Noi Suy in

NỘI SUY VÀ XẤP XỈ HÀM
Ngày 14 tháng 10 năm 2016
NỘI SUY VÀ XẤP XỈ HÀM Ngày 14 tháng 10 năm 2016 1/1

Đa thức nội suy
Đặt vấn đề
Trong thực hành, thường gặp những hàm số y = f (x) mà không biết biểu
thức giải tích cụ thể f của chúng. Thông thường, ta chỉ biết các giá trị
y0 , y1 , . . . , yn của hàm số tại các điểm khác nhau x0 , x1 , . . . , xn trên đoạn
[a, b]. Các giá trị này có thể nhận được thông qua thí nghiệm, đo
đạc,...Khi sử dụng những hàm trên, nhiều khi ta cần biết các giá trị của
chúng tại những điểm không trùng với xi (i = 0, 1, . . . , n).

Để làm được điều đó, ta phải xây dựng một đa thức
Pn (x) = an x n + an−1 x n−1 + . . . + a1 x + a0
thỏa mãn
Pn (xi ) = yi , i = 0, 1, 2, . . . , n
Định nghĩa
Pn (x) được gọi là đa thức nội suy của hàm f (x), còn các điểm
xi , i = 0, 1, 2, . . . , n được gọi là các nút nội suy

Về mặt hình học, có nghĩa là tìm đường cong

y = Pn (x) = an x n + an−1 x n−1 + . . . + a1 x + a0 đi qua các điểm
Mi (xi , yi ), i = 0, 1, 2, . . . , n đã biết trước của đường cong y = f (x).

Định lý
Đa thức nội suy Pn (x) của hàm số f (x), nếu có, thì chỉ có duy nhất.
Ví dụ
Xây dựng đa thức nội suy của hàm số y = f (x) được xác định bởi
x 0 1 3
y 1 -1 2

Giải.
Đa thức nội suy có dạng y = P(x) = a2 x 2 + a1 x + a0 . Thay các điểm
(xi , yi )(i = 1, 2, 3) vào đa thức này ta được hệ
 
 0.a2 + 0.a1 + a0 = 1  a0 = 1
1.a2 + 1.a1 + a0 = −1 ⇔ a1 = − 19
6
9.a2 + 3.a1 + a0 = 2 a2 = 76
 
7 19
Vậy đa thức nội suy P(x) = x 2 − x + 1
6 6

Đa thức nội suy Lagrange
Cho hàm số y = f (x) được xác định như sau:
x x0 x1 x2 ... xn
y y0 y1 y2 ... yn
Ta sẽ xây dựng đa thức nội suy của hàm f (x) trên đoạn [x0 , xn ], n > 1.
Đa thức nội suy Lagrange có dạng sau
n
X
Ln (x) = pnk (x).yk ,
k=0
trong đó
(x − x0 )(x − x1 ) . . . (x − xk−1 )(x − xk+1 ) . . . (x − xn )

pnk (x) =
(xk − x0 )(xk − x1 ) . . . (xk − xk−1 )(xk − xk+1 ) . . . (xk − xn )

Ví dụ
Xây dựng đa thức nội suy Lagrange của hàm số y = sin(πx) tại các nút
nội suy x0 = 0, x1 = 16 , x2 = 21
Giải.
1 1
x 0 6 2
1
y = sin(πx) 0 2 1.
Công thức nội suy Lagrange của hàm số y
(x − 16 )(x − 21 ) x(x − 12 ) 1 x(x − 61 ) 7

L2 (x) = 1 1
.0 + 1 1 1 2
. + 1 1 1
.1 = x − 3x 2 .
(0 − 6 )(0 − 2 ) 6(6 − 2) 2 .( 2 − 6 )
2

Đặt ω(x) = (x − x0 )(x − x1 ) . . . (x − xk−1 )(x − xk )(x − xk+1 ) . . . (x − xn ).

Khi đó
ω(x)
pnk (x) = 0
ω (xk )(x − xk )
Đa thức nội suy Lagrange trở thành
n n
X yk X yk
Ln (x) = ω(x). = ω(x). ,
ω 0 (xk )(x − xk ) Dk
k=0 k=0
với Dk = ω 0 (xk )(x − xk )

x x0 x1 ... xn
x0 x − x0 x0 − x1 ... x0 − xn D0
x1 x1 − x0 x − x1 ... x1 − xn D1
... ... ... ... ... ...
xn xn − x0 xn − x1 ... x − xn Dn
ω(x)
NỘI SUY VÀ XẤP XỈ HÀM Ngày 14 tháng 10 năm 2016 10 / 1

Ví dụ
x 0 1 3 4
Cho hàm số y được xác định bởi Sử dụng đa thức
y 1 1 2 -1
Lagrange tính gần đúng giá trị của hàm số y tại x = 2.
Giải.
x =2 0 1 3 4
0 2−0 0−1 0−3 0−4 D0 = (2 − 0)(0 − 1)(0 − 3)(0 − 4) = −24
1 1−0 2−1 1−3 1−4 D1 = (1 − 0)(2 − 1)(1 − 3)(1 − 4) = 6
3 3−0 3−1 2−3 3−4 D2 = (3 − 0)(3 − 1)(2 − 3)(3 − 4) = 6
4 4−0 4−1 4−3 2−4 D3 = (4 − 0)(4 − 1)(4 − 3)(2 − 4) = −24
ω(x) = (2 − 0)(2 − 1)(2 − 3)(2 − 4) = 4
Do đó
y0 y1 y2 y3 1 1 2 −1
y (2) ≈ L3 (2) = ω(x) + + + =4 + + + = 2.
D0 D1 D2 D3 −24 6 6 −24

