunu islemistir.292
Konuya iliskin neredeyse ti.im rivayetlerin ortak noktas1
su: Hz. Muhammed'in sirtmda yuvarlak bir siskinlik varm1s
(bilgiler dogruysa). Yer olarak da sirtmda, sol yanmm list
k1smmdaym1s. islam alimleri bunu 0 kadar ciddiye alm1slar
ki, acaba dogarken mi varm1s, dogduktan sonra m1, peygam­
ber olduktan once mi, yoksa sonra m1 mi.ihtir vurulmus gibi
tartismalara girmisler. Genel kam, Cebrail Hz. Muham­
med'in gogsi.ini.i ac;:tigi zaman (gogiis acma farkh bir olay, bu­
na �akki sadr denir) bu mtihrti de o vakit vurmustur seklinde
gortis bildirmislerdir. Hatta ibni Hacer Askalani, Buhari'de
gec;:en bir hadisi tahlil ederken soyle bir rivayet de eklemistir:
Melek Hz. Muhammed'in gogstinti ac;:t1g1 sirada onun sirtma
peygamberlik mi.ihri.ini.i de o zaman vurmustur diyor. 293
Bir kere eskiden beri silregelen su inane;: da vard1: Once­
ki peygamberlerin sag ellerinde peygamberlik mtihrti var­
m1s diye. Bu ytizden Hz. Muhammed, 'Bakm benim de
m1ihriim srrhmdadrr' demis olabilir. Var olan rivayetleri
dogru kabul edersek, anlas1hr ki Hz. Muhammed de bir ba­
k1ma insanlar bilsinler ki sirtmdaki peygamberlik mtihrtidtir
diye istekliymis. Bunu anlatilanlardan anhyoruz: Her gele-

292 a-Ahrnet b. Hanbel, Miisned, no: 7108,7109,7 1 10,7 1 1 1 , 7 1 1 5,

7116,71 18, 1763 1 , 17632.
b-ibni Kesir, Bidaye ve Nihaye, hicri 1 1 y1h olaylan, c.8/435.
c-ibni �ebbe, Tarihu'l Medine, s.620.
d-Taberani, Mucerni Kebir, c.22/283, no: 724.
293 ibni Hacer Askalani bu hadisi, Fethu'l Bari, Menak1b boliirnii, bab
22/3541 hadisin �erhinde Ahrnet b. Hanbel ve Taberani'den naklen anlat1yor.
Tirrnizi, Menak1b, bab 1 1/3643. ibni Kesir, Bidaye ve Nihaye, hicri 1 1 . YII
olaylan boliirnii, c.8/431 .

1 59
ne sutm1 gostermi�. Adeta, bakm i�te gortin, mtihrtim var­
du dercesine.294
Sonuc;: olarak; Hz. Muhammed'in sutmda kist, et beni, kd
yumag1 gibi cildinde bir anormallik oldugu anla�1hyor. Bun­
dan bile mucize 91karm1�lar. internete bak1yorum Arap
�eyhleri/hocalan Muhammed'in sutmdaki 91ban hakkmda
(mucizedir diye) o kadar heyecanla, baguarak anlatiyorlar;
insan hayretler ic;:inde kahyor. Neymi�; sut1 mtihtirlii pey­
gamber!295

t94 a-Abdurrauf Menavi, Feydu'l Kadir, c.5173, no: 6484.

b-Suyuti, Hasais-til Kiibra, c.1/1 5 1 .
295 Dr. Ahmet Advi:https://www. youtube. com/watch?v=dsQj599j-xQ
Dr YiisriCebr Ezher Univ. Ogretim iiyesi:https://www. youtube.
com/watch ?v=co-yV2fuAgo

1 60
 XII. BOLUM

HZ. MUHAMMED 'iN SUNNETLi

(HiPOSPADiAS) DOGMAS!

islam'da Hz. Muhammed mucizelerinin kapsam1 c;ok ge­

ni�. Oyle ki, onun organlannda bile mucize aranm1�1Ir. Bun­
lardan biri de Muhammed'in dogu�tan stinnetli ve gobegi
kesik olarak dogmu� olmas1d1r. Gerekc;e de, hayatta kimse
(stinnetc;i bile) onun mahrem yerini gormesin diye. Bunun­
la ilgili farkh baz1 rivayetler var; ozetleyecegim.
Kaynaklarda Hz. Muhammed'in stinnetiyle ilgili tic; fark-
h bilgi var:
a) Dogu�tan stinnetli ve gobeginin kesik olmas1.
b) Cebrail tarafmdan stinnet edilmesi.
c) Dedesi Abdtilmuttalip tarafmdan stinnet edilmesi.

Dogu�tan Siinnetliymi� Diyenlerin Kanitlan:

Dogu�tan stinnetli oldugu konusunda farkh rivayetler
var: Birine gore Hz. Muhammed bundan kendine pay c;1kar­
m1�, olay1 bir meziyet, tannnm ltitfu olarak degerlendirmi�.
Diger rivayet ise, halka dayah bir soylem, i�in ic;inde Hz.
Muhammed yok.
1 61
 1) Hz. Muham.med'in, 'Stinnetli Dogmam
Allah'm Liitfudur' Demesi
Enes b. Malik (bu adam adeta Hz. Muhammed'in on yil­
hk yaveri), Muhammed'in, 'Kimse avret yerimi gormesin di­
ye Allah beni stinnetli yaratml�tJr' soziinii aktanyor. Bu ri­
vayette sadece siinnetli yaratild1m ifadesi ge<;:iyor ve soz
Muhammed'e ait. Su da var ki, alb hadis kaynaklannda ge<;:­
miyor; ama Taberani (h.360.6), Ebu Nairn Esbehani
(h.430.o), Hatib-i Bagdadi (h.463. h), ibni Asakir (h.571 .6),
Diyaii-1 Makdisi (h.642.6) gibi baz1 alimler bunu i�lemi�ler­
dir. Hatta Taberani buna iki kaynagmda yer vermi�tir.296
Diyaii-1 Makdisi konuya ili�kin ravilerin <;:okluguna ba­
karak, Muhammed'in ben siinnetsiz dogdum rivayetini dog­
ru olarak degerlendirmi�tir.297 Oyle anla�1hyor ki, siinnetli
olarak diinyaya gelenlere balk arasmda 'Peygamber stinne­
ti' denmesinin temelinde bu rivayet yatiyor. Kimi islam
alimleri Muhammed'in bunu s6yledigini kabul etmi�, buna
olumlu bakm1� (Makdisi gibi); kimileri de bu soz Muham­
med'e ait degildir deyip zay1f bir hadis olarak degerlendir­
mi�lerdir. Ne var ki az once de belirtildigi gibi; bu rivayet
bir<;:ok islami kaynakta yer almaktadir.
Burada �unu sormak laz1m: Ba�ta Buhari ve Muslim ol­
mak iizere bir<;:ok kaynakta ge<;:iyor ki, Cebrail gelip Hz. Mu­
hammed'in gogsiinii a91p i<;:inden bir �eyler <;:1karm1� ve i<;:ini
zemzem suyu ile y1kay1p tekrar kapatm1�1Ir. Muhammed'in

296 a-Salihi, Si.ibi.ili.i-1 Hi.ida, c.11421-423.

b-imam Suyuti, Hasais-i.il Ki.ibra, c.1/132-33.
, c-ibni Asakir, Tarih-i.i Medineti D1ma�k, c.3/413-414.
d-Taberani: l )Mucemi Sagir, c.2/59. Muhammed maddesi k1smmda.
2)Mucemi Evsat, c./188, no: 6148.
e-Hatib-i Bagdadi, Tarih-i Bagdad, c.2/179, no: 187.
f)Ebu Nairn Esbehani, Delalili Ni.ibi.ivve, c.1/154, no: 91.
297 Salihi, Si.ibi.ili.i-1 Hi.ida, c.11420

1 62
siinnetli dogmas1 Allah'm liitfuysa neden dogu�tan onun kal­
bini de temiz yaratmad1 da daha sonra Cebrail'i g6nderip
onun g6gsiinii ac;:tITd1? Bir de e�lerinden Hz. Ay�e her konu­
da hadis rivayet etmi�; ama bu konuda suskun. Muhammed
siinnetsiz dogmu� olsayd1 ve Muhammed'in tabiriyle bunda
bir meziyet olsayd1, Ay�e haberdar olmaz m1yd1?

2) Ba�ka insanlann, 'Hz. Muhammed

Stinnetsiz Dogmu�tur' Soylemi
Kimi rivayetlerde Hz. Muhammed hem siinnetli dogmu�,
hem de g6begi kesik olarak. Ornegin; Muhammed'in amca­
s1 Abbas, Muhammed dogarken hem siinnetliydi hem de
g6begi kesikti. Dedesi Abdiilmuttalip bundan pay c;:1kard1:
Bu c;:ocuktan bir !?ey c;:1kacak dedi, nitekim de c;:1kt1, diyor.
Abbas'm bu rivayetini ibni Sad (h.230.6), Beyhaki
(h.458.6), ibni Asakir, Ebu Nairn Esbehani ve Niiveyri
(h,733.6) i�lemi�lerdir.298 ibni Kesir bunun hakkmda, sag­
lam bir rivayet degildir diye not dii!?mii�tiir.299
ibni Omer ile Ebu Hiireyre de Hz. Muhammed'in siin­
netli dogdugunu rivayet etmi!?lerdir. Sunu da belirtelim ki,
bu konuda az 6nceki hadis gibi alt! hadis kaynagmda bilgi
yoktur. Bir de diyelim ki Abbas'm bu aktanm1 dogrudur;
bunda bir anormallik yoktur ki: Muhammed siinnetli dog­
mu�, dedesi de bundan pay 91karm1�tlf. Bu gayet normaldir.
bnemli olan Muhammed'in bu konuda bir �ey s6yleyip s6y­
lemedigidir. 300

298 a-Ebu Nairn Esbehani, Delaili Ni.ibi.ivve, c.11154, no: 92,

b-Suyuti, Hasais, 11132.
c-ibni Sad, Tabakat, c.1/83.
d-Beyhaki, Delaili, c.1/1 14.
e-Niiveyri, Nihayetii-1 Ereb, c.1 6/50.
299 ibni Kesir, Bidaye ve Nihaye, c.3/387.
300 ibni Asakir, Tarih-ii Medineti D1ma�k, c.3/412-414.

1 63
 Hakim Nisaburi, Hz. Muhammed'in stinnetli dogdugu
konusu c;:ok yaygmdir diyerek; adeta bu rivayet gerc;:ektir
noktasma getirmi�tir.301 Baz1lan da bu rivayetler dogru de­
gildir demi�lerdir. Ornegin; ibni Kayyim, Muhammed'in
stinnetli dogdugu rivayeti uydurmad1r. (tinkti bunun bir
meziyeti/ayncahg1 yoktur. Kald1 ki birc;:ok insan bu �ekilde
dtinyaya gelir, demi�tir. Bu bilgileri .ibni-1 Cevzi'den aktar­
d1g1m da belirtiyor. ibni Kayyim'in bu ac;:1klamas1 kendi go­
rti�tidtir, buna inanmad1g1 ic;:in boyle bir yorum yapmi�tlr.302
ibni Kesir de, Muhammed'in amcas1 Abbas'm, Muhammed
stinnetli dogm�tur rivayetini saglam degerlendirmeyenler­
dendir.303 Muhammed'in halas1 Safiye'ye mal edilen bir ri­
vayet var; o da Muhammed'in stinnetli dogdugunu soyltiyor:
Kendisi dogdugunda k1z m1 erkek mi diye bakt1m, gordtim
ki c;:ocuk stinnetlidir, diyor. Alimler bu rivayeti dogru bul­
mam1�lar. 304
Yine islam alimlerinden Hti�am b. Muhammed b. Saib
(Kitabu-1 Cami'de ), ibni Habib (Muhabber'de ), ibni-1 Cev­
zi (el-ilel ve Talik adh eserinde), 'Muhammed siinnetli dog­
mu�tur' diye yazm1�lardlf. Bu konuda Salihi birc;:ok isim da­
ha vermi�tir. Az once de ifade edildigi gibi; onemli olan Mu­
hammed'in, 'Kimse avret yerimi gormesin diye Allah beni
siinnetsiz yaratrm�trr' ctimlesini kullamp kullanmad1g1dir.
Kimileri tarafmdan Hz. Muhammed stinnetli dogmu�tur
denmesi ba�ka, Hz. Muhammed bundan anlam c;:1karm1�sa
ba�kadir.305

�01 Hakim Nisaburi, Mtistedrek, c.2/602, no: 4177.

302 Zadti-1 mead, c.1/80.
303 Salihi, Stibtilti-1 htida, c.1/420.
304 Suyuti, Hasais, 11133.
305 Salihi, Stibtilti-1 htida, c.l/421-423.

