Đạo hàm

Tích phân

ĐẠI HỌC QUỐC GIA TP. HỒ CHÍ MINH

TRƯỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA

PHƯƠNG PHÁP TÍNH

ĐẠO HÀM VÀ TÍCH
PHÂN

TRẦN THỊ NGỌC HUYỀN Ngày 11 tháng 11 năm 2023

 Đạo hàm
Tích phân

1 ĐẠO HÀM

2 TÍCH PHÂN
Phương pháp hình thang mở rộng
Phương pháp Simpson mở rộng

TRẦN THỊ NGỌC HUYỀN Ngày 11 tháng 11 năm 2023

 Đạo hàm
Tích phân

ĐẠO HÀM

TRẦN THỊ NGỌC HUYỀN Ngày 11 tháng 11 năm 2023

 Đạo hàm
Tích phân

ĐẶT VẤN ĐỀ 1
Diện tích lỗ thủng tầng ozone (triệu km2 ) theo các
năm được cho trong bảng sau
Năm 2014 2016 2018 2020 2022
Diện tích 20.9 20.7 22.9 23.5 23.2

Hãy ước tính tốc độ thay đổi diện tích lỗ thủng

tầng ozone tại năm 2022.

TRẦN THỊ NGỌC HUYỀN Ngày 11 tháng 11 năm 2023

 Đạo hàm
Tích phân

Hàm y = f (x) được cho dưới dạng bảng số

x x0 x1 · · · xn
y y0 y1 · · · yn

TRẦN THỊ NGỌC HUYỀN Ngày 11 tháng 11 năm 2023

 Đạo hàm
Tích phân

Hàm y = f (x) được cho dưới dạng bảng số

x x0 x1 · · · xn
y y0 y1 · · · yn

Ta xây dựng đa thức nội suy Lagrange

L (x) = a n x n + a n−1 x n−1 + . . . + a 1 x + a 0

xấp xỉ hàm f (x).

TRẦN THỊ NGỌC HUYỀN Ngày 11 tháng 11 năm 2023

 Đạo hàm
Tích phân

Hàm y = f (x) được cho dưới dạng bảng số

x x0 x1 · · · xn
y y0 y1 · · · yn

Ta xây dựng đa thức nội suy Lagrange

L (x) = a n x n + a n−1 x n−1 + . . . + a 1 x + a 0

xấp xỉ hàm f (x).

Từ đó, ta tìm xấp xỉ cho các đạo hàm:
f ′ (x) ≈ L ′ (x) và f ′′ (x) ≈ L ′′ (x)

TRẦN THỊ NGỌC HUYỀN Ngày 11 tháng 11 năm 2023

 Đạo hàm
Tích phân

VÍ DỤ 1.1
x 0 1 3
Cho y = f (x) được xác định bởi
y 1 -1 2
Ước tính f ′ (3), f ′′ (1)

TRẦN THỊ NGỌC HUYỀN Ngày 11 tháng 11 năm 2023

 Đạo hàm
Tích phân

VÍ DỤ 1.1
x 0 1 3
Cho y = f (x) được xác định bởi
y 1 -1 2
Ước tính f ′ (3), f ′′ (1)
Đa thức nội suy Lagrange L (x) của hàm số f (x):
(x − 1)(x − 3) (x − 0)(x − 3) (x − 0)(x − 1)
.1 + .(−1) + .2
(0 − 1)(0 − 3) (1 − 0)(1 − 3) (3 − 0).(3 − 1)
7 19
= x2 − x + 1
6 6

TRẦN THỊ NGỌC HUYỀN Ngày 11 tháng 11 năm 2023

 Đạo hàm
Tích phân

VÍ DỤ 1.1
x 0 1 3
Cho y = f (x) được xác định bởi
y 1 -1 2
Ước tính f ′ (3), f ′′ (1)
Đa thức nội suy Lagrange L (x) của hàm số f (x):
(x − 1)(x − 3) (x − 0)(x − 3) (x − 0)(x − 1)
.1 + .(−1) + .2
(0 − 1)(0 − 3) (1 − 0)(1 − 3) (3 − 0).(3 − 1)
7 19
= x2 − x + 1
6 6
7 19 7
Suy ra, f ′ (x) ≈ x − và f ′′ (x) ≈
3 6 3
′ 23 ′′ 7
Vậy, f (3) ≈ và f (1) = .
6 3
TRẦN THỊ NGỌC HUYỀN Ngày 11 tháng 11 năm 2023
 Đạo hàm
Tích phân

