ARAŞTIRMA ÖNERİSİ

BATMAN İLİNDEKİ LİSE ÖĞRENCİLERİNİN FİNANSAL OKURYAZARLIK

DÜZEYİ ’NİN BELİRLENMESİNE YÖNELİK BİR ARAŞTIRMA

REŞİT ALKAN

T.C.
BATMAN ÜNİVERSİTESİ
LİSANSÜSTÜ EĞİTİM ENSTİTÜSÜ
İŞLETME ANABİLİM DALI
TEZLİ YÜKSEK LİSANS

ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ DERSİ

FİNAL ÖDEVİ
Dr.Öğr.Üyesi Arzu EKİNCİ DEMİRELLİ

BATMAN-HAZİRAN
2022
1.BÖLÜM

Giriş

Ekonomik krizlerin etkisinin her geçen gün arttığı bir süreçte finansal kararlar alma davranışı
da daha fazla önem kazanmaktadır. Bireyler doğru yatırım araçlarına yönelmenin yanında,
bütçeye göre alış veriş yapmak durumunda kalmakta, yani para yönetimine hâkim olmak bir
zorunluluk haline gelmektedir. Parayı yönetme bilinci, deneyimle kazanılabilmekte ise de asıl
aktör eğitimdir (Coşkun , 2016, s. 2248).
Günümüzde finansal piyasaların sürekli genişliyor olması, blok chain gibi teknolojilerle
finansal araçların çeşitleniyor ve girift bir hal alıyor olması, bireylerin para yönetiminde tek
başlarına karar almalarını neredeyse imkansız hale getirmektedir (Er & Taylan, 2017, s. 298).
Karar alırken danışmanlık hizmeti almak her birey için mümkün olmadığından, paranın
bilinçli yönetiminde bilgi düzeyi önem kazanmakta, bu da finansal bilginin temel düzeyde de
olsa eğitimle alınmasını gerektirmektedir.
Temel düzeyde bilgi ve beceriyi ifade eden okuryazarlık kavramı bir çok şekilde karşımıza
çıkmaktadır. Bunlardan biri olan finansal okuryazarlık da diğer türler gibi bir çok farklı
şekilde tanımlanmıştır. Temizel (2010, Akt: Er ve Taylan,2017,s.299); finansal okuryazarlığın
bütçe yapma, tasarruf, gelir gider dengesi, sigortalama uygulamalarının yanında finansal
müşterilerin ürün-hizmet ve süreçler hakkındaki bilgi ve becerilerinin geliştirilmesi, risk ve
fırsatların fark edilerek bilinçli seçim yapmaları için yapılan tüm faaliyetler olduğunu ifade
eder. Noctor ve arkadaşları (1992, Akt: Güvenç,2016, s. 848) ise, paranın kullanımı ve bilinçli
yönetimi açısından etkili kararlar alma yeteneği olarak tanımlamışlardır. Avrupa Ekonomik
İşbirliği Örgütü(OECD), Uluslararası Öğrenci Değerlendirme Programı (PISA) kapsamında
finansal okuryazarlığı; birey ve toplumun finansal refahını arttırmak amacıyla, finansal bilgi
sahibi olma, ilgili kavram, risk ve becerileri anlama; edindiği bilgi ve becerileri finans
dünyasında etkili kararlar almak için kullanma motivasyon ve güvenine sahip olabilme olarak
tanımlamaktadır (OECD,2013, Akt:Yücel & Uysal, 2020, s. 346).
21. yüzyıl becerileri kapsamında okuryazarlık kavramlarından en önemlilerinden biri olarak
değerlendirilen finansal okuryazarlık, PISA testlerinde de 15 yaşındaki öğrencilere sorulmaya
başlanmıştır. OECD 2005 yılından bu yana bireylere kazandırılması gereken becerilerden biri
olarak değerlendirdiği finansal okuryazarlık için farklı stratejiler geliştirmektedir. Finansal
okuryazarlığı yüksek bireylerin parayı daha iyi yönettiği, biriktirdiği ve kullandığı göz önüne
alındığında bu alana finans kuruluşlarının da dâhil olması sürpriz değildir (Güvenç, Öğretim
Programlarımızda Finansal Okuryazarlık, 2017, s. 936).
Finansal okuryazarlık sonuçlarıyla sadece finans dünyasına değil, birey ve topluma da etki
eden önemli bir yeterliliktir. Toplumsal açıdan finansal okuryazarlığın etkileri;
 Bireyin tasarrufa yönelmesi ile ekonomik gelişmede bu tasarruflar kullanılabilir
 Sermaye birikimi ve buna paralel istihdam olanağı artar
 Yaşanabilecek ekonomik krizlerde bilinçli bireyler sayesinde kriz yönetimi kolaylaşır
 Toplumsal sonuçları olan boşanma, intihar, hırsızlık, gasp gibi olguların büyük
çoğunluğunun finansal kriz içindeki bireyler tarafından gerçekleştiriliyor oluşu,
finansal yönetimi ve finansal okuryazarlığı daha da önemli hale getirmektedir
(Güvenç, Öğretim Programlarımızda Finansal Okuryazarlık, 2017, s. 937).
Bireysel açıdan finansal okuryazarlığın etkileri ise;
 Bireylerin sağlık ve emeklilik gibi finansal açıdan risk ve sorumluluk içeren süreçler
konusunda bilinçli hareket etmesinde etkilidir.
  Tüketimin her kanaldan teşvik edildiği bir sistem içinde bireyin bütçesini kontrol
etmesinde, özellikle kredi kartı başta olmak üzere borçlanmayı minimize etmesinde
bilinçli finansal yönetim gerektiğinden, finansal okuryazarlık etkili olmaktadır.
 Günümüzde bireyler finansal araçlarla erken yaşta tanışmakta ve finansal kararlar
almaları gerekmektedir. Örneğin üniversite sonrası işsiz kalabilme riskine göre hareket
eden bireyler riskleri azaltmaktadır. Yine bankamatik, kredi kartı yada mobil ödeme
gibi araçların kullanımında yönetim bilgisi önem kazanmaktadır. Bu da finansal
okuryazarlığı daha değerli hale getirmektedir (Güvenç, Öğretim Programlarımızda
Finansal Okuryazarlık, 2017, s. 938).
 Finansal okuryazarlığı yüksek kişiler birikim yapmakta, tasarrufunu yatırıma
dönüştürebilmekte, bu yatırımlarla hem bireysel kazanç elde etmekte hem de ülke
ekonomisine katkı sağlamaktadır (Yücel & Uysal, 2020, s. 346).