1 64
 b) Cebrail Tarafindan S1innet Edilmesi
Ebu Bekre (bu, halife Ebubekir degil; ba�ka bir isim) akta­
nyor:306 Cebrail Hz. Muhammed'i ameliyat edip i<;ini temizledi­
gi s1rada onu siinnet de etmi�tir, diyor. Peki, hangi ameliyat s1-
rasmda olmu�? <:;:iinkii var olan bilgilere baktig1mizda; Cebra­
il'in degi�ik zamanlarda Muhammed'in gogsiinii birka<; kez a<;­
tig1m goriiyoruz. Muhammed'in hangisinde siinnet edildigi de
rivayetlerde belli: Siitannesi Halime yanmda iken Cebrail gelip
onun karmm a<;m1�, o s1rada siinnet de etmi�tir, deniliyor.307
Ebu Bekre'nin bu rivayeti bir9ok kaynakta ge9iyor. Or­
negin; Taberani, Ebu Nairn Esbehani, ibni Kesir, ibni Asa­
kir gibi.308 Ancak �u var ki sahabilerden yalmz Ebu Bekre
bunu i�lemi� ve iistelik hadis kiilliyati denilen alt! kaynakta
da ge<;miyor. Bunun bir diger eksigi, Ebu Bekre her ne ka­
dar sahabi de olsa; Cebrail'in Muhammed'i siinnet ettigi so­
ziinii kimden ogrendigini belirtmiyor. Bu ancak Muham­
med'den 91kabilir; ama metinde, 'Ben Muhammed'den duy­
dum' ifadesi yok. Muhammed'in Cebrail tarafmdan ameli­
yat edildigi hadisi neredeyse tiim hadis kiilliyatmda var;
ama 'Ben ameliyat olurken Cebrail aym zamanda beni sUn­
net de etti' ifadesi yok/bunu demiyor. Dolay1s1yla bu hadis
usul a<;1smdan eksiktir. Bir de mantlksal olarak eger Hz.
Muhammed boyle bir �ey demi�se neden sadece bu ki�i bil­
sin? Dolay1s1yla; her ne kadar bir9ok kaynakta i�lenmi�se
de bu rivayet pek inandmc1 gelmiyor.

306 Ebu Bekre sahabidir. Taif muhasarasmda Mi.isli.iman olur. Hicri 51

veya 52 de vefat etmi�tir.
Hadis kaynaklannda rivayetleri vard1r. Zehebi, Siyeri A'lam, c.3/5- 10.
307 ibni Kayyim Cevziye, Zadi.i-1 Mead, c.1/80.
308 a-ibni Kesir, Bidaye ve Nihaye, c.3/388.
b- Ebu Nairn Esbehani, Delaili Ni.ibi.ivve, c.11155, no: 93.
c- ibni Asakir, Tarih-i.i Medineti D1ma�k, c.3/410.
d-ibni Kayyim Cevziye, Tuhfeti.i-1 Mevdud, 11420, Tufeti.i-1 Mevdud, 1/420.

1 65
 c) Dedesi Abdillmuttalip Tarafindan Silnnet Edilmesi
B az1 rivayetlerde, Muhammed yedi giinliik iken dedesi
Abdiilmuttalip milleti <;agmr, bir ziyafet verir ve kendisi
onu siinnet eder, diye ge<;iyor. Sayet konuya ili$kin olup bi­
tenler dogruysa bu en mantikh ve dogal olam budur.309
Saglam islami kaynaklarda, Hz. ibrahim 80 ya$mda iken
keserle siinnet olmu�tur, diye ge<;iyor. Yani seksen ya$ma
kadar siinnetsiz kalm1$. Bu hem Buhari, hem Muslim, hem
de mezhep lideri Ahmet b. Hanbel Miisned'inde ve bir<;ok
kaynakta ge<;iyor.31 0 Konumuz Hz. ibrahim'in seksen ya$ma
kadar siinnetsiz kalma meselesi degil; burada farkh bir nok­
taya deginmek isterim. Hz. Muhammed, ibrahim 80 ya$mda
siinnet olmu$tur, diyor; ancak Tevrat farkh bir rakamdan
soz ediyor; ibrahim 99 ya$mda iken stinnet olmu$, oglu is­
mail de 13 ya$mda iken olmu$tur, diyor. Peki, hangisi dog­
ru? Hz. Muhammed bunu Tevrat'tan ald1gma gore demek
ki Tevrat'mki dogrudur. Oradan aktannca dikkatsizlik so­
nucu yanh$hk olmu$tur. Ba$ka ne diyelim!311
Bir<;ok peygamberin stinnetli dogdugu inanc1 islami­
yet'ten once de vardi. Mesela Hz. Adem, Musa, isa, Nuh,
Yusuf, Suayip, Stileyman, Yahya, Zekeriya, Hud, Salih, Lut
ve idris gibi. Hz. ibrahim kutsal dinlerde o kadar onemli ol­
dugu halde bak1yoruz hem Tevrat, hem de islam'a gore
kendisi siinnetli dogmam1$; daha sonra olmu�tur. Eger siin­
netsiz dogmak bir meziyetse neden ibrahim bunun d1$mda

309 a- ibni Kesir, Bidaye ve Nihaye, c.3/389.

b- ibni Kayyim Cevziye, Zadii-1 Mead, c.1/80.
<;-Kurtubi Tefsiri, Bakara 124, c.2/100, ibni Abdilber'in Temhid adh esi-
rinden naklen.
310 a-Buhari: Ehadisi Enbiya, no: 3356 ve istizan, bab 5116198.
b-Miislim, Fedail, Hz. ibrahim boliimi.i, no: 2370
c-Ahmet b. Hanbel, Miisnedi Ebu Hiireyre boliimii.
3 1 1 Tevrat, Tekvin, bab 17/25-26.

1 66
kalm1:;; ?312 Diger yandan Musa'mn durumu gibi isa hakkm­
da da islam'daki bilgi ile incil'deki bilgi birbirleriyle celisi­
yor. Az onceki isimler arasmda Hz. isa da vard1, o da sozde
siinnetsiz doganlardand1; ama incil'de, 'isa sekiz giinliik
iken siinnet edildi' bilgisi var. Ben burada incil'den islam'a
aktanlan bilginin de ttpk1 az once gecen Hz. ibrahim orne­
ginde oldugu gibi yanhs aktanld1gm1 goriiyorum.313

Konunun Ozeti:
Siinnet alma hadisesinin Hz. Muhammed zamamna
mahsus bir olay olmad1gma; tam tersine cok eskilere dayan­
d1gma dair Buhari'de zaten hadisler var. Ebu Hiireyre, Hz.
Muhammed'in, kisinin siinnet olmas1, etek, koltuk altt ve b1-
y1k t1ras1 olmas1, tunaklanm kesmesi f1trattandu, adeta
ezelden beri siiregelen bir olaydu, dedigini aktanyor.314
Hz. ibrahim'le ba:;;layan siinnet olay1, Yahudilikte tann
icin o kadar onemliydi ki, bir giin Hz. Musa hamm1 Tsippo­
ra ile birlikte yolda giderken Allah Musa'ya kars1 gazaba
gelir, onu oldi.irmek ister (niye oglunu zamanmda si.innet et­
medin diye). Bunu anlayan Tsippora (nastl anlam1:;;s a ! ) he­
men keskin bir tas alarak cocugu si.innet eder. Tann bunu
gori.ince, sakinlesir, Musa'y1 oldi.irmekten vazgecer.315
Muhtemeldir ki kimi islami cevreler Hz. Muhammed'i
farkh gostermek icin boyle bir yonteme basvurmuslard1r. Ra­
ni el alemin peygamberi siinnet olmusken, bizimki tann tara­
fmdan si.innetli dogmu:;;tur diyerek bu gibi rivayetleri uydur­
mus olabilirler. Ben Hz. Muhammed'in, bir tann li.itfu olarak,

312 a-Kurtubi Tefsiri, Bakara 124, c.2/100.

b-Salihi, Stibillti-1 Htida, sekizinci bab, c.1/421.
313 Luka incili, bab 2/21.
314 Buhari: Libas, bab 63/5889, bab 64/5891, istizan, bab 5116297.
315 Tevrat, (:ik1� bOltimti, bab 4/24-25.

1 67
kimse avret yerimi gormesin diye stinnetsiz dogdum diyece­
gini sanm1yorum. Ctinkti o gtinkti Arap inanc;:lanna gore stin­
netli olmak bir erdemdi. Bunun tersi ay1p say1hrd1.
Hadis alimlerinden Muhammed b. Osman Halill kendisi­
nin stinnetli dogdugunu, ailesinin kendisini stinnet ettirme­
digini belirtiyor ve �unu ilave ediyor: Halk arasmda stinnet­
li (yani stinnete gerek kalmayacak �ekilde dogan) c;:ocuklar
ic;:in, 'Ay onu siinnet etmi�tir' inanc1 vard1 ki, hurafelerden
olan bir inanc;:ttr, diyor.316
Ben stinnetli dogan bir c;:ocugun (hipospadias) saghk bak1-
mmdan durumu nas1ldtr konusuna girmeyecegim. Ctinkti ala­
mm degil. Ancak bildigim kadanyla tip bunu normal bulmu­
yor, bu ti.ir dogan c;:ocuklarda baz1 hastahklar ve olumsuzluk­
lar meydana gelir deniliyor. Ornegin; Cocuk Endokrinoloji
uzmam Prof. Dr. Mehmet Emre Atabek bu olumsuzluklar­
dan bahsederken; aynca normalde her 300 �cuktan biri boy­
le dogar diyor.317 Bu konuda c;:ocuk cerrahisi uzmam Prof. Dr.
Selami Soziibir'i videosunu izlemeyi tavsiye ederim.318
Yine Hz. Muhammed'den once ya�am1� olan me�hur
Arap �airi imru'l Kays, Roma imparatoru hakkmda bir �iir
yazm1�. Rivayetlere gore imparator da dogu�tan si.innetliy­
mi�. Araplarda o zaman stinnetli dogana iyi gozle baktlm1-
yormu�. Bu yi.izden alayh bir �ekilde imru'l Kays �iirinde
imparatora hitaben, sen o degil misin ki ay seni siinnet etmi�
(yani dogu�tan stinnetlisin) diyor. ibni'l A'rabi de yazd1g1 �i­
irinde si.innetli doganlar hakkmda menfi betimlemelerde
bulunmu�. Zaten Hz. Muhammed'den once Araplarda si.in­
net o kadar onemliydi ki, stinnetli dogmanm bir onemi yok-
'

316 ibni Kayyim, Zadi.i-1 Mead, c.1/80, Tuhfetii-1 Mevdud, s.301.

317 T24. com. tr/21 Ekim 2008
318 http://www. uzmantv. com/konu/peygamber-sunneti-hipospadias

1 68
tu; illaki siinnet yerine getirilecekti. Araplar siinnetli doga­
na 'Aklef' diyorlard1 (ki, ay onu siinnet etmi� demek) ve bu­
na olumsuz olarak bak1yorlardL K1sacas1, Hz. Muham­
med'den onceki donemlerde Araplar 9ocuklanm stinnet et­
mekle iftihar ederlerdi. Onlara gore fiilen stinnet olmak
onemliydi. Su bir realitedir ki, gtiniimtizde her Irktan, her
inarn;:tan erkek <;ocuklan bazen stinnetli dogar . Bundan bir
keramet 91karmamn anlam1 yok/olamaz. 0 zaman Roma
imparatoru ile peygamber arasmda bu konuda ne fark ka­
hr? Hani o da stinnetli dogmustu!319
Bir de Hz. Muhammed dogarken onun k1z veya i;ocuk
oldugunu bilmeleri i<;in acaba annesi olsun ba�kalan olsun
kimse onun avret yerini gormemi� mi? Erkek veya k1z 90-
cuk oldugunu nas1l bilmisler? Yoksa oradakilere de vahiy
mi gelmis, sakm onun avret yerine bakmaym; bu Muha.m­
med'dir, ilerde peyga.mber olacaktrr diye !
Gayem bu stinnet meselesini anlatmak degil. Bundan
amac1m, Hz. Muhammed'in biri;ok orgamndan kerametler
91kanlm1s; bunu vurgulamak isterim. Mesela gozleri soyley­
di, agz1 boyleydi, yiizti, di�leri, kokusu, teri, dili, sesi, boyu,
sa91, ayag1, hatta idran, gaitas1, hammlanyla sevismesi bile
farkhym1� gibi acayip �eyler ona yiiklenmis. Saka degil; bun­
lar islami kaynaklarda ge<;:iyor.320 Mesela Enes b. Malik,
Hz. Muhammed cinsellik: konusunda �ok gii�liiydii, bir saat­
te 11 kadJm tatmin edebilirdi, diyor. Kald1 ki bu soz en ba�­
ta Buhari'de birka<; yerde ve Diyanet'in terciime ettigi Tec­
rid-i Sarih'te ge<;iyor.321

319 ibni Kayyim, Tuhfetli-1 Mevdud, s.302.

