Strategija Energetike 2035 Latinica

REPUBLIKA SRPSKA
VLADA
STRATEGIJA
RAZVOJA ENERGETIKE REPUBLIKE SRPSKE
DO 2035. GODINE
Banja Luka, jun 2018. godine

UVOD
Zakonom o energetici („Službeni glasnik Republike Srpske“ broj 49/09) definisano je da strategiju razvoja energetike
donosi Narodna skupština Republike Srpske na prijedlog Vlade Republike Srpske, te da se Strategija usklađuje sa
Prostornim planom Republike Srpske i ekonomsko-razvojim planovima Republike Srpske.
Narodna skupština Republike Srpske je 2012. godine usvojila Strategiju razvoja energetike Republike Srpske do 2030.
godine.
S obzirom na to da je od usvajanja aktuelne Strategije razvoja energetike Republike Srpske do 2030. godine, prošlo
šest godina, a u međuvremenu je došlo do izmjena i dopuna Prostornog plana Republike Srpske, kao i do određenih
promjena u sektorskim politikama Evropske unije koje su prihvaćene kroz izmjene Ugovora o osnivanju Energetske
zajednice jugoistočne Evrope, neophodno je bilo osavremeniti, prilagoditi i ažurirati strateški dokument za energetiku, u
skladu sa novonastalim okolnostima.
Budući da je tehnički bilo neizvodljivo izvršiti izmjene i dopune postojećeg strateškog dokumenta, niti je takav način
izmjena strateških dokumenata praksa u pravnom sistemu Republike Srpske, to se izradio novi strateški dokument pod
nazivom: „Strategija razvoja energetike Republike Srpske do 2035. godine", koji ustvari predstavlja inovirani postojeći
strateški dokument.
Strategija razvoja energetike Republike Srpske do 2035. godine (u daljem tekstu: Strategija) predstavlja skup ciljeva i
mjera za implementaciju politike Vlade Republike Srpske u energetskom sektoru. Politika Vlade je izražena strateškim
ciljevima na nivou energetskog sektora, kao i specifičnim ciljevima za pojedine dijelove energetike.
Strategijom je definisano pet ključnih strateških ciljeva do 2035. godine, a to su:

1) efikasno korišćenje (eksploatacija) resursa;
2) sigurna i pristupačna energija;
3) efikasno korišćenje energije;
4) energetska tranzicija i odgovornost prema životnoj sredini i
5) razvoj i usklađivanje regulatorno-institucionalnog okvira.
Strategija je zasnovana na ustavnim nadležnostima Republike Srpske, zadržava usvojene principe iz postojećeg
strateškog dokumenta, kao i principe najbolje svjetske prakse, uvažavajući svjetska kretanja u energetici, energetsku
politiku i legislativu Evropske unije za sektor energetike, dokument „Osnove energetske politike Republike Srpske“ iz
novembra 2008. godine, te određene stavove i preporuke nevladinih organizacija koje djeluju na području Republike
Srpske i Bosne i Hercegovine.
Jedna od osnovnih ideja vodilja Strategije je održivi razvoj energetskog sektora, tj. princip podmirenja savremenih
potreba za energijom, stvarajući takav ambijent u energetskom sektoru da se ovaj princip ne dovede u pitanje ni za
buduće generacije. Jedna od specifičnosti Republike Srpske u ovom smislu, je da treba odabrati razumnu mjeru u
iskorišćenju lokalnih energetskih resursa (primarno uglja) za proizvodnju električne enregije koja je namjenjena izvozu.
Strategijom se razvoj energetike Republike Srpske usmjerava na korišćenje domaćih resursa, uključivanje obnovljivih
izvora u podmirivanje potreba za energijom, uvođenje i podsticanje mjera energetske efikasnosti te primjenu
savremenih energetskih tehnologija. Istovremeno se zahtijeva očuvanje životne sredine i smanjenje štetnih uticaja
enregetskog sektora na najmanju moguću mjeru.
Razvoj energetike Republike Srpske se posmatra u uslovima postepenog otvaranja tržišta, uvođenja konkurencije i
postavljanja cijena energije na ekonomski održivi nivo. Uzete su u obzir ekonomske mogućnosti Republike Srpske i
njenih građana, jer to ima primaran uticaj na mogućnosti razvoja energetskog sektora.
Strategija obuhvata sve elemente energetskog sektora, od pojedinih sektora (ugalj, nafta, gas, električna energija i dr.)
do zakonskih, organizacionih i institucionalnih momenata važnih za uspješan rad i razvoj energetike u posmatranom
periodu (do 2035. godine).
Na osnovu naprijed navedenog važno je istaći da ovaj inovirani strateški dokument predstavlja nastavak već započetih
aktivnosti Republike Srpske na stvaranju i očuvanju savremenog i održivog energetskog sektora kao jednog od
najvažnijih privrednih sektora koji će imati ključnu ulogu u unapređenju cjelokupne ekonomije Republike Srpske, a koje
su aktivnosti definisane već u samom Zakonu o energetici, zatim razrađene kroz postojeći strateški dokument i
konačno, unapređene i kroz ovaj inovirani strateški dokument.
|2
Sadržaj
1 PRISTUP I METODOLOGIJA ......................................................................................................................................................... 5
1.1 Dodjela institucionalnih nadležnosti u energetskom sektoru Republike Srpske te Bosne i Hercegovine ................................... 5
1.2 Ključne informacije, te pristup izradi Energetske strategije ....................................................................................................... 5
1.3 Metodologija izrade Energetske strategije ................................................................................................................................ 6
1.4 Podaci ...................................................................................................................................................................................... 7
2 SAŽETAK ....................................................................................................................................................................................... 8
2.1 Ulazne smjernice za izradu Energetske strategije .................................................................................................................... 8
2.2 Sažetak vizije i prioriteta Energetske strategije Republike Srpske ............................................................................................ 8
3 OPŠTI PODACI I MAKROEKONOMSKA KRETANjA ................................................................................................................... 11
3.1 Organizacija i opšti podaci...................................................................................................................................................... 11
3.2 Makroekonomska kretanja ..................................................................................................................................................... 11
3.2.1 Bruto domaći proizvod .................................................................................................................................................. 11
3.2.2 Nezaposlenost.............................................................................................................................................................. 12
3.2.3 Direktna strana ulaganja u Republiku Srpsku i investiciona klima ................................................................................. 13
4 GLOBALNI ENERGETSKI TRENDOVI ......................................................................................................................................... 16
4.1 Električna energija.................................................................................................................................................................. 16
4.1.1 Globalni trendovi........................................................................................................................................................... 16
4.1.2 Evropski trendovi .......................................................................................................................................................... 17
4.1.3 Evropske energetske politike ........................................................................................................................................ 18
4.1.4 Dosadašnji rast proizvodnje iz OIE-a ............................................................................................................................ 20
4.1.5 Budući scenariji razvoja instalirane snage iz OIE-a ....................................................................................................... 21
4.1.6 Tehnologije obnovljivih izvora energije.......................................................................................................................... 23
4.1.7 Trendovi u segmentu veleprodaje i snabdijevanja električnom energijom ..................................................................... 23
4.1.8 Uticaj trendova na transformaciju sektora i nove poslovne modele ............................................................................... 25
4.1.9 Ključne implikacije globalnih trendova na energetsku strategiju .................................................................................... 28
4.2 Nafta i gas .............................................................................................................................................................................. 28
4.2.1 Tržište sirove nafte ....................................................................................................................................................... 29
4.2.2 Tržište prirodnog gasa .................................................................................................................................................. 31
4.2.3 Prerada sirove nafte ..................................................................................................................................................... 33
4.2.4 Trendovi ulaganja i poslovni modeli naftnih kompanija.................................................................................................. 34
4.2.5 Ključne implikacije globalnih trendova nafte i gasa na energetsku strategiju ................................................................. 36
5 ENERGETSKI SEKTOR REPUBLIKE SRPSKE ........................................................................................................................... 38
5.1 Presjek regulatorno-institucionalnog okvira ............................................................................................................................ 38
5.1.1 Ugovor o osnivanju Energetske zajednice .................................................................................................................... 38
5.1.2 Inicijativa West Balkan 6 (Zapadni Balkan 6) ................................................................................................................ 41
5.1.3 Zakonodavni okvir energetskog sektora........................................................................................................................ 42
5.2 Elektroenergetski sektor ......................................................................................................................................................... 44
5.2.1 Struktura tržišta električne energije ............................................................................................................................... 44
5.2.2 Instalirana snaga i proizvodnja električne energije ........................................................................................................ 45
5.2.3 Veleprodajno tržište ...................................................................................................................................................... 49
5.2.4 Prenos električne energije ............................................................................................................................................ 51
5.2.5 Distribucija i snabdijevanja ........................................................................................................................................... 54
5.2.6 Cijene električne energije ............................................................................................................................................. 58
5.2.7 Indikativni scenariji razvoja proizvodnog miksa Republike Srpske ................................................................................ 60
5.2.8 Razrada scenarija razvoja proizvodnog miksa Republike Srpske do 2035. godine ....................................................... 65
5.2.9 Regulatorni i institucionalni okvir ................................................................................................................................... 76
5.2.10 Strateške smjernice ...................................................................................................................................................... 78
5.3 Sektor uglja ............................................................................................................................................................................ 79
5.3.1 Uvod ............................................................................................................................................................................. 79
|3
5.3.2 Rezerve uglja ............................................................................................................................................................... 80
5.3.3 Proizvodnja uglja i efikasnost rudnika ........................................................................................................................... 82
5.3.4 Scenariji razvoja sektora rudnika u Republici Srpskoj ................................................................................................... 85
5.3.5 Kumulativni efekti indikativnih scenarija razvoja TE sektora .......................................................................................... 88
5.3.6 Regulatorni i institucionalni okvir ................................................................................................................................... 89
5.3.7 Strateške smjernice ...................................................................................................................................................... 90
5.4 Obnovljivi izvori energije......................................................................................................................................................... 90
5.4.1 Uvod ............................................................................................................................................................................. 90
5.4.2 Učešće energije iz OIE u bruto finalnoj potrošnji ........................................................................................................... 91
5.4.3 Regulatorni i institucionalni okvir ................................................................................................................................. 100
5.4.4 Strateške smjernice .................................................................................................................................................... 101
5.5 Sektor nafte i naftnih derivata ............................................................................................................................................... 102
5.5.1 Struktura naftnog tržišta u Republici Srpskoj............................................................................................................... 102
5.5.2 Istraživanje i proizvodnja ugljen-dioksida .................................................................................................................... 103
5.5.3 Potrošnja naftnih derivata ........................................................................................................................................... 106
5.5.4 Prerada naftnih derivata ............................................................................................................................................. 108
5.5.5 Program obaveznih rezervi naftnih derivata ................................................................................................................ 110
5.5.6 Tržište maloprodaje naftnih derivata ........................................................................................................................... 113
5.6 Sektor gasa .......................................................................................................................................................................... 117
5.6.1 Stanje i trendovi u sektoru gasa za širu regiju ............................................................................................................. 117
5.6.2 Struktura tržišta gasa u Bosni i Hercegovini i Republici Srpskoj .................................................................................. 119
5.6.3 Razvoj gasovodne infrastrukture u regiji i Republici Srpskoj ....................................................................................... 124
5.7 Toplifikacija .......................................................................................................................................................................... 128
5.7.1 Potrošnja i proizvodnja toplotne energije .................................................................................................................... 129
5.7.2 Toplane u Republici Srpskoj ....................................................................................................................................... 130
5.7.3 Scenariji razvoja sistema daljinskog grijanja ............................................................................................................... 131
5.7.4 Ostali toplifikacioni sistemi .......................................................................................................................................... 133
5.8 Energetska efikasnost .......................................................................................................................................................... 135
5.8.1 Evropske direktive i Akcioni planovi ............................................................................................................................ 135
5.8.2 Ključni strateški elementi ............................................................................................................................................ 137
5.8.3 Finalna potrošnja ........................................................................................................................................................ 138
5.8.4 Transformacija, prenos i distribucija............................................................................................................................ 141
5.8.5 Sistemi daljinskog grijanja .......................................................................................................................................... 143
5.8.6 Međusektorske mjere ................................................................................................................................................. 144
Spisak skraćenica............................................................................................................................................................................... 149
Popis slika .......................................................................................................................................................................................... 152
Popis tabela........................................................................................................................................................................................ 155
|4
1 PRISTUP I METODOLOGIJA
1.1 Dodjela institucionalnih nadležnosti u energetskom sektoru Republike Srpske, te
Bosne i Hercegovine
Bosna i Hercegovina (BiH) je država koja se sastoji od dvaju entiteta – Republike Srpske (RS) i Federacije Bosne i
Hercegovine (FBiH), te Brčko Distrikta Bosne i Hercegovine (BD BiH) kao zasebne upravne jedinice. Energetski sektor
je u nadležnosti entiteta. Imajući u vidu naprijed navedeno, u kontekstu ovog dokumenta, u nastavku se daje presjek
nadležnih institucija u energetskom sektoru:
 Ministarstvo industrije, energetike i rudarstva Republike Srpske (MIER) ima ovlašćenja propisana Zakonom o
republičkoj upravi Republike Srpske („Službeni glasnik RS”, br. 118/08, 11/09, 74/10, 86/10 – ispr., 24/12, 121/12,
15/16 i 57/16) koja, između ostalih, uključuju vođenje energetske politike generalno, planiranje i vođenje energetske
strategije, energetsko bilansiranje i dugoročno planiranje, dodjelu koncesija za istraživanje, gradnju i eksploataciju
energetskih objekata, geološka istraživanja i eksploataciju prirodnih i tehnološih mineralnih sirovina, nadzor nad
radom javnih preduzeća i ostalih preduzeća sa većinskim državnim vlasništvom iz resorne nadležnosti, učešće u
izradi i donošenje tehničkih propisa iz resornih nadležnosti i njihovo usklađivanje sa zakonodavstvom EU, te druge
poslove iz oblasti industrije, energetike, rudarstva i geologije. U okviru MIER organizovani su Resor za
elektroenergetiku, Resor za energente i Resor za rudarstvo i geologiju.
 Ministarstvo spoljne trgovine i ekonomskih odnosa Bosne i Hercegovine (MSTEO) dio je Savjeta ministara
Bosne i Hercegovine, koji ostvaruje svoja prava i obavljaju dužnosti kao organi državne vlasti. Kao što je navedeno
u Zakonu o ministarstvima i drugim organima uprave Bosne i Hercegovine („Službeni glasnik Bosne i Hercegovine”,
br. 5/03, 42/03, 26/04, 42/04, 45/06, 88/07, 35/09 i 103/09), MSTEO je nadležno, između ostalog, za obavljanje
poslova i zadataka iz nadležnosti Bosne i Hercegovine koji se odnose na definisanje politike, osnovnih principa,
koordinaciju djelatnosti i usklađivanje planova entitetskih tijela vlasti i institucija na međunarodnom planu u području
energetike.
1.2 Ključne informacije, te pristup izradi Energetske strategije

Izrada Energetske strategije dio je projekta koji finansira Kancelarija za međunarodni razvoj (DFID) Vlada Velike
Britanije, a predvodi ga PricewaterhouseCoopers u saradnji sa ostalim partnerima. Krajnji cilj projekta je izrada Okvirne
energetske strategije Bosne i Hercegovine na osnovu ažurirane Energetske strategije Republike Srpske, Okvirne
energetske strategije Federacije Bosne i Hercegovine, te Brčko Distrikta Bosne i Hercegovine (u sklopu Okvirne
energetske strategije Bosne i Hercegovine).
U okviru projekta izradiće se:
• Strateška analiza postojećeg stanja energetskog tržišta,
• ažuriranje postojeće Energetske strategije Republike Srpske novim dokumentom Prijedloga Strategije
razvoja energetike Republike Srpske do 2035. godine,
• izrada energetske strategije Federacije Bosne i Hercegovine kroz dokument Okvirna energetska
strategija Federacije Bosne i Hercegovine,
• izrada energetske strategije Brčko Distrikta Bosne i Hercegovine kroz dokument Okvirna energetska
strategija Bosne i Hercegovine,
• metodološko usklađivanje entitetskih dokumenata, te izrada Okvirne energetske strategije Bosne i
Hercegovine.
Vremenski okvir za izradu nacrta strateških dokumenata je pet mjeseci. U proces izrade Strategije uključene su radne
grupe na svim nivoima, a svako od nadležnih tijela na projektu imenovalo je i ovlastilo za rad svoje radne grupe na
ovom projektu. Nivo Republike Srpske predstavlja Radna grupa koju predvodi Ministarstvo industrije, energetike i
rudarstva (MIER), u koju su uključeni predstavnici drugih relevantnih subjekata na energetskom tržištu poput
elektroprivrede, regulatora itd. Budući da će Strategija Republike Srpske, zajedno sa Okvirnom energetskom strategijom
Federacije Bosne i Hercegovine i Brčko Distrikta Bosne i Hercegovine činiti okosnicu Okvirne energetske strategiju
Bosne i Hercegovine, važno je napomenuti da na izradi Okvirne energetske strategije Bosne i Hercegovine Radnu
grupu predvodi Ministarstvo spoljne trgovine i ekonomskih odnosa (MSTEO), a u koju su uključeni i voditelji entitetskih
radnih grupa.
Tokom procesa izrade Strategije aktivno se sarađivalo sa predstavnicima Radne grupe Ministarstva industrije, energije i
rudarstva Republike Srpske, a u kontekstu izrade dokumenta Okvirne energetske strategije Bosne i Hercegovine,
saradnja se proširivala na Radnu grupu Ministarstva spoljne trgovine i ekonomskih odnosa Bosne i Hercegovine, te
Ministarstva energije, rudarstva i industrije Federacije Bosne i Hercegovine. Dodatno, u procesu su učestvovali i
predstavnici donatora (Britanska ambasada u Bosni i Hercegovini), te druge zainteresovane strane, poput delegacije EU
u Bosni i Hercegovini i energetske zajednice.
|5
1.3 Metodologija izrade Strategije razvoja energetike Republike Srpske do 2035. godine
Cilj Strategije je identifikacija ključnih prioriteta potrebnih za razvoj energetskog sistema u Republici Srpskoj kao jedne
od ključnih sastavnica energetske strategije na nivou Bosne i Hercegovine. Strategija je alat za projektovanje i
planiranje čiji je cilj, među ostalim, pravljenje smjernica za buduće odluke i investicije u vezi sa energetikom.
Cjelokupan pristup životnog ciklusa uključuje šest zadataka, koji su predstavljeni na sljedećoj slici i opisani u nastavku.
Slika 1.3.1 Životni ciklus strateškog planiranja
Izvor: metodologija Projektnog tima
1. Dijagnostika: strateška analiza na osnovu koje je napravljen presjek trenutnog stanja i jasno razumijevanje trenutne
situacije energetskog sektora Republike Srpske. Ovaj zadatak sastojao se od aktivnosti prikupljanja podataka,
razgovora sa ključnim učesnicima, analizu šireg regionalnog i evropskog energetskog konteksta, te od identifikacije
ključnih hipoteza i strateških prioriteta. Dijagnostika, odnosno strateška analiza odnosila se na ključne segmente
energetike.
2. Strategija: identifikacija strateških ciljeva, vizije, razrada ključnih strateških prioriteta u svim segmentima energetike
(električna energija, nafta, gas, toplifikacija, energetska efikasnost, obnovljivi izvori energije, regulatorno-zakonodavni
okvir, krajnji korisnik itd.), zasnovani su na razumijevanju trenutnog stanja, te globalnih trendova koji mijenjaju
industriju. Ovaj korak rađen je na osnovu izvršenih analiza i postavljenih hipoteza tokom faze dijagnostike, te u
skladu s tim daje osvrt na ključne teme. Cilj ovog zadatka je identifikacija ključnih strateških prioriteta i opcija kao
podloga za dalje odlučivanje i sprovođenje energetskih politika u Republici Srpskoj, koja čini jednu od ključnih
sastavnica Okvirne energetske strategije na državnom nivou.
3. Plan razvoja: ova sastavnica strateškog planiranja stavlja fokus na dalju i detaljniju razradu specifičnih strateških
tema do nivoa operativnih, tehničkih i zakonskih planova. Ona predstavlja operativnu podlogu za sprovođenje
investicija i mjera u energetici. Akcioni plan uključuje definicije indikatora za praćenje i evaluaciju energetske politike,
te investicija izabranih od kreatora politike.
4. Priprema: priprema i sprovođenje akcionog plana (detaljni projekat i planiranje).
5. Sprovođenje: primjena programa definisanog na programskim nivoima.
6. Praćenje i procjena: praćenje rezultata i uticaja programa i poređenje sa strateškim ciljevima definisanim tokom
planiranja.
Ovaj dokument uključuje razvoj prva dva elementa životnog ciklusa strateškog planiranja:
1. Faza 1 – Dijagnostika,
2. Faza 2 – Izrada Strategije razvoja energetike Republike Srpske do 2035. godine.
U sklopu projekta, sagledani su ključni segmenti energetskog tržišta duž lanca vrijednosti, kao što je prikazano na
sljedećoj slici (Slika 1.3.2).
Slika 1.3.2 Presjek ključnih segmenata energetskog tržišta i lanca vrijednosti
|6
Napomena: 1) Uključeni su i podsektori
Izvor: analiza Projektnog tima
Za svaki od obrađenih dijelova energetskog tržišta, dokument daje strateški osvrt na regulatorno-zakonodavni okvir.
U dijelu dokumenta koji se odnosi na segment električne energije obrađeni su: evropski i regionalni trendovi, tematika
rudnika uglja, tržišno uređenje, bilans uvoza i izvoza električne energije, proizvodnja i proizvodni miks,
elektroenergetska infrastruktura odnosno distribucija i prenos, veleprodajno tržište, trgovina i snabdijevanje te izabrane
implikacije na krajnjeg korisnika. Dodatno, u kontekstu tržišta električne energije, obrađuje se i tema obnovljivih izvora
energije i toplifikacije, te energetske efikasnosti kao jedne od temeljnih principa i obaveza energetske politke EU, kako iz
perspektive krajnjeg korisnika (potrošača), tako i kroz ostale elemente lanca vrijednosti.
U segmentu nafte, uz globalni kontekst, dokument je strukturiran na „upstream“ segment naftne industrije koji se odnosi
na proces istraživanja i eksploatacije, te uvoz nafte i naftnih derivata, i na „downstream“ segment koji se odnosi na
preradu i rafinerijsko poslovanje, skladištenje i rezerve, distribuciju i snabdijevanje tržišta naftom i naftnim derivatima, te
implikacije na krajnjeg korisnika.
U segmentu gasa, uz globalne, evropske i regionalne trendove, dokument daje osvrt na cjelokupno tržište i tržišno
uređenje, presjek uvoznih aktivnosti, plan razvoja infrastrukture gasa, kretanje cijena za krajnje korisnike itd.
Strategija svojim analizama i smjernicama fokus stavlja i na problematiku tzv. „energetske trileme“, gdje se kroz prizme
sigurnosti snabdijevanja, cjenovne prihvatljivosti, te dekarbonizacije, odnosno čiste i održive energije obrađuju ključni
energetski segmenti i pitanja.
1.4 Podaci
Tokom izrade Strategije koristili su se:
1) javno dostupni podaci (npr. podaci zavoda za statistiku na nivou entiteta, države i EU, internetske stranice
institucija i privrednih subjekata, regulatorni izvještaji, finansijski i revizorski izvještaji, globalne energetske baze
podataka itd.),
2) dostavljeni podaci Radne grupe, uključujući i rezultate operativnih i strateških radionica,
3) analize i baze podataka Projektnog tima.
Projektni tim GGF-a tokom izrade ove strategije nije obavljao revizorske procedure, niti je, osim ako nije drugačije
navedeno, dobijene finansijske i operativne podatke od radnih grupa ili preuzete iz službenih dokumenata, podvrgavao
procedurama provjere ili potvrde.
|7
2 SAŽETAK
2.1 Ulazne smjernice za izradu Strategije razvoja energetike Republike Srpske do 2035. godine
U periodu ekonomske nesigurnosti, svi resursi i napori treba da budu usmjereni na identifikaciju izvora i omogućavanje
održivog rasta. To je moguće jedino uz jasno definisane prioritete, sa fokusom na efikasnosti i razvoju i uz dosljedno
sprovođenje. Koherentnost strateških ciljeva i sprovođenja ima za cilj efikasno korišćenje oskudnih resursa, kako
finansijskih, tako i stručnih (ljudskih), te prirodnih. U skladu sa navedenim kontekstom, energetski sistem Republike
Srpske može i mora nositi ključnu ulogu u unapređenju ukupne ekonomije. Za suočavanje sa ključnim izazovima koje
sektor ima i očekuje, potreban je fokusiran i dosljedan set strukturnih reformi, ponekad i izvan oblasti energetike.
Uzevši u obzir specifičnu ekonomsku situaciju Republike Srpske, te Bosne i Hercegovine u potpunosti, jedan od
osnovnih prioriteta ugrađen u cjelokupnu sektorsku strategiju mora biti konkurentna energetika koja u značajnoj mjeri
čuva standard građana, te pozitivno utiče na konkurentnost drugih privrednih grana. Tu se javljaju dva ključna izazova;
potreba za restrukturiranjem ključnih dijelova sektora s ciljem stvaranja preduslova za stvaranje veće vrijednosti za
krajnje korisnike i druge učesnike na tržištu, te pronalazak novih ekonomskih vrijednosti kroz transformaciju i razvoj
novih proizvoda i usluga.
Protekli period je pokazao da je elektroenergetski sektor Republike Srpske, uz obezbjeđivanje sigurnosti snabdijevanja,
izvozno orijentisan. Takav poslovni model omogućila je konkurentna proizvodna cijena električne energije, a izvozne
aktivnosti doprinijele su finansijskom rezultatu cjelokupnog sektora, imajući u vidu relativno niske maloprodajne cijene
električne energije na domaćem tržištu. Ipak, potrebno je imati na umu da veliki investicioni projekti u vremenima
transformacije industrije energetike povećavaju rizike zadržavanja visoke konkurentnosti.
Iako aspiracije za period do 2035. godine i dalje stavljaju izvoz na listi prioriteta, tom cilju je potrebno pristupiti oprezno,
uzimajući u obzir buduće pritiske na proizvodnu cijenu, niske veleprodajne cijene na berzama sa neizvjesnim trendom,
te negativna iskustva nekih evropskih zemalja u scenarijima prekapacitetnosti.
Strateški ciljevi održavanja konkurentnog energetskog sistema, te izvozne aktivnosti, ne smiju ugroziti agendu održivog
razvoja i smanjenja negativnih uticaja na životnu sredinu, posebno imajući u vidu današnju poziciju Republike
Srpske u odnosu na inicijative EU, energetske trendove, te preuzete i buduće obaveze prema Energetskoj zajednici i
drugim tijelima, uključujući i smjernice Pariškog sporazuma.
2.2 Sažetak vizije i prioriteta Strategije razvoja energetike Republike Srpske do 2035. godine
Dugoročna vizija ili cilj energetike Republike Srpske je stvaranje konkurentnog i dugoročno održivog energetskog
sistema, imajući u vidu aspekt sigurnosti snabdijevanja. Navedenu viziju je potrebno realizovati u okvirima dostupnih
kapaciteta, resursa i adekvatne dinamike. Jasan smjer razvoja energetike važan je preduslov za jačanje investicijskih
aktivnosti u energetiku, a to će posljedično dovesti i do rasta investicijskih aktivnosti i u drugim, povezanim privrednim
granama, te imati širi pozitivan efekt na cjeloukupnu ekonomiju. S namjerom postizanja navedenog cilja, definisano je
pet ključnih prioriteta i povezanih fokus područja.
Efikasno korišćenje resursa – ugalj je dominantan prirodni resurs u proizvodnji električne energije i kao takav
predstavlja jednu od ključnih osnova energetike. Iako dugoročni razvoj energetskog sektora Republike Srpske
podrazumijeva smanjenje emisija štetnih gasova i proizvodnje električne energije iz fosilnih goriva, i dalje je izuzetno
važno da se buduće aktivnosti eksploatacije i proizvodnje uglja sprovode efikasnije, primjenjujući adekvatnu tehnologiju i
metode rada. Prirodni potencijali u segmentu nafte i gasa danas su potpuno neiskorišćeni, zbog toga je nastavak
istražnih radnji s ciljem dokazivanja komercijalnih rezervi, te potencijalnom eksploatacijom svakako doprinijelo
današnjem bilansu. S druge strane, buduća snažnija orijentacija prema čišćoj energiji, koja je danas bazirana
dominantno na hidroenergetskim potencijalima, zahtijeva dobro upravljanje prirodnim potencijalima. To podrazumijeva
identifikaciju i mapiranje prirodnih resursa i kapaciteta u svim segmentima obnovljivih izvora energije, procjenu
mogućosti iskorišćenja, imajući u vidu održivost i uticaj na životnu sredinu (npr. rješavanje pitanja poplava), ali i
dugoročne ciljeve dekarbonizacije i održivog sistema. Budući da efikasna transformacija obnovljivih izvora energije u
električnu energiju podrazumijeva i iskorišćavanje novih, inovativnih, tehnologija (koje postaju komercijalno sve
dostupnije), važno je stvoriti optimalne uslove koji će podstaknuti korišćenje tih tehnologija. Isto pravilo vrijedi i za
ostatak energetskog sektora u kojem digitalizacija, nove tehnologije i IT sistemi omogućavaju smanjenje troškova,
kvalitetniji rad i nove poslovne modele.
Sigurna i pristupačna energija – dvije izuzetno važne komponente tzv. energetske trileme u kontekstu ekonomske
situacije i geopolitičke pozicije Republike Srpske. Kada govorimo o energetskoj sigurnosti, važno je razumjeti da
Republika Srpska danas ne može samostalno postići energetsku sigurnost u svim segmentima, primarno zbog
nepostojanja vlastite proizvodnje nafte i gasa. Tu je, prije svega, važno aktivno upravljati fizičkom integracijom tržišta sa
zemljama u okruženju (fokus prema Republici Srbiji), razumjeti opcije diversifikacije nabavnih pravaca, te razvijati
partnerske odnose sa privrednim subjektima koji snabdijevaju domaće tržište. U segmentu nafte i naftnih derivata,
potrebno je uspostaviti sistem obaveznih rezervi. Isto tako, ne smije se zanemariti i adekvatno upravljanje domaćom
infrastrukturom zbog unapređenja kvaliteta i sigurnosti snabdijevanja. Kada govorimo o električnoj energiji, onda u
kontekstu Republike Srpske govorimo o energetskoj nezavisnosti koja je postignuta kroz namirivanje domaće potražnje
vlastitom proizvodnjom. Važno je naglasiti da je izvoz električne energije postavljen kao jedan od ciljeva Republike
Srpske, međutim, upravo zbog upravljanja rizicima i održavanja dugoročne cjenovne konkurentnosti električne energije,
ovaj cilj treba posmatrati u širem kontekstu.
|8
Slika 2.2.1 Ilustrativan prikaz strateških prioriteta Republike Srpske
Izvor: analiza Projektnog tima, Radna grupa Republike Srpske
|9
Proizvodni miks Republike Srpske je relativno cjenovno konkurentan, te se kreće oko 37 EUR/MWh. Međutim, u
narednom periodu mogu se očekivati dalji cjenovni pritisci (cijena proizvodnje uglja, „ETS“ (eng. Emission trading
system – sistem trgovanja emisijama), deregulacija proizvodne cijene itd.). Dodatno, planirana snažna izgradnja (termo)
kapaciteta u današnjim uslovima cijena i EU politika podiže rizik rasta fiksnih troškova i potencijalnog pada
iskorišćenosti elektrana, a to stvara pritisak na buduću cjenovnu konkurentnost. Stoga je razvoj proizvodnog portfelja
potrebno uskladiti s ekonomskim mogućnostima, te tržišnim i regionalnim kontekstom. Procese prilagođavanja na novu
tržišnu realnost potrebno je pokrenuti na vrijeme, kroz sveobuhvatnu transformaciju energetskog sektora i njenih
ključnih subjekata, a sa ciljem postizanja efikasnosti, te oslobađanja resursa za ulaganja u nove tržišne segmente i
izgradnju modernih kompetencija. Zadržavanje prosječne proizvodne cijene u dugom roku, na nivoima današnje cijene
HUPX-a smatra se dobrim rezultatom, imajući u vidu sve pritiske.
Uz velike investicione projekte, Republika Srpska ima solidan hidroenergetski potencijal, te priliku izgradnje drugih OIE
projekata, čime se može stvoriti pozitivan multiplikatorski efekat na ekonomiju, te podstaći manje i srednje
preduzetništvo. U tom kontekstu važno je aktivno upravljati modelima, odnosno troškovima naknada za podsticanje OIE
projekata koji stvaraju pritisak na krajnju cijenu električne energije, te poboljšati zakonski i regulatorni okvir u cilju lakšeg
i bržeg postizanja dozvola za gradnju i eksploataciju OIE-a.
Efikasno korišćenje energije – Ključni elementi Strategije za energetsku efikasnost predloženi su po uzoru na
dugoročnu viziju EU zemalja na način da, prije svega, odgovore stvarnim potencijalnim interesima Republike Srpske, te
da zahtjevi Direktive 2012/27/EU budu zadovoljeni. Tri su ključne strateške poluge za postizanje ciljeva energetske
efikasnosti, odnosno ušteda u intervalu od 13,81 do 18,01 PJ, u zavisnosti od scenarija, do 2035. godine, a to je
detaljnije razrađeno u poglavlju Energetske efikasnosti. Poluge se odnose na uštede u finalnoj potrošnji, uštede u
procesu transformacije, prenosa i distribucije električne energije, gasa i toplote (učinak na primarnu potrošnju), te kroz
stvaranje uslova za visokoefikasnu kogeneraciju, promociju i ekspanziju efikasnih sistema daljinskog grijanja. Osim
navedenih elemenata, bitno je poboljšati zakonski i regulatorni okvir za energetsku efikasnost, definisati finansijske
mjere i institucionalni okvir za sprovođenje, kao i sprovoditi informativne kampanje, edukacije i osposobljavanja.
Energetska tranzicija i odgovornosti prema životnoj sredini – Ciljevi postizanja čišće energije i smanjenje
negativnih uticaja na životnu sredinu visoko su na agendi Republike Srpske, koja je usvojila i sprovodi određene
inicijative koje su direktno i inidirektno povezane s očuvanjem životne sredine. Konkretno, Republika Srpska je do 2028.
godine preuzela obavezu smanjenja SO2 za 94%, NOx za 57% i čvrstih čestica za 94% u odnosu na 2014. godinu za
velika postrojenja za sagorijevanje. U terminima učešća OIE-a u bruto finalnoj potrošnji energije do 2020. godine,
usvojen je cilj ostvarenja učešća od 48%. Na strani potrošnje, definisane su i mjere energetske efikasnosti od 9% do
2018. godine, uz novi tranzicioni Akcioni plan do 2020. godine u fazi pripreme. Navedene inicijative iziskuju snažne
investicione zahvate, a to sa strateškim ciljem izvoza električne energije povećava kompleksnost tranzicije sektora. Za
uspješnu energetsku tranziciju potrebno je sistematski i dosljedno sprovoditi mjere očuvanja životne sredine i
racionalnijeg korišćenja resursa. Konkretno, potrebno je praćenje ostvarenih rezultata i definisanje novih mehanizama
za njihovo sprovođenje u praksi (npr. dostizanje učešća OIE-a u transportu od 10% do 2020. godine kroz adekvatnije
regulisanje bio-goriva). Uz već definisane inicijative i akcione planove Republike Srpske, potrebno je u vidu imati dalje
trendove u Evropskoj uniji koji se već sprovode, a koji će posljedično obuhvatiti Bosnu i Hercegovinu i Republiku
Srpsku. U skladu sa time, potrebno je konvergirati prema INDC scenarijima za redukciju emisija CO2 postavljenima na
nivou Bosne i Hercegove u odnosu na 1990. godinu uz kontinuiranu reviziju ciljeva u skladu sa budućim EU politikama,
te se pripremati i za ulazak u sistem trgovanja emisijama CO2 koje će troškovno dodatno opteretiti sektor termoelektrana
u budućem periodu. Za sektor termoelektrana, EU je odobrila nove strože standarde smanjenja emisija LCP BREF u
2017. godini koje će isto tako biti potrebno uzeti u obzir kod strateškog planiranja proizvodnog miksa. U segmentu
naftnih derivata, potrebno je obezbijediti kvalitet uvoznih i prerađenih proizvoda koji se plasiraju na tržište Republike
Srpske i Bosne i Hercegovine. Energetska tranzicija Republike Srpske, posebno u segmentu električne energije,
predstavlja kompleksan proces u kojem je kroz dosljedno sprovođenje potrebno konvergirati zadanim ciljevima i
obavezama, imajući u vidu socijalnu komponentu i potrebnu dinamiku. Kao idući korak, svakako se predlaže izrada
analiza strateškog uticaja na životnu sredinu („SEA“), te strategije zaštite životne sredine i prirode, koja će adekvatno
pratiti i Strategiju.
Razvoj i usklađenje regulatorno-institucionalnog okvira – Usklađivanje zakonodavstva sa pravnom tekovinom
Evropske unije je kompleksan zadatak, s obzirom na to da podrazumijeva obimne i suštinske promjene, te
sveobuhvatnu reformu energetskog sektora. Osnovni strateški cilj jeste ubrzano usklađivanje zakonodavstva sa acquis,
odnosno transponovanje i sprovođenje obaveza preuzetih Ugovorom o uspostavljanju Energetske zajednice. Cilj
Republike Srpske je da se uskladi energetski sektor sa Trećim energetskim paketom, te budućim EU direktivama.
Adekvatno uređenje tržišta u srednjem i dugom roku podstaći će veću efikasnost i konkurentnost, a najveću dobrobit
toga imaće krajnji korisnici. Moderan energetski sektor zahtijeva da svi njegovi učesnici aktivno doprinose u njegovom
razvoju, javne službe kroz postavljanje transparentnog i efikasnog zakonskog okvira, te praćenje njegovog sprovođenja,
regulatori kroz transparentnu primjenu podsticajnih regulatornih mehanizama koji će adekvatnom dinamikom podsticati
regulisane privredne subjekte da unapređuju svoje poslovanje. Izuzetno važno je postavljanje novih standarda kulture
upravljanja prema ciljevima koji treba da se transponuju na javne privredne subjekte. Javne institucije moraju biti
adekvatno kapacitirane, te u kontinuitetu graditi svoje kompetencije da bi mogli pratiti razvoj sektora i pružati adekvatnu
podršku.
| 10
3 OPŠTI PODACI I MAKROEKONOMSKA KRETANjA
3.1 Organizacija i opšti podaci
Ovo poglavlje daje presjek nekoliko ključnih informacija o organizaciji Bosne i Hercegovine i Republike Srpske, te
osnovna makroekonomska kretanja. Makroekonomski podaci važan su element u izradi strateških dokumenata, u
kontekstu razvoja privrede i ekonomskog standarda, te budućih ekonomskih kretanja koja imaju snažnu korelaciju sa
sektorom energetike. Bosna i Hercegovina se sastoji od entiteta Republike Srpske (48,09% teritorija) i Federacije Bosne
i Hercegovine (50,95% teritorija), te Brčko Distrikta Bosne i Hercegovine (0,96% teritorija). Republika Srpska i
Federacija Bosne i Hercegovine su entiteti koji imaju sopstvene ustave u saglasnosti s Ustavom Bosne i Hercegovine.
Tabela 3.1.1 Osnovne informacije
Republika Srpska
2
Površina (km ) 24.641
Stanovništvo 1.415.776
Uređenje 64 jedinice lokalne samouprave (7 gradova i 57 opština)
Izvor: veb-stranica, Republički zavod za statistiku Republike Srpske
Republika Srpska ima 64 jedinice lokalne samouprave i to 7 gradova i 57 opština. Jedinice lokalne samouprave koje
imaju status Grada su: Banja Luka, Bijeljina, Doboj, Prijedor, Trebinje, Zvornik i Istočno Sarajevo koje obuhvata šest
opština (Sokolac, Pale, Istočno Novo Sarajevo, Istočna Ilidža, Trnovo i Istočni Stari Grad). Opštine u Republici Srpskoj
su: Berkovići, Bileća, Bratunac, Brod, Višegrad, Vlasenica, Vukosavlje, Gacko, Gradiška, Derventa, Donji Žabar, Istočna
Ilidža, Istočni Drvar, Istočni Mostar, Istočni Stari Grad, Istočno Novo Sarajevo, Jezero, Kalinovik, Kneževo, Kozarska
Dubica, Kostajnica, Kotor Varoš, Krupa na Uni, Kupres, Laktaši, Lopare, Ljubinje, Milići, Modriča, Mrkonjić Grad,
Nevesinje, Novi Grad, Novo Goražde, Osmaci, Oštra Luka, Pale, Pelagićevo, Petrovac, Petrovo, Prnjavor, Ribnik,
Rogatica, Rudo, Sokolac, Srbac, Srebrenica, Stanari, Teslić, Trnovo, Ugljevi , Foča, Han Pijesak, Čajniče, Čelinac,
Šamac, Šekovići i Šipovo.
U Republici Srpskoj, zakonodavnu vlast vrše Narodna skupština Republike Srpske i Vijeće naroda. Zakoni i drugi propisi
koje izglasa Narodna skupština, a koji se tiču pitanja vitalnog nacionalnog interesa bilo kojeg od konstitutivnih naroda
stupaju na snagu tek nakon usvajanja u Vijeću naroda. Republiku Srpsku predstavlja i njeno državno jedinstvo izražava
predsjednik Republike, dok izvršnu vlast vrši Vlada. Sudska vlast pripada sudovima. Zaštitu ustavnosti i zakonodavnosti
osigurava Ustavni sud. Kulturni i administrativni centar Republike Srpske je Banja Luka.
3.2 Makroekonomska kretanja

