TichphanXacdinh 2022

Tích phân xác định
Phan Xuân Thành
xxxx
Viện Toán ứng dụng và Tin học
http://sami.hust.edu.vn
Trường Đại học Bách Khoa Hà nội
xxxx
https://sites.google.com/site/phanxuanthanh81
e-mail: thanh.phanxuan@hust.edu.vn
11/2022
Phan Xuân Thành (HUST) Tích phân xác định 11/2022 1 / 44
Nội dung
1 Tích phân xác định
2 Phương pháp tính tích phân xác định
3 Ứng dụng của tích phân xác định

Nội dung

Bài toán tính diện tích hình thang cong



Định nghĩa tích phân xác định
Định nghĩa
Cho hàm số f (x) xác định và bị chặn trên [a, b].

Định nghĩa
• Chia [a, b] thành n đoạn nhỏ bởi phân hoạch a = x0 < x1 < . . . < xn = b

Định nghĩa
• Đặt ∆xi = xi − xi−1 và λ = max ∆xi .
i=1,n

Định nghĩa
i=1,n
• Lấy xi∗ ∈ [xi−1 , xi ], lập tổng tích phân (tổng tích phân Riemann)
n
X
Sn = f (xi∗ )∆xi với ∆xi = xi − xi−1 .
i=1

Định nghĩa
i=1,n
• Lấy xi∗ ∈ [xi−1 , xi ], lập tổng tích phân (tổng tích phân Riemann)
n
X
Sn = f (xi∗ )∆xi với ∆xi = xi − xi−1 .
i=1
Nếu tồn tại giới hạn hữu hạn I = lim Sn không phụ thuộc vào cách chia đoạn
λ→0
[a, b] và không phụ thuộc vào cách chọn điểm xi∗ thì I được gọi là tích phân xác
Rb
định của hàm số f (x) trên [a, b] và kí hiệu là f (x)dx. Trong trường hợp đó ta
a
nói hàm số f (x) khả tích trên [a, b].

Chú ý
Rb Ra
• Nếu b < a ta định nghĩa f (x)dx := − f (x)dx.
a b
Rb
• Khi b = a ta định nghĩa f (x)dx = 0.
a

Chú ý
Rb Ra
• Nếu b < a ta định nghĩa f (x)dx := − f (x)dx.
a b
Rb
• Khi b = a ta định nghĩa f (x)dx = 0.
a
Tiêu chuẩn khả tích
Định lý
Điều kiện cần và đủ để hàm số bị chặn f (x) khả tích trên [a, b] là
lim (S − s) = 0, trong đó:
λ→0
n
X n
X
S= Mi ∆xi , s= mi ∆xi , Mi = sup f (x), mi = inf f (x).
x∈[xi−1 ,xi ] x∈[xi−1 ,xi ]
i=1 i=1

Định lý
Nếu f (x) liên tục trên [a, b] thì f (x) khả tích trên [a, b].

Định lý
Định lý
Nếu f (x) bị chặn trên [a, b] và có hữu hạn điểm gián đoạn trên [a, b] thì f (x) khả
tích trên [a, b].

Định lý
Định lý
Nếu f (x) bị chặn trên [a, b] và có hữu hạn điểm gián đoạn trên [a, b] thì f (x) khả
tích trên [a, b].
Định lý
Nếu f (x) bị chặn và đơn điệu trên [a, b] thì f (x) khả tích trên [a, b].

Tính chất của tích phân xác định
• Tính chất 1
Z b Z b Z b
[αf (x) + βg (x)]dx = α f (x)dx + β g (x)dx
a a a

• Tính chất 1
Z b Z b Z b
a a a
• Tính chất 2
Cho 3 khoảng đóng [a, b], [b, c], [a, c], nếu f (x) khả tích trên khoảng có độ
dài lớn nhất thì cũng khả tích trên 2 đoạn còn lại, và
Z c Z b Z c
f (x)dx = f (x)dx + f (x)dx
a a b

• Tính chất 1
Z b Z b Z b
a a a
• Tính chất 2
Cho 3 khoảng đóng [a, b], [b, c], [a, c], nếu f (x) khả tích trên khoảng có độ
dài lớn nhất thì cũng khả tích trên 2 đoạn còn lại, và
Z c Z b Z c
f (x)dx = f (x)dx + f (x)dx
a a b

