Professional Documents
Culture Documents
Ark Kaynaği İle Bi̇rleşti̇ri̇len Aisi 316 L Östeni̇ti̇k Paslanmaz Çeli̇k Levhalarin İçyapi Ve Mekani̇k Özelli̇kleri̇n İncelenmesi̇
Ark Kaynaği İle Bi̇rleşti̇ri̇len Aisi 316 L Östeni̇ti̇k Paslanmaz Çeli̇k Levhalarin İçyapi Ve Mekani̇k Özelli̇kleri̇n İncelenmesi̇
ISBN: 978-625-7720-11-3
ÖZET
Bu çalışmada, ergimeyen (tungsten-TIG) ve ergiyen elektrotla (MIG/MAG) kaynak
yöntemleri kullanılarak birleştirilen 6 mm kalınlığındaki AISI 316L östenitik paslanmaz
çelik plakalarda kullanılan koruyucu gaz çeşidinin ve pasolarda uygulanan kaynak akım
değerlerinin (malzemeye ısı girdisinin), kaynak dikişinin mikro-makro yapısına ve
mukavemetine olan etkisi ele alınmıştır. Koruyucu gaz parametreleri %100 Argon (Ar) ve
Karışım-212 (%84 Ar, %12 CO2 ve %4 O2) seçilmiş ve her bir koruyucu gaz altında üç
değişik ısı girdisi uygulanmıştır. Kaynak dikişlerinde gözlemsel, ultrasonik muayene,
taramalı elektron mikroskobu ile kaynak kesiti mikro yapı ve kaynak-ana metal nüfuziyet
kontrolleri gerçekleştirilmiştir. Kaynak dikişi ve ısıdan etkilenmiş bölge (ITAB) üzerinde
yüzey sertlik ölçümleri yapılarak, kaynak bölgesinde sertlik değerleri ve değişimi
gözlemlenmiş, ayrıca, kaynaklı plakaların çekme testi gerçekleştirilerek, kaynaklı plakaların
çekme dayanımındaki değişim incelenmiştir. %100 Argon gazının TIG kaynak yönteminde
kullanılmasının çekme testinde, çekme mukavemetini artırdığı gözlemlenmiştir.
Numunelerin mikro-sertlik incelemelerinde kaynak bölgesi kısımlarında sertlik tüm
numunelerde genellikle dengeli düzeyde olduğu görülmüştür. En yüksek sertlik değerine
%100 Argon gazı ile yüksek amper (ısı girdisi) ile elde edildiği görülmüştür. ITAB
bölgesinde tanelerin soğuma morfolojisine uygun şekilde kaynak bölgesinden ana metal
(kaynaksız bölge) tarafına doğru dallandığı, kaynak bölgesinde ise sınırları daha belirgin ve
ITAB bölgesine göre daha küçük boyutlu taneler oluştuğu görülmüştür. Aynı koruyucu gaz
kullanılan numunelerin, kendi aralarında çekme mukavemetleri analiz edildiğinde, en düşük
ısı girdisi (85/145/165 amper değerleri) ile yapılan kaynağa sahip plakanın en yüksek çekme
dayanımına sahip olduğu gözlemlenmiştir.
Anahtar Kelimeler: ark kaynağı, östenitik paslanmaz çelik, AISI 316L, kaynak
karakterizasyonu
ABSTRACT
In this study, the effect of type of shielding gas used in 6 mm thick AISI 316L austenitic
stainless steel plates combined with non-melt (tungsten-TIG) and melt electrode (MIG /
MAG) welding methods and the welding current values applied in the passes (heat input to
the material) on the micro and macro structure and their tensile strength are discussed.