3.2.1 Bruto domaći proizvod
Kao glavni makroekonomski pokazatelj razvijenosti neke zemlje se uzima bruto domaći proizvod (BDP). Slika 3.2.1
prikazuje kretanje BDP-a u tekućim cijenama u Bosni i Hercegovini, izraženo u milijardama evra, sa podjelom po
entitetima i Brčko Distriktu Bosne i Hercegovine. Za 2015. godinu BDP-a Bosne i Hercegovine iznosio je 14,6 milijardi
evra, od toga je BDP za Republiku Srpsku iznosio 4,7 milijardi evra. Iako BDP Bosne i Hercegovine u periodu od 2010.
do 2015. godine ostvaruje stabilan rast – u prosjeku od 2,4% godišnje, u istom periodu prosječna stopa rasta BDP-a u
Republici Srpskoj iznosi oko 1,9% godišnje. Takođe, napravljena je i bazna procjena rasta BDP-a 2035. aplicirana i na
Republiku Srpsku. Rezultati procjene razvoja BDP-a do 2035. godine za Republiku Srpsku ukazuju na prosječnu
godišnju stopu rasta od 3% u baznom scenariju, a to bi dovelo do iznosa BDP-a od 8,45 milijarde evra.
Slika 3.2.1 Istorijsko kretanje i procjena stope rasta BDP-a u milijardama EUR u Bosni i Hercegovini i Republici Srpskoj, 2010–
2035. godine
| 11
Napomena: prognoza do 2035. godine je konsenzus dugoročne stope rasta BDP-a Bosne i Hercegovine prema Oxford Economics,
Economist intelligence unit, Dun & Bradstreet
Izvor: BDP prema proizvodnom, dohodovnom i rashodovnom pristupu 2015, BHAS, analiza Projektnog tima
BDP po stanovniku 2015. godine u Bosni i Hercegovini je iznosio 4,2 hiljade evra, dok je u istom periodu u Republici
Srpskoj bio značajno niži, na nivou od oko 3300 evra. Republika Srpska je u periodu od 2010. do 105. godine zabilježila
prosječnu stopu rasta BDP-a po stanovniku od 2,2%, dok je u istom periodu rezultat na nivou Bosne i Hercegovine bio
3%.
Upoređujući sa ekonomijama jugoistočne Evrope, Republika Srpska ima niži BDP po stanovniku, te joj je potreban
značajniji rast od 3% godišnje da bi do 2035. godine dostigla standard regije jugoistočne Evrope (JIE) danas.
Slika 3.2.2 Komparativna analiza BDP-a i BDP-a po stanovniku, 2010–2015. godine
Napomena: prognoza do 2035. godine je konsenzus dugoročne stope rasta BDP-a Bosne i Hercegovine prema Oxford Economics,
Economist intelligence unit, Dun & Bradstreet
Izvor: Federalni zavod za statistiku FBiH – BDP u 2015. proizvodni princip, Godišnjak Republike Srpske 2016. – BDP, Nacionalni račun
za BDP za Brčko Distrikt Bosne i Hercegovine 2015, Eurostat, analiza projektnog tima
3.2.2 Nezaposlenost
Analizirani su podaci o nezaposlenosti na nivou svakog entiteta i Brčko Distrikta Bosne i Hercegovine, za period od
2010. do 2015. godine. Stopa nezaposlenosti, po ILO definiciji, na nivou Bosne i Hercegovine je relativno visoka,
otprilike 27%, i u kontinuitetu raste, što predstavlja veliki izazov za ekonomiju i prosperitet zemlje, s obzirom na to da
nezaposlenost predstavlja gubitak vrijednog resursa. Osim ekonomskog, visoka nezaposlenost je i društveni problem
(Slika 3.2.3).
Slika 3.2.3 Kretanje stope nezaposlenosti u hiljadama stanovnika, 2010–2015. godine
| 12
Napomena: Stopa nezaposlenosti = broj nezaposlenih/radno sposobno stanovništvo
Izvor: „Makroekonomski pokazatelji po kantonima FBiH 2015“, Statistički godišnjak Republike Srpske, drugo izmijenjeno izdanje, 2016,
Bilten – statistički podaci BD 2015, BHAS
Republika Srpska jedina ima stopu nezaposlenosti nižu od one na nivou države. U 2010. godini nezaposlenost je
iznosila 23,6% sa ukupnim brojem nezaposlenih ljudi u iznosu od 102.000. U 2015. godini broj nezaposlenih se povećao
na 105.000, te je i stopa nezaposlenosti narasla na 25,2%.
Broj nezaposlenih osoba u 2010. godini u Federaciji Bosne i Hercegovine iznosio je 364.900, a u 2015. je taj isti broj
narastao na gotovo 390.000. Dakle, stopa registrovane nezaposlenosti povećala se sa 45,4% u 2010. na 46,4% u 2015.
godini, što je znatno veće od stope nezaposlenosti na nivou Bosne i Hercegovine. U Brčko Distriktu Bosne i
Hercegovine se broj nezaposlenih povećao sa 11.300 u 2010. godini na 12.200 u 2015. godini. U skladu sa tim,
registrovane stope nezaposlenosti bile su 39,8% u 2010. i 42,5% u 2015. godini.
3.2.3 Direktna strana ulaganja u Republiku Srpsku i investiciona klima
U svijetu je, kao rezultat stalnog procesa globalizacije, došlo do povećanja važnosti direktnih stranih ulaganja (eng.
Foreign Direct Investment – FDI), pogotovo za Republiku Srpsku, kao ekonomiju u tranziciji.
Zbog ograničenog internog finansijskog i investicionog kapaciteta, interes svih zemalja u razvoju je i postizanje
povoljnije investicione klime, te boljih uslova poslovanja, budući da direktna strana ulaganja imaju pozitivan uticaj na
opravak i razvoj slabijih ekonomija.
Direktna strana ulaganja svakako pozitivno utiču na privredni rast, kao i na rast produktivnosti jer, osim kapitala, strana
ulaganja mogu uključivati i transfer znanja, moderne tehnologije i druge nematerijalne imovine. Takođe, nove strane
kompanije mogu uticati na poboljšanje poslovanja domaćih kompanija zbog jačanja konkurencije i podsticanja razvoja
tržišta. U dugom roku, ovakva ekonomska kretanja stvaraju pozitivne eksternalije, pa i smanjenje nezaposlenosti u
ekonomiji u koju se ulaže.
Slika 3.2.4 prikazuje tok direktnih stranih ulaganja u Bosnu i Hercegovinu u periodu od 2010. do 2015. godine, u kojima
je učestvovala i Republika Srpska. Vidljivo je da se iznosi ulaganja kreću između 300 i 400 miliona evra godišnje, izuzev
2013. i 2015. godine kada su ulaganja bila dosta niža.
Upoređujući sa drugim zemljama regije, vidljivo je da su ulaganja u Bosnu i Hercegovinu još uvijek znatno niža. Upravo
se iz tog razloga, Republika Srpska sa svojom ekonomskim aktivnostima i mjerama privlačenja investicija treba
pozicionirati kao atraktivna ekonomija za ulagače.
Slika 3.2.4 Prosječna godišnja direktna strana ulaganja u milionima EUR, 2010–2015. godine
| 13
256 BiH
EUR/PC Uža regija (5g prosjek)
78 JIE (5g prosjek)
1.000 EUR/PC 976
900
821
800
700
600
-6%
500
400 357 378
307 308
300
227 225
200
100
0
2010 2011 2012 2013 2014 2015
Napomena: Uža regija podrazumijeva: Hrvatsku, Srbiju, Crnu Goru, Makedoniju, Sloveniju; 2) JIE regiju čine Albanija, Bosna i
Hercegovina, Bugarska, Hrvatska, Crna Gora, Grčka, Makedonija, Moldavija, Rumunija, Srbija, Slovenija
Izvor: World Investment Report 2016, IBRD - Doing Business 2017, analiza Projektnog tima
Prosjek direktnih stranih ulaganja u zemlje bivše Jugoslavije (Bosna i Hercegovina, Hrvatska, Srbija, Crna Gora,
Makedonija, Slovenija) za period 2010–2015. godine iznosi 821 miliona evra, a za JIE regiju (Albanija, Bosna i
Hercegovina, Bugarska, Hrvatska, Crna Gora, Grčka, Makedonija, Moldavija, Rumunija, Srbija, Slovenija) iznosi 976
miliona evra. Od stranih ulagača u Bosnu i Hercegovinu, u 2015. godini najviše su uložile Hrvatska i Holandija, sa
učešćem od preko 50% u ukupnim stranim ulaganjima.
Slika 3.2.5 Struktura zemalja koje su ulagale u Bosnu i Hercegovinu, 2015. godina
Izvor: fipa.gov.bas – DSU stanje i performanse
Prema dokumentu „Doing Business 2017“ Međunarodne banke za obnovu i razvoj (International Bank for
Reconstruction and Development – IBRD), u kojem je napravljeno rangiranje svjetskih zemalja po elementu poslovanja,
Bosna i Hercegovina je na 81. mjestu. Ključni parametri ocjenjivanja su pokretanje biznisa, sticanje kredita, rješavanje
likvidnosti i rješavanje postupka dobijanja građevinskih dozvola (Slika 3.2.6).
Slika 3.2.6 Rang po lakoći poslovanja, 2016. godina
| 14
Izvor: World Investment Report 2016, IBRD - Doing Business 2017, analiza Projektnog tima
Kao što je ranije u tekstu spomenuto, direktna strana ulaganja u Bosnu i Hercegovinu i Republiku Srpsku značajno su
manja nego u drugim zemljama regije, a jedan od uzroka je i manje povoljna investicijska klima, te administrativno-
pravne barijere. U tabeli su navedene i opisane glavne barijere investiranja u sektor energetike u Bosni i Hercegovini,
kao i strateške smjernice za poboljšanje (Tabela 3.2.1).
Tabela 3.2.1 Presjek postojećeg stanja i smjernica za smanjenje barijera za ulaganje
Barijera Situacija Strateška smjernica

 Kompleksnost i netransparentnost procesa
dobijanja potrebnih dozvola i odobrenja.
Transparentnost  Definisati jasniji proces dobijanja dozvola sa
procesa  Investitori nisu u mogućnosti dobiti brzu i ciljem olakšavanja procesa investitorima.
kvalitetnu informaciju, naročito na stranom
jeziku.
 Različita primjena zakona na različitim
nivoima.
Neusklađen i
 Postupak dodjeljivanja statusa „opšteg  Unaprijediti zakone na svim nivoima,
nedovoljno
(javnog) interesa“ nije harmonizovan na harmonizovati procedure koje olakšavaju
razvijen
državnom nivou. mogućnost prava na korišćenje zemljišta ili
zakonodavni
 Niska usklađenost procedura koje gradnju na zemljištu.
okvir
omogućuju prava na korišćenje/gradnju na
zemljištu na međuentitetskim nivoima.
 Za izgradnju jednog objekta potrebno je
Potrebna  Smanjiti kompleksnost procesa i unaprijediti
nabaviti više od 50 dozvola.
dokumentacija i efikasnost rada institucija.
trajanje  Nedovoljni kapaciteti u institucijama
 Nakon toga, procijeniti potrebu za daljom
postupka nadležnim za dobijanje dozvola utiču na
izgradnjom kapaciteta.
trajanje postupka.
 Uskladiti zakone o koncesijama i unaprijediti
 U Bosni i Hercegovini postoji 14 Zakona o institucionalnu saradnju.
koncesijama koji su uglavnom neusklađeni  Definisati zakonski okvir i operativne mjere
i protivrječni, te postoji prostor za snažniju daljeg unapređenja politika naknada i
Koncesije i institucionalnu saradnju. koncesija sa ciljem nediskriminacije između
naknade  Nekonzistentna implementacija politika različitih tipova investitora, te povećanja
koncesija i naknada za proizvodne investicione klime i obezbjeđenja jednakih
kapacitete u javnom i privatnom vlasništvu uslova poslovanja za sve učesnike na tržištu.
u Republici Srpskoj.  Veći fokus staviti na sprovedbene akte i
kontrolu sprovođenja zakonodavnog okvira.
Izvor: USAID Nacrt Izvještaja o režimu dobijanja dozvola i preprekama za ulaganje u energetske infrastrukturne projekte u Bosni i
Hercegovini, analiza Projektnog tima
| 15
4 GLOBALNI ENERGETSKI TRENDOVI
4.1 Električna energija
Globalni energetski sektor je posljednjih nekoliko godina u fazi velike promjene i tranzicije. Promjena je primarno
uzrokovana globalnim politikama čišće energije, te rapidnim razvojem novih tehnologija koje postaju komercijalno sve
dostupnije. Ipak, sami trendovi razvijenih zemalja značajno se razlikuju od zemalja u razvoju koje su glavni nosioci
rasta.
4.1.1 Globalni trendovi
Predviđa se da će globalna potražnja za primarnom energijom do 2040. godine porasti za 24% u odnosu na 2015.
godinu. Međutim, važno je napomenuti da će rast potražnje dolaziti primarno iz Kine i Indije, te zemalja u razvoju, čija
industrijalizacija i brzorastuće ekonomije stvaraju novu potražnju.
U kontekstu same strukture potražnje na globalnom nivou, očit je trend smanjenja učešća nafte i uglja, koji sa 60%
učešća u 2015. godini pada na 52% u 2040. godini. Uprkos smanjenju relativnih učešća, očekuje se da će do 2040.
godine potražnja za primarnom energijom iz nafte u apsolutnim iznosima porasti za 18%, svakako primarno zbog
ekonomija u razvoju, te zbog porasta potražnje u sektoru transporta i petrohemijskoj industriji. Uprkos tome što će
konvencionalna vozila i dalje biti najzastupljenija, zbog raznih sistema podsticaja, očekuje se da će električna i hibridna
vozila u budućnosti činiti 15% do 20% ukupnog voznog parka, te će se na taj način smanjiti potrošnja nafte.
S druge strane, uz relativni pad učešća uglja u strukturi primarne potražnje za energijom na 20% (Slika 4.1.1), padaće i
njegov apsolutni doprinos.
Potražnja za obnovljivim izvorima energije će, prema prognozama, do 2040. godine porasti za 35% u odnosu na 2015.
godinu, čime će se njihovo učešće u potražnji za primarnom energijom povećati na 15%. Najveći porast očekuje se za
kategorije nuklearne energije i gasa, čiji će zajedničko učešće u ukupnoj potražnji za primarnom energijom premašiti
30%.
Slika 4.1.1 Struktura globalne potražnje za primarnom energijom, 2015–2040. godine
Izvor: ExxonMobil, analiza Projektnog tima
Kada govorimo o trendovima u globalnoj strukturi proizvodnog miksa, oni su konzistentni. Prirodni gas će u idućih
desetak godina dominirati u ukupnom rastu ponude, te će istisnuti ugalj kao drugo najkorišćenije gorivo. Pretpostavka je
da će do 2040. godine nuklearna energije i OIE pokriti otprilike 22% globalnog snabdijevanja energijom, slično kao i
prirodni gas, dok će ostatak pokriti nafta i ugalj. Globalnu strukturu miksa karakteriše snažna uloga gasa u budućnosti.
Stoga je potrebno uzeti u obzir važnost gasa i za Republiku Srpsku, te stvaranje uslova kroz modernizaciju i izgradnju
gasovoda, kao i nastavak harmonizacije tržišnog i regulatornog okvira u skladu sa dobrim EU praksama.
| 16
Učešće uglja u globalnom proizvodnom miksu pašće na 34%, dok rast ostvaruju proizvodni kapaciteti koji koriste gas i
nuklearnu energiju kao gorivo.
Slika 4.1.2 Globalna struktura proizvodnog miksa, 2015–2040. godine
% promjena
2015-2040
+37%
17% +83%
15%
18% +92%
13%
15%
13%
27% +51%
26%
25%
OIE
Nuklearna
44% 40% 34% +6%
Gas
Ugalj
-25% Nafta
5% 4% 3%
2015 2025 2040
Izvor: ExxonMobil, analiza Projektnog tima
Kada se odmaknemo od globalne slike i fokus stavimo na razvijene zemlje, tada je trend rasta potražnje za energijom i
proizvodnje energije suprotan.
Sektor električne energije u razvijenim (industrijalizovanim) zemljama svijeta našao se u poziciji da istovremeno mora
raditi na aktivnostima optimizacije efikasnosti, a sa druge strane, u kontinuitetu sprovoditi inovacije. Ključni razlozi
pokretanja inicijativa optimizacije efikasnosti dolaze iz stagnacije prihoda od krajnjih korisnika.
U SAD prema podacima EIA (Energy Information Administration), stopa rasta prodaje električne energije od 2002.
godine rasla je tek oko 1% godišnje, s time da je u posljednjih pet godina zabilježila i negativne stope. Takva dinamika
predstavlja značajan zaokret u odnosu na period 80-ih i 90-ih godina 20. vijeka kada su stope potražnje za električnom
energijom rasle i preko 2% godišnje.
4.1.2 Evropski trendovi
Prema podacima Eurostata, krajnja potrošnja električne energije se u posljednjih desetak godina smanjila u 22 od 28
članica EU. Trend se vidi i kroz stagnaciju proizvodnje električne energije u Evropi, koja se već nekoliko godina kreće
oko 3.300 TWh godišnje.
Slika 4.1.3 Proizvodnja električne energije po regijama u Evropi u TWh, 2012–2015. godine
Izvor: ENTSO-E statistički podaci, analiza Projektnog tima
| 17
Trend pada potrošnje električne energije u razvijenim zemljama može se potkrijepiti brojnim razlozima:
 sve veći fokus na mjere energetske efikasnosti, kako u primarnoj potrošnji, tako i u segmentima transformacije,
prenosa i distribucije, te visokoefikasne kogeneracije itd.,
 zamjene stare, manje efikasne opreme novom,
 dostupnost nove, efikasnije tehnologije,
 demografski razlozi poput pada populacije,
 deindustrijalizacija Evrope, zbog seljenja energetski intenzivnih industrijskih grana izvan evropskih granica.
U kontekstu strukture evropskog proizvodnog portfelja, prema podacima iz 2015. godine, dominaciju je imala
proizvodnja iz elektrana na konvencionalna goriva (nafta, gas i čvrsta goriva) sa ~50% učešća, zatim obnovljivih izvora
energije, uključujući i hidroelektrane sa ~31% učešća, te iz nuklearnih elektrana sa učešćem od ~18%. Projekcije
referentnog scenarija za 2040. godinu ukazuju na nastavak dominacije i snažan rast obnovljivih izvora energije prema
48% učešća u ukupnoj proizvodnji, a to u apsolutnim terminima označava porast od 88%. Rast učešća proizvodnje
električne energije očekuje se i iz nuklearnih elektrana, na ~25% u 2040. godini. Očekivano, učešće proizvodnje iz
elektrana na ugalj imaće snažnu dinamiku pada na oko 8% učešća u 2040. godini, što dolazi od 60% pada ukupne
proizvodnje iz uglja u periodu 2015–2040. godine. Upoređujući kontekst Republike Srpske i evropske trendove, važno je
naglasiti da je prema podacima iz 2015. godine učešće proizvodnje iz OIE-a u Republici Srpskoj bio nešto veći od
evropskih pokazatelja.
Slika 4.1.4 Projekcija kretanja strukture proizvodnog miksa proizvodnje u Evropi, 2010–2040. godine
Izvor: European Commission EU Reference Scenario 2016, analiza Projektnog tima
4.1.3 Evropske energetske politike
U vezi sa očitim promjenama u dinamici i strukturi ponude i potražnje energije, Evropa već niz godina predvodi i
stimuliše politiku „dekarbonizacije“, odnosno podsticanja čišće energije. Kao i prethodno navedeno, ovaj trend i smjer
razvoja energetike ima značajan uticaj na formiranje energetskih strategija u svim aspektima.
Slika 4.1.5 Evropske energetske politike (primjer)
| 18
Napomena: Neki aspekti biće pravno obavezujući, kao što je smanjenje emisija i redovni pregled tog cilja. Međutim, nacionalni ciljevi
neće biti obavezujući prema dogovoru postignutom u Parizu; BAU – eng. Business as usual (da se nastavi postojeće stanje).
Izvor: BP Statistical Review of World Energy June 2015; Climate Action Tracker, EC - Energy Roadmap 2050, EC – Clean Energy for
All Europeans (Winter Package)
Jedna od politika je sprovođenje energetsko-klimatskog paketa „20-20-20“ iz 2008. godine na nivou Evropske unije, koji
je postavio sljedeće ciljeve za 2020. godinu:
 smanjenje emisija gasova staklene bašte za minimalno 20% u odnosu na nivoe iz 1990. godine,
 obavezujući ciljevi povećanja učešća OIE-a u bruto finalnoj potrošnji na 20%, uključujući i 10% učešća bio-
goriva,
 povećanje energetske efikasnosti do 2020. godine, odnosno smanjenje finalne potrošnje za 20% u odnosu na
projektovane nivoe do 2020. godine. Iako ova mjera inicijalno nije adresirala cjelokupnu temu energetske
efikasnosti, ona je kasnije kroz Direktivu inkorporirana u neobavezujućoj formi.
Evropske politike se nastavljaju u istom smjeru kroz „Energy Roadmap 2050“ u aspektu smanjenja emisija gasova
staklene bašte, povećanja učešća OIE-a, te mjerama energetske efikasnosti. Naglasak se stavlja i na nove politike i
mehanizme, poput sistema trgovanja emisijama („ETS“), nove paradigme upravljanja sektorom energetike popraćenu
jasnim indikatorima uspješnosti za konkurentan, čišći i sigurniji energetski sistem. U skladu sa EU mapom puta za
niskokarbonsku ekonomiju do 2050. godine, cilj je EU do 2050. smanjiti emisije gasova staklene bašte za 80% ispod
nivoa iz 1990. godine. Kao međukoraci za ostvarenje vizije do 2050. godine je smanjenje gasova staklene bašte za 40%
do 2030. i 60% do 2040. godine, u odnosu na iste nivoe kao i za cilj do 2050. godine.
Nastavno na energetsko-klimatski paket, u 2016. godini Evropska komisija je predstavila dokument „Čista energija za
sve Evropljane“ takođe poznat kao „Zimski energetski paket“. Cilj novih mjera je očuvanje konkurentnosti Evropske unije
usljed tranzicije na čišće oblike energije. Naglasak je stavljen na tri glavna cilja koji uključuju povećanje energetske
efikasnosti, preuzimanje globalnog vođstva u korišćenju energije iz obnovljivih izvora i pružanje boljih uslova
potrošačima. Smjernice Zimskog energetskog paketa odnose se na sljedeće kategorije:
 Energetska efikasnost:
‒ Uštede zbog EE na 30% do 2030. godine,
‒ Produžavanje obaveze uštede energije nakon 2020, koja je propisana Direktivom o energetskoj
efikasnosti, gdje se snabdjevači i distributeri energije obavezuju na godišnje uštede od 1,5%,
‒ Predlaganje mjera za povećanje energetske efikasnosti zgrada,
‒ Promovisanje energetske efikasnosti kroz eko-dizajn i energetsko označavanje.
 Obnovljivi izvori energije:
‒ Najmanje 27% učešća OIE-a do 2030. godine na nivou EU, koji nije obavezujući na nivou pojedinih
država članica,
‒ Povećanje učešća OIE-a koji imaju varijabilnu proizvodnju i razvoj veleprodajnog tržišta,
‒ Podsticanje investicija za razvoj za električne mreže do 2030. godine,
‒ Finansijsko podsticanje korišćenja bio-mase i njezine efikasne konverzije ili osiguravanja prioriteta
pristupa mreži postrojenjima na bio-masu.
 Pružanje boljih uslova potrošačima:
‒ Sprovođenje mjera s ciljem povećanja transparentnosti tržišta električne energije,
| 19
‒ Omogućavanje potrošačima veću kontrolu oko odabira snabdijevača energijom i omogućavanje
lakšeg pristupa pametnim tehnologijama za kontrolu i smanjenje potrošnje,
‒ Promjenom regulative omogućiti potrošačima da postanu mali proizvođači električne energije,
‒ Sprovođenje mjera energetske efikasnosti i praćenje sprovođenja u građevinarstvu da bi se smanjilo
energetsko siromaštvo.
Uz EU politike čistije energije i energetske efikasnosti, veliki fokus stavlja se i na uspostavljanje jedinstvenog
energetskog tržišta u segmentu električne energije i gasa. Kada govorimo o električnoj energiji, od 2004. godine, napori
za integracijom evropskog tržišta primarno su se fokusirali na inicijative „market coupling-a“, počevši od ključnih,
najvećih tržišta, pa prema ostatku Evrope.
1
Prema studiji PwC Strategy& (tada Booze&Co), godišnje koristi inicijative povezivanja tržišta u domenu „market
coupling-a“, dakle berzi, iznosili bi između 2 milijarde i 4 milijarde evra godišnje u scenariju povezivanja svih evropskih
tržišta. U 2013. godini, između 58% do 66% navedenih benefita već je bilo realizovano, dominantno inicijativama velikih
tržišta na sjeverozapadu Evrope i u skandinavskoj regiji.
Slika 4.1.6 Ilustrativan prikaz razvoja evropske energetske infrastrukture
Izvor: Datamonitor: Power Assets Database 2011, icis.com, Enerlytics - Kraftwerke, analiza Projektnog tima
Međutim, „market coupling“ inicijativa omogućava samo dio ukupnih koristi integracije. Potpuna integracija tržišta
omogućila bi kratkoročno i dugoročno trgovanje energijom, obnovljivim izvorima energije, uslugama balansiranja i
sigurnosti snabdijevanja, bez obzira na političke granice. Takva integracija tržišta, uz značajnije veće koristi, iziskuje i
puno dublje metode integracije poput korišćenja modela finansijskih osiguranja za transmisiju (engl. „Financial
transmission rights“), te, naravno, političkih konsenzusa. Procjena Evropske komisije je da bi puna integracija
energetskih tržišta na godišnjem nivou stvarala neto uštede između 15 milijardi i 40 milijardi evra do 2030. godine. Na
strani rizika, ukoliko se razvoj prenosne mreže zaustavi na 50% ciljanog optimuma, oko 15% neto ušteda bi bilo
ugroženo, dok bi scenario u kojem sve zemlje teže ka postizanju sigurnosti snabdijevanja unutar svojih granica, ciljane
uštede na Evropskom nivou bile niže za oko 20%.
Činjenica da je Evropa krenula u smjeru ojačavanja integracije energetskog tržišta treba da ima uticaj i na strategiju
Republike Srpske, prvenstveno u segmentima balansiranja ciljeva sigurnosti snabdijevanja, čiste energije i cjenovne
konkurentnosti.
4.1.4 Dosadašnji rast proizvodnje iz OIE-a
U Evropi se, kao i u svijetu, postepeno povećava učešće proizvedene električne energije iz obnovljivih izvora energije
(OIE), a to je rezultat je energetskih politika, novih društvenih paradigmi, ali i pada cijena tehnologije. U postrojenja na
obnovljive izvore se ubrajaju sve hidroelektrane (male i velike) i postrojenja koja koriste ostale obnovljive izvore energije
(vjetar, sunce, bio-masa, geotermalna energija).
Zemlje u kojima se iz OIE-a proizvodi više od polovine električne energije su zemlje sjeverne Evrope, poput Danske,
Norveške, Švedske i Islanda, te Švajcarska, Austrija, Portugal i Španija.
1
Benefits of an integrated European energy market – Prepared for Directorate-General Energy European Commission, Revised July,
2013 , Booz&Co (danas PwC’s Strategy&)
| 20
U 2012. godini učešće proizvodnje električne energije iz OIE-a u ukupnoj proizvodnji električne energije u Evropi iznosio
je 27%, dok je do 2015. narastao na 31% ukupne proizvodnje električne energije, odnosno povećao se za 4 postotna
poena.
Slika 4.1.7 Proizvodnja iz OIE-a i učešće u ukupnoj proizvodnji u TWh, 2012–2015. godine
Izvor: ENTSO-E Statistical Report 2015, Acer Market Monitoring Report 2015.
Napomena: 1) U hidroenergiju ubrajaju se i velike i male hidroelektrane
Proizvodnja iz hidropotencijala je stabilna već nekoliko godina. Međutim, zbog volatilne hidrologije, količina padavina u
pojedinim periodima oscilira. U periodu od 2012. do 2015. godine vidljive su značajne stope rasta učešća tehnologija
vjetra, solara i bio-mase u ukupnoj strukturi upotrebe OIE-a.
Proizvodnja iz vjetroelektrana i elektrana na bio-masu je u periodu od 2012. do 2015. rasla godišnjom stopom koja
iznosi otprilike 13,5% godišnje, dok je proizvodnja iz solarnih elektrana rasla godišnjom stopom od 11,6%.
4.1.5 Budući scenariji razvoja instalirane snage iz OIE-a
U narednom periodu očekuje se nastavak dosadašnjih trendova u segmentu obnovljivih izvora energije. Prema
desetogodišnjem planu razvoja ENTSO-E (European Network Transmission System Operators for Electricity),
napravljene su, među ostalim, projekcije razvoja instalirane snage OIE do 2030. godine.
Prilikom procjena za instaliranu snagu iz OIE-a u Evropi (solari, vjetar, bio-masa, tokovi rijeka itd.), u obzir su uzeti i
obavezujući nacionalni ciljevi podstaknuti EU direktivama i mehanizmi podsticaja za OIE. S obzirom na visoke cijene
izgradnje novih hidropostrojenja, u procjenu su uključeni samo veliki hidroprojekti koji su već potvrđeni i u izgradnji.
Za period do 2030. godine razrađena su četiri različita scenarija:
 Prvi scenario (S1) prezentuje viziju u kojoj se predviđa najsporiji napredak. U ovom scenariju nije postignut cilj
u vezi sa smanjenjem emisija CO2. Pretpostavka je da svaka zemlja djeluje individualno izvan politika i
koordinacije na EU nivou, te je uključena pretpostavka sporog ekonomskog napretka.
 Drugi scenario (S2) je scenario ograničenog napretka, gdje su bolji ekonomski i finansijski uslovi nego u S1,
ali i dalje ne obezbjeđuje dovoljno podrške za smanjenje emisija CO2. Pretpostavka je da će u ovom scenariju
energetska efikasnost biti djelimično razvijena, te će zbog toga ukupna potražnja energije biti manja nego u S1.
Takođe, u ovom scenariju očekuje se veći instalirani kapacitet OIE-a zbog primjena dodatnih politika za
promociju OIE-a nakon 2020. godine.
 Treći scenario (S3) je scenario takozvane „zelene tranzicije“. Prema ovom scenariju, pretpostavka je da
zemlje imaju više finansijskih sredstava za sprovođenje postojećih energetskih politika. S obzirom na
očekivanu veliku ekspanziju obnovljivih izvora energije, očekuje se da će cijena energije iz OIE-a biti na
konkurentnom nivou.
 Četvrti scenario (S4) je scenario „zelene revolucije“, prema kojem će mnogo investicija ići u održivu energiju.
Proizvodni miks je određen evropskom vizijom za ostvarenje ciljeva koji su postavljeni zbog sprovođenja
politike dekarbonizacije do 2050. godine. I u ovom scenariju će cijene energije iz OIE-a biti konkurentne zbog
većeg učešća instaliranih OIE kapaciteta.
Slika 4.1.8 Projekcije instalirane snage OIE-a u Evropi u GW, 2025–2030. godine
| 21
Napomena: 1) Odnosi se na ukupnu instaliranu snagu iz hidroelektrana
Izvor: ENTSO-E TYNDP Draft Executive Report 2016; ENTSO-E TYNDP 2016 modeling data
Prema procjenama, ukupni instalirani kapacitet OIE-a će za S1 i S2 biti oko 690 GW, dok se u S3 i S4 povećava na
između 900 i 1000 GW, a to znači da će, u zavisnosti od scenarija, OIE zauzimati ~ 60% – 70% ukupne instalirane
snage u Evropi. U skladu s tim, očekuje se i smanjenje emisija CO2 za 50% do 80% u odnosu na nivoe emisija iz 1990.
godine. U scenarijima S3 i S4 najviše se povećava instalirana snaga vjetra da bi se na taj način pokrilo planirano
povećanje potražnje energije.
U terminima instalirane snage, rast učešća OIE-a imaće značajan uticaj na razvojne planove visokonaponske mreže do
2030. godine, posebno se odnoseći na direktno spajanje OIE-a na mrežu i fizičko opterećenje mreže koja je poveznica
između OIE-a i centara opterećenja – velikih potrošača. Iz tog se razloga, prema ENTSO-E desetogodišnjem planu,
predviđaju se investicije u iznosu od 150 milijardi evra, od čega je 80 milijardi već uključeno u nacionalne i/ili
međudržavne sporazume do 2030. godine. Pretpostavka je da će ulaganje u mrežu indirektno uticati na smanjenje CO2
emisija za 8% do 2030. godine, omogućavajući veći ulazak OIE-a u sistem i integraciju u evropsko tržište.
Takođe, distribuisani izvori energije zahtijevaće dodatnu automatizaciju i izgradnju naprednih mreža u distributivnom
sistemu.
| 22
4.1.6 Tehnologije obnovljivih izvora energije
Budućem razvoju OIE-a na globalnom nivou u prilog ide i snažan trend pada cijena tehnologija za proizvodnju električne
energije iz obnovljivih izvora. Značajan potencijal za poboljšanje tehnologija imaju vjetroelektrane i solarne elektrane.
Samim tim smanjili bi se i troškovi investicija, povećala efikasnost i ostvarila bi se još veća konkurentnost na tržištu u
odnosu na fosilna goriva.
U 2015. godini najveći troškovi ulaganja bili su za vjetroelektrane na moru i iznosili su 4.410 evra po kW. Procjena je da
će do 2025. ti isti troškovi ulaganja pasti za 15%, dok će se troškovi ulaganja u vjetroelektrane na kopnu smanjiti za
12%, a troškovi za solarne elektrane za 57%. Nastavak investiranja u poboljšanje tehnologije VE, na primjer u turbine,
poboljšanu pouzdanost i sistem upravljanja, ili duže lopatice, dovešće do povećanja kapaciteta vjetroelektrana na kopnu
i moru. Tehnološkim inovacijama poboljšaće se efikasnost solarnih elektrana, a smanjiti troškovi ravnoteže sistema
(BoS – engl. Balance of System).
Slika 4.1.9 Troškovi ulaganja u hiljadama EUR/kW, 2015–2025. godine
Izvor: IRENA – The power to change: solar and wind cost reduction potential to 2025
S obzirom na povećanje proizvodnje iz solarnih elektrana, a pogotovo iz vjetroelektrana, očekuje se i smanjenje

prosječne cijene proizvodnje električne energije iz navedenih elektrana (LCOE – engl. levelized cost of electricity).
Glavni faktori LCOE-a su suma svih troškova tokom životnog vijeka elektrane i ukupna količina proizvedene električne
energije tokom životnog vijeka elektrane.
Do 2025. godine bi se LCOE električne energije iz solarnih panela (PV) mogla smanjiti za čak 59%, dok bi proizvodnja
električne energije iz VE na kopnu i na moru mogle pasti za 26% i 35%.
Slika 4.1.10 Prosječna cijena proizvodnje električne energije u EUR/kWh, 2015–2025. godine
Izvor: IRENA – The power to change: solar and wind cost reduction potential to 2025
4.1.7 Trendovi u segmentu veleprodaje i snabdijevanja električnom energijom
Evropska politika podsticaja OIE-a, dodatno stimulisana pojeftinjenjem tehnologije, uz sve koristi, stvara i brojne izazove
na tržištu električne energije. Neki od tih izazova javljaju se u segmentu balansiranja tržišta, nastanka periodičkih
negativnih cijena električne energije, u srednjem roku kroz pritisak na krajnju cijenu električne energije zbog mehanizma
podsticaja itd.
Jedan od većih efekata aktealnih trendova su i niske veleprodajne cijene električne energije na evropskim berzama.
Iako je nakon prvog kvartala 2016. godine, kada su cijene bile izuzetno niske, došlo do određenog porasta, generalni
trend ukazuje da bi učesnici na energetskom tržištu trebali i dalje računati na relativno niske veleprodajne cijene na
berzama, bar u srednjem roku.
Slika 4.1.11 Kretanje cijena EE na različitim evropskim berzama u EUR/MWh, 2008–2015. godine
| 23
Izvor: ACER, analiza Projektnog tima
Na „Day ahead“ tržištu („dan unaprijed“) trend pada veleprodajnih cijena električne energije nastavio se i u 2015. godini,
između ostalog, i zbog povećanja proizvodnje električne energije nastale iz OIE-a. Niže cijene električne energije u
2015. godini u odnosu na 2008. godinu, uglavnom su rezultat viška kapaciteta u nekim područjima, povećanog
instaliranog kapaciteta električne energije iz OIE-a, koja ima vrlo niske ili nikakve granične/varijabilne troškove.
Na unutardnevnim tržištima cijena bi trebalo da reflektuje ponudu električne energije za kraće vremenske intervale. Sa
povećanjem učešća proizvodnje električne energije iz OIE-a, koji je nepredvidljiv, povećana je i potražnja za fleksibilnim
resursima kako bi se prilagodili proizvodnji iz OIE-a i predviđanjem grešaka (npr. vrijeme), što može rezultovati
periodima visokih cijena na unutardnevnom tržištu.
Iz perspektive elektroprivreda i trgovaca električnom energijom (eng. traders), niske veleprodajne cijene stvaraju brojne
prilike, ali i prijetnje. Elektroprivrede koje imaju deficite i uvoze električnu energiju zbog niskih cijena imaju relativno
niske ulazne troškove u odnosu na prosječne maloprodajne cijene. Slično vrijedi i za trgovce. Međutim, elektroprivrede
koje imaju visok stepen proizvodnje ili čak suficit, ukoliko nemaju troškovno konkurentan portfelj, danas imaju prijetnju
gubitka tržišnog učešća zbog nemogućnosti konkurisanja niskim veleprodajnim cijenama ili visoke fiksne troškove zbog
niskih utilizacija nekonkurentnih blokova elektrana. Poznati su brojni slučajevi državnih i privatnih elektroprivreda u
Evropi koje je trenutna situacija prisilila na finansijske otpise, zatvaranje i/ili konzervaciju elektrana i radikalna
restrukturiranja.
S druge strane, analiza ukazuje da pad veleprodajnih cijena ne dolazi do krajnjih korisnika. U periodu 2012–2015.
godine krajnja cijena električne energije u Evropi je stagnirala. Međutim, njena struktura se značajno promijenila.
Učešće naknada za OIE u ukupnoj cijeni poraslo je sa 6% na 13% dok je učešće cijene električne energije palo sa 41%
na 36% učešća.
Razlog tome je prvenstveno rast naknada za obnovljive izvore koji se prelijevaju na krajnje korisnike. Iako je to novi
namet, očito je da su evropske zemlje gotovo konsenzusom prihvatile da su spremne finansirati tranziciju na zelenu
energiju kao dio strateškog cilja.
Slika 4.1.12 Krajnja cijena EE za domaćinstva u Evropi u EURcent/kWh, 2012–2015. godine
| 24
Izvor: ENTSO-E Statisitcal Report 2015, ACER Market Monitoring Report 2015, analiza Projektnog tima
4.1.8 Uticaj trendova na transformaciju sektora i nove poslovne modele
Prema istraživanju konsultantske kuće PwC, preko 70% predsjednika uprava energetskih subjekata u Evropi smatra da
postojeći poslovni modeli nisu održivi. Isto tako, konsenzus je da se promjene treba da se uvode postepeno, ali i u
kontinuitetu budući da je sama transformacija energetskog sektora kompleksna i utiče na brojne ekonomske i socijalne
faktore.
Novi trendovi već su počeli mijenjati vrijednost pojedinih segmenata elektroenergetike u tradicionalnom lancu vrijednosti,
pa se tako očekuje da će učešće vrijednosti tradicionalne „centralizovane proizvodnje“ pasti sa 30% do 40% na 20% do
30% učešća u čitavom lancu vrijednosti. Još snažniji pritisak očekuje se na mrežnu djelatnost, dok se rast vrijednosti
seli na usluge „iza brojila“, te distribuisanu proizvodnju.
Slika 4.1.13 Promjena poslovnih modela i strukture prihoda
Uz posljedice novih paradigmi u sektoru energetike, poput (I) pada cijena električne energije koje ne omogućavaju
adekvatne povrate na (velike) investicije (ROIC, ROI) i imovinu (ROA, RORAB), (II) promjene strukture tržišta gdje se
linearni sistemi zamjenjuju decentralizovanom energijom i proizvodnjom:
 penetracijom koncepta „prosumera“ koji samostalno namiruju dio svojih potreba za električnom
energijom, što će biti još izraženije u scenariju izgradnje zgrada gotovo nulte energije („nearly zero
energy building“) koje troše vrlo malo energije, obezbijeđene iz OIE-a,
 sve snažnijim ulaskom malih investitora u projekte obnovljivih izvora energije,
 investiranjem u baterijske sisteme;
| 25
te (III) osnaživanjem koncepta jedinstvenog evropskog tržišta sa većim interkonekcijskim kapacitetima i saradnjom,
dovele su evropske elektroprivrede u položaj da (I) restrukturiranjem pronalaze rješenja za pritiske na bruto marže, (II) u
značajnijoj mjeri zaustave ili odgode velike investicione projekte, (III) da pokrenu procese dekomisija ili konzervacija
elektrana prije kraja njihovog životnog vijeka, (IV) rade finansijske otpise ili snose gubitke zbog niskih utilizacija
elektrana koje na današnjem tržištu više nisu konkurentne, (V) da jačaju nova znanja i kompetencije
 novi proizvodi i usluge;
 naprednije „trading“” aktivnosti;
 veći naglasak na tržišne i marketinške aktivnosti u domenu maloprodaje (retencija i akvizicija
korisnika);
 M&A i partnerstva;
te da suštinski preispitaju poslovne strategije i modele poslovanja koji postaju sve više upitni.
Slika 4.1.14 Ilustrativan prikaz trendova u domenu investicionih odluka elektroprivreda
Izvor: Datamonitor: Power Assets Database 2011, icis.com, Enerlytics - Kraftwerke | Invest Essentials | Project Overview, May 2012 |
Comsar.com, sourcewatch.org, veb stranice elektroprivreda, analiza Projektnog tima
Slijedom događaja, javila se neizbježna potreba za temeljnim restrukturiranjem i transformacijom, ne samo

elektroenergetskih kompanija, već i čitavog sektora, gdje prednjači zapadna Evropa. Posebno su interesantni primjeri
njemačkih kompanija E.on i RWE koje su, podstaknute radikalnim promjenama na domaćem tržištu, bile primorane
sprovesti veće zahvate restrukturiranja.
| 26
Slika 4.1.15 Ilustrativni primjer restrukturiranja elektroprivrede i promjene fokusa u poslovnim modelima
Strategija navedenih kompancija bila je upravljačko i vlasničko razdvajanje kompanija po ključu suštinskog poslovanja,
kompetencija, te budućih izvora dodane vrijednosti u energetici. U oba slučaja tradicionalne kompanije su napravile
izdvajanje spin-off dijela svog poslovanja te, pojednostavljeno, razdvojile djelatnosti proizvodnje električne energije iz
fosilnih goriva, od djelatnosti novih proizvoda i usluga, obnovljivih izvora energije, distribucije i snabdijevanja. Na taj
način postiglo se nekoliko ključnih efekta: investitori su dobili veću transparentnost portfelja potrebnu za ulagačku
sigurnost, menadžment je dobio jasniju sliku za alokaciju investicionih sredstava i postavljanje ciljeva, te se ostvario bolji
fokus za razvoj kompetencija koje se u mnogo čemu razlikuju u starom i novom dijelu poslovanja.
Očito je da prilika za nadoknađivanje gubitaka od stagnacije potrošnje i prihoda tradicionalnog segmenta, dolazi kroz
nove usluge omogućene tehnologijom. Tehnološke inovacije poput novih baterijskih sistema/rezervoara, smart home
aplikacije na pametnim telefonima i drugo, napreduju tempom koji je iznenadio, ne samo krajnje korisnike, već i
tehnološki sektor koji radi na njihovom razvoju.
Budući da javne elektroprivrede danas dominantno zauzimaju za njih karakterističan segment tržišta centralizovane
proizvodnje i centralizovane proizvodnje iz OIE-a, može se očekivati kako će razvoj tržišta novih proizvoda i usluga u
Bosni i Hercegovini, po uzoru na naprednije ekonomije nositi i niz manjih investitora i globalnih igrača (npr. Google,
NEST, telekom operateri itd.) koji će biti prisutni kroz partnerstva ili direktno stvarati novu ekonomsku vrijednost.
Slika 4.1.16 Ilustrativni prikaz potencijala različitih poslovnih modela
U kontekstu Republike Srpske, već se danas uočava potreba za pripremom i realizacijom investicionih aktivnosti u
smjeru novih tehnologija poput rezervoara/baterija (eng. storage) električne energije, hidroagregata, „PSH“ (eng.
pumped storage hydro) naročito s obzirom na očekivani rast instaliranih kapaciteta vjetroelektrana, izgradnju novih
| 27
nuklearnih blokova u Mađarskoj koja će dovesti do rasta ponude noćne energije, ne samo iz Mađarske, već i iz Ukrajine
i Bugarske. Dodatno hidroagregati mogu imati važan zadatak ne samo u sekundarnoj regulaciji, nego i tercijarnoj. Osim
navedenih trendova, bitno je naglasiti kako se izgradnjom hidroelektrana rješava i pitanje poplava koje su prouzročile
veike štete na području tokova rijeka Une, Vrbasa, Bosne, Drine, Ukrine i Save u posljednjih nekoliko godina.
Stoga elektroprivrede, pogotovo one u državnom vlasništvu, te drugi učesnici tržišta moraju ubrzano graditi
kompetencije i sklapati strateška partnerstva koja će im omogućiti prisutnost u novom spektru lanca vrijednosti.
Potrebno je naglasiti da bi čitav sektor imao koristi što skorijeg uvođenja novih procesa odnosa s korisnicima (njihove
retencije i akvizicije), te novih proizvoda i usluga dodane vrijednosti. Uspješno sprovođenje novih poslovnih modela u
energetici u srednjem roku vratiće se kroz lojalnost i stabilniju korisničku bazu, te na strani korisnika kroz veće
zadovoljstvo i dobijenu vrijednost.
Kako bi se novi poslovni modeli uspješno implementirali na tržištu potrebna je i moderna infrastruktura. Uloga OPS
(Operater prenosnog sistema) i ODS (Operater distributivnog sistema) kompanija je iz tog aspekta od izuzetne važnosti
budući da oni predstavljaju „kičmu“ sistema. Napredni proizvodi i usluge zahtijevaju dvosmjernu komunikaciju i agilnu
infrastrukturu kakvu pružaju napredne mreže „smart grid“” i nova paradigma upravljanja imovinom i mrežnih servisa koje
kompanije moraju usvojiti.
Cilj energetskih politika je stvaranje institucionalnog okvira, odnosno klime koje će pravovremeno podsticati promjenu
fokusa i potrebne aktivnosti ključnih učesnika na energetskom tržištu na područja gdje će se u budućnosti stvarati nova
vrijednost.
Slika 4.1.17 Prilagođavanje mrežnih kompanija
4.1.9 Ključne implikacije globalnih trendova na Strategiju razvoja energetike Republike Srpske do 2035.
godine
 snažne stope rasta OIE-a, međutim, bez dominacije u 2035. godini na globalnom nivou,
 EU predvodi agendu dekarbonizacije u svijetu stalnom implementacijom obavezujućih politika i direktiva,
 dugogodišnja tendencija i ulaganje u uspostavljanje jedinstvenog evropskog energetskog tržišta,
 stagnacija potrošnje u Evropi, pad utilizacije konvencionalnih elektrana i pritisak na marže elektroprivreda,
 pritisak na veleprodajne cijene električne energije,
 rast naknada za OIE koje se prelijevaju na krajnje korisnike,
 zaustavljanje većih investicionih projekata zbog niskih cijena električne energije i povrata,
 jasan trend pada prihoda u tradicionalnim dijelovima elektroenergetskog lanca vrijednosti,
 inicijative restrukturiranja i transformacije kompanija i sektora s ciljem prilagođavanja poslovnih modela,
 potreba za stvaranjem agilnih i modernih ODS kompanija,
 potreba za stvaranjem institucionalnog okvira koji će pravovremeno podstaći i usmjeriti transformaciju sektora.
4.2 Nafta i gas

