‫‪1‬‬

‫چگونه يك مقاله علمي بنويسيم؟(قسمت اول)‬

‫‪ ‬این اصول برای تمام علوم اعم از انسانی ‪ ،‬فنی مهندسی ‪ ،‬پزشکی ‪ ،‬هنر قابل استفاده است‪.‬‬

‫‪ ‬مقدمه‬

‫مقاله علمي معموالً در نتيجه پژوهش منطقي‪ ،‬ژرف و متمركز نظري‪ ،‬عملي يا مختلط‪ ،‬به كوشش يك يا چند نفر در يك موضوع‬
‫تازه و با رويكردي جديد با جهت دستيابي به نتايجي تازه‪ ،‬تهيه و منتشر ميگردد‪( .‬اعتماد و همكاران‪ ،1381 ،‬ص‪ )2‬چنين‬
‫مقالهاي در واقع گزارشي است كه محقق از يافتههاي علمي و نتايج اقدامات پژوهشي خود براي استفاده ساير پژوهشگران‪،‬‬
‫متخصصان و عالقهمندان به دست ميدهد‪V.‬‬

‫تهيه گزارش از نتايج مطالعات و پژوهشهاي انجام شده‪ ،‬يكي از مهمترين مراحل پژوهشگري به شمار ميرود؛ زيرا اگر‬
‫پژوهشگر نتواند دستاوردهاي علمي خود را در اختيار ساير محققان قرار دهد‪ V،‬پژوهش او هر اندازه هم كه مهم باشد‪ ،‬به‬
‫دانش فراهم آمده از سوي‬
‫ِ‬ ‫پيشرفت علم كمكي نخواهد كرد؛ چون رشد و گسترش هر عملي از طريق ارائه و به هم پيوستن‬
‫فردفرد انديشمندان آن علم تحقق مييابد‪.‬‬

‫همان طور كه پژوهشگر پيش از اقدام به پژوهش‪ ،‬نيازمند‪ V‬توجه و بررسي يافتههاي علمي پژوهشگران قبل از خود است تا‬
‫بتواند يافتههاي علمي خود را گسترش بخشد‪ ،‬ديگران نيز بايد بتوانند به يافتههاي پژوهشي او دسترسي پيدا كنند و با استفاده از‬
‫آنها فعاليتهاي علمي خود را سازمان داده‪ ،‬در ترميم و تكميل آن بكوشند‪.‬‬

‫از امتيازهاي مهم يك مقاله ميتوان به مختصر ومفيد بودن‪ ،‬بِروز بودن و جامع بودن آن اشاره كرد؛ زيرا محقق ميتواند حاصل‬
‫چندين ساله پژوهش خود در يك رساله‪ ،‬پاياننامه‪ ،‬پژوهش‪ ،‬يا حتي يك كتاب را به اختصار در يك مقاله علمي بيان كند تا‬
‫پژوهشگران ديگر بتوانند با مطالعه آن مقاله از كليات آن آگاهي يابند و در صورت نياز بيشتر‪ ،‬به اصل آن تحقيقات مراجعه‬
‫كنند‪.‬‬

‫بدين منظور‪ ،‬امروزه نشريات گوناگوني در زمينههاي مختلف علمي‪ -‬پژوهشي نشر مييابد و مقالههاي به چاپ رسيده در آنها‪،‬‬
‫اطالعات فراواني را در اختيار دانش پژوهان قرار ميدهند‪ V.‬الزم است محققان با شيوه تدوين مقاالت علمي آشنا باشند تا بتوانند‪ V‬با‬
‫استفاده از شيوههاي صحيح‪ ،‬با سهولت‪ ،‬نتايج تحقيقات و مطالعات خود را به صورت مقاله در اختيار عالقهمندان‪ V‬قرار دهند‪.‬‬

‫نوشتن مقاله مستلزم رعايت اصولي در ابعاد مختلف محتوايي‪ ،‬ساختاري و نگارشي است‪.‬‬

‫‪ ‬مالكهاي محتوايي مقاله‬

‫ارزشمندي كيفي آن است‪ .‬مقاله بايد يافتههاي مهمي را در دانش بشر‬

‫ِ‬ ‫يكي از مهمترين‪ V‬ابعاد مقاله علمي‪ ،‬محتواي علمي و‬
‫گزارش نمايد و داراي پيامي آشكار باشد؛ بنابراين پيش از تهيه مقاله‪ ،‬محقق بايد از خود بپرسد كه آيا مطالب او آنقدر مهم است‬
‫كه انتشار آن قابل توجيه باشد‪ .‬آيا ديگران از آن بهره خواهند برد؟ و آيا نتايج پژوهش او‪ ،‬كار آنها را تحت تأثير قرار خواهد‬
‫داد؟ (هومن‪ ،1378 ،‬ص ‪ .)82‬در اينجا به چندين اصل مهم از اصول و معيارهاي محتوايي پژوهش علمي اشاره ميگردد كه‬
‫توجه به آنها قبل از تهيه مقاله به ارتقاي كيفيت آن كمك مينمايد‪.‬‬

‫فرايند‪« V‬تفكر»‪ :‬تفكر‪ ،‬تالش براي معلوم كردن مجهول با استفاده از علوم موجود است‪( .‬غرويان‪ ،1368 ،‬ص‪)11‬‬ ‫‪‬‬
‫بنابراين اساسيترين محور محتوايي يك پژوهش علمي‪ ،‬آن است كه مجهولي را روشن نمايد‪ .‬بر اين اساس‪ ،‬هر پژوهش‬
‫علمي در پي پاسخ دادن به پرسشهايي است كه تاكنون براي مخاطبان كشف نشده است‪ .‬از اين رو پژوهش علمي‬
‫هميشه با طرح يك يا چند سئوال آغاز ميشود كه محقق در صدد پاسخگويي به آنهاست‪.‬‬

‫منطقي بودن‪ :‬منطق كه راه درست انديشيدن‪( V‬تصور) و صحيح استدالل آوردن (تصديق) را ميآموزاند‪( ،‬مطهري‪،‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ،1372‬ص ‪ )21‬ابزار ضروري يك مقاله علمي است و محقق بايد شايستگي الزم را در استدالل آوردن‪ ،‬تحليل محتوا‬
‫و نتيجهگيري داشته باشد‪ .‬قواعد تعريف‪ ،‬طبقهبندي‪ ،‬استنباطهاي قياسي و استقرايي‪ ،‬روشهاي مختلف نمونهبرداري و‬
‫غيره همه از ويژگيهاي منطقي يك مقاله علمي است كه محقق بايد به آنها توجه داشته باشد‪( .‬هومن‪ ،1374 ،‬ص ‪.)19‬‬

‫انسجام و نظامدار بودن‪ :‬مرتبط بودن اجزاي مختلف مقاله با همديگر‪ ،‬همچنين متناسب بودن آنها با عنوان مقاله و‬ ‫‪‬‬
‫ارتباط عناوين فرعي با همديگر‪ ،‬از جمله مواردي است كه به تحقيق‪ ،‬يكپارچگي و انسجام ميبخشد‪ .‬بر اين اساس‪،‬‬
‫محقق بايد عناوين فرعي مقاله خود را با نظمي منطقي از يكديگر مجزا كرده‪ ،‬ارتباط بخشها را مشخص نمايد‪.‬‬
 ‫‪2‬‬

‫تراكمي بودن‪ :‬از آنجا كه هدف پژوهش پاسخ به سئوال هايي است كه تا آن زمان دست كم از نظر محقق‪ ،‬پاسخي‬ ‫‪‬‬
‫منطقي براي آن وجود نداشته است‪ ،‬هر پژوهش علمي بايد از يك سو به منظور كشف دانش جديد‪ ،‬و از سوي ديگر‪،‬‬
‫براي تكميل دانش‪ ،‬صورت پذيرد‪ V.‬بنابراين هدف اصلي يك مقاله‪ ،‬كشف يا تكميل دانش بشري است‪ ،‬نه تكرار دوباره‬
‫آن با عبارات مختلف‪( .‬هومن‪ ،1374 ،‬ص ‪.)20‬‬

‫تناسب موضوع با نيازهاي فعلي جامعه علمي‪ :‬هر پژوهش علمي بايد نيازهاي اساسي جامعه علمي خود را در نظر‬ ‫‪‬‬
‫گرفته‪ ،‬در صدد حل آن مسايل برآيد؛ بنابراين از طرح موضوعاتي كه از اولويت تحقيقي برخوردار نيستند و جامعه‬
‫علمي‪ ،‬بدانها نياز ندارد‪ ،‬بايد احتراز نمود‪.‬‬

‫خالقيت و نوآوري‪ :‬هر تحقيق علمي زماني ميتواند در ارتقاي سطح دانش‪ ،‬موفق و موثر باشد كه از فكري بديع و‬ ‫‪‬‬
‫خاّل ق برخوردار باشد‪ .‬مقاالتي كه به جمع آوري ِ‬
‫صرف بسنده ميكنند‪ V،‬نميتوانند‪ V‬سهم عمدهاي در پيشرفت دانش بشري‬
‫داشته باشند‪.‬‬

‫توضيح مطلب در ح ّد ضرورت‪ :‬از جمله مواردي كه محقق در گزارش نويسي پژوهش خود (مقاله) بايد بدان توجه‬ ‫‪‬‬
‫زيادهگويي افراطي است؛ همچنان كه خالصهگويي نبايد به ح ّدي باشد كه به ابهام و ايهام‬
‫ِ‬ ‫كند‪ ،‬پرهيز از حاشيهروي و‬
‫منجر شود؛ بر اين اساس محقق بايد به ح ّدي مطالب را تبيين كند كه مقصود وي براي خواننده‪ V،‬روشن شود‪.‬‬

‫متناسب بودن با نظريهها‪ :‬هر رشته علمي‪ ،‬متشكل از نظريهها و قوانيني است كه مورد اتفاق صاحبنظران آن فن است‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫يافتههاي به دست آمده در تحقيقات ميداني يا توصيفي نبايد با قوانين كلي آن رشته تخصصي منافات داشته باشد‪.‬‬

‫اجتناب از كلي گويي‪ :‬هدف نهايي علم‪ ،‬صورتبندي‪ V‬يك «نظريه»(‪ )3‬و «تبيين‪ V‬كردن»(‪ )4‬يكي از اصول مهم نظريه‬ ‫‪‬‬
‫است‪( .‬دالور‪ )33 :1371 ،‬از اين رو محقق بايد بتواند مباحث علمي خود را به روشني توضيح دهد و با زبان گويا آن‬
‫را تبيين‪ V‬و از كلي گويي اجتناب نمايد‪.‬‬

‫گزارش روششناسي تحقيق‪« :‬تحقيق»(‪ )5‬فرايندي است كه از طريق آن ميتوان درباره ناشناختهها به جست و جو‬ ‫‪‬‬
‫پرداخت و از آن‪ ،‬شناخت الزم را كسب كرد‪ .‬در اين فرايند‪ V‬چگونگي گردآوري شواهد و تبديل‪ V‬آنها به يافتهها‬
‫«روششناسي»(‪ )6‬ناميده ميشود‪ .‬اين سئوال كه چگونه دادهها بايد گردآوري شود و مورد تفسير قرار گيرد‪ ،‬به طوري‬
‫كه ابهام حاصل از آنها به حداقل ممكن كاهش يابد؟» از موارد مهم تحقيق علمي است‪( .‬سرمد و همكاران‪ ،1379 ،‬ص‬
‫‪ .)22‬يك تحقيق علمي زماني ميتواند مطالب خود را به اثبات برساند كه از روش گردآوري مناسبي برخوردار‪ ،‬و آن‬
‫روشها در مقاله به خوبي بيان شده باشد‪.‬‬

‫‪ ‬ساختار مقاله علمي‬

‫نوشتن مقاله مستلزم داشتن طرحي مدوَّن است‪ .‬در گزارش يك تحقيق نه تنها بايد ارزشهاي محتوايي را مراعات كرد‪ ،‬بلكه بايد‬
‫از ساختار روشمندي نيز پيروي كرد‪ .‬امروزه تحقيقات فراواني انجام ميشود‪ ،‬اما تنها بخش كوچكي از آنها در مقاالت منتشر‬
‫ميگردد‪ .‬يكي از داليل آن‪ ،‬عدم مهارت محقق در تهيه و تدوين ساختاري مقاله علمي است‪.‬‬

‫ساختار مقاله و تهيه گزارش از يك پژوهش علمي‪ ،‬با توجه به روش به كار گرفته شده در پژوهش‪ ،‬متفاوت است‪ .‬دانشمندان‪ V‬در‬
‫يك تقسيم بندي كلي‪ ،‬روشهاي استفاده شده در علوم را به دو دسته تقسيم ميكنند‪ V.‬روشهاي كمي كه در آنها از دادههاي ك ّمي در‬
‫تحقيق استفاده ميشود (تحقيقات ميداني) و روشهاي كيفي كه در آنها از دادههاي كيفي (تحقيقات كتابخانهاي) استفاده ميشود‪.‬‬
‫(سرمد و همكاران‪ ،1379 ،‬ص ‪.)78‬‬

‫مراحل گزارش يك پژوهش (مقاله) با توجه به روش اتخاذ شده در تحقيق‪ ،‬با تفاوت هايي بيان ميگردد‪.‬‬

‫به دليل يكسان بودن هر دو روش در مراحل مقدماتي‪ ،‬و براي پرهيز از تكرار در اينجا مراحل مقدماتي را به صورت مجزا‬
‫ميآوريم‪.‬‬

‫‪ ‬مراحل مقدماتي گزارش پژوهشي‬

‫‪ ‬موضوع يا عنوان مقاله‬

‫عنوان‪ ،‬مفهوم اصلي مقاله را نشان ميدهد و بايد به طور خالصه‪ ،‬مضمون اصلي پژوهش را نشان دهد‪.‬‬
 ‫‪3‬‬

‫عنوان مقاله بايد جذاب باشد‪ ،‬يعني به گونهاي انتخاب شود كه نظر خوانندگان را كه معموالً ابتدا فهرست عناوين مندرج در يك‬
‫مجله علمي را ميخوانند به خود جلب نمايد‪ .‬همچنين عنوان بايد كوتاه و گويا و تنها بيانگر متغيرهاي اصلي پژوهش باشد‪ .‬تعداد‪V‬‬
‫كلمات در عنوان را حداكثر دوازده واژه بيان كردهاند‪( .‬سيف‪ ،1375 ،‬ص ‪.)12‬‬