320 imam Suyuti, Hasais-lil Klibra, c.1/151 -175.
321 Tecrid-i Sarih, Diyanet tercemcsi, birinci cilt, hadis no: 192. Buhari:
Guslil, bab 12/268, 24/284, Nikah, bab
4/5068 ve bab 102/5215.

1 69
 Su da var ki, Muhammed'in c;:ok kadmla evliligi ancak
Medine doneminde olmu�tur ki, peygamberliginin son 6-7
y1hdir yani arttk ya�hd1r. Bu ya�ta bu kadar kadmla ba� et­
menin gerekc;:esini Hz. Muhammed'in kendisi �oyle anlatt­
yor: Daha once cinsellik konusunda zay1fttm. Allah bana bir
c;:omlekte kefit denilen -etten- bir yemek gonderdi. Ben on­
dan yiyince giic;:lendim, bu konuda sorun kalmad1, her saat
ic;:inde istedigim an istedigim kadmla birlikte olabilirim, di­
yor. Ba�ka bir rivayette, o yemekten sonra bana cinsellik
konusunda kirk erkegin giicii verildi, diyor. Bununla ilgili
var olan hadisleri imam Suyuti giizel bir �ekilde bir araya
getirmi�tir.322 Hz. Muhammed'in cinsellik konusundaki gii­
ciinii kamtlanyla birlikte bir kitab1mda i�ledim. Hep vurgu
yap1yorum; burada ama<; onun gece hayatt degil; maksat �u
ki, adeta her �eyinde mucize varm1� gibi lanse edilmi�tir. Ta­
bii ki mutlaka bunlann bir k1sm1 iftiradu; ancak gerc;:ek ola­
m, onun bizzat soyledikleri de vardir.323
Biliyorum; bu bo� �eyleri anlatmca kimi okurlar hakh
olarak, 'Bu yazar ne anlattyor?' diyeceklerdir. Sahsen ben
de zamamm1 bu bo� �eylere ayud1g1m ic;:in iizgiiniim. Arna
�u da bir ger<;ektir ki, Ortadogu insam hala bunlara inam­
yor. Kald1 ki sadece kuru bir inane;: da degil; bu dinler yii­
ziinden inanmayanlann ba�ma bela oluyorlar. Bunu hepi­
miz goriiyoruz. Bir yerde modern bir yap1 in�a etmek ic;:in il­
kin orada daha once yap1lan gecekondulann ortadan kald1-
nlmas1 gerekir. Benimki de bunun misali.

322 Suyuti, Hasasis-i Kiibra, c.1/174

323 Soz konusu kitab1m, Kur'an'da Kadm ve Hz. Muhammed'in Hamm-
Ian.

1 70
 XIII. BOLOM

HZ. MUHAMMED 'iN KAN VE

iDRARINI i<;ME KONUSU

Bir ara Haberttirk kanalmda Veyis Ate�'in programmda

Prof. Caner Taslaman ve Yrd. Drn; Ebubekir Sivil'i izledim.
Tart1�malar arasmda deve sidigi de vardi. Ebubekir admdaki
ki�i zaten ilme, akla bakmadan mutlak bir �ekilde saf<;:a, 'Ma­
dem hadis Buhari'de g�yor dogrudur' diyerek deve sidiginin
kimi hastahklara �ifa oldugunu kabul ediyordu. Caner Bey
akla ve ilme onem vermekle birlikte yetersiz kahyordu. Ben
bu deve idran hadisesini izleyince, islami kaynaklarda Hz.
Muhammed'in idranna nasil bakilm1�, bir de buna bakahm
dedim. Tabii ki baz1 Mtisltimanlar deve sidiginin �ifa oldugu­
na inamyorlarsa Hz. Muhammed'inki de pekala �ifahdir diye
inanmalan gerekir. Bakahm bu konuda bilgiler ne yonde.
Baz1 konular okurlara garip gelince; acaba yazar bunlan
nereden 91kanyor diye bir soru akla gelebilir. Onun i<;:in her
yazd1g1m1 gtivenilir islami kaynaklarla kamtlamak duru­
munday1m; aksi takdirde sadece 9amur atm1� olurum. Bu
ytizden ben hi9bir �eyi kafadan ortaya koymuyorum. Ko­
nuyla ilgili rivayetlere gelince ... Beyhaki Hz. Ay�e'den akta-
171
nyor: "Muhammed tuvalet ihtiyacm1 giderirken, 'Acaba
normal insarnnki gibi midir yoksa farkh midrr ? ' diye ben gi­
der bakard1m. Gittigimde gtizel kokudan ba�ka bir �ey gor­
mtiyordum. Bunun nedenini Muhammed'den sordum. 0,
biz peygamberlerin pisligini toprak yutar . . . dedi."
Bu konuda ibni Sad, Hakim Nisaburi, Ebu Nairn ve Kas­
talani gibi alimlerin kaynaklannda bin;:ok rivayet ge<;iyor.
B a�ka sahabiler de, "Muhammed'le bir yere gidiyorduk.
Kendisi yolda bir ara bizden aynhp tuvalet ihtiyac1m gider­
di. 0 gelince gidip baktik ki ti<; ta�tan ba�ka bir �ey yok; top­
rak yutmu�. Biz onun temizlik ic;:in kulland1g1 o ta�lan ahp
koklaymca misk gibiydi . . . " diyorlar.324
Su da var ki, akla ve ilme onem veren baz1 islam alimle­
ri bu ttir hadiseleri hazmedemeyerek farkh yorumlara ba�­
vurmu�lardu. Mesela kimileri, efendim bu hadisi anlatanlar
arasmda ibni Ulvan admda bir �ah1s var; bu gtivenilir biri
degildir, dolay1s1yla bu bilgiler asils1z olabilir �eklinde sa­
vunmalar yapm1�lard1r. Bunlara kar�1 tinlti hadis alimi ve
Kur'an yorumcusu Suyuti �unlan yaz1yor: Hayu; bu rivayet­
leri inkar etmek dogru degildir, <;tinkti farkh ki�iler de bunu
aktarm1�lardlf, diyor ve alti farkh ornek gosteriyor. Suyuti,
degi�ik rivayetleri ibni Sad, Ebu Nairn, Hakim Nisaburi,
Darekutni ve Hekim Tirmizi'den aktanyor.325 Hafiz Abdtil­
gani Makdisi'den soruyorlar, ger9ekten toprak Hz. Muham­
med'in necasetini yutuyor muymu�? Yamt veriyor: Bu ko­
nuda garip rivayetler var. insanlann onun idranm i<;m.esi
konusuna gelince; bu konuda �ahitler 9oktur, diyor. Ke�ke
i� sad�ce bununla kalsa! Bundan daha beter rivayetler var:

324 Suyuti, Hasasis-i Ki.ibra, c.1/175-176. Kastalani, Mevahib-i Ledi.iniyc,

c.2/314-320.
325 Suyuti, Hasasis-i Ki.ibra, c.1/175-176.

1 72
Muhammed'in idranm ve hacamat yoluyla canmdan c;:eki­
len kamm �ifa niyetiyle ic;:enler c;:ok olmu�tur.326
ilkin �ifa niyetiyle onun idranm ic;:enlerden ba�layahm.
Kadmlardan Ommti Eymen (bu yanh�hkla ic;:tigini soyltiyor),
Ebu Rafi'nin hamm1 Selma ve aslen Habe�istanh olan Bere­
ke (ki Muhammed'in e�i, aym zamanda Muaviye'nin de k1z
karde�i olan Ommti Habibe'nin cariyesiydi) admda bir ka­
dm, Hz. Muhammed'in idranm bilerek �ifa niyetiyle ic;:enler
arasmda. Bunlar birc;:ok islami kaynakta anlatihr. Uzunca bir
kaynak listesini zaten ekledim. Ostelik Hz. Muhammed bunu
duydugunda, sakm bir daha yapmaym dememi�tir. Tam ter­
sine, 'Siz artik agn duymazslillZ, cehennemde yanmazslillZ '
deyip insanlan adeta idranm ic;:meye te�vik etmi�tir.327
Kimi islam alimleri Muhammed'in idranyla ilgili ozel
ba�hklar bile ac;:m1�latd1r. Ornegin; Suyuti bu konuda, "Sifa
niyetiyle Muhammed'in idranm i�me" bab1 (boltimti) diye
ba�hk ac;:m1� ve olup bitenleri detayhca izah etmi�tir. Hatta
bundan o kadar mucizeler 91karm1�lar ki, Bereke admdaki
kadm Muhammed'in idranm ic;:ince; kendisi kadma 'afiyet
olsun' demi�. Bu ytizden kadm olene kadar hastalanmam1�

326 Kastalani, Mevahim, c.2/314.

327 a-Ayni, Buhari �erhi Umdeti.i-1 Kari, Abdest boli.imi.i, bab 33, c.3/52.
b-ibni Hacer Askalani, Telhisi.i-1 habir, c. 1 /47, no: 20, isabe, c.8/182, no:
12038.
c-ibni Kesir, Bidaye ve Nihaye, c.5/326, hicri 1 1 . y1h olaylan k1smmda.
d-Ebu Nairn, Hi.illiyeti-1 evliya, c.2/67, no: 147.
e-Ebu Nairn, Marifet-i.i Sahabe, c.6/3277, no: 3778 ve 380 1 .
f-Kadi iyad, Sifa, c.1/90. imam Mi.izi, Tehzibi.i-l Kemal, c.35/156.
g-ibni Asakir, Tarihi.i Medinet-i D1ma�k, c.69/50-51 .
h-ibni Mi.ilekkin, Bedri.il mi.inir, c.l/482.
i-Taberani, Mucem-i Kebir, c.24/189, no: 477 ve c.25/89.
j-Taberi, el-mi.intehab min zeyli-1 mezil, s.1 1 2.
k-Hakim Nisaburi, Mi.istedrek c.4/70, no: 6912.
328 Suyuti, Hasais-i.il Ki.ibra, c.1/177.

1 73
gibi abartih anlatimlar var.328 Az once isimlerini sundugum
kadmlardan Ebu Rafi'nin e�i Selma, Muhammed'in boy ab­
destinde kulland1g1 o kirli suyu ic;:ince kendisi kadma, 'Allah
cehennemi sana haram ktlsm' demi�tir. Kadi iyad, bu kad1-
nm Hz. Muhammed'in idranm ic;:tigi konusundaki hadis sa­
hihtir, diye aynca not dii�mii�tiir.329
Hz. Muhammed'den zaman zaman hacamat denilen yon­
temle kan ahmrd1 (rahats1zhg1 vard1). i�te �ifa niyetiyle ken­
disinden alman/c;:ekilen kam ic;:en insanlar vard1. Ornegin;
Abdullah b. Ziibeyir, Ebu Tayyibe ve Kurey�'ten ba�ka biri.
330 Aynca Hz. Muhammed'in kolesi Sefine, Salim Ebu Hind,
Muhammed'den hacamat yoluyla ahnan kamm ic;:enler ara­
smdadir.331 Malum Hz. Muhammed Uhud harbiride yaralan­
m1�t1. Onun yarasmdan akan kam, iinlii sahabi Ebu Sait Hud­
ri'nin babas1 Malik b. Sinan ic;:iyor ve buna kar�1 Muhammed,
'Kim cennetlik birini gormek istiyorsa bu adama baksm' di­
yor.332 Su da var ki, az once ismi ge<;:en Abdullah b. Ziibeyir
b. Avam, Hz. Muhammed vefat ettiginde sekiz-dokuz ya�la­
rmda bir c;:ocuktu. Muhammed'in hacamat kamm ic;:erken
herhalde son yilda ic;:memi�tir. Y ani daha kiic;:iik ya�ta ic;:mi�­
tir.333 Annesi Esma anlatiyor: Biz Medine'ye hicret ettigimiz­
de ben bu c;:ocuga hamileydim, Medine'de diinyaya geldi. 0
Sirada Hz. Muhammed geldi (Ciinkii Esma Ebubekir'in k1Zl,
Hz. Ay�e'nin ablas1 ve Muhammed'in de bald1Zlyd1). Cocu-

329 Suyuti, Hasais-iil Kiibra, c.1/177 ve ibni Hacer Askalani, Tel)Jisii-1

habir, c. 1/47, no: 20. Kadi iyad, Sifa, c.1/65.
?
33 Ayni, Buhari �erhi Umdetii-1 Kari, abdest boliimii, bab 33, c.3/52.
331 ibni Hacer Askalani, Telhisii-1 Habir, c.1/43, hadis no: 1 .7.
332 Zehebi, Siyeri A'lam, c.26/414.
333 ibni Esir, Usdii'I gabe, c.3/241 , no: 2949. Zehebi, Siyeri A'lam,
c.3/364-380.