Nafta i gas su najznačajniji globalni energenti, gdje nafta sačinjava oko 32%, a prirodni gas oko 22% učešća u ukupnoj
svjetskoj potrošnji energije u 2015. godini. Zbog relativno velikog učešća ugljovodonika u ukupnoj svjetskoj potrošnji
energije, promjene u cijeni ovih energenata potencijalno mogu imati izrazito velike makroekonomske posljedice.
| 28
4.2.1 Tržište sirove nafte
Sirova nafta ključna je sirovina jer se njezinom preradom dobija niz proizvoda koji se redovno koriste u svakodnevnom
životu. Najveće učešće ukupne potrošnje nafte u 2015. ima sektor transporta, oko 65%. Nafta se ujedno koristi u
različitim industrijama poput petrohemijske, farmaceutske i kozmetičke, u kojima je ulazna sirovina za proizvodnju
krajnjih proizvoda. Zbog široke primjene sirove nafte i naftnih derivata u navedenim sektorima, te u transformaciji
energije, cijena ima direktan uticaj na gotovo sve industrije.
Radi izrazito heterogene strukture ponude sirove nafte, te različitih potreba kupaca, ne postoji jedinstvena cijena sirove
nafte u svijetu. U tu svrhu, najčešće se koriste referentne cijene („benchmarks“) poput Dated Brenta u Sjevernome
moru, WTI u SAD i Dubaija na Bliskom istoku i Aziji. Pojednostavljeno, regionalne sirove nafte utvrđuju svoju cijenu na
osnovu diferencijala sa srodnim međunarodnim benchmarks-om. Kretanje cijene Brent nafte od 2006. do 2017. godine
(Slika 4.2.1) prikazuje veliku volatilnost, naročito u 2008. i 2014. godini. Cijena nafte pod nazivom „Dated Brenta“
zapravo predstavlja cijenu nafte zasnovanu na trgovanju fizičkim teretima nafte iz četiri ležišta u Sjevernom moru (Brent,
Forties, Oseberg i Ecofisk) i finansijskih instrumenata zasnovanih na cijeni Dated Brenta (Futures, Contracts for
Differences, Dated-to-Front Line, itd.).
Uticaj na cijenu sirove nafte na globalnom tržištu imaju ponuda/potražnja i različiti geopolitički i ekonomski događaji. U
posljednjih 25 godina, volatilnost cijene sirove nafte uveliko se povećala zbog promjena trendova ponude i potražnje. Do
2000. godine ponuda i potražnja imale su ujednačen rast, a to je održavalo stabilnu i nisku cijenu. U periodu od 2000. do
2008. godine potražnja je imala snažniji rast u odnosu na ponudu, a kulminiralo je istorijski najvišom cijenom nafte u
2008. godini, 144.3 $/bbl. Globalna finansijska kriza u 2008. godini prouzrokovala je pad cijene nafte od 77% (Slika
4.2.1), nakon kojega je OPEC (engl. Organization of the Petroleum Exporting Countries) smanjio proizvodnju u cilju
stabilizacije cijena. U narednom periodu razvoj novih tehnologija i visoke cijene nafte rezultovale su povećanjem ponude
u odnosu na potražnju. Prekomjerna ponuda i takmičenje najvećih proizvođača sirove nafte za ostvarenje što većeg
tržišnog učešća, u 2014. godini prouzrokovali su pad cijene nafte na globalnom tržištu od 76%. Odnos ponude i
potražnje, te geopolitički i finansijski faktori imaće i dalje najznačajniji uticaj na cijenu nafte.
Slika 4.2.1 Dnevne spot-cijene Brenta u US$/ bbl, januar 2006 – avgust 2016. godine
Izvor: Bloomberg
Potražnja sirove nafte, od početka 80-ih godina 20. vijeka, ostvaruje prosječni porast na godišnjem nivou od oko 1,5%
(Slika 4.2.2). U grafikonu koji posmatramo, vidljivo je kako je rast zabilježen u zemljama koje pripadaju grupi
„Organization of Economic Cooperation and Development“ (OECD), ali i u zemljama koje nisu članice te grupe.
Međutim, rast potražnje u OECD zemljama usporava i nova potražnja prvenstveno dolazi iz zemalja koje nisu dio OECD
grupacije, predvođena Kinom, Indijom i sl. Rast potražnje nafte varira u zavisnosti od regije, pa je tako potražnja u
Sjevernoj Americi i Evropi zabilježila pad od oko 2% u odnosu na 2003. godinu, dok je u ostatku svijeta rast potražnje na
godišnjem nivou iznad 2%. Ustaljen rast potražnje za sirovom naftom nužan je za stabilizaciju i povećanje cijena nafte u
narednom periodu.
Slika 4.2.2 Globalna potražnja za naftom i godišnja stopa rasta, 1966–2015. godine
| 29
Izvor: BP Statistical Review of World Energy June 2016
Krajem 2016. i početkom 2017. godine cijena Brent sirove nafte na tržištu pokazuje znakove oporavka nakon pada
2014. godine, što je rezultat normalizacije ponude i potražnje primarno zbog dogovora članica OPEC-a i Rusije o
smanjenju proizvodnje i prirodnog pada proizvodnje u SAD zbog izostanka ulaganja u razradu ležišta. Međutim,
navedeno smanjenje proizvodnje u kraćem periodu neće imati velikog uticaja na cijenu nafte zbog velikih količina sirove
nafte u skladištima, koje se procjenjuju na 3,1 milijardu barela na globalnom nivou. To je povećanje inventara od 17% u
odnosu na juni 2014. godine koje se mora smanjiti prije bilo kakvog održivog povećanja cijene sirove nafte. S druge
strane, očekuje se smanjenje brzine rasta potražnje za sirovom naftom zbog smanjenja potražnje u razvijenim
državama i zbog smanjenja rasta potražnje u najvećim uvoznicima nafte; Kine i Indije. Prema IEA-u (engl. International
Energy Agency), potražnja za sirovom naftom u 2016. godini narasla je za 1,6 miliona bbl/dan, što je iznad predviđanja
ranijih godina koja su predviđala rast oko 1,3 miliona bbl/dan, ali prema predviđanjima za 2017. godinu očekuje se
usporavanje sa predviđenim rastom od 1,4 miliona bbl/dan. Procjene kretanja ponude i potražnje u 2017. predviđaju
njihovu konvergenciju i to će donijeti pozitivni uticaj na cijenu sirove nafte.
Prema projekcijama kretanja cijene nafte iz različitih izvora (Slika 4.2.3), očekuje se da će cijena nafte rasti u narednom
periodu. Predviđanja Međunarodne energetske agencije (IEA) uzimaju u obzir učinke sprovođenja novih regulativa
(engl. NPS – new policy scenario) koje su donesene na konferenciji o klimatskim promjenama u Parizu 2015. godine, i
predviđanja koja se zasnivaju na postojećim regulativama (engl. CPS – current policy scenario). Cilj novih regulativa je
ograničenje koncentracije gasova staklene bašte na oko 450 ppm, što je procijenjena maksimalna dopustiva
koncentracija gasova staklene bašte da bi se globalno zagrijavanje zadržalo ispod 2 °C. U 2015. godini potrošnja sirove
nafte iznosila je 92.5 miliona bpd (barela po danu), uz konstantan rast tokom posljednjih 30 godina od 35 miliona bpd.
Ukoliko se nastavi takav trend, u 2040. očekuje se potrošnja od oko 120 miliona bpd, dok CPS scenario predviđa
potražnju od 117 miliona bpd, te NPS scenario od 103 miliona bpd. Zbog niže procjene potražnje nafte, procjena cijene
sirove nafte prema NPS scenariju je nešto konzervativnija u odnosu na CPS scenario. Ostale procjene, takođe, ukazuju
na povećanje cijene sirove nafte, ali razlika u procjenama je velika, pa je prema tome cijena nafte u budućnosti
neizvjesna.
Generalno, procjene ukazuju da će cijene nafte u narednoj dekadi rasti u odnosu na trenutni period početkom 2017.
godine.
Slika 4.2.3 Prognoza kretanja cijena Brenta u US$/bbl, 2004–2040. godine
| 30
Izvor: EIA-AEO-January 2017, IEA World Energy Outlook 2016, Rystad Energy, Bloomberg CPF at January 2017
4.2.2 Tržište prirodnog gasa
Proizvođači prirodnog gasa susreću se s vrlo sličnim izazovima kao i proizvođači sirove nafte. Stabilnost u sektoru nafte
ključna je i za proizvođače gasa. Prema prosječnim mjesečnim cijenama gasa na pojedinim tržištima (
Slika 4.2.4), može se primijetiti pad cijene gasa u odnosu na nivoe iz 2014. godine. Pad cijene nafte je djelimično
uzrokovao navedeni pad, ali kako regionalne berze gasom i uticaj LNG-a dovode do veće likvidnosti i mogućnosti „spot“
nabavke prirodnog gasa i laganu dislokaciju od cijena nafte, taj uticaj slabi. Istovremeno, dolazak novih količina LNG-a
na tržište prirodnog gasa dovodi do pritiska na cijene. LNG trenutno sačinjava oko 10% ukupne potrošnje gasa u svijetu
sa prosječnom godišnjom stopom rasta od 6,6%, u periodu od 2000. do 2014. godine.
Prednost LNG-a je mogućnost prevoza pomorskim transportom na globalnom nivou. Međutim, gasovodi će i dalje imati
značajnu ulogu. Tako su za Evropu bitni novi izvori i pravci snabdijevanja poput Sjevernog toka 2, Turskog toka,
TANAP-a, TAP-a, IAP-a itd. Kroz veći dio prošlosti trgovina LNG-om odvijala se pomoću dugoročnih ugovora, ali
posljednjih godina trgovina LNG-om kratkoročnim ugovorima značajno se povećala. Taj trend može se pripisati rastućoj
ulozi berze gasa u SAD, EU i Aziji, te stvaranje „spot“ tržišta gasa. U 2015. godini trgovina kratkoročnim ugovorima
dosegnula je 26% ukupne trgovine LNG-om, što je veliki skok u odnosu na 2005. godinu kada je trgovina kratkoročnim
ugovorima iznosila svega 8% ukupne trgovine LNG-om. Zbog mogućnosti transporta velikih količina prirodnog gasa,
očekuje se dalje povećanje zastupljenosti LNG-a u budućnosti.
| 31
Slika 4.2.4 Prosječna mjesečna cijena gasa na izabranim tržištima u US$/mmBTU, januar 2009. – avgust 2016. godine
Izvor: Bloomberg
Prirodni gas kao niskokarbonsko gorivo potencijalno će dobijati na značaju u narednom periodu kao poveznica između
sadašnjosti i niskokarbonske budućnosti. Postoje višestruki razlozi zbog kojih se smatra da će prirodni gas u narednim
dekadama postati drugi najzastupljeniji izvor energije nakon tekućih goriva. Procjenjuje se da su trenutne potvrđene
rezerve prirodnog gasa dovoljne za preko 50 godina prema sadašnjoj potrošnji, te postoji potencijal otkrivanja novih
rezervi gasa u pojedinim regijama svijeta, čime se obezbjeđuju dovoljne količine u narednim dekadama. Sigurnost
snabdijevanja je ključna iz više aspekata i jedan je od glavnih preduslova za ekonomski razvoj. Prirodni gas omogućuje
snabdijevanje iz više izvora, ali i razvijanje domaće proizvodnje. Trenutno najzastupljeniji način snabdijevanja gasom je
putem gasovoda jer omogućuje efikasan transport velikih količina gasa, ali mali broj dobavnih pravaca smanjuje
fleksibilnost kupaca i u nekim slučajevima sigurnost snabdijevanja. Zbog velikog smanjenja volumena gasa kada je u
tekućem stanju, LNG predstavlja jedan od glavnih načina diversifikacije snabdijevanja gasom, a rast kapaciteta
utečnjavanja, naročito u Australiji i Sjevernoj Americi, doprinosi proširenju tržišnog takmičenja i diversifikaciji izvora
snabdijevanja. Održivost je jedna od glavnih prednosti prirodnog gasa u odnosu na druga fosilna goriva. Prema
sadašnjem trendu emisija gasova staklene bašte, cilj sprečavanja povećanja globalnog zagrijavanja iznad 2°C u odnosu
na predindustrijski period je nedostižan. Povećanjem energetske efikasnosti i prelaskom sa uglja na prirodni gas,
emisije gasova staklene bašte bi se znatno smanjile. Na primjer, elektrane koje koriste gas proizvode upola manje
emisija ugljen-dioksida u odnosu na elektrane koje koriste ugalj. Gas ima potencijal postanka najzastupljenijeg
globalnog energenta u narednim dekadama zbog njegove dovoljnosti, mogućnosti osiguranja snabdijevanja i održivosti
korišćenja.
Uloga gasa važna je za Evropu zbog dostizanja ciljeva smanjenja emisija gasova staklene bašte i diversifikacije
energetskih izvora korišćenjem gasa umjesto ostalih fosilnih goriva. Zbog predviđenog rasta potražnje prirodnog gasa
od 20% do 2035. godine i smanjenja proizvodnje prirodnog gasa u Evropi od 42% u istom periodu, zavisnost o uvozu će
se značajno povećati. Povećanje broja dobavnih pravaca je od naročite važnosti za EU koja trenutno sačinjava oko 13%
svjetske potražnje gasa ali raspolaže tek sa oko 1% dokazanih svjetskih rezervi. Trenutno, EU se oslanja na četiri
zemlje Rusiju, Norvešku, Alžir i Katar iz kojih uvozi oko 90% prirodnog gasa i LNG-a (engl. liquified natural gas – tečni
prirodni gas). Svjetski razvoj tržišta LNG-a i jedinstveno tržište u Evropi koje omogućuje izgradnju novih interkonekcija
gasovoda između zemalja EU, otvara mogućnost diversifikacije uvoznih pravaca i povećava sigurnost snabdijevanja.
| 32
Slika 4.2.5 Tržišna dinamika koja oblikuje tržište gasa
4.2.3 Prerada sirove nafte
Pad cijena nafte u 2014. godini prouzrokovao je povećanje rafinerijskih marži (Slika 4.2.6), zbog kojih rafinerije veće
kompleksnosti u sjeverozapadnoj Evropi poboljšano posluju. Rafinerijske marže u najvećem dijelu zavise od cijene
ulazne sirovine, stepenu modernizacije koja utiče na vrstu proizvedenih derivata i cijeni derivata na tržištu, te one služe
kao glavni indikator profitabilnosti poslovanja rafinerije. Rafinerije veće „kompleksnosti“ proizvode više lakih derivata koji
postižu višu cijenu na tržištu, što poboljšava i rafinerijske marže. Cijene naftnih derivata generalno prate trend cijena
sirove nafte radi visokog učešća cijene sirove nafte u trošku derivata, no tržište naftnih derivata prati i svoje zakone
dinamike ponude i potražnje, tako da su moguća i odstupanja u ovom pogledu. Nakon pada cijena nafte u 2014. godini,
proizvodnja naftnih derivata se povećava jer prerađivači nastoje iskoristi povoljnije tržišne okolnosti, te je prerada veća
od potražnje (Slika 4.2.7), što je prouzrokovalo značajno veće količine naftnih derivata u skladištima (Slika 4.2.8).
Povećanje količine naftnih derivata u skladištima širom svijeta dovodi do pritiska na cijene derivata što, posljedično, vrši
pritisak na rafinerijske marže.
Slika 4.2.6 NWE Rafinerijske marže u US$/bbl, januar 2013 – avgust 2016. godine
Izvor: IEA, BP, Wood Mackenzie
| 33
Slika 4.2.7 Globalni bilans proizvodnje i potražnje naftnih Slika 4.2.8 Količine naftnih derivata u skladištima u zemljama
derivata u mil. bbl/d, 2012–2016. godine OECD-a u mil. bbl, 2012–2016. godine
Izvor: EIA, Short Term Energy and Summer Fuel Outlook, IEA Oil Market Report 2017
Zbog povećanja efikasnosti i strategije dekarbonizacije očekuje se pad potražnje za naftnim derivatima u Evropi u
narednim dekadama (Slika 4.2.9). Smanjenje potražnje naftnih derivata predvode zemlje zapadne Evrope. Povoljnu
situaciju za prerađivače odražava rast utilizacije kapaciteta rafinerija (Slika 4.2.10), ali, takođe, zbog smanjenja
potražnje derivata u Evropi primjećuje se smanjenje prerađivačkih kapaciteta.
Slika 4.2.9 Potražnja za naftnim derivatima u kt, 2010– Slika 4.2.10 Kapacitet prerade u Evropi, 2004–2015. godine
2030. godine
Izvor: IEA, BP, Wood Mackenzie
4.2.4 Trendovi ulaganja i poslovni modeli naftnih kompanija
Prethodno navedena volatilnost cijene sirove nafte sugeriše da je padom cijene 2014. godine, najvjerovatnije počeo još
jedan ciklus niskih cijena sirove nafte. Niz faktora poput jačanja dolara, prekomjerne ponude sirove nafte, smanjenja
potražnje u razvijenim zemljama, usporavanje potražnje u Kini i otvaranje tržišta Iranu, rezultovali su padom cijena
sirove nafte, a time i smanjenjem prihoda upstream segmenata naftnih kompanija. Na smanjenje prihoda kompanije su
reagovale značajnim smanjenjem bušenja i ulaganja u istraživanje i proizvodnju.
Niska cijena sirove nafte odrazila se smanjenjem kapitalnih izdataka (CAPEX) naftnih kompanija na globalnom nivou od
38% u 2016. godini u odnosu na 2014. godinu (Slika 4.2.11).
Nivo smanjenja ulaganja u istraživanje i proizvodnju sirove nafte varira između regija (Slika 4.2.12) zbog različitih
troškova razvoja polja i zbog različitih odluka o količini proizvodnje u zemljama izvoznicama nafte. Smanjenja ulaganja u
| 34
Australiji, Sjevernoj Americi i Evropi su najveća, što se može pripisati visokim troškovima proizvodnje, što čini veliki broj
projekata nerentabilnim prema trenutnim cijenama sirove nafte. S druge strane, intenzitet ulaganja na Bliskom istoku je
doživio relativno najmanji pad zbog niskih troškova proizvodnje, ali i odluka zemalja proizvođača da nastave s
komparativno visokim nivoima proizvodnje.
Slika 4.2.11 Globalni Upstream CAPEX po regijama u US$, Slika 4.2.12 Razlika u CAPEX-u, 2014. i 2016. godine
2010–2017. godine
Izvor: Rystad Energy
Odnos potrošnje fosilnih i niskokarbonskih goriva, najvjerovatnije će se uveliko promijeniti u budućnosti s obzirom na
današnjicu kako bi se smanjile klimatske promjene (Slika 4.2.13). Fosilna goriva, naročito ugalj i nafta, do sada su bili
najzastupljeniji primarni energenti. Prema novim regulativama i ciljevima postavljanim u cilju smanjenja globalnog
zagrijavanja i smanjenja uticaja na životnu sredinu, prirodni gas i niskokarbonska goriva preuzeće ulogu nafte i uglja u
narednim dekadama. Tome svjedoči i trend povećanja ulaganja u čistu energiju (Slika 4.2.14), koji se očekuje i u
budućnosti.
Slika 4.2.13 Globalni rast potražnje za energentima u mil. t, Slika 4.2.14 Globalna ulaganja u čistu energiju u US$, 2004–
1990–2040. godine 2015. godine
Izvor: IEA
| 35
Neke od najvećih svjetskih naftnih kompanija već su počele ulagati u čistu energiju. Na taj način su signalizirale
prihvaćanje jasnog trenda dekarbonizacije, te se istovremeno počele pozicionirati za nove tržišne segmente koji će rasti
u budućnosti. U tabelama niže ilustrovani su različiti modeli koje naftne kompanije primjenjuju kako bi se prilagodile
novom okruženju (Tabela 4.2.1, Tabela 4.2.2 ).
Tabela 4.2.1 Poslovni modeli naftnih kompanija
Tabela 4.2.2 Primjeri promjene modela
4.2.5 Ključne implikacije globalnih trendova nafte i gasa na Strategiju
 industrija istraživanja i prerade nafte nalazi se pred izazovnim periodom, primarno uzrokovanim niskim
cijenama nafte, s jedne strane, te zahtjevima za povećanje kapitalnih ulaganja, s druge strane,
 zbog ulagačke nesigurnosti u segment proizvodnje nafte, na koju se lokalno ne može uticati, potrebno je
sprovesti strateški okvir za Republiku Srpsku na način da maksimalno privlači investicije i stimuliše aktivnosti
istraživanja i proizvodnje ugljen-dioksida,
 trendovi pada potrošnje i stroži regulatorni uslovi i u budućnosti će otežavati rad rafinerija, naročito onih sa
niskim stepenom modernizacije,
 Republika Srpska treba postaviti jasne ciljeve i dinamiku po pitanju kvaliteta derivata koji se na tržište Bosne i
Hercegovine plasiraju iz rafinerija.
| 36
| 37
5 ENERGETSKI SEKTOR REPUBLIKE SRPSKE
5.1 Presjek regulatorno-institucionalnog okvira
5.1.1 Ugovor o osnivanju Energetske zajednice
Sa aspekta međunarodnih obaveza koje utiču na energetski sektor, najvažniji je Ugovor o uspostavljanju Energetske
zajednice („Službeni glasnik Bosne i Hercegovine – Međunarodni ugovori”, broj 9/06).
Ugovor o uspostavljanju Energetske zajednice potpisan je 25. oktobra 2005. godine, a stupio je na snagu 1. jula 2006.
godine. Jednoglasnom Odlukom Ministarskog savjeta Energetske zajednice od 24. oktobra 2013. godine, Ugovor koji je
prvobitno zaključen na period od deset godina, produžen je za dodatnih deset godina. Ugovor su zaključile Evropska
unija, s jedne strane, i Albanija, Bosna i Hercegovina, Crna Gora, Kosovo, Makedonija, Moldavija, Srbija, Ukrajina i
Gruzija, s druge strane.
U skladu sa izraženim interesom, u radu tijela Energetske zajednice učestvuju: Austrija, Bugarska, Češka, Francuska,
Finska, Grčka, Hrvatska, Italija, Kipar, Letonija, Mađarska, Holandija, Njemačka, Poljska, Rumunija, Slovačka,
Slovenija, Švedska i Ujedinjeno Kraljevstvo. Ovih 19 zemalja, tzv. učesnica iz Evropske unije, direktno učestvuje u radu
tijela Energetske zajednice, a njihove pozicije prilikom glasanja izražava Evropska komisija. Status posmatrača u
tijelima Energetske zajednice imaju Jermenija, Norveška i Turska. Zadatak Energetske zajednice je organizovanje
odnosa između ugovornih strana i utvrđivanje pravila i ekonomskog okvira mrežne energije, da bi:
a) stvorili stabilan regulatorni i tržišni okvir sposoban da privuče investiranje u gasovodnu mrežu, proizvodnju
električne energije, prenosnu i distributivnu mrežu, kako bi sve ugovorne strane imale pristup stabilnom i
neprekidnom snabdijevanju energijom koja je suštinska za ekonomski razvoj i socijalnu stabilnost,
b) stvorili jedinstveni regulatorni prostor za trgovinu mrežne energije kakav je potreban da bi odgovarao
geografskom prostoru danih tržišta ovih proizvoda,
c) pojačali sigurnost snabdijevanja jedinstvenog regulatornog prostora osiguravanjem stabilnog ambijenta za
investicije u kojem se mogu razvijati veze sa kaspijskim, sjevernoafričkim i bliskoistočnim rezervama gasa, te
eksploatisati domaći izvori energije, poput prirodnog gasa, nafte i hidroenergije,
d) poboljšali situaciju u pogledu životne sredine u vezi sa mrežnom energijom i uz to vezanu energetsku
efikasnost, te povećali korišćenje obnovljive energije i utvrdili uslove za trgovinu energijom u okviru jednog
jedinstvenog regulatornog prostora,
e) razvili tržišnu konkurenciju mrežne energije na širem geografskom nivou i koristili ekonomiju obima.
Kako bi se ispunili ovi zadaci, ugovorne strane su obavezne postepeno preuzimati dijelove pravne tekovine, acquis-a,
na način da u svoje zakonodavstvo transponuju zahtjeve i pravila odgovarajućih direktiva i uredbi Evropske unije u
područjima električne energije, gasa, zaštite životne sredine, konkurencije, obnovljivih izvora energije, energetske
efikasnosti, nafte, vođenja statistike i infrastrukture.
Pravni okvir Energetske zajednice u svom središtu ima direktive i uredbe iz tzv. Trećeg energetskog paketa, kojim se
predviđaju zajednički propisi za interna tržišta električne energije i prirodnog gasa i reguliše prekogranična trgovina.
Njihova svrha je interes i zaštita potrošača, smanjivanje energetske zavisnosti i ublažavanje uticaja na životnu sredinu.
S aspekta tržišta i konkurencije, ključne promjene se odnose na obezbjeđivanje prava kupcima da biraju snabdjevača i
odvajanje mrežnih aktivnosti koje su prirodni monopol, pa se regulišu (prenos, distribucija) od djelatnosti gdje je moguća
konkurencija (proizvodnja, snabdijevanje). Usvajanje energetskog acquis-a zahtijeva se i Sporazumom o stabilizaciji i
pridruživanju.
Sprovođenje obaveza Energetske zajednice treba da bude jedan od ključnih faktora u procesu definisanja strateških
prioriteta u energetici, njihovoj ulozi u razvojnoj politici i samom sprovođenju.
| 38
Tabela 5.1.1 Obavezujuće direktive i uredbe za Bosnu i Hercegovinu
Električna energija
Pravni akt Datum donošenja Rok implementacije
Uredba Komisije (EU) br. 543/2013 o dostavi i objavi
podataka na tržištima električne energije i o izmjeni
juni 2013. 24. decembar 2015.
Priloga I Uredbe (EZ) br. 714/2009 Evropskog
parlamenta i Savjeta.
Uredba Komisije (EU) br. 838/2010/EU od 23.

septembra 2010. o utvrđivanju smjernica koje se
odnose na mehanizam naknade između operatera septembar 2010. 1. januar 2014.
prenosnih sistema i zajednički regulatorni pristup
naplati prenosa.
1. januar 2015, osim za

Direktiva 2009/72/EZ Evropskog parlamenta i Savjeta
član 9(1) gdje je rok: 1.
od 13. jula 2009. o zajedničkim pravilima za unutrašnje
juli 2009. juni 2016, član 9(4): 1.
tržište električne energije i stavljanju van snage
juni 2017. i član 11: 1.
Direktive 2003/54/EZ.
januar 2017.
Direktiva 2005/89/EZ Evropskog parlamenta i Savjeta o

mjerama zaštite sigurnosti snabdijevanja električnom januar 2006. 31. decembar 2009.
energijom i ulaganja u infrastrukturu.
Uredba (EZ) br. 714/2009 Evropskog parlamenta i

Savjeta o uslovima za pristup mreži za prekograničnu
juli 2009. 1. januar 2015.
razmjenu električne energije i stavljanju van snage
Uredbe (EZ) br. 1228/2003.
Gas
1. januar 2015, osim
član 9(1): 1. juni 2016,
zajedničkim pravilima za unutrašnje tržište prirodnog juli 2009.
član 9(4): 1. juni 2017. i
gasa i stavljanju van snage Direktive 2003/55/EZ.
član 11: 1. januar 2017.
Direktiva Savjeta 2004/67/EZ o mjerama zaštite

2 april 2004. 31. decembar 2009.
sigurnosti snabdijevanja prirodnim gasom.

Savjeta o uslovima za pristup mrežama za transport
juli 2009. 1. januar 2015.
prirodnog gasa i stavljanju van snage Uredbe (EZ) br.
1775/2005.
Obnovljivi izvori

promociji korišćenja energije iz obnovljivih izvora te o
april 2009. 1. januar 2014.
izmjeni i kasnijem stavljanju van snage direktiva
2001/77/EZ i 2003/30/EZ.
Energetska efikasnost
Direktiva 2012/27/EU Evropskog parlamenta i Savjeta o

energetskoj efikasnosti, izmjeni direktiva 2009/125/EZ i
oktobar 2012. 15. oktobar 2017.
2010/30/EU i stavljanju van snage direktiva 2004/8/EZ i
2006/32/EZ.

maj 2010. 30. septembar 2012.
energetskoj efikasnosti zgrada.
2
У ЕЗ, у процедури је имплементација нове Регулативе (ЕУ) бр. 994/2010 Европског парламента и Савјета која ставља ван снаге Директиву
Савјета 2004/67/ЕЗ.
| 39
označavanju potrošnje energije i ostalih resursa
maj 2010. 31. decembar 2011.
proizvoda u vezi sa energijom uz pomoć oznaka i
standardizovanih informacija o proizvodu

energetskoj efikasnosti u krajnjoj potrošnji i
april 2006. 31. decembar 2011.
energetskim uslugama, te o stavljanju van snage
Direktive Savjeta 93/76/EEZ
Nafta
Direktiva Savjeta 2009/119/EZ o obavezi država članica
da održavaju minimalne zalihe sirove nafte i/ili naftnih septembar 2009. 1. januar 2023.
derivata
Infrastruktura
Uredba (EU) br. 347/2013 Evropskog parlamenta i

Savjeta o smjernicama za transevropsku energetsku
infrastrukturu, te stavljanju van snage Odluke br. april 2013. 31. decembar 2016.
1364/2006/EZ i izmjeni uredbi (EZ) br. 713/2009, (EZ) br.
714/2009 i (EZ) br. 715/2009.
Statistika
Uredba Komisije (EU) br. 431/2014 o izmjeni Uredbe
(EZ) br. 1099/2008 Evropskog parlamenta i Savjeta o
energetskoj statistici s obzirom na sprovođenje april 2014. 31. decembar 2016.
godišnjih statistika o potrošnji energije u
domaćinstvima)
Uredba Komisije (EU) br. 147/2013 o izmjeni Uredbe

(EZ) br. 1099/2008 Evropskog parlamenta i Savjeta o
februar 2013. 31. decembar 2013.
energetskoj statistici s obzirom na sprovođenje
ažuriranja mjesečne i godišnje energetske statistike

postupku Zajednice za poboljšanje transparentnosti
oktobar 2008. 31. decembar 2013.
cijena gasa i električne energije koje se zaračunavaju
industrijskim krajnjim korisnicima)

oktobar 2008. 31. decembar 2013.
Savjeta o energetskoj statistici
Konkurencija
Ugovor o osnivanju Energetske zajednice u poglavlju

IV reguliše zabranu konkurencije. Nisu dozvoljene
sledeće aktivnosti:
 sprečavanje, ograničavanje ili poremečaj
konkurencije Januar 2017.
 zloupotreba dominantne pozicije
 pružanje državne pomoći koja uzrokuje ili
prijeti poremećajem konkurencije
| 40
Zaštita životne sredine
Direktiva (EU) 2016/802 Evropskog parlamenta i

Savjeta o smanjenju sadržaja sumpora u određenim
tekućim gorivima i Sprovedbena odluka Komisije (EU)
2015/253 od 16. februara 2015. o utvrđivanju pravila maj 2016. 30. juni 2018.
uzorkovanja i izvještavanja u skladu s Direktivom
Savjeta 1999/32/EZ za sadržaj sumpora u brodskim
gorivima

procjeni učinaka određenih javnih i privatnih projekata decembar 2011. 1. januar 2019.
na životnu sredinu, izmijenjena Direktivom 2014/52/EU

industrijskim emisijama (integrisano sprečavanje i
novembar 2010. 1. januar 2018.
kontrola zagađenja) – samo Poglavlje III, Aneks V i član
72(3)-(4).

odgovornosti za životnu sredinu u pogledu
sprečavanja i otklanjanja štete u životnoj sredini, april 2004. 1. januar 2021.
izmijenjena Direktivom 2006/21/EZ, Direktivom
2009/31/EZ i Direktivom 2013/30/EU

ograničenju emisija određenih zagađivača vazduha iz oktobar 2001. 31. decembar 2017.
velikih uređaja za loženje

procjeni učinaka određenih planova i programa na juni 2001. 31. mart 2018.
životnu sredinu
Član 4(2) Direktive Savjeta 79/409/EEZ o zaštiti ptica april 1979. 1. juli 2006.
S obzirom na intenzitet i obim efekata koje reforma energetskog sektora ima na cjelokupno društvo, neophodno je
razumijevanje svih učesnika u sektoru o promjenama, ali i razumijevanje šire javnosti i potrošača. Nadalje, potrebno je i
osposobljavanje nadležnih institucija za uspostavljanje i sprovođenje novog pravnog i regulatornog okvira.
Ovaj segment je naročito osjetljiv u Bosni i Hercegovini, kada se uzme u obzir složenost političkih, institucionalnih i
socijalnih rizika. Transponovanje i implementacija acquis-a u Bosni i Hercegovini i entitetima ne odvija se propisanom
dinamikom. Mnogi rokovi su već istekli, pa je Sekretarijat Energetske zajednice pokrenuo postupke protiv Bosne i
Hercegovine zbog povrede ugovornih obaveza. U momentu izrade ovog dokumenta, protiv Bosne i Hercegovine je
otvoreno pet postupaka. Postupci su pokrenuti zbog: izostanka transponovanja zahtjeva iz Trećeg energetskog paketa i
obavještavanja Energetske zajednice o preduzetim mjerama, neispunjavanje obaveza iz Direktive 2006/32/EZ o
energetskoj efikasnosti u krajnjoj potrošnji i energetskim uslugama, izostanka transponovanja i implementacije obaveza
koje se odnose na smanjenje emisije sumpor-dioksida (SO2) pri sagorijevanju teških loživih ulja i tečnih naftnih goriva,
neispunjavanje obaveza Bosne i Hercegovine da donese odgovarajući zakon u sektoru prirodnog gasa, te izostanka
implementacije pravila za državnu pomoć.
Usklađivanje zakonodavstva Bosne i Hercegovine sa pravnom tekovinom Evropske unije je kompleksan zadatak, s
obzirom na to da podrazumijeva obimne i suštinske promjene i sveobuhvatnu reformu energetskog sektora. Osnovni
strateški cilj Bosne i Hercegovine jeste ubrzano usklađivanje zakonodavstva sa acquis-om, odnosno transponovanje i
sprovođenje obaveza preuzetih Ugovorom o uspostavljanju Energetske zajednice.
5.1.2 Inicijativa West Balkan 6 (Zapadni Balkan 6)
Na Bečkom samitu 2015. godine, šest zemalja Zapadnog Balkana: Albanija, Bosna i Hercegovina, Kosovo, Makedonija,
Crna Gora i Srbija obavezale su se da će sprovesti „soft“ mjere kao preduslov za razvoj regionalnog elektroenergetskog
tržišta, i to: razvoj spot tržišta, prekogranično balansiranje, regionalnu alokaciju kapaciteta i unakrsne mjere.
Predstavnici operatera prenosnog sistema, državnih regulatornih komisija i ministarstava nadležnih za energiju zemalja
Zapadnog Balkana potpisale su Memorandum o razumijevanju u aprilu 2016. godine. U Memorandumu o razumijevanju,
postaljena su opšta načela saradnje i konkretni koraci koje će preduzeti za razvijanje regionalnog tržišta električne
energije. U junu 2016. godine, Evropska komisija i Sekreterijat Energetske zajednice zaključile su Ugovor o odobravanju
| 41
sredstava u svrhu pružanja tehničke pomoći za podršku razvoju regionalnog energetskog tržišta zemalja Zapadnog
Balkana.
Tehnička pomoć namijenjena je za asistenciju državama da:
 usklade relevantne propise sa pravnom tekovinom Evropske unije, čime će se podržati regionalno tržište
energije,
 organizuju odgovarajuću korporativnu strukturu i tehničku infrastrukturu da bi se obezbijedilo sprovođenje
različitih procesa,
 uspostave zakonski okvir i modele koji će omogućiti trgovanje energijom,
 zaključe odgovarajuće regionalne sporazume o međudržavnoj trgovini energijom.
Prema Izvještaju Energetske zajednice unutar Inicijative West Balkan 6 iz 2016. godine, o napretku zemalja u oblasti
električne energije, u Bosni i Hercegovini najveći napredak koji je postignut odnosi se na:
 prihvatanje tržišnog modela balansiranja koji dopušta nediskriminirajuću prekograničnu razmjenu balansnih
usluga i uspostavljanje državnog balansnog tržišta, što je sprovedeno u potpunosti,
 deregulaciju cijena energije za snabdjevače i postepeno ukidanje regulisanja cijena, te obezbjeđivanje
nezavisnosti regulatornih tijela, kod kojih je status sprovođenja mjera preko 50%.
Međutim, napredak nije postignut u sljedećim oblastima:
 razvoj spot tržišta (uklanjanje zakonskih i ugovornih prepreka za uspostavljanje organizovanog tržišta električne
energije, uključivanje na berzu ili stvaranje vlastite berze, obezbjeđivanje likvidnosti na lokalnom tržištu, spajanje
tržišta za dan unaprijed sa bar jednom susjednom zemljom),
 vlasničko razdvajanje operatera prenosnog sistema i sertifikacija.
Prema Izvještaju Energetske zajednice unutar Inicijative West Balkan 6 iz 2016. godine, o napretku zemalja u pogledu
održivog razvoja, u Bosni i Hercegovini dobro napreduje sprovođenje:
 uspostavljanja odgovarajućih mehanizama finansiranja mjera energetske efikasnosti,
 uvođenja programa edukacije, profesionalne obuke, sertifikacije za razvijanje potrebnih vještina pojedinaca u
području energetske efikasnosti i korišćenja obnovljivih izvora energije.
Nedovoljan napredak odnosi se na sljedeće oblasti:

 detaljne procjene mogućnosti za razvoj novih sistema za centralno grijanje i hlađenje koji koriste obnovljive
izvore energije,
 izrade programa i strategija za podsticanje korišćenja obnovljivih izvora energije, edukacija javnosti i
omogućavanje građanima da učestvuju u OIE projektima.
Savjet ministara Bosne i Hercegovine je u martu 2017. godine usvojio Mapu puta koja predstavlja mjere i aktivnosti koje
treba da se preduzmu u Bosni i Hercegovini kako bi se postigli ciljevi postavljeni unutar inicijative West Balkan 6. Mapa
puta sadrži ciljeve i mjere definisane u navedenim dokumentima, dok su aktivnosti koje treba da se sprovedu u Bosni i
Hercegovini pripremljene tako da odražavaju stvarnu situaciju u oblasti reforme elektroenergetskog sektora. Važno je
naglasiti da će se rad na dostizanju ciljeva, mjera i aktivnosti koje se odnose na regionalna pitanja realizovati u
koordinaciji sa Sekretarijatom Energetske zajednice, dok će sprovođenje „unakrsnih“ mjera, i pripadajuće aktivnosti
realizovati nadležni domaći učesnici. U Mapi puta jasno su naznačene aktivnosti čijom će se realizacijom primijeniti
predviđene mjere i ostvariti zacrtani ciljevi, te institucije zadužene za sprovođenje aktivnosti. Rok za sprovođenje
aktivnosti iz Mape puta je juli 2018. godine.
5.1.3 Zakonodavni okvir energetskog sektora
U nastavku se nalazi pregled osnovnih zakona kojima se normira energetski sektor u Bosni i Hercegovini i Republici
Srpskoj. Na osnovu ovih zakona donijeti su pravilnici i tehnički propisi, kao i podzakonski akti kojima se podrobnije
regulišu pojedina pitanja. Osim nabrojanih zakona, primjenjuju se i zakoni iz drugih sektora koji su usko vezani za
propise energetskog sektora, poput propisa iz oblasti zaštite životne sredine, prostornog uređenja i građenja i drugi.
Bosna i Hercegovina
1. Zakon o prenosu, regulateru i operateru sistema električne energije u Bosni i Hercegovini („Službeni glasnik
Bosne i Hercegovine“, br. 7/02, 13/03, 76/09 i 1/11),
2. Zakon o osnivanju Nezavisnog operatera sistema za prenosni sistem u Bosni i Hercegovini („Službeni glasnik
Bosne i Hercegovine“, broj 35/04),
3. Zakon o osnivanju kompanije za prenos električne energije u Bosni i Hercegovini („Službeni glasnik Bosne i
Hercegovine“, br. 35/04, 76/09 i 20/14),
4. Zakon o koncesijama Bosne i Hercegovine („Službeni glasnik Bosne i Hercegovine”, br. 32/02 i 56/04).
Republika Srpska
| 42
1. Zakon o energetici („Službeni glasnik Republike Srpske”, broj 49/09),
2. Zakon o električnoj energiji („Službeni glasnik Republike Srpske”, br. 8/08 – prečišćeni tekst, 34/09, 92/09 i
01/11),
3. Zakon o gasu („Službeni glasnik Republike Srpske”, br.22 /18),
4. Zakon o cjevovodnom transportu gasovitih i tečnih ugljovodonika i distribuciji gasovitih ugljovodonika („Službeni
glasnik Republike Srpske”, broj 52/12),
5. Zakon o nafti i derivatima nafte („Službeni glasnik Republike Srpske”, br. 36/09 i 102/12),
6. Zakon o geološkim istraživanjima („Službeni glasnik Republike Srpske”, broj 110/13 i 91/17),
7. Zakon o rudarstvu („Službeni glasnik Republike Srpske”, broj 59/12),
8. Zakon o obnovljivim izvorima energije i efikasnoj kogeneraciji („Službeni glasnik Republike Srpske”, br.
39/13,108,13 i 79/15)
9. Zakon o energetskoj efikasnosti („Službeni glasnik Republike Srpske”, broj 59/13),
10. Zakon o privrednim društvima („Službeni glasnik Republike Srpske”, br. 127/08, 58/09,100/11 i 67/13),
11. Zakon o javnim preduzećima („Službeni glasnik Republike Srpske”, br. 75/04 i 78/11),
12. Zakon o koncesijama („Službeni glasnik Republike Srpske”, broj 59/13 i 16/18),
13. Zakon o javno-privatnom partnerstvu („Službeni glasnik Republike Srspke”, broj 59/09),
14. Zakon o uređenju prostora i građenju („Službeni glasnik Republike Srpske”, br. 40/13, 106/15 i 3/16).
| 43
5.2 Elektroenergetski sektor
5.2.1 Struktura tržišta električne energije
Tržište električne energije Bosne i Hercegovine karakteriše dominacija tri vertikalno integrisana subjekta:
1. Elektroprivreda Bosne i Hercegovine (EP BIH),
2. Elektroprivreda Hrvatske zajednice Herceg Bosne (EP HZHB),
3. Elektroprivreda Republike Srpske (ERS),
Pri tome je u EP BIH proizvedeno ~7,2 TWh, ERS ~5,8 TWh, te EP HZHB ~1,5 TWh (
Slika 5.2.1). „Elektroprivreda Republike Srpske“ je organizovana kao mješoviti holding. U sastav kapaciteta ERS
spadaju dvije termoelektrane: Gacko i Ugljevik, uz pripadajuće rudnike uglja, tri hidroelektrane: na Trebišnjici, Drini i
Vrbasu, te četiri male hidroelektrane: Bogatići, Mesići, Tišća i Vlasenica.
U Republici Srpskoj se energija proizvodi i u postrojenjima koja koriste OIE, a koja se nalaze u privatnom vlasništvu i
ostvaruju podsticaje za OIE – 16 malih hidroelektrana ukupne snage 40,82 MW i 38 malih solarnih elektrana ukupne
snage 3,7 MW. Dodatno, proizvodnju električne energije obavlja i privredno društvo „Alumina“ za vlastite potrebe (~45
GWh u 2015). U 2016. je u EES ušla „Termoelektrana Stanari“ u privatnom vlasništvu sa 300 MW snage, koja trenutno
prodaje električnu energiju uz očekivanu godišnju proizvodnju od ~2TWh.
Na veleprodajnom tržištu Bosne i Hercegovine u 2016. trgovalo je 16 licenciranih subjekata putem bilateralnih
ugovora u obimu od ~7,8 TWh. U prekograničnoj trgovini Bosne i Hercegovine je izvezeno ~5,3 TWh u 2016.
(više za 53% u odnosu na 2015), gdje je učestvovalo 16 subjekata, a po obimu u prva tri su „EFT-Rudnik“ i
„Termoelektrana Stanari“ (1.116 GWh), „GEN-I“ (828 GWh) i „Alpiq Energy BH“ (740 GWh). Nadalje, u 2016.
prekogranični uvoz električne energije BiH iznosio je ~1,5TWh (16% rast u odnosu na 2015. godinu), a najveću
realizaciju su imali „Energy Financing Team“ (338 GWh), „BH Petrol Oil Company“ (333 GWh) i „Interenergo“ (214
GWh). „Elektroprenos BH“ sa ~6.330 km prenose mreže u četiri operativna područja (Banja Luka, Sarajevo, Tuzla i
Mostar) zadužen je za prenos, održavanje i izgradnju, dok NOSBiH upravlja radom VN mreže, balansira tržište EE,
utvrđuje plan razvoja proizvodnje i revidira razvoj prenosne mreže.
Distribuciju električne energije u Republici Srpskoj izvršava pet operatera distributivnog sistema koji su dio holdinga
ERS („Elektrokrajina“, „Elektro-Bijeljina“, „Elektrodistribucija Pale“, „Elektro Doboj“ i „Elektro-Hercegovina“).
Elektrodistributivna područja ERS, osim što se bave djelatnostima distribucije električne energije, posjeduju i dozvole za
obavljanje djelatnosti snabdijevanja tarifnih kupaca el. energijom. Zbog niskih cijena, naročito za kategoriju
domaćinstva, elektroprivreda i dalje ne gubi značajno svoj tržišni dio, jer se kupci i dalje dominantno snabdijevaju od
elektroprivrede. S obzirom na proces deregulacije, potrebno je dalje sprovoditi proces razdvajanja distribucije i
snabdijevanja. Broj kupaca el. energije u Bosni i Hercegovini iznosi ~1.5 milion, od čega je 552,6 hiljada u sklopu
„Elektroprivrede Republike Srpske“ u 2016. godini. U maloprodaji su za 2016. na nivou Bosne i Hercegovine
registrovane prve promjene snabdjevača kod 56 kupaca na distributivnoj mreži skupa sa dva kupca na prenosnoj mreži
koji su nabavili 321,77 GWh (~ 2,8%) od snabdjevača koji nemaju obavezu javnog snabdijevanja. ERS kao holding
posjeduje dozvolu za snabdijevanje i trgovinu, te je i on sam snabdijevao proizvodna preduzeća iz sastava holdinga kao
kvalifikovane kupce.
| 44
Slika 5.2.1 Struktura tržišta el. energije u Bosni i Hercegovini, uz osvrt na Republiku Srpsku, 2016. godina
Napomena: 1) Odnosi se na energiju preuzetu sa prenosne mreže u 2016

Izvor: DERK Izvještaj o radu 2016, NOSBiH, Elektroprenos Bosne i Hercegovine, RERS Izvještaj o radu 2015.
5.2.2 Instalirana snaga i proizvodnja električne energije
Posmatrajući ostvarenu prosječnu proizvodnju el. energije i prosječne bilansne veličine zemalja u regiji za period od
2010. do 2015. (Slika 5.2.2 i Slika 5.2.3), vidljivo je da zemlje koje ostvaruju bilansni suficit, između ostaloga i Bosna i
Hercegovina, uglavnom sadrže visoko učešće uglja u domaćem proizvodnom miksu. Takođe, bilansni deficit zemalja se
u prosjeku kretao od -35% za Hrvatsku, -25% za Mađarsku, -6% za Austriju i do -2% domaće potrošnje za Slovačku. Iz
navedenog su uočljiva različita strateška pozicioniranja zemalja u energetskoj trilemi. Na primjer, trenutno pozicioniranje
Srbije i Češke je 100% zadovoljenje sopstvenih potreba i ostvarenje suficita kroz proizvodni miks, koji se više bazira na
fosilnim gorivima, dok se Austrija oslanja na čišći proizvodni miks koji se većinski sastoji od proizvodnje iz
hidroelektrana i obnovljivih izvora energije, uz blago učešće uvoza električne energije. Za Bosnu i Hercegovinu, te
Republiku Srpsku je karakteristično da, osim termoelektrana, ima i solidan portfelj hidroelektrana kao, na primjer,
Hrvatska i Austrija.
| 45
Slika 5.2.2 Ostvarene bilansne veličine el. energije u Slika 5.2.3 Proizvodni miks domaće proizvodnje el. energije u
zemljama regije u TWh, prosječno za period 2010–2015. zemljama regije u TWh, prosječno za period 2010–2015.
godine godine
Napomena: 1) Bilansni suficit / deficit je razlika proizvodnje i potrošnje u zemlji 2) Za Hrvatsku je 50% proizvodnje Nuklearne elektrane
„Krško“ definisano kao uvoz
Izvor: DERK Izvještaj o poslovanju 2010 – 2015, ENTSO-E Statistical Report 2015, analiza Projektnog tima
Ostvareni bilansni suficit u Bosni i Hercegovini ima volatilan karakter zbog uticaja hidrologije, a koji nije pod uticajem
veće domaće potrošnje (Slika 5.2.4 i Slika 5.2.5). Suficit el. energije na nivou Bosne i Hercegovine kretao se od 2% u
2012. godini do 28% u 2016. godini. Potrošnja el. energije u Bosni i Hercegovini rasla je godišnje prosječno 0,8% za
period od 2010. do 2016. godine, dok se na nivou pojedine elektroprivrede potrošnja kretala pozitivnim stopama u
prosjeku od 1,6% za ERS i 1,4% za EP BIH po godinama. EP HZHB ostvarivala je negativne godišnje stope rasta
potrošnje el. energije od -2,5%, dok je JP „Komunalno Brčko“ imalo blagi pad potrošnje el. energije od prosječno -0,4%
godišnje. Na nivou Bosne i Hercegovine je u 2016. ostvaren istorijski maksimum domaće potrošnje koji je iznosio 12,9
TWh. Najveći broj potrošača el. energije za 2016. godinu je u sklopu EP BIH s ~5 TWh, zatim ERS ~4 TWh, EP HZHB
2,9 TWh, te, na kraju, JP „Komunalnog Brčko“ od 0,3 TWh. Potrošače iz Republike Srpske dominantno snabdijevaju
privredna društva iz sastava ERS. Takođe, u 2016. godini zabilježeni su i ostali potrošači koji se nisu snabdijevali od
pružalaca univerzalne usluge, već putem ostalih snabdjevača u iznosu od ~322 GWh, odnosno 2,8% od ukupno
preuzete energije krajnjih kupaca u Bosni i Hercegovini.
| 46
Slika 5.2.4 Ostvarene bilansne veličine za el. energiju u Slika 5.2.5 Potrošnja el. energije u Bosni i Hercegovini, po
Bosni i Hercegovini u TWh, 2010–2016. godine područjima, u TWh, 2010–2016. godine
Napomena. Bilansni suficit je razlika proizvodnje i potrošnje u Izvor: DERK Izvještaj o poslovanju 2010 – 2016, analiza Projektnog
zemlji tima
Izvor: DERK Izvještaj o poslovanju 2010 – 2016, analiza
Projektnog tima
U periodu od 2010. do 2016. godine, u Bosni i Hercegovini su termoelektrane na ugalj u prosjeku imale učešće od
~60% u ukupnoj proizvodnji el. energije. Hidroelektrane su, u zavosnosti od hidrologije, imale učešće ~32% do 49%,
dok je u prosjeku njihovo učešće iznosilo ~38% (Slika 5.2.6). Najveću proizvodnju ostvarila je EP BIH u iznosu od 6,6
TWh do 7,6 TWh, zatim ERS od 5,1 TWh do 6,4 TWh, a najmanje učešće EP HZHB od 1,2 TWh do 2,6 TWh
proizvodnje el. energije u analiziranom periodu. U 2016. godini na tržištu su djelovali ostali subjekti izvan domena
elektroprivreda – TE „Stanari“ u sklopu Republike Srpske (1.565 GWh), hidroelektrane (35 GWh), te male i ostale
elektrane (307 GWh) na području Bosne i Hercegovine (Slika 5.2.7).
| 47
Slika 5.2.6 Proizvodnja električne energije u Bosni i Slika 5.2.7 Proizvodnja električne energije u Bosni i
Hercegovini, po izvoru u TWh, 2010–2016. godine Hercegovini, po subjektima u TWh, 2010–2016. godine
Izvor: DERK Izvještaj o radu 2014, 2015. i 2016. godina, analiza Napomena: 1) Pod kategoriju ostali subjekti u 2016. spadaju TE
Projektnog tima „Stanari“ (1.565 GWh), hidroelektrane (35 GWh) i male elektrane
izvan domena elektroprivreda (307 GWh)
Izvor: DERK Izvještaj o radu 2014, 2015. i 2016. godina, analiza
Projektnog tima
Struktura instaliranih kapaciteta proizvodnje el. energije nije doživjela značajne promjene u periodu od 2010. do 2016.
godine, osim ulaska TE „Stanari“, a to je glavni razlog porasta suficita el. energije u 2016. godini na nivou Bosne i
Hercegovine i Republike Srspke. Međutim, svkako je došlo i do porasta broja novih objekata u domenu obnovljivih
izvora energije u sistemu podsticaja kod kojih su zabilježene pozitivne stope rasta instaliranih kapaciteta u oba entiteta.
Konkretno za Republiku Srpsku je učešće OIE instaliranih kapaciteta u sistemu podsticaja iznosilo ~4% ukupnog iznosa
uz visok porast od 14% godišnje u prosjeku, a to je značajan pomak ako se posmatraju ranije godine (Slika 5.2.8).
Slika 5.2.8 Instalirani kapaciteti u Republici Srpskoj, po izvoru u MW, 2010–2016. godine
Izvor: RERS Izvještaj o radu 2010 – 2015, DERK Izvještaj o radu 2016
Iako međusobno oba entiteta imaju vrlo slične strukture portfelja, gdje većina proizvodnje dolazi iz sektora
termoelektrana, Republika Srpska tradicionalno ostvaruje veći suficit (Slika 5.2.9). Proizvodnja TE na ugalj u 2016. za
Republiku Srpsku je iznosila 4,8 TWh (65% ukupne proizvodnje), dok je proizvodnja el. energije iz hidrosektora iznosila
2,5 TWh, tj. 34% ukupne proizvodnje. Veće učešće sektora termoelektrana u ukupnoj proizvodnji pripisuje se ulaskom
TE „Stanari“ koja je doprinijela u promjeni trendova u odnosu na ranije periode za Republiku Srpsku.
| 48
Slika 5.2.9 Proizvodnja i potrošnja el. energije u Republici Srpskoj u TWh, 2010–2016. godine
Napomena: Hidroelektrane, te male i ostale elektrane klasifikovane pod kategoriju „ostali subjekti“ u DERK Izvještaj o radu 2016, kao ni
gubici u prenosu nisu eksplicitno prikazane u podjeli na entitete, dok je Republici Srpskoj pridružena TE „Stanari“ u sklopu proizvodnje
Izvor: DERK Izvještaj o radu 2014, 2015. i 2016. godine
Pregledom proizvodnog portfelja (Tabela 5.2.1), Republika Srpska ima solidan hidropotencijal. Početkom rada TE
„Stanari“ dodatno se povećao termoportfelj, no potrebno je naglasiti kako TE „Stanari“ nema obavezu snabdijevanja
domaćih konzumenata po Ugovoru o koncesiji. Ugradnjom kontrolne opreme, predviđeni rad TE „Ugljevik“ produžio se
nakon 2035, dok ostaje otvoreno pitanje na koji način adresirati strategiju TE „Gacko“, gdje je predviđena zamjena u
2024. godini sa novim postrojenjem „Gacko 2“ ili alternativno, prestankom rada 2031. godine. Takođe, potrebno je
sagledati planiranje ostalih obnovljivih kapaciteta u budućem periodu. Dodatno, stvaranje strateškog okvira za veće
iskorišćavanje HE i OIE potencijala podrazumijeva i otklanjanje administrativnih i finansijskih barijera na nivou svih
administrativnih nivoa države.
Tabela 5.2.1 Pregled postojećih proizvodnih objekata po subjektima bez malih i ostalih elektrana u Republici Srpskoj, 2016.
godine
Napomena: Podjela električne energije za HE Dubrovnik je iznosila 78:22 Republika Srpska i Hrvatska, dok ona trenutno iznosi 50 : 50
Izvor: DERK, NOSBiH Indikativni plan proizvodnje 2017–2026, ERS, RERS
5.2.3 Veleprodajno tržište
5.2.3.1 Trenutno stanje
U segmentu prekogranične trgovine, u periodu od 2010. do 2016. godine, Bosna i Hercegovina je ostvarivala saldo u
smjeru izvoza. Iznos izvoza varirao je srazmjerno oscilaciji proizvodnje tokom navedenog perioda. U 2016. godini je
aukciju za dodjelu količina za prekogranične kapacitete sa Hrvatskom i Crnom Gorom organizovala Kancelarija za
koordinisane aukcije u JIE (SEE CAO), a aukcije sa Srbijom su organizovane između dva operatera – NOSBiH i EMS.
Najveći obim prekogranične razmjene uglavnom je realizovan sa Hrvatskom, otprilike 50% ukupne razmjene, gdje se
postizala i najviša cijena. Na primjer, u 2016. godini iznos cijene bio je 7.881 KM/MW, što je tri puta više nego prethodne
godine. Tranzit električne energije preko prenosne mreže Bosne i Hercegovine uglavnom se kreće između 2 TWh i 3
TWh godišnje, izuzev 2013. i 2014. godine kada se kretao u iznosima 1,1 TWh do 1,4 TWh (Slika 5.2.10).
| 49
Slika 5.2.10 Prekogranična trgovina električne energije po granicama, uključujući i registrovani tranzit u Bosni i Hercegovini u
TWh, 2010–2016. godine
Izvor: DERK Izvještaj o radu 2010 – 2016. godina
S obzirom na to da Bosna i Hercegovina još nema razvijenu berzu električne energije i aukcijski način nabavke,
veleprodaja se vrši isključivo kroz bilateralne ugovore. Od 2016. godine uspostavljeno je balansno tržište putem
tendera, dok bi se u budućnosti trebalo preći na aukcijski način nabavke. S obzirom na razvoj berzi i važnost izvoza
unutar regije, u Bosni i Hercegovini je nužna dalja institucionalizacija veleprodaje. Susjedne zemlje poput Hrvatske,
Srbije i Bugarske su, u 2016. godini, lansirale svoje platforme za „dan unaprijed“ tržište. Cilj ovih berzi (CROPEX,
SEEPEX, IBEX) je unijeti transparentnost i likvidnost na balkansko tržište električne energije pružajući referentne cijene.
Dalji planovi berzi usmjereni su ka spajanju sa ostalim tržištima da bi se na taj način povećala likvidnost i kao posljedica
smanjile oscilacije cijena.
Glavne prednosti berze električne energije su: sigurnost naplate i transparentnost, uspostavljanje referente cijene
električne energije, povezivanje sa drugim tržištima i povećanje važnosti uloge unutardnevnog tržišta u budućnosti. U
regiji se u martu 2016. najvećim količinama trgovalo na HUPX (Mađarska) berzi kao referentnoj platformi za formiranje
cijena električne energije za regiju, te slovenačkoj BSP berzi (
Slika 5.2.11).
Slika 5.2.11 Količine na berzi za „dan unaprijed“ u GWh, 1. mart – 1. april 2016. godine
Izvor: ICIS, BSP South Pool, CROPEX, IBEX, SEEBEX
5.2.3.2 Smjernice za razvoj veleprodajnog tržišta
Kao što je već spomenuto u prethodnom poglavlju, veleprodajno tržište u Bosni i Hercegovini nije u potpunosti
institucionalizovano, već je uređeno kroz bilateralne transakcije između 27 licenciranih snabdjevača/trgovaca
(kompanija), od kojih je aktivno u 2016. godini bilo 17 subjekata (7.861,52 GWh). NOSBiH evidentira sve transakcije u
vezi sa količinama, ali ne i cijene. Od 2016. se primjenjuje balansno tržište, gdje se balansne usluge nabavljaju putem
godišnjih, mjesečnih ili dnevnih tendera. Kako bi dostigla idući nivo zrelosti i razvijenosti veleprodajnog tržišta, Bosna i
Hercegovina treba da sprovodi aukcione modele za kupovinu / prodaju električne energije, te usluge balansiranja. Radi
dalje organizacije veleprodajnog tržišta električne energije u Bosni i Hercegovini, potrebno je razmotriti da se izradi
studija s ciljem definisanja optimalnog modela dalje organizacije tržišta električne energije. Na taj način će se ostvariti
| 50
dalje unapređenje transparentnosti pri izvršavanju transakcija, kao i formiranje cijene električne energije, po uzoru na
3
dobre prakse u Evropi i u skladu sa smjernicama Energetske zajednice (Slika 5.2.12).
Slika 5.2.12 Smjernice razvoja veleprodajnog tržišta
Napomena: Radna grupa Republike Srpske u ovom trenutku ne vidi postojanje potrebe za uspostavljanje berze za električnu energiju
Izvor: DERK, WB - Electricity Auctions - An Overview of Efficient Practices, Energy Community Secretariat - WB6 Electricity Monitoring
Report, 2016, analiza Projektnog tima
5.2.4 Prenos električne energije
„Elektroprenos – Elektroprijenos Bosne i Hercegovine“ a. d. Banja Luka je kompanija, čijih je 58,89% u vlasništvu
Federacije Bosne i Hercegovine, a 41,11% u vlasništvu Republike Srpske, zadužena za prenos i sve ostale djelatnosti u
vezi sa prenosom električne energije u Bosni i Hercegovini, poput održavanja i širenja prenosnog sistema. Od 2005.
godine, NOSBiH upravlja sistemom za prenos električne energije i balansnim tržištem. Rad obaju preduzeća reguliše
DERK-a. S obzirom na trenutno stanje organizacione uređenosti, Bosna i Hercegovina bi trebalo da preuzme jedan od
standardnih evropskih modela uspostavljanja operatera prenosnog sistema. U Evropi većina zemalja koristi model sa
vlasničkim razdvajanjem (OU) ili model nezavisnog operatera prenosa (ITO) (Slika 5.2.13). Trenutno je u fazi usvajanja
novi Nacrt zakona o regulatoru električne energije i prirodnog gasa, prenosu i tržištu električne energije u Bosni i
Hercegovini, kojim bi trebalo da se, između ostaloga, definiše model uspostavljanja operatera prenosnog sistema.
Potrebno je istaći prioritete za dalje aktivnosti oko usvajanja tog zakona i njegove sprovođenja u praksi.
Slika 5.2.13 Pregled modela razdvajanja TSO-a za električnu energiju
3
Energy Community Secretariat, WB6 Electricity Monitoring Report, December 2016.
| 51
Izvor: CEER - Status Review on the Implementation of Transmission System Operators' Unbundling Provisions of the 3rd Energy
Package 2016
Prema podacima „Elektroprenosa Bosne i Hercegovine“, ukupna daljina dalekovoda iznosi 6.321 km. Prema
Dugoročnom planu razvoja prenosne mreže „Elektroprenosa Bosne i Hercegovine“ i Indikativnog plana razvoja
proizvodnje, koji je izradio NOSBiH planiraju se potrebe za novim interkonekcijama u EES Bosne i Hercegovine.
Planirana je izgradnja dva nova 400 kV dalekovoda za spajanje s hrvatskim i srpskim tržištem, nadogradnja jednog 400
kV dalekovoda, te izgradnja jednog 110 kV dalekovoda prema Republici Srbiji (Tabela 5.2.2 i Slika 5.2.14). Bitno je
napomenuti da dalje planove razvoja novih objekata u prenosnom sistemu treba razvijati prema dinamici novih
proizvodnih objekata, analizi tokova snage i kriterijuma sigurnosti, što je i bila dosadašnja praksa „Elektroprenosa Bosne
i Hercegovine“.
Tabela 5.2.2 Planirane interkonekcije prenosne mreže Bosne i Hercegovine
Puštanje u
Projekt Opis Smjer Trenutni status Komentar
rad
 Cilj projekta je povećanje
prenosnog kapaciteta unutar
Projekt Trilateralna
SRB regije te olakšanje razmjene
227 Novi DV 2x BA regionalna
1 (Bajina 2022. energije između SI i JZ dijela
CSE8 – 400 kV (Višegrad) studija Evrope
Bašta) izvodljivosti
627
 Dio Transbalkanskog
koridora (PECI projekt1)
Postignut
dogovor između  Ovaj projekt doprinosi
HOPS-a, povećanju prekograničnog
Projekt Novi DV 400
BA NOSBiH i prenosnog kapaciteta
136 kV i HR Elektroprenosa
2 pripadajuće (Banja 2022.  Integracija tržišta i OIE
CSE1 - (Lika/Brinje) Bosne i
DV polje 400 Luka) između HR i Bosne i
227 Hercegovine o
kV Hercegovine, te veća
pokretanju
inicijative prema fleksibilnost mreže
EU fondovima
 Cilj projekta je zamjena
U fazi postojećih interkonektivnih
BA razmatranja, i vodova sa 220 kV na 400 kV.
Projekt Nadogradnja HR
3 (Tuzla/ postoji potreba 2030.  Integracija tržišta i OIE
241 DV 400 kV (Đakovo)
Gradačac) za predstudiju između HR i Bosne i
izvodljivosti Hercegovine te veća
fleksibilnost mreže
Planirano na  Projekt nije uvršten na liste
osnovu projekata od značaja
Izgradnja DV BA SRB bilateralnog
4 - 2019.  Izgradnjom bi se riješili
110 kV (Srebrenica) (Ljubovija) sporazuma
Srbije i Bosne i problemi u mrežama Bosne i
Hercegovine Hercegovine i Srbije
| 52
Napomena: 1) Project of Energy Community interest – odnosi se na projekte koji se nalaze na listi za 2016. godinu, a koji su
potpomognuti od strane Evropske energetske zajednice
Izvor: ENTSO-E TYNDP 2016 Project Sheets, DERK Izvještaj o radu 2015, Elektroprenos Bosne i Hercegovine – Dugoročni plan
razvoja prenosne mreže 2017.-2026. Knjiga I, Elektroprenos Bosne i Hercegovine
Slika 5.2.14 Prikaz trenutnog stanja i planiranih interkonektivnih vodova prenosne mreže Bosne i Hercegovine sa susjednim
zemljama
Izvor: ENTSO-E TYNDP 2016 Project Sheets, DERK Izvještaj o radu 2015, Elektroprenos Bosne i Hercegovine
Gubici u prenosnoj mreži su na vrlo zadovoljavajućim nivoima, u 2016. godini su iznosili 1,77%, a to je u rangu
razvijenih evropskih elektroenergetskih sistema. U odnosu na raspoloživu energiju na prenosnoj mreži, koja je u 2016.
godini bila veća u odnosu na 2015. godinu, ostvareni su manji gubici (Slika 5.2.15 i Slika 5.2.16). Raspoloživost sistema
na osnovu neisporučene energije je u posljednje tri godine na nivou od oko 99,98%.
Slika 5.2.15 Gubici u prenosnoj mreži u %, 2014–2016. godine Slika 5.2.16 Raspoloživa energija u prenosnoj mreži u GWh,
2014–2016. godine
Izvor: Elektroprenos Bosne i Hercegovine
Za prenosnu mrežu u 2016. godini je trajanje prekida napajanja po kupcu (SAIDI) bilo 161,53 minute, a broj prekida po
kupcu (SAIFI) 1,52. SAIFI pokazatelj je u posljednje tri godinu na gotovo istom nivou, dok je SAIDI pokazatelj najveći bio
u 2014. godini, čemu su uzrok bile poplave te godine.
Slika 5.2.17 SAIFI pokazatelj na prenosnoj mreži u broju Slika 5.2.18 SAIDI pokazatelj u minutama, 2014–2016. godine
prekida po kupcu, 2014–2016. godine
| 53
Izvor: Elektroprenos Bosne i Hercegovine
Prema procjenama Dugoročnog plana razvoja prenosne mreže 2017–2026. godine, ukupna potrebna sredstva za
investiranje u razvoj prenosne mreže iznose 825,44 miliona KM (~419,8 miliona EUR). Za izgradnju novih objekata je
potrebno uložiti 206,12 miliona KM (~104,83 miliona EUR), dok će za izgradnju novih interkonektivnih vodova biti
potrebno 89,99 miliona KM (~45,77 miliona EUR). Sredstva u iznosu od 529,33 miliona KM (~269,22 miliona EUR)
namijenjena su za: uz izgradnju novih, planira se i rekonstrukcija/sanacija i proširenje postojećih objekata i dalekovoda.
Dodatno, na nivou cijele Bosne i Hercegovine planirana je i ugradnja prigušnica s ciljem rješavanja pojave visokih
napona na 400 kV i 220 kV nivoima. Dodatno, planirana je i obnova TK i SCADA sistema u dispečerskim centrima
operativnih područja.
Minimum kriterijuma koji moraju biti zadovoljeni prilikom izrade Dugoročnog plana razvoja prenosne mreže definisani su
Mrežnim kodeksom. Osim ovih opštih kriterijuma kod izrade Dugoročnog plana razvoja prenosne mreže 2017–2026.
poštovani su i drugi kriterijumi (standardni kriterijumi planiranja koji se koriste kod izrade ovakvog tipa dokumenata) koje
je definisao „Elektroprenos – Elektroprijenos BiH“, a potvrdio NOSBiH. Ovi kriterijumi se, prije svega, odnose na
izgradnju novih objekata prenosne mreže, primjenu kriterijuma sigurnosti (n-1) prilikom sprovođenja analiza tokova
snaga i naponskih prilika, te na dozvoljeno opterećenje i životni vijek pojedinačnih elemenata prenosne mreže. Prilikom
izrade poštovan je i princip planiranja koji je usvojila Skupština akcionara „Elektroprenosa – Elektroprijenosa BiH“ po
kojem se investiranje u prenosnu mrežu na području dva entiteta mora realizovati, poštujući kapital odnos u
„Elektroprenosu – Elektroprijenosu BiH“ (Federacija BiH – 58,89%; Republika Srpska – 41,11%).
Pored podataka definisanih Mrežnim kodeksom Dugoročni plan razvoja prenosne mreže 2017–2026. godine sadrži i:
analizu naponskih prilika u prenosnoj mreži na osnovu procjene istovremenog maksimalnog opterećenja prenosne
mreže koristeći kriterijum sigurnosti (n-1), analizu naponskih prilika u prenosnoj mreži na osnovu procjene istovremenog
minimalnog opterećenja prenosne mreže za normalno uklopno stanje, pregled planiranih novih interkonekcija prema
susjednim sistemima, proračun prenosnih kapaciteta uz uvažavanje dinamike izgradnje novih interkonekcija, procjenu
raspoloživih sredstava za realizaciju potrebnih investicija.
5.2.5 Distribucija i snabdijevanja
Jedan od ciljeva dokumenta je i dalje podsticanje modernizacije distributivnog sistema u Republici Srpskoj, te je u tom
kontekstu potrebno nastaviti usklađivati regulatorni i zakonski okvir. Strateški okvir daljeg razvoja bazira se na četiri
glavne smjernice:
1. Usklađenje sa EU direktivama i energetskim paketima,
2. Unapređenje regulatornih mehanizama s ciljem podsticanja efikasnosti i kvaliteta, kao i odnosa prema tržišnim
učesnicima,
3. Smanjivanje gubitaka u mreži i povećanje kvaliteta snabdijevanja,
4. Fleksibilni i tehnološki moderni ODS-ovi kao osnova za modernizaciju energetskog sektora.
5.2.5.1 Pregled statusa izdvajanja elektrodistributivne djelatnosti
Na nivou Republike Srpske potrebni su dalji koraci u usklađivanju tržišta električne energije sa zakonima o električnoj
energiji, te s Direktivom 2009/72/EC o zajedničkim pravilima za unutrašnje tržište električne energije. Za razliku od
ostalih elektroprivreda, ERS ima razdvojene sve djelatnosti, osim snabdijevanja koja je potpuno integrisana u
elektrodistributivni subjekat. Stoga je potrebno stvoriti zakonski okvir za početak procesa izdvajanja djelatnosti
snabdijevanja od mrežne djelatnosti (Tabela 5.2.3).
Tabela 5.2.3 Status izdvajanja elektrodistributivne djelatnosti u Republici Srpskoj
MH ERS
Tip subjekta Vertikalno integrisan
Djelatnost distribucije u okviru EP DA
Status/organizacija djelatnosti distribucije
| 54
Pravno izdvojena 
Organizaciono/funkcijsko izdvojena 
Računovodstveno izdvojena 
Izdvojeno snabdijevanje od mrežne djelatnosti X
Potrebno usklađivanje sa EU direktivama DA
1) Sami MH ERS kao holding ima dozvolu za trgovinu i snabdijevanje električnom energijom za razliku od distribucijskih preduzeća.
Dakle, holding za razliku od distributivnih preduzeća ima mogućnost snabdijevati kvalifikovane kupce.
Izvor: Radna grupa Republike Srpske, analiza Projektnog tima
5.2.5.2 Regulatorni model
Standardni regulatorni modeli za distribuciju električne energije su prihodovni ili cjenovni „cap“ model. Međutim, evropski
regulatori stavljaju sve veći fokus na razvoj i kvalitet distribucije kroz različite mehanizme u sklopu metodologije
formiranja tarifa za distributere.
Tabela 5.2.4 Indikativno poređenje ključnih karakteristika regulatornih modela
Izvor: analiza Projektnog tima, „Tariff Benchmark Study“ - European Commission 2015.
Neki od izabranih mehanizama su zahtjevi za kvalitetom od strane regulatora, te eks-post evaluacija investicija
distributera kroz komparativno poređenje, tj. „benchmark“, ili čak penalizacija suboptimalnih investicija. Dodatno, u
određenim zemljama regulator zahtijeva od distributera i dodatni fokus na unapređenje operativnog poslovanja, na
primjer u Rumuniji 50% do 70% gubitaka se prenosi na kupce, dok ostatak gubitaka snosi ODS (Tabela 5.2.4). S
obzirom na prikazane evropske prakse, u narednom periodu može se očekivati dodatno sazrijevanje regulatora i novi
pritisci na poslovanje i rezultat. U skladu sa tim, na slici niže dat je pregled budućih očekivanih promjena u metodologiji
formiranja tarifa koji će svakako stvoriti nove pritiske na operatere distributivnog sistema i tražiti njihove veće kvalitete i
efikasnosti. Ključne promjene u tarifnim metodologijama, odnosno regulisanju ODS-ova, očekuju se kroz revidiranje
investicionih odluka, revidiranje operativne efikasnosti, revidiranje stope povrata, revidiranje operativnih troškova i
opravdanih distributivnih gubitaka (tehničkih i netehničkih), te uvođenje novih pokazatelja u metodologiji (
Slika 5.2.19).
Slika 5.2.19 Potencijalne promjene u metodologiji tarifiranja
| 55
5.2.5.3 Indikativni SAIFI i SAIDI pokazatelji, te gubici u distributivnoj mreži
Upoređujući distributivnu mrežu Republike Srpske sa ostalim zemljama Evrope, vidljivo je da postoji mogućnost
dodatnog unapređenja stanja u Elektroprivredi Republike Srpske, naročito u segmentu upravljanja kvalitetom
snabdijevanja, te smanjenju distributivnih gubitaka u pojedinim područjima i uvođenju „pametnih“ mreža.
Slika 5.2.20 Indikativni SAIDI i SAIFI pokazatelji
Napomena: Pokazatelji za elektroprivrede EP BIH, EP HZHB i ERS su za 2015. godinu, za EDB su za 2012, dok su za ostale zemlje
za 2013. godinu
Izvor: CEER Benchmarking Report 5.2 on the Continuity of Electricity Supply, South East European Distribution System Operators
Benchmarking Study, FERK Izvještaj o radu 2015, RERS Izvještaj o radu 2015, podaci dostavljeni od strane Brčko Distrikta Bosne i
Hercegovine
Pouzdanost napajanja je jedan od elemenata kvaliteta snabdijevanja. Dva najčešća pokazatelja koja se koriste za
procjenu pouzdanosti napajanja elektroenergetskog subjekta su SAIDI (engl. System Average Interruption Duration
Index) i SAIFI (engl. System Average Interruption Frequency). SAIDI označava prosječno trajanje prekida napajanja po
kupcu na nivou sistema tokom godine i izražava se u minutama ili satima po kupcu. SAIFI označava prosječan broj
prekida napajanja po kupcu u toku godine, a izražava se kao broj prekida po kupcu. Za ERS i ostale uporedne
elektroprivrede, iz drugih zemalja prikupljeni su podaci za SAIDI i SAIFI pokazatelje za sve naponske nivoe distributivne
mreže, te su u obzir uzeti i planirani i neplanirani prekidi.
Za ERS je u 2015. godini prosječno trajanje prekida napajanja po kupcu (SAIDI) bilo 2.554,2 minute, a broj prekida po
kupcu (SAIFI) 35,8. Upoređujući pokazatelje sa zemljama u regiji i ostatku Evrope, Republika Srpska ima znatno veće
iznose za SAIDI i SAIFI pokazatelje, te postoji velik prostor za poboljšanje (Slika 5.2.20).
Osim broja i trajanja prekida, analizirani su i gubici električne energije u distributivnoj mreži za sve naponske nivoe. Nivo
gubitaka ERS-a u 2010. godini bio je 16,5% a do 2015. godine taj iznosi smanjio se na 11,7%, a to je značajan pomak.
Uzimajući u obzir sve elektroprivrede u Bosni i Hercegovini, u 2015. godini prosjek gubitaka električne energije u
| 56
distributivnoj mreži iznosio je 10%. Uprkos pozitivnom trendu smanjivanja gubitaka, Bosna i Hercegovina (i Republika
Srpska) i dalje ostvaruju značajne gubitke u svojoj mreži u odnosu na ostale zemlje Evrope. Iako su precizni kvantitativni
ciljevi i dinamika dio akcionih planova, prijedlog je da se kroz ovaj dokument definiše ambicija smanjenja distributivnih
gubitaka na 9,5% do 2020. godine, te na 6,5% do 2035. godine. Ključni mehanizmi za ostvarivanje tih ciljevi su sljedeći:
 rekonstrukcija postojeće mreže, modernizacija starih transformatora i tipizacija,
 optimizacija dizajna nove mreže i prelazak na 20 kV naponski nivo,
 primjena savremenih sistema mjerenja energije (AMR) i automatizacija mreža,
 smanjenje komercijalnih (netehničkih) gubitaka.
Slika 5.2.21 Poređenje distributivnih gubitaka u Bosni i Hercegovini s ostalim zemljama, 2015. godina
Izvor: EPS godišnji izvještaj 2015, EP BIH, EP HZHB, Eurostat
5.2.5.4 Transformacija operatera distributivnog sistema
U srednjem roku potrebno je staviti naglasak na razvoj moderne infrastrukture i uvođenje novih tehnologija kod
operatera distributivnog sistema.
Iako se danas intenziviraju aktivnosti spajanja „distribuisane proizvodnje i energije“ na mrežu, ODS-ovi u svojoj strukturi
dominantno imaju tzv. naslijeđenu mrežu. Prema investicionim pokazateljima, osnovne aktivnosti ODS-ova su
održavanje, rekonstrukcija i zamjena postojeće infrastrukture da bi se ostvarila što bolja pouzdanost. U toj fazi, ODS-ovi
su organizaciono i dalje relativno specijalizovani prema tipovima/elementima fizičke imovine. Upravljački, glavnu
aktivnost predstavlja proces investicionog planiranja, odnosno budžetiranja, bez sveobuhvatne strategije i filozofije
upravljanja imovinom (engl. asset management). U toj, prvoj fazi, pouzdanost je ključan indikator uspješnosti i ključni
kriterijum investicionih odluka, a efikasnost sistema i agilnost procesa sekundarni.
Druga faza razvoja ODS-ova je faza u koju sada ulazi ODS Republike Srpske. Intenziviraju se aktivnosti digitalizacije
infrastrukture, tehničke i IT integracije, te prilagođavanja terenskih aktivnosti i procesa, primarno u domenu održavanja,
kvarova i upravljanja mrežom (engl. dispatching). U ovoj fazi se intenziviraju aktivnosti integracije izvora distribuisane
energije, a to zahtijeva prilagođavanje organizacije, procesa i odnosa sa ključnim učesnicima na tržištu. Prilagođavanje
organizacije ponovno je jasno vidljivo u najvećem i radno intenzivnom segmentu održavanja i kvarova, gdje se mijenja
pristup organizaciji rada, te kroz uvođenje osnovnih IT rješenja za ODS kompanije paralelno postiže veća efikasnost
rada uz veći kvalitet snabdijevanja. S druge strane, sve veći fokus stavlja se na izgradnju moderne funkcije upravljanja
imovinom koja ima zadatak efikasno alocirati investicione budžete, te planirati razvoj mreže. Takve aktivnosti moguće su
jedino uz stalno i strukturirano prikupljanje i obradu podataka o mreži, te njihovu obradu kroz standardna IT rješenja za
upravljanje imovinom. Ulaganja u tehnologiju, u ovoj fazi, dovode do bržih i većih povrata na investiciju, budući da se
paradigma upravljanja mrežom suštinski mijenja – iz linearnih sistema u decentralizovane sisteme. Ipak, dinamika
sprovođenja novih tehnologija poput naprednih brojila, iako donosi operativne uštede, treba da bude planirana na način
da balansira između modernizacije cjelokupnog sistema, finansijskih mogućnosti i opravdanosti za investitora. Budući
da se i ODS mora intenzivno mijenjati u skladu sa velikom transformacijom čitavog elektroenergetskog sektora, važno je
nametnuti stav da je moderan, efikasan i kvalitetan ODS, uz operatera prenosa, kičma elektroenergetskog sistema, čija
će modernizacija u velikoj mjeri diktirati tempo modernizacije čitavog sektora.
Zatim, slijedi faza dalje evolucije i uvođenja inteligentne mreže i kontrole u stvarnom vremenu. Napredna infrastruktura
uvodi se i na niskonaponskim nivoima, a to će omogućiti puno efikasnije digitalno upravljanje mrežom sa preciznijim i
bržim izlascima na teren. Takvi alati i metode biće od sve veće važnosti za optimizaciju upravljanja mrežom, naponima i
opterećenjima. Znanja i kompetencije koje će ODS kompanije morati graditi baziraće se na snažnim IT i tehnološkim
znanjima, a moderni ODS-ovi biće potpuno spremni za omogućavanje novih poslovnih modela, te proizvoda i usluga
„iza brojila“ (Slika 5.2.22).
Slika 5.2.22 Implikacije digitalnih mreža na strateško pozicioniranje na tržištu
| 57
5.2.6 Cijene električne energije
U Republici Srpskoj, ali i čitavoj Bosni i Hercegovini, najveću cijenu električne energije plaćaju komercijalni kupci na
naponskom nivou od 0,4 kV, dok najnižu cijenu plaćaju kupci na 110 kV i 35 kV naponskom nivou. Cijene električne
energije za potrošače „Elektroprivrede Republike Srpske“ najpogodnije su u odnosu na ostale elektroprivrede (Slika
5.2.23). Nivoi cijena električne energije u Bosni i Hercegovini uopšteno su, već dugi niz godina, veoma niske u odnosu
na cijene u ostatku regije. Međutim, u zadnjih nekoliko godina postoji tendencija blagog porasta cijena, dok cijene
4
električne energije u široj regiji bilježe blagi pad.
Slika 5.2.23 Prosječna cijena električne energije u elektroprivredama u EUR/MWh, 2016. godina
4
Шира регија односи се на сљедеће земље: Аустрија, Словачка, Мађарска, Чешка, Словенија, Хрватска и Србија.
| 58
Napomena: Cijene su izražene bez PDV-a
Izvor: DERK Izvještaj o radu 2016.
Cijene električne energije bez PDV-a i poreza za industriju su 2016. godine u Bosni i Hercegovini iznosile 61 EUR/MWh,
te nije bilo značajnih promjena u odnosu na prijašnje godine. Za poređenje, 2010. godine prosječna cijena električne
energije u regiji bila je 106 EUR/MWh, a 2016. godine 85 EUR/MWh, što su znatno veći iznosi od cijena u Bosni i
Hercegovini. Ukoliko se cijene električne energije preračunaju prema kriterijumu pariteta kupovne moći (eng. PPP –
Power Purchase Parity), tj. životnog standarda pojedine zemlje, vidljivo je kako postoji svojevrsno konvergiranje i
smanjenje jaza cijena između Bosne i Hercegovine i regije (Slika 5.2.24).
Slika 5.2.24 Cijene električne energije za industriju u široj Slika 5.2.25 Cijene električne energije za domaćinstva u široj
regiji, bez PDV-a i nameta u PPP i EUR/MWh, 2010–2016. regiji, ukupna cijena u PPP i EUR/MWh, 2010–2016.
godine godine
Napomena: Za industriju je uzeta kategorija kupaca IC: 500 Napomena: Za domaćinstva je uzeta kategorija kupaca DC: 2.500
MWh < potrošnja < 2.000 MWh kWh < potrošnja < 5.000 kWh
Izvor: Eurostat, analiza Projektnog tima Izvor: Eurostat, analiza Projektnog tima
Cijene električne energije za domaćinstva su, takođe, niže od prosjeka regije. Od 2010. godine se cijena električne
energije kretala između 74 i 84 EUR/MWh, s time da je cijena u 2016. godine imala najviši iznos od 84 EUR/MWh. Za
taj isti period, prosječna cijena električne energije za domaćinstva u regiji iznosila je 138 EUR/MWh. Gledajući cijene
prema paritetu kupovne moći, vidljiv je blagi uzlazni trend za Bosnu i Hercegovinu, dok je za regiju bio karakterističan
blagi pad. Međutim, cijene u Bosni i Hercegovini su i dalje na vrlo niskim nivoima (Slika 5.2.25).
Posmatrajući cijene za 2016. godinu po pojedinim zemljama, industrijski potrošači imaju cijene koje su u rangu s
prosjekom šire regije, dok su cijene za domaćinstva u Bosni i Hercegovini niže od prosjeka za 11%, gdje je samo Srbija
imala niže cijene od Bosne i Hercegovine (Slika 5.2.26 i Slika 5.2.27). U narednom periodu potrebno je raditi na stalnom
unapređenju efikasnosti proizvodnih objekata i konkurentnosti cijena proizvodnog miksa na liberalizovanom tržištu.
Slika 5.2.26 Cijene električne energije za industriju u široj Slika 5.2.27 Cijene električne energije za domaćinstva u široj
regiji, bez PDV-a i nameta u PPP i EUR/MWh, 2016. godina regiji, ukupna cijena u PPP i EUR/MWh, 2016. godina
| 59
Napomena: Za industriju je uzeta kategorija kupaca IC: 500 MWh Napomena: Za domaćinstva je uzeta kategorija kupaca DC: 2.500
< potrošnja < 2.000 MWh kWh < potrošnja < 5.000 kWh
Izvor: Eurostat, analiza Projektnog tima Izvor: Eurostat, analiza Projektnog tima
5.2.7 Indikativni scenariji razvoja proizvodnog miksa Republike Srpske
5.2.7.1 Strateški okvir za razvoj proizvodnog miksa
Strateški okvir razvoja proizvodnog miksa Republike Srpske bazira se na četiri osnovna elementa; vizija i prioriteti
Republike Srpske, EU regulativa i agenda dekarbonizacije, kretanja potrošnje električne energije, te razvoj regionalnog
okruženja. Na osnovu razrade ključnih faktora i iteracija sa Radnom grupom Republike Srpske, stvoren je okvir unutar
kojeg su razrađivani indikativni scenariji razvoja proizvodnog miksa električne energije na nivou Republike Srpske (Slika
5.2.28). U samoj izradi scenarija koristio se kriterijum najnižeg troška proizvodnje električne energije.
Slika 5.2.28 Strateške smjernice
Ulazni faktori Razrada Strateške smjernice
1 • Strateški prioriteti, balans i dinamika