Đa thức nội suy Newton Tỉ sai phân
Cho hàm số f (x) xác định như sau

x x0 x1 x2 . . . xn
trên đoạn [a, b] = [x0 , xn ].
y y0 y1 y2 . . . yn
Định nghĩa
Trên đoạn [xk , xk+1 ] ta định nghĩa đại lượng
yk+1 − yk
f [xk , xk+1 ] =
xk+1 − xk
được gọi là tỉ sai phân cấp 1 của hàm trên đoạn [xk , xk+1 ]

Tương tự ta có tỉ sai phân cấp 2 của hàm trên đoạn [xk , xk+2 ] là
f [xk+1 , xk+2 ] − f [xk , xk+1 ]

f [xk , xk+1 , xk+2 ] =
xk+2 − xk
Quy nạp ta có tỉ sai phân cấp p của hàm trên đoạn [xk , xk+p ] là
f [xk , xk+1 , . . . , xk+p ] =
f [xk+1 , xk+2 , . . . , xk+p ] − f [xk , xk+1 , . . . , xk+p−1 ]

xk+p − xk

Ví dụ
x 1.0 1.3 1.6 1.9
Lập bảng tỉ sai phân của hàm cho bởi
y 0.76 0.62 0.45 0.28
xk f (xk ) f [xk , xk+1 ] f [xk , xk+1 , xk+2 ]

1.0 0.76
-0.47= 0.62−0.76
1.3−1.0
1.3 0.62 -0.17= −0.57−(−0.47)
1.6−1.0
-0.57= 0.45−0.62
1.6−1.3
1.6 0.45 -0.00== −0.57−(−0.57)
1.9−1.3
-0.57= 0.28−0.45
1.9−1.6
1.9 0.28

Đa thức nội suy Newton Công thức của đa thức nội suy Newton
Theo định nghĩa tỉ sai phân cấp 1 của f (x) trên đoạn [x, x0 ] là
f (x) − y0
f [x, x0 ] = ⇒ f (x) = y0 + f [x, x0 ](x − x0 ).
x − x0
Lại áp dụng định nghĩa tỉ sai phân cấp 2 của f (x) ta có
f [x, x0 ] − f [x0 , x1 ]
f [x, x0 , x1 ] =
x − x1
⇒ f [x, x0 ] = f [x0 , x1 ] + (x − x1 )f [x, x0 , x1 ].
Thay vào công thức trên ta được
f (x) = y0 + f [x0 , x1 ](x − x0 ) + f [x, x0 , x1 ](x − x0 )(x − x1 ).

Quá trình trên tiếp diễn đến bước thứ n ta được
f (x) = y0 + f [x0 , x1 ](x − x0 ) + f [x0 , x1 , x2 ](x − x0 )(x − x1 ) + . . .
+f [x0 , x1 , . . . , xn ](x − x0 )(x − x1 ) . . . (x − xn−1 )+

+f [x, x0 , x1 , . . . , xn ](x − x0 )(x − x1 ) . . . (x − xn−1 )(x − xn )
(1)
Đặt Nn (x) = y0 + f [x0 , x1 ](x − x0 ) + f [x0 , x1 , x2 ](x − x0 )(x − x1 ) + . . . +
f [x0 , x1 , . . . , xn ](x − x0 )(x − x1 ) . . . (x − xn−1 ) và
Rn (x) = f [x, x0 , x1 , . . . , xn ](x − x0 )(x − x1 ) . . . (x − xn−1 )(x − xn ) ta được
(1)
f (x) = Nn (x) + Rn (x).

Định nghĩa
(1)
Công thức Nn (x) được gọi là công thức Newton tiến xuất phát từ điểm
nút x0 của hàm số f (x) và Rn (x) được gọi là sai số của đa thức nội suy
(1)
Newton. Nn (x) = y0 + f [x0 , x1 ](x − x0 ) + f [x0 , x1 , x2 ](x − x0 )(x − x1 ) +
. . . + f [x0 , x1 , . . . , xn ](x − x0 )(x − x1 ) . . . (x − xn−1 )

Tương tự, ta có thể xây dựng công thức Newton lùi xuất phát từ điểm nút
xn của hàm số f (x) như sau
(2)
Nn (x) = yn + f [xn−1 , xn ](x − xn ) + f [xn−2 , xn−1 , xn ](x − xn−1 )(x − xn ) +
. . . + f [x0 , x1 , . . . , xn ](x − x1 )(x − x2 ) . . . (x − xn )
Do tính duy nhất của đa thức nội suy, ta có với cùng 1 bảng số thì
(1) (2)
Ln (x) = Nn (x) = Nn (x)

Ví dụ
Cho bảng giá trị của hàm số y = f (x)
x 0 2 3 5 6
y 1 3 2 5 6
1 Xây dựng đa thức nội suy Newton tiến xuất phát từ nút x0 của hàm
số y = f (x)
2 Dùng đa thức nội suy nhận được tính gần đúng f (1.25)

Giải.
xk f (xk ) Tỉ sai phân I Tỉ sai phân II Tỉ sai phân III Tỉ sai phân IV
0 1
1= 3−1
2−0
2 3 -2/3
-1= 2−3
3−2
3/10
3 2 5/6 -11/120
3/2= 5−2
5−3
-1/4
5 5 -1/6
1= 6−5
6−5
6 6

