‫ﺑﻴﻤﺎﺭﯼ ﺩﻳﺴﮏ ﮐﻤﺮ‬

‫ﺩﮐﺘﺮ ﺩﺍﺭﻳﻮﺵ ﻧﺎﻭﻳﺎﻓﺮ‬

‫ﻣﺘﺨﺼﺺ ﺟﺮﺍﺣﯽ ﻣﻐﺰ ﻭ ﺍﻋﺼﺎﺏ‬

‫‪PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactor‬‬

 ‫ﺑﯿﻤﺎري دﯾﺴﮏ ﮐﻤﺮ ﭼﯿﺴﺖ؟‬

‫ﺳﺘﻮن ﻓﻘﺮات از اﺗﺼﺎل ﯾﮏ ﺳﺮي اﺳﺘﺨﻮان ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﻬﺮه ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺷﮑﻞ‪ :1‬ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺳﺘﻮن ﻓﻘﺮات‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :2‬ﻧﻤﺎي ﯾﮏ ﻣﻬﺮه ﮐﻤﺮي از ﺑﺎﻻ‬

‫دﯾﺴﮏ ﺑﺎﻓﺖ ﻏﻀﺮوﻓﯽ ﺳﺨﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﯿﻦ ﻣﻬﺮه ﻫﺎ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و آﻧﻬﺎ را‬
‫ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﺘﺼﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﺪﻟﯿﻞ ﺧﺎﺻﯿﺖ ارﺗﺠﺎﻋﯽ ﻣﻮﺟﻮد در دﯾﺴﮏ‪،‬‬
‫اﯾﻦ ﻗﻄﻌﻪ ﻏﻀﺮوﻓﯽ از ﻃﺮﻓﯽ اﻣﮑﺎن ﺣﺮﮐﺖ را ﺑﻪ ﺳﺘﻮن ﻓﻘﺮات ﻣﯽ دﻫﺪ و‬
‫از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ ﻧﻘﺶ ﺿﺮﺑﻪ ﮔﯿﺮ را داﺷﺘﻪ و از آﺳﯿﺐ ﺑﻪ ﻣﻬﺮه ﻫﺎ ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي‬
‫ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬دﯾﺴﮏ از دو ﻗﺴﻤﺖ ﻣﺮﮐﺰي و ﻣﺤﯿﻄﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﺴﺘﻪ ﻣﺮﮐﺰي دﯾﺴﮏ از ﯾﮏ ﺑﺎﻓﺖ ژﻻﺗﯿﻨﯽ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺴﻤﺖ‬
‫ﻣﺤﯿﻄﯽ از رﺷﺘﻪ ﻫﺎي ﺑﻬﻢ ﺗﻨﯿﺪه و ﻣﺴﺘﺤﮑﻤﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪه ﮐﻪ ﻫﺴﺘﻪ را‬
‫اﺣﺎﻃﻪ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺴﺘﻪ ﻣﺮﮐﺰي ﻧﻘﺶ اﺳﺎﺳﯽ در ﺟﺬب و ﺧﻨﺜﯽ ﮐﺮدن‬
‫ﻓﺸﺎرﻫﺎي وارد ﺑﻪ ﻣﻬﺮه ﻫﺎ را دارد و ﻗﺴﻤﺖ ﻣﺤﯿﻄﯽ وﻇﯿﻔﻪ ﻧﮕﻬﺪاري از‬

‫‪٢‬‬

‫‪PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactor‬‬

 ‫ﻗﺴﻤﺖ ﻣﺮﮐﺰي را دارد‪ .‬در اﺛﺮ ﻋﻮاﻣﻞ ژ ﻧﺘﯿﮑﯽ ﯾﺎ ﻓﺮﺳﻮدﮔﯽ ﻧﺎﺷﯽ از ﮐﺎر‬
‫ﻫﺎي ﺳﻨﮕﯿﻦ و ﻧﺎﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺪﻧﯽ‪ ،‬ﭘﺎرﮔﯽ ﻫﺎي ﺑﺴﯿﺎر ﻇﺮﯾﻔﯽ در ﻻﯾﻪ ﻣﺤﯿﻄﯽ‬
‫دﯾﺴﮏ اﯾﺠﺎد ﻣﯽ ﺷﻮد و اﯾﻦ ﻻﯾﻪ ﻣﺤﺎﻓﻆ اﺳﺘﺤﮑﺎم ﺧﻮد را از دﺳﺖ ﻣﯽ‬
‫دﻫﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت اﮔﺮ ﻓﺸﺎري ﺑﻪ دﯾﺴﮏ وارد ﺷﻮد‪ ،‬ﻫﺴﺘﻪ ﻣﺮﮐﺰي ﺑﺎ‬
‫اﻧﺘﻘﺎل ﻓﺸﺎر ﺑﻪ ﻻﯾﻪ ﻣﺤﯿﻄﯽ ﺑﺎﻋﺚ ﺗﺸﺪﯾﺪ ﭘﺎرﮔﯽ آن و ﺑﯿﺮون زدن ﻫﺴﺘﻪ‬
‫ﻣﺮﮐﺰي از آن ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻓﺘﻖ دﯾﺴﮏ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫ﭘﺎرﮔﯽ دﯾﺴﮏ ﻫﻢ ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ رﯾﺸﻪ ﻫﺎي ﻋﺼﺐ ﺳﯿﺎﺗﯿﮏ از‬
‫ﮐﻨﺎر دﯾﺴﮏ ﻋﺒﻮر ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻗﻄﻌﻪ ﺧﺎرج ﺷﺪه از دﯾﺴﮏ‪ ،‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ‬
‫آن ﻓﺸﺎر ﺑﯿﺎورد و ﺑﺎﻋﺚ اﺣﺴﺎس ﮔﺰﮔﺰ‪ ،‬ﻣﻮرﻣﻮر‪ ،‬ﺑﯽ ﺣﺴﯽ‪ ،‬ﺧﻮاب رﻓﺘﮕﯽ و‬
‫در ﻧﻬﺎﯾﺖ درد ﭘﺎ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ دررﻓﺘﮕﯽ ﯾﺎ ﻓﺘﻖ دﯾﺴﮏ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺘﯽ‬
‫ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﻫﺴﺘﻪ ﻣﺮﮐﺰي از ﻻﯾﻪ ﻣﺤﯿﻄﯽ ﺑﯿﺮون زده ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻋﺼﺐ ﺳﯿﺎﺗﯿﮏ ﻋﺼﺒﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﮐﻤﺮ ﺷﺮوع ﺷﺪه و ﺑﻪ اﻧﺪام ﺗﺤﺘﺎﻧﯽ‬