‫‪ ‬نام مؤلف يا مؤلفان و سازمان وابسته‬

‫بعد از عنوان پژوهش‪ ،‬نام مؤلف يا مؤلفان ذكر ميشود و در سطر زير آن‪ ،‬نام دانشگاه يا مؤسسه كه هر يك از مؤلفان در آن‬
‫مشغول به كارند‪ ،‬ميآيد‪ .‬اگر پژوهش به وسيله دو يا چند نفر انجام بگيرد و همه آنها به يك دانشگاه يا مؤسسه وابسته باشند‪ ،‬نام‬
‫مؤسسه يكبار‪ ،‬آن هم به دنبال نام مؤلفان ذكر ميشود‪ .‬اما اگر هر يك از مؤلفان به سازمان خاصي وابسته باشند‪ ،‬بايد بعد از نام‬
‫هر يك از آنان‪ ،‬بالفاصله نام مؤسسهاي كه به آن وابستهاند‪ ،‬ذكر شود‪ .‬ترتيب قرار گرفتن نام مؤلفان به دنبال يكديگر‪ ،‬معموالً‬
‫متناسب با ميزان مشاركت آنان در انجام پژوهش است؛ اما اگر ميزان مشاركت همه افراد در اجراي پژوهش يكسان باشد‪،‬‬
‫اسامي آنان به ترتيب حروف الفبا در دنبال هم قرار ميگيرد‪( .‬هومن‪ ،1378 ،‬ص ‪.)84‬‬

‫‪ ‬چكيده‬

‫چكيده‪ ،‬خالصه جامعي از محتواي يك گزارش پژوهشي است كه همه مراحل و اجراي اصلي پژوهش را در خود دارد‪ .‬هدفها‪،‬‬
‫پرسشها‪ ،‬روشها‪ ،‬يافتهها و نتايج پژوهش‪ ،‬به اختصار‪ ،‬در چكيده آورده ميشود‪ .‬در مت ِن چكيده بايد از ذكر هرگونه توضيح‬
‫اضافي خودداري شود‪ .‬مطالب چكيده بايد فقط به صورت گزارش (بدون ارزشيابي و نقد) از زبان خود پژوهشگر (نه نقل قول)‬
‫به صورت فعل ماضي تهيه شود‪.‬‬

‫چكيده در حقيقت بخشي كامل‪ ،‬جامع و مستقل از اصل گزارش در نظر گرفته ميشود و نبايد پيش از انجام گزارش‪ ،‬پژوهش تهيه‬
‫شود‪ .‬طول چكيده براي مقاله‪ ،‬بستگي به روشهاي خاص هر مجله دارد و معموالً بين صد تا ‪150‬كلمه پيشنهاد شده است‪.‬‬

‫‪ ‬‬

‫واژگان كليدي‬

‫معموالً در انتهاي چكيده‪ ،‬واژگان كليدي پژوهش را بيان ميكنند تا به خواننده كمك كنند‪ V،‬پس از خواندن چكيده و آشنايي اجمالي با‬
‫روند تحقيق‪ ،‬بفهمد چه مفاهيم و موضوعاتي در اين مقاله مورد توجه قرار گرفته است‪ .‬معموالً با توجه به حجم و محتواي مقاله‪،‬‬
‫پنج تا هفت واژه كليدي در هر مقاله بيان ميشود‪( .‬سرمد‪ ،1379 ،‬ص ‪.)321‬‬

‫‪ ‬ساختار مقاله مبتني بر پژوهش ميداني‬

‫روشها و اصول كلي ناظر بر گزارش فعاليت پژوهشي شاخههاي علوم‪ ،‬تقريبا به طور خاصي به كار ميروند كه همگي متكي بر‬
‫«روش علمي»(‪ )9‬است‪ .‬انجمن روان شناسان (‪ )APA‬به منظور تسهيل در امر انتقال روش نتايج پژوهش‪ ،‬الگوي استاندارد‬
‫شدهاي را در اختيار مؤلفان قرار داده تا در موقع تهيه گزارش پژوهشي خود‪ ،‬آن اصول را به كار گيرند و تقريبا همه مجلههاي‬
‫معتبر علوم انساني در تهيه و تنظيم نوشتههاي پژوهش خود از آنها پيروي ميكنند‪( V.‬هومن‪،1378،‬ص ‪ )10‬كه در زير به‬
‫اختصار به مراحل آن اشاره ميگردد‪.‬‬

‫‪ ‬مقدمه‬

‫هر مقاله علمي با يك مقدمه شروع ميشود و آن‪ ،‬خالصهاي از فصل اول و دوم پايان نامهها و رسالههاست كه به طور مختصر‬
‫به بيان كليات تحقيق و بررسي مختصري از پيشينه آن ميپردازد؛ بنابراين در مقدمه مقاله مسئله تحقيق و ضرورت انجام آن و‬
‫اهداف آن از نظر بنيادي و كاربردي به صورت مختصر بيان ميگردد و سپس به بررسي سوابق پژوهشي كه به طور مستقيم به‬
‫موضوع تحقيق مرتبط است‪ ،‬پرداخته ميشود‪ .‬مقدمه بايد يك منطق اساسي را در تحقيق بيان كند و به خواننده نشان دهد كه چرا‬
‫اين تحقيق ادامه منطقي گزارشهاي پيشين است‪ .‬در اين بخش پس از نتيجهگيري از پژوهشهاي بررسي شده‪ ،‬محقق بايد‬
‫پرسشهاي پژوهش خود را به صورت استفهامي بيان كرده و به تعريف متغيرهاي تحقيق به صورت عملياتي بپردازد‪( .‬هومن‪،‬‬
‫‪ ،1378‬ص ‪.)87‬‬

‫‪ ‬روش‬
 ‫‪4‬‬

‫هدف اساسي از بيان روش آن است كه به گونهاي دقيق‪ ،‬چگونگي انجام پژوهش‪ ،‬گزارش گردد تا خواننده بتواند آن را تكرار‬
‫نمايد و همچنين درباره اعتبار نتايج داوري كند؛‪ V‬بنابراين مؤلف بايد همه مراحل اجرا‪ ،‬از جمله آزمودنيها‪ ،‬ابزارهاي پژوهش‪،‬‬
‫طرح پژوهش‪ ،‬روش اجرا و روش تحليل دادهها را بيان كند‪.‬‬

‫‪ ‬نتايج‬

‫كالمي مختصر و مفيدي از آنچه به دست آمدهاست‪ ،‬ارائه ميشود‪ .‬اين توصيف كالمي با اطالعات آماري‬ ‫ِ‬ ‫در اين بخش‪ ،‬توصيف‬
‫مورد استفاده‪ ،‬كامل ميشود و بهترين روش آن است كه دادهها از طريق شكل و نمودار يا جدول‪ ،‬نمايش داده شوند‪ .‬ساختار بخش‬
‫نتايج‪ ،‬معموالً مبتني بر ترتيب منطقي پرسشها يا فرضيهها و نيز وابسته به تأييد شده بودن يا تأييد‪ V‬نشده بودن فرضيههاست‪.‬‬
‫ترتيب بيان نتايج نيز يا برحسب ترتيب تنطيم سؤالها يا فرضيههاي آنهااست‪( ،‬سيف‪ ،1375 ،‬ص ‪ )30‬يا برحسب اهميت آنها‪.‬‬
‫متداول بيان نتايج‪ ،‬آن است كه ابتدا مهمترين و جالبترين يافتهها و سپس به ترتيب‪ ،‬يافتههاي كم اهميتتر ارائه ميشود‪.‬‬
‫ِ‬ ‫روش‬
‫(هومن‪ ،1378 ،‬ص ‪.)90‬‬

‫‪ ‬ساختار مقاله مبتني بر پژوهش توصيفي‬

‫اصول به كارگرفته شده در پژوهشهاي توصيفي باتوجه به روشهاي به كارگرفته شده‪ ،‬با اصول پژوهشهاي ميداني‪ V،‬مقداري‬
‫متفاوت است‪ .‬هر چند اين اصول ممكن است با توجه به موضوعهاي مختلف تحقيقي و رشتههاي مختلف‪ ،‬تغيير نمايد‪ V،‬ساختار‬
‫كلياي كه تقريبا همه پژوهشهاي توصيفي بايد در قالب آن درآيند‪ V،‬به شرح زير است‪.‬‬

‫‪ ‬مقدمه‬

‫آنچه در مقدمه يك مقاله تحقيق كتابخانهاي قرارميگيرد ‪ -‬همانند تحقيفات ميداني ‪ -‬كلياتي است كه محقق بايد قبل از شروع بحث‪،‬‬
‫آن را براي خواننده روشن نمايد؛ مانند تعريف و بيان مسئله تحقيق‪ ،‬تبيين‪ V‬ضرورت انجام آن و اهدافي كه اين تحقيق به دنبال‬
‫دارد‪ .‬همچنين محقق بايد خالصهاي از سابقه بحث را ‪ -‬كه به طور مستقيم مرتبط با موضوع است ‪ -‬بيان كند‪ V‬و در نهايت‬
‫توضيح دهد كه اين مقاله به دنبال كشف يا به دستآوردن چه مسئلهاي است؛ به عبارتي‪ ،‬مجهوالت يا سؤالهاي مورد نظر چيست‬
‫كه اين مقاله درصدد بيان آنهااست‪.‬‬

‫‪ ‬طرح بحث (متن)‬

‫در اين بخش‪ ،‬مؤلف وارد اصل مسئله ميشود‪ .‬در اينجا بايد با توجه به موضوعي كه مقاله در پي تحقيق آن است‪ ،‬عناوين‬
‫فرعيتر از هم متمايز گردند‪ V.‬محقق در تبيين اين قسمت از بحث‪ ،‬بايد اصول مهم قواعد محتوايي مقاله را مورد توجه قراردهد و‬
‫سعي كند آنها را مراعات نمايد؛ اصولي مانند‪ V:‬منطقي و مستدل بودن‪ ،‬منظم و منسجمبودن‪ ،‬تناسب بحث با عنوان اصلي‪ ،‬ارتباط‬
‫منطقي بين عناوين فرعيتر در مسئله‪ ،‬خالقيت و نوآوري در محتوا‪ ،‬اجتناب از كليگويي‪ ،‬مستندبودن بحث به نظريههاي علمي و‬
‫ديني‪ ،‬جلوگيري از حاشيهروي افراطي كه به انحراف بحث از مسير اصلي ميانجامد و موجب خستگي خواننده ميشود و همچنين‬
‫پرهيز از خالصهگويي و موجزگويي تفريطي كه به ابهام در فهم ميانجامد‪ ،‬رعايت امانت حقوق مؤلفان‪ ،‬اجتناب از استناددادن‪V‬‬
‫به صورت افراطي‪ ،‬توجهداشتن به ابعاد مختلف مسئله و امثال اينها‪.‬‬

‫‪ ‬نتيجه گيري‬

‫در اين قسمت محقق بايد به نتيجه معقول‪ ،‬منطقي و مستدل برسد‪ .‬نداشتن تعصب و سوگيري غيرمنصفانه در نتيجهگيري‪،‬‬
‫ارتباطدادن نتايج با مباحث مطرح شده در پيشينه‪ ،‬ارائه راهبردها و پيشنهادهايي براي تحقيقات آينده‪ ،‬مشخصكردن نقش نتايج در‬
‫پيشبرد علوم بنيادي و كاربردي و امثال آن‪ ،‬از جمله مواردي است كه محقق بايد به آنهاتوجه داشته باشد‪.‬‬

‫‪ ‬ارجاعات‬

‫اعتبار يك گزارش پژوهشي عالوه بر صحت و دقت دادهها و استدالل حاصل از آنها‪ ،‬به منابع و مراجعي است كه از اطالعات‬
‫آنها در پژوهش استفاده شده است‪ .‬ارجاعات از موارد مهم ساختار يك مقاله علمي است‪ ،‬به وسيله آن‪ ،‬چگونگي استفاده از‬
‫انديشههاي ديگران را به خواننده معرفي مينمايد‪ V.‬در اين قسمت به دو بحث مهم ارجاعات اشاره ميشود كه يكي شيوه ارجاع دادن‬
‫در متن است و ديگري شيوه ذكر منابع در پايان مقاله‪.‬‬

‫‪ ‬ارجاعات در متن‬
 ‫‪5‬‬

‫نخستين چيزي كه درباره استناددادن در متن بايد مشخص بشود‪ ،‬اين است كه‪ :‬چه چيزي بايد مستند گردد؟ مك برني(‪( )23‬‬
‫‪ )1990‬موارد استنادآوردن را به شرح زير بيان داشته است‪:‬‬

‫بايد انديشههايي را كه به ديگران تعلق دارند‪ V،‬مشخص كرد و با ذكر مأخذ نشان داد كه از آ ِن چه كساني ميباشند‬ ‫‪‬‬
‫(امانتداري)؛‬

‫هر زمان كه افكار و انديشههايي با چهارچوب فكري كسان ديگري همخواني دارند‪ ،‬موارد را بايد با ذكر منبع مشخص‬ ‫‪‬‬
‫كرد؛‬

‫هر زمان كه نظريه‪ ،‬روش يا دادهاي موردبحث قرار ميگيرد‪ ،‬منبع آن را بايد ذكركرد تا اگر خواننده خواست‬ ‫‪‬‬
‫اطالعات بيشتري درباره آن كسب كند‪ V،‬بتواند به آن مراجعه كند؛‬

‫بايد نقل قولهايي را كه از يك متن به صورت مستقيم و بدون دخل و تصرف‪ ،‬داخل گيومه آورده ميشود‪ ،‬مستند ساخت‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫(مك برني ‪ ،1990‬به نقل از سيف‪ ،1375 ،‬ص ‪.)39‬‬

‫بنابراين اطالعاتي كه براي خوانندگان‪ V،‬اطالعات عمومي به حساب ميآيند‪ V،‬الزم نيست مستند شوند‪ .‬نويسنده‪ ،‬تنها در صورتي‬
‫ميتواند به آثار خود ارجاع‪ ،‬دهد كه اين ارجاع براي مطالعه بيشتر باشد و نقل از خود‪ ،‬معنا ندارد‪ .‬همچنين در استنادكردن‪،‬‬
‫حتياالمكان بايد به منبع مستقيم يا ترجمه آن استناد كرد‪ .‬تنها زماني به منابع ديگران استناد ميشود كه محقق دسترسي مستقيم به‬
‫اصل اثر را نداشته باشد كه در آن صورت بايد مشخص كرد كه آن مطلب از يك منبع دست دوم گرفته شده است‪( .‬سيف‪،‬‬
‫‪ ،1375‬ص ‪.)40‬‬