• Tính chất 3 Giả thiết a < b. Khi đó

• Tính chất 3 Giả thiết a < b. KhiR đó
b
(i) Nếu f (x) ≥ 0, ∀x ∈ [a, b] thì a
f (x)dx ≥ 0

b
(i) Nếu f (x) ≥ 0, ∀x ∈ [a, b] thì a f (x)dx ≥ 0
Rb Rb
(ii) Nếu f (x) ≥ g (x)∀x ∈ [a, b] thì a f (x)dx ≥ a g (x)dx

b
Rb Rb
(iii) Nếu f (x) khả tích trên [a, b] thì |f (x)| khả tích trên [a, b] và
Z b Z b

f (x)dx ≤ |f (x)|dx

a a

b
Rb Rb
Z b Z b


a a
(iv) Nếu m ≤ f (x) ≤ M, ∀x ∈ [a, b] thì

Z b
m(b − a) ≤ f (x)dx ≤ M(b − a)
a
.

b
Rb Rb
Z b Z b


a a
(iv) Nếu m ≤ f (x) ≤ M, ∀x ∈ [a, b] thì

Z b
m(b − a) ≤ f (x)dx ≤ M(b − a)
a
.

• Tính chất 4 (Định lý trung bình thứ nhất)

Giả sử f (x) khả tích trên [a, b] và m ≤ f (x) ≤ M, ∀x ∈ [a, b], khi đó tồn tại
µ sao cho:
Z b
f (x)dx = µ(b − a), m ≤ µ ≤ M.
a

µ sao cho:
Z b
f (x)dx = µ(b − a), m ≤ µ ≤ M.
a
Đặc biệt, nếu f (x) liên tục trên [a, b] thì tồn tại c ∈ [a, b] sao cho
Z b
f (x)dx = f (c)(b − a).
a

µ sao cho:
Z b
f (x)dx = µ(b − a), m ≤ µ ≤ M.
a
Z b
f (x)dx = f (c)(b − a).
a
Người ta gọi f (c) là giá trị trung bình của hàm số f trên [a, b].

µ sao cho:
Z b
f (x)dx = µ(b − a), m ≤ µ ≤ M.
a
Z b
f (x)dx = f (c)(b − a).
a
Người ta gọi f (c) là giá trị trung bình của hàm số f trên [a, b].

• Tính chất 5 (Định lý trung bình thứ hai)

Giả thiết
(i) f (x) và g (x) khả tích trên [a, b].
(ii) m ≤ f (x) ≤ M, ∀x ∈ [a, b].
(iii) g (x) không đổi dấu trên [a, b].


Giả thiết
(ii) m ≤ f (x) ≤ M, ∀x ∈ [a, b].
Khi đó Z b Z b
f (x)g (x)dx = µ g (x)dx, m ≤ µ ≤ M.
a a


Giả thiết
(ii) m ≤ f (x) ≤ M, ∀x ∈ [a, b].
Khi đó Z b Z b
f (x)g (x)dx = µ g (x)dx, m ≤ µ ≤ M.
a a
Đặc biệt nếu f (x) liên tục trên [a, b] thì tồn tại c ∈ [a, b] sao cho:
Z b Z b
f (x)g (x)dx = f (c) g (x)dx.
a a

Ví dụ 1 Giả sử f liên tục và không âm trên [a, b]. Chứng minh rằng nếu
Rb
f (x)dx = 0 thì f (x) = 0 với mọi x ∈ [a, b].
a

Rb
a
R1
Ví dụ 2 Giả sử f (x) ≥ 0 và 0
f (x)dx = 4. Hỏi có hay không
Z 1 p √
f (x)dx = 4 = 2?
0

Rb
a
R1
Ví dụ 2 Giả sử f (x) ≥ 0 và 0
f (x)dx = 4. Hỏi có hay không
Z 1 p √
f (x)dx = 4 = 2?
0
Ví dụ 3 Giả sử f và g là hai hàm số liên tục trên [a, b]. Chứng minh bất đẳng
thức Cauchy-Schwarz
Z sZ s
b b Z b
f (x)g (x)dx ≤ f 2 (x)dx g 2 (x)dx (a < b).

a a a

Nội dung

Định lý cơ bản của giải tích
Định lý (Định lý cơ bản 1)

Rx
Nếu hàm f (x) liên tục trên [a, b] thì hàm số F (x) = f (t)dt với a ≤ x ≤ b liên
a
tục trên [a, b], khả vi trên (a, b) và ta có F ′ (x) = f (x).


Rx
a


Rx
a
Rx
Nếu hàm f liên tục trên [a, b] thì hàm F (x) = f (t)dt là một nguyên hàm của
a
hàm f .