279
INTERNATIONAL BLACK SEA COASTLINE COUNTRIES SYMPOSIUM - 5
Shielding gas parameters were selected as 100% Argon (Ar) and Mixture-212 (84% Ar, 12%
CO2 and 4% O2) and three different heat inputs were applied under each shielding gas
application. Visual, ultrasonic examination, scanning electron microscope and weld cross-
section microstructure and weld-base metal penetration examinations were performed on
weld seams. Surface hardness measurements were made on the weld seams and heat affected
zone (HAZ-ITAB), and the hardness values and changes in the weld zone were observed. In
addition, the tensile tests of the welded plates were performed and the change in the tensile
strength of the welded plates was examined. It has been observed that the use of 100% Argon
gas in TIG welding method increases the tensile strength of the plate. In the micro-hardness
examinations of the samples, it was observed that the hardness in the weld zone was
generally at a balanced level in all samples. It was seen that the highest hardness value was
obtained with 100% Argon gas with high ampere (heat input). In the HAZ region, it was
observed that the grains branched from the weld region to the base metal (unwelded region)
side in accordance with the cooling morphology. In the weld region, more distinct
boundaries and smaller sized grains were formed compared to the HAZ region. When the
tensile strengths of the samples using the same shielding gas are analyzed, it was observed
that the welding plate made with the lowest heat input (85/145/165 ampere values) has the
highest tensile strength.
Keywords: arc welding, austenitic stainless steel, AISI 316L, weld characterization
GİRİŞ
Paslanmaz çelikler, korozyon direncinin büyük önem arz ettiği alanlarda yaygın olarak kullanılan
önemli mühendislik malzemeleridir. Aynı zamanda, yüksek derecede şekillendirme yeteneğine
sahiptir ve karmaşık-derin geometrilerin üretilmesine imkân sağlar (Kanbollu, 1996). Özellikle,
tabakanın şekillendirilebilme kabiliyetinin belirlenmesi, kalıp düzeltmelerini azaltmak için oldukça
önemlidir. Sonucunda, üretim maliyeti büyük ölçüde azaltılabilir. Bu bağlamda sac metal
malzemelerin fizibilitesini hem deneysel hem de teorik olarak inceleyen çok sayıda çalışma
bulunmaktadır. Bu amaçla özel deneysel teknikler oluşturulmuştur. Bu süreçte, sac malzemelerin
şekil verme kabiliyetini belirlemek için günümüzde yaygın olarak kullanılan sınır diyagramları
oluşturma, malzemelerin uzamasının belirlenmesine olanak sağlar (Kurt, 1988; Gültekin, 1991; Bos,
2007).
Ferritik, östenitik, martenzitik, dubleks ve çökeltme ile sertleştirilmiş paslanmaz çelikler olmak üzere
beş farklı grupta üretilmektedir. En yaygın kullanılan grup östenitik paslanmaz çeliklerdir.
Östenitik paslanmaz çelik ailesi içinde en fazla kullanılan türler, 304 ve 316 serileridir. Her iki seri,
yaklaşık olarak %18 oranında krom (Cr) ve %8 oranında nikel (Ni) içerir. Krom ve nikelin yapıda
(bu miktarda) bulunması ve atmosferin etkisi, yüzeyde krom-oksit (Cr2O3) şeklinde pasif film
tabakasının meydana gelmesini sağlar. Bu pasif film tabakası, aslında, malzemeye “paslanmaz”
ismini verdiren tabakadır. Malzeme bu hâli ile, başta kimya sektörü olmak üzere, birçok alanda
korozif ortamda ihtiyaca cevap verebilmektedir.
Östenitik paslanmaz çeliklerdeki krom oksit tabakası, redüksiyonun gerçekleştiği bazı korozif
ortamlarda kolayca zarar görmekte ve ortadan kaybolabilmektedir. Bu durumda, başta çukurcuk
korozyonu (pitting) olmak üzere birtakım problemlerin önünü açabilmektedir. Çukurcuk
korozyonunu engellemek ya da azaltmak amacıyla, kimyasal kompozisyona Molibden (Mo)
eklemesi yapılır. 304 serisine %2 oranında Mo eklenmesi durumunda, serinin adı, 304’den 316’ya
değişir.