‫‪ ‬شيوه ارجاع در متن‬

‫هرگاه در مت ِن مقاله مطلبي از يك كتاب يا مجله يا‪ ..‬به صورت مستقيم يا غير مستقيم‪ ،‬نقل شود‪ ،‬بايد پس از بيان مطلب‪ ،‬آن را‬
‫مستند ساخت‪ .‬اين مستندسازي شيوههاي مختلفي دارد كه در اينجا به بخشهايي از آن اشاره ميشود‪.‬‬

‫در استناد‪ ،‬نام مؤلف و صاحب اثر‪ ،‬بدون القاب «آقا»‪« ،‬خانم»‪« ،‬استاد»‪« ،‬دكتر»‪« ،‬پروفسور»‪،‬آورده ميشود‪ ،‬مگر در جايي‬
‫كه لقب جزو نام مشخص شده باشد(‪ ،)24‬مانند خواجه نصيرالدين طوسي‪( .‬دهنوي‪ ،1377 ،‬ص ‪.)89‬‬

‫يك اثر با يك مؤلف‪:‬‬

‫پس از آوردن متن‪ ،‬داخل پرانتز‪ :‬نام مؤلف‪ ،‬تاريخ انتشار‪ ،‬شماره صفحه به ترتيب ميآيد و پس از آن‪ ،‬نقطه آورده ميشود؛ مانند‪V:‬‬
‫(منطقي‪ ،1382 ،‬ص ‪.)27‬‬

‫يك اثر با بيش از يك مؤلف‪:‬‬

‫اگر تأليف داراي دو يا سه مؤلف باشد‪ ،‬نام آنها به ترتيب ذكر شده در اثر‪ ،‬به همراه سال انتشار و شماره صفحه ميآيد؛‪ V‬ولي در‬
‫ت «و همكاران» و سپس سال انتشار و شماره صفحه‬ ‫آثار با بيش از سه مؤلف‪ ،‬نام اولين مؤلف ذكر ميشود و به دنبال آن عبار ِ‬
‫ميآيد؛ مانند‪( :‬سرمد‪ ،‬بازرگان و حجازي‪ ،1379 ،‬ص ‪ )50‬يا (نوربخش و همكاران‪ ،1346 ،‬ص ‪.)75‬‬

‫آثار با نام سازمانها و نهادها‪:‬‬

‫در صورتي كه آثار به نام شركتها‪ ،‬انجمنها‪ ،‬مؤسسات‪ ،‬ادارات و مانند اينها انتشار يابند‪ ،‬در استنادكردن‪ ،‬به جاي نام مؤلف‪ ،‬نام‬
‫سازمان ميآيد؛‪ V‬مانند‪( V:‬فرهنگستان زبان و ادبيات فارسي‪ ،1382 ،‬ص ‪.)34‬‬

‫دو يا چند اثر يك مؤلف‪:‬‬

‫هرگاه به دو يا چند اثر مهم اشاره شود‪ ،‬همه آنها در داخل پرانتز‪ ،‬و به ترتيب تاريخ نشر پشت سرهم ميآيند؛ مانند‪( :‬واالس‪،‬‬
‫‪ ،1980‬ص ‪15‬؛ ‪ ،1988‬ص ‪27‬؛ ‪ ،1990‬ص ‪ .)5‬و اگر چند اثر يك مؤلف در يك سال منتشر شده باشد‪ ،‬آثار مختلف او با‬
‫حروف الفبا از هم متمايز ميگردند؛‪ V‬مانند‪( V:‬احمدي‪1365 ،‬الف‪ ،‬ص‪22‬؛ ‪1365‬ب‪ ،‬ص ‪.)16‬‬

‫‪ ‬‬
 ‫‪6‬‬

‫زيرنويس (پاورقی) توضيحی‬

‫توضيحات اضافي‪ ،‬يا توضيح اصطالحاتي را كه نويسنده براي حفظ انسجام متن نميتواند آن را در متن بياورد‪ ،‬ميتوان در زير‬
‫صفحه با مشخصكردن شماره آنها بيان كرد‪ .‬نكته قابل توجه اينكه‪ ،‬اين توضيحات بايد حتياالمكان خالصه ذكر شوند و نبايد‬
‫تكرار مطالب متن باشند‪.‬‬

‫در ترجمه متون توضيحاتي كه مؤلف در زيرنويس آورده‪ ،‬بايد عينا ترجمه شود و در صورتي كه مترجم براي بيان اصطالح يا‬
‫تبيين مطلبي توضيحي را ضروري ببيند‪ ،‬ميتواند‪ V‬آن را در پاورقي ذكركند‪ V‬و در جلوي آن لفظ «مترجم» را ‪-‬براي متمايز‬
‫ساختن آن از توضيحات‬

‫‪ ‬معادلها‬

‫كلمههاي بيگانه در داخل متن حتما بايد به فارسي نوشته شود و صورت خارجي آنها در پاورقي ذكر گردد و اين‪ ،‬منحصر به‬
‫اصطالحات تخصصي يا اسامي اشخاص است‪ .‬چنانچه در موارد خاصي الزم باشد كه صورت خارجي آنها در داخل متن بيايد‪،‬‬
‫بايد آنها را مقابل صورت فارسي در داخل پرانتز نوشت‪( .‬غالمحسينزاده‪ ،1372 ،‬ص ‪.)17‬‬

‫نكته قابلتوجه در استناد دادن معادلها اين است كه اوالً در هر متن يا مقاله يا كتاب‪ ،‬فقط يك بار معادل انگليسي آنها آورده ميشود؛‬
‫ثانيا معادلهاي بكار گرفته شده بايد يكنواخت باشند‪ .‬و در صورت آوردن معادلهاي ديگر‪ ،‬مثل فرانسه‪ ،‬آلماني‪ ،‬و‪ ...‬بايد‪ V،‬در متن‬
‫توضيحي درباره آن داده شود‪ .‬در نوشتن اسامي اشخاص‪ ،‬ابتدا نام بزرگ‪ ،‬سپس حرف اول نام كوچك او با حروف بزرگ‬
‫نوشته ميشود مانند ‪. C،Jung‬‬

‫‪ ‬ارجاع در منابع‬

‫محقق بايد در پايان مقاله فهرستي از منابع و مراجعي كه در متن به آنها استناد كرده است‪ ،‬به ترتيب حروف الفباي نام خانوادگي‬
‫در منابع فارسي (عربي يا انگليسي در صورت استفاده) بياورد‪ .‬مقصود از فهرست منابع‪ ،‬به دست داد ِن صورت دقيق و كامل‬
‫همه مراجعي است كه در متن مقاله به آنها استناد شدهاست‪ .‬هدف از ارائه اين فهرست‪ ،‬نشان دادن ميزان تالش پژوهشگر در‬
‫بررسي و استفاده از منابع گوناگون‪ ،‬احترام به حقوق ساير نويسندگان و مؤلفان و نيز راحتي دستيابي خواننده به منابع موردنظر‬
‫است؛ عالوه براينكه تمامي مراجع و مآخذي كه در متن به آنها استناد شده‪ ،‬بايد در فهرست منابع آورده شود‪ ،‬پس در بخش‬
‫منابع‪ ،‬فقط منابعي آورده ميشود كه در متن به آنها استناد شده است‪.‬‬

‫در ذكر هر منبع‪ ،‬حداقل پنج دسته اطالعات‪ ،‬ضروري به نظر ميرسند كه در همه ارجاعات مشتركاند‪:‬‬

‫‪ .1‬نام مؤلف يا مؤلفان؛ ‪ .2‬تاريخ انتشار اثر؛ ‪.3‬عنوان اثر؛ ‪ .4‬نام شهر(ايالت)؛ ‪ .5‬نام ناشر‪.‬‬

‫جداسازی اين اطالعات از هم با نقطه (‪ ).‬و جداسازي اجزاي مختلف هر يك از آنها با ويرگول (‪ )،‬صورت ميگيرد‪.‬‬

‫‪ ‬ارجاع كتاب در منابع‬

‫در ارجاع كتاب با يك مؤلف‪ ،‬اطالعات ضروري ذكر شده در باال ذكر ميشود‪ ،‬در صورتي كه اثر تجديدچاپ‬ ‫‪‬‬
‫شدهباشد‪ ،‬پس از عنوا ِن كتاب‪ ،‬شماره چاپ آن ميآيد‪.‬‬

‫ت ايدي (‪ )ed‬با شماره ويرايش(‪ )25‬آن‪ ،‬داخل‬

‫در ارجاعات انگليسي در صورتي كه چاپ جديد مجددا ويرايش شدهباشد‪ ،‬عالم ِ‬
‫پرانتز آورده ميشود‪ ،‬مانند‪V:‬‬

‫‪Wadsworth:CA،Belmont.An introduction to the history of psychology (2nded). .‬‬

‫‪(1993) .R .B،Hergenhahn‬‬

‫نام ذكرشده در كتاب‪ ،‬ذكر ميشود و بين‬‫ب ِ‬ ‫در ارجاع منابع داراي دو مؤلف يا بيشتر‪ ،‬اسامي مؤلفان به ترتي ِ‬ ‫‪‬‬
‫نامخانوادگي و نام آنها ويرگول و بين اسامي مؤلفان نقطه ويرگول (؛) ميآيد؛ مانند‪:‬‬

‫سرمد‪،‬زهره؛ بازرگان‪،‬عباس و حجازي‪ ،‬زهره(‪ .)1379‬روشهاي تحقيق در علوم رفتاري (چاپ سوم)‪ .‬تهران‪ :‬نشر آگاه‪.‬‬
 ‫‪7‬‬

‫در معرفي كتابهاي ترجمه شده‪ ،‬پس از ذكر نام مؤلف و تاريخ اثر‪ ،‬نام مترجم و تاريخ انتشار ترجمه ذكر ميشود‪ .‬در‬ ‫‪‬‬
‫آثاري كه تاريخ نشرشان مشخص نيست‪ ،‬داخل پرانتز به جاي تاريخ نشر‪ ،‬عالمت سؤال (؟) ميآيد؛ مانند‪:‬‬

‫صدرالدين شيرازي‪ ،‬محمد(‪ .)1375‬شواهد الربوبيه‪ ،‬ترجمه جواد مصلح‪ .‬چاپ دوم‪ ،‬تهران‪ :‬انتشارات سروش‪.‬‬

‫در معرفي كتابهايي كه با عنوان سازمانها يا نهادها منتشر شدهاند‪ ،‬به جاي نام اشخاص‪ ،‬نام مراكز ذكر ميشوند‪ :‬مركز‬ ‫‪‬‬
‫اسناد و مدارك علمي‪ ،‬وزارت آموزش و پرورش‪ .)1362( ،‬واژهنامه آموزش و پرورش‪ :‬فارسي ‪ -‬انگليسي‪ ،‬انگليسي‬
‫‪ -‬فارسي‪ .‬تهران‪ .‬نشر مؤلف‪.‬‬

‫كتابهايي كه به جاي مؤلف‪ ،‬ويراستاري يا به صورت مجموعه مقاالتي بوده كه به وسيله افراد مختلف نوشته شدهاست؛‬ ‫‪‬‬
‫اما يك يا چند نفر آنها را گردآوري كردهاند‪ ،‬بدين‪ V‬صورت ميآيند‪V:‬‬

‫شفيعآبادي‪ ،‬عبدهّللا (گردآورنده)‪ .)1374( ،‬مجموعه مقاالت اولين سمينار راهنمايي و مشاوره‪ .‬تهران‪ .‬انتشارات دانشگاه عالمه‬
‫طباطبايي‪.‬‬

‫‪ ‬ارجاع مقاله در منابع‬

‫براي ارجاع به مقالههايي كه در مجلههاي علمي‪-‬تخصصي به چاپ ميرسند‪ ،‬ابتدا نام مؤلف يا مؤلفان‪ ،‬پس از آن‪ ،‬تاريخ انتشار‬
‫اثر‪ ،‬بعد عنوان مقاله‪ ،‬و به دنبال آن‪ ،‬نام مجله و شماره آن ذكر ميشود‪ ،‬سپس شماره صفحات آن مقاله در آن مجله با حروف‬
‫مخفف صص در فارسي و ‪ pp‬در انگليسي آورده ميشود‪.‬‬

‫ارجاع پاياننامه و رساله در منابع‬

‫در ارجاع رسالهها و پاياننامهها‪ ،‬پس از ذكر عنوان‪ ،‬بايد ذكرشود كه آن منبع پاياننامه كارشناسي ارشد يا رساله دكترا و به‬
‫صورت چاپ نشده‪ ،‬است؛ سپس بايد نام دانشگاهي را كه مؤلف در آن فارغالتحصيل شدهاست‪ ،‬آورد‪:‬‬

‫ايزدپناه‪ ،‬عباس (‪ .)1371‬مباني معرفتي م ّشاء و اهل عرفان‪ ،‬پاياننامه كارشناسي ارشد‪ ،‬چاپ نشده دانشگاه قم‪.‬‬

‫ارجاع از يك روزنامه در منابع‬

‫در معرفي مقالههايي كه در خبرنامهها و روزنامهها به چاپ ميرسد‪ ،‬يا استنادهايي كه از متن سخنراني اشخاص در يك روزنامه‬
‫آورده ميشود‪ ،‬همانند ارجاع مقاله در مجله‪ ،‬تمام اطالعات ضروري را آورده سپس سال انتشار‪ ،‬روز و ماه‪ ،‬نام روزنامه و‬
‫شماره صفحه را ذكر ميكند‪ V.‬مانند‪:‬‬

‫محقق كجيدي‪ ،‬محمدكاظم (‪21 ،1375‬مهر)‪ ،‬موانع ساختاري توسعه بخش كشاورزي‪ ،‬روزنامه كيهان‪ ،‬ص‪ 6‬‬

‫ارجاع فرهنگنامه و دائرهالمعارف در منابع‬

‫در ارجاع دائرهالمعارفها نام سرپرست آورده شده و سپس بقيه اطالعات ضروري‪ ،‬همانند‪ V‬كتاب به ترتيب ميآيد؛ مانند‪:‬‬

‫بجنوردي‪ ،‬سيدكاظم و همكاران (‪ ،)1377‬دائرهالمعارف بزرگ اسالمي (چاپ دوم)‪ ،‬تهران‪ :‬مركز دائرهالمعارف بزرگ‬
‫اسالمي‪.‬‬

