‫راهنماي نوشتن پاياننامه‬

‫تنظيم از دكتر سعيد باغشاهي‬

‫متاسفانه در بسياري از موارد مشاهده ميشود كه پاياننامههاي دانشجويي داراي اشكاالت ادبي و ويراستاري زيادي‬
‫هستند‪ .‬در اينصورت حتي اگر از محتواي علمي خوبي داشته باشد‪ ،‬ارزش واقعي آن مخدوش ميشود‪ .‬به همين دليل‬
‫اين راهنماي نحوه نگارش پاياننامه تدوين شد تا برخي از اشكاالت رايج برطرف شود‪ .‬اميد است كه اين راهنما بتواند‬
‫راهگشاي دانشجويان براي تدوين يك پاياننامه كم نقص باشد‪.‬‬
‫هر دانشگاه يك دستورالعمل يا راهنما براي نگارش پاياننامهها دارد‪ .‬اين راهنما معموالً شامل مواردي در زمينه‬
‫چارچوب (فرمت) و ساختار پايان نامه است‪ .‬بنا بر اين دانشجويان ابتدا بايد اين راهنما را مطالعه كنند‪ .‬متاسفانه معموالً‬
‫اين راهنماهاي نگارش ناقص هستند و در ارتباط با موارد ادبي و ويراستاري نيز خاموش هستند‪ .‬لذا در ابتدا بهطور‬
‫مختصر در مورد چارچوببندي و ساختار كلي صحبت ميشود‪ .‬سپس موارد ادبي و ويراستاري در يك جدول بهصورت‬
‫گزينههاي نادرست و درست ارائه ميشود‪.‬‬

‫چارچوب كلي پایاننامه‬

‫يك پاياننامهي حاوي فعاليتهاي تجربي معموالً متشكل از صفحه نام خدا‪ ،‬صفحه عنوان‪ ،‬چكيده‪ ،‬صفحه‬
‫سپاسگزاري‪ ،‬صفحه تقديم‪ ،‬فهرست مطالب و پنج فصل اصلي و در انتها مراجع و ندرت ًا پيوست است‪ .‬اين پنج فصل به‬
‫ترتيب شامل مقدمه‪ ،‬مروري بر منابع مطالعاتي‪ ،‬فعاليتهاي آزمايشگاهي‪ ،‬نتايج و بحث‪ ،‬و در پايان نتيجهگيري و‬
‫پيشنهادها است‪ .‬لطفا نام اين فصلها به همين شكل رعايت شود و در آن تغيير داده نشود‪ .‬در اينجا بهطور مختصر به‬
‫محتواي فصلها پرداخته ميشود‪:‬‬
‫‪ o‬چكيده معموال ‪ 1‬صفحه كامل و نهايتا ‪ 2‬صفحه است و بايد در آن هدف و كارهاي انجام شده و‬
‫مهمترين نتايج و دستاوردهاي تحقيق به صورت كمّي آورده شود‪ .‬چكيده نماينده نتايج و‬
‫دستاوردهاي تحقيق است و بايد به نحوي نگاشته شود كه خواننده بتواند با خواندن آن از رئوس‬
‫كارهاي انجام شده و يافتههاي مهم تحقيق اطالع يابد‪.‬‬
‫‪ o‬مقدمه‪ :‬حدود ‪ 2‬تا ‪ 3‬صفحه است و همان طور كه از نام آن مشخص است‪ ،‬درآمدي بر موضوع است و‬
‫خواننده را در جريان پيشرفتهاي حاصل در موضوع پاياننامه‪ 1‬و اهميت آن قرار ميدهد‪ .‬در انتها‬
‫بايد مشكالت و خالءهاي موجود‪ ،‬دليل انتخاب موضوع در پاياننامه‪ ،‬اهداف انجام پروژه و كارهايي كه‬
‫ميخواهيم انجام دهيم در چند پاراگراف بيان شود‪.‬‬
‫‪ o‬مروري بر منابع مطالعاتي‪ :‬در پاياننامه ارشد و دكترا به ترتيب حدود ‪ 33‬و ‪ 03‬صفحه (حدود يك‬
‫سوم كل پاياننامه) است‪ .‬مطالب اين فصل به سه دسته تقسيمبندي ميشود‪:‬‬
‫كليات‪ :‬در مورد موضوعات عمومي است و بدون ورود به بحثهاي تخصصي فقط‬ ‫‪‬‬
‫خواننده را با مباحث اصلي تحقيق آشنا ميكند‪.‬‬
‫مروري بر تحقيقات پيشين‪ :‬به مباحث تخصصي ميپردازد و در واقع كارهاي‬ ‫‪‬‬
‫محققين قبلي در اين زمينه را با ذكر نام محققين بيان ميكند‪ .‬اين بخش‬
‫مهم ترين قسمت فصل است‪ ،‬زيرا اوالً راهنماي دانشجو براي انجام كارهاي عملي‬