‫ﺧﺘﻢ ﻣﯽ ﺷﻮد و ﻣﺴﺌﻮل ﻗﺴﻤﺖ اﻋﻈﻢ ﺣﺲ و ﺣﺮﮐﺖ اﻧﺪام ﺗﺤﺘﺎﻧﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ اﺻﻄﻼح رگ ﺳﯿﺎﺗﯿﮏ ﻏﻠﻂ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﯿﺎﺗﯿﮏ در اﺻﻞ ﻧﺎم ﯾﮏ ﻋﺼﺐ‬
‫اﺳﺖ و ﻧﻪ رگ‪ .‬درد ﺳﯿﺎﺗﯿﮏ دردي اﺳﺖ ﮐﻪ از ﮐﻤﺮ ﺷﺮوع ﺷﺪه و ﺗﺎ‬
‫ﺳﺎق ﭘﺎ‪ ،‬ﺧﻮد ﭘﺎ ﯾﺎ اﻧﮕﺸﺘﺎن ﭘﺎ ﮐﺸﯿﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬درد ﺳﯿﺎﺗﯿﮏ در ‪1-2%‬‬
‫اﻓﺮاد دﯾﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد و اﻏﻠﺐ در ﺳﻨﯿﻦ ‪ 50-30‬ﺳﺎﻟﮕﯽ ﺑﺮوز ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :4‬در اﯾﻦ ﺷﮑﻞ ﭘﺎره ﺷﺪن ﻻﯾﻪ ﻣﺤﯿﻄﯽ و دررﻓﺘﮕﯽ دﯾﺴﮏ ﻧﺸﺎن‬
‫داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺴﻤﺖ دررﻓﺘﻪ ﺑﻪ ﺷﺎﺧﻪ ﻋﺼﺒﯽ ﻓﺸﺎر ﻣﯽ آورد‪.‬‬

‫‪٣‬‬

‫‪PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactor‬‬

 ‫ﻋﻼﺋﻢ‬
‫دررﻓﺘﮕﯽ دﯾﺴﮏ ﮐﻤﺮ ﺑﻪ اﺷﮑﺎل ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﺧﻮد را ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ‪.‬‬
‫ﺷﺎﯾﻌﺘﺮﯾﻦ ﺷﮑﻞ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﯿﻤﺎر ﺑﺮاي ﻣﺪﺗﯽ ﻃﻮﻻﻧﯽ دﭼﺎر ﮐﻤﺮدردﻫﺎﯾﯽ‬
‫ﻣﯽ ﺷﺪه ﮐﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﺮاﺣﺖ و اﺟﺘﻨﺎب از ﮐﺎرﻫﺎي ﺳﻨﮕﯿﻦ ﺑﻬﺒﻮد ﻣﯽ ﯾﺎﻓﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ در اﺛﺮ ﺑﻠﻨﺪ ﮐﺮدن ﺟﺴﻢ ﺳﻨﮕﯿﻦ‪ ،‬ﯾﺎ ﻧﺸﺴﺘﻦ ﻃﻮﻻﻧﯽ و ﯾﺎ ﺣﺮﮐﺖ‬
‫ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﯽ و ﻧﺎﻣﻨﺎﺳﺐ دﭼﺎر درد ﺷﺪﯾﺪ ﮐﻤﺮ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ از ﻫﻤﺎن‬
‫اﺑﺘﺪا ﮐﻪ ﮐﻤﺮدرد ﺷﺪﯾﺪ ﻋﺎرض ﺷﺪ‪ ،‬درد ﺳﯿﺎﺗﯿﮏ ﻫﻢ ﺑﺮوز ﮐﻨﺪ‪ .‬در ﺑﺴﯿﺎري‬
‫از ﻣﻮاﻗﻊ ﻧﯿﺰ درد ﺳﯿﺎﺗﯿﮏ ﯾﮏ ﯾﺎ دو روز ﺑﻌﺪ ﭘﺪﯾﺪار ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎ اﺳﺘﺮاﺣﺖ‬
‫ﮐﻤﺮ درد ﮐﻤﺘﺮ ﺷﺪه‪ ،‬اﻣﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ دﯾﺴﮏ دررﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬درد ﭘﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﯽ‬
‫ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺗﺸﺨﯿﺺ‬

‫در اﺑﺘﺪا ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺗﺎرﯾﺨﭽﻪ ﺑﯿﻤﺎري و ﻣﻌﺎﯾﻨﻪ ﺑﺎﻟﯿﻨﯽ ﺑﻪ ﺗﺸﺨﯿﺺ ﮐﻤﮏ ﻣﯽ‬
‫ﮐﻨﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻧﻘﺶ ﺑﯿﻤﺎر در ﺗﺸﺨﯿﺺ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻬﻢ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﯿﻤﺎر ﺑﺎﯾﺪ‬
‫وﺿﻌﯿﺖ درد ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﮐﺎﻣﻞ ﺷﺮح دﻫﺪ و زﻣﺎن ﺷﺮوع و ﺳﯿﺮ ﺗﺤﻮل‬
‫آﻧﺮا ﺑﻪ ﺷﮑﻞ دﻗﯿﻖ ﺑﯿﺎن ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺗﺎرﯾﺨﭽﻪ ﮐﺎﻣﻞ ﺑﯿﻤﺎري و ﻣﻌﺎﯾﻨﻪ دﻗﯿﻖ ﺗﻮﺳﻂ‬
‫ﯾﮏ ﺟﺮاح ﺑﺎ ﺗﺠﺮﺑﻪ اﻏﻠﺐ ﺑﺮاي ﺗﺸﺨﯿﺺ ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ‪ .‬در ﺑﺴﯿﺎري از ﻣﻮارد‬
‫در ﻫﻤﯿﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭘﺰﺷﮏ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺣﺘﯽ ﺗﺸﺨﯿﺺ دﻫﺪ ﮐﺪاﻣﯿﮏ از دﯾﺴﮏ‬
‫ﻫﺎي ﮐﻤﺮ در رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت ﺗﺸﺨﯿﺺ ﻣﯽ ﺗﻮان از رادﯾﻮﮔﺮاﻓﯽ‬
‫ﺳﺎده‪ ،‬ﺳﯽ ﺗﯽ اﺳﮑﻦ و ﺗﺼﻮﯾﺮ ﺑﺮداري ﻣﻐﻨﺎﻃﯿﺴﯽ) ‪ (MRI‬ﮐﻤﺮ اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﮐﺮد‪ .‬ﺑﺪﻟﯿﻞ ﻗﺪرت ﺗﺸﺨﯿﺼﯽ ﺑﺎﻻي ﺗﺼﻮﯾﺮ ﺑﺮداري ﻣﻐﻨﺎﻃﯿﺴﯽ‪ ،‬اﻣﺮوزه‬
‫ﮐﻤﺘﺮ از ﺳﯽ ﺗﯽ اﺳﮑﻦ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬رادﯾﻮﮔﺮاﻓﯽ ﺳﺎده ﺑﺮاي ﺑﺮرﺳﯽ‬
‫ﻗﺴﻤﺘﻬﺎي اﺳﺘﺨﻮاﻧﯽ ﺳﺘﻮن ﻓﻘﺮات ﮐﻤﺮ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻔﯿﺪ اﺳﺖ‪ .‬زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ آرﺗﺮوز‬
‫ﺳﺘﻮن ﻓﻘﺮات اﺗﻔﺎق ﻣﯽ اﻓﺘﺪ‪ ،‬ﻣﻬﺮه ﻫﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺷﮑﻞ ﻣﯽ دﻫﻨﺪ و زواﺋﺪ‬
‫اﺳﺘﺨﻮاﻧﯽ ﺟﺪﯾﺪي در آﻧﻬﺎ اﯾﺠﺎد ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﺎﻋﺚ ﻓﺸﺎر روي‬
‫رﯾﺸﻪ ﻫﺎي ﻋﺼﺒﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺗﻐﯿﯿﺮات در رادﯾﻮﮔﺮاﻓﯽ ﺳﺎده ﮐﻤﺮ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ‬
‫ﻗﺎﺑﻞ روﺋﯿﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ در رادﯾﻮﮔﺮاﻓﯽ ﺳﺎده ﻣﺎ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ‬
‫ﻣﻬﺮه ﻫﺎ و ﻧﺎﭘﺎﯾﺪاري آﻧﻬﺎ را ﺗﺸﺨﯿﺺ دﻫﯿﻢ‪ .‬اﻣﺎ رادﯾﻮ ﮔﺮاﻓﯽ ﺳﺎده ﺑﻪ ﻫﯿﭻ‬
‫‪۴‬‬