280
INTERNATIONAL BLACK SEA COASTLINE COUNTRIES SYMPOSIUM - 5
Paslanmaz çeliklerin endüstride kullanımı, daha ziyade, korozif ortamlara karşı üstün
kabiliyetlerinden kaynaklanmaktadır. Fakat, paslanmaz malzemenin belirli bir ekipman formuna
(tank, boru vs.) sahip olabilmesi için, kaynaklı işleme tabi tutulması gerekir. Malzemede bulunan
kromun karbona karşı yüksek ilgisi bulunur ve yeterli oranda karbonla buluştuğunda, tane sınırında
krom-karbür (Cr3C2) bileşiğini oluşturur. Bu durum, bir nevi, kromun asli görevinden uzaklaşmasına
neden olur. Bu bileşiğin meydana gelmemesi için, karbonun kompozisyonda oranının düşürülmesi
gerekir. 304L ve 316L serilerinde yer alan L son eki, karbon oranının kompozisyonda %0,08’den
%0,03’e düşürüldüğünü göstermektedir. Karbon azaltma prosesi zor olduğu için, karbon oranı düşük
olan östenitik paslanmaz çelikler, kendi ailesi içinde daha pahalıdır.
Paslanmaz çeliklerin kaynak dikişlerinde ve dikişe yakın bölgelerde istenilen özellik, kimyasal
kompozisyon, sertlik ve mekanik özellikler olarak, ana yapının özelliklerine haiz olmasıdır. Eğer,
ana malzemenin karakteristik özelliği, kaynak dikiş bölgesi ve yakınında önemli derecede
değişiyorsa, bu durum, pasif film tabakasının bu bölgelerde kesintiye uğrayacağını ve mekanik
etkilerin de etkisiyle, bu bölgelerde korozyonun lokal bazda artış göstereceğini belirtir. Çünkü,
kaynak edilmiş malzeme, bu hâli ile, ana metali katot, kaynak bölgesi anot görevi görecektir. Bu
yüzden, paslanmaz malzemelerin kaynak yöntemi, kullanılan koruyucu gaz ve sürekliliği, ergiyen
elektrotun kimyasal kompozisyonu ve malzemeye verilen kaynak ısısı girdisi, önemli seçim
parametreleri olmaktadır. Şekil 1’de, bir fosforik asit tank karıştırıcısında kullanılan AISI 316L
dikişli paslanmaz boru profilde, kaynak dikişinin anot görevi görerek komple korozyona uğradığı
görülmektedir.
Son yıllarda paslanmaz çelik kaynaklarında ark kaynak yöntemi kullanılmaktadır. Kullanılan ark
kaynak yöntemleri içerisinde en çok tercih edilen, TIG kaynak yöntemidir. Birtakım sınırlamalar
dışında farklı çelikler için kullanılan tüm kaynak türleri paslanmaz çelikler için de kullanılır.
Paslanmaz çelikler elektrik ark kaynağı, TIG kaynak yöntemi, MIG kaynak yöntemi, toz altı kaynak
yöntemi, plazma kaynak yöntemi ve lazer ışın kaynağı ile kaynaklanması mümkündür (Eryürek,
2003).
TIG kaynağı, genellikle, alüminyum, magnezyum, bakır ve diğer demir dışı metaller gibi, kaynak
edilmesi zor olan malzemelerin kaynağında kullanılır (Hicken, 1993).
Bu çalışmada, 6 mm kalınlığındaki AISI 316L östenitik paslanmaz çelik plakalarda üç pasoda TIG
ve MIG/MAG kaynak yöntemleriyle kaynak uygulaması yerine getirilmiştir. Her bir kaynak
yönteminde, pasolarda uygulanan amper değerleri değiştirilmiş ve sonuçta düşük, orta ve düşük
amperde kaynak edilmiş plakalar üretilmiştir. Tahribatsız ve tahribatlı muayeneler yerine getirilerek,
281
INTERNATIONAL BLACK SEA COASTLINE COUNTRIES SYMPOSIUM - 5
uygulanan yöntem ve ısı girdisine göre malzeme mikro yapısındaki ve mekanik değerlerdeki değişim
analiz edilmiştir.
MATERYAL VE METOD
Çalışmada kullanılan malzeme AISI 316L kalite malzemedir, malzeme kalınlığı 6 mm’dir. AISI
316L paslanmaz çelik malzemenin kimyasal bileşimi Tablo 1’de verilmiştir.
Tablo 1. AISI 316L Kalite Çeliğinin Kimyasal Bileşimi (Aichele, 2001).