Trường hợp bảng số có 3 điểm nút cách đều

x x0 − h x0 x0 + h
y f (x 0 − h) f (x 0 ) f (x 0 + h)

Đa thức nội suy Lagrange L (x) của hàm số f (x):

(x − x 0 )(x − x 0 − h)
L (x) = . f (x 0 − h)
2h 2
(x − x 0 + h)(x − x 0 − h)
− . f (x 0 )
h2
(x − x 0 + h)(x − x 0 )
+ . f (x 0 + h)
2h 2

TRẦN THỊ NGỌC HUYỀN Ngày 11 tháng 11 năm 2023

 Đạo hàm
Tích phân

Từ đó, ta có:
−3 f (x 0 − h) + 4 f (x 0 ) − f (x 0 + h)
f ′ (x 0 − h) ≈ (1)
2h
f (x 0 + h) − f (x 0 − h)
f ′ (x 0 ) ≈ (2)
2h
3 f (x 0 + h) − 4 f (x 0 ) + f (x 0 − h)
f ′ (x 0 + h) ≈ (3)
2h

TRẦN THỊ NGỌC HUYỀN Ngày 11 tháng 11 năm 2023

 Đạo hàm
Tích phân

Từ đó, ta có:
−3 f (x 0 − h) + 4 f (x 0 ) − f (x 0 + h)
f ′ (x 0 − h) ≈ (1)
2h
f (x 0 + h) − f (x 0 − h)
f ′ (x 0 ) ≈ (2)
2h
3 f (x 0 + h) − 4 f (x 0 ) + f (x 0 − h)
f ′ (x 0 + h) ≈ (3)
2h
Các công thức (1),(3),(2) được gọi lần lượt là công
thức sai phân tiến, công thức sai phân lùi, công
thức sai phân hướng tâm.

TRẦN THỊ NGỌC HUYỀN Ngày 11 tháng 11 năm 2023

 Đạo hàm
Tích phân

Từ đó, ta có:
−3 f (x 0 − h) + 4 f (x 0 ) − f (x 0 + h)
f ′ (x 0 − h) ≈ (1)
2h
f (x 0 + h) − f (x 0 − h)
f ′ (x 0 ) ≈ (2)
2h
3 f (x 0 + h) − 4 f (x 0 ) + f (x 0 − h)
f ′ (x 0 + h) ≈ (3)
2h
Các công thức (1),(3),(2) được gọi lần lượt là công
thức sai phân tiến, công thức sai phân lùi, công
thức sai phân hướng tâm.
Hơn nữa, ta có công thức sai phân hướng tâm cho
đạo hàm cấp hai
f (x 0 − h) − 2 f (x 0 ) + f (x 0 + h)
f ′′ (x 0 ) ≈ L (x 0 ) =
h2
TRẦN THỊ NGỌC HUYỀN Ngày 11 tháng 11 năm 2023
 Đạo hàm
Tích phân

BÀI TẬP 1.1

Điện áp đặt vào 2 đầu đoạn mạch RL liên hệ với độ
tự cảm L và điện trở R bởi công thức sau
di
E (t ) = L + Ri
dt
Giả sử ta đo được cường độ dòng điện i (A) tại một
t 1.00 1.02 1.04
số thời điểm t (s) như sau
i 3.10 3.14 3.24
Biết rằng L = 0.98(H), R = 0.142 (Ω). Tìm điện áp
tại thời điểm t = 1.00, 1.02, 1.04 và tốc độ thay đổi
của điện áp tại thời điểm t = 1.02.

TRẦN THỊ NGỌC HUYỀN Ngày 11 tháng 11 năm 2023

 Đạo hàm Phương pháp hình thang mở rộng
Tích phân Phương pháp Simpson mở rộng

TÍCH PHÂN

TRẦN THỊ NGỌC HUYỀN Ngày 11 tháng 11 năm 2023

 Đạo hàm Phương pháp hình thang mở rộng
Tích phân Phương pháp Simpson mở rộng

PHƯƠNG PHÁP HÌNH

THANG MỞ RỘNG

TRẦN THỊ NGỌC HUYỀN Ngày 11 tháng 11 năm 2023

 Đạo hàm Phương pháp hình thang mở rộng
Tích phân Phương pháp Simpson mở rộng

ĐẶT VẤN ĐỀ 2
Z b
Tính gần đúng I = f (x)dx .
a

y = f (x)

a b x
 Đạo hàm Phương pháp hình thang mở rộng
Tích phân Phương pháp Simpson mở rộng