‫ارجاع كنفرانسها‪ ،‬سمينارها و گزارشها‬

‫ارائه گزارش از همايشها و سمينارها بايد به شكل زير بيان گردد‪( :‬سلطاني‪ ،1363 ،‬ص‪.)19‬‬

‫همايش بينالمللي نقش دين در بهداشت و روان (‪ .)1380‬چكيده مقاالت اولين همايش بين المللي نقش دين در بهداشت روان‪،‬‬
‫تهران‪ :‬دانشگاه علوم پزشكي ايران‪.‬‬

‫‪ ‬نقل منابع الكترونيكي(اينترنت)‬

 ‫‪8‬‬

‫امروزه نقل از منابع اينترنتي يكي از منابع ارجاع است كه در ذكر آن‪ ،‬اطالعات ضروري به ترتيب زير بيان ميگردد (ترابيان‪،‬‬
‫‪ ،1987‬ترجمه قنبري‪.)1380 ،‬‬

‫بارلو‪ ،‬جان پي (‪ .)1996‬درخت يوشع ميلرزد‪ ،‬در مجله ‪( CORE‬روي خط اينترنت)‪ ،‬ج‪ ،8‬ش ‪ ،)1992( ،1‬نقل شده تاريخ ‪25‬‬
‫مارس ‪ ،1996‬قابل دسترسي در‪:‬‬

‫‪Corel.08.g2.:pub/Zines/CORE-Zine File:Ptp.etext.org Directory‬‬

‫آخرین بروزرسانی (جمعه ‪ 20 ،‬خرداد ‪)10:31 ، 1390‬‬

‫‪ ‬‬

‫چگونه يك مقاله علمي بنويسيم؟(قسمت دوم)‬

‫آيين نگارش‬

‫چنانكه بيان شد‪ ،‬محقق بايد ابعاد سه گانه محتوايي‪ ،‬ساختاري و نگارشي مقاله را مورد توجه قرار دهد‪ .‬آنچه تاكنون بيان شد‪،‬‬
‫خالصهاي از اصول محتوايي و ساختاري يك مقاله علمي بود‪ .‬اكنون به بررسي اصول كلي آيين نگارش كه رعايت آن در‬
‫تحرير مقاله علمي ضروري به نظر ميرسد‪ ،‬ميپردازيم‪.‬‬

‫الف) متن علمي تا ح ّد ممكن بايد مختصر و مفيد باشد‪ .‬به همين جهت الزم است از آوردن نقل قولهاي غيرضروري و حجمافزا‪،‬‬
‫تفننهاي شاعرانه و ذوقي‪ ،‬بيانهاي عاطفي واحساسي و گزافهنويسي اجتناب شود‪.‬‬

‫ب) از آوردن عبارتهاي مبهم‪ ،‬مغلق و پيچيده و واژههاي نامأنوس بايد احتراز گردد‪.‬‬

‫ج) بايد از ذكر بندهاي طوالني و جملههاي بلند خودداري شود‪.‬‬

‫د) مطالب بايد ساده‪ ،‬روان‪ ،‬جذاب و به گونهاي صريح و روشن بيان گردد‪.‬‬

‫ر) در نقل مطالب‪ ،‬ضروري است امانتداري را با ذكر مشخصات دقيق منبع رعايت نمود‪ .‬هر چند در اين باب نبايد به دام افراط‬
‫و تفريط ‪ -‬كه حمل بر فضل فروشي يا سهلانگاري است‪ -‬افتاد‪.‬‬

‫ش) هر بخش از نوشته كه شامل يك انديشه و مطلب خاصي است‪ ،‬بايد در يك بند (پاراگراف) آورده شود‪.‬‬

‫ص) بايد از به كاربردن كلمات مترادف به جهت افزايش حجم اجتناب شود‪.‬‬

‫ط) بايد از به كاربردن افراطي حروف اضافه و حروف ربط در متن پرهيز گردد‪.‬‬

‫ع) بايد از به كاربردن تعبيرهاي نامناسب و عاميانه و استعمال الفاظ ناروا‪ ،‬ركيك و غيراخالقي احتراز شود‬

‫‪ ‬تايپ مقاله‬

‫امروزه تقريبا اكثر مجالت علمي‪ ،‬مقاالت خود را به صورت تايپ شده ميپذيرند‪ V،‬بدين روي و براي تكميل شدن بحث‪ ،‬براي‬
‫آشنايي مؤلفان محترم‪ ،‬برخي از اصول تايپ‪ ،‬بيان ميگردد‪.‬‬

‫الف) عنوان مقاله در وسط سطر و با فاصله چهار سانتيمتر از باال با قلم ياقوت‪ ،‬شماره شانزده تايپ ميگردد‪.‬‬

‫ب) نام مؤلف در زير عنوان و در وسط سطر و با فاصله ‪ 5/1‬سانتي متر‪ ،‬با قلم ترافيك‪ ،‬شماره ده تايپ ميشود‪.‬‬

‫ج) رتبه علمي و محل خدمت مؤلف يا مؤلفان با عالمت ستاره () يا شماره در پاورقي همان صفحه و با قلم لوتوس نازك شماره‬
‫دوازده كه متناسب با قلم پاورقي است‪ ،‬تايپ ميگردد‪.‬‬
 ‫‪9‬‬

‫د) عناوين فرعي مقاله با شمارههاي تفكيككننده مانند‪ ،.3 ،.2 ،.1 :‬و‪ ،...‬با قلم لوتوس سياه‪ ،‬شماره چهارده تايپ ميگردد‪.‬‬

‫ر) عناوين فرعيتر با شمارههاي تفكيك كننده ‪ 2.1 ،1.1‬و‪ ...‬با قلم لوتوس سياه‪ ،‬شماره سيزده تايپ ميگردد‪.‬‬

‫س) متن مقاله با قلم لوتوس نازك‪ ،‬شماره چهارده تايپ شده و ابتداي هر پاراگراف يا بند با كمي تورفتگي (اشپون) با فاصله ‪5/0‬‬
‫سانتي متر آغاز ميگردد‪.‬‬

‫ص) فاصله بين سطرهاي متن ‪ 5/1‬سانتي متر و فاصله آنها از عنوانهاي فرعي دو سانتي متر است‪.‬‬

‫ط) فاصله حاشيه صفحهها از هر طرف دو سانتي متر و از باال و پايين نيز دو سانتي متر است و فاصله آخرين سطر با پاورقي‬
‫يك سانتي متر است‪.‬‬

‫ع) نقل قولهاي مستقيم در داخل گيومه با قلم لوتوس نازك‪ ،‬شماره دوازده تايپ ميگردد‪.‬‬

‫ف) شماره صفحات در گوشه سمت چپ و باالي صفحه تايپ ميگردد‪.‬‬

‫ق) مقاله فقط بر يك طرف صفحه تايپ ميشود‪.‬‬

‫ك) بايد در تايپ مقاله از به كاربردن قلمهاي متنوع و متفاوت اجتناب شود‪.‬‬

‫ل) قلم انگليسي الزم براي تايپ پاورقي‪Times Medium ،‬با شماره هشت است و همين قلم براي انگليسي در متن و منابع با‬
‫شماره ده استفاده ميشود‪.‬‬

‫‪ ‬ويرايش متن‬

‫ويرايش متن بر عهده ويراستار است كه بايد طبق قوانين مربوط به نشر و ضوابط علمي صورت دهد‪ .‬هرچند ويرايش‪ ،‬وظيفه‬
‫محقق نيست‪ ،‬براي آشنايي محققان‪ ،‬به توضيحي اجمالي در اين رابطه ميپردازيم‪:‬‬

‫هر اثر تحقيقي دو نوع ويرايش ميشود‪ :‬ويرايش فني و ويرايش محتوايي‪.‬‬

‫‪ ‬ويرايش فنی‬

‫در ويرايش فني مسائلي از قبيل به دست دادن ضبط التيني نامها يا معادل فرنگي اصطالحات فني‪ ،‬تعيين محل تصاوير‪ ،‬اشكال و‬
‫جدولها‪ ،‬مراعات شيوه مناسب براي معرفي مشخصات كتابشناسي‪ ،‬تهيه فهرست مندرجات‪ ،‬فهرست تفصيلي‪ ،‬واژهنامه‪ ،‬فهارس‬
‫ديگر‪ ،‬تنظيم صفحه عنوان و صفحه حقوق‪ ،‬اعراب گذاريهاي الزم‪ ،‬تبديل مقياسها و سنوات‪ ،‬توضيح الزم براي برخي از‬
‫اصطالحات‪ ،‬معرفي اجمالي بعضي از اعالم در صورت نياز انجام ميشود‪.‬‬

‫‪ ‬ويرايش محتوايي‬

‫هر نوع كاستي و نادرستي نحوي و زباني در اين ويرايش اصالح ميشود‪ .‬اگر اثر تحقيقي‪ ،‬متن تصحيح شده باشد‪ ،‬به‬
‫بدخوانيهاي مصحح توجه و با مراجعه به منابع ‪ -‬در صورت همكاري مصحح و در اختيار قرار دادن منابع‪ -‬از درستي واعتبار‬
‫توضيحات و تعليقات وي اطمينان حاصل ميشود‪ .‬در مورد آثار ترجمه شده مطابقت تمام وكمال ترجمه با متن اصلي الزم است‬
‫(دهنوي‪ ،1377 ،‬ص ‪.)100‬‬

‫‪ ‬پيوستها‬

‫اگر مقاله علمي داراي مطالبي باشد كه در گزارش پژوهش علمي ضروري نيست‪ ،‬مؤلف آن را در پيوستها‪ ،‬ضميمه مقاله‬
‫مينمايد‪ .‬بهطور كلي آنچه پرسشنامه را در درك‪ ،‬ارزشيابي و تكرار پژوهش ياري ميكند‪ V،‬مانند نسخه كاملي از آزمونها يا‬
‫پرسش نامههاي چاپ نشده و شاخصهاي آماري آنهاو‪ ،...‬ميتواند در پيوست آورده شود‪.‬‬

‫در اين بخش‪ ،‬برخي از پيوستهاي مربوط به اين مقاله آورده شده است‪:‬‬
 ‫‪10‬‬

‫‪.1.8‬فرم ارزيابي مقاله مربوط به تحقيقات ميداني (شماره ‪.2.8 .)1‬فرم ارزيابي مقاله مربوط به تحقيقات كتابخانهاي (شماره ‪.)2‬‬
‫‪.3.8‬فرم ارزيابي مقاله مربوط به ترجمه (شماره ‪.4.8 .)3‬نشانههاي ويراستاري‪.‬‬

‫‪ .2‬محققان براي آشنايي با مالكهاي محتوايي و ساختاري‪ ،‬به فرم هاي ارزيابي مقاالت مراجعه فرمايند‪.‬‬

‫‪Theory .3‬‬

‫‪. Explanation .4‬‬

‫‪.Research .5‬‬

‫‪.Methodology. 6‬‬

‫‪.Abstract. 7‬‬

‫‪.Key Words. 8‬‬

‫‪.Scientific Method.9‬‬

‫‪.Introduction .10‬‬

‫‪.Method.11‬‬

‫‪.Subjects .12‬‬

‫‪. Instruments.13‬‬

‫‪.Research Design.14‬‬

‫‪Procedure . 15‬‬

‫‪.Data Analysis.16‬‬

‫‪.results. 17‬‬

‫‪.Discussion.18‬‬

‫‪. Interpretation .19‬‬

‫‪.Conclusion.20‬‬

‫‪.Referrals.21‬‬

‫‪.Citation .22‬‬

‫‪ .24‬راه تشخيص آن در كتاب فهرست مستند «اسامي مشاهير و مؤلفان» اثر كتابخانه ملي آمده است‪.‬‬

‫‪.Edition .25‬‬

‫‪ ‬چهارچوب مقاله و قواعد مقاله نويسي‬

 ‫‪11‬‬

‫تحقيق و پژوهش از اهميت ويژه اي برخوردار است و به جرات ميتوان گفت كه همه پبشرفت هاي علمي صنعتي پژوهشي‬
‫تكنولوژي و جامعه شناسي بر پايه تحقيق و پژوهش استوار است‪ .‬اصلي ترين و مهمترين شيوه ارائه نتايج يك مطالعه و تحقيق‪،‬‬
‫تهيه مقاله پژوهشي است و محققي در صحنه توليد وانتشار علمي موفق است كه بتواند نتايج پژوهش خود را در مجالت معتبر‬
‫پژوهشي به چاپ برساند‪ .‬از آنجا كه نوشتن صحيح و مناسب يك مقاله يك ركن اساسي براي چاپ مقاالت علمي ميباشد‪ ،‬در اينجا‬
‫سعي شده است كه به بررسي روش هاي صحيح نگارش مقاالت پژوهشي پرداخته شود‪ .‬به طور كلي هر مقاله پژوهشي شامل‬
‫اجزاي اصلي زير است‪:‬‬

‫عنوان‬ ‫‪‬‬
‫نام نويسنده يا نويسندگان‬ ‫‪‬‬
‫اطالعات تماس‬ ‫‪‬‬
‫چكيده‬ ‫‪‬‬
‫واژگان كليدي‬ ‫‪‬‬
‫مقدمه‬ ‫‪‬‬
‫مباني نظري تحقيق‬ ‫‪‬‬
‫روش تحقيق‬ ‫‪‬‬
‫يافته هاي تحقيق‬ ‫‪‬‬
‫بحث و نتيجه گيري‬ ‫‪‬‬
‫فهرست منابع‬ ‫‪‬‬

‫عنوان مقاله‬

‫‪ )1‬اولين بخش يك مقاله عنوان است كه بايد اشتراكاتي با موضوع اصلي تحقيق داشته باشد و به شكلي جذاب جمله‌بندي شده‬
‫باشد‪ .‬نكات زير در انتخاب عنوان مقاله قابل توجه هستند‪ )2 :‬عنوان مقاله حتي االمكان بايد دقيق و رسا بوده و از به كار بردن‬
‫اصطالحات ناآ شنا يا اختصاري خودداري شود‪ )3 .‬عنوان مقاله حتي االمكان بايد جمله خاصي باشد كه نكات اصلي و عمده‬
‫موضوع را در بر داشته باشد‪ )4 .‬به طور معمول (نه هميشه) و در نام‌گذاري اكثر تحقيق ها اين نكات در نظر گرفته مي شود‪:‬‬
‫چه چيزي را ميخواهيم بررسي كنيم‪ ،‬در چه جامعه اي‪ ،‬در كجا و در چه زماني‪ .‬مثال عنوان يك مقاله ميتواند‪ V‬اين باشد‪ :‬بررسي‬
‫رابطه سطح سواد مادران و تغذيه‪ V‬كودكان در شهر تهران سال ‪ )5 1386‬عنوان بايد «فاقد پيش داوري» باشد‪ .‬به عنوان مثال‪،‬‬
‫انتخاب اين عنوان براي يك مقاله‪ ،‬مناسب به نظر نمي رسد‪ :‬بررسي علل بي عالقگي رانندگان نسبت به بستن كمربند ايمني! ‪)6‬‬
‫اگر كلماتي در توصيف ويژگي مطالعه شما نقش كليدي دارند حتما در عنوان خود آن را بگنجانيد‪ V.‬مثل مطالعه آينده نگر مطالعه‬
‫دوسويه كور يا مطالعه تصادفي شده ‪ )7‬هيچ گاه نبايد در عنوان مقاله نتيجه پژوهش را به صورت ثابت شده ذكر نمود‪.‬‬