C Mn Cr Si P S Ni Mo Cu N Co
0.023 1,27 16-17 0,44 0.034 0.021 9-10,5 2,13 0,45 0,043 0,16
Çalışmada kaynak için 8 adım kullanılmıştır. Bu çalışmaya başlanırken ilk adım olarak plakaların
deneysel çalışmalara uygun kesim, Şekil 2’deki gibi yapılmıştır. Kesim işlemi yapılırken hadde
yönüne dikkat edilmiştir.
282
INTERNATIONAL BLACK SEA COASTLINE COUNTRIES SYMPOSIUM - 5
4. adımda, farklı opsiyonların hangisinin uygulaması yapılacak ise, uygulamayı yapacağımız plaka
üzerine tanımlama, Şekil 5’deki gibi yapılmıştır.
5. adımda, koruyucu gaz seçimi gerçekleştirilmiş olup, kaynak türüne uygun olacak debide gaz,
Şekil 6’daki gibi verilmiştir (Aydın, 2002).
283
INTERNATIONAL BLACK SEA COASTLINE COUNTRIES SYMPOSIUM - 5
284
INTERNATIONAL BLACK SEA COASTLINE COUNTRIES SYMPOSIUM - 5
a. b.
Şekil 9. a. Zwick/Roel Z600 test cihazı, b. Nikon SMZ 800N model optik mikroskop.
BULGULAR VE TARTIŞMA
Mekanik Özellikler ve Çekme Testi Sonuçları
AISI 316L östenitik paslanmaz çelik ana malzeme çekme mukavemet değeri 485 MPa’dır. Kaynaklı
numunelerin çekme testleri gerçekleştirildiğinde, tüm kaynaklı plakaların ana metale göre daha
yüksek çekme dayanımına sahip olduğu tespit edilmiştir (Şekil 10). Paslanmaz malzemelerin
kullanım amacı, daha çok korozyon problemlerine yönelik olduğu için, ana metale en yakın değerin
elde edildiği Argon 2. numunenin ve Karışım-212’ye ait 6. numunenin çekme dayanımlarının ana
metale daha yakın olduğu görülmektedir. Argon koruyucu gazı ile elde edilen kaynak dikişlerinin
daha gözeneksiz olduğu tespit edilmiştir.
583,6 572,9
600
549,3 550,3 553,2
529,7
550
485
500
450
400
Ana metal %100 Ar %100 Ar %100 Ar Karışım 212 Karışım 212 Karışım 212
316L Düşük Normal Yüksek Düşük Orta Amper Yüksek
Amper Amper 2. Amper 3. Amper 4. 5. Numune Amper
1.Numune Numune Numune Numune 6.Numune
Numuneler
285
INTERNATIONAL BLACK SEA COASTLINE COUNTRIES SYMPOSIUM - 5
Future-Tech FM700 marka cihaz ile mikrosertlik ölçümleri kaynak metali merkezinden başlayarak
ana metale doğru 300 gr yük altında Şekil 11’de yer alan şablona göre 10 farklı noktadan
uygulanmıştır.
AISI 316L östenitik paslanmaz çeliklerin TIG kaynak yönteminde koruyucu gaz olarak %100 Argon
kullanılması ile kaynatılması sonrasında 1, 2 ve 3 numaralı numunelere ait 10 noktadan alınan sertlik
ölçümlerinin dağılım grafiği Şekil 12’de verilmiştir.
286
INTERNATIONAL BLACK SEA COASTLINE COUNTRIES SYMPOSIUM - 5
%100 Argon
210,00
Sertlik(HV) 200,00
190,00
180,00
170,00
160,00
150,00
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.
Nokta Nokta Nokta Nokta Nokta Nokta Nokta Nokta Nokta Nokta
Noktalar
%100 Ar Düşük Amper 1.Numune
%100 Ar Normal Amper 2. Numune
%100 Ar Yüksek Amper 3. Numune
AISI 316L östenitik paslanmaz çeliklerin TIG kaynak yönteminde koruyucu gaz olarak Karışım 212
gazı kullanılması ile kaynatılması sonrasında 4, 5 ve 6 numaralı numunelere ait 10 noktadan alınan
sertlik ölçümlerinin dağılım grafiği Şekil 13’de verilmiştir.