Vizija i između čiste energije, cjenovne
prioriteti prihvatljivosti te sigurnosti nabavke
• Dinamika i struktura OIE
2 • Popis ključnih projekata

• OIE ciljevi u ukupnoj potrošnji • Godine komisije i
EU agenda • Naknade za podsticanje OIE Spektar dekomisije
dekarbonizacije • Smanjenje SO2, NOx, i čvrstih indikativnih • Indikativni OPEX i CAPEX
/ regulativa čestica prema NERP-u scenarija • Indikativna prosječna cijena
• Smanjenje CO2 emisija prema INDC razvoja proizvodnog miksa
proizvodnog • Analiza suficita/deficita
miksa RS • Potrošnja uglja
3 • Potražnja energ. sektora, industrije • Doprinos emisijama gasova
Potrošnja i čestica na BIH nivou
domaćinstva i ostalih sektora za
električne
električnom energijom te uticaj
energije Razrada:
energetske efikasnosti
• smjernice Radne grupe
• Smjernice elektroprivreda i
4 razvojni planovi
• Tehnički kapacitet prenosne mreže
• NOSBiH Indikativan plan
Regionalno • Cijena el. energije u regiji • WB / IFC – „LOCE” kriteriumj
okruženje • Cijena energenatai uglja • Analiza Projektnog tima
• Izvozni potencijali i potrebe regije • …
5.2.7.2 Vizija i prioriteti
Strategiju razvoja proizvodnog miksa Republike Srpske treba adekvatno pozicionirati u okviru ključnih strateških ciljeva
energetske trileme, tj. sigurnosti snabdijevanja, cjenovne prihvatljivost ili održivosti (dekarbonizacije).
U kontekstu sigurnosti snabdijevanja, istorijski podaci ukazuju da Republika Srpska već niz godina ostvaruje bilansni
suficit električne energije, pa samim time ima i visoku sigurnost snabdijevanja. Sigurnost snabdijevanja neće biti
narušena ni ako u narednom periodu dođe do nešto nižih stopa rasta proizvodnje u odnosu na potrošnju električne
energije.
| 60
Slika 5.2.29 Ilustrativan prikaz Republike Srpske u sklopu energetske trileme danas

Iako je zadržavanje suficita proizvodnje električne energije jasna strateška odrednica energetskog sektora Republike
Srpske, a sigurnost snabdijevanja najizraženija karakteristika današnjeg proizvodnog portfelja, u narednom periodu
potrebno je i ostale komponente, poput konkurentnosti i održivosti prirodnih resursa, staviti u veći balans.
Proizvodni miks Republike Srpske u ovom periodu je relativno cjenovno konkurentan u poređenju sa okruženjem,
uprkos padu veleprodajnih cijena u zadnjih nekoliko godina (dalji trendovi i dinamika neizvjesni). Međutim, za budući
period izuzetno je važno uzeti u obzir sve očekivane pritiske na cjenovnu konkurentnost poput: niske konkurentne
proizvodne cijene uglja, troškova naknada za CO2 koji će imati i dalju tendenciju rasta, naknade za OIE, usporavanje
potrošnje električne energije i potencijalni scenario agresivnije izgradnje većih proizvodnih (termo) kapaciteta. Uz sve
navedeno, zadržavanje današnjih nivoa prosječne proizvodne cijene u srednjem roku smatraće se dobrim rezultatom.
Iz svega navedenog, javlja se potreba za opreznijim donošenjem odluka o pokretanju velikih kapitalnih investicija. Iako
bi one neminovno dovele do snažnijeg suficita, stvorile bi i rizik dugoročno niže konkurentnosti sistema. Iz tog razloga je
potrebno buduće velike investicione odluke posmatrati i kroz prizmu upravljanja rizicima. Pristup izbora potrebnih i
isplativih investicija treba imati za cilj omogućavanje suficita proizvodnje električne energije za domaće potrošače, čak
potencijalno i u nešto manjem obimu nego danas, te istovremeno uz što manje narušavanje današnje konkurentnosti
cijene proizvodnog miksa. Pritom je neophodno staviti i značajan fokus na unapređenje poslovanja rudnika koji djeluju u
sklopu termoelektrana.
Konzervativniji pristup velikim investicijama ekonomije zapadne Evrope usvojile su prije nekoliko godina, prolazeći
negativna iskustva prijevremenih dekomisija ili konzervacije elektrana i otpisa dugova nekonkurentnog dijela portfelja. S
druge strane, jasan je trend sve većeg broja manjih projekata, pogotovo u segmentu OIE, odnosno sistema podsticaja
koji dovode do većeg doprinosa manjeg i srednjeg preduzetništva u ukupnoj ekonomskoj aktivnosti.
Osim domaće proizvodnje električne energije, sigurnosti snabdijevanja pozitivno doprinosi i jasan trend integracije
energetskih tržišta, stoga je važno, uz fizičku integraciju stalno ulagati u znanja i kompetencije trgovanja električnom
energijom.
Današnji proizvodni miks u Republici Srpskoj ima obavezu ali i potencijal za unapređenje u kontekstu lokalnih emisija i
čestica, te Republika Srpska, kao i čitava Bosna i Hercegovina, ide u smjeru povećanja OIE i smanjenju emisija iz
termoelektrana. Prelazak na čišću energiju zahtijeva stvaranje strateškog okvira za snažnije iskorišćavanje
hidropotencijala i ostalih obnovljivih potencijala, te investiranja u novu tehnologiju.
Tabela 5.2.5 Ilustrativna vizija strateških ciljeva u Republici Srpskoj
Ciljevi energetske politike do 2035. u Republici

Strateški prioriteti Implikacije Srpskoj
Danas Cilj
Pokrivanje domaće potrošnje

Sigurnost
snabdijevanja
Suficit
| 61
Učešće OIE-a u ukupnoj
proizvodnji
Čišća energija
(dekarbonizacija)
Stepen zagađenja iz TE
Cjenovna
Cijena proizvodnog miksa
konkurentnost
Ekonomska Učešće malog i srednjeg

diversifikacija preduzetništva
Nisko Visoko (Relativni odnosi)

5.2.7.3 EU agenda dekarbonizacije
Evropska unija donijela je Energetsku strategiju do 2020. godine, prema kojoj se od država članica i onih koje žele to
postati kao što je Bosna i Hercegovina,
Hercegovina a samim time i Republika Srpska, očekuje smanjenje emisije gasova staklene
bašte za najmanje 20%, povećanje učešća OIE-a na najmanje 20% potrošnje i postizanje ušteda energije od minimalno
20%. Za period nakon 2020, Evropa nastavlja još jačim intenzitetom stimulisati politiku dekarbonizacije i energetske
efikasnosti. Nadalje, EU je u aprilu 2017. odobrila dodatne strože standarde smanjenja lokalnih emisija za
5
termoelektrane pod nazivom LCP BREF , čime će da se stvore dodatni pritisci kod donošenja odluka vezanih za
izgradnju novih TE postrojenja.
Tabela 5.2.6 Ciljevi Bosne i Hercegovine prema EU ciljevima do 2020. i 2030. godine
Napomena: 1) Savjet ministara Bosne i Hercegovine je na 37. sjednici, održanoj 30. decembra 2015. godine
godine, razmatrao i usvojio
Nacionalni plan smanjenja emisija za Bosnu i Hercegovinu (NERP BIH), 2). U skladu s Ugovorom o osnivanju EZ, Ministarski savjet j,
18. okotobra 2012. godine, usvojio Odluku o implementaciji Direktive 2009/28 o proizvodnji električne energije iz OIE-a.
Izvor: European Commission - BIH Progress Report 2014, World Bank - Rebalancing BIH, Systematic Country Diagnostic 2015 2015,
Akcioni plan za korišćenje obnovljive energije u BIH 2016, Ministarstvo spoljne politike i ekonomskih odnosa
odnosa, USAID – Nacionalni plan
smanjenja emisija za BIH 2015, World Bank - Energy Efficiency Project 2014
U prethodnoj tabeli (Tabela 5.2.6) prikazani su planovi na državnom nivou. Kada se govori o energetskoj efikasnosti,
Republika Srpska je 2013. godine usvojila Akcioni plan energetske efikasnosti do 2018. godine
godine, a trenutno je u pripremi
novi Akcioni plan koji se radi u skladu sa novom Direktivom o energetskoj efikasnosti. U Republici Srpskoj je određen cilj
ostvarenja ušteda od 9% do 2018. godine,
godine odnosno 3,77 PJ.
5
ЕУ је 28. априла 2017. одобрила нове ажуриране строже стандарде под називом LCP BREF за смањење емисија (SO2, прашине, NOx, HCl, HF и
Hg), а за које се очекује да ступе на снагу крајем 2017. године.
године
| 62
U maju 2014. godine, Republika Srpska je usvojila Akcioni plan za korišćenje obnovljivih izvora, te se njime obavezala
da do 2018. godine postigne učešće OIE-a od 48%, o čemu će detaljnije biti riječi u poglavlju koje se bavi obnovljivim
izvorima energije.
Nadalje, Republika Srpska se obavezala smanjiti emisije SO2 za 94% do 2028. godine, u odnosu na 2014. godinu. Za
isti taj period, potrebno je smanjiti emisiju NOx gasova za 57% i čvrstih čestica za 94%. U terminima smanjenja emisija
CO2, cilj je donesen samo na nivou čitave Bosne i Hercegovine. Postoje dva scenarija za smanjenje do 2030. godine u
6
skladu sa UNFCC-ovom INDC :
1. blaži scenario prema kojem se treba dostići nivo CO2 emisija 18% iznad vrijednosti iz 1990. godine,
2. stroži scenario prema kojem se treba dostići nivo CO2 emisija 3% ispod vrijednosti iz 1990. godine, uz
međunarodnu pomoć (
3. Tabela 5.2.7).
Tabela 5.2.7 Ciljevi Republike Srpske prema EU energetskoj strategiji do 2020. godine
Smjernice Rok RepublikaSrpska
Energetska efikasnost Smanjenje do 2018. u odnosu na 2010. 9%

Učešće OIE-a u bruto finalnoj potrošnji
Učešće 2020. u odnosu na 2009. 48%
energije
94% SO2
Smanjenje SO2, NOx i čvrstih čestica Smanjenje do 2028. u odnosu na 2014. 57% NOx
94% čestice
1 18% veće/3% manje
Nivo CO2 emisija Učešće do 2030. u odnosu na 1990.
(indikativno za BIH)
Napomena: 1) Cilj je postavljen za cijelu Bosnu i Hercegovinu
Izvor: European Commission - BIH progress report 2014, World Bank - Rebalancing BIH, Systematic Country Diagnostic 2015, Akcioni
plan za korišćenje obnovljive energije u BIH 2016, Ministarstvo spoljnih politike i ekonomskih odnosa, USAID – Nacionalni plan
smanjenja emisija za Bosnu i Hercegovinu 2015, World Bank - Energy Efficiency Project 2014, UNFCC
Kako je ranije spomenuto, stepen efikasnosti elektrana i utilizacija utiču na proizvodnu cijenu električne energije.
Najveću proizvodnu cijenu u Republici Srpskoj imaju elektrane na OIE zbog dodijeljenih podsticaja, dok najnižu
proizvodnu cijenu imaju hidroelektrane (snage veće od 10 MW). Prosječna proizvodna cijena u Republici Srpskoj iznosi
36 EUR/MWh, a to je niže od prosječne cijene u Bosni i Hercegovini, te je ona konkurentna sa cijenama u regiji. Kao
referentne, uzete su cijene sa HUPX berze za prosječnu baznu i maksimalnu potrošnju, te maloprodajne cijene
7
električne energije u regiji za 2015. godinu (Slika 5.2.30).
Uzimajući u obzir obaveze za CO2 emisije, Bosna i Hercegovina u budućnosti može ući u evropski sistem trgovanja CO2
emisijama, koji je zasnovan prema Direktivi 2003/87/EZ. Ukoliko Bosna i Hercegovina uđe u sistem trgovanja, cijena
proizvodnje elektrana biće opterećena sa dodatnih 5 do 6 EUR/MWh ako se posmatraju današnje cijene emisija od ~5
EUR/t koje su trenutno na rekordnim nivoima. S obzirom na to da će se u daljem periodu smanjivati granica dopuštenih
količina emisija CO2, za očekivati je da će cijene CO2 porasti u srednjem i dugom roku. Navedene implikacije bi time
mogle smanjiti i cjenovnu konkurentnost sektora termoelektrana Republike Srpske (Slika 5.2.31).
Slika 5.2.30 Stvarna cijena proizvodnje elektrana u EUR/MWh, Slika 5.2.31 Stvarna cijena proizvodnje elektrana uz CO2
2015. godine naknade u EUR/MWh, 2015. godine
6
Intended Nationally Determined Contribution.
7
Референтна цијена за малопродају односи се на просјек за категорију купаца домаћинства ДЦ: 2.500 kWh < x < 5.000 kWh Хрватске, Србије,
Словеније, Мађарске, Аустрије, Чешке и Словачке
| 63
Napomena: Uključena i TE „Stanari“ Napomena: uključena i TE „Stanari“
Izvor: RERS Izvještaj o radu 2015, ERS Izvještaj o poslovanju Izvor: RERS Izvještaj o radu 2015, ERS Izvještaj o poslovanju
2015, ETF Stanari, IEA HUPX DAM 2015 Report, IEA, EEX 2015, ETF Stanari, IEA HUPX DAM 2015 Report, IEA, EEX
5.2.7.4 Potrošnja električne energije
Jedan od ključnih ulaznih parametara u planiranju razvoja elektroenergetskog sektora je i procjena kretanja potrošnje
električne energije.
Za potrebe procjene potrošnje električne energije, koristio se pristup i logika primijenjen u dokumentu „NOSBiH
8
indikativan plan razvoja proizvodnje, 2017–2026.“. Primijenjena metodologija definisala je koeficijent elastičnost – 0,5
između stope kretanja BDP-a i kretanja potrošnje električne energije, a to u ovom trenutku daje dovoljno kvalitetnu
podlogu za dalje analize. Ipak, budući da podaci iz EU ukazuju na smanjenje korelacije („coupling“) stope BDP-a i
potrošnje električne energije, ili čak divergencije, u narednom periodu preporučuje se da se napravi dubinska analizu i
detaljnije procjene scenarija kretanja potrošnje električne energije.
U vezi sa navedenim, za procjenu kretanja potrošnje električne energije Republike Srpske do 2035. godine, uzeta je u
9
obzir pretpostavka da stope rasta BDP-a od 3% godišnje u periodu od 2017. do 2035. godine. Uz koeficijent
elastičnosti od 0,5, to bi dovelo do prosječne godišnje stope rasta električne energije od 1,5%, u srednjem scenariju bez
uticaja mjera energetske efikasnosti. Krajnji efekt takvih stopa rasta doveo bi do apsolutnog povećanja potrošnje na
5,34 TWh u 2035. godini. Dodatno, napravljena je i procjena potrošnje električne energije sa određenim mjerama
energetske efikasnosti. Prilikom procjene potrošnje, uz energetsku efikasnost uzeta je pretpostavka smanjenja potrošnje
10
od -9% do 2035. godine, kao konzervativan minimum ostvarenja.
Slika 5.2.32 Procjena kretanja potrošnje električne energije, sa i bez EE, u TWh, 2017–2035. godine
Izvor: analiza Projektnog tima, EIU, Dun & Bradstreet, Oxford Economics, NOSBiH Indikativan plan proizvodnje 2017–2026.
5.2.7.5 Regionalno okruženje
Prilikom razvoja budućeg proizvodnog portfelja, u obzir treba uzeti i razvoj kapaciteta, rast proizvodnje u regiji, kao i
kretanja cijena na berzi. Iako realizacija dinamike kapaciteta u regiji zavisi od brojnih faktora (npr. usljed niskih cijena
investicija se zaustavlja ili prolongira, nemogućnost zatvaranja finansijske konstrukcije, pravni i ekološki aspekti i sl.),
činjenica je da ostale zemlje, takođe, imaju ambiciozne planove izgradnje kao i Republika Srpska. Na primjer, u
Mađarskoj se očekuje puštanje u rad HE Paks 2 snage 2.400MW u 2025. godini, a čiju je izgradnju odobrila Evropska
8
Корелација је базирана на основу НОСБиХ Индикативног план производње 2017–2026.
9
Претпоставка базирана на консензусу свјетских аналитичких кућа EIU, Dun&Bradstreet, Oxford Economics
10
Бројка не представља службени циљ према мјерама енергетске ефикасности, већ служи за анализу осјетљивости различитих сценарија
развоја производног микса.
| 64
komisija. Dodatno potrebno je uzeti u obzir dalju integraciju evropskog tržišta. Konkretno, povezivanje zemalja
jugoistočne Evrope podmorskim kablovima s Italijom, koji će imati uticaja na buduće veleprodajne cijene i razvoj
11
proizvodnih kapaciteta .
Nadalje, iako je teško prognozirati u kojem smjeru i kojom dinamikom će se kretati cijene električne energije na berzama
u regiji, niske cijene u zadnjih nekoliko godina predstavljaju svojevrstan rizik za budućnost i treba ih staviti u kontekst
prilikom planiranja novih kapitalno intenzivnih projekata. Snažniji rast veleprodajnih cijena svakako bi stvorio nešto
povoljniju klimu za investicije.
Slika 5.2.33 Razvoj kapaciteta u regiji i konkurentnost proizvodnog miksa u izvozu
Izvor: Platts database, analiza Projektnog tima
5.2.8 Razrada scenarija razvoja proizvodnog miksa Republike Srpske do 2035. godine
5.2.8.1 Uvod i pretpostavke
Na bazi razumijevanje konteksta, odnosno ulaznih faktora, koji značajno utiču na sadašnje i buduće investicione odluke,
dokument obrađuje nekoliko različitih scenarija, odnosno indikativnih smjerova razvoja proizvodnog miksa Republike
Srpske. Za razumijevanje koncepta, scenarije je potrebno interpretirati u skladu sa njihovim ciljevima:
1. Razradom scenarija razvoja proizvodnog miksa električne energije, cilj je prikazati spektar raznih opcija i
politika razvoja, sa pridruženim indikativnim kvalitativnim i kvantitativnim efektima (posljedicama);
2. Izbor ciljanog scenarija, kombinacije, odnosno smjera razvoja proizvodnog miksa do 2035. godine je
diskreciona odluka kreatora energetske politike na nivou entiteta Republike Srpske u skladu sa postojećim i
budućim zakonskim i regulatornim obavezama;
3. Kod razrade proizvodnih mikseva, cilj nije eksplicitno nominovati pojedine projekte, već ukazati na učešće
pojedine vrste tehnologije u proizvodnji električne energije (ugalj, gas, hidro i OIE), te moguće kvantitativne i
kvalitativne implikacije na ključne parametre i ograničenja (npr. cjenovna konkurentnost, pokrivanje domaće
potrošnje, izvozni potencijal, učešće OIE-a, itd.);
4. S obzirom na značajan uticaj termoelektrana na ugalj ili na gas na kretanje proizvodnog miksa, eksplicitno je
dat prikaz dekomisija i izgradnje termoelektrana na ugalj ili na gas prema zadnjim informacijama kao jedna od
ključnih pretpostavki za razradu scenarija (a koji se mogu u budućnosti promijeniti);
5. Kao dodatak scenarijima proizvodnog miksa, priložena je lista trenutno potencijalnih projekata sa indikativnim
tehničkim parametrima, a koji će se realizovati u skladu sa izabranim strateškim smjerom Republike Srpske.
U sklopu ovog dokumenta, obrađena su četiri indikativna scenarija razvoja proizvodnog miksa koji se međusobno
značajno razlikuju, te kogeneracioni scenario kao alternativna opcija. Cilj je pokazati razumijevanje različitih strategija i
politika razvoja proizvodnog miksa, te njihovih indikativnih posljedica. Ključni učesnici energetskog sektora Republike
Srpske bi trebalo da izaberu onaj scenario ili kombinaciju scenarija kojim se adekvatno adresira vizija energetskog
sektora, preuzete i buduće zakonske i regulatorne obaveze, te omogućava održiv i konkurentan sistem.
Detaljnije obrađeni scenariji su:
1. Scenario radnih grupa entiteta ili entitetski scenario koji se bazira na inputima Radne grupe Republike
Srpske, gdje su prilikom planiranja uvaženi i postojeći dokumenti i odnosi sa sadašnjim i potencijalnim
investitorima, te ostalim učesnicima. Budući da scenario predviđa preko 100% izvoza suficita proizvedene
energije, napravljen je i podscenario kojim je uzeta pretpostavka limita na izvoz električne energije u iznosu od
70% iznad domaće potrošnje za sektor termoelektrana (isključujući TE „Stanari“ koja proizvodi godišnje 2 TWh)
sa prvenstvom ulaska hidropostrojenja i ostalih OIE postrojenja u EES. Navedeni limit predstavlja hipotetsku
11
Према документу „SEE Electricity market Perspectives until 2030. – Assessing the impact of Regional Connecitons to Italy“ предвиђена су три
сценарија којима се оцјењују могућности преносне мреже југоисточне Европе да поднесе разне интензитете производње, иднетификују могућа
загушења мреже и предлажу могућа побољшања мреже.
| 65
situaciju gdje se višak električne energije ne može u potpunosti konkurentno izvesti, zbog čega se donosi
odluka djelimičnog smanjenja proizvodnih aktivnosti;
2. Drugi scenario bazira se na Indikativnom planu (IP) 2017–2026. uz projekciju do 2035. godine, te predstavlja
okvir razvoja proizvodnog miksa prema nominacijama raznih projekata koji su konsolidovani u NOSBiH
izvještaju. Ključni cilj ovog scenarija je razumjeti implikacije na ključne parametre sistema kada bi se
realizovale sve investicione odluke nominovane od elektroprivreda prema NOSBiH;
3.
4. Troškovno optimizovani (IP) scenario bazira se na filozofiji razvoja proizvodnog miksa u skladu sa
indikativnim planom NOSBiH. Međutim, uz određene korekcije, primarno u domenu instalirane snage (npr.
Ugljevik 3 na 300 MW) i godine puštanja u pogon i/ili dekomisije većih projekata;
5. Blaži obnovljivi scenario podstiče veće učešće obnovljivih izvora energije uz podsticanje mjera energetske
efikasnosti kao alternativa ostalim scenarijima, koji se tradicionalno zasnivaju na većem učešću sektora
termoelektrana. Iako ovaj scenario predstavlja najintenzivniji zaokret u filozofiji planiranja proizvodnog miksa, i
dalje se u dobroj mjeri naslanja na ugalj kao danas dominantan prirodni resurs u proizvodnji električne energije,
imajući u vidu kompleksnost sprovođenja procesa potpune dekarbonizacije.
Obrađeni scenariji razvoja proizvodnog miksa rezultat su saradnje Radne grupe Republike Srpske, analiza Projektnog
tima i, djelimično, rezultata studije Svjetske banke, „BIH-Power Sector Note“ iz 2017. godine. Studija Svjetske banke
rađena je prema metodologiji i kriterijumu troškovne konkurentnosti proizvodnih tehnologija tokom životnog ciklusa
(engl. LCOE – Levelized Cost of Electricity) u saradnji sa ključnim učesnicima energetskog sektora Bosne i
Hercegovine.
Ključni parametri korišćeni prema studiji Svjetske banke odnose se na godine puštanja u rad i dekomisija najznačajnijih
elektrana, te se oslanjaju na ostale ulazne parametre poput cijene goriva, procjene potrebnih kapitalnih ulaganja za
nove projekte, operativne troškove rada elektrana i efikasnost itd. Potrebno je napomenuti da je u pretpostavkama
hidrologija planirana konzervativno, te da su pretpostavke pojedinačnih operativnih i kapitalnih troškova, posebno za
OIE projekte, rađene na bazi podataka elektroprivreda u Bosni i Hercegovini, ali i svjetskih „benchmark“ podataka. Iz tog
razloga postoji mogućnost da su iskazani troškovi izgradnje i rada elektrana za obnovljive izvore energije niži u odnosu
na stvarne današnje troškove i iskustva elektroprivreda u Bosni i Hercegovini. Međutim, s druge strane, daju okvir
troškovne strukture kod efikasnog planiranja i sprovođenja investicije, te operativnog upravljanja rada elektrane,
dominantno kroz troškove održavanja i proizvodnje (engl. O&M).
12
Plan puštanja u rad objekata OIE za Scenario radnih grupa entiteta baziran je prema inputima Radne grupe Republike
Srpske i analize Projektnog tima za sve vrste tehnologija. U ostalim scenarijima projekcije za VE oslanjaju se na
preporuke iz „BIH-Power Sector Note“ dokumenta, dok se ostale vrste tehnologija oslanjaju na ulazne parametre Radne
grupe Republike Srpske i Projektnog tima.
Budući da su prikazane opcije razvoja proizvodnog miksa okvirne, te predstavljaju razne smjerove razvoja, predlaže se
u idućem koraku detaljnija razrada scenarija razvoja proizvodnog miksa Republike Srpske, koja će, uz kriterijum
troškovne konkurentnosti, snažnije uključiti i dodatne kriterijume poput socijalnog aspekta, različitih kretanja cijena
električne energije i kapaciteta u regiji, strategiji razvoja OIE u sistemu podsticaja, efekata kogeneracije na efikasnost
pogona itd. Upravo bi efekti kogeneracije mogli dodatno povećati troškovnu (OPEX) i cjenovnu efikasnost postojećih i
budućih termoelektrana, čime bi optimalna godina njihovog puštanja u rad mogla biti i nešto ranije u odnosu na
obrađene scenarije.
U nastavku je prikaz dekomisija i puštanja u rad termoelektrana na ugalj ili na gas u Republici Srpskoj, gdje TE
„Ugljevik“ u svim scenarijima radi nakon posmatranog perioda do 2035. godine, prvenstveno zbog otplate kreditne linije
za ugrađenu opremu za odsumporavanje, kao i novoizgrađena TE „Stanari“. U entitetskom scenariju dolazi do zamjene
TE „Gacko“ novim postrojenjem TE „Gacko 2“ u 2024. godini ili alternativno prestankom rada TE „Gacko“ u 2031. u
ostalim scenarijima. Dodatno, planira se ulazak nove TE „Ugljevik 3“ snage 600 MW ili 300 MW u troškovno
optimizovanom scenariju. Blaži obnovljivi scenario ne predviđa ulazak novih termoelektrana na ugalj ili na gas (Tabela
5.2.8 i Tabela 5.2.9)
Tabela 5.2.8 Dekomisija postojećih termoelektrana na ugalj ili na gas
Blaži
Snaga Scenario Troškovno
Indikativan obnovljivi
Termoelektrana radnih grupa optimizovan
(MW) plan (IP) scenario sa
entiteta IP
EE
Ugljevik 279 >2035 2035 >2035 >2035
Gacko 276 2024 2031 2031 2031
Stanari 263 >2035 >2035 >2035 >2035
Izvor: Radne grupe entiteta, World Bank - Power Sector Note 2016
Tabela 5.2.9 Puštanje u rad novih termoelektrana na ugalj ili na gas u skladu sa scenarijima
12
План производње и инсталиране снаге разрађен је у складу са Акционим планом за ОИЕ до 2020. уз пројекцију стопа раста 2020–2035. као
стратешког погледа на развој сектора у РС у складу са инпутима Радне групе РС.
| 66
Blaži
Snaga Scenario Troškovno
Indikativan obnovljivi
Termoelektrana radnih grupa optimizovan
(MW) plan (IP) scenario sa
entiteta IP
EE
2025
Ugljevik 3 600 2022 2019 -
(300 MW)
Gacko 2 350 2024 - - -
Napomena: U kontekstu projekta Ugljevik vrše se pripreme dva bloka, međutim, u daljem procesu razvoja potrebno je razmotriti
potencijalnu redukciju ciljane instalirane snage na 300 MW u skladu sa potrebama elektroenergetskog sektora Republike Srpske i na
osnovu procjene investitora za tržišni plasman proizvedene energije izvan Republike Srpske. Dodatno, pretpostavka je da će u svim
scenarijima nove termoelektrane imati ugrađenu kontrolnu opremu za lokalne emisije
Izvor: Radne grupe entiteta, World Bank - Power Sector Note 2016, analiza Projektnog tima
5.2.8.2 Kvalitativan sažetak indikativnih rezultata scenarija razvoja proizvodnog miksa Republike Srpske
U nastavku je dat popis ključnih strateških kriterijuma koji služe kao smjernice za analizu i razumijevanje scenarija
proizvodnog miksa, te presjek kvalitativnih rezultata pojedinog scenarija iz kojih je vidljivo kako scenariji proizvodnog
miksa postižu različite ciljeve, odnosno koji su njihovi uticaji (Tabela 5.2.10).
Konkretno, svi scenariji zadovoljavaju primat u snabdijevanju domaćeg potrošačkog tijela, te istodobno obezbjeđuju
izvozni potencijal Republike Srpske.
Cjenovni miks scenarija relativno je povoljan s obzirom na današnje cijene berzi, koje su na relativno niskim nivoima,
osim nešto nepovoljnijeg odnosa u entitetskom scenariju sa izvoznim limitom od 70% iznad domaće potrošnje.
U terminima smanjenja lokalnih emisija i CO2 emisija, najveće konvergiranje kriterijumu bi se ostvarilo u blago
obnovljivom scenariju, te podstakao pozitivan trend rasta učešća hidroelektrana i OIE-a u ukupnoj instaliranoj snazi.
Svi scenariji zahtijevaju određenu kompleksnost u implementaciji, a naročito se to odnosi na progresivniji scenario
radnih grupa u kojima su potrebni značajniji napori u pripremi izgradnje i finansiranja projekata, od kojih bi se većina
trebala realizovati do 2025. godine. Situacija je slična i za Indikativan plan (IP) s obzirom na to da je objektivno teško
očekivati ubrzanu realizaciju TE „Ugljevik“ velike instalirane snage od 600 MW. Blaži obnovljivi scenario zahtijeva,
takođe, određenu težinu realizacije s obzirom na to da je potrebna veća koordinacija prilikom izgradnje više projekata
hidro i OIE kapaciteta, ali isto tako i promjenu filozofije na čišću energiju, te uvažavanje socijalnog aspekta (prvenstveno
za sektor uglja). Troškovno optimizovan scenario ne zahtijeva progresivniju promjenu filozofije u kontekstu
karbonizacije, dok se izgradnja TE „Ugljevik“ svela na objektivnije okvire u vidu veličine projekta (300 MW) i dinamiku
izgradnje predviđenu 2025. godine.
Tabela 5.2.10 Kriterijum i kvalitativan sažetak scenarija razvoja proizvodnog miksa električne energije Republike Srpske
| 67
Izvor: World Bank BIH Power Sector Note 2016, radne grupe entiteta, analiza Projektnog tima
U daljem dijelu dokumenta prikazan je zaseban razvoj analiziranih scenarija gdje su detaljnije prikazani parametri
kretanja instalirane snage i proizvodnje električne energije po vrstama tehnologija, te učešće izvoza/uvoza u odnosu na
domaću potrošnju.
5.2.8.3 Scenario radnih grupa entiteta
U 2016. godini ukupna instalirana snaga kapaciteta iznosi 1.601 MW, od čega 51% čine kapaciteti na ugalj. Prema
ovom scenariju, do 2035. godine je planiran porast instalirane snage za 157%, odnosno u rad će biti pušteni novi objekti
uz dekomisije, ukupne snage od 2.519 MW. Većina objekata biće puštena u rad do 2025. godine, čija je ukupna snaga
2.705 MW, dok će ostalih 90 MW biti pušteno u periodu od 2025. do 2035. godine. Očekuje se porast učešća HE i OIE-
a u sistemu podsticaja sa 45% na 63% (Slika 5.2.34).
Slika 5.2.34 Instalirani kapacitet po tehnologiji u Republici Srpskoj u MW, 2016–2035. godine (entitetski scenario)
Za scenario radne grupe napravljene su dvije verzije scenarija:

 za proizvodnju bez izvoznog limita,
| 68
 za proizvodnju sa izvoznim limitom od 70% iznad domaće potrošnje sa prvenstvom ulaska HE i OIE u sistemu
podsticaja.
U verziji u kojoj nema izvoznog limita, novih 2.469 MW instaliranih kapaciteta bi u 2035. godini dovelo do ~100% veće
proizvodnje električne energije nego što je bila u 2016. godini. U tom bi slučaju suficit bio oko 200% potrošnje, ukoliko
se ne koriste mjere energetske efikasnosti, ili 180% sa korišćenjem mjera energetske efikasnosti. U narednim bi se
godinama zadržali slični odnosi proizvodnje iz različitih tehnologija (ugalj ~64%, hidro ~28% i OIE u sistemu podsticaja
~8%), (Slika 5.2.35).
Slika 5.2.35 Kretanje proizvodnje električne energije bez izvoznog limita u TWh, 2016–2035. godine (entitetski scenario)
Za drugu verziju scenarija, postavljen je izvozni limit na 70% iznad domaće potrošnje za TE, a prvenstvo ulaska
proizvodnje imaju hidroelektrane i ostale OIE elektrane. Bitno je napomenuti da se izvozni limit ne odnosi za TE
„Stanari“ koja proizvodi 2 TWh električne energije godišnje. U ovom slučaju bi iznos proizvodnje narastao za otprilike
50% do 2035. godine. Suficit bi tada, bez korišćenja mjera energetske efikasnosti iznosio 107%, a sa mjerama 128%
(Slika 5.2.36).
Slika 5.2.36 Kretanje proizvodnje električne energije sa izvoznim limitom u TWh, 2016–2035. godine (entitetski scenario)