Bu bilgiler ışığında tüm dünyada finansal okuryazarlık eğitimine verilen önem artmıştır.
Finans kuruluşları, STK’lar ve kamu kurumları eliyle düzenlenen eğitimler, düzenleyicilerin
amaçlarını da barındıracak şekilde organize edilmektedir. Ülkemizde hem formel, hem de
yaygın eğitim içinde yer alan finansal okuryazarlık bağımsız bir ders olarak okul müfredatları
içinde yer almamaktadır. Sosyal sorumluluk projeleri kapsamında yer alan eğitimler, kısmi
olarak MEB müfredatlarında da yer edinmiştir. MEB Yaygın Eğitim Programları kapsamında
yer alan Girişimcilik modülü finansal okuryazarlığa yer verirken, muhasebe ve finans öğretim
programlarında da kısmi olarak yer aldığı görülmektedir (Güvenç, Öğretim Programlarımızda
Finansal Okuryazarlık, 2017, s. 939)
Ülkemizde bağımsız bir ders olarak yer almayan finansal okuryazarlık, bilgi ve beceri
düzeyinde çeşitli dersler içinde yer almaktadır. Ortaöğretimde ise bu bilgi ve beceriler üç
seçmeli derste kümelenmiştir. Bunlardan İşletme dersinde 16, Girişimcilik dersinde 11,
Ekonomi dersinde 25 öğrenme çıktısı bulunmaktadır (Güvenç, Öğretim Programlarımızda
Finansal Okuryazarlık, 2017, s. 944). Daha önceleri meslek liselerinde zorunlu olan bu
dersler, mevcut durumda 9. Sınıf düzeyinde mesleki gelişim dersi içinde yer alan modüllerde
ilgili kazanımları içermektedir. Literatürde bu seçmeli derslerin ve mesleki gelişim derslerinin
müfredatında yer alan finansal okuryazarlık çıktılarına ulaşma düzeyi ile ilgili veri yer
almamaktadır. Hali hazırda söz konusu seçmeli dersler, okullarda ilgili öğretmen olmaması,
öğrencinin düşük ilgisi, merkezi sınavlarda yer alan derslerin daha çok seçilmesi gibi
faktörlerle çok az okulda okutulmaktadır.