Rx
a
Rx
Nếu hàm f liên tục trên [a, b] thì hàm F (x) = f (t)dt là một nguyên hàm của
a
hàm f .
Ví dụ Tìm giới hạn Rx
0
arctan2 tdt
lim √ .
x→∞ x2 + 1

Nếu hàm f liên tục trên [a, b], F là một nguyên hàm của hàm f trên khoảng đó thì
Z b
f (x)dx = F (b) − F (a) (công thức Newton-Leibniz).
a


Z b
a
R π/2 R1 1
Ví dụ 1 Tính tích phân 0
sin3 xdx, 0
√ dx.
x2 + 2x + 2


Z b
a
R π/2 R1 1
Ví dụ 1 Tính tích phân 0
sin3 xdx, 0
√ dx.
x2 + 2x + 2
Ví dụ 2 Dùng định nghĩa của tích phân xác định tính các giới hạn sau

n n n
a) lim + + ... + .
n→∞ n2 + 1 n2 + 22 n2 + n2
n2

n 2n
b) lim + + ... + .
n→∞ n3 + 1 n3 + 23 n3 + n3

Phương pháp đổi biến số
Định lý (Qui tắc đổi biến số thuận)

Nếu f là một hàm liên tục trong khoảng [a, b], u = g (x) là hàm khả vi liên tục,
lấy giá trị trên [a, b], thì
Zb g (b)
Z
′
f (g (x))g (x)dx = f (u)du.
a g (a)

Định lý (Qui tắc đổi biến số thuận)

Nếu f là một hàm liên tục trong khoảng [a, b], u = g (x) là hàm khả vi liên tục,
lấy giá trị trên [a, b], thì
Zb g (b)
Z
′
f (g (x))g (x)dx = f (u)du.
a g (a)
Ví dụ 1 Tính tích phân

Z 2 p ln 2 π/4
e 2x
Z Z
dx
x 3 x 2 − 1dx, dx (20141), .
1 0 2e x + 1 0 3 + tan x
xxxxxxxxxxxx
xxxxxxxxxxxx
xxxxxxxxxxxx
xxxxxxxxxxxx
xxxxxxxxxxxx
Ví dụ 2 Chứng minh rằng nếu f liên tục trong [−a, a] thì
Z a ( Ra
2 0 f (x)dx nếu f là hàm số chẵn,
f (x)dx =
−a 0 nếu f là hàm số lẻ.

Z a ( Ra
f (x)dx =

Z a ( Ra
f (x)dx =
Ví dụ 3 (20201) Tính tích phân sau
Zπ/2
√
(2 + 3
x) cos4 x dx.
−π/2

Định lý (Qui tắc đổi biến số ngược)

Nếu f (x) là một hàm liên tục trên [a, b], x = φ(t) là một hàm khả vi liên tục trên
[α, β] với φ(α) = a, φ(β) = b sao cho khi t biến thiên trong [α, β] thì
φ(t) ∈ [a, b]. Khi đó
Z b Z β
f (x)dx = f (φ(t))φ′ (t)dt.
a α

Định lý (Qui tắc đổi biến số ngược)

Nếu f (x) là một hàm liên tục trên [a, b], x = φ(t) là một hàm khả vi liên tục trên
[α, β] với φ(α) = a, φ(β) = b sao cho khi t biến thiên trong [α, β] thì
φ(t) ∈ [a, b]. Khi đó
Z b Z β
f (x)dx = f (φ(t))φ′ (t)dt.
a α
Ví dụ Tính tích phân sau
Z2 Z1 Z1 r Zπ/2
2
p dx x sin3 x
x 4− x 2 dx, , dx, dx (20191).
(x + 1)3
2 2−x sin x + cos x
0 0 0 0

Phương pháp tích phân từng phần
Định lý
Nếu u và v là hai hàm khả vi liên tục trên [a, b] thì
Zb Zb
udv = uv |ba − vdu.
a a

Định lý
Zb Zb
a a
R1 R1 arctan x R1
Ví dụ Tính tích phân x 2 ln(1 + x 2 )dx, dx (20141), (arcsin x)2 dx.
0 0 (x + 1)2 0

Định lý
Zb Zb
a a
R1 R1 arctan x R1
Ví dụ Tính tích phân x 2 ln(1 + x 2 )dx, dx (20141), (arcsin x)2 dx.
0 0 (x + 1)2 0
Công thức Wallis

Z π/2 Z π/2  (n − 1)!! π

nếu n là số chẵn,
sinn xdx = n
cos xdx = (n −n!! 2
0 0
1)!!
nếu n là số lẻ.


n!!