Như vậy công thức nội suy Newton tiến là
(1) 2 3
N4 (x) = 1 + 1.x + (− )x(x − 2) + x(x − 2)(x − 3)
3 10
11
− x(x − 2)(x − 3)(x − 5) =
120
11 4 73 3 601 2 413
=− x + x − x + x + 1.
120 60 120 60
(1)
f (1.25) ≈ N4 (1.25) ≈ 3.9312

Spline bậc ba Các khái niệm cơ bản
Việc xây dựng một đa thức đi qua các điểm nội suy cho
trước trong trường hợp n lớn là rất khó khăn. Biện pháp
khắc phục là trên từng đoạn liên tiếp của các cặp điểm
nút nội suy ta nối chúng bởi các đường cong đơn giản như
đoạn thẳng. Tuy nhiên, khi đó tại các điểm nút hàm sẽ
mất tính khả vi. Do đó, phải xây dựng đường cong bằng
cách nối các đoạn cong nhỏ lại với nhau sao cho vẫn bảo
toàn tính khả vi của hàm. Đường cong như vậy được gọi
là đường spline (đường ghép trơn). Các hàm trên các
đoạn nhỏ này thường là các đa thức và bậc cao nhất của
các đa thức đó gọi là bậc của spline.

Định nghĩa
Cho f (x) xác định trên đoạn [a, b] và một phép phân
hoạch của nó: a = x0 < x1 < x2 = b. Đặt
y0 = f (x0 ), y1 = f (x1 ), y2 = f (x2 ). Một spline bậc ba
nội suy hàm f (x) trên [a, b] là hàm g (x) thỏa các điều
kiện sau:
1 g (x) có đạo hàm đến cấp 2 liên tục trên [a, b]

g0 (x) x ∈ [x0 , x1 ]
2 g (x) = ở đây g0 (x), g1 (x) là
g1 (x) x ∈ [x1 , x2 ]
các đa thức bậc ba
3 g (x0 ) = f (x0 ) = y0 , g (x1 ) = f (x1 ) = y1 ,
g (x2 ) = f (x2 ) = y2 .

Xét đoạn [x0 , x1 ]. Đặt h0 = x1 − x0 . Vì g0 (x) là đa thức bậc ba nên
g0 (x) = a0 + b0 (x − x0 ) + c0 (x − x0 )2 + d0 (x − x0 )3 .
Do g (x0 ) = g0 (x0 ) = y0 ⇒ y0 = a0 và
g (x1 ) = g0 (x1 ) = y1
2 3
⇔ a0 + b0 (x1 − x0 ) + c0 (x1 − x0 ) + d0 (x1 − x0 ) = y1
⇔ a0 + b0 h0 + c0 h02 + d0 h03 = y1
Từ đó, ta có
y1 − y0
b0 = − c0 h0 − d0 h02
h0

Xét đoạn [x1 , x2 ]. Đặt h1 = x2 − x1 . Vì g1 (x) là đa thức bậc ba nên
g1 (x) = a1 + b1 (x − x1 ) + c1 (x − x1 )2 + d1 (x − x1 )3 .
Do g (x1 ) = g1 (x1 ) = y1 ⇒ y1 = a1 và
g (x2 ) = g1 (x2 ) = y2
2 3
⇔ a1 + b1 (x2 − x1 ) + c1 (x2 − x1 ) + d1 (x2 − x1 ) = y2
⇔ a1 + b1 h1 + c1 h12 + d1 h13 = y2
Từ đó, ta có
y2 − y1
b1 = − c1 h1 − d1 h12
h1

Do tính khả vi của hàm g (x) đến cấp 2 tại x1 nên g00 (x1 ) = g10 (x1 ) và
g000 (x1 ) = g100 (x1 ).
Từ điều kiện g000 (x1 ) = g100 (x1 ) ta được
2c0 + 6d0 (x1 − x0 ) = 2c1 + 6d1 (x1 − x1 )

c1 − c0
⇒d0 =
3h0
y1 − y0
⇒b0 = − c0 h0 − d0 h02
h0
y1 − y0 c1 − c0 2 y1 − y0 h0
= − c0 h0 − .h0 = − (c1 + 2c0 )
h0 3h0 h0 3

Do tính khả vi của hàm g (x) đến cấp 2 tại x2 nên g100 (x2 ) = g200 (x2 )
⇒2c1 + 6d1 (x2 − x1 ) = 2c2 + 6d2 (x2 − x2 )

c2 − c1
⇒d1 =
3h1
y2 − y1
⇒b1 = − c1 h1 − d1 h12
h1
y2 − y1 c2 − c1 2 y2 − y1 h1
= − c1 h1 − .h1 = − (c2 + 2c1 )
h1 3h1 h1 3

Từ điều kiện g00 (x1 ) = g10 (x1 ) ta được
b0 + 2c0 (x1 − x0 ) + 3d0 (x1 − x0 )2 = b1 + 2c1 (x1 − x1 ) + 3d1 (x1 − x1 )2

⇒b1 = b0 + 2c0 h0 + 3d0 h02
y2 − y1 h1 y1 − y0 h0
Thay b1 = − (c2 + 2c1 ), b0 = − (c1 + 2c0 ),
h1 3 h0 3
c1 − c0
d0 = , được
3h0
y2 − y1 y1 − y0
h0 c0 + 2(h0 + h1 )c1 + h1 c2 = 3 −3
h1 h0
Hệ này có vô số nghiệm.