1 74
gun karnma ilk giren Hz. Muhammed'in tiildirigu i oldu (De­
mek ki �ifa niyetiyle burada ttiktirtigtinti kullanm1�). Dedesi
Ebubekir de onun kulagma ezan okudu, diyor.334
Bu 9ocugun Muhammed'in kamm i<;:me hikayesi �oyledir.
Abdullah'm annesi Esma anlatiyor: Hacamat91 Hz. Muham­
med'den kan ahyordu. Abdullah o kam i<;:ti. Buna kar�1 Mu­
hammed ona dua edip 'A� (cehennem azab1) seni yakmaz'
dedi. Ostelik islam alimleri bundan anlam 9Ikarffil�lar: Adam
Hz. Muhammed'in kamm i<;:tigi i9in 9ok gti<;:ltiydti gibi soylem­
ler var kaynaklarda. Ne gti<;:ltisti! Hz. Htiseyin vurulunca bu
Abdullah halifeligini ilan eder; ancak daha sonra Emeviler
(me�hur zalim Haccac b. Yusuf) tarafmdan hunharca katledilir.
Bu adamm Muhammed'in kamm i<;:tigine dar bilgi bin;:ok
kaynakta ge9iyor. Ornegin; Buhari tizerine 25 ciltlik �erh ki­
tab1 yazan Ayni, tarih<;:i ve Kur'an yorumcusu ibni Kesir, ta­
rih<;:i ibni Asakir, hadis alimi Hakim Nisaburi, Ebu Nairn
Esfehani, Heysemi, Kadi iyad, Kur'an yorumcusu Kurtubi,
ibni Ebi As1m, ibni Hacer Askalani ve Beyhaki gibi bir<;:ok
islam alimi bunu i�lemi�tir.335

334 ibni Kesir, Bidaye ve Nihaye, hicri 73'iincii y1h olaylan k1smmda an­
latm1s, c.12/186-87.
335 a-Ayni, Buhari serhi Umdetii-1 Kari, Abdest boliimii, bab 33, c.3/52.
b-Ebu Nairn Esfehani, Hiiliyyetii-1 Evliya, c.1/330. Abdullah b. Ziibeyir
boliimiinde.
c-Hakim, Miistedrek, Marifet-ii sahabe boliimii, c.3/554, no: 6343.
d-ibni Asakir, Tarih-ii Medinet-i D1mask, c.28/163.
e-Zehebi, Siyeri A'lam, c.3/366 ve Tarih-iil islam, c.5/437.
f-Kurtubi tefsiri, Bakara 124 ac;1klamasmda, c.2/360.
g-ibni Hacer Askalani, Metalibi Aliye, c.15/575, no: 3821, Telhisii-1 ha-
bir, c.1/44, no: 18.
h-Kad1 iyad, Sifa, c.1/65.
i-Beyhaki, Siineni Kiibra, Nikiih boliimii, bab 49, c.7/106, no: 13407.
j-ibni Ebi As1m, Ahad ve'I Mesani, c.l/414, no: 578.
k-Bezzar, Bahr-ii Zihar, c.6/169, No. 2210.

1 75
 Hz. Muhammed'in e�i Ommti Seleme'nin kolesi Sefine de
Muhammed'in hacamatla alman kamm icmi�tir. Bunu en
ba�ta Buhari i�lemi�tir. Sefine kendisi anlatiyor. Hacamat yo­
luyla Muhammed'den kan ahmyordu. Kendisi bana, bu kam
gottir oyle bir yerde dok ki kimse ona ula�masm dedi. Ben de
gottirtip i<;:tim. Muhammed ictigimi ogrenince gtildti, diyor.336
Salim Ebu Hind admda biri zaman zaman Hz. Muham­
med'den hacamatla kan ahyormu�. Bu da, Muhammed'den
ald1g1m kam i<;:iyordum, diyor.337
Ancak burada bir �ey hatirlatmak isterim. Kimisi safhgm­
dan ic;:mi� olabilir. (tinkti bak1yoruz bunlann c;:ogu cariye ve
kale. Mesela Sefine, Muhammed'in e�i Ommti Seleme'nin
kolesiydi. Kadm ona diyor ki, olene kadar Muhammed'e hiz­
met edersen seni azat ederim. 0 da kabul ediyor. As1l ad1
Behruz veya Kays'tlr. Sefine gemi demektir ve Muhammed
takm1�tlr. Bunlar bir ara yolda giderken; Muhammed ve ar­
kada�lan yoruluyorlar. Bu adam hepsinin ytiktinti ta�1yor.
Buna kar�1 Muhammed ona sen ma�allah sefinesin/gemisin
diyor. Yine ic;:enlerden Selma ve Bereke birer cariyeydiler.
i�te Muhammed ve hammlan onlara iyi baksmlar dtistince­
siyle de ic;:mi� olabilirler. Her ne ise sonucta icmi�ler. Bir de
sozde Muhammed'in esi bu adam1 azat etmi�; ama olene ka­
dar Muhammed'e kolelik yapacaksm �arttyla. Bu nas1l azat­
hk! Kimisi zaten daha cocuk, icip ic;:memesi bir �ey ifade et­
miyor. Mesela Abdullah b. Ziibeyir gibi.338

336 a-Buhari, Tarihi Kebir, c.4/209, no: 2524 Sefine ba�hg1 altmda.
!J..i bni Hacer Askalani, Metalibi Aliye, c.15/576, no: 3822 ve Telhisti-1
habir, c.1/44, no: 17.
c-Taberani, Mucemi Kebir, b. 7/94, no: 6434.
337 ibni Hacer Askalani, Telhisti-1 Habir, c.l/43, no: 17 ve 19.
338 Hakim Nisaburi, Mtistedrek, c.3/606, no: 6548.

1 76
 Kurey�'ten biri de Hz. Muhammed'in kamm hacamat
yoluyla alm1� ve onu i<;:mi�tir. Kimisine gore hacamat91 Ebu
Tayyibe'dir, kimisine gore ba�ka biri diye ge9iyor kaynak­
larda.339
Kan olsun, idrar olsun kimisi aktl ve ilim kullanarak bu
gibi rivayetleri kabul etmemi�, kimisi de madem en biiyi.ik
ve son peygamberdir o halde onun her �eyi farkh olmahdlf,
dolay1s1yla onun idrar ve gaitas1 necis degildir diyecek kadar
ileri gitmi�tir. Ben alammla ilgili sadece okuru bilgilendiri­
rim. Kim nastl inamrsa inansm onun bilecegi i�tir.

33 9 ibni Hacer Askalani, Telhisii-1 habir, c.1/43, no: 17.

1 77
 XIV. BOLOM

EN BUYOK PiYANGO: KADiR GECESi

ilkin <;:ok k1sa olan Kadir suresinin mealini sunmakla

ba�layahm.
"Stiphesiz, biz onu (Kur'an'1) Kadir gecesinde indirdik.
Kadir gecesinin ne oldugunu sen nereden bileceksin? Kadir
gecesi bin aydan daha hayrrhchr. Melekler ve Cebrail o ge­
cede rablerinin izniyle her tiirlti i� i<;:in inerler. 0 (gece ), ta
tan yeri aganncaya kadar esenliktir."
Kadir gecesi bin aydan daha hayirhdir ctimlesinden ne
kastedilir; Cebrail ve diger melekler o gece ni<;:in inerler;
neymi� o her tiirlti i� ve bu gece sabaha kadar esenliktir ifa­
desinin i<;:erigi ne; bunlar tizerinde duracag1m. Gortildtigti
gibi; bunlardan somut bir �ey anla�ilm1yor; hepsi hem soyut
hem de ispats1z, rastgele ctimleler. Hele burada hapisler
devreye girmezse zaten hi<;: anla�1lmaz. Surede, Kur'an Ka­
dir •gecesinde inmi�tir deniliyor; Bakara suresinde ise Ra­
mazan aymda �tir deniliyor. Bunda bir <;:eli�ki yok. <;tin­
kti Kadir gecesi de Ramazan aymdad1r. Bunun tizerinde
durmaya gerek yok. Duhan suresinin hemen ba�mda, biz
onu mubarek bir gecede gonderdik, deniliyor. Kimisi bun-

1 78
dan Saban aymm 15'ini alm1�. Sayle ki, Kur'an ba�lang19ta
toplu halde Saban aymm 15'inde Levh-i Mahfuz'dan gokle­
rin birinci katma inmi�, oradan da ilk defa Hz. Muham­
med'e siftah Kadir gecesiyle ba�lam1� ve arttk duruma gore
pan;:a pan;:a inmeye devam etmi�tir.
<;ogu tefsirlerde neden bu sureye Kadir ismi verilmi� soru­
suna da deginilmi�, bununla ilgili bin;ok yorum yaptlm1�ttr.
Birka9m1 yazay1m. Cebrail ve diger melekler o gece sabaha
kadar yeryilzilne inerken dilnyadaki ytlhk rapor haz1rlarlar.
insanm y1lhk geliri ne kadar olacak, y1lhk yagmur, kar, olilm­
ler, dogumlar, hatta ytl i<;:inde ka<;: ki�inin hacca gidecegi ve
topyekun ytl i<;:inde olup biten her �ey o gece planlamr. Bir yo­
rum boyledir. Kimileri de, madem bu gece bin ayhk bir ibade­
te bedeldir, kadr-il k1ymet anlamma gelen Kadir ismi bu yilz­
den sureye ad olmu�tur demi�ler. Baz1 yorumcular da, Kur' an
bu gecede indigi i<;:in Kadir ismini bundan alm1�ttr demi�ler.
K1sacas1; rastgele her kafadan bir ses! Bir de neden bin ay
denmi�, daha fazla veya az bir say1 denmemi�? Buna da �oyle
bir yamt verilmi�: Burada gaye bir omilr demektir. Bin ay 83
ytla tekabill ettigine gore; demek ki insan omrilniln ortalama­
smdan biraz yilksek bir rakam soylenmi�tir gibi yorumlar.340
Bakahm onemli tefsirlerde Kadir suresi hakkmda neler
yaz1hp 9izilmi� gorelim.
0 gece adeta bir festival gibidir. Nasti festivalin silresi bel­
liyse, o gecenin de silresi Kur'an'da bellidir: Ak�amdan tan
yeri aganncaya kadard1r. Peki, burada bir hesap yapahm. Di­
yelim ki bir adam 70 sene ya�ad1 ve her sene Kadir gecesinde
kalktt, ibadet etti (Namaz, tesbih, zikir, Kur' an okumak gibi).
Biz bu yetmi� ya�tan 20 ytl 9ocukluk omrilnil 91karahm; kalan
50 ytl. Her y1l bir Kadir gecesi olduguna gore bu insan elli ytl
Kadir gecesinde kalk1p namaz ktlsa, zikir etse vs; biz o zaman

340 Kurtubi tefsiri, Kadir suresi, c.20/130-132.

1 79
50'yi 1000 ay ile <;:arpanz 50x1000=50.000 ay olur. Bunu y1lla­
ra <;:evirirsek yakla�1k 4166 yd tutar ki, bir ki�inin biitiin siila­
lesine yeter. Tabii ki bu toplam sadece elli ydhk omiirde tek
bir gecenin iiriinii. 0 ki�i aynca her yil 365 giiniinii de namaz­
la, zikirle ge<;irse o zaman yaptig1 ibadet rakamlara s1gmaz.
Daha bitmedi. Buna ilaveten kim Ra.mazan orucunu tutarsa
ge� giinahlan silinir diye ge<;iyor saglam hadislerde. Bu­
nunla ilgili de bir iki hadis sunup bakahm ki�inin kazanacag1
ibadetin y1llara gore rakamlan nereye vanr?
Ebu Hiireyre Hz. Muhammed'den �u hadisi aktanyor:
"Her kim inanarak ve mtikafatim Allah'tan umarak Kadir ge­
cesini ibadetle ge9irirse, onun ge<;:mi� gtinahlan affolunur."341
Aym Ebu Hiireyre Hz. Muhammed'den �unu da aktanyor:
Her kim inanarak ve miikafatm1 Allah'tan umarak Ramazan
orucunu tutarsa onun ge<;:mi� gtinahlan bag1�lamr, demi�tir.
Evet; bu hadisler Buhari ile Mi.islim'de ortak i�lenmi�tir.342
Tefsirlerde �oyle bir hikaye var: Hz. Muhammed zama­
nmda derler ki, israilogullanndan adamm biri varm1�, Al­
lah'a �oyle dua etmi�: Allah'1m; isterim ki cammla, mahmla
ve 9ocuklanmla senin yolunda sava�ay1m. B una kar�1 Allah
ona bin evlat vermi� (tabii ki demek ki hammlan, cariyeleri
<;:okmu� ki bu kadar evlat sahibi olmu�) ve hepsi biiytimti�­
ler. Adam her ay bir <;:ocugunu silahlandmp Allah yolunda
sava�a gondermi�. Bir ay soma ilk 9ocuk sava�ta oldtiriil­
mti�. Bu sefer ba�ka bir oglunu te<;:hiz edip gondermi�, o da
bir ayhk sava�tan soma oldtiriilmti�. Adam suayla her ay bir
oglunu gondermi� ve hepsi oldiiriilmti�. Her biri bir ay da-

34 1 a-Buhari: iman bab 25/35 ve 27/37, Orm;, bab 6/1 901, Teravih, bab
112008-9 ve Kadir gecesi, 1/2014.
b-Miislim, Misafir namaz1 boliimii, no: 760.
342 a-Buhari: iman, bab 28/38, Teravih, bab 1 /2008 ve 2009.
b-Miislim, misafir namaz1, no: 759-760.

