SIGNALNI PUT INSULINA

SEMINARSKI RAD

Student: Profesor:
SADRŽAJ

UVOD......................................................................................................................................................3
OPŠTE OSOBINE INSULINA.....................................................................................................................4
STRUKTURA INSULINA............................................................................................................................6
RECEPTOR ZA INSULIN............................................................................................................................7
INSULINSKI SIGNALNI PUT......................................................................................................................9
ZAKLJUČAK...........................................................................................................................................13
LITERATURA..........................................................................................................................................14

2
UVOD

Insulin je najjači poznati anabolički hormon i neophodan je za odgovarajući razvoj tkiva, rast
i održavanje homeostaze glukoze u cijelom tijelu. Insulin reguliše homeostazu glukoze na
mnogim mjestima, smanjujući izlazak glukoze u jetri i povećavajući brzinu unosa glukoze,
prvenstveno u mišićno tkivo i masno tkivo. Insulin takođe duboko utiče na metabolizam
lipida, povećava sintezu lipida u jetri i masnim ćelijama, te umanjuje oslobađanje masnih
kiselina iz triglicerida u mastima i mišićima. Insulinska rezistencija javlja se kada su
normalne koncentracije hormona u cirkulaciji nedovoljne da bi se ti procesi pravilno
regulirali. Razumijevanje signalnog puta inzulina bitno je za razvoj novih lijekova protiv
dijabetesa, metaboličkih sindroma i njihovih komplikacija.

Postoji nekoliko vrsta insulina. Tokom prethodnih decenija, u upotrebi su bili svinjski i
goveđi. Sa napretkom nauke i tehnologije, danas se došlo do otkrića i konzumacije humanog
insulina u medicinske svrhe. Izolovani insulin je gotovo identičan kao i onaj u organizmu.

Insulin je hormon koji omogućava rast i obnavljanje ćelija, čime obezbeđuje energiju za
pravilno metaboličko funkcionisanje organizma. Zbog svog sastava moguće ga je aplikovati
jedino injekcionim ili pumpicom.

Ukoliko bi se uzimao kao tableta, preko digestivnog trakta bi se razložio i ne bi delovao.

Upravo ovi parametri su ukazali da se insulinska terapija može primenjivati isključivo putem
igle. Danas su igle tanje, pa je stepen bolnosti, prilikom aplikovanja insulina sveden na
minimum neprijatnosti i bola. Postoje i specijalno osmišljena penkala u kojima su već
označene doze, pa je davanje terapije mnogo lakše.

3
OPŠTE OSOBINE INSULINA

Insulin (INS) je hormon endokrinog pankreasa i jedan je od najznačajnijih proteina

kičmenjaka. Povećana koncentracija glukoze (Glu) u krvi stimuliše β ćelije pankreasa i
dovodi do sekrecije INS egzocitozom.

Slika1.: Sekrecija insulina u krvni sud, gdje omogućava olakšanu digufuziju glukoze u mišiće

U krvi INS se nalazi u slobodnom obliku, odnosno ne postoje specifični proteini plazme za
koje se vezuje. Usled toga, njegov poluživot je kratak (oko 5 min). INS se vezuje za svoj
stereospecifični receptor- receptor za insulin (IR) koji se nalazi na plazma membrani velikog
broja ćelija. Najveća koncentracija IR nalazi se na ćelijama jetre, mišića, masnom tkivu i
limfocitima.

Pre svega, INS povećava transport Glu kroz membrane ćelija u većini tkiva, a naročito u
poprečnoprugastim mišićima, masnom tkivu i glatkim mišićima. INS favorizuje transport Glu
difuzijom. Kada koncentracija Glu u ćeliji premaši koncentraciju Glu u vanćelijskoj tečnosti,
unos Glu prestaje. U ćelijama se vrši fosforilacija Glu tako da ne ostaje gotovo nimalo
slobodne Glu, što omogućava unos novih količina u ćeliju. Osim na transport Glu, deluje i na
transport drugih monosaharida (ksiloza, arabinoza, galaktoza). U nedostatku INS, transport
Glu u većini ćelija smanjen je za jednu četvrtinu normalne vrednosti, te tada tkiva u
energetske svrhe koriste, umesto Glu, masti i proteine. Izuzetak su mozak i srce.

4
 Slika2.: Funkcija insulina

INS utiče i na povećanje količine glikogena u skeletnim mišićima, koži, žlezdama i dr. Na
sličan način deluje i na jetru, ali se početni efekat razlikuje od efekta u drugim tkivima. Na
početku delovanja INS povećava otpuštanje Glu iz hepatocita u krv, čime se količina
glikogena u jetri smanjuje. Deset časova od početka infuzije Glu, INS usmerava transport Glu
u suprotnom pravcu, tj. Glu tada ulazi u ćelije jetre i kao posledica toga dolazi do povećanja
količine glikogena u jetri.