‫‪ ‬نويسندگان و آدرس ها‬

‫اسامي نويسندگان و همكاراني كه در مطالعه شركت داشته اند بايد بطور كامل ذكر شود‪ .‬همچنين نويسنده اصلي كه مسئول‬
‫ارتباط با خوانندگان است بايد مشخص شده و آدرس كامل و ایمیل وي در اختيار خوانندگان قرار گيرد‪.‬‬

‫‪ ‬چكيده تحقيق‬

‫چكيده پس از عنوان بيشتر از ساير بخشهاي يك مقاله خوانده ميشود و در چكيده قسمت هاي مختلف مقاله شامل مقدمه‪ ،‬اهداف‪،‬‬
‫روشها و نتايج تحقيقق بصورت خالصه ذكر مي شود‪ .‬متن بسياري از مقاله ها به طور كامل در دسترس ما نيست و گاهي‬
‫فرصت براي خواندن تمام مقاله نداريم و از اين رو چكيده مقاله اهميت زيادي دارد‪ .‬در اكثر مجالت تعداد كلمات چكيده ‪ 150‬تا‬
‫‪ 250‬كلمه محدود است‪.‬‬

‫‪ ‬واژگان كليدي‬

‫چند واژه كليدي كه از اهميت زيادي در مطالعه برخوردارند‪ ،‬در اين قسمت ذكر مي شود‪ .‬ضمن اين كه با ذكر واژه هاي كليدي‬
‫در سايتهاي علمي مي توان به دنبال مقاله نيز گشت‪ .‬به طور معمول تعداد‪ V‬اين واژه ها حدود ‪ 5-6‬كلمه در نظر گرفته مي شود‪.‬‬

‫‪ ‬مقدمه‪ :‬مقدمه يك مقاله پژوهشي ضمن بيان مسئله و تشريح موضوع به آن مسئله پاسخ ميدهد كه ارزش مطالعه حاضر براي‬
‫انجام آن چه بوده است‪ .‬در حقيقت با مطالعه مقدمه يك مقاله پژوهشي‪ ،‬خواننده با مسئله تحقيق آشنا شده و ضرورت انجام‬
‫پژوهش را درك ميكند‪ V.‬متن مقدمه بايد روان باشد و حتي االمكان به صورت خالصه و حداكثردر ‪ 2‬صفحه تايپ شود‪.‬‬
 ‫‪12‬‬

‫روش تحقيق‬

‫در اين قسمت از مقاله چگونگي و روش انجام پژوهش توضيح داده مي شود‪ .‬همچنين نمونه هاي مورد بررسي‪ ،‬چگونگي نمونه‬
‫گيري‪ ،‬جامعه هدف‪ ،‬مراحل اجرائي پژوهش و نحوه تجزيه و تحليل داده ها ذكر مي شود‪ .‬در اين قسمت در مورد تغيير بيشتر‬
‫بحث شده و روش اندازه گيري و ميزان دقت و چگونگي كنترل آنها بيان مي شود‪.‬‬

‫‪ ‬يافته هاي تحقيق‬

‫در اين قسمت نتايج بدست آمده از پژوهش ذكر مي شود‪ .‬نتايجي كليدي مطالعه بايد با كلمات روان و دقيق و بدون بزرگ نمايي‬
‫ذكر شود‪ .‬از روشهاي مختلفي براي ارائه نتايج استفاده مي شود‪ .‬استفاده از اعداد‪ ،‬جداول و نمودارها كمك ارزنده اي به ارائه‬
‫مطلب بطور ساده تر مي نمايد اما الزم است داده هاي جداول و نمودارها به طور كامل تشريح شده و مورد تجزيه و تحليل قرار‬
‫گيرند‪ .‬در مواردي كه از روش ها و آزمون هاي آماري براي بررسي نتايج و تحليل داده ها استفاده شده باشد‪ ،‬بايد نوع آن نيز‬
‫ذكر شود‪.‬‬

‫‪ ‬بحث و نتيجه گيري‬

‫در اين قسمت به تفسير نتايج ارائه شده مي پردازيم‪ .‬همچنين مي توان به مقايسه نتايج به دست آمده از مطالعه حاضر با نتايج‬
‫ساير مطالعه ها پرداخت و با توجه به مجموعه شواهد نتيجه گيري نمود‪ .‬در صورت لزوم مي توان پيشنهادهايي براي انجام‬
‫مطالعات بهتر و كامل تر در آينده ارائه داد‪.‬‬

‫‪ ‬فهرست منابع‬

‫در پايان الزم است كليه منابعي كه در تحقيق مورد استفاده قرار گرفته‌اند‪ V،‬به شيوه اي مطلوب ذكر شوند‪ .‬شيوه نگارش منابع در‬
‫نشريات مختلف متفاوت است و بهتر است از راهنمايي اين نشريات و شرايط نگارش مقاالت كمك بگيريم‪.‬‬

‫‪ ‬چند نكته اساسي در ارسال مقاالت به نشريات علمي‬

‫به ياد داشته باشيد كه قبل از ارسال چكيده مقاله خود به يك مجله‪ ،‬ابتدا فرم نحوه نگارش مقاله را از آن مجله دريافت نموده و‬
‫چكيده خود را در قالب آن فرم تهيه و تايپ نماييد (به عنوان مثال تعداد‪ V‬كلمات‪ ،‬فونت‪ ،‬تعداد‪ V‬خطوط‪ ،‬فاصله خطوط از كناره هاي‬
‫صفحه و…)‬

‫‪ ‬داليل عدم پذيرش چكيده يك مقاله در نشريات علمي‬

‫‪ )1‬ابهام در موضوع مقاله و وجود تعداد زياد مقاالت مشابه پيشين ‪ )2‬عدم تبيين زمينه اصلي تحقيق ‪ )3‬نمونه گيري نامناسب ‪)4‬‬
‫عدم رعايت اصول مقاله نويسي مورد نظر نشريه ‪ )5‬عدم ذكر صحيح ارقام آماري ‪ )6‬فقدان بحث و پرداختن به نتايج ‪ )7‬چكيده‬
‫هاي خيلي كوتاه و خيلي زياد ‪ )8‬بي دقتي در تهيه متن (غلط تايپي ‪ ،‬اشتباهات متن) ‪ )9‬عدم ارتباط موضوع مقاله با رويكرد‬
‫نشريه‬

‫‪ ‬چگونه يك مقاله علمي را خواندني تر بنويسيم؟‬

‫مارتين گرگوري بيش از يك دهه پيش در مجله «نيچر» نوشت‪« :‬دو نوع نوشتار‌علمي وجود دارد‪ .‬يك نوع براي جلب خواننده و‬
‫نوع ديگر فقط براي اين‌كه مورد ارجاع قرار گيرد و اين نوع دوم مانند يك بيماري عفوني به سرعت در حال گسترش است‪».‬‬

‫به نظر مي‌رسد در اين مقطع زماني نيز تغييرات بسيار محدودي ايجاد شده است‪ .‬هنوز هم حجم زيادي از مقاالت علمي‌منتشره‬
‫فقط توسط دانشمندان و محققاني كه به موضوع مقاله عالقه‌مند هستند‪ ،‬مورد مطالعه قرار مي‌گيرد و افرادي كه به مطالعه‬
‫گذراي مقاالت علمي مي‌پردازند‪ ،‬بيشتر به صفحات علمي روزنامه‌ها و مجالت علمي عام مراجعه مي‌كنند‪.‬‬

‫با وجود مقاالت فراواني كه در مورد نحوه نگارش صحيح و قابل فهم براي جلب توجه خواننده‌ها وجود دارد‪ ،‬دانشمندان نبايد از‬
‫فقدان راهنماهاي مناسب براي نحوه نگارش مقاالت گال‌يه داشته باشند‪ .‬بسياري از ژورناليست‌ها و نويسندگان حرفه‌اي اين دو‬
‫كتاب استاندارد در مورد نحوه نگارش مقاله خوب و علمي را مورد توجه قرار مي‌دهند‪ :‬اجزاي سبك‌هاي نگارشي (استانك‪،‬‬
‫وايت ‪ )1959‬و درباره خوب نوشتن (زينسر ‪ )1976‬حال آن‌كه اين كتاب‌ها و كتاب‌هاي مشابه‌شان براي بسياري از دانشمندان‬
‫ناشناخته‌اند‪ .‬با وجود اين‌كه اين كتاب‌ها نحوه نگارش صريح مقاالت علمي را به طور دقيق بيان نمي‌كنند‪ V‬ولي از جهت بيان نحوه‬
 ‫‪13‬‬

‫صحيح سازماندهي مطالب و نگارش مقاالت شيوا و حاوي اطالعات مفيد‪ ،‬بسيار با ارزشند‪ .‬مهم‌تر اين‌كه اين قبيل كتاب‌ها حامل‬
‫يك پيام مهم هستند كه نويسندگان بايد مطالب را براي خوانندگان بنويسند نه براي خودشان‪.‬‬

‫البته هنوز هم بسياري از مقاالت علمي و پزشكي‪ ،‬حاوي مطالب طوالني و مبهمي هستند كه بيشتر خوانندگان و حتي آن‌هايي را‬
‫كه آگاهي مناسبي به موضوع دارند نيز گمراه مي‌كنند‪.‬‬

‫مسلما ً محدوديت‌هايي در شكل و ساختار مقاالت علمي وجود دارد‪ .‬در يك مقاله علمي عالوه بر در نظر گرفتن نكاتي كه مورد‬
‫نظر مجالت علمي مختلف است بايد مقدمه‪ ،‬مواد و روش‌ها‪ ،‬نتايج و بحث در مورد نتايج در ارتباط با تئوري اوليه آورده شود‪.‬‬
‫ماهيت مقاالت علمي بيان نتايج و بحث بدون خطا (‪ ،)bias‬محدوديت‌هايي را در نحوه نگارش مقاله ايجاد مي‌كند‪ :‬بيان نتايج در‬
‫جمالت با فعل مجهول (‪ )passive‬به آن شكل غير شخصي مي‌دهد و لزوم به كار بردن مراجع مختلف نيز مانع مي‌شود كه متن‬
‫مقاله به خوبي دنبال شود‪ .‬با اين وجود‪ ،‬اين قوانين به قدري انعطاف‌پذير هستند كه بتوان مقاله‌اي نوشت كه حاوي مطالب مفيد و‬
‫جالب توجه باشد‬

‫‪ 10‬فرمان براي نگارش علمي و جذاب‬

‫‪-1‬يك تفكر قديمي در معماري وجود دارد كه مي‌گويد شكل اشيا از عملكردشان پيروي مي‌‌كند‪ .‬اين تفكر در نگارش هم وجود‬
‫دارد‪ .‬بسياري از دانشمندان عقيده دارند هيچ چيزي مهم‌تر از نتايج مقاالتشان نيست‪ .‬اما واقعيت اين است كه اولين عملكرد مقاله‬
‫انتقال پيام به خواننده و متقاعد كردن وي به ارزشمند‪ V‬بودن تحقيق انجام شده است بنابراين بهتر است قبل از شروع به نوشتن‪،‬‬
‫در مورد پيام موضوع تأمل شود‪ .‬حتي بهتر است پيش از نوشتن عنوان مقاله‪ ،‬راجع به نتايج مقاله نيز انديشيده شود‪ .‬دانشمندان‬
‫امروزي كمتر به بيان نتايج خام مي‌پردازند و هدفشان تفسير و بحث بهتر نتايج است (‪.)Horton,1995‬‬

‫يك نويسنده ممكن است موضوعي را در ذهن خود روشن و واضح تصور كند و نيازي به توصيف و تفسير حس نكند‪ V‬در‬
‫صورتي‌كه خواننده ممكن است اصالً چنين تفكري نداشته باشد‪ .‬تمام ترديد‌ها توسط خوانندگان مختلف از اين تفكر نويسنده ناشي‬
‫مي‌شود كه مطلبي كه در اثر بحث و گفتگوي زياد براي وي مسجل و بديهي شده است براي خواننده نيز واضح و روشن است‪.‬‬
‫گاهي اوقات‪ ،‬نتايجي كه مربوط به موضوع اصلي نيستند هر قدر هم كه جالب باشند‪ ،‬بهتر است حذف شوند و اگر اين نتايج‬
‫حذف شده مفيد و اساسي باشند بهتر است در يك مقاله ديگر مطرح شوند‪.‬‬

‫يك نوشتار بايد يك پرسش اصلي را پاسخ دهد و بي‌توجهي به اين موضوع از داليل شايع بي‌ميلي خوانندگان نسبت به مطالب‬
‫است ‪ )Lambert et al 2003(.‬اين پرسش بايد مشخص‪ ،‬جديد‪ ،‬مورد عالقه و استقبال جامعه علمي باشد (& ‪Perneger‬‬
‫‪.)Hudelson, 2004‬‬

‫خوانندگان مجالت فوق تخصصي به توضيحات اضافه و طوالني درباره موضوع مورد بحث عالقه‌اي ندارند‪ V،‬در حالي‌كه در‬
‫مجالت عمومي‪ ،‬براي ايجاد پس زمينه علمي مناسب براي خوانندگان نياز به توضيحات تكميلي احساس مي‌شود‪ .‬به طور كلي‬
‫دانشمندان بايد خود را جاي خوانندگان گذاشته و عمق و جزئيات الزم مطلب را از ديدگاه خوانندگان بررسي كنند‪V.‬‬