‫‪PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactor‬‬

 ‫وﺟﻪ ﺑﺮاي ﺑﺮرﺳﯽ رﯾﺸﻪ ﻫﺎي ﻋﺼﺒﯽ و دﯾﺴﮏ ﮐﻔﺎﯾﺖ ﻧﻤﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﯾﻦ‬
‫دﻟﯿﻞ ﺑﺮرﺳﯽ دﯾﮕﺮي ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻪ اﻣﺮوزه ﺑﺮاي اﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮر از ﺗﺼﻮﯾﺮ‬
‫ﺑﺮداري ﻣﻐﻨﺎﻃﯿﺴﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ‬
‫ﺑﺮداري‬ ‫ﺗﺼﻮﯾﺮ‬ ‫در‬ ‫ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻣﻐﻨﺎﻃﯿﺴﯽ ﻣﺎ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﻪ‬
‫ﺧﻮﺑﯽ دﯾﺴﮏ و رﯾﺸﻪ ﻫﺎي‬
‫ﻋﺼﺒﯽ و ﻣﻬﺮه ﻫﺎ را ﻣﺸﺎﻫﺪه‬
‫ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻗﺪرت‬
‫ﺗﺸﺨﯿﺼﯽ ﺑﺎﻻي اﯾﻦ روش‪،‬‬
‫اﻣﺮوزه ﺑﻪ ﺟﺰ در ﻣﻮارد ﺧﺎص از‬
‫ﺳﯽ ﺗﯽ اﺳﮑﻦ در ﺑﺮرﺳﯽ‬
‫دررﻓﺘﮕﯽ دﯾﺴﮏ ﮐﻤﺮ اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﻧﻤﯽ ﺷﻮد‪.‬‬

‫در ﺑﺮﺧﯽ ﻣﻮارد ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ در ﺑﺮﺳﯽﻫﺎي ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آﻣﺪه ﺗﻮرم ﯾﺎ ﻓﺘﻖ در‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﯾﮏ دﯾﺴﮏ دﯾﺪه ﺷﻮد و ﭘﺰﺷﮏ ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﮐﺪاﻣﯿﮏ‬
‫ﺑﺎﻋﺚ آﺳﯿﺐ رﯾﺸﻪ ﻋﺼﺒﯽ و درد ﺑﯿﻤﺎر اﺳﺖ‪ .‬ﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ در ﻣﻌﺎﯾﻨﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ‬
‫ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﺮﺳﺪ ﮐﻪ رﺷﺘﻪ ﻋﺼﺒﯽ در ﺟﺎي دﯾﮕﺮي در ﻃﻮل ﻣﺴﯿﺮ ﺧﻮد ﻧﯿﺰ‬
‫ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﻣﻮارد از ﻧﻮار ﻋﺼﺐ و ﻋﻀﻠﻪ‬
‫)‪ (EMG/NCV‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬در اﯾﻦ روش ﻣﯿﺰان آﺳﯿﺐ رﺷﺘﻪ‬
‫ﻋﺼﺒﯽ و ﻣﺤﻞ آن ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫راه ﻫﺎي درﻣﺎن ﭼﯿﺴﺖ؟‬

‫‪ 80-90%‬ﻣﺒﺘﻼﯾﺎن ﺑﻪ دررﻓﺘﮕﯽ ﺣﺎد دﯾﺴﮏ ﮐﻤﺮي ﺑﺪون ﺟﺮاﺣﯽ‬

‫درﻣﺎن ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﭘﺰﺷﮏ ﺷﻤﺎ اﻏﻠﺐ درﻣﺎن را ﺑﺎ روش ﻫﺎي ﻏﯿﺮ ﺟﺮاﺣﯽ‬
‫ﺷﺮوع ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬در ﺻﻮرت ﻋﺪم ﺑﻬﺒﻮد درد ﭘﺲ از ﺧﺎﺗﻤﻪ درﻣﺎن ﻫﺎي ﻏﯿﺮ‬
‫ﺟﺮاﺣﯽ و ﻣﺰﻣﻦ ﺷﺪن درد ﺑﻪ ﺷﮑﻠﯽ ﮐﻪ زﻧﺪﮔﯽ روزﻣﺮه ﻣﺨﺘﻞ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﻓﮑﺮ ﺟﺮاﺣﯽ ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪۵‬‬

‫‪PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactor‬‬

 ‫اﮔﺮﭼﻪ در ﻣﻮاردي ﮐﻪ ﺿﻌﻒ ﭘﺎ ﺑﺴﯿﺎر ﺷﺪﯾﺪ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ‬
‫ﺟﺮاﺣﯽ ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﻗﺪرت اوﻟﯿﻪ را ﺑﻪ ﭘﺎي ﺑﯿﻤﺎر ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺎ اﯾﻦ ﻋﻤﻞ درد از‬
‫ﺑﯿﻦ ﻣﯽ رود و از ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﺿﻌﻒ ﭘﺎ ﻧﯿﺰ ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي ﻣﯿﺸﻮد‪ .‬ﺟﺮاﺣﯽ دﯾﺴﮏ‬
‫ﮐﻤﺮ در ﺑﯿﻤﺎراﻧﯽ ﻣﻔﯿﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ درد ﺳﯿﺎﺗﯿﮏ آﻧﻬﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﮐﻤﺮ درد ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫در اﯾﻦ ﻧﻮع ﺑﯿﻤﺎران ﻣﯿﺰان ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ ﻋﻤﻞ و ﺑﻬﺒﻮد ﺑﯿﻤﺎر ﺑﯿﺶ از ‪ 90%‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ در ﺑﯿﻤﺎراﻧﯽ ﮐﻪ ﮐﻤﺮ درد ﺷﺪﯾﺪﺗﺮ از درد ﺳﯿﺎﺗﯿﮏ اﺳﺖ وﺿﻊ ﻓﺮق ﻣﯽ‬
‫ﮐﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺑﯿﻤﺎران ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺑﯿﻤﺎرﯾﻬﺎي دﯾﮕﺮ ﺳﺘﻮن ﻓﻘﺮات ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫آرﺗﺮوز‪ ،‬ﺳﺮﺧﻮردﮔﯽ ﻣﻬﺮه و ﺗﻨﮕﯽ ﮐﺎﻧﺎل دﭼﺎر ﺷﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺑﯿﻤﺎران‬
‫ﺑﺮاي رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﻄﻠﻮب ﺑﺎﯾﺪ از روﺷﻬﺎي دﯾﮕﺮ ﺟﺮاﺣﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻓﯿﮑﺲ‬
‫ﮐﺮدن و ﭘﻼﺗﯿﻦ ﮔﺬاري ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺟﺮاﺣﯽ دﯾﺴﮏ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮد‪.‬‬