Indirektno INS stimuliše lipogenezu, omogućavajući nastanak prekursora za sintezu masnih

kiselina, ali i direktno djelujući na aktivaciju enzima koji učestvuju u sintezi masnih kiselina i
holesterola.

Na metabolizam belančevina INS deluje indirektno preko metabolizma ugljenih hidrata, a u

manjoj meri time što povećava transport belančevina kroz ćelijske membrane. Povećavajući
metabolizam ugljenih hidrata, INS, utiče na racionalno korišćenje proteina (2). On smanjuje
katabolizam proteina u tkivima i zato dolazi do njihovog intenzivnijeg anabolizma, čime INS
posredno favorizuje rast i neophodan je za dejstvo hormona rasta (1).

Takođe, INS, povećava transport fosfata i kalijuma u ćelije. Smatra se da favorizuje transport
fosfata tako što se u ćelijama stvara veća količina glikozofosfata, čime se smanjuje
koncentracija fosfatnih jona u ćelijama, a to povoljno deluje na transport fosfata u ćelije.
Glavna mesta degradacije INS jesu jetra i bubrezi.

5
STRUKTURA INSULINA

Njegova struktura je potpuno poznata i prvi je hormon za koji je utvrđeno da je polipeptidne

građe. Nagomilava se u vezikulama Goldžijevog kompleksa da bi se, kada je to potrebno, iz
njega izlučivao u krv.

Insulin je polipeptid koji se sastoji od 51 aminokiseline koje grade dva polipeptidna lanca:

lanac A je izgrađen od 21 aminokiseline

lanac B sadrži 30 aminokiselina.

Polipeptidni lanci su međusobno povezani sa dve disulfidne veze/mosta, a treća

intradisulfidna veza je u polipeptidnom lancu A.

Slika3.: Stuktura insulina

6
RECEPTOR ZA INSULIN

Receptor za insulin (IR) pripada grupi membranskih receptora koji posjeduju tirozin kinaznu
aktivnost. Po strukturi je heterotetramerni glikoprotein koji čine dve ekstraćelijske α i dve
transmembranske β subjedinice koje su najvećim dijelom locirane unutar ćelije α subjedinice,
kao i α i β subjedinice međusobno, povezane su disulfidnim vezama .

α subjedinica IR predstavlja njegovu regulatornu, ligand vezujuću komponentu i poseduje

region bogat cisteinom, koji je bitan za vezivanje INS. Pri vezivanju liganda dolazi do
konformacione promene koja omogućava proces autofosforilacije β subjedinice.

β subjedinica predstavlja katalitičku subjedinicu IR i po funkciji spada u tirozin (Tyr)

specifične protein kinaze. Ekstraćelijskim delom ostvaruje interakciju sa α subjedinicom,
transmembranski deo učvršćuje receptor u ćelijskoj membrani i učestvuje u njegovoj
internalizaciji nakon vezivanja hormona, a intraćelijski region uz membranu posjeduje
regulatornu funkciju, jer sadrži Tyr ostatak na položaju 960 koji se fosforiliše i bitan je za
prepoznavanje ćelijskih supstrata. U regulatornom regionu β subjedinice nalazi se i lizin na
položaju 1018 koji učestvuje u vezivanju ATP-a, kao i tri Tyr ostatka na položajima 1146,
1150, 1151, koja pretstavljaju mjesta autofosforilacije IR. Fosforilacija ovih aminokiselina
dovodi do konformacione promjene koja omogućava pristup ATP-u i ćelijskim supstratima
koje receptor fosforiliše. C-terminalni region β subjedinice receptora sadrži dva Tyr ostatka
(1316 i 1322) koje IR autofosforiliše i serin/treonin(Ser/Thr) ostatke (1293, 1294, 1334), čija
afosforilisanost reguliše kinaznu aktivnost receptora. Nakon autofosforilacije (bar šest mesta),
β subjedinica je sposobna da fosoriliše i druge ćelijske supstrate.