1 80
yand1g1 i<;:in bin <;:ocuk olduguna gore bu i� bin ay si.irmi.i�.
Tabii ki baba o strada evde ibadete devam ediyormu�. Bi.i­
ti.in <;:ocuklar gidince bu sefer kendisi silah1m ahp Allah nza­
s1 i<;:in sava�a gitmi� ve o da vurulmu�. Hz. Muhammed za­
manmda insanlar bunu duyunca, biz nerde bunun gibi eski
insanlar nerde dercesine i.imitsizlige dti�mi.i�ler. Bunun i.ize­
rinde, Kadir suresi inmi� ki merak etmeyin size oyle bere­
ketli bir gece verecegim ki onun size kazand1racag1 sevap, o
adamm yapttklarmdan daha haytrh olacak diyor. Zaten
ayette, demiyor ki bu gecenin sevab1 bin ay kadardtr; bin ay­
dan da fazladtr diyor;343
Bir diger rivayet �oyledir: Hz. Muhammed bir gi.in yine
israilogullanndan Zekeriya, Eyup, Ye�u ve Hezakil 80'er
y1l hi<;: gi.inah i�lememi�ler deyince; Muhammed'in arkada�­
lanndan biz nerde bunlar nerde; cennet ancak bunlann hak­
ktdtr der gibi bir moralsizlik meydana gelir. Kadir suresi bu­
na kar�1 (ad eta moral mahiyetinde) iner ki siz de bir gecede
ibadet ederseniz <;:1tay1 yi.ikseltirsiniz. Zaten 1000 ay ortala­
ma 80 y1lhk bir omre bedeldir. Yani onlar seksen y1l hi<;: gti­
nah i�lememi�lerse, siz de bir gecede seksen y1ldan fazla se­
vap kazamrs1mz. Durum bu iken daha ne istersiniz der gi­
bi.344 Buna benzer ba�ka rivayetler de var Sunni kaynaklar­
da. Mesela birinde deniliyor ki, yine israilogullanndan bir
ki�i Allah yolunda gi.indi.izleri sava�m1�, geceleri de zikir,
namaz gibi ibadetlerle ge<;:irmi� ve bu i� 1000 ytl stirmi.i�. Sa­
habiler bunu duyunca yine biz bu eski insanlara yeti�emeyiz
demi�ler. Bunun i.izerine Kadir suresi inmi�; Hz. Muham­
med bu ayetlerle <;:evresine moral vermi�tir. i�te bu yi.izden
ba�hga 'En btiyi.ik piyango' ad1m koyduk.345

343 Kurtubi tefsiri, Kadir suresi, c.20/132.

344 Suyuti, Di.irri.i-l Mensur, Kadir suresi, c.6/371 .
345 Suyuti, Diirri.i-! men5ur, Kadir suresi, c.6/371 .

181
 imam Malik �oyle bir rivayet aktanyor: Onceki insanla­
rm fazla ya�amas1 Hz. Muhammed ilzerinde olumsuz etki
birakm1�. Mesela Kur'an da kabul edilir ki Nuh 950 sene
(Ankebut 14) ya�ami�tlr. Dolay1s1yla o donem insanlan
uzun omilrli.iymi.i� (din mantigma gore). Hal bu iken diye­
lim o zaman inanan bir insan eger dini gorevlerini yerine ge­
tirmi�se onun sevaplan bugi.inki.i inananlardan daha fazla
olur. <;i.inkil bugilnkil insanlarm ortalama omri.i 60-70 yildir.
Hz. Muhammed bundan i.izilnti.i duyunca Kadir suresi inmi�
ki, meraklanmaym siz de yalmz bir gecede bakm bin aydan
fazla sevap kazamrsmiz.346
Bunlar birer rivayet ve en c;:ok Ebu Hi.ireyre ile ibni Ab­
bas'a dayamr. Tabii ki ayet ortada olduktan sonra artik bu
gibi hadisler detay olur.
Dikkat edilirse Hz. Muhammed orneklerini hep cihat­
tan/sava�tan veriyor. Adam bin c;:ocugunu Allah nzas1 ic;:in
sava�lara gondermi� ve hepsi vurulmu�; bundan ovgilyle
bahsediliyor. Ebu Hilreyre, Hz. Muhammed'in �oyle dedigi­
ni aktanyor. Yemin olsun ki Allah yolunda oldi.iri.ili.ip tek­
rar dirilmemi, bir daha oldilri.ili.ip dirilmemi, bir daha oldi.i­
ri.ili.ip dirilmemi c;:ok isterim diyor. Bununla Allah nzas1 ic;:in
sava�m ne kadar onemli oldugunu belirtmek istiyor. Bu ha­
dis Buhari'de defalarca gec;:iyor.347
Hz. Muhammed bir ba�ka sozi.inde, Allah, kendi yolun­
da dovil�en sava�c;:1y1 ya vefat ettirip cennete sokmay1 ya da
sevap ve ganimetle beraber onu salimen evine geri getirme­
yi i.izerine alm1�tlr, diyor. Evet; bunlar Allah ic;:in sava�m ne
•

kadar onemli oldugunu gosteren ac;:iklamalar.348

346 Suyuti, Dlirrli-1 mensur, Kadir suresi, c.6/371 .

347 B uhari, iman, bab 26/36, Cihad, bab 7/2797, Cihad, bab 1 1 9/2972, Te­
menni, bab 117226-27.
348 Buhari, Cihad, bab 2/2787, Fardi-1 humus, bab 8/31 23, Tevhid, bab
28/7457, Tevhid, bab 30/7463.

1 82
 SONU<;

Hz. Muhammed ne isra denilen Mekke'den bir gecede

Kudiis'e yiiriitiilmii�tilr, ne de Mirac;: denilen goklere yolcu­
luk etmi�tir. Bunu bu c;:agda 3-4 ya�mdaki c;:ocuklara anlatsak
inanmazlar. Bunun hayali bir senaryo oldugu zaten Hz. Mu­
hammed'in ac;:1klamalanndan anla�1hr. Kendisinin Buhari'de
tekrar edilerek gec;en �u uzunca anlatim1, isra ve Mirac;: gibi
hadiselere i�1k tutacak nitelikte, adeta cevap anahtand1r.
Semiire b. CUndeb anlatiyor:
Muhammed, "Sizden herhangi biriniz rilya gordtiniiz
mii/gorilyor musunuz?" diye bizden s1kc;:a sorardi. Bir glin
sabah vakti kendi gordiigii riiyas1m bize �oyle anlatt1: "Ba­
na bu gece iki ki�i (melek) geldi. Onlar, bizimle yiirli dedi­
ler, beni ahp gotilrdiiler. Biz giderken yolda oturmakta olan
bir adam gordiik. Bir de onun ba�mda, elinde ta� bulunan
ba�ka bir adam durmu�, oturan adamm ba�ma ta�la/demir
parc;:as1yla vurup kmyordu. Ta�1/demiri ba�ma her vurdu­
gunda ta� yuvarlamp gidiyordu. Adam arkasmdan ko�uyor
ve onu tekrar ahp getiriyordu. 0 donlip gelmeden, yerdeki
adamm ba�1 iyile�ip eski haline geliyordu. Sonra ta�1 getiren
adam, oturan adamm yamna doniiyor ve birinci defa yapti­
g1 gibi tekrar onun ba�1m ta�la ezmeye devam ediyordu ve
bu, devri daim gibi devam ediyordu.
1 83
 Ben o iki melekten bu nedir diye sordugumda; onlar ba­
na, 'Yilrii yiirii' dediler.
Biz yi.iri.idi.ik, bu sefer sut i.isti.i yatm1� bir adamm yanma
geldik. Onun ba�ucunda da elinde demirden kanca bulunan
ba�ka bir adam duruyordu. Ayakta duran, yatan adamm yi.i­
zi.ini.in bir tarafi i.izerine egiliyor ve agzmm yan tarafim ta
ba�mm arkasma kadar kesip pan;:ahyordu. Aynca onun bo­
gaz1m ve gozi.ini.i de ba�1mn arkasma kadar yutlp pan;:ah­
yordu. Sonra bu adam agzmm diger tarafma ge9iyor, oray1
da yanp par9ahyordu. Bu par9alamay1 bitirinceye kadar ag­
zm diger yam oldugu gibi iyile�iyordu. Sonra adam tekrar
oraya doni.iyor, birinci defada yaptlg1 gibi kesip yarmaya de­
vam ediyordu.
Ben yine o iki melege bu nedir diye sordum. Onlar bana,
yUrii yiirii dediler.
Biz yi.iri.imeye devam ettik. Bu sefer tandu gibi altl geni�,
i.isti.i dar bir fmnm yanma geldik. Baktik ki, onun i<;:inde kan­
�1k bagumalar ve sesler geliyor. Onun yanma dogru gidip
gordi.ik ki, i<;:eride 91plak erkekler ve 91plak kadmlar var. On­
larm a�ag1smdan kendilerine bir ate� alevi geliyordu. Onlara
bu alev geldik9e, dayanamayarak bagmp <;:agmyorlardi.
Ben yammdaki meleklerden sordum, nedir bu? Onlar yi­
ne bana yiirii yUrii dediler ve biz yolumuza devam ettik.
0 s1rada biz bir nehir i.izerine geldik. Nehir suyu kan gibi
kumlZlydi. Baktik ki, bu nehrin i<;:inde yiizmekte olan bir
adam var. Nehrin kenannda da ta� y1g1m yanmda ba�ka
adam vardi. Nehirdeki adam yi.izer, en son gelip nehrin kena-
,

nnda ta�lar toplayan adamm yanma vanr ve agzm1 a<;:ardi.

Kenardaki adam da o ta�lardan bir ta� atar, o da onu yutup
denize dogru a<;:1hrdi. Sonra tekrar kenardakine dogru doni.ip
gelirdL A d::im da her defasmda ona bir ta� atar, o da yutardi.

1 84
 Ben meleklerden bunun ne oldugunu sordum. Onlar ba­
na, yfuii yfuii dediler.
Biz yiiriidiik ve sonunda c;:irkin manzarah bir adamm ya­
mna geldik. Bir de baktik ki, onun yanmda alevlenen bir
atq var, adam da onun etrafmda ko�uyor.
Ben yine meleklere sordum. Onlar yine bana yfuii yfuii
dediler.
Biz yolumuza devam ettik. Sonunda uzun agac;:lar ve bol
bitkilerle sanlm1� bir bahc;:eye vard1k. Bahc;:ede bahann her
c;:ic;:eginden vard1. Bir de ortasmda uzun boylu bir adam var­
d1 ki, ben onun goklere dogru uzanan ba�1m neredeyse go­
remiyordum ( o kadar uzundu). Adamm etrafmda da asla
gormedigim kadar birc;:ok c;:ocuk vardi.
Yammdaki meleklerden bu uzun adam ve c;:ocuklar kim­
ler, nedir bu olay, diye sordum. iki melek bana yine yfuii
yiirii dediler.
Biz yiiriidiik ve bir ara biiyiik bir bahc;:eye vard1k. Ben
hayatimda ondan daha biiyiik ve daha giizel bir bahc;:e gor­
mii� degilim.
Y ammdaki iki melek bana, bu agac;:lann ic;:inden yil.ksege
� dediler.
Meleklerle birlikte o agac;:lann ic;:inden yiikseklere dogru
91ktik. Nihayet altm ve giimii�ten tuglalarla bina edilmi� bir
beldeye ula�tlk. Onun kap1sma geldik ve ac;:ilmasm1 istedik.
Kap1 bizim ic;:in ac;:1ldi. Kap1dan ic;:eri girdik. Bizleri onun
ic;:inde birtak1m adamlar kar�1ladilar ki, bunlann bedenleri­
nin yans1 en giizel insan �eklinde, diger yans1 da en c;:irkin
insan �eklinde idi. Y ammdaki iki melek o insanlara, gidin de
�u nehir ic;:ine girin (ve onun halis suyu ile c;:irkin s1fatlmzdan
y1kanm) dediler. Orada akmakta olan bir nehir vard1 ki,
sanki onun suyu slit kadar beyazdi. 0 insanlar gidip o neh-