‫درﻣﺎن ﻏﯿﺮ ﺟﺮاﺣﯽ‬

‫ﭘﺰﺷﮏ ﺷﻤﺎ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ در اﺑﺘﺪا درﻣﺎﻧﻬﺎي ﻏﯿﺮ ﺟﺮاﺣﯽ را ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ درﻣﺎن ﻫﺎ ﺷﺎﻣﻞ دوره ﮐﻮﺗﺎﻫﯽ از اﺳﺘﺮاﺣﺖ‪ ،‬داروﻫﺎي ﺿﺪ اﻟﺘﻬﺎب‪،‬‬
‫داروﻫﺎي ﻣﺴﮑﻦ‪ ،‬ﻓﯿﺰﯾﻮﺗﺮاﭘﯽ و ﯾﺎ ﺗﺰرﯾﻖ داروﻫﺎي ﮐﻮرﺗﻮﻧﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ‬
‫دﺳﺘﻮر اﺳﺘﺮاﺣﺖ داده ﺷﺪ‪ ،‬ﺣﺘﻤﺎ در ﻣﻮرد ﻣﺪت آن ﺳﺆال ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﭼﺮا ﮐﻪ‬
‫اﺳﺘﺮاﺣﺖ ﻫﺎي ﻃﻮﻻﻧﯽ ﺑﺎﻋﺚ ﺿﻌﻒ ﻋﻀﻼﻧﯽ و ﺧﺸﮑﯽ ﻣﻔﺎﺻﻞ ﺷﺪه و‬
‫ﺷﺮوع ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎي ﻣﺠﺪد ﺷﻤﺎ را ﺑﺴﯿﺎر دردﻧﺎك ﺧﻮاﻫﺪ ﮐﺮد‪ .‬در ﻣﻮرد اﯾﻨﮑﻪ‬
‫در ﻃﻮل ﻣﺪت درﻣﺎن آﯾﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﺷﻐﻞ ﺧﻮد اداﻣﻪ دﻫﯿﺪ ﯾﺎ ﺧﯿﺮ ﻧﯿﺰ از‬
‫ﭘﺰﺷﮏ ﺧﻮد ﺳﺆال ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ﭘﺰﺷﮏ ﺷﻤﺎ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ درﻣﺎن را ﺑﻪ ﮐﻤﮏ ﻣﺘﺨﺼﺼﯿﻦ ﻃﺐ ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ و‬

‫ﭘﺮﺳﺘﺎران ﮐﺎرآزﻣﻮده ﺑﺎ آﻣﻮزﺷﻬﺎي ﻻزم و ورزﺷﻬﺎي ﻣﺨﺼﻮص آﻏﺎز ﮐﻨﺪ ﺗﺎ‬
‫ﺑﺪون آﻧﮑﻪ ﻓﺸﺎر ﺑﯿﺸﺘﺮي ﺑﻪ ﮐﻤﺮ ﺷﻤﺎ ﺗﺤﻤﯿﻞ ﺷﻮد ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎي روزاﻧﻪ ﺧﻮد‬
‫را آﻏﺎز ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫اﻫﺪاف ﭘﺰﺷﮏ در درﻣﺎن ﻏﯿﺮ ﺟﺮاﺣﯽ ﮐﺎﻫﺶ ﺗﺤﺮﯾﮏ ﻋﺼﺐ ﺳﯿﺎﺗﯿﮏ‬

‫اﺳﺖ ﺑﻪ ﻃﻮري ﮐﻪ ﺑﯿﻤﺎر ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي روزﻣﺮه ﺧﻮد ﺑﭙﺮدازد‪ .‬در‬
‫اﯾﻦ راه وي ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺪﻧﺒﺎل ﺑﻬﺒﻮد وﺿﻌﯿﺖ ﺑﺪﻧﯽ از ﻃﺮﯾﻖ اﻓﺰاﯾﺶ ﻗﺪرت‬
‫‪۶‬‬

‫‪PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactor‬‬

 ‫ﻋﻀﻼﻧﯽ و اﻧﻌﻄﺎف ﻣﻔﺎﺻﻞ ﺑﺮاي اﻓﺰاﯾﺶ ﭘﺎﯾﺪاري و اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ ﺳﺘﻮن ﻓﻘﺮات‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻬﻢ ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﯽ ﺷﻮد ﻣﮕﺮ ﺑﺎ ﯾﮏ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ درﻣﺎﻧﯽ ﻣﻨﺴﺠﻢ و‬
‫ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﮐﻪ در آن از اﻧﻮاع روﺷﻬﺎي ﻋﻠﻤﯽ و ﻣﻘﺒﻮل اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﯾﮑﯽ از درﻣﺎﻧﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﮐﺎﻫﺶ درد و رﻓﻊ ﮔﺮﻓﺘﮕﯽ ﻋﻀﻼت ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد‬

‫ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬ﻓﯿﺰﯾﻮﺗﺮاﭘﯽ اﺳﺖ‪ .‬درﻣﺎن ﻓﯿﺰﯾﻮﺗﺮاﭘﯽ ﺷﺎﻣﻞ اﻣﻮاج ﻓﺮاﺻﻮت‪،‬‬
‫ﻣﺎدون ﻗﺮﻣﺰ‪ ،‬ﺗﺤﺮﯾﮏ اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ‪ ،‬ﮔﺮﻣﺎ‪ ،‬ﺳﺮﻣﺎ و ﯾﺎ ﻣﺎﺳﺎز و اﻣﺜﺎل آن ﻣﯽ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ در اﺑﺘﺪا ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ از ﮐﻤﺮﺑﻨﺪﻫﺎي ﻃﺒﯽ ﻧﺮم ﺑﺮاي ﻣﺪت‬
‫ﮐﻮﺗﺎﻫﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎﯾﺪ در ﻧﻈﺮ داﺷﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ درﻣﺎن ﻫﺎ دررﻓﺘﮕﯽ‬
‫دﯾﺴﮏ را اﺻﻼح ﻧﻤﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﺎ ﮐﺎﻫﺶ درد‪ ،‬ﺷﻤﺎ را ﺑﺮاي ﺷﺮوع‬
‫ورزش ﻫﺎي درﻣﺎﻧﯽ و ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎي روزﻣﺮه آﻣﺎده ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮﭼﻪ ﻣﺎﺳﺎژ‬
‫ﺑﺎﻋﺚ ﮐﻤﺘﺮ ﺷﺪن ﮐﻤﺮ درد ﻣﯽ ﺷﻮد اﻣﺎ در زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ دررﻓﺘﮕﯽ دﯾﺴﮏ‬
‫روﺑﺮو ﻫﺴﺘﯿﻢ‪ ،‬ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ ﺟﺎﺑﺠﺎ ﮐﺮدن آن ﺑﺎﻋﺚ ﺑﺪﺗﺮ ﺷﺪن وﺿﻌﯿﺖ‬
‫ﺑﯿﻤﺎر ﺷﺪه و ﺑﺎﯾﺪ در اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﻣﻮارد از ﻣﺎﺳﺎژ اﺟﺘﻨﺎب ﮐﺮد‪.‬‬

‫ورزﺷﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ در اﺑﺘﺪا ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺗﺠﻮﯾﺰ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﮐﺸﺸﻬﺎي آرام و‬

‫اﺻﻼح وﺿﻌﯿﺖ ﺑﺪﻧﯽ در ﻧﺸﺴﺘﻦ و اﯾﺴﺘﺎدن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﮐﺎﻫﺶ دردﻫﺎ‬
‫ورزﺷﻬﺎي ﺳﻨﮕﯿﻦ ﺗﺮي ﺑﺮاي اﻓﺰاﯾﺶ ﻗﺪرت ﻋﻀﻼﻧﯽ و اﻧﻌﻄﺎف ﻣﻔﺎﺻﻞ ﺑﮑﺎر‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎ ﺷﻤﺎ ﺑﺘﻮاﻧﯿﺪ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﯽ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺧﻮد ﺑﺎزﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬

‫دﺳﺘﻮرات ورزﺷﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻊ ﺷﺮوع ﺷﻮﻧﺪ و ﺑﺎ ﮐﺎﻫﺶ درد ﺗﻐﯿﯿﺮ داده‬
‫ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬آﻣﻮﺧﺘﻦ اﯾﻦ ورزﺷﻬﺎ و اﻧﺠﺎم آﻧﻬﺎ در ﻣﻨﺰل ﻧﻘﺶ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻬﻤﯽ را در‬
‫درﻣﺎن ﺷﻤﺎ اﯾﻔﺎ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫اﺧﯿﺮآ از روﺷﯽ ﺑﻪ ﻧﺎم ﮐﺎﯾﺮوﭘﺮاﮐﺴﯽ در درﻣﺎن ﮐﻤﺮدرد اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬

‫اﮔﺮﭼﻪ ﺑﺤﺚ در ﻣﻮرد اﯾﻦ روش درﻣﺎﻧﯽ ﺧﺎرج از ﺣﻮﺻﻠﻪ اﯾﻦ راﻫﻨﻤﺎ اﺳﺖ‪،‬‬
‫اﻣﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺑﺎﯾﺪ ﮔﻔﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ روش ﻧﯿﺰ ﺑﺮاي ﮐﻢ ﺷﺪن درد ﺑﮑﺎر‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه و ﺑﯿﻤﺎر ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺮاي اﺟﺘﻨﺎب از ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﺑﯿﻤﺎري و ﺣﺼﻮل‬
‫ﺑﻬﺒﻮدي ﺑﻪ اﺻﻼح ﻋﺎدات ﻏﻠﻂ و ﺑﻪ ﮐﺎرﮔﯿﺮي ورزش ﺑﭙﺮدازد‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ در‬
‫اﯾﻦ روش از ﺣﺮﮐﺖ دادن ﻣﻔﺎﺻﻞ ﺑﯿﺶ از ﺣﺪ ﻣﺘﻌﺎرف ﺑﺮاي درﻣﺎن‬

‫‪٧‬‬

‫‪PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactor‬‬

 ‫اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ از آن در ﻣﻮاردي ﮐﻪ دﯾﺴﮏ در رﻓﺘﻪ و روي‬
‫ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻋﺼﺒﯽ ﻓﺸﺎر آورده اﺳﺖ‪ ،‬اﺟﺘﻨﺎب ﮐﺮد‪.‬‬

‫داروﻫﺎ و ﻣﻬﺎر درد‬

‫داروﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﮐﻢ ﮐﺮدن درد ﺑﮑﺎر ﻣﯽ روﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺴﮑﻦ ﻧﺎم دارﻧﺪ‪ .‬از‬
‫داروﻫﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺳﺘﺎﻣﯿﻨﻮﻓﻦ‪ ،‬اﯾﺒﻮﺑﺮوﻓﻦ‪ ،‬ﻧﺎﭘﺮوﮐﺴﻦ‪ ،‬آﺳﭙﯿﺮﯾﻦ و در ﻣﻮارد‬
‫ﺷﺪﯾﺪ از ﻣﺨﺪرﻫﺎ ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮر اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮد‪ .‬ﮔﺎﻫﯽ ﭘﺰﺷﮏ ﺑﺮاي‬
‫ﺷﻤﺎ از ﺷﻞ ﮐﻨﻨﺪه ﻫﺎي ﻋﻀﻼﻧﯽ ﻧﯿﺰ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﺨﺎﻃﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﺪ‬
‫ﮐﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﺑﯿﺶ از ﺣﺪ از اﯾﻦ داروﻫﺎ ﯾﺎ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺗﻌﺪاد زﯾﺎدي از آﻧﻬﺎ ﻧﻪ‬
‫ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻬﺒﻮد ﺷﻤﺎ را ﺗﺴﺮﯾﻊ ﻧﻤﯽ ﮐﻨﺪ ﺑﻠﮑﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻋﻮارض ﺷﺪﯾﺪي ﺑﻪ‬
‫ﻫﻤﺮاه داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻤﺎم داروﻫﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﺗﺤﺖ ﻧﻈﺮ ﭘﺰﺷﮏ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺷﻤﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻤﺎم‬
‫داروﻫﺎﯾﯽ را ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺑﯿﻤﺎري ﻫﺎي دﯾﮕﺮ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ ﮐﻨﯿﺪ ﺑﻪ ﭘﺰﺷﮏ ﺧﻮد‬
‫اﻃﻼع دﻫﯿﺪ‪ .‬وي ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺎﯾﺪ از ﺗﺎﺛﯿﺮات داروﻫﺎ ﺑﺮ روي ﺷﻤﺎ آﮔﺎه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫داروﻫﺎي ﺿﺪ اﻟﺘﻬﺎب ﻏﯿﺮ ﮐﻮرﺗﻮﻧﯽ‬

‫اﯾﻦ داروﻫﺎ داروﻫﺎي ﻣﺴﮑﻨﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﮐﺎﻫﺶ درد ﻣﻮﺟﺐ‬

‫ﮐﺎﻫﺶ ﺗﻮرم و اﻟﺘﻬﺎب ﻧﺎﺷﯽ از دررﻓﺘﮕﯽ دﯾﺴﮏ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬آﺳﭙﯿﺮﯾﻦ‪،‬‬
‫اﯾﺒﻮﺑﺮوﻓﻦ‪ ،‬ﻧﺎﭘﺮوﮐﺴﻦ و ﺳﻠﮑﺴﯿﺐ از ﺟﻤﻠﻪ اﯾﻦ داروﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻋﻮارض‬
‫ﻣﻬﻢ اﯾﻦ داروﻫﺎ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺮاﻗﺐ آن ﺑﺎﺷﯿﺪ ﻣﺸﮑﻞ ﻣﻌﺪه و ﺧﻮﻧﺮﯾﺰي اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از اﯾﻦ داروﻫﺎ ﺑﺨﺼﻮص زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻃﻮﻻﻧﯽ ﻣﺼﺮف‬
‫ﺷﻮﻧﺪ ﺑﺎﯾﺪ ﺗﺤﺖ ﻧﻈﺮ ﭘﺰﺷﮏ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫داروﻫﺎي ﮐﻮرﺗﻮﻧﯽ‬

‫داروﻫﺎي دﯾﮕﺮي ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺿﺪ اﻟﺘﻬﺎب اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﮐﻮرﺗﻮن ﻫﺎ‬

‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﺮدﻧﯿﺰوﻟﻮن‪ ،‬ﻣﺘﯿﻞ ﭘﺮدﻧﯿﺰوﻟﻮن‪ ،‬ﺑﺘﺎﻣﺘﺎزون و دﮔﺰاﻣﺘﺎزون از ﺟﻤﻠﻪ‬
‫اﯾﻦ داروﻫﺎ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ داروﻫﺎ در ﮐﻨﺘﺮل اﻟﺘﻬﺎب و ﮐﺎﻫﺶ درد‬