Định nghĩa
Cho f (x) xác định trên đoạn [a, b] và một phép phân
hoạch của nó: a = x0 < x1 < x2 < . . . < xn = b. Đặt
yk = f (xk ), k = 0..n. Một spline bậc ba nội suy hàm
f (x) trên [a, b] là hàm g (x) thỏa các điều kiện sau:
1 g (x) có đạo hàm đến cấp 2 liên tục trên [a, b]
2 Trên mỗi đoạn [xk , xk+1 ], k = 0..n − 1, g (x) = gk (x)
là 1 đa thức bậc ba
3 g (xk ) = f (xk ) = yk , ∀k = 0..n

Xét đoạn [xk , xk+1 ], k = 0..n − 1. Đặt hk = xk+1 − xk . Vì gk (x) là đa thức

bậc ba nên
gk (x) = ak + bk (x − xk ) + ck (x − xk )2 + dk (x − xk )3 .
Do g (xk ) = gk (xk ) = yk ⇒ yk = ak và
ak + bk hk + ck hk2 + dk hk3 = g (xk+1 ) = gk (xk+1 ) = yk+1 .
Từ đó, ta có hệ
yk+1 − yk


 bk = − ck hk − dk hk2 , ∀k = 0..n − 1
hk
yk − yk−1 2
 bk−1
 = − ck−1 hk−1 − dk−1 hk−1 , ∀k = 1..n
hk−1

Xét tại điểm xk , k = 1..n − 1. Do tính khả vi của hàm g (x) đến cấp 2 tại
0
xk nên gk−1 (xk ) = gk0 (xk ) và gk−1
00 (x ) = g 00 (x ).
k k k
00 (x ) = g 00 (x ) ta được
Từ điều kiện gk−1 k k k
ck − ck−1

 dk−1 =
 , ∀k = 1..n − 1
3hk−1
ck+1 − ck

 dk = , ∀k = 1..n − 1
3hk
yk+1 − yk hk


 bk = − (ck+1 + 2ck ), ∀k = 1..n − 1
⇒ hk 3
yk − yk−1 hk−1
 bk−1
 = − (ck + 2ck−1 ), ∀k = 1..n
hk−1 3

0
Từ điều kiện gk−1 (xk ) = gk0 (xk ) ta được
2
bk = bk−1 + 2ck−1 hk−1 + 3dk−1 hk−1
yk+1 − yk yk − yk−1
hk−1 ck−1 + 2(hk−1 + hk )ck + hk ck+1 = 3 −3
hk hk−1
∀k = 1..n − 1.
Hệ này có vô số nghiệm nên để có tính duy nhất, ta phải bổ sung thêm
các điều kiện biên.

Spline bậc ba Spline bậc ba tự nhiên
Spline bậc ba tự nhiên
Điều kiện để xác định 1 spline bậc ba tự nhiên là
g 00 (a) = g 00 (b) = 0.
Ta có
g 00 (a) = g000 (x0 ) = 0

⇔ 2c0 + 6d0 (x0 − x0 ) = 0 ⇒ c0 = 0
g 00 (b) = gn00 (xn ) = 0
⇔ 2cn + 6dn (xn − xn ) = 0 ⇒ cn = 0

Giải hệ AC = B tìm C với C = (c0 , c1 , . . . , cn−1 , cn )T và

 
1 0 0 ... 0 0
 h0 2(h0 + h1 ) h1 . . . 0 0 
 
A= ... ... ... ... ... ... 

 0 0 0 . . . 2(hn−2 + hn−1 ) hn−1 
0 0 0 ... 0 1
 
0
y2 − y1 y1 − y0
3 −3
 
 
 h1 h0 
B = ...
 

 yn − yn−1 y n−1 − y n−2 

3 −3
 hn−1 hn−2 
0
Sau khi tìm được c0 , c1 , . . . , cn−1 , cn thì các hệ số của gk (x) được xác
định bởi 
 ak = yk
yk+1 − yk hk



bk = − (ck+1 + 2ck )
hk 3
 c − ck
 dk = k+1

 , ∀k = 0..n − 1
3hk

Spline bậc ba Ví dụ
Ví dụ
x 0 2 5
Xây dựng spline bậc ba tự nhiên nội suy bảng số
y 1 1 4
n = 2, h0 = 2, h1 = 3. Do là spline bậc ba tự nhiên nên c0 = c2 = 0. Hệ số

c1 được xác định bởi
y2 − y1 y1 − y0
h0 c0 + 2(h0 + h1 )c1 + h1 c2 = 3 −3
h1 h0
3
⇒ c1 =
10

Khi k = 0 ta có

 a0 = y 0 = 1
y1 − y0 h0 1


− (c1 + 2c0 ) = −

b0 =
h0 3 5
 c − c0 1
 d0 = 1

 = ,
3h0 20
Khi k = 1 ta có

 a1 = y1 = 1
y2 − y1 h1 2


− (c2 + 2c1 ) =

b1 =
h1 3 5
 c − c1 1
 d1 = 2

 =− ,
3h1 30

Vậy spline bậc ba tự nhiên cần tìm là


 1 − 1 x + 1 x 3,

x ∈ [0, 2]
g (x) = 5 20
2 3 1
 1 + (x − 2)+
 (x − 2)2 − (x − 2)3 , x ∈ [2, 5]
5 10 30

Ví dụ
x 0 1 2 3
Xây dựng spline bậc ba tự nhiên nội suy bảng số
y 1 2 4 8
n = 3, h0 = h1 = h2 = 1. Do là spline bậc ba tự nhiên nên c0 = c3 = 0.