‫‪-2‬مورد ديگر استفاده از شيوايي و فن بيان مناسب در حين پيروي از اسلوب مقاله‌نويسي است‪ David Reese .‬چنين عنوان‬
‫مي‌كند كه در يك مقاله پزشكي‪ ،‬علمي يا هر نوع ديگر‪ ،‬نويسنده بايد با استفاده از لغات متداول سعي كند كه خواننده را نسبت‬
‫مطلب نوشته‌شده متقاعد سازد‪ .‬در عين حال‪ ،‬علي‌رغم تالش براي فصاحت مطالب‪ ،‬هرگز مشاهدات و حقايق ارايه‌شده در‬
‫مقاالت نبايد تحت تأثير فن خطابه قرار گيرند‪ .‬به عنوان مثال در يك مقاله ضرورتي براي استفاده از صفات و قيدهاي پيچيده‬
‫وجود ندارد و در صورتي‌كه بيان نتايج و بحث منطقي و روان باشند‪ ،‬خواننده نيازي به لغات نامفهوم و غير ضروري جهت‬
‫درك بهتر مطلب احساس نمي‌كند‪V.‬‬

‫كلمات غير ضروري بهتر است حذف شود‪ .‬يك نگارش پرتوان‪ ،‬معموالً مختصر و فشرده است‪ .‬اين موضوع در مورد‬
‫نوشته‌هاي عمومي نيز مصداق دارد‪ .‬هر قدر در يك نوشته تركيبات طوالني‌و پيچيده و توضيحات اضافي در پرانتز بيشتر باشد‪،‬‬
‫خوانندگان و حتي عالقه‌مندان‪ V‬به موضوع را از ادامه مطالعه باز مي‌دارد‪ .‬بهترين و مطمئن‌ترين كار براي جلب توجه خواننده‌ها‬
‫بيان مطالب به صورت صريح‪ ،‬قطعي و مشخص است‪.‬‬

‫‪-3‬خوانندگان انتظار دارند هر نوع اطالعات خاص موجود در يك مقاله را در محل مخصوص آن پيدا كنند‪ .‬در صورتي‌كه‬
‫جابجايي‌هاي زيادي در محل‌هاي ارايه اطالعات ايجاد شود‪ ،‬مثالً برخي نتايج بدون آن‌كه در قسمت يافته‌هاي مقاله ذكر شده‬
‫باشند در بحث مورد ارزيابي و تفسير قرار گيرند‪ ،‬خواننده را سردرگم مي‌كنند‪ .‬مطالبي كه قرار نيست در قسمت بحث مطرح‬
‫شود بهتر است از قسمت نتايج حذف شود‪.‬‬
 ‫‪14‬‬

‫‪-4‬عنوان مهم‌ترين عبارت يك مقاله است‪ .‬اگر خواننده‌اي اهميت نوشته‌اي را از عنوان آن برداشت نكند به خواندن آن ادامه‬
‫نمي‌دهد‪ .‬عنوان‌هاي طوالني حامل اطالعات بيشتري هستند‪ V‬ولي توجه كمتري جلب مي‌كنند‪ ،‬به‌خصوص در افرادي كه با نگاه‬
‫سريع و گذرا از روي عناوين موجود در فهرست مجالت‪ ،‬مقاله مورد نظرشان را انتخاب مي‌كنند‪ V.‬عنوان‌هاي كوتاه جذاب‌تر‬
‫هستند‪ V‬ولي ممكن است مفهوم كامل را نرسانند‪ .‬عناويني كه از لغات ايهام‌دار استفاده مي‌كنند‪ V،‬جذابيت بيشتري براي خوانندگان‬
‫دارند‪ ،‬ولي نبايد به تبيين‪ V‬محتواي اطالعاتي مطلب بپردازند‪ .‬در نهايت در هنگام انتخاب عنوان مناسب‪ ،‬باز هم بهتر است‬
‫نويسنده خود را در جايگاه خواننده قرار دهد‪.‬‬

‫‪-5‬خالصه مقاله نيز داراي اهميتي تقريبا ً مساوي با عنوان است‪ ،‬گاهي تنها بر اساس خالصه مقاله يك خواننده تصميم مي‌گيرد‬
‫مقاله را بخواند يا آن را كنار بگذارد‪ .‬هر قدر هم يك مطلب حاوي اطالعات قيمتي و مهم باشد‪ ،‬در صورتي‌كه در خالصه مطرح‬
‫نشده باشد‪ ،‬خواننده عالقه‌اي به ادامه دادن مطالعه پيدا نمي‌كند‪ .‬خالصه مقاله به دو شكل نوشته مي‌شود؛ نوع آزاد كه شامل يك‬
‫پاراگراف است و بيشتر در مقاالت مولكولي و بيولوژي سلولي استفاده مي‌شود و نوع ساختاري كه هر چهار قسمت مقاله در آن‬
‫رعايت مي‌شود و بيشتر در مقاالت كلينيكال استفاده مي‌شود‪ .‬در مورد اين‌كه بهتر است خالصه پيش از نوشتن مقاله تهيه شود يا‬
‫پس از اتمام آن‪ ،‬بهتر است كه هر دو روش يك‌بار مورد ارزيابي و آزمايش قرارگيرد و سپس روش مناسب‌تر را انتخاب كنيم‪.‬‬

‫‪-6‬بين بررسي متون و مقدمه مقاله اختالف زيادي وجود دارد‪ ،‬مقدمه نبايد تا جايي كه امكان دارد به مرور متون بپردازد هدف‬
‫اصلي آن طراحي يك نقشه است كه نويسنده ابتدا به طور عام لزوم بررسي موضوع را عنوان مي‌كند و سپس با نشان دادن‬
‫روش‌ها به يك سؤال اصلي كه همان هدف مقاله است‪ ،‬مي‌رسد‪ .‬يك تاريخچه كوتاه كه اهميت مطالعه را عنوان مي‌كند و‬
‫اطالعات قبلي موجود در اين زمينه را بيان كرده و نقايص موجود را نمايان مي‌سازد‪ ،‬عموما ً در مقدمه آورده مي‌شود‪.‬‬

‫‪-7‬قسمت مواد و روش‌ها در مقاله بايد به طور تخصصي و با جزئيات كامل مطرح شود‪ .‬به نحوي كه محققان ديگر نيز بتوانند‬
‫آن را انجام دهند‪ .‬يك اشتباه شايع در اين قسمت‪ ،‬بيان نشدن برخي جزئيات ضروري است كه خواننده را از درك صحيح روش‬
‫انجام مطالعه باز مي‌دارد‪ ،‬بنابراين قرار دادن خود به جاي خواننده در اين قسمت نيز بسيار مفيد خواهد بود‪ .‬شركت‌هايي كه‬
‫محصوالت آن‌ها مورد استفاده قرار گرفته به طور خالصه بايد ليست شوند‪.‬‬

‫‪-8‬نتايج بايد با يك نظم و توالي منظم ارايه شوند‪ ،‬بيان نتايج بايد از توالي منطقي پيروي كند و نه از ترتيب زماني‪ .‬در غير اين‬
‫‌صورت درك آن‌ها مانند چيدن قطعات پازل در كنار هم است كه مي‌تواند بسيار گيج‌كننده باشد‪ .‬از ارايه نتايج غير ضروري كه‬
‫تأثير چنداني در بحث ندارند بايد پرهيز شود تا خواننده سردرگم نشود و پيام اصلي نيز كم‌رنگ‌تر نشود‪ .‬هدف از نوشتن يك‬
‫مقاله تحقيقاتي‪ ،‬ارايه يك فرضيه و بحث و تفصيل و تفسير در مورد آن است‪ .‬بنابراين بحث يك مقاله بايد كامالً روان و مرتبط با‬
‫نتايج و با تفسيرهاي كامل و ذكر منابع مختلف باشد‪ .‬تفكرات و انديشه‌هاي تحقيقاتي بايد با داليل مستدل و مستند حمايت شوند و‬
‫به طور كامالً واضح و روشن مورد ارزيابي قرار گيرند تا خواننده بتواند‪ V‬با آن ارتباط برقرار كند‪.‬‬

‫‪-9‬در نهايت‪ ،‬افزايش تعداد مقاالت تحقيقاتي و مقاالت مروري نشان‌دهنده افزايش فشار بر محققان است تا در زمينه‌هاي مورد‬
‫عالقه خود همگام با مقاالت روز باشند‪ .‬اگرچه روزانه بر تعداد‪ V‬الگوها و راهنماها براي نوشتن يك مقاله گويا و قابل درك‬
‫افزوده مي‌شود‪ ،‬دانشمندان از ميان حجم زيادي از مقاالت از همين الگو‌ها جهت انتخاب مقاله مورد نظرشان استفاده مي‌كنند‪V.‬‬
‫دانشمندان كماكان مقاالت را‪ ،‬در صورتي كه به عنوان آن‌ها عالقه‌مند باشند يا پرسش و پاسخ‌هاي مهمي را در برداشته باشند‪،‬‬
‫مطالعه مي‌كنند‪ V‬و هر قدر يك مطلب بهتر و منطقي‌تر نوشته شود خوانندگان بيشتري را جذب مي‌كند‪ V‬و بيشتر مورد ارجاع ساير‬
‫مقاالت واقع مي‌شود‪.‬‬

‫‪-10‬و باالخره اين كه در نظر گرفتن دو نكته هنگام مقاله‌نويسي بسيار مهم است‪ :‬پيام اصلي و خواننده مقاله‪ ،‬چرا كه تمام هدف‬
‫نويسنده متقاعد كردن خواننده به ارزش و اهميت تحقيق انجام شده است و اگر او به خواننده‌ها بي‌توجهي كند‪ ،‬خواننده‌ها نيز به‬
‫نوشته‌هاي او بي‌توجهي مي‌كنند‪.‬‬

‫آخرین بروزرسانی (جمعه ‪ 20 ،‬خرداد ‪)10:30 ، 1390‬‬

‫‪  ‬چگونه يك مقاله علمي بنويسيم؟(قسمت آخر)‬

‫‪ ‬طريقه نگارش چكيده مقاله براي ارائه در نشريات بين المللي‬

‫چكيده‌مقاله‪Abstract :‬‬

‫در مجالت‌علمي‌‪ ،‬چكيده‌مقاله‌هم‌معني‌خالصه‌است‌‪ .‬اما در لغت‌نامه‌اين‌دو معنا تعريفي‌متفاوت‌دارند‪‌.‬بعضا در متون‌علمي‌هر دو‬

‫به‌يك‌معني‌بكار مي‌روند‪ .‬بطوريكه‌بعضي‌مجالت‌از يك‌لغت‌براي‌هر دو مفهوم‌استفاده‌مي‌نمايند‪ ،‬البته‌اين‌روش‌فراگير نيست‌و بسياري‬
 ‫‪15‬‬

‫مجالت بين چكيده و خالصه مقاله تمايز قائل هستند‪( .‬معموال چكيده مقاله اي كه قبل از ارسال اصل مقاله براي يك مجله ارسال‬
‫ميگردد‪ ،‬چكيده مقاله پيشين ناميده ميشود كه با چكيدهاي كه در پايان مجالت آورده ميشود چكيده پسين تفاوت اساسي دارد)‪.‬‬

‫چكيده‌مقاله‌قسمتي‌است‌كه‌خواننده‌بعد‪ V‬از جذب‌شدن‌توسط‌عنوان‌مقاله‌به‌آن‌نگاه‌كرده‌و آنرا مي‌خواند‪‌،‬چكيده‌عالوه‌بر كوتاه‌بودن‌بايد‬

‫بطور معني‌داري‌خالصه‌شده‌و حاوي‌مطالب‌اصلي‌و مهمترين‌يافته‌هاي مسلم‌مقاله‌باشد‪.‬‬

‫بايد به‌مجله‌اي‌كه‌مي‌خواهيد براي‌آن‌مقاله‌بفرستيد نگاه‌كرده‌و طول‌متوسط‌چكيده‌ها رااز آن‌استخراج‌نمائيد‪ ،‬عالوه‌براين‌بايد‬

‫به‌قسمت‌"توضيحاتي‌براي‌نويسندگان‌" رجوع‌كرده‌و اگر قوانين و ضوابط‌خاصي‌براي‌نوشتن‌چكيده‌در آن‌ذكر شده‌آنرا رعايت‌نمائيد‪.‬‬
‫مثال معموالً گفته‌مي‌شود كه‌چكيده‌بايد‪ V‬بين‌صد تا صد و پنجاه كلمه‌باشد‪.‬‬

‫چكيده‌بايد حاوي‌بخشهاي زير باشد‪:‬‬

‫حقايق‌واصول‌بكار برده‌شده‌‬ ‫‪‬‬

‫روشها‬ ‫‪‬‬
‫نتايج‌اصلي‌‬ ‫‪‬‬
‫اهميت‌نتايج‌و تعبير و تفسير آنها‬ ‫‪‬‬

‫چكيده‌مقاله‌بايد حاوي‌مطالب‌و حقايق‌يافت‌شده‌در كار تحقيقي‌‪ ،‬و مهمترين‌نتايج‌و‪ V‬ميزان‌اهميت‌كار انجام شده بوده‌ومعني‌هر يك‌از‬
‫يافته‌ها را بيان‌نمايد‪ .‬نبايد در چكيده‌مطالبي‌رابيان‌نمود كه‌در مقاله‌نيامده‌است‌بلكه‌بايديافته‌هاي‌مرتبط بامقاله‌را در برداشته‌و‬
‫دقيق‌باشد ‪ .‬نبايد در قسمت‌چكيده‌از عباراتي‌مثل‌"اهميت‌يافته‌ها در اين‌مقاله‌بحث‌شده‌است‌‪ "...‬استفاده‌نمود زيرا اين‌عبارت‌و نظاير‬
‫آن‌هيچگونه‌اطالعاتي‌را به‌خوانندگان‌نمي‌دهند و غير مفيد هستند‪ V‬و فقط محدوديت استفاده از كلمات را براي شما بيشتر مي كنند‪.‬‬
‫(سقف‪150‬كلمه)‪ . -‬بجاي‌اينها بايد يافته‌ها راذكر نموده‌و بيان‌كنيد‪ V‬كه‌چرا اين‌يافته‌ها مهم‌هستند‪.‬‬

‫چهار جزء اصلي‌هر چكيده‌عبارتند از‪:‬‬

‫‪-1‬يافته‌هايتان‌‪ ،‬يا چيزي‌كه‌قصد يافتن‌‌آنرا داشته‌ايد‪ .‬اين‌موضوع‌ممكن‌است‌قبال در قسمت‌عنوان‌مقاله‌ذكر شده‌باشد‪.‬‬

‫‪-2‬اگر روشهاي‌بكار برده‌شده‌در كار تحقيقي‌جالب‌هستند توضيحي‌راجع‌به‌آنها ذكر كنيد در غير اينصورت لزومي‌به‌اينكار نيست‌‪.‬‬