‫‪٨‬‬

‫‪PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactor‬‬

 ‫ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺆﺛﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ اﻣﺎ ﺑﺪﻟﯿﻞ ﻋﻮارض ﻧﺎﻣﻄﻠﻮﺑﯽ ﮐﻪ اﯾﺠﺎد ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻓﻘﻂ‬
‫ﺑﺮاي ﮐﻨﺘﺮل دردﻫﺎي ﻣﻘﺎوم و ﺷﺪﯾﺪ ﺑﮑﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺣﺘﻤﺎ در ﻣﻮرد‬
‫ﺳﻮد و زﯾﺎن ﻣﺼﺮف اﯾﻦ داروﻫﺎ ﺑﺎ ﭘﺰﺷﮏ ﺧﻮد ﻣﺸﻮرت ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ﺗﺰرﯾﻘﺎت ﻧﺨﺎﻋﯽ‬

‫در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ درد ﺳﯿﺎﺗﯿﮏ ﺑﺴﯿﺎر ﺷﺪﯾﺪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﻃﻮري ﮐﻪ ﺑﻪ‬

‫درﻣﺎﻧﻬﺎي ﻣﻌﻤﻮل ﭘﺎﺳﺦ ﻧﺪﻫﺪ ‪ ،‬ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﺪ از اﯾﻦ روش اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬در‬
‫اﯾﻦ روش داروي ﮐﻮرﺗﻮن در ﻣﺠﺎورت رﯾﺸﻪ ﻋﺼﺒﯽ ) ﺑﯿﺮون از ﻧﺨﺎع(‬
‫ﺗﺰرﯾﻖ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻧﯿﺎز ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﺗﺰرﯾﻖ ﯾﮏ ﯾﺎ ﭼﻨﺪ ﺑﺎر ﺑﻪ ﻓﻮاﺻﻞ‬
‫زﻣﺎﻧﯽ ﻣﻌﯿﻦ ﺗﮑﺮار ﺷﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﺗﺰرﯾﻖ ﺗﻮﺳﻂ ﭘﺰﺷﮑﯽ ﮐﻪ در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ‬
‫ﻣﻬﺎرت ﻻزم را داراﺳﺖ اﻧﺠﺎم ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﻫﺪف از اﯾﻦ درﻣﺎن ﮐﺎﻫﺶ اﻟﺘﻬﺎب‬
‫ﻋﺼﺐ اﺳﺖ و ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ روﺷﻬﺎي درﻣﺎﻧﯽ دﯾﮕﺮ ﻣﺎﻧﻨﺪ ورزش دﻧﺒﺎل ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺗﺰرﯾﻖ در ﻣﺤﻞ اﯾﺠﺎد درد‬

‫ﮔﺎﻫﯽ در ﻣﺠﺎورت ﺳﺘﻮن ﻓﻘﺮات ﯾﺎ ﻟﮕﻦ ﻧﻘﺎﻃﯽ ﯾﺎﻓﺖ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ‬

‫ﺗﺤﺮﯾﮏ آن درد ﺑﯿﻤﺎر ﺷﺮوع ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﺗﺰرﯾﻖ ﮐﻮرﺗﻮن در اﯾﻦ ﻧﻮاﺣﯽ ﻣﻤﮑﻦ‬
‫اﺳﺖ ﺑﺎﻋﺚ ﮐﺎﻫﺶ درد ﺷﻮد‪ .‬اﻣﺎ در اﯾﻦ روش ﻫﻢ ﻓﻘﻂ درد ﮐﺎﻫﺶ ﻣﯽ‬
‫ﯾﺎﺑﺪ و ﺑﯿﻤﺎري دﯾﺴﮏ درﻣﺎن ﻧﻤﯽ ﺷﻮد‪.‬‬

‫درﻣﺎن ﺟﺮاﺣﯽ‬

‫ﻫﺪف در ﺟﺮاﺣﯽ دﯾﺴﮏ ﮐﻤﺮ آزاد ﮐﺮدن ﻋﺼﺐ از ﻓﺸﺎر دﯾﺴﮏ و ﺧﺎﺗﻤﻪ‬
‫ﺗﺤﺮﯾﮏ ﻋﺼﺐ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﻬﺒﻮد درد و ﺿﻌﻒ ﻋﻀﻠﻪ ﭘﺎي ﺑﯿﻤﺎر اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺷﺎﯾﻌﺘﺮﯾﻦ ﻋﻤﻞ ﺟﺮاﺣﯽ دﯾﺴﮑﮑﺘﻮﻣﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻃﯽ آن دﯾﺴﮏ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ‬
‫ﺧﺎرج ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﮔﺎﻫﯽ دﯾﺴﮑﮑﺘﻮﻣﯽ ﻧﺎﻗﺺ اﻧﺠﺎم ﻣﯽ ﮔﯿﺮد ﮐﻪ در آن ﻓﻘﻂ‬
‫ﻗﺴﻤﺘﯽ ﮐﻪ دررﻓﺘﻪ و ﺑﻪ ﻋﺼﺐ ﺳﯿﺎﺗﯿﮏ ﻓﺸﺎر ﻣﯽ آورد ﺧﺎرج ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﮔﺎﻫﯽ ﺑﺮاي دﯾﺪ ﺑﻬﺘﺮ ﻗﺴﻤﺘﯽ از ﻣﻬﺮه ﮐﻪ ﭘﺸﺖ دﯾﺴﮏ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‬
‫ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﻋﻤﻞ ﻻﻣﯿﻨﻮﺗﻮﻣﯽ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬در ﺟﺮاﺣﯽ‬

‫‪٩‬‬

‫‪PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactor‬‬

 ‫دﯾﺴﮏ ﮐﻤﺮ در ﺑﺮﺧﯽ ﻣﻮارد ﻣﯽ ﺗﻮان از آﻧﺪوﺳﮑﻮپ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮد‪ .‬ﺑﺮﺧﯽ‬
‫ﺟﺮاﺣﺎن ﻧﯿﺰ ﺑﺮاي ﺑﻪ ﺣﺪاﻗﻞ رﺳﺎﻧﺪن آﺳﯿﺐ اﺣﺘﻤﺎﻟﯽ و ﺑﺮاي ﺣﺪاﮐﺜﺮ‬
‫ﻇﺮاﻓﺖ در ﺟﺮاﺣﯽ از ﻣﯿﮑﺮوﺳﮑﻮپ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫دﯾﺴﮑﮑﺘﻮﻣﯽ را ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﺎ ﺑﯽ ﺣﺴﯽ ﻣﻮﺿﻌﯽ‪ ،‬ﺑﯽ ﺣﺴﯽ ﻧﺨﺎﻋﯽ و ﯾﺎ‬