ĐẶT VẤN ĐỀ 2
Z b
Tính gần đúng I = f (x)dx .
a

y = f (x)

a b x
 Đạo hàm Phương pháp hình thang mở rộng
Tích phân Phương pháp Simpson mở rộng

ĐẶT VẤN ĐỀ 2
Z b
Tính gần đúng I = f (x)dx .
a

y = f (x)

a b x
 Đạo hàm Phương pháp hình thang mở rộng
Tích phân Phương pháp Simpson mở rộng

ĐẶT VẤN ĐỀ 2
Z b
Tính gần đúng I = f (x)dx .
a

y = f (x)

a b x
b
f (a) + f (b)
Z
f (x)dx ≈ · (b − a)
a 2
TRẦN THỊ NGỌC HUYỀN Ngày 11 tháng 11 năm 2023
 Đạo hàm Phương pháp hình thang mở rộng
Tích phân Phương pháp Simpson mở rộng

y = f (x)

a b x
y

y = f (x)

a b x
TRẦN THỊ NGỌC HUYỀN Ngày 11 tháng 11 năm 2023
 Đạo hàm Phương pháp hình thang mở rộng
Tích phân Phương pháp Simpson mở rộng

Chia đoạn [a, b] thành n đoạn bằng nhau với bước

b−a
chia h = . Đặt x 0 = a , x k = x 0 + kh , y k = f (x k ).
n
y

y = f (x)

x0 x1 x2 x n−1x n x

b
y0 + y1 y1 + y2 y n−1 + y n
Z
f (x)dx ≈ h +h +···+h
a 2 2 2
³y y ´
0 n
=h + y 1 + y 2 + · · · + y n−1 + =: I ∗
2 2
TRẦN THỊ NGỌC HUYỀN Ngày 11 tháng 11 năm 2023
 Đạo hàm Phương pháp hình thang mở rộng
Tích phân Phương pháp Simpson mở rộng

BÀI TẬP 2.1

Hình bên dưới cho ta hình ảnh mặt cắt ngang của một cánh
máy bay. Cứ cách một khoảng 20cm người ta đo chiều cao của
cánh máy bay (tính bằng cm) và ghi lại như sau

5.8, 20.3, 26.7, 29.0, 27.6, 27.3, 23.8, 20.5, 15.1, 8.7, 2.8

Sử dụng công thức hình thang mở rộng để ước tính diện tích
mặt cắt ngang của cánh máy bay.

TRẦN THỊ NGỌC HUYỀN Ngày 11 tháng 11 năm 2023

 Đạo hàm Phương pháp hình thang mở rộng
Tích phân Phương pháp Simpson mở rộng

Đánh giá sai số của pp hình thang mở rộng

2
¯ I − I ∗ ¯ ≤ (b − a) h M 2
¯ ¯
12
¯ ¯
Trong đó, M2 = max ¯ f ′′ (x)¯.
x∈[a,b]

TRẦN THỊ NGỌC HUYỀN Ngày 11 tháng 11 năm 2023

 Đạo hàm Phương pháp hình thang mở rộng
Tích phân Phương pháp Simpson mở rộng

BÀI TẬP 2.2

Dùng công thức hình thang mở rộng để xấp xỉ
Z 1
2
ex dx . Cần phân hoạch đoạn [0, 1] tối thiểu
0
thành bao nhiêu đoạn để sai số theo phương pháp
này nhỏ hơn 10−3 . Hãy tính xấp xỉ đó.

TRẦN THỊ NGỌC HUYỀN Ngày 11 tháng 11 năm 2023

 Đạo hàm Phương pháp hình thang mở rộng
Tích phân Phương pháp Simpson mở rộng

PHƯƠNG PHÁP
SIMPSON MỞ RỘNG

TRẦN THỊ NGỌC HUYỀN Ngày 11 tháng 11 năm 2023

 Đạo hàm Phương pháp hình thang mở rộng
Tích phân Phương pháp Simpson mở rộng

Dùng đa thức nội suy bậc hai P 2 (x) để xấp xỉ hàm

f (x) trên [a, b]

y = f (x)

a b x
 Đạo hàm Phương pháp hình thang mở rộng
Tích phân Phương pháp Simpson mở rộng