Bài tập
Bài 1 Tính các tích phân sau

π
Z Z 1 Z 3 r
3 dx p x
, ln(x + x2 + 1)dx, arcsin dx.
0 2 + 3 cos x 0 0 x +1
Bài 2 Chứng minh rằng nếu f (x) là hàm số liên tục trên [0; 1] thì
π π
Z Z Z π Z π
2 2 π
f (sin x)dx = f (cos x)dx, x f (sin x)dx = f (sin x)dx.
0 0 0 2 0
Áp dụng, tính các tích phân sau

Z π2 √ Z π
sin x x cos x
√ √ dx, dx.
0 sin x + cos x 0 2 + sin2 x

Nội dung

Ứng dụng của tích phân xác định
Tính diện tích hình phẳng
• Nếu miền giới hạn bởi các đường cong y = f (x), y = g (x) với a ≤ x ≤ b, trong
đó f , g là các hàm số liên tục, thì diện tích của miền là
Z b
S= |f (x) − g (x)|dx
a

Z b
S= |f (x) − g (x)|dx
a

Z b
S= |f (x) − g (x)|dx
a
Ví dụ Tính diện tích hình phẳng giới hạn bởi đường y 2 = x 2 − x 4 .

• Nếu miền giới hạn bởi các đường x = φ(y ), x = ψ(y ) với c ≤ y ≤ d, trong đó
φ, ψ là các hàm số liên tục, thì diện tích của miền là
Z d
S= |φ(y ) − ψ(y )|dy
c

• Nếu miền giới hạn bởi các đường x = φ(y ), x = ψ(y ) với c ≤ y ≤ d, trong đó
φ, ψ là các hàm số liên tục, thì diện tích của miền là
Z d
S= |φ(y ) − ψ(y )|dy
c
Bài tập 1 Tính diện tích hình phẳng giới hạn bởi các đường y = x 2 và x = y 2 .
Bài tập 2 Đường thẳng y = c cắt đồ thị hàm số y = 8x − 27x 3 như hình sau.
Tìm c để hai phần được tô có diện tích bằng nhau.

• Nếu miền giới hạn bởi các đường y = 0, x = φ(t), y = ψ(t) với a ≤ x ≤ b,
trong đó giả thiết rằng phương trình φ(t) = a, φ(t) = b có nghiệm duy nhất,
tương ứng là t1 , t2 , (t1 < t2 ) và các hàm φ, ψ, φ′ liên tục, thì diện tích của miền là
Z t2
S= |ψ(t)φ′ (t)|dt
t1

Z t2
t1
Ví dụ Tính diện tích của miền giới hạn bởi đường astroid x 2/3 + y 2/3 = a2/3 , với
a > 0.

Z t2
t1
Ví dụ Tính diện tích của miền giới hạn bởi đường astroid x 2/3 + y 2/3 = a2/3 , với
a > 0.

• Trường hợp biên của hình phẳng cho trong hệ toạ độ cực (tính diện tích của
miền có dạng hình quạt).

miền có dạng hình quạt). Cụ thể, miền giới hạn bởi các đường φ = α, φ = β
(α < β) và r = f (φ), với f là hàm số liên tục, diện tích của miền là
Z β
1
S= f 2 (φ)dφ
2 α

Z β
1
S= f 2 (φ)dφ
2 α
Ví dụ Tính diện tích của hình giới hạn bởi đường cardioid r = a(1 + cos φ),
(a > 0).

Z β
1
S= f 2 (φ)dφ
2 α
Ví dụ Tính diện tích của hình giới hạn bởi đường cardioid r = a(1 + cos φ),
(a > 0).

Tính thể tích vật thể
Xét vật thể V giới hạn bởi hai mặt phẳng x = a, x = b


Gọi A(x) là diện tích của thiết diện Px thẳng góc với trục Ox tại x, a ≤ x ≤ b.

Thể tích của vật thể là Z b
V = A(x)dx.
a

Thể tích của vật thể là Z b
V = A(x)dx.
a
Ví dụ Tính thể tích của vật thể hình cái nêm, được cắt từ hình trụ tròn
x 2 + y 2 ≤ 9 bởi hai mặt phẳng P1 , P2 . Mặt phẳng P1 vuông góc với trục đối xứng
của hình trụ, mặt phẳng P2 tạo với P1 một góc 45◦ tại tâm của hình trụ.


√
Diện tích thiết diện A(x) = 2 9 − x 2 x.
√ R3 √
Diện tích thiết diện A(x) = 2 9 − x 2 x. Thể tích là V = 2x 9 − x 2 dx
0
√ R3 √
Diện tích thiết diện A(x) = 2 9 − x 2 x. Thể tích là V = 2x 9 − x 2 dx = 18.
0
Tính thể tích vật thể tròn xoay
• Thể tích của vật thể tròn xoay được tạo thành khi quay hình thang cong
Z b
y = f (x), y = 0, a ≤ x ≤ b quanh trục Ox là V = π f 2 (x)dx
a

• Thể tích của vật thể tròn xoay được tạo thành khi quay hình thang cong
Z b
y = f (x), y = 0, a ≤ x ≤ b quanh trục Ox là V = π f 2 (x)dx
a
Ví dụ 1 Tính thể tích vật thể tròn xoay tạo thành khi xoay hình tam giác cong
√
0 ≤ y ≤ x, 0 ≤ x ≤ 4 quanh trục Ox.