‫‪-3‬نتايج‌اصلي‌كار را همراه‌با تعابيراصلي آنها بصورت شفاف وواضح ذكركنيد‪.‬هرگزنبا يد از توصيفات‌مبهم‌استفاده‌نمائيد‪ V.‬تعبير‬
‫و تفسير‌از نتايج‌را براساس‌اهميت‌‪ ،‬كاربرد و استنباط‌از آنها ذكر نمائيد‪.‬‬

‫‪-4‬حجم يك چكيده نبايد بيش از ‪150‬كلمه باشد‪.‬‬

‫هر يك‌از موارد فوق‌را حداكثر در چند جمله‌ذكر نموده‌و از كلمات اختصاري‌كه در متن‌استفاده‌نموده‌ايدو‪ V‬يا خود آنها را‬
‫مخفف‌كرده و به اختصار آورده ايد‪ ،‬در قسمت‌چكيده‌استفاده‌ننمائيد‪ .‬در چكيده‌از اشكال‌و جداول‌استفاده‌ننموده‌و به‌آنها‬
‫آدرس‌هم‌ندهيد‪ V.‬از عبارات‌ساده‌و مسلم‌همراه‌با مقادير و اعداد استفاده‌كنيد‪ .‬مثال بنويسيد‪":‬هشتادوشش‌درصد ( ‪ )%86‬بيماران‌بعد‬
‫از درمان‌سالمت‌خود را به‌دست‌آوردند"‬

‫در چكيده جمالت‌را طوري‌ننويسيد‪ V‬كه‌نياز باشد به‌منبعي‌آدرس‌بدهيد ولي‌اگر الزم‌شد كه‌درچكيده‌به‌منبعي‌آدرس‌دهيد‪ V‬بايد‬
‫تمام‌مشخصات‌منبع‌يعني‌‪ :‬زمان‌چاپ‌‪ ،‬نام‌نويسندگان‪‌،‬نام‌مجله‌و غيره‌راذكر كنيد ‪.‬‬

‫مقاله ‪ ISI‬چگونه ارزيابي مي شود ؟‬

‫از جمله عوامل مورد ارزيابي و رعايت استانداردهاي بانك اطالعاتي‪ ،ISI‬كميته علمي منتخب مجله‪ ،‬تنوع بين المللي مقاله هاي‬
‫چاپ شده درآن‪ ،‬نشر به موقع مجله و جايگاه نشر آن مي باشد‪.‬‬

‫اين گزارش حاوي اطالعات ارزشمندي پيرامون مجله ها و رتبه بندي آنها مي باشد‪ .‬فاكتور تأثير (‪ ،)Impact Faktor‬براي‬
‫نخستين بار در سال ‪ 1995‬و توسط بنيانگذار ‪ ISI‬گارفيلد ‪ Garfield‬مطرح شد و به سرعت به صورت دستورالعملي جهت‬
‫گزينش بهترين مجله ها به كار رفت‪ .‬حقيقت اين است كه اين فاكتور ابزار كاملي براي اندازه گيري كيفيت مقاله ها نمي باشد‪،‬‬
‫بلكه چون روش بهتري وجود ندارد و در حال حاضر نسبت به ديگر معيارها براي ارزيابي علمي از مزايايي برخوردار است‪،‬‬
‫لذا عموما ً مورد استفاده قرار مي گيرد‪ JCR .‬بيش از ‪ 7500‬مجله معتبر را در حدود ‪ 200‬حوزه موضوعي از سال ‪ 1997‬به‬
 ‫‪16‬‬

‫بعد در بر مي گيرد و با استفاده از آن مي توان مجله ها را در حوزه هاي تخصصي‪ ،‬طبقه بندي و شاخص هاي رتبه بندي آنها‬
‫را بررسي كرد‪ JCR .‬در دو نسخه موجود است‪ ،‬نسخه علمي آن در بر گيرنده بيش از ‪ 5900‬ژورنال علمي و نسخه علوم‬
‫اجتماعي مشتمل بر ‪ 1700‬ژورنال است‪ JCR.‬از طريق ‪ Web of knowledge‬به شرط پرداخت وجه اشتراك قابل بررسي‬
‫است‪.‬‬

‫ضريب تاثير (‪ )IF‬چيست؟‬

‫فاكتور تاثير به صورت ميانگين‪ ،‬تعداد‪ V‬ارجاعات به يك مورد قابل استناد (نظير مقاله پژوهشي‪ ،‬مقاله مروري‪ ،‬نامه‪ ،‬ياد داشت‪،‬‬
‫چكيده و‪ )..‬در يك مجله علمي در طول زماني معين تعريف شده است‪ .‬فاكتور تأثير‪ ،‬تعداد‪ V‬ارجاعات به مقاله هاي منتظر شده در‬
‫دو سال قبل مجله تقسيم بر تعداد‪ V‬مقاله هاي منتشر شده در دو سال مذكور است‪ .‬در مواردي فاكتور تأثير مجله بطور ميانگين‬
‫(كه معدل فاكتور تأثير طول دوران فهرست شدن آن مجله در ‪ ISI‬مي باشد)‪ ،‬نيز مورد استفاده قرار مي گيرد‪ .‬اين شاخص‬
‫مهمترين و در عين حال كاربردي ترين شاخص ارزيابي مجله ها از نظر ‪ ISI‬است‪ .‬اين عامل همه ساله توسط ‪ ISI‬بر مبناي‬
‫ارجاعات به هر يك از مجله هاي علمي آن محاسبه مي شود و نتيجه در گزارش ‪ JCR‬منتشر مي شود‪ .‬اين ضريب نه براي‬
‫مقاله يا نويسنده بلكه براي مجله محاسبه مي شود‪ .‬محاسبه بر مبناي يك دوره سه ساله صورت مي گيرد‪.‬‬

‫‪ ‬‬

‫چگونه يك مقاله ‪ ISI‬ارزيابي مي شود؟‬

‫براي اينكه بتوانيد يك مقاله بنويسيد‪ V،‬الزم است در اين زمينه اطالعاتي داشته باشيد‪ .‬اگر اين مقاله را براي مؤسسه اطالعات‬
‫علمي ‪ ISI‬مي نويسيد‪ ،‬احتماالً برايتان مهم است كه بدانيد اين مقاله ها چگونه ارزيابي مي شود‪ .‬امروزه ارزيابي مقاله هاي‬
‫علمي يكي از دغدغه هاي جوامع علمي مي باشد‪ .‬مؤسسه اطالعات علمي‪ ISI‬براي ارزيابي تحت پوشش فهرست نويسي خود‪،‬‬
‫سه شاخص در نظر گرفته است‪ -1 :‬فاكتور تأثير گذار (‪ :)IF‬اين شاخص مهمترين‪ V‬و در عين حال كاربردي ترين شاخص‬
‫ارزيابي مجله ها از نظر ‪ ISI‬است‪.‬‬

‫‪ -2‬شاخص فوري(‪ :)Immediately‬تعداد‪ V‬ارجاعات به مقاله هاي منتشر شده مجله در سال مورد ارزيابي تقسيم بر تعداد‪ V‬مقاله‬
‫هاي منتشر شده در همان سال مجله مذكور است‪ .‬اين شاخص در حقيقت شيب رشد منحني ارجاعات را بيان مي كند‪ -3 .‬شاخص‬
‫نيمه عمر استناد(‪:)Cited Half-Life‬نيمه‪ V‬عمر ارجاعات يا نيمه عمر استناد‪ ،‬تعداد‪ V‬سال هايي است كه از سال ارزيابي بايد به‬
‫عقب برگشت تا شاهد پنجاه درصد كل ارجاعات به مجله در سال مورد ارزيابي باشيم‪.‬‬

‫به عبارت ديگر‪ ،‬اين شاخص مدت زماني كه نيمي از كل استنادات به آن مجله صورت پذيرفته باشد را نشان مي دهد و در‬
‫حقيقت سرعت كاهش ميزان ارجاعات به مجله را بيان مي كند‪ .‬بديهي است كه وقتي مقاله هاي يك مجله ارزش خود را براي‬
‫ارجاعات‪ ،‬زود از دست بدهند‪( V‬مقاله ها سطحي باشند و خيلي زود بي ارزش شوند)‪ ،‬تنها به مقاله هاي جديد مجله ارجاع داده‬
‫مي شود‪ .‬اين موضوع باعث مي شود كه نيمه عمر ارجاعات به مجله كاهش يابد‪ .‬بنابراين هر چه نيمه عمر ارجاعات به مجله‬
‫بيشتر باشد‪ ،‬نشان مي دهد كه ارزش مقاله هاي مجله در طول زمان بيشتر حفظ شده است و هنوز مورد ارجاع قرار مي گيرند‪.‬‬

‫در مجموع هرچه نيمه عمرارجاعات به يك مجله بيشتر باشد‪ ،‬ارزش مجله باالتر مي رود‪ .‬در پايان هر سال‪ ،‬مجله هاي تحت‬
‫پوشش فهرست نويسي ‪ ISI‬كه در فهرست وبگاه علم ( ‪ )Web of Science=WOB‬قرار گرفته اند‪ ،‬ارزيابي مي شوند‪.‬‬
‫معيارهاي ارزيابي و سنجش همان شاخص هاي ارزيابي ‪( ISI‬سه شاخص اشاره شده درباال) مي باشند‪ .‬نتايج اين ارزيابي نيز‬
‫درگزارش هاي ارجاع مجله ‪ JCR‬هر سال جهت اطالع عموم اعالم مي شود‪ .‬در بين فاكتورهاي باال‪ ،‬فاكتور تأثير‪ ،‬كاربردي‬
‫ترين شاخص مي باشد و امروزه به طور گسترده اي در درجه بندي و ارزيابي مجله هاي مورد استفاده قرار مي گيرد‪ .‬اين‬
‫فاكتور در حقيقت توانايي مجله و هيأت تحريريه آن را در جذب بهترين مقاله ها نشان مي دهد‪.‬‬

‫بانك اطالعات ‪ ،ISI‬مركزي براي فهرست نمودن و پوشش دادن جامع مهمترين مجله هاي علمي منتشره در دنيا به منظور‬
‫تبادل اطالعات ميان پژوهشگران مختلف مي باشد‪ .‬پر واضح است كه منظور از پوشش جامع‪ ،‬فهرست نمودن كل مجله هاي‬
‫علمي منتشر شده در جهان نمي باشد‪ .‬چرا كه از طرفي مقرون به صرفه نيست و از طرف ديگر تمام مجله هاي نشر يافته در‬
‫جهان از استانداردهاي ‪ ISI‬پيروي نكرده اند و از غناي علمي الزم برخوردار نيستند‪ V.‬ارزيابي مجله هاي علمي ‪ ISI‬به طور‬
‫مستمر و مداوم هر دو هفته صورت مي گيرد‪.‬‬
 ‫‪17‬‬

‫ارزيابي كنندگان ‪ ISI‬در حدود ‪ 2000‬عنوان جديد را ساالنه مورد ارزيابي قرار داده و تنها ‪ 10‬تا ‪ 12‬درصد از مجله هاي‬
‫علمي ارزيابي شده‪ ،‬انتخاب مي شوند‪ .‬هر مجله علمي قبل از انتخاب شدن و فهرست شدن در ‪ ISI‬يكسري مراحل ارزيابي را‬
‫پشت سر مي گذارند‪.‬‬

‫از جمله عوامل مورد ارزيابي و رعايت استانداردهاي بانك اطالعاتي‪ ،ISI‬كميته علمي منتخب مجله‪ ،‬تنوع بين المللي مقاله هاي‬
‫چاپ شده درآن‪ ،‬نشر به موقع مجله و جايگاه نشر آن مي باشد‪ .‬الزم به ذكر است كه هيچ يك از اين عوامل به تنهايي مورد‬
‫بررسي و ارزيابي قرار نمي گيرد‪ ،‬بلكه با بررسي مجموع عوامل‪ ،‬يك امتياز كلي داده خواهد شد‪.‬‬

‫از جمله مواردي كه در ارزيابي مجله مورد توجه قرار دارد اين است كه عنوان مقاله ها‪ ،‬چكيده و كلمات كليدي بايد به زبان‬
‫انگليسي باشد همچنين توصيه مي شود كه منابع نيز به زبان انگليسي نوشته شوند‪ .‬اگر چه اطالعات علمي مهم به تمامي زبانها‬
‫به چاپ مي رسد‪ ،‬اما موارد ذكر شده بايد به زبان انگليسي باشد تا تحت داوري و ارزيابي ‪ ISI‬قرار گيرد زيرا ارزيابي كنندگان‬
‫مجله هاي علمي در ‪ ISI‬نمي توانند عناوين ومنابع بكار رفته در مقاله ها را به زبان انگليسي ترجمه كنند‪ .‬داوري علمي و‬
‫تخصصي مقاله هاي چاپ شده در مجله توسط داوران نام آشناي علمي از جمله عمده ترين موارد مورد توجه ارزيابي كنندگان‬
‫مي باشد كه گوياي اعتبار و غناي علمي مجله است‪ .‬سه پايگاه ‪ WOS ، EST‬و ‪ JCR‬از معتبرترين‪ V‬پايگاه هاي علم سنجي‬
‫هستند‪ V‬كه توسط مؤسسه اطالعات علمي ‪ ISI‬تهيه و روز آمد سازي مي شوند‪.‬‬

‫پايگاه ‪ Essential Science Indicators) ESI‬بر مبناي دوره هاي زماني ‪ 10‬ساله‪ ،‬به ارائه آمار در قالب شاخص هاي‬
‫تعيين شده توليد علم از جمله رتبه علمي كشورها بر اساس تعداد‪ V‬توليدات علمي‪ ،‬تعدا كل استنادها و نسبت استناد به توليدات‬
‫علمي مي پردازد‪ .‬در پايگاه )‪ Web of Science(WOS‬امكان جستجو و استخراج اطالعات در طول دوره هاي زماني‬
‫مختلف بر اساس شاخص هاي گوناگون علم سنجي وجود دارد‪.‬‬

‫پايگاه ( ‪ JCR (Journal citation Reports‬به ارائه گزارش استنادي نشريه ها مي پردازد‪ .‬از طرفي تعداد نشريه هايي كه‬
‫هر كدام از اين پايگاه ها نمايه مي كنند‪ V‬نيز با ديگري متفاوت است‪.‬‬