Dùng đa thức nội suy bậc hai P 2 (x) để xấp xỉ hàm

f (x) trên [a, b]

L 2 (x)

y = f (x)

a b x
 Đạo hàm Phương pháp hình thang mở rộng
Tích phân Phương pháp Simpson mở rộng

Dùng đa thức nội suy bậc hai P 2 (x) để xấp xỉ hàm

f (x) trên [a, b]

L 2 (x)

y = f (x)

a b x
Z b Z b
f (x)dx ≈ L 2 (x)dx
a a

TRẦN THỊ NGỌC HUYỀN Ngày 11 tháng 11 năm 2023

 Đạo hàm Phương pháp hình thang mở rộng
Tích phân Phương pháp Simpson mở rộng

a +b b−a
Đặt x 0 = a , x 1 = , x2 = b , h = ,
2 2
y 0 = f (x 0 ), y 1 = f (x 1 ), y 2 = f (x 2 ).
Ta được đa thức nội suy đi qua 3 điểm nút x 0 , x 1 ,
x 2 là

(x − x 1 )(x − x 2 ) (x − x 0 )(x − x 2 )
L 2 (x) = .y 0 + .y 1
(x 0 − x 1 )(x 0 − x 2 ) (x 1 − x 0 )(x 1 − x 2 )
(x − x 0 )(x − x 1 )
+ .y 2
(x 2 − x 0 ).(x 2 − x 1 )

b b
h¡
Z Z
L 2 (x)dx =
¢
f (x)dx ≈ y 0 + 4y 1 + y 2
a a 3

TRẦN THỊ NGỌC HUYỀN Ngày 11 tháng 11 năm 2023

 Đạo hàm Phương pháp hình thang mở rộng
Tích phân Phương pháp Simpson mở rộng

y = f (x)

a b x

TRẦN THỊ NGỌC HUYỀN Ngày 11 tháng 11 năm 2023

 Đạo hàm Phương pháp hình thang mở rộng
Tích phân Phương pháp Simpson mở rộng

Chia đều đoạn [a, b] thành m đoạn, trên mỗi đoạn

tìm một đa thức bậc hai nội suy f (x) (qua 2 đầu
mút và trung điểm).
Vậy ta sẽ chia [a, b] thành n = 2m đoạn nhỏ với
b−a
bước chia h = . Lúc đó
2m

b
h£
Z
¡ ¢
f (x)dx ≈ y 0 + y 2m + 4 y 1 + y 3 + · · · + y 2m−1
a 3 ¡ ¢¤
+ 2 y 2 + y 4 + · · · + y 2m−2

TRẦN THỊ NGỌC HUYỀN Ngày 11 tháng 11 năm 2023

 Đạo hàm Phương pháp hình thang mở rộng
Tích phân Phương pháp Simpson mở rộng

BÀI TẬP 2.3

Hình bên dưới cho ta hình ảnh mặt cắt ngang của một cánh
máy bay. Cứ cách một khoảng 20cm người ta đo chiều cao của
cánh máy bay (tính bằng cm) và ghi lại như sau

5.8, 20.3, 26.7, 29.0, 27.6, 27.3, 23.8, 20.5, 15.1, 8.7, 2.8

Sử dụng công thức Simpson mở rộng để ước tính diện tích

mặt cắt ngang của cánh máy bay.

TRẦN THỊ NGỌC HUYỀN Ngày 11 tháng 11 năm 2023

 Đạo hàm Phương pháp hình thang mở rộng
Tích phân Phương pháp Simpson mở rộng

Đánh giá sai số của pp Simpson mở rộng

4
¯ I − I ∗ ¯ ≤ (b − a) h M 4
¯ ¯
180
¯ ¯
Trong đó, M4 = max ¯ f (4) (x)¯.
x∈[a,b]

TRẦN THỊ NGỌC HUYỀN Ngày 11 tháng 11 năm 2023

 Đạo hàm Phương pháp hình thang mở rộng
Tích phân Phương pháp Simpson mở rộng

BÀI TẬP 2.4

Dùng công thức Simpson mở rộng để xấp xỉ
Z 1
sin(2x)dx . Cần phân hoạch đoạn [0, 1] tối thiểu
0
thành bao nhiêu đoạn để sai số theo phương pháp
này nhỏ hơn 10−3 .

TRẦN THỊ NGỌC HUYỀN Ngày 11 tháng 11 năm 2023