Inzulinski receptor (IR) je transmembranski receptor koji se aktivira insulinom, IGF-I, IGF-II
i pripada velikoj klasi tirozin kinaznih receptora. Metabolički, insulinski receptor ima ključnu
ulogu u regulaciji homeostaze glukoze, funkcionalnog procesa koji u degeneriranim stanjima
može rezultirati nizom kliničkih manifestacija uključujući dijabetes i rak. Signalizacija
insulina kontroliše pristup glukozi u krvi u ćelijama tela. Kada padne inzulin, posebno kod
onih sa visokom insulinskom osetljivošću, ćelije tela počinju da imaju pristup samo lipidima
koji ne zahtjevaju transport preko membrane. Na taj način, insulin je ključni regulator
metabolizma masti. Biohemijski, inzulinski receptor je kodiran od strane jednog gena INSR,
iz kojeg se alternativno spajanje tokom transkripcije javlja u IR-A ili IR-B izoformama.

Neki oblici rezistencije na insulin mogu uključivati sam receptor. Promjene u ekspresiji
insulinskih receptora, vezivanju, stanju fosforilacije i / ili kinaznoj aktivnosti mogu objasniti
mnoge fenotipove otpornosti na insulin. Pored toga, moguće je da odabrana blokada različitih
mesta fosforilacije selektivno inhibira određene aktivnosti insulina. U tom smislu, pojedinci
su identifikovani sa retkim genetskim defektima u insulinskom receptoru koji utiču na
ekspresiju, vezivanje liganda i aktivnost tirozin kinaze. Ovi pacijenti pokazuju jaku insulinsku
rezistenciju, koja se manifestuje kao klinički različiti sindromi uključujući sindrom tipa A,
leprekounizam, Rabson-Mendenhall sindrom i lipoatropni dijabetes (2, 3).

7
Način nasleđivanja koji se nalazi u porodicama pogođenim mutacijama insulinskih receptora
nudi uvid u funkciju receptora insulina. Većina osoba sa teškom porodičnom insulinskom
rezistencijom nosi oštećenja u oba alela insulin receptora (INSR), bilo kao homozigoti ili kao
heterozigoti. Kod ovih pojedinaca, cjelokupni ćelijski komplement insulinskog receptora je
neispravan. Međutim, u nekoliko prijavljenih slučajeva sindroma tipa A otpornosti na insulin
(koje karakteriše policistična bolest jajnika, znakovi virilizacije, akantoza nigrikans i
povećana brzina rasta), zahvaćeni pojedinci su bili očigledno jednostavni heterozigoti sa samo
jednim defektnim alelom. Značajan gubitak funkcije receptora insulina kod ovih pacijenata ne
može se objasniti smanjenjem nivoa insulinskih receptora za 50%, jer se ne očekuje da će
smanjenje nivoa receptora divljeg tipa negativno uticati na djelovanje insulina.

Nekoliko mehanizama može objasniti veći stepen rezistencije insulina na ove pojedince od
očekivanog. Prvo, budući da prekursor receptora insulina može da formira hibride, mutantni
receptor može funkcionisati na dominantan način, inhibirajući funkciju normalnog alela.

Slika 4. Receptor za insulin

8
INSULINSKI SIGNALNI PUT

Skeletni mišicći (SM) preuzimaju oko 85% ukupne Glu pri insulinskoj stimulaciji i Glu se u
njih inkorporira i skladišti u vidu glikogena. Preuzimanje Glu u SM uglavnom zavisi od INS,
mada može biti stimulisano i nezavisno od INS i njegovog receptora, primenom fizičkog
napora ili električnih stimulacija.

Glu u ćelije ne ulazi procesom proste difuzije već uz pomoć proteina nosača, koji olakšavaju
transport Glu kroz ćelijsku membranu. Do sada je iz sisarskih tkiva klonirano pet tipova
proteina koji olakšavaju transport Glu i identifikovani su kao glukozni transporteri (GLUT)
od GLUT1 do GLUT5 . Iako su sličnih struktura, svaki član GLUT familije ima specifičnu
distribuciju po tkivima i specifične regulatorne mehanizme da bi se zadovoljile različite
potrebe različitih tkiva .

U ćelijama SM, imunocitohemijskim metodama, lokalizovani su GLUT1 koji je prisutan u

većini tkiva, uključujući mozak i eritrocite i GLUT4 koji je prisutan i u adipoznom tkivu.
Ćelijska kultura humanih SM ćelija omogućuje odgovarajući model sistem u kome se mogu
proučavati molekularni mehanizmi insulinskog signalnog puta. Tako je primenom ove metode
otkriveno da u mioblastima i miotubama u kulturi dolazi do znatno manje ekspresije GLUT4,
a da je znatno veća ekspresija GLUT1 nego u intaktnim SM i interesantno je da se ekspresija
GLUT1 smanjivala sa diferencijacijom mišićnih ćelija u kulturi, a paralelno sa redukcijom
ekspresije GLUT1, redukovalo se i preuzimanje Glu, i to kako pri bazalnim uslovima tako i
pri stimulaciji INS.