‫‪1‬‬
‫‪state of the art‬‬
‫پايان نامه است و ثاني ًا دانشجو در انتها نتايج كار خود را با نتايج كارهاي محققين‬
‫قبلي مقايسه و تفسير ميكند‪.‬‬
‫كارهايي كه ما ميخواهيم انجام دهيم‪ :‬در انتها با توجه به كارهاي محققين‬ ‫‪‬‬
‫قبلي‪ ،‬طي چند پاراگراف خالءها و ايرادات موجود در كارهاي قبلي و كاري كه ما‬
‫ميخواهيم انجام دهيم‪ ،‬ذكر ميشود‪.‬‬
‫‪ o‬فعاليتهاي آزمايشگاهي‪ :‬مطالب اين فصل به سه دسته تقسيمبندي ميشود‪:‬‬
‫مواد اوليه‪ :‬در اين بخش بهتر است مواد اوليه به همراه فرمول شيميايي‪ ،‬نقش در‬ ‫‪‬‬
‫تركيب‪ ،‬خلوص‪ ،‬شركت سازنده و شماره محصول به صورت يك جدول ارائه شود‪.‬‬
‫روش كار‪ :‬در اين بخش نحوه انجام كار يا ساخت نمونه بهصورت دقيق‪ ،‬علمي و‬ ‫‪‬‬
‫با ذكر جزئيات آورده ميشود‪ ،‬به نحوي كه خواننده با خواندن آن عيناً بتواند كار‬
‫را تكرار كند‪ .‬از نظر دستوري در اين بخش بايد از فعل ساده مجهول (مانند مواد‬
‫اوليه توزين شد‪ ،‬نمونه در داخل كوره قرار داده شد و ‪ )...‬استفاده شود‪ .‬از آوردن‬
‫نتايج در اين بخش خودداري شود‪ .‬در صورت لزوم مشخصات دستگاههاي مهم‬
‫مورد استفاده آورده شود‪.‬‬
‫روشهاي شناسايي و اندازهگيري خواص‪ :‬در اين بخش روشهاي شناسايي‬ ‫‪‬‬
‫(مانند ‪ XRD‬و ‪ ...‬با ذكر مشخصات دستگاه و شرايط كار) و نيز روشهاي‬
‫اندازهگيري خواص بهطور دقيق و با ذكر استانداردها (در صورت وجود) آورده‬
‫ميشود‪.‬‬
‫‪ o‬نتايج و بحث‪ :‬اين فصل مهمترين فصل پاياننامه است و در آن نتايج به شكل زير ارائه ميشود‪:‬‬
‫گزارش نتايج به صورت جدول و ترجيحا نمودار‬ ‫‪‬‬
‫توضيح نتايج‬ ‫‪‬‬
‫توجيه و تفسير نتايج‬ ‫‪‬‬
‫مقايسه با نتايج محققين قبلي‬ ‫‪‬‬
‫ارزيابي كلي و كمّي از نتايج حاصل براي كاربرد مورد نظر‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪ o‬نتيجهگيري و پيشنهادها‪ :‬در اين فصل معموالً به صورت موردي (‪ ...-3 -2 ،-1‬حداكثر تا ‪ 0‬مورد‬
‫براي پاياننامه ارشد و تا ‪ 13‬مورد براي رساله دكتري) مهمترين نتايج تحقيق با صورت عددي و‬
‫دقيق ذكر مي شود‪ .‬از آوردن نتايج كلي يا عمومي كه نتيجه مستقيم تحقيق نيست خودداري شود‪.‬‬
‫مرسوم است كه چند مورد پيشنهاد نيز براي كساني كه احتماالً ميخواهند كار را ادامه دهند ارائه‬
‫ميشود‪ .‬پيشنهادها بايد دقيق و علمي و مكمل كار فعلي باشند‪ ،‬نه كلي‪.‬‬