Hệ số c1 , c2 được xác định bởi AC = B với
 
1 0 0 0
 h0 2(h0 + h1 ) h1 0 
A=
 0

h1 2(h1 + h2 ) h2 
0 0 0 1

 
0
 y2 − y1 y1 − y0
−3

 3 
B =  y3 h−1 y2 h0
 
y2 − y1 
 3 −3 
 h2 h1 
0
C = (c0 , c1 , c2 , c3 )T
y − y1 y1 − y0

 2(h0 + h1 ).c1 + h1 .c2 = 3 2
 −3
⇒ h1 h0
y3 − y2 y2 − y1
 h1 .c1 + 2(h1 + h2 ).c2 = 3
 −3
h2 h1


4.c1 + 1.c2 = 3
⇒
1.c1 + 4.c2 = 6

 c1 = 2

⇒ 5
7
 c2 =

5

Khi k = 0 ta có

 a0 = y 0 = 1
y1 − y0 h0 13


−

b0 = (c1 + 2c0 ) =
h0 3 15
 c − c0 2
 d0 = 1

 = ,
3h0 15
Khi k = 1 ta có

 a1 = y 1 = 2
y2 − y1 h1 19


−

b1 = (c2 + 2c1 ) =
h1 3 15
 c − c1 1
 d1 = 2

 = ,
3h1 3

Khi k = 2 ta có

 a2 = y 2 = 4
y3 − y2 h2 46


− (c3 + 2c2 ) =

b2 =
h2 3 15
 c − c2 7
 d2 = 3

 =− ,
3h2 15
Vậy spline bậc ba tự nhiên cần tìm là
13 2


 1+ x + x 3, x ∈ [0, 1]

 15 15
19 2 1

g (x) = 2+ (x − 1) + (x − 1)2 + (x − 1)3 , x ∈ [1, 2]
 15 5 3

 46 7 7
 4+ (x − 2) + (x − 2)2 − (x − 2)3 , x ∈ [2, 3]

15 5 15

Spline bậc ba Spline bậc ba ràng buộc
Spline bậc ba ràng buộc
Điều kiện để xác định 1 spline bậc ba ràng buộc là
g 0 (a) = α, g 0 (b) = β.
Ta có
g 0 (a) = g00 (x0 ) = α

⇔ b0 + 2c0 (x0 − x0 ) + 3d0 (x0 − x0 )2 = α ⇒ b0 = α
y1 − y0 h0
⇒ − (c1 + 2c0 ) = α
h0 3
y1 − y0
⇒ 2h0 c0 + h0 c1 = 3 − 3α
h0

g 0 (b) = gn−1
0
(xn ) = β
⇔ bn−1 + 2cn−1 (xn − xn−1 ) + 3dn−1 (xn − xn−1 )2 = β
yn − yn−1 hn−1 cn − cn−1 2
⇒ − (cn + 2cn−1 ) + 2cn−1 hn−1 + 3. .hn−1 = β
hn−1 3 3hn−1
yn − yn−1
⇒ hn−1 cn−1 + 2hn−1 cn = 3β − 3
hn−1

Khi đó ta có thêm 2 phương trình

y1 − y0


 2h0 c0 + h0 c1 = 3 − 3α
h0
yn − yn−1
 hn−1 cn−1 + 2hn−1 cn = 3β − 3

hn−1
và thuật toán xác định spline bậc ba ràng buộc như sau: giải hệ AC = B
tìm C với C = (c0 , c1 , . . . , cn−1 , cn )T

 
2h0 h0 0 ... 0 0

 h0 2(h0 + h1 ) h1 . . . 0 0 

A=
 ... ... ... ... ... ... 

 0 0 0 . . . 2(hn−2 + hn−1 ) hn−1 
0 0 0 ... h 2hn−1
 y1 − y0  n−1
3 − 3α
 h0 
 y2 − y1 y1 − y0 
 3 −3 

 h1 h0 

B= ... 
yn − yn−1 yn−1 − yn−2 
 
3 −3

 
 hn−1 hn−2 
 yn − yn−1 
3β − 3
hn−1

Sau khi tìm được c0 , c1 , . . . , cn−1 , cn thì các hệ số của gk (x) được xác
định bởi 
 ak = yk
yk+1 − yk hk



bk = − (ck+1 + 2ck )
hk 3
 c − ck
 dk = k+1

 , ∀k = 0..n − 1
3hk

Ví dụ
x 0 1
Xây dựng spline bậc ba ràng buộc nội suy bảng số thỏa
y 1 1
y 0 (0) = 1, y 0 (1) = 1.
n = 1, h0 = 1. Khi đó
y − y0

 2h0 c0 + h0 c1 = 3 1
 − 3α
h0
y − y0
 h0 c0 + 2h0 c1 = 3β − 3 1

h0

2c0 + c1 = −3 c0 = −3
⇒ ⇒
c0 + 2c1 = 3 c1 = 3

Khi k = 0 ta có

 a0 = y0 = 1
y1 − y0 h0



b0 = − (c1 + 2c0 ) = 1
h0 3
 c − c0
 d0 = 1

 = 2,
3h0
Vậy spline bậc ba ràng buộc cần tìm là
g (x) = 1 + x − 3x 2 + 2x 3 , x ∈ [0, 1]