U bazalnim uslovima GLUT su u ćeliji u vezikulama. U odgovoru na stimulaciju INS dolazi

do egzocitoze vezikula sa GLUT i GLUT1 i GLUT4 translociraju se na površinu membrane
mišićne ćelije. Poremećaji u mehanizmima koji su odgovorni za ovu translokaciju, vode
insulinskoj rezistenciji. Međutim, količina translociranog GLUT4 pri stimulaciji INS je
mnogo veća nego količina translociranog GLUT1. U SM ćelijama 90% Glu transporta je
posredovano GLUT4-om. Čak je pokazano da u humanim i mišićnim ćelijama pacova,
transport Glu pri stimulaciji insulinom može u potpunosti biti zadovoljen translokacijom samo
GLUT4 na ćelijsku membranu. GLUT4 je u mogućnosti da uveća transport Glu pri stimulaciji
INS od 10 do 40 puta. Nasuprot tome, uz pomoć GLUT1 ostvaruje se manji deo transporta
Glu u mišićnim ćelijama, smatra se INS nesenzitivnim, manjeg je afiniteta za Glu i vrši
transport Glu u bazalnim uslovima. Dakle, INS stimulisano preuzimanje Glu u mišićnim
ćelijama posredovano je translokacijom GLUT4 na površinu ćelijske membrane, dok GLUT1
posreduje u preuzimanju Glu u mišićne ćelije pri bazalnim uslovima.

9
 Slika5. Signalni dogadjaji

Signalni put iniciran INS, a koji vodi do translokacije GLUT4 na ćelijsku membranu,
uključuje interakcije autofosforilisanog IR (preko Tyr960) sa fosfotirozin vezujućim
domenima (PTB), kao i za tzv. PH domenima ("pleckstrin homology") supstrata. PTB domeni
predstavljaju kratke oligopeptidne sekvence u strukturi proteina koje prepoznaju i vezuju se
za regione u proteinu u kojima se nalazi fosforilisani Tyr. PH domeni takođe su kratke
oligopeptidne sekvence u proteinima koje su značajne za ćelijsku lokalizaciju proteina, a ime
im potiče od plekstrina, molekula u kome su otkrivene. Dosadašnja istraživanja su pokazala
da već na nivou IR dolazi do divergencije INS signala. Identifikovano je više ćelijskih
proteina koje IR fosforiliše pri stimulaciji INS, te je ta grupa proteina dobila ime supstrati
insulinskog receptora (IRS).

U mišićnim ćelijama IR fosforiliše IRS-1, inače prvi otkriveni IRS i do sada detaljno
okarakterisan. Poseduje preko 20 karakterističnih sekvenci sa Tyr koji može biti fosforilisan i
više od 30 Ser/Thr sekvenci čija fosforilacija igra ulogu u regulaciji funkcije IRS-1. IRS-1
protein-protein interakcijom prenosi signal na sledeće učesnike signalne mreže. IRS-1
funkcioniše kao ”docking” protein, interagujući uglavnom preko svojih regiona koji sadrže
fosforilisane Tyr sa SH2 proteinima. SH2 proteini su dobili ime po SH2 domenima ("src-
homology 2 domain") koje sadrže i koji su otkriveni kod src proteina i koji interagju sa
regionima proteina u kojima se nalaze fosforilisani Tyr. Regulatorna subjedinica fosfatidil
inozitol 3 kinaze (PI-3K) je SH2 protein.

Tyr fosforilisani IRS-1 vezuje se za p85α regulatornu subjedinicu PI-3K i p110 katalitička
subjedinica biva aktivirana. Ona fosforiliše inozitolne molekule na položaju 3 i funkcioniše
kao Ser kinaza. Fosfatidil inozitolni (PI) molekuli se vezuju za protein kinazu B (PKB) i

10
aktiviraju je fosforilacijom na bar dva mesta (Thr i Ser). Aktivacija PKB je, po svemu sudeći,
esencijalna za efikasan transport Glu pri insulinskoj stimulaciji. Jednom aktivirana PKB
fosforiliše GLUT4 i kinazu 3 glikogen sintaze (GSK-3) i inaktivira je. Inaktivacija GSK-3
potpomaže aktivaciju glikogen sintaze i povećava sintezu glikogena (polimer glukoze,
polisaharid). Sinteza glikogena pretstavlja primarni put anaerobnog metabolizma glukoze.