√
giới hạn bởi các đường y = x, y = 1 và x = 4 quanh đường thẳng y = 1.

√
giới hạn bởi các đường y = x, y = 1 và x = 4 quanh đường thẳng y = 1.
xxxxxxxxxx
xxxxxxxxxx
xxxxxxxxxx
xxxxxxxxxx
xxxxxxxxxx
• Tương tự, thể tích của vật thể tròn xoay được tạo thành khi quay hình thang
cong x = g (y ), x = 0, c ≤ y ≤ d quanh trục Oy , trong đó g ∈ C [c, d] là
Z d
V =π g 2 (y )dy
c

Z d
V =π g 2 (y )dy
c
Ví dụ Tính thể tích của vật thể tròn xoay được tạo thành khi quay hình thang
π
cong y = sin x, y = 0, 0 ≤ x ≤ 2
a) quanh trục Ox, b) quanh trục Oy , c) quanh đường y = 1.

Z d
V =π g 2 (y )dy
c
π
cong y = sin x, y = 0, 0 ≤ x ≤ 2
Lời giải a)

Z d
V =π g 2 (y )dy
c
π
cong y = sin x, y = 0, 0 ≤ x ≤ 2
π/2
sin2 xdx
R
Lời giải a) V = π
0

Z d
V =π g 2 (y )dy
c
π
cong y = sin x, y = 0, 0 ≤ x ≤ 2
π/2
π π/2
sin2 xdx =
R R
Lời giải a) V = π (1 − cos 2x)dx
0 2 0

Z d
V =π g 2 (y )dy
c
π
cong y = sin x, y = 0, 0 ≤ x ≤ 2
π/2 π/2
π π2
sin2 xdx =
R R
Lời giải a) V = π (1 − cos 2x)dx = ... = .
0 2 0 4

Z d
V =π g 2 (y )dy
c
π
cong y = sin x, y = 0, 0 ≤ x ≤ 2
π/2 π/2
π π2
sin2 xdx =
R R
0 2 0 4
b) Ta có x = arcsin y , 0 ≤ y ≤ 1.

Z d
V =π g 2 (y )dy
c
π
cong y = sin x, y = 0, 0 ≤ x ≤ 2
π/2 π/2
π π2
sin2 xdx =
R R
0 2 0 4
b) Ta có x = arcsin y , 0 ≤ y ≤ 1. Thể tích
Z1 2
π
V =π − (arcsin y )2 dy .
2
0

• Xét vật thể tròn xoay được tạo thành khi quay hình thang cong
y = f (x), y = 0, a ≤ x ≤ b quanh trục Oy , trong đó f (x) ≥ 0, b > a ≥ 0.


Rb
Thể tích vật thể là V = 2π xf (x)dx.
a

Rb
a
π
cong y = sin x, y = 0, 0 ≤ x ≤ 2 quanh trục Oy .

Rb
a
π
Lời giải
Rb
a
π
π/2
R
Lời giải V = 2π x sin xdx
0
Rb
a
cong y = sin x, y = 0, 0 ≤ x ≤ π2 quanh trục Oy .
π/2
R
Lời giải V = 2π x sin xdx = ...
0
Rb
a
cong y = sin x, y = 0, 0 ≤ x ≤ π2 quanh trục Oy .
π/2 R1 h π 2 i
− (arcsin y )2 dy .
R
Lời giải V = 2π x sin xdx = ... = π 2
0 0
0 ≤ g (x) ≤ y ≤ f (x), a ≤ x ≤ b quanh trục Ox


Rb 2
f (x) − g 2 (x) dx.

Thể tích vật thể là V = π
a

Rb 2
f (x) − g 2 (x) dx.

Thể tích vật thể là V = π
a
• Thể tích hình tròn xoay tạo thành khi xoay r = r (φ) với 0 ≤ α ≤ φ ≤ β ≤ π
quanh trục cực là
Z β
2π
V = r 3 (φ) sin φdφ.
3 α
Bài tập Đường cong y = sin x, 0 ≤ x ≤ π được xoay quanh đường thẳng y = c,
với 0 ≤ c ≤ 1, tạo thành hình tròn xoạy như hình sau


a) Tìm c sao cho thể tích của hình tròn xoay tạo thành là nhỏ nhất. Tìm giá trị
nhỏ nhất của thể tích.
b) Tìm c sao cho thể tích của hình tròn xoay tạo thành là lớn nhất.
Tính độ dài đường cong
Archimedes (287-212 B.C.) đã sử dụng chu vi của đa giác đều nội tiếp trong
đường tròn để xấp xỉ chu vi của đường tròn.


Tính độ dài đường cong C ?

Tính độ dài đường cong C ?