‫ﺑﯿﻬﻮﺷﯽ ﮐﺎﻣﻞ اﻧﺠﺎم داد‪ .‬ﺑﯿﻤﺎر روي ﺷﮑﻢ ﺧﻮاﺑﯿﺪه و ﺑﺮش ﮐﻮﭼﮑﯽ در‬
‫ﭘﺎﯾﯿﻦ ﮐﻤﺮ اﯾﺠﺎد ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﻋﻀﻼت روي ﻣﻬﺮه ﻫﺎ ﺑﻪ ﮐﻨﺎر ﮐﺸﯿﺪه ﺷﺪه و در‬
‫ﺻﻮرت ﻧﯿﺎز ﮐﻤﯽ از زاﺋﺪه ﭘﺸﺘﯽ ﻣﻬﺮه ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﭘﺲ از ورود ﺑﻪ‬
‫ﮐﺎﻧﺎل ﻧﺨﺎﻋﯽ‪ ،‬رﯾﺸﻪ ﻋﺼﺐ ﺳﯿﺎﺗﯿﮏ ﮐﻪ ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر اﺳﺖ و ﻗﻄﻌﻪ دررﻓﺘﻪ‬
‫دﯾﺴﮏ ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﺷﺪه و ﻗﻄﻌﻪ دررﻓﺘﻪ ﺧﺎرج ﻣﯿﺸﻮد ﺗﺎ رﯾﺸﻪ ﻋﺼﺐ ﮐﺎﻣﻼ‬
‫آزاد ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮاي ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي از ﻋﻮد دﯾﺴﮏ‪ ،‬ﻗﺴﻤﺖ ﻣﺮﮐﺰي ﻧﯿﺰ ﺧﺎرج ﻣﯽ‬
‫ﮔﺮدد‪ .‬ﮔﺎﻫﯽ در دﯾﺴﮏ ﻫﺎي ﻗﺪﯾﻤﯽ‪ ،‬اﺳﺘﺨﻮان ﻫﺎي اﺿﺎﻓﯽ در ﭘﺸﺖ ﻣﻬﺮه‬
‫اﯾﺠﺎد ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﻓﺸﺎر روي ﻋﺼﺐ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬اﯾﻦ اﺳﺘﺨﻮﻫﺎن ﻫﺎي‬
‫اﺿﺎﻓﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺧﻮﻧﺮﯾﺰي اﯾﻦ ﺟﺮاﺣﯽ ﻧﺎﭼﯿﺰ اﺳﺖ‪.‬‬

‫دوره ﭘﺲ از ﻋﻤﻞ‬

‫اﮔﺮ درد ﺷﻤﺎ ﻋﻤﺪﺗﺎ در ﭘﺎ اﺳﺖ و ﮐﻤﺮ درد زﯾﺎدي ﻧﺪارﯾﺪ‪ ،‬ﻣﯽ ﺗﻮان‬
‫اﻧﺘﻈﺎر داﺷﺖ ﮐﻪ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﺴﯿﺎر ﺧﻮﺑﯽ از ﻋﻤﻞ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ‪ .‬ﺟﺮاح ﻗﺒﻞ از ﻋﻤﻞ‬
‫ﻣﻌﺎﯾﻨﺎﺗﯽ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﯽ آورد ﺗﺎ ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺷﻮد ﮐﻪ دﯾﺴﮏ در رﻓﺘﻪ روي رﯾﺸﻪ‬
‫ﻋﺼﺒﯽ ﺷﻤﺎ ﻓﺸﺎر آورده و ﻋﺎﻣﻞ درد ﺷﻤﺎﺳﺖ‪ .‬ﯾﮑﯽ از اﯾﻦ ﻣﻌﺎﯾﻨﺎت ﺑﺎﻻ‬
‫آوردن ﭘﺎي ﺷﻤﺎﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ اﯾﻦ ﻋﻤﻞ ﻣﻮﺟﺐ اﯾﺠﺎد درد ﺗﯿﺮ ﮐﺸﻨﺪه از ﮐﻤﺮ ﺑﻪ‬
‫ﺳﻤﺖ ﭘﺎ ﺷﻮد‪ ،‬ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه آن اﺳﺖ ﮐﻪ رﯾﺸﻪ ﻋﺼﺐ ﺳﯿﺎﺗﯿﮏ ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ‬
‫دﯾﺴﮏ ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر اﺳﺖ و ﺑﺎ ﺑﺮداﺷﺘﻦ دﯾﺴﮏ درد ﺷﻤﺎ ﺑﺮﻃﺮف ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ در ﻣﻌﺎﯾﻨﻪ ﺑﺎﻟﯿﻨﯽ ﻗﺪرت ﺣﺮﮐﺘﯽ اﻧﮕﺸﺘﺎن و ﭘﺎي ﺷﻤﺎ ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﯽ‬
‫ﺷﻮد ﮐﻪ وﺟﻮد ﺿﻌﻒ در آﻧﻬﺎ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﺟﺮاﺣﯽ اﺳﺖ‪ .‬در‬
‫ﺻﻮرت ﻣﺜﺒﺖ ﺑﻮدن اﯾﻦ ﻣﻌﺎﯾﻨﺎت‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎل ﺑﻬﺒﻮدي ﺷﻤﺎ ﺑﺎ ﻋﻤﻞ ﺟﺮاﺣﯽ‬
‫‪ 90%‬اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﭼﻪ ﻧﺒﺎﯾﺪ اﻧﺘﻈﺎر داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﺪ ﮐﻪ ﻫﯿﭻ وﻗﺖ درد ﺑﻪ‬
‫ﺳﺮاﻏﺘﺎن ﻧﯿﺎﯾﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﭘﺲ از ﻋﻤﻞ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﯽ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺧﻮد ﺑﺮﻣﯽ ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬

‫‪١٠‬‬

‫‪PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactor‬‬

 ‫اﻏﻠﺐ ﺑﯿﻤﺎران ﭘﺲ از ﻋﻤﻞ ﺟﺮاﺣﯽ دﯾﺴﮏ ﻋﺎرﺿﻪ اي ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ‬
‫ﻋﻮارﺿﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﻔﻮﻧﺖ‪ ،‬ﺧﻮﻧﺮﯾﺰي و ﯾﺎ ﭘﺎرﮔﯽ ﻻﯾﻪ ﻣﺤﺎﻓﻆ رﯾﺸﻪ ﻫﺎي‬
‫ﻋﺼﺒﯽ) ﺳﺨﺖ ﺷﺎﻣﻪ( ﺑﻨﺪرت ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﭘﯿﺶ ﺑﯿﺎﯾﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ﻗﺎﺑﻞ درﻣﺎن‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﯿﮑﺮوﺳﮑﻮپ در ﻋﻤﻞ ﺟﺮاﺣﯽ اﺣﺘﻤﺎل ﺑﺮوز اﯾﻦ ﻋﻮارض‬
‫را ﺑﺨﺼﻮص آﺳﯿﺐ ﺑﻪ ﻋﺼﺐ را ﺑﺴﯿﺎر ﮐﻢ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ اﺣﺘﻤﺎل ﻫﻢ‬
‫وﺟﻮد دارد ﮐﻪ دﯾﺴﮏ ﺷﻤﺎ ﻣﺠﺪدا در ﺑﺮود‪ .‬ﻋﻮد دﯾﺴﮏ در ‪ 5%‬اﻓﺮاد‬
‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎ اﻧﺠﺎم ورزﺷﻬﺎي ﻣﻨﺎﺳﺐ و اﺟﺘﻨﺎب از ﮐﺎرﻫﺎي ﺑﺴﯿﺎر‬
‫ﺳﻨﮕﯿﻦ و ﻏﯿﺮ ﻋﺎدي‪ ،‬ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﺪ اﯾﻦ اﺣﺘﻤﺎل را ﮐﺎﻫﺶ دﻫﯿﺪ‪.‬‬

‫از ﭘﺰﺷﮏ ﺧﻮد در ﻣﻮرد ﻣﺤﺪودﯾﺖ ﻫﺎي ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﯽ ﭘﺲ از ﻋﻤﻞ ﺟﺮاﺣﯽ‬