5.2.8.4 Indikativni plan (IP) scenario
Prilagođen indikativni plan razvoja prema NOSBiH predviđa rast ukupnih instaliranih kapaciteta, kao i učešća obnovljivih
izvora energije. Prema planu, do 2025. godine trebalo bi da se instalira 933 MW novih kapaciteta, od kojih će većina i
dalje da bude na ugalj (TE „Ugljevik“ 600 MW). Nakon 2025. godine, očekuje se dekomisija TE „Gacko“ od 276 MW,
| 69
dok će u pogon biti pušteno 162 MW novih OIE kapaciteta koji ulaze u sistem podsticaja. U 2035. godini bi tada iznos
instaliranih kapaciteta iznosio 2.421 MW, te će se u odnosu na 2016. godinu ostvariti rast od 51%. Učešće velikih
hidroelektrana relativno će se smanjiti, sa postojećih 45% na 40%, no učešće elektrana na ostale obnovljive izvore
značajno će se povećati (Slika 5.2.37).
Slika 5.2.37 Instalirani kapaciteti po tehnologiji u MW, 2016–2035. godine (IP scenario)
Izvor: World Bank BIH - Power Sector Note 2016, NOSBiH Indikativan plan 2016 - 2027, analiza Projektnog tima
U terminima proizvodnje, predviđen je rast do 2035. godine od 53%, a to znači da bi tada iznos proizvedene električne
energije bio 11,5 TWh. Termoelektrane na ugalj bi i dalje dominirale, i u apsolutnom i relativnom porastu. Učešće
hidroelektrana i elektrana na OIE koje ulaze u sistem podsticaja bio oko 30%. Za razliku od prethodnog entitetskog
scenarija, u ovom scenariju bi suficit već u 2020. godini bio preko 100% domaće potrošnje, a do 2035. godine bi se
povećao na 117%, odnosno 139%, u zavisnosti od toga koriste li se mjere energetske efikasnosti ili ne koriste (Slika
5.2.38).
Slika 5.2.38 Kretanje proizvodnje električne energije u TWh, 2016–2035. godine (IP scenario)
Izvor: World Bank BIH - Power Sector Note 2016, analiza Projektnog tima
5.2.8.5 Troškovno optimizovani IP scenario
Prema troškovno optimizovanom IP scenariju, do 2025. godine će u pogon biti pušteno 727 MW novih instaliranih
kapaciteta, od čega će 427 MW biti kapaciteti iz HE i ostalih OIE, bez dekomisija postojećih termoelektrana. Do 2035. u
pogon će biti pušteno još 42 MW iz obnovljivih izvora energije u sistemu podsticaja, a TE „Gacko“ od 276 MW će otići u
| 70
dekomisiju. Ukupna instalirana snaga iznosila bi 2.095 MW. U odnosu na 2016. godinu, dođi će do rasta snage od 31%.
Učešće svih obnovljivih izvora će se, kao i u prethodnim scenarijima, povećati i iznosiće oko 60% (Slika 5.2.12).
Slika 5.2.39 Instalirani kapaciteti po tehnologiji u MW, 2016–2035. godine (troškovno optimizovan IP scenario)
Izvor: World Bank - Power Sector Note 2016, analiza Projektnog tima
S obzirom na porast instaliranih kapaciteta, doći će i do povećanja proizvodnje. Do 2020. bi, prema planu, proizvodnja
trebalo da bude na današnjim nivoima, dok se od 2025. očekuje povećanja na oko 10 TWh, prvenstveno zbog ulaska
nove termoelektrane „Ugljevik 3“ snage 300MW, uz blagi pad proizvodnje iz uglja nakon 2031. zbog dekomisije TE
„Gacko“. Tako se do 2035. godine može očekivati porast proizvodnje od 36% u odnosu na 2016. godinu. Ugalj će i dalje
dominirati u strukturi proizvodnje sa preko 60%. I u ovom scenariju predviđa se snažan suficit koji bi trebao da poraste
na oko 91% ako se ne koriste mjere energetske efikasnosti, odnosno na 110% ako se mjere sistematski budu
sprovodile u Republici Srpskoj (Slika 5.2.40).
Slika 5.2.40 Kretanje proizvodnje električne energije u TWh, 2016–2035. godine (troškovno optimizovan IP scenario)
| 71
5.2.8.6 Blaži obnovljivi scenario sa energetskom efikasnošću
Ovaj scenario mijenja strukturu proizvodnog portfelja u odnosu na prethodno navedene scenarije, na način da se
značajnije promovišu obnovljivi izvori energije. U skladu s tim povećaće se učešće ukupnih obnovljivih izvora energije u
ukupnim instaliranim kapacitetima. Do 2035. očekuje se povećanje instaliranih kapaciteta od 28%. Prema planu, u
pogon će biti puštene hidroelektrane ukupne instalirane snage ~470 MW i elektrane na ostale OIE čije će ukupna snaga
biti ~260 MW. Uzimajući u obzir planiranu dekomisiju TE „Gacko“ nakon 2025. godine, u 2035. će učešće svih
instaliranih obnovljivih izvora energije biti 73%, tj. 1514 MW (Slika 5.2.41).
Slika 5.2.41 Instalirani kapaciteti po tehnologiji u MW, 2016–2035. godine (blaži obnovljivi scenario sa EE)
U ovom scenariju iznos proizvodnje električne energije će u 2035. godini ostati na istom nivou kao i u 2016. godini, ali
će doći do preraspodjele strukture učešća pojedinih tehnologija. Učešće termoelektrana u ukupnoj proizvodnji, po planu,
bi trebalo da se smanji sa sadašnjih 64% na 45%, s obzirom na to da je pretpostavka blagog pada proizvodnje iz TE
„Gacko“ i na pretpostavku kako nema instaliranja kontrolne opreme za lokalne emisije. Dodatno, uz navedeno, blagi pad
sektora termoelektrana kompenzuje se izgradnjom novih hidro i drugih OIE kapaciteta nakon 2025. godine, s čime se
postepeno mijenja i proizvodna struktura i konvergira prema dekarbonizaciji elektroenergetskog sektora Republike
Srpske. Uprkos smanjenju učešća TE, obnovljivi scenario i dalje obezbjeđuje sigurnost snabdijevanja i suficit, koji je
ipak nešto niži nego u ostalim scenarijima i iznosi oko 55% domaće potrošnje uz energetsku efikasnost (Slika 5.2.42).
Iako TE „Stanari“, u skladu sa Ugovorom o koncesiji, nije obavezna plasirati električnu energiju za namirenje potreba
domaćeg potrošačkog tijela, moguća je opcija snabdijevanje i domaćeg tržišta, ali to je diskreciona odluka vlasnika i
tržišnih okolnosti.
| 72
Slika 5.2.42 Kretanje proizvodnje električne energije u TWh, 2016–2035. godine (blaži obnovljivi scenario sa EE)
5.2.8.7 Sažetak scenarija
U nastavku je dat sažetak rezultata indikativnih scenarija koji daju jasne implikacije i ključne efekte razvoja proizvodnog
miksa na strateškom nivou. Na kreatorima energetske politike Republike Srpske je odluka u kojem smjeru se želi
pozicionirati u narednih 25 godina. Bitno je da se prilikom strateškog planiranja sagledavaju sveobuhvatno svi rizici i
prednosti pojedinih smjerova i opcija za Republiku Srpsku.
Konkretno, najveća kapitalna investicija je procijenjena za entitetske scenarije i iznosi od 3,7 do 4,5 milijarde evra, dok
je za ostale scenarije iznos kapitalne investicije otprilike duplo manji. Zbog vrlo progresivnog plana ulaganja, treba
očekivati da će se najveća količina električne energije proizvesti u entitetskom scenariju uz osiguravanje izuzetno
visokog izvoznog potencijala, te prihvatljivu cijenu. Međutim, ukoliko se uzme u obzir i izvozni limit na sektor
termoelektrana, došlo bi do najveće proizvodne cijene od 45 do 50 EUR/MWh. Ostali scenariji imaju prihvatljive cijene, s
time da se najniži cjenovni raspon predviđa u troškovno optimizovanom scenariju od 38 do 42 EUR/MWh. Kao što je
već spomenuto u pojedinačnim analizama, u svim scenarijima bi se obezbijedio visoki izvozni potencijal za Republiku
Srpsku. Za sve scenarije bi se ostvario kumulativni izvoz veći od 100% domaće potrošnje, osim za obnovljivi scenario
sa izvozom od 70% do 80%. Gledajući OIE u instaliranim kapacitetima, najveće učešće OIE-a koji ulaze u sistem
podsticaja i hidrokapaciteta predviđa se za scenarije radnih grupe entiteta od 60% i obnovljivom scenariju od 55%. U
blažem obnovljivom scenariju ostvaruje se najveće učešće električne energije hidro i drugih OIE-a od 40% do 50% u
ukupnoj proizvodnji, s obzirom na to da scenario ne predviđa izgradnju novih termokapaciteta. Slična situacija je i kod
entitetskog scenarija sa izvoznim limitom, ali zbog niže utilizacije sektora termoelektrana cijena je posljedično veća. Svi
scenariji, pa čak i blago obnovljiv scenario, naglašavaju i dalje važnost uglja kao energenta u proizvodnji električne
energije. S obzirom na to da su najveća kapitalna ulaganja u sektor termoelektrana, predviđa se da će se najviše uglja
potrošiti u entitetskom scenariju bez izvoznog limita i to do 206 miliona tona uglja u posmatranom periodu. Iako se
najmanje uglja očekuje u blago obnovljivom scenariju sa procijenjenom kumulativnom potrošnjom ~100 miliona do 108
miliona tona, ugalj i dalje ima relativno važnu ulogu u proizvodnom miksu električne energije.
Oko detaljnije procjene uticaja na potrošnju uglja, vidjeti poglavlje koje se odnosi na sektor uglja u nastavku Strategije (Tabela 5.2.11).
Tabela 5.2.11 Ključni efekti scenarija razvoja proizvodnog miksa električne energije, 2016–2035. godine
Prosječna
CAPEX Kumulativni Prosječni % Prosječni % Kumulativna
proizvodna Kumulativna
interval novih izvoz kao % OIE u OIE u ukupnoj potrošnja uglja
13 cijena bez proizvodnja
objekata domaće instaliranoj proizvodnji/
CO2 (TWh) 15 (mil.tona)
(mlrd.EUR) 14 potrošnje snazi potrošnji
(EUR/MWh)
13
Односи се на процијењену укупну капиталну инвестицију нових пројеката који почињу с радом у посматраном периоду.
14
CAPEX и OPEX базирају се на основу поређења са добрим индустријским праксама.
15
Уколико је у структури извоза једнако учешће произведене електричне енергије из свих извора.
| 73
Entitetski
scenario (bez 3,7–4,5 40–44 230–280 160% – 190% 60% 35% – 40% 190–206
limita izvoza)
Entitetski
scenario (sa 3,7–4,5 45–50 180–220 100% – 120% 60% 45% – 50% 120–130
limitom izvoza)
Indikativan plan
1,5–1,8 41–45 180–220 110% – 130% 47% 30% – 40% 150–168
(IP)
Troškovno
1,5–1,8 38–42 170–210 100% – 120% 55% 33% – 40% 140–155
optimizovan IP
Blaži obnovljivi
1,1–1,3 40–45 140–170 70% – 80% 61% 44% – 50% 100–108
scenario sa EE
Izvor: World Bank - Power Sector Note 2016, Radna grupa Republike Srpske, analiza Projektnog tima
5.2.8.8 Popis potencijalnih kandidata – projekata novih objekata
U nastavku je dat popis ključnih (potencijalnih) budućih proizvodnih objekata i njihove indikativne tehničke
16
karakteristike , koje služe kao potencijalna lista planiranih većih proizvodnih objekata. Realizaciju potencijalnih novih
projekata potrebno je planirati i realizovati u skladu s Akcionim planovima, EU/EZ obavezama i dugoročnoj održivosti za
Republiku Srpsku (Tabela 5.2.12).
Tabela 5.2.12 Popis potencijalnih novih većih objekata u Republici Srpskoj
Instalirana Planska Indikativan Indikativan

# Vrsta Objekt snaga proizvodnja CAPEX period godine
(MW) (GWh/god) (mil. EUR) ulaska
1 Ugalj TE Ugljevik 3 600 4.000 850 2019-2025
2 Ugalj TE Gacko 2 350 2.000 460 2024-2025
251 + 265
3 Hidro HE Dabar 159,15 (nizvodni 177,56 2020-2022
efekti)
4 Hidro HE Nevesinje 60 100,60 97,40 2023-2028
5 Hidro HE Buk Bijela 93,52 332,30 193,42 2022-2024
6 Hidro RHE Buk Bijela 600 1.164,85 376,10 2022-2030
7 Hidro HE Foča 44,15 175,9 118,87 2024-2028
8 Hidro HE Dubrovnik 2 (RS dio) 152 159,20 84,32 2021-2030
9 Hidro HE Sutjeska 44,08 95,62 138,66 2024-2028
10 Hidro HE Paunci 43,21 166,90 125,34 2024-2028
11 Hidro HE Rogačica (RS dio) 56,64 206,71 121,63 2025-2030
12 Hidro HE Tegare (RS dio) 60,47 224,02 140,97 2025-2028
13 Hidro HE Doboj 8,39 36,8 36,42 2021-2028
14 Hidro HE Bileća 33 116,40 48,26 2021-2028
15 Hidro HE Cijevna 1 14,1 67,7 36,49 2021-2028
16 Hidro HE Cijevna 2 14,2 69,6 35,70 2021-2028
17 Hidro HE Cijevna 3 13,9 69,0 42,39 2021-2028
18 Hidro HE Cijevna 4 13,9 69,9 42,42 2021-2028
19 Hidro HE Cijevna 5 13,2 62,4 n/a 2021-2028
20 Hidro HE Cijevna 6 12,9 63,1 n/a 2021-2028
21 Hidro HE Ulog 35 100 60 2017-2020
22 Hidro HE Mrsovo 43 123 85 2017-2020
23 Hidro HE Cehotina 18 80 40 2021-2028
16
Наведени параметри могу се мијењати, те је њихова даља разрада предмет додатних техничких студија и докумената.
| 74
24 Hidro HE Kozluk (RS dio) 44,25 188 153,02 2025-2035
25 Hidro HE Drina I (RS dio) 43,85 181,85 144,89 2025-2035
26 Hidro HE Drina II (RS dio) 43,90 189,90 166,02 2025-2035
27 Hidro HE Drina III (RS dio) 50,5 234,55 215,61 2025-2035
28 Hidro HE Dubravica (RS dio) 43,61 167,74 172,46 2025-2035
29 Hidro HE Trn 21,42 89,09 72,17 2025-2035
30 Hidro HE Laktaši 21,42 92,99 103,14 2025-2035
31 Hidro HE Kosjerevo 21,42 93,05 128,93 2025-2035
32 Hidro HE Razboj 21,42 92,02 13,330 2025-2035
33 Hidro HE Dub 9 20 12 2018-2018
34 Hidro HE Bočac II 8,76 41,6 n/a n/a
35 Hidro HE Novoselija 16,4 69,98 n/a n/a
36 Vjetar VE Trusina 51 160 65 2018-2020
37 Vjetar VE Hrgud 48 126 64,29 2019-2021
38 Vjetar VE Grebak 48 110 65 2031-2035
Napomena: sve ostale vrste tehnologija u sklopu OIE-a prikazane su kao indikativni ciljevi do 2035. godine u poglavlju „Obnovljivi izvor
energije“.
5.2.8.9 Indikativna (alternativna) opcija – kogeneracioni scenario
U nastavku je data indikativna analiza i komentar na alternativan pristup postizanja snažno obnovljivog scenarija,
baziranog na ideji intenzivnog korišćenja kogeneracionih postrojenja na bio-masu (i „dual-fuel“), koja bi dominantno
zamijenila postojeće termoelektrane na ugalj. Navedeni scenario nije detaljnije razrađen po uzoru na ostale scenarije,
već je razrađen kvalitativno i kvantitativno na višem nivou. Kogeneracioni obnovljivi scenario zahtijeva vrlo kompleksnu
implementaciju i brojne uslove koji bi se trebali zadovoljiti da bi scenario bio dugoročno održiv. Cilj navedenog scenarija,
koji teži prema potpunoj dekarbonizaciji energetskog sistema, je prikazati opciju koja može biti, ako ne dominantna,
barem dio budućeg promišljanja razvoja proizvodnog miksa Republike Srpske. Postrojenja za kogeneraciju električne i
toplotne energije na bio-masu, moraju biti ekonomski konkurentna postojećim sistemima, koja kao energent koriste
ugalj. Prema Evropskoj direktivi o energetskoj efikasnosti, države moraju procijeniti potencijal kogneracije električne i
toplotne energije, daljinskog grijanja i hlađenja. Efikasna kogeneracija uslovljava da je lokacija postrojena u neposrednoj
blizini područja na kojem se konzumira proizvedena toplotna energija. Takođe, cijena izgradnje objekata mora biti
minimalna pa se nameće korišćenje postojećih toplotnih objekata. Imajući u vidu malu gustinu naseljenosti i mali broj
urbanih centara mogućnost efikasnog uvođenja kogneracije na bio-masu postoji u gradovima Banja Luka i Bijeljina. Za
navedene gradove procijenjena je potrebna količina goriva na godišnjem nivou ukoliko se izgrade postrojenja sa
električnim kapacitetom od 160 MWe i toplotnim kapacitetom od 240 MWt (Tabela 5.2.13).
Tabela 5.2.13 Potrebni tehnički parametri za optimalni portfelj termoelektrana-toplana (indikativno)
Maksimalna godišnja
Električni kapacitet Toplotni kapacitet Maksimalna potrebna
Objekat proizvodnja električne
(MWe) (MWt) količina goriva (GWhf)
energije (GWhe)
Banja Luka 160 240 1200 3000
Bijeljina 160 240 1200 3000
Ukupno 320 480 2400 6000
Izvor: Analiza Projektnog tima
U slučaju Banje Luke, projektovanje i gradnja kogeneracionog postrojenja može početi odmah, što bi obezbijedilo
ulazak u pogon krajem 2021. godine. Tokom perioda izgradnje navedenog postrojenja potrebno je izgraditi i razviti
toplotnu mrežu. Postoji mogućnost širenja mreže u gradu Banja Luka, ali i povezivanje naselja Laktaši, Čelinac i ostalih
okolnih naselja. U Bijeljini je potrebna izrada prostornih planova i razvoj transportnog sistema zbog čega je mogući
ulazak u pogon razmatranog postrojenja tek 2026. godine. Takođe, potrebno je razviti plantaže topole zbog osiguranja
snabdijevanja goriva za kogeneraciju. Najizglednije lokacije kogeneracionog postrojenja su u sklopu postojeće elektrane
Ugljevik ili u okolini Bijeljine. Tržište toplotne energije proizvedene u kogeneracionom postrojenju Bijeljina potencijalno
čine grad Bijeljina, Novi Dvorovi, Banja Dvorovi, Popovi, Janja, Ugljevik i veći privredni subjekti poput stakleničkih
proizvođača i ribnjaka.
Prema električnom i toplotnom kapacitetu postrojenja za kogeneraciju i prema veličini tržišta napravljena je procjena
očekivane proizvodnje električne i toplotne energije (Tabela 5.2.14). Uz potrošnju toplotne energije od strane fizičkih i
pravnih lica za grijanje prostorija i pripremu tople vode, toplotna energija može se koristiti za sušenje bio-mase čime joj
se povećava kvalitet i efikasnost korišćenja.
Tabela 5.2.14 Predviđena proizvodnja električne i toplotne energije
| 75
Očekivana proizvodnja Očekivana proizvodnja toplotne
Očekivana proizvodnja
Objekat komercijalne toplotne energije energije za sušenje bio-mase
električne energije (GWhe/god)
(GWht/god) (GEht/god)
Banja Luka 1100 530 192
Bijeljina 1100 400 192
Ukupno 2200 930 384
Izvor: Analiza Projektnog tima
Kogeneracioni obnovljivi scenario zamjenjuje proizvodnju električne energije i toplotne energije iz uglja proizvodnjom iz
bio-mase, koja se smatra „ugljo-neutralnim“ izvorom. Prelaskom na bio-masu kompletno se eliminišu emisije CO2
nastale zbog sagorijevanja uglja. Uz emisije zbog sagorijevanja uglja za proizvodnju energije, ujedno se eliminišu
emisije CO2 iz transportnih goriva koja se koriste u rudnicima uglja, ali se povećavaju emisije iz sagorijevanja goriva za
šumske radove i transport bio-mase. Imajući u vidu da je u slučaju bio-mase količina transportovanog materijala oko 6
puta manja ali je udaljenost transporta nešto veća, uz poboljšanu efikasnost motora sa unutrašnjim sagorijevanjem i
elektrifikaciju dijela transporta, emisije zbog sagorijevanja goriva u transportu se mogu smatrati ekvivalentnima. U
Republici Srpskoj postoji potencijal pošumljavanja oko 33.000 ha devastiranih i opustošenih zemljišta u okolini Bijeljine i
Banje Luke. Pošumljavanjem navedenih područja topolom ostvaruje se sekvestracija CO2 oko 0,7 MtCO2 /god. u periodu
od četiri godine. Tokom navedene 4 godine, prije prve sječe, ukupna sekvestracija CO2 iznosi oko 2,8 MtCO2, nakon
čega prestaje sekvestracija i bilans CO2 ostaje oko nule.
Razmatranim scenarijem ostvaruje se širenje toplotnih sistema na naselja u blizini predviđenih toplotnih sistema, čime
se uveliko zamjenjuju neefikasni individualni sistemi grijanja znatno efikasnijim toplotnim sistemima. Prelaskom s uglja
na bio-masu koja se smatra „ugljo-neutralnim izvorom“ ostvaruju se manje emisije CO2. Takođe, pošumljavanjem
opustošenih prostora povećava se sekvestracija CO2, naročito u prve četiri godine.
5.2.9 Regulatorni i institucionalni okvir
5.2.9.1 Nivo Bosne i Hercegovine
Institucije na državnom nivou imaju nadležnost nad prenosom električne energije. Prema odredbama Zakona o prenosu,
regulatoru i operateru sistema električne energije u Bosni i Hercegovini:
 Regulaciju vrši: Državna regulatorna komisija za električnu energiju,
 Vođenje sistema vrši: nezavisni operater sistema,
 Upravljanje prenosnom mrežom i sredstavima obavlja: „Elektroprenos Bosne i Hercegovine“,
 Kreiranje politike obavlja: Ministarstvo spoljne trgovine i ekonomskih odnosa.
5.2.9.1.1 Državna regulatorna komisija za električnu energiju (DERK)
DERK ima nadležnost i odgovornost nad prenosom električne energije, operacijama prenosnog sistema,
međunarodnom trgovinom električnom energijom, kao i nad pitanjem proizvodnje, distribucije i snabdijevanja kupaca
električne energije u Brčko Distriktu Bosne i Hercegovine, u skladu sa međunarodnim normama i standardima Evropske
unije. DERK, kao dokumente strateškog karaktera odobrava Indikativni plan razvoja proizvodnje i Dugoročni plan
razvoja prenosne mreže u Bosni i Hercegovini, koji se izrađuju svake godine za desetogodišnji period. Indikativni plan
informiše sadašnje i buduće korisnike elektroenergetskog sistema o potrebama i postojećim projektima izgradnje novih
proizvodnih kapaciteta. Dugoročni plan definiše potrebna pojačanja postojećih i izgradnju novih objekata prenosne
mreže, obuhvatajući i problematiku novih prekograničnih vodova.
5.2.9.1.2 Nezavisni operater sistema u Bosni i Hercegovini (NOSBiH)
Zakonom o osnivanju nezavisnog operatera sistema u Bosni i Hercegovini uspostavljen je nezavisni operater sistema u
BiH (NOSBiH), čiji su nadležnost i funkcija da upravlja sistemom prenosa električne energije u Bosni i Hercegovini u
svrhu obezbjeđivanja stalnog snabdijevanja električnom energijom po definisanim standardima kvaliteta. NOSBiH je
neprofitna kompanija u vlasništvu entiteta Republike Srpske i Fedracije Bosne i Hercegovine koja svoju djelatnost
obavlja na čitavoj teritoriji Bosne i Hercegovine.
NOSBiH je zabranjeno da se bavi na bilo koji način aktivnostima koje uključuju: proizvodnju, snabdijevanje, trgovinu ili
distribuciju električne energije, ili bilo kojom drugom aktivnosti. Rad NOSBiH reguliše DERK.
5.2.9.1.3 Elektroprenos Bosne i Hercegovine
Parlamentarna skupština Bosne i Hercegovine je u martu 2002. godine usvojila Zakon o prenosu, regulatori i operateru
sistema električne energije u Bosni i Hercegovini, s ciljem da se stvore uslovi za neograničenu i slobodnu trgovinu, te
kontinuirano snabdijevanje električnom energijom. Zakonom o osnivanju kompanije za prenos električne energije 2004.
godine u Bosni i Hercegovini uspostavljen je „Elektroprenos Bosne i Hercegovine“ a.d. Banja Luka, kompanija za prenos
električne energije. Elektroprenos je nastao prenosom sredstava, obaveza i vlasničkih prava nad imovinom
neophodnom za prenos električne energije i djelatnosti koje se odnose na prenos, iz elektroprivrednih preduzeća u
| 76
Bosni i Hercegovini. Elektroprenos ima zakonski i prirodni monopol na tržištu, a njen rad reguliše DERK. Djelatnost
Elektroprenosa je prenos električne energije i sve djelatnosti u vezi s prenosom električne energije, koje uključuju, ali se
ne ograničavaju na prenos električne energije, održavanje, izgradnju i proširenje elektroprenosne mreže u Bosni i
Hercegovini. Ciljevi definisani Zakonom o osnivanju kompanije za prenos električne energije u Bosni i Hercegovini su:
 osiguranje kontinuiranog snabdijevanja električnom energijom po definisanim standardima kvaliteta za dobrobit
građana Bosne i Hercegovine,
 podrška stvaranju tržišta električne energije u Bosni i Hercegovini,
 integracija tržišta u regionalno tržište električne energije,
 regionalne razvojne aktivnosti u vezi s energijom.
5.2.9.2 Regulativa u Republici Srpskoj
Zakonom o energetici Republike Srpske, ključnim zakonskim propisom za oblast energetike, definisane su energetske
djelatnosti. Između ostalih, energetske djelatnosti su i djelatnost proizvodnje električne energije, distribucija električne
energije, snabdijevanje električnom energijom i trgovina električnom energijom. Zakon o električnoj energiji uspostavlja
pravila za proizvodnju i distribuciju električne energije na prostoru Republike Srpske i domaće trgovine u ime Republike
Srpske. Ovim zakonom osnovana je Regulatorna komisija za energetiku Republike Srpske (RERS), u cilju regulisanja
monopolskog ponašanja i obezbjeđenja transparentnog i nediskriminacionog položaja svih učesnika na tržištu električne
energije u Republici Srpskoj. U oblasti električne energije, RERS ima sljedeća ovlašćenja:
1) nadzor i regulisanje odnosa između proizvodnje, distribucije i kupaca električne energije, uključujući i trgovce
električnom energijom,
2) propisivanje metodologije i kriterijuma za utvrđivanje korišćenja distributivne mreže i cijena snabdijevanja
nekvalifikovanih kupaca električnom energijom i metodologije za utvrđivanje naknade za priključenje na
distributivnu mrežu,
3) donošenje tarifnog sistema za prodaju električne energije i korišćenje distributivne mreže,
4) utvrđivanje tarifnih stavova za korisnike distributivnih sistema i tarifnih stavova za nekvalifikovane kupce,
5) izdavanje ili oduzimanje dozvola za proizvodnju, distribuciju i trgovinu električnom energijom,
6) donošenje opštih uslova za isporuku električne energije,
7) utvrđivanje cijena električne energije na pragu elektrane.
Energetski subjekt koji obavlja dvije ili više energetskih djelatnosti ili koji pored energetske djelatnosti obavlja i neku
drugu djelatnost koja se ne smatra energetskom djelatnošću, dužan je da izvrši razdvajanje djelatnosti u skladu sa
posebnim zakonom kojim se reguliše obavljanje te djelatnosti.
Energetski subjekti koji obavljaju djelatnost proizvodnje električne energije imaju pravo u svojim proizvodnim objektima
koristiti izvore energije koje smatraju najpovoljnijim, uz poštovanje tehničkih karakteristika i uslova zaštite životne
sredine, ugovarati isporuke i prodaju električne energije, te pristupiti prenosnoj mreži, sve u skladu sa uslovima
propisanim zakonom, propisima i u dozvoli od RERS-a. Obaveze proizvođača električne energije su da poštuju uslove iz
dozvole, posjeduju mjerni uređaj koji omogućava određivanje energije koja se predaje u odgovarajuću mrežu,
pridržavaju se pravila djelovanja na tržištu električne energije i da zadovoljavaju i poštuju propisane tehničke i pogonske
uslove, kao i uslove zaštite okoline i uticaja na životnu sredinu.
Distributivna mreža mora biti dostupna svim korisnicima na transparentan i nediskriminirajući način, u cilju nesmetanog
funkcionisanja tržišta električne energije u Republici Srpskoj. Za rad, upravljanje, održavanje i razvoj distributivnog
sistema odgovoran je operater distributivnog sistema (ODS). ODS je dužan omogućiti prenos električne energije kroz
svoju mrežu, kao i distribuciju električne energije na osnovu zahtjeva korisnika mreže. ODS ima pravo i obavezu
obavljati snabdijevanje korisnika sistema i kupaca električnom energijom na svom području djelovanja, ako je tako
utvrđeno u dozvoli za obavljanje djelatnosti. Dužan je omogućiti pristup mreži proizvođačima električne energije i
kvalifikovanim kupcima električne energije na nepristrasan način, prema principima regulisanog pristupa treće strane.
Kada proizvođač električne energije i kupac namjeravaju zaključiti ugovor o isporuci, a nisu mogli dobiti pristup mreži,
mogu izgraditi direktan vod, uz prethodno pribavljenu saglasnost RERS-a.
Snabdijevanje električnom energijom vrši se u skladu sa zakonom, opštim uslovima za isporuku električne energije,
tarifnim sistemom za prodaju električne energije i ugovorom koji zaključuju snabdjevač i kupac.
Energetske djelatnosti proizvodnje električne energije za snabdijevanje tarifnih kupaca, distribucija električne energije i
snabdijevanje tarifnih kupaca električnom energijom su od opšteg značaja i obavljaju se u okviru javne usluge.
Kvalifikovani kupac može slobodno izabrati snabdjevača električne energije. Kvalifikovani kupac i snabdjevač koga on
slobodno izabere ugovaraju količinu i cijenu električne energije. Nekvalifikovani (tarifni) kupci snabdijevaju se
električnom energijom u sistemu obaveze javne usluge snabdijevanja po cijenama iz tarifnog sistema za prodaju
električne energije. RERS određuje cijenu za javno snabdijevanje krajnjih kupaca električne energije iz kategorije
potrošnje domaćinstva i malih kupaca (tarifni stavovi), u skladu sa Zakonom o električnoj energiji i Pravilnikom o tarifnoj
metodologiji i tarifnom postupku. Proizvodnju, distribuciju i snabdijevanje električne energije u okviru javne usluge na
teritoriji Republike Srpske vrši Mješoviti holding „Elektroprivreda Republike Srpske“ a. d. Trebinje (ERS), osnovana u
skladu sa Zakonom o privrednim društvima Republike Srpske i Zakonom o javnim preduzećima Republike Srpske.
U skladu sa odredbama Zakona o električnoj energiji i Pravilnikom o snabdijevanju kvalifikovanih kupaca električnom
energijom i postupku promjene snabdjevača, u Republici Srpskoj je od 1. januara 2015. godine tržište otvoreno. Krajnji
kupci električne energije iz kategorije potrošnje domaćinstva i malih kupaca koji na tržištu nisu izabrali snabdjevača
imaju pravo na snabdijevanje električnom energijom standardnog kvaliteta po ekonomski opravdanim, lako i jasno
| 77
usporedivim i transparentnim cijenama u okviru javnog snabdijevanja. Konkurencijski savjet Bosne i Hercegovine je u
2016. godini dao Mišljenje da tržište električne energije nije otvoreno za konkurenciju. Međutim, u 2017. godini,
Konkurencijski savjet smatra da je stvoren formalno-pravni okvir za liberalizaciju tržišta, te da je tržište električne
energije otvoreno za konkurenciju u segmentu proizvodnje električne energije i snabdijevanja električnom energijom
kupaca II reda.
5.2.10 Strateške smjernice
Za period do 2035. godine potrebno je postaviti energetski okvir za razvoj sektora električne energije u Republici
Srpskoj. U nastavku su navedeni strateški prioriteti i smjernice koje se odnose na razvoj tržišta i regulative. (Tabela
5.2.15) Regulatorne preporuke odnose se na poštovanje obaveza propisanih Direktivom 2009/72/EC, a to su i osnovne
preporuke Energetske zajednice.
Tabela 5.2.15 Strateške smjernice za razvoj tržišta
Strateški prioritet Strateška smjernica

Sveobuhvatna transformacija sektora električne energije kroz
restrukturiranje ključnih subjekata i adekvatno tržišno uređenje u
skladu sa Trećim energetskim paketom i zakonom koji će biti
rezultat Zimskog paketa. Cilj je postići zrelu liberalizaciju tržišta
Restrukturiranje i transformacija koja će biti dodatan podsticaj elektroenergetskim subjektima za
elektroenergetskog sektora postizanje troškovne efikasnosti, čime će se osloboditi finansijski
resursi za investicije u nove proizvode i usluge, tehnologije, znanja
i kompetencije, kao i za cjenovnu konkurentnost. Krajnji cilj je
povećanje vrijednosti za krajnje korisnike i stvaranje nove
vrijednosti na tržištu.
Povećanje učešća obnovljivih izvora energije u instaliranoj snazi,
ukupnoj proizvodnji i potrošnji električne energije u skladu sa
Postizanje većeg učešća čišće energije preuzetim i budućim obavezama. Rast učešća OIE-a, uz doprinos
u budućem proizvodnom miksu i tradicionalnih elektroprivreda stimulisaće se i kroz buduće modele
Tržište i životna sredina
potrošnji podsticaja. Dinamiku tranzicije postaviti u okvirima mogućnosti

sprovođenja.
Sprovesti mjere smanjenja emisija zagađujućih materija i
Smanjenje emisija zagađujućih materija dostizanja graničnih vrijednosti emisija (GVE) u skladu sa
iz termoelektrana standardima EU i Akcionom planu za smanjenje emisija
Sprovesti mjere s ciljem doprinosa Bosne i Hercegovine za
Smanjenje emisija gasova staklene smanjenje emisija gasova staklene bašte u skladu s INDC
bašte iz termoelektrana ciljevima
Tržišni subjekti treba da prilagode investicione planove tržišnoj
Plan investicija i razvoja proizvodnog utakmici i okolnostima, tražiti sinergije na nivou ukupnog
portfelja kreirati u skladu sa potrebama elektroenergetskog miksa. Ambiciju cilja suficita potrebno je
sistema te ciljevima konkurentnosti uskladiti sa tržišnim rizicima, ciljem konkurentnosti i čišćom
energijom.
Nastaviti sa aktivnostima dalje izgradnje kompetencija i
transparentnosti veleprodaje kroz uspostavljanje aukcijskog načina
Dalje unapređenje tržišta veleprodaje i nabavke i balansiranja el. energije, povezivanja i harmonizacije
snabdijevanja el. Energije sistema tržišta veleprodaje sa okolnim zemljama, te dalje načine
razvoja tržišta veleprodaje.
Konkurentnost cijena električne Usmjeravanje subjekata prema tržišnim principima sa ciljem realne
energije na pragu elektrana alokacije neefikasnosti i preuzimanja mandata za unapređenje.
Usklađenje sa Trećim energetskim paketom kroz prevashodno
donošenje primarnog zakonodavstva, a kasnije i podzakonskih
Restrukturiranje i modernizacija ODS- akata i njihovo sprovođenje u praksi kako bi se što prije krenulo s
ova te pravno i funkcionalno aktivnostima razdvajanja djelatnosti distribucije i snabdijevanja.
razdvajanje djelatnosti distribucije i Dodatno, sugeriše se veći fokus na razvoj i kvalitet distribucije kroz
snabdijevanja
Regulativa
različite mehanizme u sklopu metodologije formiranja tarifa za

distributere
Deregulacija cijena električne energije Umjesto regulisanih cijena za javno snabdijevanje, potrebno je
javnih snabdjevača za kategorije preći na tržišne cijene zbog dalje liberalizacije tržišta u praksi, ali
domaćinstva, mala preduzeća i pritom socijalne kategorije zaštiti posebnim programom.
komercijalne kupca
Potrebna je izrada programa zaštite ugroženih kupaca, kojim bi se
Izrada programa zaštite ugroženih
definisale aktivnosti koje se odnose na zaštitu ugroženih kupaca
kupaca
od isključenja električne energije, kao i zaštitu kupaca u udaljenim
| 78
područjima, te Programa pomoći za plaćanja računa za socijalno
ugrožene kategorije.
5.3 Sektor uglja
5.3.1 Uvod
Sektor uglja predstavlja važan segment u sektoru energije i ekonomske strukture Bosne i Hercegovine te Republike
17
Srpske. Od ukupnih energetskih potencijala zemlje, na ugalj otpada više od 90% , čime on trenutno predstavlja
dominantan energetski potencijal.
18
U Bosni i Hercegovini, trenutno je aktivno oko 14 značajnijih rudnika. Ključna ležišta uglja locirana su u bazenima:
Tuzla (Kreka, Banovići, Đurđevik i Ugljevik), srednja Bosna (Kakanj, Breza, Zenica i Bila), Bugojno (Gračanica), Livno–
Duvno (Tušnica), Gacko (Gacko) i Doboj – Banja Luka (Stanari), Rudnik „Kamengrad” u bazenu Kamengrad poslije rata
nije značajnije aktiviran, a rudnik „Mostar” u bazenu Mostar je zatvoren.
Slika 5.3.1 Ilustrativni prikaz ključnih rudnika u Bosni i Hercegovini
Izvor: FMERI, analiza Projektnog tima, EIHP, Soluziona, EIBL, RIT, Studija energetskog sektora u Bosni i Hercegovini, 2008.
Na području Republike Srpske, rezerve lignita i mrkog uglja distribuisane su u nekoliko ključnih bazena: Gacko, Ugljevik,
Stanari, Miljevina, Kotor Varoš, Lješljani i Ramići. Ostale lokacije, sa manjim rezervama, nisu u značajnijoj mjeri
19
interesantne iz perspektive energetskog sektora ili su napuštene zbog nepovoljnih uslova eksploatacije .
U Republici Srpskoj, uz ostale, aktivno je pet značajnijih rudnika koji su dominantno u sklopu termoelektrana; ZP RITE
„Ugljevik“, TP RITE „Gacko“, „Stanari“, Rudnik „Luke – Ugljevik“, Novi rudnik „Miljevina“.
Tabela 5.3.1 Osnovne informacije o ključnim rudnicima u Republici Srpskoj, 2015. godina
Rudnik Vlasnik Lokacija Tip uglja Način eksploatacije

ZP RiTE Ugljevik (Bogutovo ERS (65%),
Ugljevik Mrki ugalj Površinska
selo i Ugljevik Istok 1) ostali (35%)
ERS (65%),
ZP RiTE Gacko Gacko Lignit Površinska
ostali (35%)
17
EIHP ,”Studija energetskog sektora u BIH” 2008
18
Podaci radne grupe FMERI, MIER
19
Energetska strategija Republike Srpske do 2030
| 79
EFT Rudnik i TE
Rudnik Stanari Stanari, Doboj Lignit Površinska
Stanari d.o.o.
Novi rudnik mrkog uglja Miljevina,
Pavgord d.o.o. Foča Mrki ugalj Površinska i jamska
Miljevina Foča
1 Dominantno
Ostali Privatno Razna Površinska
mrki ugalj
Napomena: Ostali rudnici uključuju npr. Novi rudnik „Miljevina“,“Terex Kop“, Rudnik „Luke – Ugljevik“, itd.
Izvor: Radna grupa Republike Srpske
ZP RiTE „Ugljevik“ i ZP RiTE „Gacko“ integrisani su sistemi rudnika i termoelektrana u većinskom vlasništvu
„Elektroprivrede Republike Srpske“ (65%). Rudnik „Ugljevik“ ležište je mrkog uglja sa površinskom eksploatacijom, dok
je u Rudniku „Gacko“ ležište lignita, sa takođe površinskim kopom. Uz „Gacko“, lignit se površinski eksploatiše i u
Rudniku „Stanari“, koji je u privatnom vlasništvu.
Na ostalim lokalitetima, uključujući i Novi rudnik „Miljevina“, dominantan tip uglja je mrki ugalj.
5.3.2 Rezerve uglja
Prema postojećoj energetskoj strategiji Republike Srpske, ukupne bilansne rezerve uglja u Republici Srpskoj iznosile su
683 miliona tona, vanbilanse rezerve kretale su se oko 106 miliona tona, te potencijalne oko 175 miliona tona. Ukupne
20
geološke rezerve iznosile su 814 miliona tona, a ekspolatacione 578 miliona tona . Lignit dominira u strukturi bilansnih
rezervi.
Tabela 5.3.2 Rezerve uglja u Republici Srpskoj, 2010. godina
REZERVE (000 t)
Proizvodni kapacitet
Bilansne Vanbilansne Potencijalne Ukupne Eksploatacione
i vrsta uglja
(A+B+C1) (A+B+C1) (C2+D1+D2) geološke (A+B+C1)
Rudnik Ugljevik (M) 247.409 17.792 114.558 265.507 206.507
Rudnik Stanari (L) 82.559 34.668 9.596 126.823 73.271
Rudnik Gacko (L) 269.958 37.862 / 307.320 245.662
Rudnik Miljevina (M) 21.200 15.800 40.100 77.100 19.080
Kotor Varoš (M)* 16.410 1.359
Lješljani (M)* 8.843 195 10.000
Ramić (L)* 37.596 37.596 33.836,4
Ukupno lignit 390.113 72.530 9.596 471.739 352.769
Ukupno mrki ugalj 293.862 33.787 166.017 342.301 225.587
UKUPNO 683.975 106.317 175.613 814.040 578.356
Izvor: Plan razvoja energetike Republike Srpske do 2030, februar 2010. godine
U skladu sa dobijenim podacima za 2015. godinu, struktura rezervi za ključne aktivne rudnike u Republici Srpskoj
ukazuje na 543 miliona tona bilansnih rezervi, 98 miliona tona vanbilansnih rezervi, 50 miliona tona potencijalnih rezervi
i oko 750 miliona tona geoloških rezervi. Važno je napomenuti da Radna grupa Republike Srpske za 2015. godinu ne
raspolaže podatkom o strukturi vanbilansnih rezervi po metodologiji A+B+C1, već unutar te kategorije sadrži samo C1.
Slika 5.3.2 Struktura rezervi aktivnih rudnika u Republici Srpskoj u milionima tona, 2015. godina
20
*Рудници Котор Варош, Љешљани и Рамићи су у том тренутку истражени, и резерве угља доказане, али се на њима није обављала
експлоатација
| 80
U ukupnoj strukturi bilansnih rezervi aktivnih rudnika Republike Srpske za 2015. godinu, lignit i mrki ugalj imaju jednako
učešće, svaki po 50%.
| 81
Slika 5.3.3 Bilansne rezerve uglja ključnih rudnika u Republici Srpskoj u hiljadama tona, 2015. godina
Od ukupnih bilansnih rezervi uglja ključnih aktivnih rudnika, RiTE „Gacko“, Rudnik „Stanari“ i Novi rudnik „Ugljevik“ nose
preko 80% bilansnih rezervi. Kada bi se količinama Novog rudnika „Ugljevik“ pridružile količine RiTE „Ugljevik Bogutovo
Selo“ i „Ugljevik Istok 1“, tada bi to učešće bilo još veće.
Neravnomjernost istraženosti rezervi uglja po pojedinim ležištima može biti ograničavajući faktor u razvoju, te je
potrebno stalno istraživanje u skladu sa zakonskom regulativom. Međutim, zbog ekonomike razvoja energetskog
sektora, odluka o povećanju aktivnosti eksploatacije uglja na postojećim ili novim ležištima mora biti usko povezana sa
strategijom razvoja segmenta termoelektrana u Republici Srpskoj.
5.3.3 Proizvodnja uglja i efikasnost rudnika
5.3.3.1 Proizvodnja
Kada posmatramo ključne rudnike u Republici Srpskoj, prosječna godišnja stopa rasta proizvodnje uglja u periodu
2000–2015. iznosila je 4,5% završno sa ostvarenom proizvodnjom od ~5,8 miliona tona u 2015. godini. Ako bi podatke
iz 2015. normalizovali sa prosječnim ostvarenim proizvodnim količinama iz rudnika „Stanari“, tada dolazimo do godišnje
proizvodnje od 6,76 miliona tona, što je i više nego dvostruko u odnosu na period iz 2000. godine. U posmatranom
periodu, Rudnik „Gacko“ dominirao je najvećim količinama proizvodnje, dok je najveći porast proizvodnje došao upravo
iz Rudnika „Stanari“.
Slika 5.3.4 Dinamika proizvodnje uglja iz ključnih rudnika u hiljadama tona, 2015. godina
| 82
6.762,1
5.822,3
4,5% 2.030,8 Struktura plasmana (%)*
1.260,2
2%
2.030,8 2.200,0
3.001,8
51,8
1.186,5
98%
2.531,3 2.531,3 TE Sektor
1.763,5 Ostalo
2000 2015 2015*