Cho đường cong C có phương trình tham số x = f (t), y = g (t), a ≤ t ≤ b.

Giả sử các hàm số f và g có đạo hàm liên tục trên [a, b]. Ta chia cung C thành n
cung nhỏ bởi các điểm chia A ≡ P0 , P1 , P2 , ..., Pn ≡ B.

cung nhỏ bởi các điểm chia A ≡ P0 , P1 , P2 , ..., Pn ≡ B. Các điểm chia này tương
ứng với việc chia khoảng [a, b] bởi a = t0 < t1 < t2 < ... < tn = b, trong đó
Pk (f (tk ), g (tk )).

Pk (f (tk ), g (tk )).

Pk (f (tk ), g (tk )).

Pk (f (tk ), g (tk )).
Lk = Pk−1 Pk
Pk (f (tk ), g (tk )).
p
Lk = Pk−1 Pk = (∆xk )2 + (∆yk )2
Pk (f (tk ), g (tk )).
p p
Lk = Pk−1 Pk = (∆xk )2 + (∆yk )2 = [f (tk ) − f (tk−1 )]2 + [g (tk ) − g (tk−1 )]2
p p
Lk = Pk−1 Pk = (∆xk )2 + (∆yk )2 = [f (tk ) − f (tk−1 )]2 + [g (tk ) − g (tk−1 )]2 .

p p
Nếu ∆tk nhỏ, thì Lk xấp xỉ độ dài cung Pk−1 Pk .

p p
Nếu ∆tk nhỏ, thì Lk xấp xỉ độ dài cung Pk−1 Pk . Theo định lý Lagrange, tồn tại
tk1 , tk2 ∈ (tk−1 , tk ) sao cho
∆xk = f (tk ) − f (tk−1 ) = f ′ (tk1 )∆tk , ∆yk = g (tk ) − g (tk−1 ) = g ′ (tk2 )∆tk .

p p
Khi đó độ dài cung AB được xấp xỉ bởi tổng

n
X n p
X
Lk = (∆xk )2 + (∆yk )2
k=1 k=1

p p
Khi đó độ dài cung AB được xấp xỉ bởi tổng

n
X n p
X n p
X
Lk = (∆xk )2 + (∆yk )2 = [f ′ (tk1 )]2 + g ′ (tk2 )]2 ∆tk .
k=1 k=1 k=1

Nếu đường cong C có phương trình tham số x = f (t), y = g (t), a ≤ t ≤ b,
trong đó f , g có đạo hàm liên tục trên [a, b]. Độ dài của đường cong C là
Zb p
L= [f ′ (t)]2 + g ′ (t)]2 dt.
a

Zb p
L= [f ′ (t)]2 + g ′ (t)]2 dt.
a
Ví dụ 1 Tính độ dài của đường astroid x = cos3 t, y = sin3 t, 0 ≤ t ≤ 2π.

Zb p
L= [f ′ (t)]2 + g ′ (t)]2 dt.
a

Zb p
L= [f ′ (t)]2 + g ′ (t]2 dt.
a

Nếu đường cong C có phương trình y = f (x), a ≤ x ≤ b, trong đó f có đạo hàm
liên tục trên [a, b]. Độ dài của đường cong C là
Zb p
ℓ= 1 + [f ′ (x)]2 dx.
a

Zb p
ℓ= 1 + [f ′ (x)]2 dx.
a
Ví dụ 2 Tính độ dài của đường cong

x2
a) y = − ln x, 4 ≤ x ≤ 8.
8
2/3
b) x = y , 1 ≤ y ≤ 8.
Rx √
c) y = 0 cos 2tdt, 0 ≤ x ≤ π/4.

Zb p
ℓ= 1 + [f ′ (x)]2 dx.
a

x2
a) y = − ln x, 4 ≤ x ≤ 8.
8
2/3
b) x = y , 1 ≤ y ≤ 8.
Rx √
c) y = 0 cos 2tdt, 0 ≤ x ≤ π/4.
Trường hợp đường cong C cho bởi phương trình trong hệ tọa độ cực:

r = f (φ)
 Z βp
C α≤φ≤β thì ℓ= f 2 (φ) + f ′2 (φ)dφ
 1 α
f (φ) ∈ C [α, β]


Zb p
ℓ= 1 + [f ′ (x)]2 dx.
a

x2
a) y = − ln x, 4 ≤ x ≤ 8.
8
2/3
b) x = y , 1 ≤ y ≤ 8.
Rx √
c) y = 0 cos 2tdt, 0 ≤ x ≤ π/4.
Trường hợp đường cong C cho bởi phương trình trong hệ tọa độ cực:

r = f (φ)
 Z βp
C α≤φ≤β thì ℓ= f 2 (φ) + f ′2 (φ)dφ
 1 α
f (φ) ∈ C [α, β]

Ví dụ 3 Tính chu vi của hình tròn, bán kính R.