‫موارد ویرایشي و نگارشي‬

‫در نگارش حتما به راهنماي نگارش دانشگاه از نظر حاشيهبندي‪ ،‬قلم‪ ،‬اندازه قلم و غيره توجه شود‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫متن پاياننامه پس از نگارش و تايپ‪ ،‬بايد چند مرتبه با دقت توسط دانشجو و سپس يك يا چند فرد ديگر مطالعه‬ ‫‪‬‬
‫شود تا اشكاالت آن به حداقل برسد‪.‬‬
‫معموال قلم متن ‪ B Nazanin‬يا ‪ B Lotus‬است (به راهنماي نگارش دانشگاه مراجعه شود)‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫معموالً براي متن از اندازه قلم فارسي ‪ 12‬يا ‪ 11‬استفاده ميشود (معموالً اندازه قلم انگليسي بايد ‪ 2‬شماره‬ ‫‪‬‬
‫كوچكتر از قلم فارسي باشد)‪.‬‬
‫ابتداي هر پاراگراف بايد داراي تورفتگي‪ 2‬باشد اين تورفتگي ميتواند بين ‪ 0‬تا ‪ 13mm‬باشد و با تب‪ 3‬ايجاد‬ ‫‪‬‬
‫ميشود‪.‬‬
‫شماره مرجع بايد در انتهاي اولين جمله هر پاراگراف ذكر شود‪ .‬هر پاراگراف بايد حداقل يك شماره مرجع داشته‬ ‫‪‬‬
‫باشد مگر مرجع آن همان مرجع پاراگراف قبلي باشد‪.‬‬
‫در صورتي كه به يك مرجع با نام نويسنده اشاره مي شود‪ ،‬شماره مرجع بايد بالفاصله پس از نام نويسنده مرجع‬ ‫‪‬‬
‫بيايد‪ .‬مثال اسميت و همكاران [‪ ]1‬اثر اندازه دانه را بر روي خواص الكتريكي بررسي كردند‪.‬‬
‫مراجع بايد بهترتيب در متن ظاهر شوند‪ .‬يعني اولين مرجع بايد مرجع شماره ‪ 1‬و دومين مرجع مرجع شماره ‪2‬‬ ‫‪‬‬
‫باشد‪ .‬مرجع بعدي ميتواند همان مرجع ‪ 1‬باشد و يا مرجع جديد (مرجع شماره ‪ )3‬و الي آخر‪.‬‬
‫نقطه و ويرگول بايد با كلمه قبل فاصله نداشته باشد و با كلمه بعد يك فاصله داشته باشد‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫پرانتز بايد با كلمه قبل و بعد يك فاصله داشته باشد اما با كلمات درون خود فاصله نداشته باشد‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫از گذاشتن فواصل اضافي يا چسباندن كلمات جدا به هم خودداري شود‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫فاصله با پهناي صفر رعايت شود‪ .‬براي مثال ”مي شود“ نادرست و ”ميشود“ درست است‪ .‬براي ايجاد فاصله با‬ ‫‪‬‬
‫پهناي صفر كليدهاي ‪ Ctrl+Shift+2‬بايد با هم فشرده شود‪ ،‬نه از ‪Ctrl+-‬‬
‫شكل و جدول بايد وسط چين باشند‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫جدولهايي كه از مراجع مختلف گرفته شده است را نبايد كپي كرد‪ ،‬بلكه بايد آنها را به فارسي تايپ كرد‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫بهتر است جدولها فقط دو رديف (‪ 3‬خط افقي) داشته باشند‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫شكلهايي كه از مراجع گرفته ميشود بايد ابتدا اسكن و در صورت لزوم در نرمافزارهاي گرافيكي مانند فوتوشاپ‬ ‫‪‬‬
‫مرتب شود و ترجيحاً نوشتههاي انگليسي آن به فارسي تبديل شود‪.‬‬
‫شكلها را نبايد درون متن چسباند‪ 1‬بلكه آنها را بايد به صورت تصوير داخل كرد‪ .‬و نوع احاطه شدن آنها بايد‬
‫‪6‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪‬‬
‫درخط‪ 7‬باشد‪ ،‬كه با كليك راست كردن بر روي عكس قابل تنظيم است‪.‬‬
‫جدولها و شكلهاي برگرفته از مراجع بايد داراي شماره مرجع باشند‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫كپي كردن جمالت از يك مرجع فارسي سرقت علمي‪ -‬ادبي محسوب ميشود‪ .‬بايد جمالت با انشاي خود دانشجو‬ ‫‪‬‬
‫و با ذكر ماخذ نوشته شود‪.‬‬
‫كپي كردن بخش عمدهاي از يك مرجع ارزش پاياننامه را كاهش ميدهد‪ .‬بايد از مراجع مختلف استفاده كرد‪ .‬از‬ ‫‪‬‬
‫اضافه كردن مراجعي كه واقعاً استفاده نشده است خودداري شود‪.‬‬
‫آوردن عكس ابزار آزمايشگاهي علمي نيست مگر ابزار خاصي باشد‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫از آوردن نام ابزار ابتدايي مانند ترازو در ليست خودداري شود‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫خط پانويس بايد سمت چپ باشد (مانند متن حاضر)‬ ‫‪‬‬