Regulacija aktivnosti glikogen sintaze je veoma kompleksna i uključuje fosforilaciju devet

amino kiselina različitim kinazama i defosforilaciju proteinskom fosfatazom-1 (PP-1).
Povećana koncentracija glikogena smanjuje aktivnost glikogen sintaze kako u prisustvu tako i
u odsustvu INS, jer je koncentracija glikogena u SM ograničena i postoji mehanizam povratne
sprege, a takodje, koncentracija glikogena utiče i na na preuzimanje Glu u SM.

Slika6. Insulinski put

11
Slika7. Kaskada vezanja i signalizacije insulina

12
ZAKLJUČAK

Broj različitih izmenjenih metaboličkih stanja, kao što su trajno podizanje glukoze u
cirkulaciji, insulina, masnih kiselina i citokina, može dovesti do periferne insulinske
rezistencije. Štaviše, postoje uvjerljivi dokazi da je osjetljivost na insulinsku rezistenciju sama
po sebi rezultat složenog obrasca nasljeđivanja. Molekularni ciljevi i intracelularni signalni
sistemi koji su modifikovani tokom insulinske rezistencije dobili su veliku pažnju, ali još
uvijek nema dokaza za zajedničku mutaciju u bilo kojem signalnom putu. Ipak, došlo je do
značajnog napretka u identifikaciji signalnih puteva koji dovode do GLUT4 translokacije i
unosa glukoze. Značajan broj dokaza podržava smanjenje same kinaze insulinskog receptora,
kao i smanjenje fosforilacije IRS proteina tirozina i udruživanja / aktivacije PI 3-kinaze kod
pacijenata sa dijabetesom tipa 2. Međutim, nije sigurno da li ove promene u funkciji receptora
insulina predstavljaju primarne lezije koje izazivaju rezistenciju na insulin ili se javljaju
sekundarno u odnosu na hiperinzulinemiju ili hiperglikemiju. Čak i ako defekti na nivou
receptora mogu prouzrokovati ove fenotipe, da li je atenuirana funkcija receptora insulina
odgovorna za insulin-rezistentni fenotip prisutan u općoj populaciji pacijenata čini se
upitnom. Relativni doprinos defekata u ovim stepenima signalizacije može se riješiti samo
povećanom populacijskom analizom i strožim kvantitativnim određivanjem opsega
signalizacije insulinskih receptora u odnosu na biološki odgovornu krajnju točku, unos
glukoze. Očigledno, ovaj pristup se može primijeniti samo na poznate efektorske proteine i
zahtijevat će slične analize kao i drugi kritični proteinski signali.

Značajan napredak je postignut iu našem razumevanju GLUT4 kompartmentalizacije i

interakcija SNARE proteina koje su kritične za GLUT4 translokaciju stimulisanu insulinom.
Trenutno, nema dokaza da su poznate komponente neispravne ili da pokazuju neprirodnu
funkciju u insulinski rezistentnim stanjima. Međutim, pošto smo identifikovali samo neke od
osnovnih SNARE mašina, buduće studije će biti neophodne da se usredsrede na izolovanje
dodatnih regulatornih proteina u GLUT4 vezikularnim pupoljcima, trafikingu, pristajanju i
fuzionim događajima.

Konačno, mora se uzeti u obzir da ne može postojati niti jedan ili zajednički defekt koji leži u
osnovi periferne insulinske rezistencije. Najverovatnije, insulinska rezistencija je zaista složen
fenomen u kojem se nekoliko genetskih defekata kombinira sa stresom okoline, kao što je
gojaznost ili infekcije, da bi se generisao fenotip. Alternativno, ostaje moguće da ne postoje
molekularni defekti u bilo kom signalnom ili efektorskom sistemu, ali da nekoliko ovih
ključnih molekula funkcioniše u nižem opsegu onoga što se smatra normalnim. Dakle,
kombinacija nekoliko efektora koji slabo spajaju funkciju unutar normalnog opsega će
rezultirati slabom transdukcijom signala, nedovoljnom da generiše puni odgovor na unos
glukoze. Rješavanje ovih pitanja zahtijevat će potpuno razumijevanje cjelokupnog itinerara i
funkcionalnih posljedica signalizacije insulina i regulacije transporta glukoze.

13
LITERATURA

1. Petrović,V. Cvijić,G. Endokrinologija. 1. izdanje, Beograd: Zavod za udžbenike i nastavna sredstva;

1997.

2. Pessin JE, Saltiel AR. Signaling pathways in insulin action: molecular targets of insulin resistance.
The Jurnal of clinical Investigations 2000; Volume 106, Number 2: 165-169.

3. http://www.bionet-skola.com/w/Insulin

14