Finansal okuryazarlık her geçen gün önemi daha da artan bir yeterlik alanı olarak lise
müfredatlarında örtük olarak yada açıkça tanımlanmamış olarak yer almaktadır. Ancak bu
öğrenme çıktılarının ne kadar etkili olduğu ile ilgili bir veri bulunmadığı gibi, bu haliyle bu
çıktılar günümüz bireyine yeterli olacak düzeyde de değildir. Bu haliyle finansal okuryazarlık
eğitimi finans kuruluşları, STK’lar ve okul dışı yaşantılara bırakılmış görünmektedir.
2- YÖNTEM

Bu bölümde araştırmanın amacı, evreni, örneklemi, araştırmada kullanılacak ölçme aracının

hazırlanması, geliştirilmesi ve uygulanması, araştırma verilerinin toplanması ve verilerin
analizi ile ilgili açıklamalar yer almaktadır.

2.1. Araştırmanın Amacı

Bu araştırmanın amacı, Batman ilinde eğitim gören lise öğrencilerinin finansal okuryazarlık
düzeyleri ve bu düzeylerini etkileyen demografik, ekonomik ve eğitsel özelliklerin
belirlenmesidir.

2.2. Araştırmanın Ana Kütlesi ve Örneklemi

Araştırmanın yapıldığı Batman ilinde, 2020-2021 Millî Eğitim Örgün Eğitim İstatistiklerine
göre; ortaöğretimde eğitim gören ve araştırmanın evrenini oluşturan öğrencilerin sayısı
64.313’tür. Bunlardan 41.793 kişi genel ortaöğretimde (Anadolu, Fen, Sosyal Bilimler, Güzel
Sanatlar, Spor ve İmam Hatip Liseleri), 22.520 kişi ise Mesleki ve Teknik Liselerde öğrenim
görmektedir. Bu çerçevede evrenin büyüklüğü göz önünde tutularak olasılıklı örnekleme
yöntemlerinden küme örnekleme yöntemi ile öncelikle lise türleri baz alınarak genel ve
mesleki liseler kümeleri oluşturulmuş, daha sonra basit tesadüfi örneklem yöntemiyle bu
türlerden 2’şer okulda öğrenim gören toplam 120 öğrenci örnekleme alınmıştır.

2.3. Araştırmada Kullanılan Ölçüm Aracı

Araştırmada uygulanan anket, Hülya Güvenç (2016) tarafından geliştirilen ve geçerlilik ve