190,00
180,00
170,00
160,00
150,00
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.
Nokta Nokta Nokta Nokta Nokta Nokta Nokta Nokta Nokta Nokta
Noktalar
TIG kaynak yöntemi ile birleştirilen numunelerin makroyapı ve baz metal, ITAB, kaynak bölgesi
mikroyapı fotoğrafları Şekil 14-19’da gösterilmektedir. Tüm kaynaklı numuneler kaynak işlemi
sonrasında kendiliğinden soğumaya bırakılmış olup, soğuma morfolojisine uygun olarak ana
metalden kaynak tarafına doğru tane yapılarının değiştiği görülmektedir (Çavuşoğlu, 1997; Aslan ve
Eroğlu, 2001; Shome, 2006).
287
INTERNATIONAL BLACK SEA COASTLINE COUNTRIES SYMPOSIUM - 5
Şekil 14. 1. numune makro ve mikroyapı görüntüleri (%100 Argon 85-145-165 Amper).
Şekil 15. 2. numune makroyapı ve mikroyapı görüntüleri (%100 Argon 90-155-175 Amper).
288
INTERNATIONAL BLACK SEA COASTLINE COUNTRIES SYMPOSIUM - 5
Şekil 16. 3. numune makroyapı ve mikroyapı görüntüleri (%100 Argon 95-165-185 Amper).
Şekil 17. 4. numune makroyapı ve mikroyapı görüntüleri (Karışım 212 90-140-160 Amper).
289
INTERNATIONAL BLACK SEA COASTLINE COUNTRIES SYMPOSIUM - 5
Şekil 18. 5. Numune makroyapı ve mikroyapı görüntüleri (Karışım 212 100-150-170 Amper).
Şekil 19. 6. Numune makroyapı ve mikroyapı görüntüleri (Karışım 212 110-160-180 Amper).
290
INTERNATIONAL BLACK SEA COASTLINE COUNTRIES SYMPOSIUM - 5
SONUÇLAR VE ÖNERİLER
AISI 316 L östenitik paslanmaz çeliğin koruyucu gaz (%100 Ar, Karışım 212) ve ısı girdisi
değişkenleri ve 6 mm 316L ilave metal kullanılarak TIG kaynak yöntemi ile kaynaklanmasıyla;
1. Çekme testi sonrasında çekilen tüm çekme numunelerin çekme mukavemet sonuçlarının ana
malzemenin mukavemet değerinden kaynak bölgesinde mukavemet değerinin yüksek
olduğu görülmüştür.
2. %100 Argon koruyucu gaz kullanılan numunelerin neredeyse tamamının çekme mukavemet
değerlerinin, aynı ısı girdisi ve koruyucu gaz olarak Karışım 212 gazı ile kaynağı yapılmış
numunelere göre daha yüksek olduğu gözlemlenmiştir.
3. 212 Karışım gazı ile kaynaklanan plakaların, argonla kaynaklanan plakalara göre
nufüziyetinin daha az olduğu görülmüştür.
4. %100 Argon koruyucu gaz kullanılan numunelerin çekme mukavemet değerleri kendi aralarında
kıyaslandığında 85/145/165 Amper ısı girdisi ile kaynaklanan numuneni tüm numuneler içerisinde en
yüksek çekme mukavemet değerine sahip olduğu tespit edilmiştir.
5. Numunelerin mikrosertlik incelemelerinde kaynak bölgesi ile ana metal arasında sertlik genellikle
aynı seviyede görülmektedir, bununla birlikte bazı noktasal artma ve azalmalar fark edilmektedir.
Kaynak işleminin 3 pasoda yapılması ile pasolar arasındaki geçiş ve ITAB bölgesindeki ısıl etkiden
kaynaklı olduğu değerlendirilmektedir.
6. En yüksek sertlik değerlerine %100 Argon koruyucu gaz ve 95/165/185 Amper ısı girdisi ile kaynağı
yapılmış olan 3 nolu numunenin 2. mikrosertlik ölçüm noktasında çıktığı görülmektedir.