Ví dụ
x 0 1 2
Xây dựng spline bậc ba ràng buộc nội suy bảng số thỏa
y 1 2 1
điều kiện y 0 (0) = 0, y 0 (2) = 0.
n = 2, h0 = h1 = 1, α = β = 0. Hệ số c0 , c1 , c2 được xác định bởi AC = B

với  
2h0 h0 0
A =  h0 2(h0 + h1 ) h1 
0 h1 2h1

 y1 − y0 
3 − 3α
 h0 
 y2 − y1 y1 − y0 
B= 3 −3 
 h1 h0 
 y2 − y1 
3β − 3
h1
C = (c0 , c1 , c2 )T
 
 2.c0 + c1 + 0.c2 = 3  c0 = 3
⇒ c0 + 4c1 + c2 = −6 ⇒ c1 = −3
0.c0 + c1 + 2.c2 = 3 c2 = 3
 

Khi k = 0 ta có

 a0 = y0 = 1
y1 − y0 h0



b0 = − (c1 + 2c0 ) = 0
h0 3

 c1 − c0
 d0 =
 = −2,
3h0
Khi k = 1 ta có

 a1 = y1 = 2
y2 − y1 h1



b1 = − (c2 + 2c1 ) = 0
h1 3
 c − c1
 d1 = 2

 = 2,
3h1

Vậy spline bậc ba ràng buộc cần tìm là
1 + 3x 2 − 2x 3 , x ∈ [0, 1]

g (x) =
2 − 3(x − 1)2 + 2(x − 1)3 , x ∈ [1, 2]

Bài toán xấp xỉ hàm thực nghiệm
Trong mặt phẳng xOy cho tập hợp điểm Mk (xk , yk ), k = 1, 2, . . . , n, trong
đó có ít nhất 2 điểm nút xi , xj khác nhau với i 6= j và n rất lớn. Khi đó
việc xây dựng một đường cong đi qua tất cả những điểm này không có ý
nghĩa thực tế.
Chúng ta sẽ đi tìm hàm f (x) đơn giản hơn sao cho nó thể hiện tốt nhất
dáng điệu của tập hợp điểm Mk (xk , yk ), k = 1, 2, . . . , n, và không nhất
thiết đi qua tất cả các điểm đó.

Phương pháp bình phương bé nhất giúp ta giải quyết vấn đề này. Nội
dung của phương pháp là tìm cực tiểu của phiếm hàm
n
X
g (f ) = (f (xk ) − yk )2 → min .
k=1
Dạng đơn giản thường gặp trong thực tế của f (x) là
f (x) = A + Bx.
f (x) = A + Bx + Cx 2 ,
f (x) = Ap(x) + Bq(x),

Bài toán xấp xỉ hàm thực nghiệm Trường hợp f (x) = A + Bx
Trường hợp f (x) = A + Bx Khi đó

n
X
g (A, B) = (A + Bxk − yk )2
k=1
Bài toán quy về việc tìm cực tiểu của hàm 2 biến g (A, B). Tọa độ điểm
dừng của hàm được xác định bởi hệ phương trình
 n n
∂ P
(A + Bxk − yk )2 = 2 (A + Bxk − yk ) = 0
 P

∂A k=1

k=1
∂ n n
2
P P

 (A + Bxk − yk ) = 2 (A + Bxk − yk )xk = 0
∂B k=1

k=1

n n

P P


 nA + xk B = yk
⇔ k=1 k=1
n n n

2
P P P
xk A + xk B = xk yk



k=1 k=1 k=1

Ví dụ
Tìm hàm f (x) = A + Bx xấp xỉ tốt nhất bảng số
x 1 1 2 2 2 3 3 4 5 6
y 1 2 2 3 4 4 5 5 6 7
n n n
xk2 = 109,
P P P
Giải. Ta có n = 10 và xk = 29, yk = 39,
k=1 k=1 k=1
n
P
xk yk = 140.
k=1
Hệ phương trình để xác định A, B có dạng

10A + 29B = 39 A = 0.7671
⇔
29A + 109B = 140 B = 1.0803
Do đó đường thẳng cần tìm là f (x) = 0.7671 + 1.0803x.

Bấm máy. Bấm Mode 3 - STAT. Chọn 3- A + Bx.

Nhập dữ liệu của 2 cột x, y .
AC - Thoát ra.
Chọn Shift 1 - chọn 7 - Reg - chọn 1- A =.
Chọn Shift 1 - chọn 7 - Reg - chọn 2- B =.

Bài toán xấp xỉ hàm thực nghiệm Trường hợp f (x) = A + Bx + Cx 2
Trường hợp f (x) = A + Bx + Cx 2 Khi đó

n
X
g (A, B, C ) = (A + Bxk + Cxk2 − yk )2
k=1
Bài toán quy về việc tìm cực tiểu của hàm 3 biến g (A, B, C ). Tọa độ điểm
 n n
∂ P
(A + Bxk + Cxk2 − yk )2 = 2 (A + Bxk + Cxk2 − yk )
P
=0


∂A k=1



 k=1
 ∂ P n n
(A + Bxk + Cxk2 − yk )2 = 2 (A + Bxk + Cxk2 − yk )xk = 0
P
 ∂B k=1 k=1
n n

 ∂ P
(A + Bxk + Cxk − yk ) = 2 (A + Bxk + Cxk2 − yk )xk2 = 0
2 2

 P

∂C k=1

k=1

 n
n
n

xk2
P P P
nA + xk B + C = yk





 k=1 k=1 k=1
 n
n
n
n
xk2 B + xk3 C =
P P P P
⇔ xk A + xk yk


 k=1
n
k=1
n
k=1
n
k=1
n

xk2 A + xk3 B + xk4 C = xk2 yk

 P P P P

k=1 k=1 k=1 k=1

Ví dụ
Tìm hàm f (x) = A + Bx + Cx 2 xấp xỉ tốt nhất bảng số
x 1 1 2 3 3 4 5
y 4.12 4.18 6.23 8.34 8.38 12.13 18.32
Giải. Hệ phương trình để xác định A, B, C có dạng

 
 7A + 19B + 65C = 61.70  A = 4.30
19A + 65B + 253C = 211.04 ⇔ B = −0.71
 65A + 253B + 1061C = 835.78  C = 0.69
Do đó parabol cần tìm là f (x) = 4.30 − 0.71x + 0.69x 2 .