‫‪2‬‬
‫‪indent‬‬
‫‪3‬‬
‫‪Tab‬‬
‫‪4‬‬
‫‪paste‬‬
‫‪5‬‬
‫‪insert picture‬‬
‫‪6‬‬
‫‪wrapping‬‬
‫‪7‬‬
‫‪in line‬‬
‫حتياالمكان سعي شود به جاي اصطالحات انگليسي از اصطالحات فارسي و در صورت موجود نبودن از‬ ‫‪‬‬
‫اصطالحات عربي مناسب استفاده شود‪ .‬اصطالح انگليسي نيز به صورت پانويس آورده شود (نه در متن)‪ .‬استفاده از‬
‫اصطالحات انگليسي و عربي بهتر از استفاده از اصطالحات نامانوس و خودساخته فارسي است‪.‬‬
‫اعداد بايد تماما فارسي باشند به جز اعداد مورد استفاده در فرمولهاي شيميايي‬ ‫‪‬‬
‫مراجع به دقت كنترل شود تا با متن همخواني داشته باشد‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫ليست مراجع به صورت يكنواخت و استاندارد نوشته شود (به راهنماي دانشگاه مراجعه شود)‬ ‫‪‬‬
‫شكلها و جداول فارسي شود‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫كيفيت تصاوير ضعيف در فوتوشاپ بهتر شود‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫عالئم و اختصارات به خوبي تعريف شود و كلمات انگليسي در پانويس آورده شود‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫عالئم و اختصارات بايد فقط در اولين محل ورود در متن پانويس شود‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫فقط معادل كلمات نامانوس و تخصصي پانويس شود‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫برخي از غلطها رايج در جدول زير آورده شده است (لطفا به شكل جدول توجه شود)‬ ‫‪‬‬

‫جدول ‪ -1‬ليست برخي از كلمات نادرست به همراه شكل درست آن‬

‫درست‬ ‫نادرست‬ ‫درست‬ ‫نادرست‬
‫شد‬ ‫گرديد يا گشت‬ ‫ميدهد‬ ‫ميدهد يا مي دهد‬
‫ميشود‬ ‫ميگردد‬ ‫آنها‬ ‫آنها يا آن ها‬
‫است‬ ‫ميباشد‬ ‫وزن شد‬ ‫وزن كرديم‬
‫كردز‪c‬‬ ‫نمود‬ ‫است‬ ‫است‬
‫فناوري‬ ‫تكنولوژي‬ ‫است‪ .‬پس‬
‫فرآيند يا فرايند‬ ‫پروسه‬ ‫است‪ .‬پس‬
‫مجموعهاي‬ ‫مجموعه اي‬ ‫است‬
‫بهعنوان‬ ‫به عنوان‬ ‫بيشينه‬
‫بهدست‬ ‫به دست‬ ‫كمينه‬
‫پيشنهادها‬ ‫پيشنهادات‬ ‫بهينه‬
‫برهمكنش‬ ‫برهمكنش يا بر هم كنش‬ ‫بيشتر‬ ‫بيشتر‬
‫رسانا‬ ‫هادي‬ ‫كمتر‬ ‫كمتر‬
‫نوين‬ ‫مدرن‬ ‫براي‬ ‫جهت‬
‫آزمايشها‬ ‫آزمايشات‪ ،‬آزمايشها يا آزمايش ها‬ ‫بلور‬ ‫كريستال‬