1 85
re girdiler. Sonra onlar kendilerinden o 9irkin s1fatlar gitmi�
olarak en giizel �eklinde bize geldiler.
Melekler bana, bu �ehir Adn Cenneti' dir, �te buras1 se­
nin meka.mndrr dediler.
0 s1rada gozlerim yiikseldi, yukanya dogru baktim ki,
gokyiiziinde bulut gibi bembeyaz bir ko�k var. Melekler ba­
na, i�te oras1 da senin meka.mndrr dediler.
Ben de onlara, Allah sizlere bereketler ihsan eylesin, be­
ni b1rakm da oraya gireyim dedim. Onlar bana, sen �imdi gi­
remezsin; ileride (ahirette) oraya gireceksin dediler. Ben
onlara, bu gece boyunca 9ok ilgin<;: �eyler gordiim; bunlan
bana izah eder misiniz dedim. iki melek bu olup bitenleri
�oyle anlattilar:
Ta� ile ba�1 ezilen birinci adam, Kur'an'1 reddeden ve
farz namazlan kilmadan uyuyan ki�inin durumunu temsil
ediyor. Su ba�mm ve agzmm bir tarafi ile bogaz1 ve goziiniin
de ba�mm arkasma kadar yirtlhp par9aland1g1m gordiigiin
adama gelince; o da oyle bir yalan soyleyen ki�idir ki, onun
yalam her tarafa yay1hr. Su yukans1 dar, a�ag1s1 geni� fmn
gibi binanm i9inde gormii� oldugun o 91plak erkek ve kadm­
lara gelince; onlar da zinakiir erkeklerle zinakiir kadmlard1r.
Nehirde yiizmekte olup su kenannda duran adamm iizerine
gelen ve bu adam tarafmdan agzma atilan ta�1 yutan ki�i ise;
faiz yiyen kimsedir. Bir ate� yamnda durarak onu yakip et­
rafmda ko�makta olan o 9irkin manzarah adama gelince; o
da cehennemin bek9isi olan Malik. 0 biiyiik bah9enin i<;:in­
de gordiigiin uzun boylu adam ise Hz. ibrahim'di. Onun et­
rafmpaki 9ocuklar ise, fitrat iizere olen 9ocuklardlf. Bir k1s­
m1 giizel, diger k1sm1 9irkin olan o topluluga gelince; onlar
baz1 giizel amellerini diger 9irkin amelleriyle kan�tlfml�
olan kimselerdir ki, Allah onlann su9lanndan vazge9mi�tir
dediler . . .
1 86
 Hz. Muhammed bu �ekilde anlatiyor rliyas1m. T1pk1 ge­
celeyin ba�mdan ge<;tigini soyledigi isra da Mira<; da, bunla­
ra benzer keramet ve mucizeleri de t1pk1 bu rliya gibi haya­
li bir kurgunun otesi degildir. Yukandan beri anlatt1g1m Hz.
Muhammed'in bu rliya rivayeti, en ba�ta Buhari'de tekrar
edilerek ge<;mektedir.349
Benzer bir rivayeti bu sefer sahabi ibni Abbas'tan dinle­
yelim: Hz. Muhammed zamanmda gline� tutuldu. Bunun
lizerine cemaate imam olup gline� tutulma namaz1m kildirdI.
Namazdan sonra sahabiler, 'Ey Muhammed, biz seni (namaz
i<;inde) elini bir �eye uzatrrken gordilk. Soma (yine namaz
i<;inde) irkilip geri geldigini gordilk. Bu neydi anlatrr IDISm?'
diye sordular. Hz. Muhammed, "Ben o s1rada cenneti gor­
dlim ve elimi bir salk1ma uzatt1m (bu namaz i<;inde oluyor).
Eger o salk1m1 ele ge<;irebilseydim, dlinya var olduk<;a ondan
yerdiniz (tiikenmezdi) dedi. Bu hadis Buhari'de birden fazla
yerde tekrar edilerek ve Mtislim'de ge<;iyor.350
Bir ornek de Muhammed-Ay�e ili�kisinden verelim. Bir
gtin Ay�e'ye diyor ki: Seni iki defa rliyamda gordlim. Bakhm
ki biri, seni bir ipekli kuma� par<;asmda ta�1yor (adeta gelin­
lik i<;inde ). Bana dedi ki, bu hamm senin mtistakbel e�indir.
Ben de o ipek kuma�1 a<;1p bak1yordum, i<;inde seni gorliyor­
dum. 0 ki�inin (yani Cebrail'in) sozli tizerine ben; "Eger bu
rtiya Allah'tansa Allah yerine getirir" dedim. Evet; Muham­
med'in bu sozti Buhari'de be� yerde ve Milslim'de ge<;iyor.351

349 Buhari: Cenaiz, bab 93/1386 ve Riiya, bab 4817047.

350 a-Buhari: Ezan, bab 911748, Kiisuf namaz1, bab 9/1052, Nikiih, bab
88/5 1 97.
b-Miislim, Kiisuf namaz1, bab 3/ 907.
351 a- Buhari: Menak1b-1 Ensar, bab 44/3895, Nikiih, bab 9/5078, bab
35/5125, Riiya tabirleri, bab 201701 1, 2117012.
b-Miislim, Fedaili Sahabe, bab 13/2438.

1 87
 Hep hatirlat1yorum; Hz. Muhammed'in bu orneklerde
yaptlg1 gibi; ba�ta isra ve Mirac;: olmak tizere ttim benzer an­
latlmlan hep kurgu, hep cahil insanlan korkutmak, etkile­
mek amacm1 ta�1maktadu. Ne yaz1k ki insanlar gtintimtizde
hala bu gibi hayali keramet ve mucizelere kulak veriyorlar,
bunlara inamyorlar. Benim ic;:in az once Buhari'den verdi­
gim bu rtiya ornekleri, adeta bu c;:ah�mam1 ozetler mahiyet­
te. Diger onemli bir husus, dikkat edilirse kitabm ba�mdan
beri ytizlerce ornek Buhari ve Mtislim'den verdim. Yani bu
bilgileri sagdan soldan onemsiz kaynaklardan toplamad1m.
Diyelim ki biri ara9s1z bir �ekilde (hele Muhammed'in­
kinde arac;: da varm1�: Burak) 1-2 saat ic;:inde tur atlp dtinya­
y1 dola�sa, insanlar da bunu gozleriyle seyretse; peki boyle
yaptl diye insanlann kalk1p ona tapmalan m1 gerekiyor? Bi­
zim ic;:in ttim insanlan kucaklay1c1 bir ya�am formtilti laz1m.
Kucaklay1c1 proje yerine; ben bir gecede goklere c;:1ktim, yu­
kanlarda neler var neler yok hepsini gordtim gibi sozlerin
faydas1 da, inandmc1hg1 da yoktur.
Ba�ka bir ifadeyle; farz edelim ki, bir insan gozlerimiz
ontinde ve arac;:s1z bir �ekilde defalarca kalk1p uzaya dogru
uc;:up gitsin ve binlercesi onu seyretsin. Yani degil ki hayali;
tam gerc;:ek olsa; peki bunu gorenler, izleyenler kalk1p boy­
le yapan birine kul kole mi olsunlar? Ttim dtinya insanlan­
m kapsayan bir ban�, huzur ve refah formtilti olmad1ktan
sonra; ornegini pek c;:ok yerde gordtigtimtiz bu ttir eylemle­
rin hic;:bir anlam1 yoktur.
Hele Burak denen hayvana binme inanc1 zaten islami
kayn,aklar da kabul eder ki Hz. Muhammed'den once ote­
den beri vardi.352 Hatta Ay�e'nin ac;:1klamas1 var ki, Muham-

352 Kurtubi tefsiri, isra suresi, ayet 60, c.10/284, ibni Kesir, Bidaye,
c.4/27 1 .
irsa b:!$l:g1 a!tmda.

1 88
med bedeniyle Mekke'den Kudtis'teki Mescid-i Aksa'ya
gitmemi�tir; olay sadece bir rtiyadan ibarettir, diyor. Ben
olaylara bir btittin olarak bakttg1mda, bunun belki rtiya ol­
mad1gm1; ancak bir kurgu oldugunu soyleyebilirim.353
Burada k1sa bir a<;1klamayla bitirmeye <;ah�ay1m. Arka­
da�lar zaman zaman benden sorarlar: Senin bu yakla�1mm,
dini sorgulama anlay1�m sadece islam'a kar�1 m1 yoksa ttim
kutsal kitaplara aym anlay1�la m1 bak1yorsun? Burada k1sa
orneklerle bunu yamtlayay1m.
Musevilikte �u bilgiler var: Konu 1. Samuel ile ilgilidir.
Diyor ki Rab beni gorevlendirdi (yani peygamberim) ve �u
emri verdi: Amelikan M1sir'dan c;:1kt1g1 zaman onlan vur,
her �eylerini yok et: Erkekten kadma, ta emzikte olan c;:o­
cuklara, oktizden koyuna, deveden e�ege nesi varsa oldtir,
diyor.354
Tevrat'm i�aya boltimtine bakahm: Ele gec;:en her ada­
mm govdesi delik de�ik edilecek, tutulan her erkek k1h<;tan
ge<;irilecek. Aynca onlarm yavrulan da onlann gozleri
ontinde par<;alanacak, evleri talan edilecek, kadmlann da ir­
zma ge<;ilecek, diye ge<;iyor.355
incil'e bakahm. Ben yerylizline selamet getirdim sanma­
ym. Ben selamet degil; k1h<; getirmeye geldim. Ben ki�i ile
babasmm, k1zla annesinin, gelinle kaynatasmm arasma ayn­
hk koymaya geldim. Oyle ki adamm dti�manlan kendi ev
halk1 olacakt1r. Babasm1, annesini, klZlm vs benden daha
fazla seven bana gore degildir, diyor ve bu a<;1klamalar Mat­
ta ile Luka incillerinde ge<;iyor.356

353 ibni Kesir, Bidaye, c.4/282, ibni ishak'tan naklen.

354 Tevrat, 1. Samuel, bab 15/1-3.
355 Tevrat, i�aya bi:iltimti, bab 13/15-16.
356 incil, Matta ntishas1, bab 1 0/34-40, Luka, bab 12/49-53.

1 89
 Ba�ka bir yerde, ben (tann olarak) onlara peygamberler
gonderecegim. Bu peygamberler onlardan bir k1sm1m oldti­
recek, bir k1smma da eziyet edecekler. Oyle ki, dtinya ku­
ruldugundan beri doktilen peygamberlerin kam yerde kal­
mayacak, deniliyor. Hz. isa bunu havarilerine anlatiyor.357
Denilebilir ki, Hz. isa, biri sizin sag tarafimza vursa solu­
nuzu da gosterin demi�; yani yumu�ak biri. Dolay1s1yla onun
bu sozti az onceki radikal a<;:1klamalarma terstir. Peki, bu
durumda isa hangisidir? isa'mn, kim sag tarafunza vursa so­
lunuzu da gosterin soztintin �ifresi �udur: Kendisi sag iken
fazla bir taraftar edinmedi. Onun on bir arkada�1 (havarisi)
vard1. Peki, bunlarla sava�abilir miydi? HayIT! Davasmm za­
y1f a�amasmda soylenen bir sozdtir; yoksa kendisi de askeri
olarak gti<;:lti olsayd1 �iddete ba�vurmas1 ka<;:m1lmazd1. Bura­
da sebep-sonu<;: ili�kisi onemlidir.
Kutsal kitaplardaki bu inamlmaz �iddetle ilgili bir ornek
de Kur'an'dan verip bitirelim. "Allah'a ve Resultine sava�
a<;:anlann ve yerytiztinde bozgunculuk <;:1karmaya <;:ah�anlann
cezas1; ancak oldtirtilmeleri yahut <;:arm1ha gerilmek tizere
asilmalan veya ellerinin ve ayaklannm <;:aprazlama kesilmesi,
ya da o yerden stirtilmeleridir. Bu cezalar onlar i<;:in dtinyada­
ki rezilliktir. Ahirette ise onlara btiytik bir azap vard1r . . . "358
George Orwell (1950.o), "Bir toplum gen;:eklerden ne
kadar uzakla�rrsa ger�gi soyleyenlerden o kadar nefret
eder" der. i�te kutsal dinler konusunda insanlan aydmla­
tanlar da maalesef bu pozisyondalar. Peki, durum bu iken
biz sorgulamayahm mi? Akil ve ilmi rafa mi kald1rahni ?

357 incil, Luka ntishas1, bab 1 1149-52.