Tính diện tích mặt tròn xoay
Xét đường cong có phương trình y = f (x), a ≤ x ≤ b, với f là hàm số khả vi liên
tục. Quay đường cong này quanh trục Ox thì ta được một mặt tròn xoay.



Diện tích của mặt tròn xoay tạo thành được tính theo công thức
Z b p
S = 2π |f (x)| 1 + f ′2 (x)dx
a

Quay đường cong y = f (x), a ≤ x ≤ b quanh trục Ox. Diện tích của mặt tròn
xoay tạo thành được tính theo công thức
Z b p
S = 2π |f (x)| 1 + f ′2 (x)dx
a

Z b p
S = 2π |f (x)| 1 + f ′2 (x)dx
a
Tương tự nếu quay đường cong x = g (y ), c ≤ y ≤ d, với g là hàm số khả vi liên

tục, quanh trục Oy thì diện tích mặt tròn xoay tạo thành là
Z d p
S = 2π |g (y )| 1 + g ′2 (y )dy
c

Z b p
S = 2π |f (x)| 1 + f ′2 (x)dx
a

Z d p
S = 2π |g (y )| 1 + g ′2 (y )dy
c
Ví dụ 1 Tính diện tích mặt tròn xoay tạo thành khi quay đường cong
a) y = cos x, 0 ≤ x ≤ π2 quanh trục Ox.
√ √
b) y = x 2 + 2, 0 ≤ x ≤ 2 quanh trục Ox.

Z b p
S = 2π |f (x)| 1 + f ′2 (x)dx
a

Z d p
S = 2π |g (y )| 1 + g ′2 (y )dy
c
Ví dụ 1 Tính diện tích mặt tròn xoay tạo thành khi quay đường cong
a) y = cos x, 0 ≤ x ≤ π2 quanh trục Ox.
√ √
b) y = x 2 + 2, 0 ≤ x ≤ 2 quanh trục Ox.
R π/2 p
Giải a) S = 2π 0 cos x 1 + sin2 xdx...
xxxxxxxxxxxxx
Bài tập 1 Tính diện tích của mặt tròn xoay tạo thành khi xoay đường
√
x = 2y − 1, 5/8 ≤ y ≤ 1 quanh trục Oy .

√
x = 2y − 1, 5/8 ≤ y ≤ 1 quanh trục Oy .

√
x = 2y − 1, 5/8 ≤ y ≤ 1 quanh trục Oy .
y = 4 cosh(x/4), − ln 16 ≤ x ≤ ln 81 quanh trục Ox.

√
x = 2y − 1, 5/8 ≤ y ≤ 1 quanh trục Oy .
y = 4 cosh(x/4), − ln 16 ≤ x ≤ ln 81 quanh trục Ox.

• Diện tích mặt tròn xoay tạo thành khi xoay đường cong tham số x = f (t),
y = g (t), a ≤ t ≤ b quanh trục Ox một vòng là
Z b p
S = 2π |g (t)| f ′2 (t) + g ′2 (t)dt.
a

Z b p
S = 2π |g (t)| f ′2 (t) + g ′2 (t)dt.
a
Ví dụ Tính diện tích mặt tròn xoay tạo thành khi xoay đường astroid
x 2/3 + y 2/3 = 1 quanh trục Ox một vòng.

Z b p
S = 2π |g (t)| f ′2 (t) + g ′2 (t)dt.
a
Ví dụ Tính diện tích mặt tròn xoay tạo thành khi xoay đường astroid
x 2/3 + y 2/3 = 1 quanh trục Ox một vòng.
• Diện tích mặt tròn xoay khi xoay r = r (φ), α ≤ φ ≤ β quanh trục cực là
Z β p
S = 2π r (φ) sin φ r 2 (φ) + r ′2 (φ)dφ.
α
Bài tập
Bài 1 (Đề thi K52) Tính độ dài các cung sau
a) x = t +cos t, y = sin t, với 0 ≤ t ≤ π, b) y = arcsin(e −x ) với 0 ≤ x ≤ ln 2.
Bài 2 (Đề thi hè 2010) Tính độ dài các cung sau

π y 1
a) y = ln cos x, với 0 ≤ x ≤ , − ln y với 0 ≤ y ≤ e.
b) x =
3 4 2
√
x arctan x
Bài 3 (Đề thi K56) Cho D là hình phẳng giới hạn bởi y = , y = 0,
1 + x2
x = 1. Tính thể tích vật thể tròn xoay tạo bởi D khi quay quanh trục Ox.
Bài 4 (2010) Tính diện tích hình phẳng giới hạn bởi các đường y = (x + 1)2 ,
x = sin πy và y = 0, (0 ≤ y ≤ 1).