RiTE Gacko RiTE Ugljevik Rudnik Stanari
Napomena: *Korekcija podataka iz 2015. za novi trend rada Rudnika „Stanari“. Struktura plasmana korigovana je za novi model rada
Rudnika „Stanari“.
Izvor: Radna grupa Republike Srpske, Studija energetskog sektora u Bosni i Hercegovini – Modul 8 Rudnici uglja
Uzevši u obzir podatke o plasmanu iz 2015. godine, kao i integrisani poslovni model rudnika i termoelektrana, možemo
zaključiti da je skoro cijela proizvedena količina uglja u Republici Srpskoj (preko 95%) sirovina za termoelektrane,
odnosno da je plasman obezbijeđen. Operativna povezanost, te blizina rudnika i termoelektrane svakako pozitivno utiče
na poslovni rezultat rudnika, kao i na cijenu proizvodnje. U ovom slučaju, troškovi transporta i logistike nemaju značajniji
negativan uticaj na profitabilnost rudnika. S druge strane, zbog izuzetno visoke povezanosti pojedinog rudnika sa
termoelektranom, planovi proizvodnje i razvoja termoelektrane direktno utiču na poslovanje rudnika koji nemaju
diversifikovanu strukturu kupaca.
Tabela 5.3.3 Korelacija rudnika i termoelektrana , 2015. godina
Proizvodnja Plasman ključnom

Rudnik Ključni kupac
(hilj. tona) kupcu
RiTE
2.532 99% TE Gacko
Gacko
RiTE Ugljevik 2.030 97% TE Ugljevik
RU Stanari 1.260 36% JP EP BIH
RU Stanari
2.200 98% TE Stanari
(procjena '17. god)
Izvor: Radna grupa Republike Srpske, analiza Projektnog tima, intervjui sa menadžmentom Rudnika „Stanari“.
5.3.3.2 Efikasnost i produktivnost rudnika
Uz rast ukupne proizvodnje od 72% u periodu 2005–2015, odnosno od 100% ako se uzme u obzir novi trend rada TE
„Stanari“ od sredine 2016. godine, rastao je i ukupan broj zaposlenih u sektoru rudnika za 38%.
Slika 5.3.5 Kretanje proizvodnje uglja i broja zaposlenih u ključnim rudnicima, 2005–2015. godina
| 83
+72% +100%
6.762.135 2005
5.822.293 2015
2015*
3.388.042
+38%
2.258 2.258
1.642
Proizvodnja uglja (t) Broj zaposlenika u rudniku

Napomena: *) Proizvodnja uglja, broj zaposlenih i produktivnost za 2015* korigovani su za novi trend rada Rudnika „Stanari“ prema
podacima iz 2017. godine.
Izvor: Radna grupa Republike Srpske, Studija energetskog sektora u Bosni i Hercegovini – Modul 8 Rudnici uglja, analiza Projektnog
tima, intervjui sa menadžmentom rudnika.
Sporiji porast broja zaposlenih od ukupne proizvodnje doveo je do rasta produktivnosti sektora rudnika u Republici
Srpskoj od 25%, odnosno 45% u periodu 2005–2015. godine.
Slika 5.3.6 Kretanje produktivnosti rada u rudnicima Republike Srpske vs EU, proizvedene tone po FTE, 2005–2015. godina
4.416
+25% +45% +40%

3.144
2.707
2.167
1.626
2005 2015 2015* EU niža vrijednost EU median
Napomena: podaci korigovani za odnos zaposlenih i FTE (ekvivalent punog radnog vremena) (1,05). EU podaci su iz 2012. za;
Sloveniju, Njemačku, Bugarsku, Češku, Slovačku, Grčku, Rumunjju, Poljsku, Mađarsku. Proizvodnja uglja, broj zaposlenih i
produktivnost za 2015.* korigovani su za novi trend rada Rudnika „Stanari“ prema podacima iz 2017. godine.
Izvor: Radna grupa Republike Srpske, Studija energetskog sektora u Bosni i Hercegovini – Modul 8 Rudnici uglja, analiza Projektnog
tima, intervjui sa menadžmentom rudnika.
Kada se podaci o stopi produktivnosti za 2015. godinu koriguju za novi trend rada Rudnika „Stanari“, tada porast
produktivnosti u odnosu na 2005.godinu iznosi čak 45%. Prosječna produktivnost rudnika u Republici Srpskoj se kreće
oko 3.144 tone/FTE, što je bolji rezultat od niže vrijednosti EU, ali i dalje 40% ispod medijana EU, a to upućuje da
postoji značajan prostor za unapređenje.
Prema novijim podacima, na nivou pojedinačnih rudnika Rpublike Srpske vidimo značajna odstupanja u produktivnosti
rada, iako su sva iznad nižih vrijednosti EU. Rudnik „Gacko“ je u 2015. godini imao produktivnost od oko 3,5 hiljade tona
uglja po ekvivalentu punog radnog vremena (engl. FTE – full time equivalent). Višu produktivnost od njega ostvaruje
Rudnik „Stanari“ (podaci označavaju trend rada u punom kapacitetu za 2017. godinu) sa preko 3,7 hiljada tona/FTE, dok
je Rudnik „Ugljevik“ ostvario najlošiji rezultat sa ispod 2,4 hiljade tona/FTE. Prosjek rudnika Republike Srpske kretao se
oko 3,14 hiljada tona/FTE. Medijan EU iznosi 4,4 hiljade tona/FTE.
| 84
Slika 5.3.7 Poređenje produktivnosti i efikasnosti rada rudnika u Republici Srpskoj vs EU, 2015. godina
Napomena: Benchmark za EU je korigovan prema strukturi uglja (lignit i mrki ugalj). *Prosjek Republike Srpske korigovan za novi trend
rada rudnika „Stanari“ nakon 2016. godine.
Izvor: Radna grupa Republike Srpske, analiza Projektnog tima, intervjui sa menadžmentom rudnika.
U kontekstu cjenovne efikasnosti, prosječna proizvodna cijena uglja ključnih rudnika u Republici Srpskoj iznosila je 18,1
EUR/t, što je bolji rezultat od niže vrijednosti EU koja iznosi 21,4 EUR/t. Međutim, prosječni rezultat rudnika Republike
Srpske i dalje je 26% manje cjenovno efikasan u odnosu na medijan EU sa prosječnom proizvodnom cijenom od 14,3
EUR/tona. U posmatranom periodu, najvišu cjenovnu efikasnost ostvario je Rudnik „Gacko“ (RiTE Gacko) sa
postignutom proizvodnom cijenom od 16,6 EUR/t, dok je najlošiji rezultat imao Rudnik „Ugljevik“ (RiTE Ugljevik) sa 20
EUR/tona.
Cjenovna efikasnost rudnika, kao i sama produktivnost, zavisi o velikom broju faktora. Uz kaloričnu vrijednost uglja,
ključni faktori su tehnološka opremljenost rudnika, tip kopa, blizina termoelektrane, te operativni model koji uveliko mogu
uticati na poslovni rezultat. S obzirom na to da su produktivnost i efikasnost rudnika u Republici Srpskoj ispod medijana
EU, potrebno je stvoriti okvir za dalju modernizaciju i povećanje efikasnosti sektora rudnika.
5.3.4 Scenariji razvoja sektora rudnika u Republici Srpskoj
Činjenica je da su rudnici, odnosno ugalj ključni prirodni resurs Republike Srpske. Upravo zbog toga, ugalj je danas
dominantan energent u proizvodnji električne energije.
U 2016. godini, Republika Srpska je imala 51% instaliranih kapaciteta za proizvodnju električne energije iz
termoelektrana na ugalj, odnosno oko 818 MW. Ukupna proizvodnja električne energije iz TE na ugalj u 2016. godini
činila je oko 64% učešća u ukupnoj proizvodnji odnosno oko 4,8 TWh. Tip uglja – lignit iz Rudnika „Stanari“, te Rudnika
„Gacko“ bio je ulazni energent za proizvodnju preko 3 TWh, dok je mrki ugalj iz Rudnika „Ugljevik“ pridonio proizvodnji
od 1,75 TWh u 2016. godini. Za očekivat je malo veći porast potrošnje uglja s obzirom na to da je TE „Stanari“ ušla
sredinom 2016. godine, stoga nije u potpunosti radila na planiranom nivou.
Nastavno na globalne i evropske trendove u elektroenergetici, te obaveze u skladu sa EU Direktivama, i ovaj dokument
obrađuje alternativne opcije razvoja proizvodnog portfelja, od kojih se neke određenom dinamikom odmiču od
proizvodnje električne energije na (dominantno) fosilna goriva. Budući da su rudnici Republike Srpske integrisani sa
termoelektranama, i visokopovezani u kontekstu plasmana, obim njihovih poslovnih aktivnosti direktno će zavisiti o
izabranoj strategiji razvoja proizvodnog portfelja.
Prije daljih analiza, važno je još jednom napomenuti da buduće izabrane strategije i politike razvoja proizvodnog miksa
Republike Srpske mogu, ali ne moraju, slijediti neki od navedenih scenarija, odnosno mogu isto tako pronaći svoj put u
kombinaciji. Poredeći četiri potencijalne opcije razvoja proizvodnog portfelja:
a) scenario radnih grupa entiteta ili entitetski scenario,
b) scenario prema indikativnom planu razvoja,
c) scenario prema troškovno optimizovanom indikativnom planu razvoja,
d) blago obnovljivom scenariju sa energetskom efikasnošću,
vidljivo je da među njima samo jedna opcija konstanto smanjuje potrebu za proizvodnjom uglja kao energenta u
proizvodnji električne energije, dok ostale tri, različitim stopama povećavaju potrebu za tim.
5.3.4.1 Scenario Radnih grupa entiteta
| 85
Scenario radnih grupa entiteta bazira se na ulaznim informacijama koje je predložila i potvrdila Radna grupa Republike
Srpske. Više detalja o pretpostavkama može se iščitati u poglavljima električne energije i proizvodnog miksa. U skladu
sa navedenim scenariom, u periodu od 2016. do 2035. godine u Republici Srpskoj se predviđa značajno povećanje
instalirane snage termoelektrana sa 818 MW u 2016. godini na 1.492 MW u 2025. i 2035. godini.
Takav razvoj sektora termoelektrana doveo bi do potencijalne proizvodnje električne energije iz uglja na nivoe od 9,5
TWh u periodu od 2025. do 2035. godine, što je otprilike dvostruki porast u odnosu na proizvodnju TE na ugalj iz 2016.
godine. Važno je napomenuti da scenario u kojem navedena instalirana snaga generiše toliku proizvodnju
podrazumijeva i plasman cijele količine proizvedene električne energije, gdje se javlja pitanje profitabilnosti i rizika takve
pretpostavke. Upravo zbog toga je napravljena podvarijanta ovog scenarija, gdje se iz navedene instalirane snage
ograničava ukupna proizvodnja na maksimalno 70% iznosa iznad domaće potrošnje kao indikativna simulacija moguće
tržišne realnosti.
U prvoj varijanti ovog scenarija, bez izvoznog ograničenja, agresivan rast instalirane snage i proizvodnje električne
energije iz uglja doveo bi do prosječne godišnje stope rasta (CAGR) potrošnje uglja u TE od 3,4%. Takve stope rasta, u
periodu od 2016. do 2035. godine bi dovele do maksimalne potrošnje uglja od oko 12,1 miliona tona, koja bi započela
oko 2024. godine, dok bi prosječna godišnja potrošnja uglja u 16-godišnjem periodu bila oko 10,3 miliona tona.
Druga varijanta ovog scenarija, sa izvoznim ograničenjem, podrazumijeva istu strukturu instalirane snage, međutim,
nižu proizvodnju kao posljedicu potencijalno otežanog plasmana električne energije. Pod tim pretpostavkama, potražnja
za ugljem je značajnije niža nego u scenariju bez izvoznog ograničenja. Međutim, i dalje ostvaruje blagi porast od
prosječno 0,6% godišnje u periodu od 2016. do 2035. godine. Maksimalna vrijednost potrošnje uglja u navedenom
scenariju iznosila bi 7,1 milion tona, minimalna 5,8 miliona tona, dok bi prosječna iznosila 6,5 miliona tona.
5.3.4.2 Scenario prema Indikativnom planu razvoja
Scenario prema Indikativnom planu razvoja bazira se na dokumentu „Indikativni plan razvoja proizvodnje 2017–2026“,
uz projekcije do 2035. godine na osnovu analize projektnog tima. Više detalja o pretpostavkama i logici scenarija može
se iščitati u poglavljima električne energije i proizvodnog miksa. U skladu sa navedenim scenariom, u periodu od 2016.
do 2035. godine u Republici Srpskoj predviđa se značajno povećanje instalirane snage termoelektrana sa 818 MW u
2016. godini na 1.418 MW u 2025, te na 1.142 MW 2035. godini.
Takav razvoj sektora termoelektrana doveo bi do potencijalne proizvodnje električne energije iz uglja na nivo od 8,1
TWh u periodu od 2030. do 2035. godine, a to je otprilike 70% porast u odnosu na proizvodnju iz TE na ugalj iz 2016.
godine. U kontekstu potražnje za ugljem, ovaj scenario predviđa prosječni godišnji porast potrošnje uglja za
termoelektrane od 2,1% CAGR, što bi dovelo do maksimalne potrošnje uglja od 9,8 miliona tona oko 2030. godine, te
prosječe godišnje potrošnje od 8,4 miliona tona u periodu od 2016. do 2035. godine. Nakon 2019. godine, potražnja,
odnosno proizvodnja uglja bi u svakoj godini bila viša u odnosu na 2016. godinu.
| 86
Slika 5.3.8 Scenariji proizvodnje iz TE i implikacija na potrebu za proizvodnjom uglja – Republika Srpska, 2016–2035. godine
Izvor: analiza Projektnog tima, World Bank, BIH Power Sector Note, 2016, Finansijski i operativni pokazatelji rudnika, Radna grupa Republike Srpske
| 87
5.3.4.3 Scenario prema troškovno optimizovanom indikativnom planu razvoja
Scenario prema troškovno optimizovanom indikativnom planu razvoja oslanja se na dokument „Indikativni plan razvoja
proizvodnje 2017–2026“, uz projekcije do 2035. godine na osnovu analize projektnog tima i dokument Svjetske banke
„Power Sector Note“. Više detalja o pretpostavkama i logici scenarija može se iščitati u poglavljima električne energije i
proizvodnog miksa. U skladu sa navedenim scenariom, u periodu od 2016. do 2035. godine u Republici Srpskoj
predviđa se povećanje instalirane snage termoelektrana sa 818 MW u 2016. godini na 1.118 MW u 2025, a nakon tog
perioda korekcija prema 842 MW u 2035. godini, kada sve veću ulogu imaju svi oblici obnovljivih izvora energije.
Takav razvoj sektora termoelektrana doveo bi do potencijalne proizvodnje električne energije iz uglja na nivoe nešto
malo ispod 8 TWh oko 2028. godine, a to predstavlja i maksimalnu proizvodnju iz TE u posmatranom periodu. U tom
periodu očekivala bi se i maksimalna potražnja za ugljem od 9,8 miliona tona. Krećući se prema 2035. godini,
proizvodnja iz TE bi se spustila prema 6,7 TWh, što bi iziskivalo oko 7,9 miliona tona proizvodnje uglja, što ujedno
predstavlja i vrlo sličnu vrijednost u odnosu prosječnu godišnju potrošnju uglja od 7,8 miliona tona u posmatranom
periodu. Upoređujući period od 2016. do 2035. godine, prosječna godišnja stopa porasta potrošnje uglja iznosila bi
1,2%.
5.3.4.4 Blago obnovljivi scenario sa EE
Blago obnovljivi scenario razvoja proizvodnog miksa sa energetskom efikasnošću predstavlja najznačajniji pomak od
današnje strukture instaliranih kapaciteta i proizvodnje električne energije u Republici Srpskoj. Više detalja o
pretpostavkama i logici scenarija može se detaljnije iščitati u poglavljima električne energije i proizvodnog miksa. U
skladu sa navedenim scenariom, u periodu od 2016. do 2035. godine u Republici Srpskoj predviđa se smanjenje
instalirane snage termoelektrana sa 818 MW u 2016. i 2025. godini na 542 MW u 2035. godini, u kojoj dominiraju HE sa
58% učešća (1.200 MW), i drugi OIE s 15% učešća (314 MW). Takav razvoj doveo bi do pada proizvodnje iz TE s 4,8
TWh u 2016. godini na 3,4 TWh u 2035. godini.
Takav razvoj sektora TE jedini konstantno smanjuje potrebu za ugljem do 2035. godine, koja bi padala prosječnom
stopom od 2,5% godišnje, iako ugalj i dalje ostaje vrlo važan u cjelokupnom miksu. U ovom scenariju prosječna
potražnja za ugljem iznosi 5,4 miliona tona, što je niže od proizvedene količine uglja u 2016. godini. Minimalna potreba
za ugljem javila bi se u periodu od 2030. do 2035. godine i iznosila bi oko 3,9 miliona tona.
5.3.5 Kumulativni efekti indikativnih scenarija razvoja TE sektora
U zavisnosti od strategije razvoja proizvodnog miksa, ukupna proizvodnja uglja u Republici Srpskoj od 2016. do 2035.
godine može biti viša ili niža u odnosu na scenario u kojem bi se sektor razvijao prema Indikativnom planu. Današnji
scenario predviđa ukupnu kumulativnu potrebu za ugljem u periodu od 2016. do 2035. godine od oko 168 miliona tona,
dok je očekivana vrijednost potrebe za ugljem u blago obnovljivom scenariju oko 108 miliona tona. U scenariju radnih
grupa entiteta, kumulativna potreba za ugljem iznosila bi preko 200 miliona tona, a to je 22% više od IP scenarija. U
slučaju konvergencije budućih politika prema blago obnovljivom scenariju razvoja energetskog sektora, u periodu od
2016. do 2035. godine može se očekivati i preko 36% niža kumulativna potrošnja uglja u odnosu na IP plan razvoja TE
sektora iz 2016. godine. U scenariju optimizacije broja/lokacija rudarskih operacija, potrebno je staviti fokus i na
uređenje pitanja eksproprijacije zemljišta, kao i obavezu rekultivacije, za šta će biti potrebno uspostaviti adekvatne
fondove.
Slika 5.3.9 Procjena kumulativne potrebe za ugljem, u zavisnosti od scenarija razvoja sektora termoelektrana u Republici
Srpskoj u milionima tona, 2016–2035. godine
| 88
Izvor: analiza Projektog tima, WB - BIH Power Sector Note, 2016, Finansijski i operativni pokazatelji rudnika, Radna grupa Republike
Srpske
U sektoru uglja na državnom nivou, aktivnosti vrši MSTEO, u okviru svojih nadležnosti za obavljanje poslova i zadataka
iz nadležnosti Bosne i Hercegovine koji se odnose na definisanje politike, osnovnih principa, koordinisanje djelatnosti i
usklađivanje planova entitetskih tijela vlasti i institucija na međunarodnom planu u području energetike, kao i u oblasti
koncesija kada se koncesiono dobro prostire na području oba entiteta.
Oblast rudnog blaga i mineralnih sirovina regulisana je na entitetskom nivou. Oblast istraživanja i eksploatacije
mineralnih sirovina u Republici Srpskoj normirana je Zakonom o rudarstvu i Zakonom o geološkim istraživanjima. U
proceduri su novi Zakon o rudarstvu i izmjene i dopune Zakona o geološkim istraživanjima. Dodjeljivanje prava
korišćenja mineralnih sirovina, te određivanje naknade vrši se u skladu sa Zakonom o koncesijama Republike Srpske i
podzakonskim aktima iz oblasti koncesija.
Zakonom o rudarstvu uređuju se uslovi i način eksploatacije rudnog bogatstva u zemlji i na njenoj površini, riječnom i
jezerskom dnu ili ispod njega, izgradnja, korišćenje i održavanje rudarskih objekata, rudarski projekti, rudarska
geodetska mjerenja i planovi, mjere zaštite, nadzor i druga pitanja koja se odnose na korišćenje mineralnih sirovina na
teritoriji Republike Srpske. Rudnim blagom smatraju se sve organske i neorganske mineralne sirovine. Prema Zakonu o
geološkim istraživanjima, geološka istraživanja su istraživanja i ispitivanja koja se izvode radi upoznavanja sastava,
razvoja i građe zemljine kore, izrade geoloških karata, pronalaženja i utvrđivanja količina i kvaliteta mineralnih sirovina i
ekonomskih efekata njihovog korišćenja, utvrđivanja geoloških karakteristika tla i stijena za izgradnju objekata i sanaciju
terena, identifikacije, proučavanja i zaštite objekata geonasljeđa, planiranja prostora, zaštite i unapređivanja životne
sredine na principima održivog razvoja, izrada i revizija geološke dokumentacije i poslova stručnog nadzora. MIER vrši
upravne i stručne poslove u oblasti rudarstva i geoloških istraživanja. Republički zavod za geološka istraživanja
nadležan je za istraživačke i stručno-analitičke poslove iz oblasti geoloških istraživanja (izrađuje plansku dokumentaciju
i geološke karte, vodi banku jezgra istražnih bušotina), te sprovodi osnovna geološka istraživanja koja su od opšteg
interesa za Republiku Srpsku.
Za istraživanje i eksploataciju mineralnih sirovina dodjeljuje se koncesija. Licence i rješenja za vršenje geoloških
istraživanja izdaje MIER.
| 89
Tabela 5.3.4 Strateške smjernice za razvoj elektroenergetskog sektora

Prioritet je definisati i izabrati jasan smjer razvoja proizvodnog
Transformacija termosektora kao
miksa, odnosno uloge TE sektora za period do 2035. godine. U
preduslov za dalju optimizaciju
skladu sa tom strategijom potrebno je raditi na transformaciji
poslovanja rudnika uglja
rudnika i proizvodnje uglja za potrebe rada termoelektrana.
Stvaranje institucionalnog okvira kroz postavljanje jasnih i mjerljivih
ciljeva, kao i dinamike unapređenja poslovnih rezultata rudnika.
Postavljanje vremenske dinamike za pokretanje i sprovođenje
Stvaranje institucionalnog okvira koji programa unapređenja efikasnosti (kasnije obaveza privrednog
će podsticati stalno unapređenje sektora).
rudnika uglja
Podsticanje inicijativa stalnog upravljanja promjenom, unapređenja
korporativne kulture, ulaganja u znanja i vještine zaposlenih u
sektoru rudnika.
Tržište
Potrebno je stalno raditi na daljem razvoju i transformaciji sektora

uglja u Republici Srpskoj koji treba biti prilagođen razvoju TE
sektora. Dodatno, potrebno je odabrati optimalnu dinamiku
restrukturiranja, uzevši u obzir socijalnu komponentu i veliki broj
zaposlenih u sektoru rudnika.Uz troškovne mjere, potrebno je
alocirati sredstva za nužnu modernizaciju i ulaganje u tehnologiju,
Izrada i sprovođenje programa a to će omogućiti rast produktivnosti i konkurentniju proizvodnu
transformacije sektora rudnika uglja cijenu. Investicijska sredstva treba da budu alocirana na
najperspektivnije rudnike, gdje će nova tehnologija i ekonomija
obima imati najznačajniji efekt na produktivnost i proizvodnu cijenu
U skladu s time, rudnici trebaju prilagoditi investicione planove s
ciljem što efikasnije alokacije sadašnjih i budućih sredstava koji će
nastati kao posljedica sveobuhvatnog restrukturiranja.
Regulativa
Ažuriranje i usaglašavanje relevantnog Stalno ažurirati i usaglašavati rudarsko-geološki i druge povezane

zakona i regulative sa ciljem stvaranja zakone i regulative u skladu sa dobrim praksama i standardima,
institucionalnog okvira u skladu sa uključujući i strategiju postojećih/razvoja novih ležišta sa
dobrim industrijskim praksama prostornim strategijama i planovima.
5.4 Obnovljivi izvori energije
5.4.1 Uvod
Obnovljivim izvorima energije (OIE) smatraju se hidroenergija, solarna energija, energija vjetra, energija bio-mase,
geotermalna energija i energija talasa/plime i oseke. Pažljivo iskorišćavanje tih obnovljivih resursa sve je više na agendi
globalnih i evropskih ekonomija i to se vidi kroz dinamiku, kao i promjene u strukturi učešća OIE-a u globalnoj
proizvodnji i bruto finalnoj potrošnji. Uz sve veću dostupnost tehnologije, ključnu ulogu u popularizaciji OIE-a imaju
energetske politike i zakoni koji nedvosmisleno podstiču taj trend.
U skladu sa Direktivom o obnovljivoj energiji (2009/28/EZ), do 2020. godine u Evropskoj uniji učešće obnovljivih izvora
energije u potrošnji mora biti 20%. Dugoročno gledano, ciljevi učešća OIE-a u potrošnji energije do 2040. godine u
Evropskoj uniji sežu i preko 50% (Slika 5.4.1).
Slika 5.4.1 Ciljevi učešća OIE-a u Evropskoj uniji, 2040. godina
| 90
Izvor: IEA – World Energy Outlook 2016.
Kada govorimo o segmentu električne energije i grijanja, Republika Srpska već danas ima solidno učešće OIE-a u bruto
finalnoj potrošnji u odnosu na zemlje EU. Razlog tome su hidroenergetski potencijali u segmentu električne energije,
kao i korišćenje bio-mase u segmentu grijanja.
Prema najnovijem izvještaju iz 2017. godine, „Cost-competitive renewable power generation: Potential across South
East Europe“, od strane IRENA-e (eng. International renewable energy agency), u Bosni i Hercegovini postoji značajan
tehnički potencijal obnovljivih izvora energije, što se svakako odnosi i na Republiku Srpsku. Stoga će dalja eksploatacija
obnovljivih izvora energije u budućnosti uveliko zavisiti od pada cijena pojedinih tehnologija, podsticajnih mehanizama,
administrativnih barijera prilikom dobijanja dozvola i slično.
Iako Republika Srpska ima dobru poziciju iz perspektive samih prirodnih resursa, u okviru daljeg strateškog planiranja
potrebno je uraditi dodatne aktivnosti da bi se ažurirali podaci o potencijalu njihovog daljeg iskorišćavanja, naročito u
segmentu hidroenergije.
5.4.2 Učešće energije iz OIE u bruto finalnoj potrošnji
Na osnovu Odluke o implementaciji Direktive 2009/28/EZ, utvrđen je obavezujući cilj od 40% učešća OIE-a u ukupnoj
finalnoj potrošnji do 2020. za cijelu Bosnu i Hercegovinu. U skladu s tim, i za Republiku Srpsku je određen cilj učešća
OIE-a u finalnoj potrošnji da bi se ispunio onaj na državnom nivou. U Republici Srpskoj je u maju 2014. donesen Akcioni
plan Republike Srpske za korišćenje obnovljivih izvora energije. Prema Akcionom planu, Republika Srpska za cilj ima
postizanje 48% učešća OIE-a u bruto finalnoj potrošnji, odnosno 778,4 ktoe, u 2020. godini. Ciljevi za povećanje učešća
OIE-a u bruto finalnoj potrošnji spušteni su na tri ključna sektora:
 električna energija,
 grijanje i hlađenje,
 transport.
Postizanju zadanog cilja u 2020. godini najviše bi trebalo da pridonese sektor grijanja i hlađenja, sa otprilike 52%
ukupno potrošene energije iz OIE-a, i sektor električne energije sa 43% učešća. Očekuje se da će učešće sektora
transporta biti oko 5% (Slika 5.4.2).
Slika 5.4.2 Doprinos sektora za učešće OIE-a u finalnoj potrošnji energije u Republici Srpskoj, 2020. godina
Izvor: Akcioni plan Republike Srpske za korišćenje OIE-a
Akcionim planom procijenjene su putanje kretanja učešća OIE-a u ukupnoj finalnoj potrošnji. Za 2017. godinu to učešće
iznosi 44,8%, za 2018. 45,5%, za 2019. 46,5%, a za 2020. godinu iznosi 48%.
| 91
Na entitetskom nivou potrebno je pratiti napredak u promovisanju korišćenja OIE-a, u kontekstu učešća i stvarne
potrošnje OIE-a po sektorima, te doprinosa svake tehnologije pojedinom sektoru. Rezultati stvarnog korišćenja
obnovljivih izvora energije u bruto finalnoj potrošnji u 2014. i 2015. godini pokazuju da je realizacija za 1,3 postotna
poena ispod plana. Za 2014. godinu plan je bio ostvariti učešće od 43,8% (606,7 ktoe), a ostvareno je učešće od 42,5%
(563,2 ktoe). Za 2015. cilj je bio 44,2% (624,7 ktoe), ali ostvareno učešće je iznosilo 42,9%, tj. 568,5 ktoe (Slika 5.4.3).
Slika 5.4.3 Plan i realizacija korišćenja OIE-a u finalnoj potrošnji u ktoe, 2014. i 2015. godine
Izvor: Akcioni plan Republike Srpske za korišćenje OIE-a, Izvještaj o napretku Ugovornih strana u skladu sa Direktivom 2009/28/EZ
5.4.2.1 Sektor električne energije
Kako bi se ostvario ukupni cilj vezan za učešće OIE-a u ukupnoj finalnoj potrošnji, za sektor električne energije su date
projekcije kretanja učešća OIE-a u finalnoj potrošnji, te su, takođe, i praćeni rezultati ostvareni u 2015. godini. U sektoru
električne energije, plan je povećati učešće OIE-a u 2020. godini za 129 ktoe – 1.500,3 GWh u odnosu na 2009. godinu,
što znači da je postavljen cilj učešća OIE-a u bruto finalnoj potrošnji sektora od 84,6%. Planirano relativno učešće OIE-a
za 2015. godinu iznosilo je 63,9% (225,2 ktoe – 2.619,1 GWh). Gledajući stvarnu realizaciju, relativno učešće je za 9
postotnih poena veće od planiranog i iznosi 72,9%, što je ekvivalent količini od 334,8 ktoe – 3.905,4 GWh (Slika 5.4.4).
Slika 5.4.4 Dinamika OIE-a u finalnoj potrošnji sektora električne energije i realizacija u ktoe, 2010–2020. godine
OIE tehnologije koje imaju doprinos finalnoj potrošnji sektora električne energije su hidroenergija, vjetar, bio-masa i
solarna energija. Planirano je da će u 2015. godini najveći doprinos imati hidroenergija sa 95,3% (220,6 ktoe – 2.565,6
GWh) od ukupne količine OIE energije, zatim vjetar sa 3,8% (8,7 ktoe – 101,2 GWh), te bio-masa i solarna energija sa
0,8% (1,7 ktoe – 19,8 GWh) i 0,1% (0,3 ktoe – 3,5 GWh). Ostvareni doprinosi u 2015. godini su, za sve tehnologije,
ispod planiranih. Doprinos hidroenergije je otprilike 14%, a solarne energije otprilike 67% ispod planiranog. Vjetar i bio-
masa nisu uopšte bili korišćeni. Za 2020. godinu su postavljeni ciljevi za hidroenergiju u iznosu od 312,1 ktoe – 3.629,7
GWh (93,3%), za vjetar u iznosu od 17,2 ktoe – 200 GWh (5,1%), bio-masu u iznosu od 4,9 ktoe – 57 GWh (1,5%), te
za solarnu energiju u iznosu od 0,4 ktoe – 4,7 GWh (0,15), (Tabela 5.4.1).
Prema viziji do 2035. godine, doprinos svake pojedine tehnologije će se povećati. Najveći doprinos ukupnom učešću
OIE-a i dalje će imati hidroelektrane, no njihovo relativno učešće će se smanjiti zbog povećanja učešća ostalih
obnovljivih izvora energije, i pretpostavka je da će on iznositi ~91,4%. Povećanje učešća vjetra, s planiranih 5,1% na
procijenjenih ~6,2%, planira se ostvariti gradnjom nekoliko vjetroelektrana ukupne snage do 148 MW. Da bi se ostvario
procijenjeni doprinos bio-mase, koji iznosi ~ 1,9%, potrebno je podsticati korišćenje čvrste bio-mase u kogenracionim
postrojenjima. S obzirom na to da će solarna energija postati konkurentnija na tržištu, do 2035. godine se očekuje blagi
porast učešća te vrste energije u OIE-u i tada bi iznosio otprilike 0,5% (Tabela 5.4.1).
Tabela 5.4.1 Doprinos tehnologija OIE-a u finalnoj potrošnji u sektoru električne energije
| 92
Napomena: Odnosi se na prosjek svih scenarija bez kogeneracionog scenarija
Izvor: Akcioni plan Republike Srpske za korišćenje OIE-a, Izvještaj o napretku Ugovornih strana u skladu sa Direktivom 2009/28/EZ,
analiza Projektnog tima
5.4.2.2 Podsticanje proizvodnje iz OIE-a
Gledajući s aspekta dobijanja podsticaja, u obnovljive izvore se ubrajaju samo hidroelektrane snage do 10 MW, kao i svi
ostali ranije navedeni izvori (vjetroelektrane, solarne elektrane i elektrane na bio-masu / bio-gas), te se upravo najviše
planira stimulisati izgradnja malih hiroelektrana. Prema Akcionom planu, do 2020. godine bi u Republici Srpskoj trebalo
da bude instalirano 235 MW u kapacitetima koji ulaze u sistem podsticaja. Najveće učešće imaće hidroelektrane i
vjetroelektrane. Prema tome, u 2020. bi se iz navedenih kapaciteta proizvelo 837 GWh električne energije. S obzirom na
različite scenarije razvoja proizvodnog miksa do 2035. godine, iznosi instalirane snage i proizvodnje iz OIE-a se
razlikuju. Prema entitetskom scenariju, u 2035. bi iznos instalirane snage iz OIE-a iznosio 342 MW. Trenutno u
Republici Srpskoj nema priključenih vjetroelektrana, ali s obzirom na potencijal i mogućnosti, planira se izgradnja 148
MW u novim kapacitetima do 2035. godine, te bi se tada iz vjetroelektrana proizvodilo oko 390 GWh godišnje. Ukupna
proizvodnja prema ovom scenariju bi tada iznosila 1.160 GWh.
Upoređujući entitetski scenario, u kojem se najviše promoviše korišćenje obnovljivih izvora, sa medijanom svih
scenarija, iznosi instalirane snage i proizvodnje u 2035. godini se ne bi previše razlikovali (Slika 5.4.5 i Slika 5.4.6).
| 93
Slika 5.4.5 Iznos instalirane snage OIE-a u Republici Srpskoj u postojećim i novim kapacitetima u sistemu podsticaja u MW,
2015–2035. godine
Napomena: Izbor projekata za realizaciju ciljane snage OIE-a je predmet daljih odluka studija isplativosti i uticaja na okolinu (npr. uticaj
na kontrolu poplava, uticaj na okolinu i zdravlje, itd.).
Izvor: Radna grupa Republike Srpske, Proizvodnji portfelj Republike Srpske 2015–2035.
Slika 5.4.6 Iznos proizvodnje po pojedinom izvoru OIE-a u sistemu podsticaja u GWh, 2015–2035. godine
Izvor: Radna grupa Republike Srpske, Proizvodni portfelj Republike Srpske 2015–2035.
S obzirom na postojeći sistem podsticaja, potrebno je obezbijediti određene naknade za podsticanje proizvodnje iz
obnovljivih izvora energije. Ukupna planirana sredstva za naknade za OIE sastoje se od sredstava za premije, troškova
rada operatera prenosnog sistema, troškova balansiranja i troškova Fonda za zaštitu životne sredine i energetsku
efikasnost. U skladu sa Zakonom u obnovljivim izvorima energije, planirane naknade se nadoknađuju iz sredstava
prikupljenih kroz naknadu za OIE. Visine premija se razlikuju zavisno od pojedinih tehnologija, dok je sama naknada za
OIE jedinstvena i plaćaju je svi kupci po utrošenom kWh.
| 94
Za 2017. godinu planirana su sredstva u iznosu od 8,2 miliona evra. Napravljena je procjena rasta troškova naknada za
entitetski scenario, s obzirom na to da je u njemu pretpostavljen najagresivniji rast OIE-a, kako bi se vidio krajnji pritisak
na cijene. U tom slučaju, ukupni troškovi naknada u 2035. godini bili bi 67,7 miliona evra. Taj će se iznos, u zavisnosti
od strategije razvoja portfelja i ciljevima preuzetim iz EU, naknadno moći korigovati (Slika 5.4.7).
Slika 5.4.7 Procjena rasta planiranih troškova naknada za OIE u milionima EUR, 2017–2035. godine
Napomena: Procjena napravljena prema scenariju radne grupe entiteta.