358 Maide suresi, ayet 33.

1 90
 Abdurrahman b. Ahmet Hanbeli (h.795.6): Letaifii-1
mearif, tek cilt. Dari ibni Kesir, tahkik eden Yasin Muham­
med Sevvad, Beyrut/1999.
Abdurrauf Menavi (h. 1031.6): Feydu'l Kadir Serh'i.i ca­
mii sagir li'l Suyuti, 6 cilt. Marife matbaas1, Beyrut/1972.
Abdurrazzak San'ani (h.21 1 .6): a) el-Musannaf, 12 cilt.
Tahkik eden Habiburrahman, Meclisi.i-1 ilmiye matbaas1,
Pakistan/1983. b) Tefsir'i.i Abdurrazzak, 3 cilt. Tahkik eden
Dr. Mahmut Muhammed Abduh, Darru'l kutubil ilmiye,
Beyrut/1999.
Arui Muhammed b. Hiizeyin Ebubekir (h.360.6): Kitab­
i.i Seria, 6 cilt. Tahkik eden Dr. Abdullah b. Si.ileyman, Da­
ri.i-1 vatan, Riyad/1997.
Acluni (h. 1 1 62.6): Ke�fii'l Hafa, 2 cilt, Mektebeti.i-1 Kud­
si, Kahire/h.135 1 .
Ah.met b. Hanbel (h.241 .6): Mi.is ned, Beyt-ii Efkar-i
Devliye matbaas1, Riyad/1989.
Ah.met Hakemi (h.1377.6): Mearici.i-1 kabul, 3 cilt. Tah­
kik eden Omer b. Mahmut, Dar-i.i ibni-1 Kayyim, Suudi
Arabistan/1995.
Ahmet Zeyni Dahlan (hicri 1304.6): Sireti Nebi, 2 cilt.
Zeyni Dahlan Matbaas1, Beyrut/1983.
Ali el-Kari (h.1014.6): Mirkati.i-1 mefatih �erh-i.i mi�kati-
1 mesabih, tahkik eden Cemal Ayatni, Dari.i-1 ki.iti.ibi-1 ilmi­
ye, Beyrut/2001 .
1 91
 Alusi Sehabettin Mahmut (h.1270.6): Ruhul Beyan, 30
cilt. Tahkik eden Mahmut Si.ikri, ihyai.i ti.irasi'l Arabi, Bey­
rut/tarihsiz.
Ayni Bedrettin Mahmut b. Ahmet (h.855.6): Umdeti.i-1
Kari, 25 cilt. Tahkik eden Abdullah Mahmut Dari.ii ki.iti.ibi.i­
l ilmiye, Beyrut/2001 .
Begavi Ebu Muhammed Hiiseyin (h.516.6): Mealim'i.i
Tenzil, 8 cilt. Tahkik eden komisyon, Dar'i.i Tayyibe, Ri­
yad/1989.
Belazuri Ahmet b. Yahya (h.279.6): Ensabu'l E�raf, 13
cilt. Tahkik edenler Si.iheyil Zekkar ve Riyad Zirekli, Da­
ru'l fikir matbaas1, Beyrut/1996.
Beydavi Abdullah b. Omer Sirazi el-Kadi (h.691 .6 ): En­
var'i.i Tenzil ve Esrar'i.i Te'vil, 5 cilt. Tahkik Muhammed
Abdurrahman, Dar'i.i ihyai Turas'i.il Arabi, Beyrut/Tarihsiz.
Beyhaki Ebubekir Ahmet b. Huseyin (h.458.6): a)Si.i­
nen-i Ki.ibra, 11 cilt. Tahkik eden Muhammed A. Kadir Ata,
Dari.i-l Ki.iti.ibi'l ilmiyye, Beyrut/2003. b )Delail-i Ni.ibi.ivve, 7
cilt. Tahkik eden Dr. A. Mut'i, Darti'l ktiti.ibi'l ilmiye, Bey­
rut/1988.
Bezzar Ebubekir Ahmet b. Omer (h.292.6): Bahri.i Zi­
har, 18 cilt. Tahkik eden Mahfuzurrahman, Mektebeti.i-1
ulum ve'l hikem, Medine/1994.
Buhari Muhammed b. ismail (h.256.6): a)Sahih-i Buhari
4 cilt. Dar'ti ibni Kesir, Beyrut/ 2002. b )Tarih-i Kebir, 12
cilt. Tahkik eden Muhammed Ezher, Daru'l ki.iti.ibi-l il�iye,
Beyrut/1986.
qemiri Kemalettin Muhammed (h.808.6 ): Hayati.i-l hay­
van. Tahkik eden ibrahim Salih, Dar'i.i Be�air matbaas1, Su­
riye/2005.
Diyarbekiri Hilseyin b. Muhammed (h.990.6): Tarih'til
Hamis, 2 cilt. Mtiesseset'i.i Saban, Beyrut, tarihsiz.
1 92
 Dr. Osman Keskioglu: Ntizultinden Gtintimtize Kur'an'1
Kerim Bilgileri, Diyanet Yay1m, 3. bask1, 1993.
Davud, Silleyman b. E�'as Cicista.nl ( h. 275.o ) : Stinen-i
Ebu Davud, Beyt'ti Efkar-i Devliye, Riyad/tarihsiz.
Ebul Kasm Begavi (h.317.o) : Mucemti Sahabe, 5 cilt. Tah­
kik eden Muhammed Emin, Mektebti daril beyan, Kuveyt.
Ebu Nairn Ah.met b. Abdullah Esbeha.nl ( h.430.o ) :
a ) Htiliyyetti-1 evliya, 10 cilt. Saadet yaymlan, Misir/1996.
b ) Marifet-ti Sahabe, 7 cilt. Adil b. Yusuf Azazi, Daru-1 va­
tan. c ) Delail-i Ntibtivve, 2 cilt. Tahkik edenler Dr. Muham­
med Revvas ve Abdulber Abbas, Dar-ti Nefais matbaas1,
Beyrut/1986.
Ebu Velit Baci Silleyman b. Halef ( h.474.o ) : Cerh ve ta­
dil, 3 cilt. Tahkik eden Ahmet Lebzar Megrib, tarihsiz.
Ebu Ya'li Mevsill: Ah.met b. Ali ( h.307 .o ) : Mtisned-ti Ebi
Ya'li, 16 cilt. Tahkik eden HSAN Selim Esed, Darti'l
me'mun li-1 tilras, 1989/Beyrut.
Elbani Muhammed Nasi.riiddin ( m.1999.o ) : a ) Silsiletti-1
ehadisi sahib, 9 cilt. Mektebetti-1 mearif, Riyad/1 995.
b )Muhtasar' ti Semaili-1 Muhammediye, tahkik eden N asi­
rtiddin Elbani, Mektebetti-1 islamiye, Ordtin/h.1406. c) Silsi­
letti-1 Ahadisi Daifa, 13 cilt. Mektebetti-l mearif, Ri­
yad/2004.
Er-Razi Fahrettin (h.604.o ) : Mefatihu'l Gayb, 32 cilt,
Daru'l Fikir matbaas1, Beyrut/1981 .
Ezreki Muhammed b. Abdullah b. Ah.met ( h.250.o ) : Ah­
bar'ti Mekke ve ma cae fiha min'el asar, 2 cilt. Tahkik eden
Dr. Abdtilmelik b. Abdullah, Mektebetti-l Esedi,
2003/Mekke.
Fakihi Muhammed b. ishak ( h.280.o ) : Ahbar'ti Mekke fi
kadim-i Dehri ve Hadisihi, 6 cilt. Tahkik eden Abdtilmelik
b. Abdullah, Dar'ti Hader, Beyrut/1994.
1 93
 Hafiz b. Ahmet Hekemi (h.1377.o): Mearicii-1 kabul, 3
cilt. Tahkik eden Omer b. Mahmut, Darii ibnil kayyim,
Suudi/1995.
Halebi, Ali b. Burhanettin (h.1044.o): insanii'l Uyun fi
Sireti Emini'l Me'mun, 3 cilt, Mekteb'ii'l islami, Beyrut/ta­
rihsiz.
Hatibi Bagdadi Ebubekir Ahmet b. Ali (h.463.o): Tarih­
ii Medineti Se lam, 16 cilt. Tahkik eden Dr. Be��ar Avad
Maruf, Darii-1 Garbil islami, Beyrut/2001 .
Heysemi Nurettin Ali b. Ebibekir (h.807.o): a)Begiyyet­
ii Raid fi tahkik-i Mec'mei Zevaid, 9 cilt. Tahkik eden Ab­
dullah Muhammed Dervi�, Darii-1 fikir matbaas1, Bey­
rut/1994. b )Mevarid'ii Zem'an, 9 cilt. Tahkik eden Hiiseyin
Selim, Darii Sekafiyye el-Arabiyye, Beyrut/1990. c)Ke�fii-1
Esrar, 4 cilt. Tahkik eden Habibiirrahman A'zemi, Risale
matbaas1, Beyrut/1979.
Htimeydi Muhammed b. Futuh (h.488.o): El-cem'ii bey­
ne sahihayn, 4 cilt. Tahkik Dr. Ali Hiiseyin Bevvab, Bey­
rut/2002.
Htimeydi Abdullah b. Ziibeyir Kureu�i (h.219.o): Miis­
nedii-1 Hiimeydi, 2 cilt. Tahkik eden H. Selim Esed Darani,
Dar'ii Seka, Suriye/1996.
tbni Abdilber Yusuf b. Abdillah Kurtubi (h.463.o):
a)Temhid, 26 cilt. Tahkik eden Sait Ahmet, Evkaf Bakanh­
g1, 1991/Megrib. b )istiab fi marifeti-1 ashab, tahkik Ali Mu­
hammed Becavi, 4 cilt, Darii-1 Ceyl, 1992/Beyrut.
tbni Asakir Ali b. Hasan (h.571 .o): Tarih'ii Me �inet-i
D1ma�k, 80 cilt. Tahkik eden Muhibbiiddin Ebu Sait, Daru'l
fikir, 1995/Beyrut.
tbni-1 Baz (h. 1420.o): Et-tahzir-ii mine'! bidea, tek cilt,
Riasetii-1 amme, Suudi Riyad/201 1 .
ibni-1 Cevzi Ebu'l Ferec Cemalettin Abdurrahman
(h.597.o): a)Zadu'l mesir tefsiri, Mektebetii'l islami yaym,

1 94
Dar'i.i ibni Hazm matbaas1, Beyrut/2002. b) Ke�fu'l mi.i�kil
min hadisi sahihayn, 4 cilt. Tahkik eden Dr. Ali Hi.iseyin
Bevvab, Daru'l vatan, Riyad/1997. c)Telkihu fuhumi ehlil
eser, tek cilt. Sirket-i.i Dari-I Erkam yay1m, Beyrut/1997.
tbni Dihye Ebu'l Hattab Omer b. Hasan (h.633.o): a)Eda­
i.i ma vecebe min beyani ved'il veddain fi Receb tahkik eden
Muhammed Zi.iheyir Savi� ve Nasiruddin Elbani, Mektebe­
ti.i-1 islami, Beyrut/1998. b )El-ibtihac fi ehadisi-1 Mira<;, tah­
kik eden Dr. R1fat Fevzi, Mektebeti.i-1 hanc1, Kahire/1996.
ibni Ebi Asrm (h.287 .o ): Ahad ve Mesani, 6 cilt. Tahkik
eden Dr. B as1m Faysal, Dar-ti Raye, Riyad/1 991 .
ibni Ebi Hatem (h.327.o): a)Tefsiri.i-1 Kur'an'in Azim, 10
cilt. Tahkik eden Esat Muhammed, Mektebet'i.i Nezzar, Ri­
yad/1997. b )Cerh ve Tadil, 9 cilt. Tahkik eden Abdurrah­
man Yemani, Dari.i-1 kiti.ibil ilmiye, Beyrut/1953.
ibni Ebi Seybe Abdullah b. Muhammed Kufi (h.235.o):
Musannaf, 15 cilt, aynca fihristi de var. Tahkik eden Mu­
hammed Avvame, Daru'l kible, Suudi/2006.
ibni Esir izzettin Ebii'l Hasan Ali b. Muhammed el-Ce­
zeri (h.630.o): a) Osd'til Gabe f1 Marifet'i-Sahabe, 6 cilt.
Dar'i.il Fikir, Beyrut/1993. b) el-Kamil fi'l-Tarih, 13 cilt, Da­
m Sadir, Beyrut/1965.

tbni Hacer Askalani (h.852.o): a)Tebyinu'l Aceb bima

verede fi �ehri Receb, tahkik eden Tank b. ivedullah, mi.i­
esseseti.i Kurtube. b)Fethu'l Bari, Serh-i.i Sahihi'l Buhari, 17
cilt. Tahkik eden Abdurrahman b. Nasir, Darti-1 Tayyibe
matbaas1, Riyad/2005. c)Metalibi.i-1 Aliye, 19 cilt. Tahkik
eden Muhammed b. Zafir, Dari.i-1 Asime matbaas1, Suu­
di/2000. d)Telhisi.i-1 Habir, 4 cilt, Tahkik Ebu As1m Hasan
b. Abbas, Kutube matbaas1, 1995/Kahire. e)Tehzib-ti Teh­
zib, 12 cilt, Daireti.i-1 mearif, Hindistan/h.1325. f)Lisanti-1
Mizan, 10 cilt. Tahkik A. Selam Ebu Gudde, Dari.i-1 Be�ai­
ri-1 islamiye, Beyrut/2002.