TichphanXacdinh 2022

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

TichphanXacdinh 2022

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Tích phân xác định

Phan Xuân Thành

1 Tích phân xác định

2 Phương pháp tính tích phân xác định

3 Ứng dụng của tích phân xác định

Phan Xuân Thành (HUST) Tích phân xác định 11/2022 2 / 44

1 Tích phân xác định

2 Phương pháp tính tích phân xác định

3 Ứng dụng của tích phân xác định

Phan Xuân Thành (HUST) Tích phân xác định 11/2022 3 / 44

Phan Xuân Thành (HUST) Tích phân xác định 11/2022 4 / 44

Phan Xuân Thành (HUST) Tích phân xác định 11/2022 4 / 44

Phan Xuân Thành (HUST) Tích phân xác định 11/2022 4 / 44

Phan Xuân Thành (HUST) Tích phân xác định 11/2022 5 / 44

Phan Xuân Thành (HUST) Tích phân xác định 11/2022 5 / 44

Phan Xuân Thành (HUST) Tích phân xác định 11/2022 5 / 44

Phan Xuân Thành (HUST) Tích phân xác định 11/2022 5 / 44

Phan Xuân Thành (HUST) Tích phân xác định 11/2022 5 / 44

Phan Xuân Thành (HUST) Tích phân xác định 11/2022 6 / 44

Tiêu chuẩn khả tích

Phan Xuân Thành (HUST) Tích phân xác định 11/2022 6 / 44

Tiêu chuẩn khả tích

Phan Xuân Thành (HUST) Tích phân xác định 11/2022 7 / 44

Tiêu chuẩn khả tích

Phan Xuân Thành (HUST) Tích phân xác định 11/2022 7 / 44

Tiêu chuẩn khả tích

Phan Xuân Thành (HUST) Tích phân xác định 11/2022 7 / 44

Phan Xuân Thành (HUST) Tích phân xác định 11/2022 8 / 44

Phan Xuân Thành (HUST) Tích phân xác định 11/2022 8 / 44

Phan Xuân Thành (HUST) Tích phân xác định 11/2022 8 / 44

Phan Xuân Thành (HUST) Tích phân xác định 11/2022 9 / 44

Phan Xuân Thành (HUST) Tích phân xác định 11/2022 9 / 44

Phan Xuân Thành (HUST) Tích phân xác định 11/2022 9 / 44

Phan Xuân Thành (HUST) Tích phân xác định 11/2022 9 / 44

(iv) Nếu m ≤ f (x) ≤ M, ∀x ∈ [a, b] thì

Phan Xuân Thành (HUST) Tích phân xác định 11/2022 9 / 44

(iv) Nếu m ≤ f (x) ≤ M, ∀x ∈ [a, b] thì

Phan Xuân Thành (HUST) Tích phân xác định 11/2022 9 / 44

Phan Xuân Thành (HUST) Tích phân xác định 11/2022 10 / 44

Phan Xuân Thành (HUST) Tích phân xác định 11/2022 10 / 44

Phan Xuân Thành (HUST) Tích phân xác định 11/2022 10 / 44

Phan Xuân Thành (HUST) Tích phân xác định 11/2022 10 / 44

Phan Xuân Thành (HUST) Tích phân xác định 11/2022 10 / 44

• Tính chất 5 (Định lý trung bình thứ hai)

Phan Xuân Thành (HUST) Tích phân xác định 11/2022 11 / 44

• Tính chất 5 (Định lý trung bình thứ hai)

Phan Xuân Thành (HUST) Tích phân xác định 11/2022 11 / 44

• Tính chất 5 (Định lý trung bình thứ hai)

Phan Xuân Thành (HUST) Tích phân xác định 11/2022 11 / 44

Phan Xuân Thành (HUST) Tích phân xác định 11/2022 12 / 44

Phan Xuân Thành (HUST) Tích phân xác định 11/2022 12 / 44

Phan Xuân Thành (HUST) Tích phân xác định 11/2022 12 / 44

1 Tích phân xác định

2 Phương pháp tính tích phân xác định

3 Ứng dụng của tích phân xác định

Phan Xuân Thành (HUST) Tích phân xác định 11/2022 13 / 44

Định lý (Định lý cơ bản 1)

Phan Xuân Thành (HUST) Tích phân xác định 11/2022 14 / 44

Định lý (Định lý cơ bản 1)

Phan Xuân Thành (HUST) Tích phân xác định 11/2022 14 / 44

Định lý (Định lý cơ bản 1)

Phan Xuân Thành (HUST) Tích phân xác định 11/2022 14 / 44

Định lý (Định lý cơ bản 1)