Bấm máy. Bấm Mode 3 - STAT.

Chọn 3- + cx 2 .
Nhập dữ liệu của 2 cột x, y .
AC - Thoát ra.
Chọn Shift 1 - chọn 7 - Reg - chọn 1- A =.
Chọn Shift 1 - chọn 7 - Reg - chọn 2- B =.
Chọn Shift 1 - chọn 7 - Reg - chọn 3- C =.

Bài toán xấp xỉ hàm thực nghiệm Trường hợp f (x) = Ap(x) + Bq(x)
Trường hợp f (x) = Ap(x) + Bq(x) Khi đó

n
X
g (A, B) = (Ap(xk ) + Bq(xk ) − yk )2
k=1
Bài toán quy về việc tìm cực tiểu của hàm 2 biến g (A, B). Tọa độ điểm
 n
∂ P
g (A, B) = 2 (Ap(xk ) + Bq(xk ) − yk )p(xk ) = 0


∂A

k=1
∂ Pn

 g (A, B) = 2 (Ap(xk ) + Bq(xk ) − yk )q(xk ) = 0
∂B

k=1

 n
n
n
2
P P P
p (xk ) A + p(xk )q(xk ) B = p(xk )yk



k=1 k=1 k=1
⇔ n
n
n
q 2 (xk ) B =
P P P
p(xk )q(xk ) A + q(xk )yk



k=1 k=1 k=1

Ví dụ
√
Tìm hàm f (x) = A x + B cos(x) xấp xỉ tốt nhất bảng số
x 1.0 1.2 1.4 1.6 1.8 2.0
y 2.27 2.37 2.45 2.52 2.60 2.62
√
Giải. Ta có n = 6, p(x) = x, q(x) = cos(x) và
n n
p 2 (xk ) =
P P
xk = 9, Shift-STO-A
k=1 k=1
Pn n √
P
p(xk )q(xk ) = xk . cos(xk ) = 0.2080742774, Shift-STO-B.
k=1 k=1

n
P n √
P
p(xk )yk = xk .yk = 18.14616548, Shift-STO-C.
k=1 k=1
n n
q 2 (xk ) = cos2 (xk ) = 0.6777701471, Shift-STO-D.
P P
k=1 k=1
Pn Pn
q(xk )yk = cos(xk ).yk = 0.7470806584, Shift-STO-M.
k=1 k=1
Hệ phương trình để xác định A, B :

A.A + B.B = C A = 2.00498761
⇔
B.A + D.B = M B = 0.48673479
√
Vậy f (x) = 2.0050 x + 0.4867 cos(x).

Bấm máy. Shift-Mode-STAT-Frequency-ON

1 Tìm ma trận hệ số
√
Mode 3-STAT - 2: A+BX. Nhập vào cột X là X , nhập vào cột Y là
cos(X ). AC-thoát ra. P
Shift - 1 - 4: Sum - 1:P x 2 = Shift-STO-A
Shift - 1 - 4: Sum - 5:P xy = Shift-STO-B
Shift - 1 - 4: Sum - 3: y 2 = Shift-STO-D
2 Tìm cột hệ số tự do
Shift - 1 - 2: Data
Nhập giá trị của cột FREQ là giá trị y . AC-thoát ra
Shift - 1 - 5: Var - 2:x × Shift - 1 - 5: Var -1:n = Shift-STO-C
Shift - 1 - 5: Var - 5:y × Shift - 1 - 5: Var -1:n = Shift-STO-M
3 Giải hệ phương trình: Mode-5:EQN-1:anX+bnY=cn

THANK YOU FOR ATTENTION

Noi Suy in

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Noi Suy in

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

NỘI SUY VÀ XẤP XỈ HÀM

Ngày 14 tháng 10 năm 2016

NỘI SUY VÀ XẤP XỈ HÀM Ngày 14 tháng 10 năm 2016 1/1

NỘI SUY VÀ XẤP XỈ HÀM Ngày 14 tháng 10 năm 2016 2/1

Để làm được điều đó, ta phải xây dựng một đa thức

Pn (x) = an x n + an−1 x n−1 + . . . + a1 x + a0

NỘI SUY VÀ XẤP XỈ HÀM Ngày 14 tháng 10 năm 2016 3/1

Về mặt hình học, có nghĩa là tìm đường cong

NỘI SUY VÀ XẤP XỈ HÀM Ngày 14 tháng 10 năm 2016 4/1

NỘI SUY VÀ XẤP XỈ HÀM Ngày 14 tháng 10 năm 2016 5/1

NỘI SUY VÀ XẤP XỈ HÀM Ngày 14 tháng 10 năm 2016 6/1

Cho hàm số y = f (x) được xác định như sau:

(x − x0 )(x − x1 ) . . . (x − xk−1 )(x − xk+1 ) . . . (x − xn )