‫ﺳﺆال ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﭘﺲ از ﺑﺎزﮔﺸﺖ از اﺗﺎق ﻋﻤﻞ و رﻓﻊ ﺑﯿﻬﻮﺷﯽ‪ ،‬ﺑﺪ ﻧﯿﺴﺖ ﺑﯿﻤﺎر‬
‫از ﺗﺨﺖ ﭘﺎﯾﯿﻦ آﻣﺪه و ﭼﻨﺪ ﻗﺪم راه ﺑﺮود‪ .‬اﻏﻠﺐ ﺑﯿﻤﺎران ‪ 24‬ﺳﺎﻋﺖ ﭘﺲ از‬
‫ﻋﻤﻞ ﺟﺮاﺣﯽ از ﺑﯿﻤﺎرﺳﺘﺎن ﺗﺮﺧﯿﺺ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺗﻌﺪادي ﻫﻢ ﻫﻤﺎن روز و‬
‫ﭼﻨﺪ ﺳﺎﻋﺖ ﭘﺲ از ﻋﻤﻞ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺮﺧﯿﺺ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫در دوره ﻧﻘﺎﻫﺖ از راﻧﻨﺪﮔﯽ‪ ،‬ﻧﺸﺴﺘﻦ ﻃﻮﻻﻧﯽ‪ ،‬ﺑﻠﻨﺪ ﮐﺮدن اﺟﺴﺎم ﺳﻨﮕﯿﻦ‬
‫و ﺧﻢ ﺷﺪن ﺑﻪ ﺟﻠﻮ در ‪ 4‬ﻫﻔﺘﻪ اول ﭘﺲ از ﻋﻤﻞ ﺧﻮدداري ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﯽ‬
‫ﺑﯿﻤﺎران از ﯾﮏ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺗﻮاﻧﺒﺨﺸﯽ ﭘﺲ از ﻋﻤﻞ ﺳﻮد ﻣﯽ ﺑﺮﻧﺪ‪ .‬ﺷﻤﺎ ﺑﺎﯾﺪ در‬
‫ﻣﻮرد ورزﺷﻬﺎي ﻻزم ﺑﺮاي ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي از ﻋﻮد دﯾﺴﮏ از ﭘﺰﺷﮏ ﺧﻮد ﺳﺆال‬
‫ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ﭼﻪ ﺑﯿﻤﺎراﻧﯽ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﺟﺮاﺣﯽ اورژاﻧﺲ ﻧﯿﺎز دارﻧﺪ؟‬

‫ﻧﺪرﺗﺎ دﯾﺴﮑﻬﺎي ﺑﺴﯿﺎر ﺷﺪﯾﺪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ روي رﯾﺸﻪ ﻫﺎي ﻋﺼﺒﯽ ﮐﻪ‬
‫ﻣﺴﺌﻮل ﮐﻨﺘﺮل ادرار و ﻣﺪﻓﻮع ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻓﺸﺎر آورده و ﺑﺎﻋﺚ ﺷﻮﻧﺪ ﺑﯿﻤﺎر دﭼﺎر‬
‫اﺣﺘﺒﺎس ﯾﺎ ﺑﯽ اﺧﺘﯿﺎري ادرار و ﻣﺪﻓﻮع ﺷﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﺑﯿﻤﺎران ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ دﭼﺎر‬
‫ﺑﯽ ﺣﺴﯽ و ﮔﺰﮔﺰ ﻧﺎﺣﯿﻪ ﺗﻨﺎﺳﻠﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﯿﻤﺎر ﺑﺎﯾﺪ ﻓﻮرا‬
‫ﺗﺤﺖ ﻋﻤﻞ ﺟﺮاﺣﯽ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد‪ .‬ﻋﻤﻞ ﺟﺮاﺣﯽ اﮔﺮ ﭼﻪ دردﻫﺎي ﺑﯿﻤﺎر را‬

‫‪١١‬‬

‫‪PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactor‬‬

 ‫ﺑﻬﺒﻮد ﻣﯽ ﺑﺨﺸﺪ‪ ،‬اﻣﺎ در ﺻﻮرت ﺗﺎﺧﯿﺮ‪ ،‬اﺧﺘﯿﺎر ادرار و ﻣﺪﻓﻮع ﺑﺮﮔﺸﺖ‬
‫ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ در ﺻﻮرت ﺑﺮوز اﺧﺘﻼل در ﻋﻤﻞ دﻓﻊ ادرار و‬
‫ﻣﺪﻓﻮع ﻫﺮ ﭼﻪ ﺳﺮﯾﻌﺘﺮ ﺑﺎ ﭘﺰﺷﮏ ﺧﻮد ﺗﻤﺎس ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ‪.‬‬

‫ﺍﻳﻦ ﺭﺍﻫﻨﻤﺎ ﺻﺮﻓﺎ ﺑﺮﺍﻱ ﺍﻓﺰﺍﻳﺶ ﺍﻃﻼﻋﺎﺕ ﻋﻤـﻮﻣﻲ ﺑﻴﻤـﺎﺭﺍﻥ ﺗﻬﻴـﻪ ﺷـﺪﻩ ﻭ ﺑـﺮﺍﻱ ﺗﻬﻴـﻪ ﺁﻥ ﺍﺯ‬
‫ﺍﻃﻼﻋﺎﺕ ﺍﻧﺠﻤﻦ ﺳﺘﻮﻥ ﻓﻘﺮﺍﺕ ﺍﻣﺮﻳﮑﺎ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺟﻪ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ ﮐـﻪ ﺑـﺮﺍﻱ‬
‫ﺩﺭﻣﺎﻥ ﮐﻤﺮ ﺩﺭﺩ ﺧﻮﺩ ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺴﺖ ﻋﻼﻭﻩ ﺑﺮ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺍﺯ ﺍﻳﻦ ﺭﺍﻫﻨﻤﺎ ﺑﺎ ﭘﺰﺷـﮑﺘﺎﻥ ﻧﻴـﺰ ﻣﺸـﻮﺭﺕ‬
‫ﮐﻨﻴﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺮﺍﻱ ﺍﻃﻼﻋﺎﺕ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎ ﻧﺸﺎﻧﻲ ﺯﻳﺮ ﺗﻤﺎﺱ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪:‬‬

‫ﻣﻄﺐ ﺩﮐﺘﺮ ﺩﺍﺭﻳﻮﺵ ﻧﺎﻭﻳﺎﻓﺮ‬
‫ﻣﺘﺨﺼﺺ ﺟﺮﺍﺣﻲ ﻣﻐﺰ ﻭ ﺍﻋﺼﺎﺏ ﻭ ﺳﺘﻮﻥ ﻓﻘﺮﺍﺕ‬
‫ﺗﻬﺮﺍﻥ ﺧﻴﺎﺑﺎﻥ ﺷﻴﺦ ﺑﻬﺎﺋﻲ‪ ،‬ﺑﻴﻦ ﺧﻴﺎﺑﺎﻥ ﻣﻼﺻﺪﺭﺍ ﻭ ﺑﺰﺭﮔﺮﺍﻩ ﺷﻬﻴﺪ ﻫﻤﺖ‪ ،‬ﻧﺒﺶ ﮐﻮﭼﻪ ﻧﺼﺮﺗﻲ‪،‬‬
‫ﭘﻼﮎ ‪ ,۲‬ﻃﺒﻘﻪ ‪ ،۱‬ﻭﺍﺣﺪ ‪.۵‬‬
‫ﺗﻠﻔﻦ‪۰۲۱-۸۸۶۰۷۴۵۰ :‬‬
‫‪web site: www.naviafar.com‬‬
‫‪e-mail: info@naviafar.com‬‬

‫‪١٢‬‬

‫‪PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactor‬‬