1 95
 tbni Haztn Muhammed b. Ali b. Sait (h.456.o): El- Mu­
halla bi'l Asar, 11 cilt. Tahkik eden Abdurrahman Ceziri,
Nehde matbaas1, 1347 h./M1s1r.
tbni Hibban (h.354.o): a)Sahih-i ibni Hibban bi Tertib-i
ibni Belban (739.o). 18 cilt. Tahkik eden Suay1p Arnav1t,
Risale matbaas1, Beyrut/1991 . b )Si.ikat, 10 cilt. Tahkik eden
Muhammed Abdi.ilmuid, Dairetil-1 mearifi-1 Osmaniye,
Haydarabad/1973.
tbni Hi�am (h.213.o): Essiret-li nebeviyye, tahkik Omer
A. Selam Tedmiiri, darii-1 kitabi-1 Arabi, Beyrut/1990.
tbni tshak Muhammed (h.151.o): Siyer, Tahkik eden,
Ahmet Ferit, Darii'l Kiltilbi'l ilmiye, Beyrut/2004.
tbni Kesir tsmail Ebu'l Fida (h.774.o): a)Tefsirii-1
Kur'an'il Azim, 8 cilt. Tahkik eden Salim b. Muhammed Se­
lame, Dar'li Tayyibe, Riyad/1999. b) el-Bidaye ve'l Nihaye,
20 cilt arti fihrist. Tahkik eden Dr. Abdullah b. Abdiilmuh­
sin, Hecer matbaas1, Kahire/1998.
tbni Kayyim Cevziye (h.751 .o): Zadii-1 mead, 6 cilt. Tah­
kik edenler Suay1p ve A. Kadir Arnavut, Risale rnatbaas1,
Beyrut/1998.
tbni Mace Muhammed b. Yezit Kezvini (h.273.o): Sii­
nen, Mektebeti.i'l mearif, Riyad/h.1417.
tbni Mencuveyh Ahmet b. Ali Esbehani (h.428.o): Rica­
lii Sahihi Muslim, Abdullah Leysi, Darii-1 Marife, Bey­
rut/1987.
tbni-1 Millekkin Omer b. Ali (h.804.o): Bedrii-1 minir, 10
cilt. Tahkik eden komisyon, Darii-1 hicre, 2006. �

tbni Recep Hanbeli Zeynettin Ebu'l Ferec (h.795.o): Le­

taifµ'l Mearif, tahkik eden Yasin Muhammed, Dar-ti ibni
Kesir, Beyrut/1999.
tbni Sad Muhammed Zilhri (h.230.o): Tabakat-i Kiibra,
11 cilt. Tahkik eden Dr. Ali Muhammed Orner, Mektebetii-
1 hanc1, Kahire/2001 .

1 96
 ibni Seyyid-i Nas Ya'meri (h.734.o): Uyun-ul Eser, 2 cilt.
Tahkik edenler Muhammed iyd ve Muhittin, ibni Kesir
matbaas1/Beyrut.
ibni Teymiyye Ah.met b. Abdulhalim Haram (h.728.o):
Mec'mu'l Fetava, 37 cilt. Tahkik eden Enver Baz ve Amir
Cezzar, Derii'l Vefa matbaas1, Misir/2005.
Kadi b. Musa b. iyad Eb1i'l Fadl (h.544.o ): e�-Sifa, 2 cilt,
Sirketii Dari'l Erkam. Beyrut/tarihsiz.
Kalke�endi, Ah.met b. Ali (m.1355-1418): Subhii'l A'�a fi
Sanaati'l in�a, 15 cilt. Darii'l fikir, Beyrut/1987.
Kastalani Ah.met b. Muhammed (h.923.o): a)El-mevahi­
bii lediiniye, 4 cilt. Tahkik Salih Ahmet, Mektebetii-1 islami,
Beyrut/2004. b )Letaifi.i'l i�arat, 10 cilt. Merkezii dirasati'l
Kur'aniyye, Mecmeii Melik Fehd, Suuudi/h.1434.
Kelabazi Muhammed b. Htiseyin Buhari (h.398.o): Ri­
cal-ii sahihi-1 Buhari, tahkik eden Abdullah Leysi, Daru-1
Marife, Beyrut/h.1407.
Kurtubi Muhammed b. Ah.met (h.671 .o): Camiu Ahka­
mi'l Kur'an tefsiri, 24 cilt, tahkik eden Abdullah b. Abdil­
muhsin, Risale matbaas1, Beyrut/2006.
Makdisi Diyatiddin Muhammed b. Abdulvahit (h.643.o):
Ehadisii-1 Muhtare, 13 cilt. Tahkik eden Abdulmelik, Dar­
HlZlr matbaas1, Beyrut/2001 .
Menavi Muhammed A. Rauf (h.1031 .o): Feydii-1 Kadir,
6 cilt. Darii-1 Marife matbaas1, Beyrut/1972.
Muhammed b. ibrahim (m.1969.o): El-fetava ve-r- resa­
il, 13 cilt. Tahkik eden Muhammed b. Abdurrahman, Mat­
baatii-1 hiikume, Mekke /h.1399.
Muhammed b. Salih Useymin (m.2001 .o): Mecmuu'l fe­
tava, 29 cilt. Tahkik Fehd b. Nasir, Darii'l Siirya matbaas1,
Suudi/1998.
Musa Sabin La�in (m.2009.o): Fethu-1 miin'im �erh-ii Sa­
hih-i Miislim, 10 cilt. Dar-ii Siiruk matbaas1, Kahire/2002.
1 97
 Miikatil b. Siileyman (h.150.o): Tefsir-ii Mikatil, 5 cilt.
Tahkik eden Dr. Abdullah Mahmut, Miiesseset-ii tarih-il
Arabi, Beyrut/2002.
Miislim Ebu'l H1iseyin (h.261 .o): Sahih-i Muslim, Tahkik
eden Muhammed Fuad Abdulbaki, Daru'l kiitiibi'l ilmiye,
Beyrut/1991 .
Nesai Ah.met b. Suayip (h.303.o): Siinen-iil Kiibra, 12
cilt. Tahkik eden Abdullah b. Abdilmuhsin, Suay1p Arnavut
ve Hasan Selbi, Miiesseset-ii Risale, Beyrut/2001 .
Nevevi Ebu Zekeriya Muhittin b . Seref (h.676.o): a)Sa­
hih-i Muslim bi �erh-i Nevevi, 18 cilt. Matbaatii'l M1sriyye
yay1m, Kahire/1929. b) Mecmu' �erhu-l muhezzeb, 23 cilt.
Tahkik eden Muhammed Necib, Mektebetii-l ir�ad, Cid­
de/tarihsiz.
Nuveyri Sehabettin Ah.met (h.733.o): Nihayetii-l Ereb,
33 cilt. Tahkik eden Ali Muhammed Ha�im, Darii-l kiitiibi­
l ilmiye, Beyrut/2004.
Rebi' b. Habib Ebu Amr Ezdi el Basri (h. 180.o): a)Ki­
tab'ii tertip fi-s-sahihi min hadisi resul, Yusuf b. ibrahim
Vercelani (h.570.o) toplam1�, Nurettin Abdullah ise tahkik
etmi�tir. Mektebet-ii Meskat/Umman. b) Camiu-s-sahih
(Miisned), tahkik eden Evkaf Bakanhg1, Umman/20 1 1 .
Safiyyilrrahman Miibarekfuri (m.2006.o): Rahiku'l mah­
tum, Dar'ii ihya-i Tiiras, Beyrut/tarihsiz.
Salihi Muhammed Yusuf (h.942.o): Siibiilii-l Hilda ve'r­
Re�ad, 12 cilt. Tahkik eden Dr. Mustafa Abdulvahid v� ko­
misyon. Meclisii-l A'la Ii �iiuni-l islamiyye, Kahire/1997.
S�bt lbnil Cevzi (h.654.o): Mir'at'ii zaman, 26 cilt. Tah­
kik eden komisyon, Risaletii-l alemiyye matbaas1, Bey­
rut/2013.
Suyuti Celalettin (h.91 1 .o): a)isra ve Mira<;:, tahkik eden
Ebu Abdillah Kadi, Darii'l Hadis, Kahire/ h.1409. b )Hasaisi
1 98
Kiibra, 3 cilt. Tahkik eden Dr. Muhammed Halil, Darii'l kii­
tiibi'l hedise, Kahire/ tarihsiz. c)El-itkan fi ulumi-1 Kur'an, 7
ciiz. Tahkik eden Merkez'ii Dirasati-1 Kur'aniyye, Vezaret­
ii �uuni-1 islamiye, Suudi Arabistan/h.1426. d)Diirrii-1 Men­
sur, 17 cilt. Tahkik Dr Abdullah b. Abdilmuhsin, Merkcz'ii
Hecer, Kahire/2003. e)Camiu'l ehadis, 21 cilt, tahkik eden
Ahmet Abbas Saker ve Ahmet Abdulcevvad, Daru'l fikir,
Beyrut/1994. f)el-Havi'l Iii fetava, Daru'l kiitiibi'l ilmiye,
Beyrut/1982. g)Serh-ii siinen-i nesai, 5 cilt. Tahkik eden
Mektebii tahkik-i Tiirasi-1 islami, Beyrut/1420 hicri. h)Ha­
sais-i Kiibra, 3 cilt. Tahkik eden Dr. Muhammed Halil, Da­
rii-1 kiitiibi-1 hadise, M1s1r.
Stibki Ali b. Abdil Kati (h.756.o): Es-seyfii-1 mesliil ala
men sebbe-r- resul, tek cilt. Tahkik eden iyad Ahmet, Da­
rti-1 Fetih, Urdtin/2000.
Sevkani Muhammed b. Ali (h.1250.o): Fethu'l Kadir, 5
cilt. Tahkik eden Dr. Abdurrahman Umeyre, Daru'l vefa
matbaas1, M1sir.
Sukeyri Muhammed b. Ahmet H1Z1r (h.14. asir): Essti­
nen ve'l mtibtedeat, tek cilt. Tahkik eden komisyon, Darti-1
kitabi ve stinne, Kahire/2010.
Taberani Ebu'l KasI.m. b. Ahmet Silleyman (h.360.o):
a)el-Mucemti'l Kebir, 25 cilt. Tahkik eden Hamdi Abdtil­
mecit Selefi, ibni Teymiyye matbaas1, Kahire. b )Mucem-til
Evsat, 10 cilt. Tahkik edenler Ebu Muaz ve Ebu Fadl, Da­
rti-1 Haremeyn matbaas1, Kahire/1995. c)Mucem-i Sagir, 2
cilt. Daru'l ktittibi'l ilmiye, Beyrut/1983.
Taberi Ebu Cafer (h.310.o): a)El-muntaheb min zeyli-1
mezil, Mtiessesetti-1 E'lemi, Beyrut/1939. b)Camiu'l Beyan
an Te'vil-i Ayyi'l Kur'an, 25 cilt. Tahkik eden Dr. Abdullah
b. Abdtilmuhsin, Hecer matbaas1, Kahire/2001 . c)Tarih-i Ta­
heri, 11 cilt. Tahkik eden Muhammed Ebu-1 Fadl, Daru-1
Maarif, Misir/1968.
1 99
 Tecrid-i Sarih, 12 cilt. Diyanet tercemesi, Ansan Ba�ba­
kanhk bas1mevi, Ankara/1982.
Teyalisi Siileyman b. Davud ( h.204.o ) : Mtisned, 4 cilt.
Tahkik Muhammed b. Abdilmuhsin, Hacer matbaas1, Kahi­
re/1999.
Tirmizi Muhammed b. isa ( h.279.o) : Stinen-i Tirmizi,
Mektebetti-1 Mearif, Riyad/h.1417.
Tusi Ebu Cafer ( h.460.o ) : Tibyan fi tefsiri-1 Kur'an, 10
cilt. Tahkik eden Ahmet Habib, Dar'ti Ttirasi'l Arabi, Ltib­
nan/tarihsiz.
Vakidi Muhammed b. Omer ( h.207.o) : Kitabu'l megazi,
3 cilt. Tahkik eden Dr. Marsden Jones, Alemti'l ktittib mat­
baas1, 1984/Beyrut.
Yakubi Ahmet b. Ebi Yakub/ibni Vachh ( h.292.o) : Tari­
hi Yakubi, 3 cilt. Tahkik eden Muhammed Sadik, Mekte­
bu'l Hayderiye, Necef/1964.
Yusuf b. Tegri Cemalettin Ebu Mehasin ( h.874.o ) : En­
nticum'ti Zahire fi mtiluki M1str ve'l Kahire, 16 cilt. Tahkik
eden Vezaret'ti Sekafe ( Ktilttir Bakanhg1) , Mistr/1 963.
Zehebi �emsettin Muhammed b. Ahmet (h.748.o ) : a )
Tarihti-1 islam, 52 cilt. Tahkik eden Dr. Omer Abdtisselam
Tedmtiri, Daru'l kitabi-l arabi, Beyrut/1 990. b ) Siyer-i
A'lam-i Ntibela 29 cilt. Tahkik eden komisyon, Risale mat­
baas1, Beyrut/1984.
Zemah�eri Carullah Mahmut b. Omer ( h.538.o ) : El-Ke�­
�af, 6 cilt. Tahkik edenler Adil Ahmet ve Ali, ¥ektebetti-l
Abidin, MISlr/1998.
Zerikli Hayrettin ( m.1976.o ) : el-Alam, 9 cilt. Daru'l lmi'l
melayin, Kahire/2002.

200