NỘI SUY VÀ XẤP XỈ HÀM Ngày 14 tháng 10 năm 2016 7/1

Công thức nội suy Lagrange của hàm số y

(x − 16 )(x − 21 ) x(x − 12 ) 1 x(x − 61 ) 7

NỘI SUY VÀ XẤP XỈ HÀM Ngày 14 tháng 10 năm 2016 8/1

Đặt ω(x) = (x − x0 )(x − x1 ) . . . (x − xk−1 )(x − xk )(x − xk+1 ) . . . (x − xn ).

với Dk = ω 0 (xk )(x − xk )

NỘI SUY VÀ XẤP XỈ HÀM Ngày 14 tháng 10 năm 2016 9/1

NỘI SUY VÀ XẤP XỈ HÀM Ngày 14 tháng 10 năm 2016 10 / 1

NỘI SUY VÀ XẤP XỈ HÀM Ngày 14 tháng 10 năm 2016 11 / 1

Cho hàm số f (x) xác định như sau

NỘI SUY VÀ XẤP XỈ HÀM Ngày 14 tháng 10 năm 2016 12 / 1

f [xk+1 , xk+2 ] − f [xk , xk+1 ]

f [xk+1 , xk+2 , . . . , xk+p ] − f [xk , xk+1 , . . . , xk+p−1 ]

NỘI SUY VÀ XẤP XỈ HÀM Ngày 14 tháng 10 năm 2016 13 / 1

xk f (xk ) f [xk , xk+1 ] f [xk , xk+1 , xk+2 ]

NỘI SUY VÀ XẤP XỈ HÀM Ngày 14 tháng 10 năm 2016 14 / 1

Lại áp dụng định nghĩa tỉ sai phân cấp 2 của f (x) ta có

f (x) = y0 + f [x0 , x1 ](x − x0 ) + f [x, x0 , x1 ](x − x0 )(x − x1 ).

NỘI SUY VÀ XẤP XỈ HÀM Ngày 14 tháng 10 năm 2016 15 / 1

Quá trình trên tiếp diễn đến bước thứ n ta được

f (x) = y0 + f [x0 , x1 ](x − x0 ) + f [x0 , x1 , x2 ](x − x0 )(x − x1 ) + . . .

+f [x0 , x1 , . . . , xn ](x − x0 )(x − x1 ) . . . (x − xn−1 )+

NỘI SUY VÀ XẤP XỈ HÀM Ngày 14 tháng 10 năm 2016 16 / 1

NỘI SUY VÀ XẤP XỈ HÀM Ngày 14 tháng 10 năm 2016 17 / 1

NỘI SUY VÀ XẤP XỈ HÀM Ngày 14 tháng 10 năm 2016 18 / 1

NỘI SUY VÀ XẤP XỈ HÀM Ngày 14 tháng 10 năm 2016 19 / 1

NỘI SUY VÀ XẤP XỈ HÀM Ngày 14 tháng 10 năm 2016 20 / 1

Như vậy công thức nội suy Newton tiến là

NỘI SUY VÀ XẤP XỈ HÀM Ngày 14 tháng 10 năm 2016 21 / 1

NỘI SUY VÀ XẤP XỈ HÀM Ngày 14 tháng 10 năm 2016 22 / 1

NỘI SUY VÀ XẤP XỈ HÀM Ngày 14 tháng 10 năm 2016 24 / 1

Xét đoạn [x0 , x1 ]. Đặt h0 = x1 − x0 . Vì g0 (x) là đa thức bậc ba nên

NỘI SUY VÀ XẤP XỈ HÀM Ngày 14 tháng 10 năm 2016 25 / 1

Xét đoạn [x1 , x2 ]. Đặt h1 = x2 − x1 . Vì g1 (x) là đa thức bậc ba nên

NỘI SUY VÀ XẤP XỈ HÀM Ngày 14 tháng 10 năm 2016 26 / 1

2c0 + 6d0 (x1 − x0 ) = 2c1 + 6d1 (x1 − x1 )

NỘI SUY VÀ XẤP XỈ HÀM Ngày 14 tháng 10 năm 2016 27 / 1

⇒2c1 + 6d1 (x2 − x1 ) = 2c2 + 6d2 (x2 − x2 )

NỘI SUY VÀ XẤP XỈ HÀM Ngày 14 tháng 10 năm 2016 28 / 1

Từ điều kiện g00 (x1 ) = g10 (x1 ) ta được

b0 + 2c0 (x1 − x0 ) + 3d0 (x1 − x0 )2 = b1 + 2c1 (x1 − x1 ) + 3d1 (x1 − x1 )2

NỘI SUY VÀ XẤP XỈ HÀM Ngày 14 tháng 10 năm 2016 29 / 1

NỘI SUY VÀ XẤP XỈ HÀM Ngày 14 tháng 10 năm 2016 30 / 1

Xét đoạn [xk , xk+1 ], k = 0..n − 1. Đặt hk = xk+1 − xk . Vì gk (x) là đa thức

ak + bk hk + ck hk2 + dk hk3 = g (xk+1 ) = gk (xk+1 ) = yk+1 .

NỘI SUY VÀ XẤP XỈ HÀM Ngày 14 tháng 10 năm 2016 31 / 1

NỘI SUY VÀ XẤP XỈ HÀM Ngày 14 tháng 10 năm 2016 32 / 1

NỘI SUY VÀ XẤP XỈ HÀM Ngày 14 tháng 10 năm 2016 33 / 1

Spline bậc ba tự nhiên

Điều kiện để xác định 1 spline bậc ba tự nhiên là