‫بهترين معيارهاي ‪ ISI‬براي نمايه كردن مجله ها چيست؟‬

‫در سايت‪ ISI‬چهار مورد به عنوان مالك هاي اصلي نمايه شدن مجله آمده است كه عبارتند از‪:‬‬

‫‪ -1‬زمان بندي نشر‪ ،‬تعريف شده باشد يعني معلوم باشد كه فصلنامه است‪ ،‬ماهنامه است يا‪ ...‬و در موعد معين هم آماده شود‪.‬‬

‫‪ -2‬فرآيند‪ V‬داوري براي مجله تعريف شده باشد‪.‬‬

‫‪ -3‬قواعد نشر بين المللي را رعايت كند‪ .‬براي مثال‪ ،‬عنوان مجله گوياي محتواي آن باشد‪.‬‬

‫‪ -4‬مقاله به هر زباني كه باشد مهم نيست ولي چند مورد در آن بايد به زبان انگليسي باشد كه عبارتند از‪ :‬اسامي نويسندگان‪،‬‬
‫عنوان‪ ،‬چكيده و كلمات كليدي و حتي االمكان منابع و مآخذ هم انگليسي باشد‪.‬‬

‫موارد فرعي هم وجود دارد كه شامل اين موارد است‪:‬‬

‫‪ -1‬مجله بايد حوزه بين المللي داشته باشد و به يك حوزه جغرافيايي خاص تعلق نداشته باشد‪.‬‬

‫‪ -2‬در حوزه آن مجله‪ ،‬ترجيحا ً مجله مشابه نباشد يا اگر هست آن مجله معيار برتري نسبت به آنها داشته باشد‪.‬‬

‫‪ -3‬افراد به وجود آورنده آن حتي االمكان افراد شناخته شده اي باشند‪.‬‬

‫‪ -4‬افراد به وجود آورنده‪ ،‬توزيع جغرافيايي مناسبي داشته باشند مثالً همه ايراني نباشند‪.‬‬

‫البته موارد فرعي‪ ،‬نمره اضافه دارد و در قبولي يا رد مجله از طرف‪ ISI‬نقش بازي نمي كند‪V.‬‬

‫موسسه ‪ ISI‬و چگونگي ارسال مقاله علمي به اين مركز‬

 ‫‪18‬‬

‫موسسه اطالعات علمي (‪:)Institute for Scientific Information‬‬

‫بانك اطالعات ‪ ISI‬مركزي براي فهرست نمودن و پوشش دادن جامع مهمترين مجالت علمي منتشره در دنيا به منظور تبادل‬
‫اطالعات ميان پژوهشگران مختلف مي باشد‪ .‬شمار مجالت ‪ ISI‬ثابت نيست‪ .‬يك مجله ممكن است در يك زمان‪ ٬‬از مجالت ‪ISI‬‬
‫محسوب شود‪ ٬‬اما به دليل كاهش بار علمي‪ ٬‬بعداً از ليست مجالت ‪ ISI‬كنار گذاشته شود‪ .‬در حال حاضر بيش از ‪ ۱۶۰۰۰‬مجله‬
‫‪ ٬‬در ليست ‪ ISI‬قرار دارند‪ .‬هر ساله ‪ ۲۰۰۰‬مجله جديد مورد ارزيابي قرار مي گيرد و حدود ده درصد آنها به ليست ‪ISI‬‬
‫اضافه مي شوند‪.‬‬

‫هر مجله علمي قبل از انتخاب شدن و فهرست شدن در ‪ISI‬يكسري مراحل ارزيابي را پشت سر مي گذارد‪ .‬ازجمله عوامل مورد‬
‫ارزيابي و رعايت استانداردهاي بانك اطالعاتي ‪ ، ISI‬كميته علمي منتخب مجله‪ ،‬تنوع بين المللي مقاالت چاپ شده در آن‪ ،‬نشر‬
‫به موقع مجله و جايگاه نشرآن مي باشد‪ .‬الزم به ذكر است كه هيچ يك از اين عوامل به تنهايي مورد بررسي و ارزيابي قرار‬
‫نمي گيرد بلكه با بررسي مجموع عوامل يك امتياز كلي داده خواهد شد‪ .‬از جمله مواردي كه در ارزيابي مجله مورد توجه قرار‬
‫دارد اين است كه عنوان مقاالت‪ ،‬چكيده و كلمات كليدي بايد به زبان انگليسي باشد همچنين توصيه مي شود كه منابع نيز به زبان‬
‫انگليسي نوشته شوند‪ .‬اگر چه اطالعات علمي مهم به تمامي زبانها به چاپ مي رسد اما موارد ذكر شده بايد به زبان انگليسي‬
‫باشد تا تحت داوري و ارزيابي ‪ ISI‬قرار گيرد زيرا ارزيابي كنندگان مجالت علمي در ‪ ISI‬نمي توانند‪ V‬عناوين و منابع بكاررفته‬
‫در مقاالت را به زبان انگليسي ترجمه كنند‪ .‬داوري علمي و تخصصي مقاالت چاپ شده در مجله توسط داوران نام آشناي علمي‬
‫از جمله عمده ترين موارد مورد توجه ارزيابي كنندگان مي باشد كه گوياي اعتبار و غناي علمي مجله است‪.‬‬

‫ارجاع به خود يا ‪ self citation‬چيست؟‬

‫اگر منابع ذكر شده در مقاله‪ ٬‬پژوهش نويسندگان خود مقاله باشد‪ ٬‬اين كار از ارزش مقاله مي كاهد زيرا جنبه بين المللي بودن آن‬
‫را ضعيف مي كند‪ .‬درجه ارجاع به خود مجالت ‪ ISI‬معموال كمتر از ‪ ٪۲۰‬است‪.‬‬

‫‪ ‬‬

‫ضريب تاثير يا درجه تاثير يا ‪ Impact factor‬چيست؟‬

‫اين عامل همه ساله توسط ‪ ISI‬برمبناي ارجاعات به هر يك از مجالت علمي آن محاسبه مي شود و نتيجه در گزارشات ارجاع‬
‫مجله يا ‪ Journal Citation Reports‬يا به اختصار ‪٬ JCR‬منتشر مي شود‪ .‬اين ضريب‪ ٬‬نه براي مقاله يا نويسنده‪ ٬‬بلكه‬
‫براي مجله محاسبه مي شود‪ .‬محاسبه برمبناي يك دوره سه ساله صورت مي گيرد‪ .‬فرضا اگر در سال ‪ ۸۴‬جمعا ‪ ۴۰‬ارجاع به‬
‫يك مجله صورت گرفته باشد و در آن مجله در سال ‪ ۸۲‬تعداد ‪ ۲۶‬مقاله و در سال ‪ ۸۳‬تعداد‪ ۲۴ V‬مقاله چاپ شده باشد‪ ٬‬ضريب‬
‫ارجاع آن مجله‪ ٬‬از تقسيم ‪ ۴۰‬بر ‪ ۵۰‬به دست مي آيد كه ‪ ۸/۰‬است‪ .‬يعني به طور متوسط‪ ٬‬هر مقاله آن نشريه ‪۸/۰‬مرتبه مورد‬
‫استناد مقاالت ديگر قرار گرفته است‪.‬‬

‫‪ ‬‬

‫‪ ISI‬بودن يك مجله را چگونه تعيين كنيم؟‬

‫بهترين راه‪ ٬‬مراجعه به سايت هايي نظير تامسون است‪ .‬زيرا همچنان كه گفته شد‪ ٬‬هم تعداد مجالت زياد است و هم ‪ISI‬‬
‫محسوب شدن يك مجله ممكن است هميشگي نباشد‪.‬هر نشريه با هر امتياز علمي در كشور چاپ شود اگر ضريب تأثيرش صفر‬
‫باشد‪ ،‬در اين پايگاه قرار نمي گيرد‪ .‬متأسفانه‪ ،‬در حال حاضر تمامي نشريات ايراني داراي ضريب تأثير صفر بوده و جايي در‬
‫اين پايگاه ندارند‪.‬‬

‫‪ ‬‬

‫‪ ISC‬چيست؟‬

‫‪ ISC‬يا همان پايگاه استنادي علوم جديد و تكنولوژي كه همانند ‪ ISI‬داراي مقاالت دانشمندان است كه خوشبختانه در ايران نيز‬
‫چنين پايگاهي تاسيس شده است وهم اكنون به فعاليت مي پردازد‪.‬‬

‫‪ ‬‬
 ‫‪19‬‬

‫معيار اصلي ورود مجالت به نمايه هاي سه گانه ‪ ISI‬چيست؟‬

‫بر اساس قانون تجمع گارفيلد متون هسته براي تمامي رشته هاي علمي بيش از ‪ 1000‬مجله نيست‪ .‬همچنين مطالعه اي از سوي‬
‫گارفيلد بر روي پايگاه اطالعاتي اِس‪.‬سي‪.‬آي (‪ )Science Citation Index‬نشان داده است كه ‪ %75‬ارجاعات در كمتر از‬
‫‪ 1000‬عنوان مجله شناسايي شدند‪.‬‬

‫حال اگر الزم نباشد كه يك نمايه استنادي چند رشته اي جامع بيشتر از چندهزار مجله را پوشش دهد‪ ،‬اين مجالت را چگونه بايد‬
‫برگزيد؟‬

‫هر چند برخي شائبه تاثير پذيري اين امر از سياست و ‪ ...‬را مطرح مي كنند‪ V‬ولي نظر ‪ ISI Thomson‬چيز ديگري است‪.‬‬
‫يعني هزينه‪ -‬كارآيي‪ .‬گارفيلد خود مي گويد‪ :‬چون مساله پوشش‪ ،‬وجهي عمال اقتصادي دارد‪ ،‬معيار براي آنچه انتخاب مي شود‪،‬‬
‫هزينه‪-‬كارايي است‪ .‬هدف هزينه – كارآمدي يك نمايه به حداقل رسانيدن هزينه در ازاي شناسايي يك مدرك مفيد و به حداكثر‬
‫رسانيدن احتمال دستيابي به يك مدرك مفيد منتشره است‪ .‬يك نمايه هزينه‪ -‬كارآمد بايد پوشش دهي خود را تا حد امكان محدود به‬
‫آن مداركي نمايد كه ممكن است افراد مفيدشان بدانند‪ .‬به زبان ساده ‪ ISI Thomson‬مجالتي را نمايه مي كند كه احتمال استناد‬
‫به آنها بيشتر باشد‪.‬ولي چه شاخصي مي تواند صالحيت ورود ديگر مجالت به جمع مجالت منبع ‪ ISI Thomson‬را تاييد كند‪.‬‬

‫جواب بسيار ساده است‪ :‬فراواني استناد به مجالت در منابعي كه پيشتر در اين نمايه وارد شده اند‪.‬اگر دانشگاهها مي خواهند‬
‫مجالت خود را در نمايه هاي سه گانه ‪ ISI Thomson‬وارد كنند‪ ،‬عالوه بر رعايت ضوابط عمومي مانند‪ V‬وضعيت نشر‪،‬‬
‫كيفيت مقاالت‪ ،‬تركيب سردبيري و تحريريه و ‪ ...‬بايد در جستجوي راهكارهايي باشند كه به مجالت آنها از سوي مجالت منبع‬
‫‪ ،ISI Thomson‬استناد شود‪ .‬شايد يكي از راهها تشويق محققان دانشگاه در استناد به مدارك مجالت داخلي‪ ،‬در مقاالت‬
‫ارسالي به مجالت تحت پوشش نمايه هاي سه گانه ‪ ISI Thomson‬باشد‪.‬‬

‫پيوستن پايگاه استنادي علوم ايران به ‪: ISI‬‬

‫رئيس كتابخانه منطقه اي علوم و تكنولوژي گفت‪ :‬پيوستن ‪ ISC‬به ‪ ISI‬با هدف افزايش سهم توليدات علمي ايران در جهان در‬
‫نشستي با حضور مسئولين ‪ ISI‬در كتابخانه منطقه اي بررسي شد‪ .‬با توجه به اينكه تمامي خصيصه هاي ‪ ISI‬در ‪ ISC‬نيز‬
‫وجود دارد‪ ،‬كتابخانه منطقه اي علوم و تكنولوژي شيراز كه متولي ايجاد ‪ ( ISC‬پايگاه استنادي علوم و تكنولوژي ) در كشور‬
‫است‪ ،‬براي درج شدن مجالت بيشتري به زبان فارسي در ‪ ISI‬و ايجاد ارتباط بيشتر‪ ISC‬با ‪ ISI‬تالش مي كند‪.‬‬

‫با برقراري پيوند‪ V‬علمي ميان ‪ ISI‬و ‪ ISC‬شناسايي علم به زبان فارسي در سطح بين المللي بيشترمي شود و سهم ايران از‬
‫توليدات علمي دنيا بيشتر خواهد شد ‪ .‬هم اكنون بيش از ‪ 6‬هزار مقاله توسط مجالت معتبر در ‪ ISC‬توليد مي شود اما انعكاس‬
‫اين توليدات علمي در سطح بين المللي كم است كه با درج تعدادي از مجالت در ‪ ISI‬بازتاب علمي ايران در جهان بيشتر مي‬
‫شود‪.‬‬

‫وي با بيان اينكه هم اكنون ‪ 25‬مجله ايراني توسط ‪ ISI‬شناسايي شده و نمايه مي شود‪ ،‬افزود‪ :‬در حال حاضر تالش مي شود اين‬
‫تعداد به ‪ 500‬مجله افزايش يابد ‪ .‬مسئول راه اندازي ‪ ISC‬در ايران با بيان اينكه ايران چهارمين كشور داراي مطالعات استنادي‬
‫علوم بر پايه ‪ ISI‬است‪ ،‬گفت‪ :‬كشورهاي ژاپن و چين نيز توانسته اند مجالت خود را به همين روش در ‪ ISI‬درج كنند‪.‬‬

‫گفتني است كتابخانه منطقه اي علوم و تكنولوژي شيراز چندي پيش مأمور راه اندازي پايگاه استنادي علوم ايران و جهان اسالم‬
‫شد و اين مركز هم كانون در تالش براي سنجش توليدات علمي در كشورهاي اسالمي‪ ،‬رتبه بندي نشريات كشورهاي اسالمي‪،‬‬
‫توليد نمايه استنادي علوم كشورهاي اسالمي به منظور توسعه ‪ ISC‬در ميان تمامي كشورهاي اسالمي و پيوند دادن ‪ ISC‬به ‪ISI‬‬
‫است ‪.‬‬

‫لیست ژورنال های ‪ISI‬‬

‫‪/http://science.thomsonreuters.com/mjl‬‬

‫‪ ‬‬
20