7. Tüm numunelere ait mikroyapı incelemelerinde; ana malzemede tane yapısının stabil ve
küresele yakın grafit seviyede parçacıklar şeklinde olduğu, ITAB bölgesinde tanelerin
soğuma morfolojisine uygun şekilde kaynak bölgesinden tarafa dallandığı, kaynak
bölgesinde ise sınırları daha belirgin ve ITAB bölgesine göre daha küçük boyutlu taneler
oluştuğu görülmüştür.
291
INTERNATIONAL BLACK SEA COASTLINE COUNTRIES SYMPOSIUM - 5
KAYNAKÇA
1. Kanbollu S 1996. “Östenitik Krom Nikelli Paslanmaz Çeliklerin Kaynak Özellikleri”, Yüksek
Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
2. Kurt U 1988. “Paslanmaz Çelik Kaynak Özelliklerinin İncelenmesi”, Yüksek Lisans Tezi,
Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
3. Gültekin N 1991. “Kaynak Tekniği”, Engin Ofset, S 85-200, İstanbul.
4. Bos E 2007. “Ark Esaslı Kaynak Yöntemleriyle Kaynak İşleminde Isı Tüketimi ile Malzeme
Kalınlık İlişkisinin İncelenmesi”, Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi Fen
Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
5. Eryürek B 2003. “Gazaltı Kaynağı”, Askaynak Yayınları.
6. Hicken GK 1993. “Gas-Tungsten Arc Welding”, ASM Handbook, Vol. G. 190-193.
7. Aichele G 2001. “Kaynak ve Kesme Teknolojisinde Parametre ve Değer Tabloları”, Birsen
Yayınevi, İstanbul.
8. Aydın T 2002. “Paslanmaz Çeliklerin MIG Kaynağında Kullanılan Gazlar ve Etkileri”,
Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü.
9. Ural M, Kaluç E 1996. “Paslanmaz Çeliklerin TIG Yöntemi ile Kaynağı”, Metal Makine, 12-
20.
10. https://www.zwickroell.com/en/products Zwick/Roel Z600 Çekme Test Cihazı.
11. https://www.mccrone.com/product/nikon-smz800/ Nikon SMZ 800 Optik Mikroskop.
12. https://bircelik.com/tr/kategori/316l-1-4404- AISI 316L Çekme Mukavemeti
13. Çavuşoğlu İ 1997. “Çeliklerin Kaynağında Isıl İşlemlerin Isı Etkisi Altında Kalan Bölgedeki
Oluşumlara Etkisi”, Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü.
14. Aslan S, Eroğlu M 2001. “Düşük Karbonlu Bir Çelikte Molibden'in ITAB’ın
Mikroyapısı ve Mekanik Özelliklerine Etkisi”, Kaynak Teknolojileri III. Ulusal Kongresi
Bildiriler Kitabı, İstanbul.
15. Shome M 2006. “Effect Of Heat-Input On Austenite Grain Size in the Heat-Affected Zone of
HSLA-100 Steel”, Materials Science and Engineering A.,
https://doi.org/10.1016/j.msea.2006.09.085, Elsevier BV.
292
ABOUT SYMPOSIUM
ORGANIIZATION
BLACK SEA NETWORK FOR INTERCULTURAL COMMUNICATIONS
(BIC)
PARTICIPANT INSTITUTES
Atlas International Journal
Ejons International Journal
HONORARY HEAD
Mr. ÖMER ÜNAL- City Mayor of Filyos
ORGANIZATION COMMITTEE
Dr. Abbas KARAAGACLI
Dr. Bulent HANER
Zhuldyz SAKHI
LANGUAGES
Turkish, English, Russian
INTERNATIONAL PARTICIPANTS
Turkey,
SCIENCE COMMITTEE
Prof. Dr. Ali Bilgili
Ankara University
1040-1100
• Azerbaijan Local Time
0840-0900
• Bulgaria Local Time
0840-0900
• Ukraine Local Time
1040-1100
• Georgia Local Time
Head of Symposium
DR. ABBAS KARAAĞAÇLI
Head of Black Sea Strategic
Research and Application Center
Giresun University