güvenirliği test edilmiş olan “Finansal Okuryazarlık ve Para Yönetimi Algısı Ölçeği”nden
yararlanılarak oluşturulmuştur. Ölçek 3 ayrı bölümden oluşmaktadır. Bu bölümlerden Para
Yönetim Özyeterlik Algısı ve Para Davranış Algısı ölçekleri 10’ar soruluk likert tipi ölçekler
iken, Finansal Bilgi Ölçeği doğru yanlış tipi maddelerden oluşan 33 soruluk bir ölçektir.
Araştırma için 53 maddeden oluşan bu anket ile birlikte hazırlanan 6 değişkenden oluşan
‘Kişisel Bilgi Formu’ geliştirilmiştir
Para Yönetim Özyeterlik Algısı Ölçeği, planlama ve harcama özyeterlik algısı alt
boyutlarından oluşurken, Para Davranış Algısı Ölçeği ise biriktirme ve harcama davranış
algısı alt boyutlarından oluşmaktadır. Ölçeklerin analizinde Uysal ve Yücel (2020)’in
çalışmasından yararlanılmıştır. Buna göre; Para Yönetim Öz Yeterlilik Algısı Ölçeği 1-10
arasında ölçeklendirilmiş ve her birim %10 olarak değerlendirilerek toplamda 100 puan
üzerinden değerlendirme yapılmıştır. 4 ifadeli likert ölçeği kullanılan Para Davranış Algısı
Ölçeği’nde “Kesinlikle Doğru” ifadesi 40 olarak, “Kesinlikle Doğru Değil” ifadesi 10 puan
olarak değerlendirilmiştir. 33 soruluk Finansal Bilgi Testinde katılımcılar bu sorulara; doğru,
yanlış ve bilmiyorum seçeneklerinden birini işaretleyerek cevap vermişlerdir. Finansal Bilgi
Testi verileri sorunun doğru yanıtı için 3 puan, sorunun yanlış yanıtı için -1 puan ve
bilmiyorum şıkkı için 0 puan olacak şekilde analiz edilmiştir. Bu bağlamda testte alınabilecek
en yüksek puan 99’dur. Üç ölçeğin başarı ortalamaları, her ölçekten en yüksek 100 alınacak
şekilde oranlanır, toplanır ve üçe bölünürse katılımcıların ortalama finansal okuryazarlık
düzeyi bulunacaktır.
2.4. Araştırmanın Hipotezleri

Araştırma amacı doğrultusunda test edilmek istenen hipotezler aşağıdaki gibidir;

H1: Lise öğrencilerinin finansal okuryazarlık düzeyleri, öğrencilerin cinsiyetlerine göre

farklılık göstermektedir.
H2: Lise öğrencilerinin finansal okuryazarlık düzeyleri, eğitim gördüğü lise türüne göre
farklılık göstermektedir.
H3: Lise öğrencilerinin finansal okuryazarlık düzeyleri, ailenin gelir düzeyine göre farklılık
göstermektedir
H4: Lise öğrencilerinin finansal okuryazarlık düzeyleri, finansal okuryazarlık içeren dersleri
alıp almamalarına göre farklılık göstermektedir.
KAYNAKÇA
Coşkun , S. (2016). Üniversite Öğrencilerinin Finansal Davranış Ve Tutumlarının
Belirlenmesi: Finansal Okuryazarlık Algıları Üzerine Bir Araştırma. İnsan Ve Toplum
Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 5(7), 2257-2258.
Er, B., & Taylan, A. E. (2017, Aralık). Lise Öğrencilerinin Finansal Okuryazarlık
Düzeylerinin Belirlenmesine Yönelik Bir Araştırma. Karadeniz Teknik Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Dergisi(14), 297-317.
Güvenç, H. (2016). Lise Öğrencileri İçin Finansal Okuryazarlık Ölçeği Geliştirme Çalışması.
Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 16(3), 847-863.
Güvenç, H. (2017). Öğretim Programlarımızda Finansal Okuryazarlık. Elementary Education
Online, 16(3), 935-948. doi:10.17051/ilkonline.2017.330233
Yücel, K. O., & Uysal, B. (2020). Kırıkkale’deki Lise Öğrencilerinin Finansal Okuryazarlık
Düzeyi’nin Belirlenmesine Yönelik Bir Araştırma. İşletme Akademisi Dergisi, 1(4),
344-363. doi:10.26677/TR1010.2020.629
EK-1
Hazırlayan

Adı Soyadı: Reşit ALKAN

Eğitim: Yüzüncü Yıl Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sosyoloji Bölümü
Çalışma Durumu: Çalışıyor
İş Bilgileri: Öğretmen (Batman Sosyal Bilimler Lisesi)
İletişim Bilgileri: Tel: (0505 561 65 21), (e-posta: rezanalkan72@gmail.com)
Danışman: Dr.Öğr.Üyesi Yavuz ELİTOK
Tez/Proje Konusu: Batman ilindeki öğretmenlerin Öğretmenlik Meslek
Kanununa yönelik tutumları