Izvor: analiza Projektnog tima.
Troškove naknada za OIE snose krajnji potrošači putem računa za električnu energiju, na koji se dodaje jedinična
naknada za OIE. U 2017. godini, ta jedinična naknada iznosi 0,0022 EUR/kWh (0,0044 KM/kWh). Napravljena je
procjena prema kojoj bi se iznos pojedinične naknade, do 2035. godine, mogao povećati na 0,013 EUR/kWh
(0,025 KM/kWh). U tom slučaju bi, samo zbog porasta iznosa naknada, došlo do rasta cijene za krajnjeg korisnika od
14,8%, pod pretpostavkom da ostale stavke računa za električnu energiju ostanu nepromijenjene (trošak električne
energije, mrežarina i PDV), (Slika 5.4.8).
Slika 5.4.8 Uticaj planiranih OIE naknada na krajnju cijenu električne energije u EUR/kWh, 2017–2035. godine
Napomena: Procjena napravljena prema scenariju radne grupe entiteta. Svrha je indikativna procjena budućih pritiska naknada za OIE
na cijenu električne energije u scenariju nepromijenjenog iznosa naknada ("ceteris paribus").
Izvor: analiza Projektnog tima.
Spomenute procjene napravljene su kako bi se, uzimajući u obzir određene pretpostavke poput količine proizvodnje iz
OIE-a, sredstava za premije i troškove rada operatera, balansiranja i Fonda za zaštitu životne sredine i energetsku
efikasnost, pokazalo da će se stvarati dodatni pritisak na krajnje cijene električne energije. Iz tog je razloga, potrebno
periodično revidiranje sistema modela podsticaja proizvodnje iz OIE-a, po uzoru na ostale zemlje Evrope. Ukoliko se
ostvari planirano povećanje BDP-a od 3% godišnje, rast životnog standarda bi nadmašio trenutno procijenjeno
povećanje krajnje cijene energije.
U nastavku je prikazan regulatorni okvir za podsticanje obnovljivih izvora energije u Republici Srpskoj (Tabela 5.4.2).
Tabela 5.4.2 Regulatorni okvir za podsticanje OIE-a u Republici Srpskoj
Republika Srpska
Model podsticaja  Feed-in tarifa
OIE-a  Premije – u sistem podsticaja ulaze oni proizvođači koji proizvode električnu energiju za
| 95
svoje potrebe ili ju prodaju na tržištu.
 Neto mjerenje – za male proizvođače do 50 kW.
 Proizvođač OIE-a mora dobiti Sertifikat obnovljivih izvora energije i Odluku o pravu na
Procedura za podsticaje od strane Regulatorne komisije za energetiku Repubike Srpske (RERS).
feed-in tarife  „Operater sistema podsticaja“ i proizvođač OIE-a sklapaju Ugovor o obaveznom
otkupu po garantovanoj cijeni.
 Tehnologije koje ulaze u sistem feed-in tarifa

 U zavisnosti od tehnologije, ograničenja kapaciteta su do 1 MW (SE, bio-gas), do
10 MW (VE, geotermalna, bio-masa, HE).
Tehnologije
 Tehnologije koje ulaze u sistem premija
 Preko 10 MW (VE),
 Preko 30 MW (kogenracija na bio-masu).
Spajanje na mrežu  Proizvođači OIE-a imaju prioritet spajanja na mrežu.
Izvor: Res-legal, rers.ba - Rulebook on Incentives for Generation EE from RES and efficient cogeneration, Radna grupa Republike
Srpske
Trenutno se u Republici Srpskoj proizvodnja podstiče putem „feed-in“ tarifa i sistema premija. Proizvođači koji su ušli u
model podsticanja putem „feed-in“ tarife imaju garantovanu tarifu tokom određenog broja godina. Ovim se modelom
isključuje cjenovni rizik novih proizvođača i smanjuje njihov trošak kapitala, ali se i isključuje proizvođač od aktivnog
učestvovanja na tržištu, s obzirom na to da Operater ima obavezu kupovine proizvedene energije. U premijskom modelu
proizvođači, takođe, imaju garantovanu premiju tokom 15 godina. Ovim modelom proizvođač je obavezan da nađe
kupca na tržištu, te se na taj način podstiče kupovina energije iz obnovljivih izvora.
Većina zemalja Jugoistočne Evrope takođe koristi „feed-in“ sistem kao sistem podsticaja za proizvodnju iz obnovljivih
izvora energije. Nakon dostizanja zadovoljavajućeg nivoa OIE-a u sistemu podsticaja, trebalo bi razmotriti prelazak na
drugačije podsticajne mehanizme koji su prilagođeniji ciljevima. Jedan od mogućih mehanizama podsticaja je sistem
kvota gdje je snabdjevač obavezan kupiti određenu količinu obnovljive energije. Na taj način stvara se tržište među
proizvođačima i snabdjevačima na kojem se trguje energijom ili „zelenim sertifikatima“. Evropske zemlje imaju različite
modele podsticaja proizvodnje iz OIE-a (
Slika 5.4.9). 2013. godine je EU najavila potpunu reorganizaciju podsticaja koje su države članice smjele ponuditi
sektoru obnovljivih izvora energije, pri čemu se prednost daje podsticajnim premijama i, već navedenom, sistemu kvota,
umjesto uobičajenom podsticaju „feed-in“ tarifama.
| 96
Slika 5.4.9 Modeli podsticaja u evropskim zemljama
Izvor: SEERMAP, DIA-CORE, Fraunhofer, ECOFYS, European Commission
5.4.2.3 Upravljanje tržištem OIE za elelektričnu energiju
U Bosni i Hercegovini je 2016. godine došlo do uspostavljanja balansnog tržišta putem tendera, te trenutno tržištem
rukovodi Nezavisni operater sistema u Bosni Hercegovini (NOSBiH). U Bosni i Hercegovini postoji 17 registrovanih
balansno- odgovornih strana, od kojih je 8 bilo aktivno tokom 2016. godine. Za Republiku Srpsku je trenutno
karakteristično da svi povlašćeni proizvođači iz OIE-a pripadaju balansnoj grupi koju vodi „Elektroprivreda Republike
Srpske“.
Elektrane na obnovljive izvore, uključujući i vjetroelektrane, u Republici Srpskoj uvijek imaju prednost u dispečiranju, te
imaju obavezu plaćanja pretjeranog debalansa iznad 500 kW, kao i plaćanja 25% troškova balansiranja. S obzirom na
to da se očekuje porast OIE-a, za očekivati je da će dolaziti do većeg debalansa u EES. Do debalansa prvenstveno
dolazi zbog drastičnog povećanja instaliranih kapaciteta u vjetroelektranama. Glavni problem proizvodnje energije iz
vjetroelektrana je nemogućnost precizne prognoze proizvodnje. U slučaju da je proizvodnja vjetra iznad prognoze, VE
plaća nisku cijenu debalansa, dok u suprotnom slučaju VE plaćaju visoku cijenu debalansa.
Kao što je već spomenuto, trenutnim je Zakonom i podzakonskim aktima definisano da svi proizvođači koji koriste OIE i
ulaze u sistem podsticaja pripadaju određenoj balansnoj grupi te odgovornost za njih preuzima OSP. Tržišnim pravilima
je definisana balansno odgovorna strana, kao i balansna grupa. S obzirom na mogućnost pojave debalansa u EES,
Republika Srpska je usvojila mehanizam obračuna debalansa i snošenje troškova nastalih zbog istog. Takođe, s ciljem
minimalizovanja problema pojave debalansa, u Republici Srpskoj su već pripremljeni softveri koji se odnose na preciznu
prognozu dnevne proizvodnje, naročito iz solarnih i vjetroelektrana.
U narednom periodu, potrebno je nastaviti pratiti evropske trendove kroz nove podsticajne mehanizme i modalitete
proizvodnje električne energije, ali isto tako i prodaje el. energije iz OIE-a.
Kao dodatak, navedeni su primjeri kako se električnom energijom iz OIE-a trguje u izabranim evropskim zemljama gdje
je operater tržišta ili TSO zadužen za vođenje OIE balanse grupe i energije balansiranja iz OIE-a (Tabela 5.4.3).
| 97
Tabela 5.4.3 Tok načina prodaje el. energije iz OIE-a u izabrani zemljama
Tijek razvoja kanala prodaje

 Operater tržišta BORZEN → upravnik eko-bilansne grupe i energije uravnoteženja za OIE
Slovenija  2010 – nestandardni proizvod na aukcijama (uz balansiranje) + berza el. energije (BSP)
 2011 - 2015. – standardni proizvod, aukcije i berza el. energije 2016. bilansnu grupu kupuje
GEN-I, a 2017. ju kupuje HEP
 Operater EE APCS, u sklopu OeMAG → upravnik eko-bilansne grupe i energije uravnoteženja
za OIE
Austrija  2003 - 2006. – voditelji eko-bilansne grupe odgovorni za kupnju, subvencioniranje i alociranje el.
energije
 2006 - danas – OeMAG (APCS) alocira el. energiju direktno aktivnim snabdjevačima u
zavisnosti od njihovog tržišnog učešća
 TSO MAVIR → upravnik eko-bilansne grupe i energije uravnoteženja za OIE
 2008 – snabdjevači preuzimaju el. energiju iz OIE-a u skladu sa svojim tržišnim učešćem
Mađarska  2014 – novi kanal prodaje HUPH, razlika između planiranih dnevnih količina OIE i bazne
energije se prodaje na berzi el. energije
 2016 – sva energija iz OIE-a nudi se preko HUPH-a
 Operater tržišta GSE → upravnik eko-bilansne grupe i energije uravnoteženja za OIE
Italija  2008 – nadalje – GSE malim proizvođačima nudi kupovinu energije iz OIE-a koju prodaje na
unutardnevnom ili dan-unaprijed tržištu na berzi el. energije
Izvor: BORZEN, HROTE, MAVIR, Res-legal, APG, GSE, Europex, analiza Projektnog tima
5.4.2.4 Sektor grijanja i hlađenja
Kao i za prethodni sektor, za sektor grijanja i hlađenja date su projekcije kretanja učešća OIE-a u finalnoj potrošnji. Za
grijanje i hlađenje postavljen je cilj učešća OIE-a od 87,8%, čime se predviđa povećanje učešća OIE-a na 401,6 ktoe u
2020. godini. Planirano učešće za 2015. godinu iznosilo je 89,1%, odnosno 399,5 ktoe energije iz OIE-a. Realizacija u
2015. godini je za 1,6 postotnih poena ispod plana, što znači da je ostvareno učešća OIE-a od 87,5%, tj. 359,8 ktoe
(Slika 5.4.10).
Slika 5.4.10 Dinamika OIE-a u finalnoj potrošnji sektora grijanja i hlađenja i realizacija u ktoe, 2010–2020. godine
Za grijanje i hlađenje se velikom većinom koristi bio-masa (danas ogrjevno drvo), te u manjoj mjeri solarna energija. U
2015. godini, planiran je najveći doprinos iz bio-mase – 372,6 ktoe (99,9%), dok je za solarne elektrane taj iznos bio
0,37 ktoe. Gledajući stvarni doprinos, sva energija potrošena za grijanje i hlađenje proizašla je samo iz bio-mase, te je
iznosila 359,9 ktoe. Planirana struktura goriva u 2020. godini se ne razlikuje previše od današnje strukture. I dalje se
najveći doprinos očekuje od bio-mase, u iznosu od 406,1 ktoe, što će činiti 99,7% ukupne potrošnje, i od geotermalne
energije u iznosu od 1,05 ktoe (Tabela 5.4.4).
Do 2035. potrebno je povećati apsolutni doprinos svake tehnologije (bio-masa, geotermalna, solarna i ostale
tehnologije). Iako će bio-masa i dalje biti glavno gorivo, sa procijenjenim učešćem ~ od 95% do 98%, u zavisnosti od
scenarija, potrebno je promijeniti strukturu korišćene bio-mase. Tako se očekuje smanjenje potrošnje ogrjevnog drveta,
a povećanje korišćenja peleta, kao i šumskog i poljoprivrednog otpada. U kogeneracionom obnovljivom scenariju
potrebno je staviti naglasak na sisteme daljinskog grijanja (SDG). Da bi se to ostvarilo potrebno je poboljšati regulative
koje se odnose na sektor šumarstva, kao i na to da se povežu industrije. Geotermalni potencijal u Republici Srpskoj je
velik, no do danas gotovo da i nije istražen, te se koristi samo u balneološke svrhe. S obzirom na to da se očekuje
povećanje učešća geotermalne energije za grijanje na ~0,5%, u narednim godinama potrebno je detaljnije istražiti te
komercijalizovati geotermalni potencijal Republike Srpske. Učešće solarne energije je, do 2035. godine, procijenjeno na
~ 1% do 4%, u zavisnosti od scenarija. Njihova široka upotreba, prvenstveno za grijanje u domaćinstvima, očekuje se
zbog stalnog pada cijena solarnih panela. S obzirom na rapidan razvoj tehnologija, te pada njihove cijene na globalnom
nivou, za očekivati je kako će se do 2035. godine na tržištu pojaviti nove komercijalne tehnologije koji će se koristiti za
| 98
grijanje i/ili hlađenje kao i iskorišćavanje otpada za proizvodnju toplotne energije („waste to energy“) i da će one imati
otprilike 0,5% učešća u ukupnoj finalnoj potrošnji sektora (Tabela 5.4.4).
Tabela 5.4.4 Doprinos tehnologija OIE-a u finalnoj potrošnji u sektoru grijanja i hlađenja
Napomena: 1) Odnosi se na kogeneracioni obnovljivi scenario sa većim učešćem daljinskih toplotnih sistema na bio-masu, 2) Odnosi
se na scenario jačeg razvoja decentralizovane energije i mikrosolara na domaćinstvima (podsticaji za PV i pad cijena tehnologije).
5.4.2.5 Sektor transporta
U sektoru transporta do sada uopšte nisu korišćeni obnovljivi izvori energije. Prema Akcionom planu, učešće obnovljivih
izvora u finalnoj potrošnji u transportu se do 2020. godine mora povećati na 10%, tj. u apsolutnom iznosu mora iznositi
42 ktoe (Slika 5.4.11).
Slika 5.4.11 Dinamika OIE-a u finalnoj potrošnji sektora transporta i realizacija u ktoe, 2010–2020. godine
Svih 42 ktoe obnovljive energije planiranih u 2020. godini proizvešće se iz bio-goriva, od toga 38 ktoe (90,5%) iz bio-
dizela, a ostatak od 4 ktoe (9,5%) iz bio-etanola.
Prema procjenama doprinosa bio-goriva u 2035. godini, od ~ 77 % do 82% činiće bio-dizel, a ~ 8% do 13% bio-etanol, s
time da će se apsolutni doprinosi u finalnoj potrošnji povećati. Samo povećanje bio-goriva će, među ostalim, i znatno
uticati na smanjenje emisija CO2. Osim bio-goriva, do 2035. očekuje se i povećanje korišćenja električne energije iz
obnovljivih izvora, čije je učešće u OIE transportu procijenjeno na ~ 5% do 15%. S obzirom na globalne trendove, u
Republici Srpskoj se očekuje popularizacija i podsticanje kupovine električnih automobila. Uz to, očekuje se i izgradnja
električnih punionica automobila, koje bi se, osim za domaće automobile, koristile i prilikom međunarodnog drumskog
saobraćaja. Evropski trend ukazuje na rast društvene odgovornosti preduzeća, poput željeznica, koja kupuju zelenu
energiju. Kao što je i ranije spomenuto, s obzirom na vrlo brz razvoj tehnologije, očekuje se pojava novih komercijalnih
tehnologija i u sektoru transporta, čije bi učešće do 2035. moglo iznositi ~ 0,3% (Tabela 5.4.5).
Tabela 5.4.5 Doprinos tehnologija OIE-a u finalnoj potrošnji u sektoru transporta
| 99
Napomena: Intervali zavise o penetraciji električnih vozila i baterijskih sistema u domaćinstva, decentralizovane energije i PV modula,
kao i od stepena korišćenja OIE-a za napajanje električnih prevoznih sredstava (tramvaji, željeznice itd.)
5.4.2.6 Mjere za postizanje ciljeva
Postojećim Akcionim planom definisano je nekoliko mjera kojima se planira povećati korišćenje energije iz obnovljivih
izvora i na taj način ostvariti postavljene indikativne ciljeve:
1. Definisanje količine podsticane energije iz obnovljivih izvora,
2. Povećanje proizvodnje energije iz OIE-a → izgradnja energetskih objekata koji nisu predmet koncesije,
3. Regulisanje i upravljanje otpadom,
4. Donošenje zakona o bio-gorivima u transportu Republike Srpske,
5. Uspostavljanje sistema podsticaja proizvodnje bio-goriva.
Savjet ministara Bosne i Hercegovine usvojio je Akcioni plan za korišćenje obnovljive energije u Bosni i Hercegovini
(Akcioni plan OIE BiH) u martu 2016. godine. Akcioni plan OIE Bosne i Hercegovine baziran je na ranije usvojenim
entitetskim akcionim planovima za korišćenje obnovljivih izvora energije. Akcioni planovi enetiteta i države izrađeni su
na obrascu propisanom Odlukom Evropske komisije o utvrđivanju obrasca za nacionalne akcione planove za obnovljivu
energiju u skladu sa Direktivom 2009/28/EZ. Takođe, Akcioni plan OIE Bosne i Hercegovine sadrži parametre koji se
odnose na Brčko Distrikt Bosne i Hercegovine, ali koji do sad nisu bili predmet usvajanja Vlade Brčko Distrikta Bosne i
Hercegovine. Akcioni plan Bosne i Hercegovine usklađuje se sa strateškim i planskim dokumentima Republike Srpske,
Federacije Bosne i Hercegovine i Brčko Distrikta Bosne i Hercegovine. Akcioni plan OIE Bosne i Hercegovine definiše
pregled potrošnje energije iz OIE u referentnoj 2009. godini i u periodu od 2010. do 2020. godine, uključujući:
 planiranu ukupnu finalnu potrošnju energije iz OIE-a u grijanju i hlađenju, električnoj energiji i transportu,
uzimajući u obzir učinke energetske efikasnosti i energetske štednje, izraženo u kilotonama ekvivalentne nafte
(ktoe),
 planirano učešće OIE-a u ukupnoj finalnoj potrošnji energije iz OIE-a u grijanju i hlađenju, električnoj energiji i
transportu izraženo u procentima,
 učešće obnovljive energije svakog sektora u krajnjoj potrošnji energije,
 učešće obnovljive energije u transportu,
 procjenu ukupnog učešća (instaliranih kapaciteta ukupne proizvodnje električne energije) koji se očekuje od
svake tehnologije za obnovljivu energiju,
 maksimalni nivo instalirane snage privilegovanih proizvođača za svaku tehnologiju (u daljem tekstu: dinamičke
kvote),
 politiku i mjere za promociju i podsticanje korišćenja energije iz OIE-a, u skladu sa propisima iz oblasti
konkurencije i državne pomoći,
 zajedničke mjere ministarstava i institucija.
| 100
Energetska statistika je u fazi razvoja i još nije u potpunosti funkcionalna da bi se obezbijedili dovoljni podaci za
praćenje i ažuriranje dešavanja u sektoru OIE-a u Bosni i Hercegovini. MSTEO izvještaja Energetsku zajednicu o
realizaciji Akcionog plana OIE Bosne i Hercegovine, shodno entitetskim izvještajima o realizaciji akcionih planova, te
izvještaju o sprovođenju mjera koje se sprovode na državnom nivou.
Akcioni plan za korišćenje obnovljivih izvora energije Republike Srpske (Akcioni plan OIE RS) određuje politike, mjere i
obavezujuće ciljeve o učešću energije iz OIE-a u ukupnoj finalnoj potrošnji električne energije, energije za grijanje i/ili
hlađenje i energije za transport, uvažavajući efekte regulatornih mjera koje se odnose na unapređenje energetske
efikasnosti i uštede energije kod krajnjih kupaca, kao i drugih mjera u svrhu ispunjenja postavljenih ciljeva. Zakonom o
energetici Republike Srpske propisano je da je korišćenje obnovljivih izvora energije i efikasne kogeneracije od opšteg
interesa za Republiku Srpsku.
Zakon o obnovljivim izvorima energije i efikasnoj kogeneraciji Republike Srpske, kao krovni zakon za oblast OIE-a,
uređuje planiranje i podsticanje proizvodnje i potrošnje energije iz obnovljivih izvora i u efikasnoj kogeneraciji,
tehnologije za korišćenje obnovljivih izvora energije, mjere podsticaja za proizvodnju električne energije korišćenjem
obnovljivih izvora energije i u efikasnoj kogeneraciji, sprovođenje sistema podsticanja proizvodnje energije i izgradnja
postrojenja za proizvodnju električne energije iz obnovljivih izvora energije. Zakonom je propisano da će se za
obavljanje administrativno-finansijskih i drugih operativnih poslova sistema podsticaja proizvodnje energije iz obnovljivih
izvora i u efikasnoj kogeneraciji biti osnovan Operater sistema podsticanja. Do osnivanja Operatera sistema podsticanja,
ove poslove će obavljati ERS. ERS je obavezna da vodi odvojene računovodstvene evidencije i poseban namjenski
račun za kupoprodaju električne energije proizvedene iz obnovljivih izvora i u efikasnoj kogeneraciji za koju se ostvaruje
pravo na podsticaj. Operater sistema podsticaja i proizvođač zaključuju ugovor o obaveznom otkupu po garantovanoj
cijeni. Modeli podsticaja u Republici Srpskoj su „feed-in“ tarifa, premije i neto mjerenje. Proizvođači energije iz OIE-a
imaju pravo prioritetnog spajanja na mrežu.
RERS obavlja regulatorne djelatnosti u oblasti OIE-a. RERS je donijela Pravilnik o podsticanju proizvodnje električne
energije iz obnovljivih izvora i u efikasnoj kogeneraciji („Službeni glasnik Republike Srpske“, br. 114/13, 88/14 i 43/16),
kojim su propisani uslovi i postupak za ostvarivanje prava na podsticaj, način provjere raspoloživih kapaciteta i količina
električne energije za podsticanje, metodologija za utvrđivanje garantovane otkupne cijene električne energije i premije,
izračunavanje i naplata naknade za obnovljive izvore i efikasnu kogeneraciju, način utvrđivanja troškova rada Operatera
sistema i druga pitanja. RERS je donijela Odluku o visini garantovanih otkupnih cijena i premija za električnu energiju
proizvedenu iz obnovljivih izvora ili u efikasnoj kogeneraciji Republike Srpske („Službeni glasnik Republike Srpske“, br.
128/11, 116/13, 88/14 i 43/16) i Odluku o visini naknade za podsticanje proizvodnje električne energije iz obnovljivih
izvora i u efikasnoj kogeneraciji Republike Srpske („Službeni glasnik Republike Srpske“, br. 128/11, 116/13, 4/15, 15/16
i 9/17), koje se primjenjuju od 2012. godine. Odlukom o visini garantovanih cijena utvrđene su garantovane otkupne
cijene i premije, te se primjenjuje kod izdavanja rješenja o pravu na podsticaj i kod zaključivanja kupoprodajnog ugovora
sa Operaterom sistema podsticaja. Odlukom o visini naknade za podsticanje određuje se naknada kojom se
obezbjeđuju sredstva za isplatu premija proizvođačima električne energije koji ostvaruju pravo na obavezan otkup po
garantovanoj otkupnoj cijeni, pravo na premiju, sredstva potrebna za funkcionisanje Operatera i sredstva namijenjena
Fondu za zaštitu životne sredine i energetske efikasnosti. Naknada se zaračunava svakom krajnjem kupcu u Republici
Srpskoj u iznosu koji je jednak proizvodu jedinične naknade i preuzete aktivne električne energije i iskazuje se kao
posebna stavka na računu kupca. RERS je donijela i Pravilnik o izdavanju sertifikata za proizvodna postrojenja koja
proizvode električnu energiju koristeći obnovljive izvore energije ili u efikasnoj kogeneraciji Republike Srpske („Službeni
glasnik Republike Srpske“, broj: 112/13). Tim pravilnikom propisani su kriterijumi za izdavanje sertifikata, postupak
izdavanja, sadržaj sertifikata, njihovo produženje, prenos, poništavanje i oduzimanje. Pravilnikom o izdavanju garancija
o porijeklu električne energije („Službeni glasnik Republike Srpske“, broj: 1/14) RERS uređuje sadržaj garancije, uslova i
postupak izdavanja, prenos i poništavanje garancije o porijeklu električne energije.
Naprijed navedeni zakon i regulativa odnose se na podsticanje korišćenja OIE-a u proizvodnji električne energije.
Međutim, korišćenje OIE-a u sektoru transporta i grijanja i hlađenja i dalje ostaje bez normiranja, te se u tom smislu i
daju regulatorne smjernice u tabeli strateških smjernica.
S obzirom na to da su ranije navedene mjere preuzete iz Akcionog plana, koji je definisan za period do 2020. godine,
potrebno je postaviti energetski okvir strategije za sektor obnovljivih izvora energije u Republici Srpskoj. U nastavku su
navedeni strateški prioriteti i smjernice za razvoj sektora OIE-a do 2035. godine (Tabela 5.4.6).
Tabela 5.4.6 Strateške smjernice

Sistemsko planiranje povećanja proizvodnje iz ostalih obnovljivih
regulati
Povećanje učešća OIE-a u proizvodnji

izvora energije, uzimajući u obzir raspoložive potencijale kroz
električne energije, uz adekvatnu
va
i
izradu novih akcionih planova za period nakon 2020. godine

organizaciju sistema
Dalji razvoj organizacije tržišta i holističkog upravljanja električnom
| 101
energijom i balansiranjem iz OIE-a s obzirom na očekivano veće
učešće u proizvodnom miksu u budućem periodu.
Stalne revizije iznosa naknada, kao i razmatranje novih modela
podsticaja od 2020. godine koji bi napravili manji pritisak na krajnje
potrošače.
Trenutno nije normirana upotreba minimalnih nivoa energije iz OIE-
a prilikom izgradnje novih ili renoviranja postojećih objekata. Ne
postoje propisi o primjeni kogeneracije. Nisu propisane mjere u
Povećanje učešća OIE-a u finalnoj cilju povećanja učešća OIE-a u finalnoj potrošnji u sektorima
potrošnji u sektorima električne grijanja i hlađenja. Po ovim pitanjima postoji neusklađenost sa
energije i grijanja i hlađenja Direktivom 2009/28/EC, stoga je njihovo normiranje neophodno.
Propisivanje upotrebe minimalnih nivoa energije iz OIE-a prilikom
izgradnje novih ili renoviranja postojećih objekata, te donošenje
propisa kojima će se uređivati primjena kogeneracije.
Ne postoje propisi kojim bi se regulisala upotreba bio-goriva, a
Akcionim planom postavljen je cilj od 10% učešća OIE-a u
proizvodnji energije u transportu u 2020. godini, ali isto tako kako
Postizanje cilja od 10% učešća OIE-a u bi se nastavila promovisati upotreba OIE-a u transportu i nakon
proizvodnji energije u transportu u 2020. godine. Da bi se dostigao ovaj cilj, potrebno je normirati
2020. godini, i nastavak promocije upotrebu bio-goriva.
korišćenja
Donošenje propisa kojim bi se normirala upotreba goriva i utvrdili
bio-goriva do 2035. godine
kriterijumi za održivost za pogonska bio-goriva i druga tekuća bio-
goriva, kako bi se ispunili ciljevi iz Akcionog plana i ispravno
transponovali zahtjevi iz Direktive 2009/28/EC
5.5 Sektor nafte i naftnih derivata

5.5.1 Struktura naftnog tržišta u Republici Srpskoj
Republika Srpska trenutno nema domaću proizvodnju sirove nafte i prirodnog gasa, ali se ulaganja u geološka
istraživanja ponovo sprovode od 2011. godine. „Jadran Naftagas“ (66% vlasništva NIS i 34% NjeftegaziInKor a.d.)
posjeduje prava za istraživanje i eksploataciju na čitavom području Republike Srpske, ali komercijalno isplative rezerve
sirove nafte još uvijek nisu otkrivene. Uvozna sirova nafta prerađuje se u Rafineriji „Brod“ i Rafineriji ulja „Modriča“, koje
pripadaju „Optima grupi“ (100% vlasnik NjeftegazInKor a.d.). Naftni derivati prerađeni u navedenim rafinerijama većinom
se plasiraju na domaće tržište, gdje sačinjavaju više od 90% učešća u veleprodaji. Maloprodajnu mrežu naftnih derivata
karakteriše veliki broj malih privatnika, sa manje od pet benzinskih stanica u vlasništvu, koji sačinjavaju oko 75% tržišta.
Potrošnja naftnih derivata najveća je u sektoru transporta gdje se najviše troše benzin i dizel (Slika 5.5.1).
Slika 5.5.1 Struktura naftnog tržišta Republike Srpske, 2015. godina (procjena)
| 102
Napomena: 1) Procjena na osnovu količine uvoza i ukupne potrošnje derivata u Republici Srpskoj, 2) Postotak je odnos broja
benzinskih stanica određene firme i ukupnog broja stanica
Izvor: WoodMackenzie BiH downstream oil long-term outlook 2016, Bilans nafte i derivata nafte 2015, Trgovina na malo tečnim
gorivima Republike Srpske
5.5.2 Istraživanje i proizvodnja ugljen-dioksida
U regiji u kojoj se nalazi Republika Srpska, proizvodnja ugljen-dioksida sprovodi se već dugi niz godina, naročito u
Panonskom bazenu na područjima Hrvatske i Mađarske. Zbog zrelosti proizvodnih područja u Hrvatskoj i Mađarskoj,
proizvodnja je u padu, ali je i dalje najviša u regiji (Tabela 5.5.1). Sudeći prema prisutnosti nafte u regiji, u strukturama
sličnim onima koje obuhvataju dio Republike Srpske, potencijal za postojanje rezervi nafte postoji.
U svijetu postoje različiti pravni modeli i ugovori koji definišu odnos između naftnih kompanija i države tokom svih faza
procesa proizvodnje sirove nafte. Najvažnije je definisati način raspodjele prihoda od proizvodnje sirove nafte i definisati
kako će troškovi biti tretirani. Države biraju vrstu pravnog modela prema kojem će biti konkurentne za privlačenje
investicija u naftni sektor i prema kojem će maksimizirati dobit od proizvodnje sirove nafte. Na primjer, kada se uporedi
opis pravnog modela Hrvatske i Mađarske (Tabela 5.5.1) s Crnom Gorom, uočava se da su uslovi povoljniji u Crnoj
Gori, koja pokušava privući investicije u istraživanje i proizvodnju nafte i gasa, a nema potvrđene rezerve i proizvodnju,
dok Hrvatska i Mađarska ostvaruju veću dobit od proizvodnje. Republika Srpska u tome pogledu nema definisane
naknade za eksploataciju nafte i gasa, te će u svrhu konkurentnosti, pregovarati direktno sa investitorom kroz ugovor o
koncesiji.
Tabela 5.5.1 Proizvodnja ugljen-dioksida i pravni modeli u regiji
Proizvodnja
Država/ Pravni
Opis ugljen-dioksida
entitet Model
(kboe/dan)
2
 Koncesionar je dužan platiti naknadu za istraživanje i proizvodnju
Mađarska Royalty ugljen-dioksida u zavisnosti od površine istražnog/proizvodnog 40,9
područja i 16% vrijednost proizvedenih ugljen-dioksida.
 Naknada za istraživanje i eksploataciju nafte i gasa u Hrvatskoj

PSA +
1 sastoji se od godišnje novčane naknade utvrđene u zavisnosti od
Hrvatska 2 površine istražnog/eksploatacionog područja, naknade od 10% 37,6
Royalty
vrijednost proizvedenih ugljen-dioksida, i podjele proizvedenih
količina ugljen-dioksida gdje državi pripada od 10% do 25%.
2
 Naknada za geološka istraživanja određuje se po kilometru
Srbija Royalty kvadratnom istražnog prostora. Naknada za eksploataciju nafte i 31.7
gasa iznosi 8% tržišne cijene eksploatisane sirovine.
 Koncesionar je dužan platiti naknadu po kilometru kvadratnom

Crna Gora PSA
1 istražnog/proizvodnog područja i iznos učešća proizvodnje u 0
rasponu od 5% do 12% u zavisnosti od količine dnevne
proizvodnje za naftu i 2% za gas
| 103
PSA +
1  U Albaniji, operater je dužan prepustiti dio proizvodnje državi u
Albanija 2 odnosu dogovorenom u ugovoru i dužan je platiti naknadu od 25
Royalty
10% vrijednosti prodanih ugljen-dioksida.
1
 Potencijalni investitori ulaze u direktne pregovore sa Federacijom
BIH – PSA + Bosne i Hercegovine i saglasno utvrđuju naknade u fazi 0
2
entitet FBIH Royalty istraživanja i eksploatacije na osnovu zakonom postavljenih
okvira.
BIH - PSA +
1  Iznos rudne rente je fiksan i utvrđen zakonom, dok se PSA
2 ugovorom saglasno definiše stopa naknade na osnovu zakonom 0
entitet RS Royalty
postavljenih okvira.
Napomena: 1) Production sharing agreement (PSA): Operater snosi sve troškove istraživanja i proizvodnje i prema ugovoru sklopljenim
s državom ili nacionalnom naftnom kompanijom pripada mu dio proizvodnje ugljen-dioksida, 2) Royalty: Operater snosi prava na
istraživanje i proizvodnju uz plaćanje određene godišnje naknade i poreza na prihod ostvarenog od prodaje sirove nafte.
Izvor: Albania's regulatory and fiscal hydrocarbon regime, Crna Gora Ministarstvo ekonomije, Uredba o naknadi za istraživanje i
eksploataciju ugljen-dioksida, Zakon o naknadama za korišćenje javnih dobara, naturalgasworld.com, tradingeconomics.com,
molgroup.info, nis.eu
Geološka istraživanja su se sprovodila dugi niz godina na području Bosne i Hercegovine, ali rezerve nikada nisu
utvrđene. Najznačajniji istraživački radovi na području Republike Srpske sprovedeni su u sklopu projekta „Sjeverna
Bosna“ koji je trajao od 1974. do 1991. godine. Projektom je zahvaćeno područje jugozapadnog dijela Panonskog
bazena u kojem su države poput Hrvatske i Mađarske već našle komercijalne rezerve sirove nafte, što potvrđuje
perspektivnost ovoga područja. Projekt „Sjeverne Bosne“ je dijelom obuhvatao teritoriju Republike Srpske (Slika 5.5.2)
na kojemu je i napravljena procjena potencijalnih rezervi nafte (Tabela 5.5.2).
Slika 5.5.2 Područje projekta Sjeverna Bosna
Tabela 5.5.2 Potencijalne rezerve sirove nafte i gasa na području Sjeverne Bosne
Potencijalne rezerve Potencijalne rezerve

Područje
(mil. bbl) (mil. t)
1 Bosanski Šamac 64,5 9,2
2 Orašje 42,5 – 108,4 6,1 – 15,5
3 Tuzla 99,8 14,3
| 104
4 Lopare 83,2 11,9
Izvor: ESSBIH knjiga A; Prvi rezultati istraživanja nis.rs (2012) ; Joint venture with NIS spuds first exploration well in BiH gazprom-
neft.net (2013)
Geološka istraživanja nastavljena su 2011. godine kada je kompanija „Jadran Naftagas“ dobila prava za istraživanje na
području cijele Republike Srpske, što uključuje i dio dinaridskog područja. Dogovoreno je minimalno ulaganje u
istraživanje od 40,7 miliona dolara kroz tri godine. Tokom navedene tri godine rezerve nisu potvrđene, pa je 2015.
postignuto produženje prava na istraživanje do 2019. godine. Tokom istraživanja reinterpretirani su stari seizmički
podaci i testirane su stare bušotine. Neke od bušotina pokazale su postojanje nafte i gasa, ali samo u tragovima.
Izvedena su nova 2D i 3D seizmička istraživanja u svrhu pronalaska struktura povoljnih za postojanje ugljen-dioksida.
Takođe, u 2013. izbušena je nova bušotina kod naselja Obudovac u Posavini koja je pokazala prisustvo ugljen-dioksida,
ali rezerve nisu utvrđene. Područje se pokazalo perspektivno, ali potrebna su dalja ulaganja u istraživačke radove.
| 105
5.5.3 Potrošnja naftnih derivata
Poređenjem strukture finalne potrošnje naftnih derivata po derivatu (Slika 5.5.3) i finalne potrošnje naftnih derivata po
sektoru (Slika 5.5.4), primjećuje se da Republika Srpska prati trend regije, te se najviše troše dizel i benzin, što je
posljedica najveće potrošnje u sektoru transporta od 62%. Republika Srpska, u poređenju sa regijom, ima najveće
učešće potrošnje naftnih derivata u domaćinstvima, gdje se koristi lož-ulje za ogrjev. U skladu sa tim, dizel i lož-ulje
imaju učešće od 68% u ukupnoj strukturi finalne potrošnje.
Slika 5.5.3 Finalna potrošnja naftnih derivata po derivatu u kt,2014/ 2015. godina
Napomena: 1) Podaci iz 2014. godine

Izvor: Republički zavod za statistiku Republike Srpske – Bilans nafte i derivata nafte 2015, Bilans naftnih derivata 2015. Federacije
Bosne i Hercegovine, analiza Projektnog tima
Slika 5.5.4 Finalna potrošnja naftnih derivata po sektoru u kt, 2014/2015. godina
Napomena: 1) Podaci iz 2014. godine

Izvor: Republički zavod za statistiku Republike Srpske – Bilans nafte i derivata nafte 2015, Bilans naftnih derivata 2015. Federacije
Bosne i Hercegovine, analiza Projektnog tima
| 106
U ukupnoj potrošnji naftnih derivata podijeljenoj po derivatu i po sektoru najdominantniju ulogu imaju dizel i lož-ulje
(Slika 5.5.5), i to u sektoru transporta i u domaćinstvima. Potrebno je napomenuti da je zakonom zabranjena upotreba
lož-ulja u transportu, te da je potrošnja lož-ulja najzastupljenija u domaćinstvima i koristi se za ogrjev, dok se dizel koristi
u sektoru transporta za pogon motornih vozila. LPG (eng. liquified petroleum gas – tečni naftni gas) relativno je malo
zastupljen u odnosu na ostale derivate i najviše se troši u sektoru transporta. U energetskom sektoru i domaćinstvima je
otprilike podjednako zastupljen, u industriji se relativno malo koristi, dok se za proizvodnju energije uopšte ne koristi.
Benzin se gotovo isključivo koristi u sektoru transporta za pogon motornih vozila. Mazut se najviše koristi u energetskom
sektoru, zatim kao utrošak za proizvodnju energije, nešto manje u industriji i najmanje u domaćinstvima i ostalim
sektorima. Ostali derivati, poput maziva, bitumena i drugih teških frakcija ugljovodika, koriste se u energetskom sektoru i
ostalim industrijama poput građevinarstva i poljoprivrede.
Slika 5.5.5 Ukupna potrošnja naftnih derivata po sektoru u Republici Srpskoj u kt, 2015. godina
Napomena: 1) U transportu je zakonom zabranjena upotreba lož-ulja u transportu

Izvori: Republick zavod za statistiku - Bilans nafte i derivata nafte 2015
Potrošnja naftnih derivata u Republici Srpskoj u periodu od 2010. do 2016. godine bila je na približno istim nivoima
(Slika 5.5.6). Najveća potražnja za naftnim derivatima je bila u 2014. godini, prvenstveno jer se u toj godini značajno
povećala potražnja za dizelom i lož-uljem. Najveći pad u potražnji je ostvario mazut od -16,4%, dok je LPG ostvario rast
od prosječno 4,5% godišnje. Zbog povećanja ukupnog broja pređenih kilometara drumskim putem u Republici Srpskoj,
očekuje se dalji rast potražnje dizela i rast potražnje benzina.
| 107
Slika 5.5.6 Godišnja potražnja naftnih derivata u Republici Srpskoj u kt /god, 2000–2015. godine
Izvor: Republički zavod za statistiku Republike Srpske – Bilans naftnih derivata, 2015.
Republika Srpska je neto izvoznik naftnih derivata, ali u periodu od 2012. do 2015. izvoz se značajno smanjio u odnosu
na uvoz. U navedenom periodu izvoz se smanjivao prosječnom godišnjom stopom od 23,2%, a uvoz prosječnom
stopom od 7,7% godišnje. To je uzrokovalo značajan pad neto izvoza, s prosječnim godišnjim padom od 28,9% (Slika
5.5.7).
Slika 5.5.7 Uvoz i izvoz naftnih derivata u Republici Srpskoj u kt /god, 2012 –2015. godine
Izvor: Energetski bilans Republike Srpske, plan za 2016. godinu
5.5.4 Prerada naftnih derivata
Širu regiju odlikuje snažna prekapacitiranost prerade kao i dobra povezanost sa tržištima na Mediteranu. Potrošnja
derivata u zemljama regije iznosi otprilike 28 miliona tona godišnje (Slika 5.5.8), a ukupni kapacitet proizvodnje naftnih
derivata prikazanih rafinerija iznosi 39,5 miliona tona godišnje, zbog čega veći dio prikazanih rafinerija radi sa
smanjenim kapacitetom. Kapacitet prerade rafinerije u Brodu iznosi 4,2 miliona tona godišnje, ali zbog oštećenja tokom
rata i manjka ulaganja u obnovu i modernizaciju, rafinerija preradi tek oko 900 hiljada tona sirove nafte godišnje. Derivati
proizvedeni u Rafineriji Brod se većim dijelom plasiraju na tržište Republike Srpske i dijelom na tržište Federacije Bosne
| 108
i Hercegovine. Sirova nafta koja se prerađuje u rafineriji uvozi se iz Rusije preko terminala Omišalj koji se nalazi u
Hrvatskoj. Sirova nafta se transportuje naftovodom Adria kojim upravlja JANAF (Jadranski naftovod).
Slika 5.5.8 Kapacitet prerade sirove nafte rafinerija u regiji u milionima tona/god
Bratislava
Schwechat Slovačka
Austrija
6.1
9.6
Graz
Duna
Mađarska 8.1
Ljubljana
Zagreb Pečuh
Rijeka
Hrvatska Sisak
Hrvatska 2.2
4.5
Brod Beograd
Pančevo
JANAF Bosna i
Herzegovina Srbija
4.2 4.8
Podlugovi
Luka Ploče
Luka
# Kapacitet rafinerije
Rafinerija
Izvor: molgroup.info, omv.com, rafinerija.com, port-ploce.hr
U odnosu na rafinerije u regiji, Rafinerija „Brod“ proizvodi relativno visok stepen teških derivata. Učešće proizvodnje lož-
ulja i ostalih teških derivata je, prema našim procjenama i internim bazama podataka oko 47% ukupne prerade, što je
više od rafinerija u regiji i od prosjeka rafinerija na Mediteranu. Rafinerije nafte sa većom kompleksnošću proizvode više
lakih derivata koji postižu višu cijenu na tržištu. Ulaganjem u modernizaciju Rafinerije „Brod“, povećala bi se dodata
vrijednost proizvodima, a to bi rezultovalo većim prihodima.
Slika 5.5.9 Analiza proizvodnje derivata u rafinerijama prema posljednjim podacima o proizvodnji
Napomena: 1) Podaci su za 2015. godinu, 2) Podaci su za 2016. godinu, 3) Podaci su za 2014. godinu
Izvori: Regulatorna komisija za energetiku Republike Srpske Izvještaj o radu 2015, mol. info, godišnji izvještaji kompanija, RS Bilans
nafte i derivata nafte 2015, analiza Projektnog tima
U periodu od 2011. do 2015. godine u Rafineriji „Brod“ ostvaren je prosječni pad prerade sirove nafte od 5,21% godišnje
(Slika 5.5.10). Smanjene rafinerijske marže zbog visokih cijena nafte do 2014. godine su imale uticaj na poslovanje
rafinerije, a to se odrazilo i na količinu prerade. Nastavak pada prerade nakon 2014. godine, kada su rafinerijske marže
na globalnom nivou porasle zbog pada cijene nafte, ukazuje na otežane uslove poslovanja i nedovoljnu kompleksnost
rafinerije.
| 109
Slika 5.5.10 Proizvodnja derivata u Rafineriji Brod u hiljadama
t/g, 2011–2015. godine
Izvor: Regulatorna komisija za energetiku Republike Srpske Izvještaj o Radu 2015
Sertifikati koji ukazuju na kvalitet benzina i dizela, a posjeduje ih rafinerija, su BMB 95, BMB 98 i evro-dizel koji
odgovaraju kvalitetu EVRO IV i evro-dizel 10 ppm (parts per million) koji odgovara kvalitetu EVRO V. Kvaliteta goriva
koju proizvodi Rafinerija „Brod“ u skladu je sa trenutnim propisima Federacije Bosne i Hercegovine i Republike Srpske,
koji se odnose na proizvodnju i uvoz derivata. Vlada Republike Srpske je 2007. godine dozvolila proizvodnju goriva
EVRO IV kvaliteta do 2010, ali ono se još uvijek proizvodi. Od 31. decembra 2010. godine, goriva kvaliteta EVRO IV ne
mogu se plasirati na EEA tržište. Za potpunu proizvodnju derivata kvaliteta EVRO V, te poboljšanje ekonomike prerade,
potrebna su dodatna ulaganja u modernizaciju i povećanje kompleksnosti Rafinerije „Brod“.
Slika 5.5.11 Proizvodnja derivata u Rafineriji Brod, 2015. godina
Izvor: Regulatorna komisija za energetiku Republike Srpske Izvještaj o Radu 2015
5.5.5 Program obaveznih rezervi naftnih derivata
Prema EU direktivi 2009/119/EC, Bosna i Hercegovina i Republika Srpska mora uskladiti zakone i regulative kojima će
se obezbijediti kreiranje i održavanje obaveznih rezervi nafte i derivata nafte. Rezerve nafte i derivata nafte moraju biti
veće od prosječne količine 90-dnevnog uvoza ili prosječne 61-dnevne potrošnje. Potrebne rezerve nafte i naftnih
3 3
derivata prema direktivi EU iznose oko 490.000 m u 2016. godini. Bosna i Hercegovina ukupno ima oko 800.000 m
3
skladišnog prostora za sirovu naftu i derivate, od čega se oko 530.000 m nalazi u Rafineriji nafte „Brod“, oko 113.000
3 3
m na terminalima Bihać, Blažuj, Mostar i Živinice, te 82.000 m u luci Ploče kojima upravlja „Operater – Terminali
Federacije”.
Kreiranje obaveznih rezervi nafte i naftnih derivata u Republici Srpskoj definisano je Zakonom o nafti i derivatima nafte,
prema kojem je određeno da će Vlada odrediti potrebne količine nafte i derivata nafte, organizovati kreiranje rezervi i
| 110
njihovo zanavljanje i obezbijediti skladišne kapacitete. U 2012. godini određeno je da su JP „Robne rezerve Republike
Srpske“ nadležne za formiranje, čuvanje i obnavljanje obaveznih zaliha derivata nafte. Nakon kreiranja potrebnog
regulatornog okvira, Republika Srpska će stvoriti preduslove za sprovođenje navedene direktive. Republika Srpska još
uvijek nije pokrenula program stvaranja zaliha nafte i derivata nafte.
Slika 5.5.12 Kapaciteti skladišta za sirovu naftu i derivate u Bosni i Hercegovini u m3
Izvor: Zakon o Nafti i naftnim derivatima Republike Srpske, Energy Community Emergency oil stocks in the energy community level
Uz postojeće skladišne kapacitete (Slika 5.5.12), Rafinerija „Brod“, takođe, posjeduje skladišta za sirovu naftu
3 3
kapaciteta 163.000 m i skladišta za proizvode kojima je potrebna dalja prerada kapaciteta 122.863 m . Dio
skladišnih kapaciteta je oštećen tokom rata, a dio ne zadovoljava bezbjednosne standarde EU, te je potrebna
modernizacija (Tabela 5.5.3). Obnova i modernizacija skladišnih kapaciteta nije sprovedena.
Tabela 5.5.3 Skladišni kapaciteti za naftne derivate u Republici Srpskoj

3
Skladište Proizvod Kapacitet (m )
LPG 3,241
Benzin 31,272
1 Dizel 80,279
Rafinerija Brod
Plavi dizel (gas oil) 4,705
Lož-ulje 47,735
Drugo 79,475
Vrbanja - 20,900
Brezičani - 17,600
Banja Luka
- 4,600
(Krajinapetrol a. d.)
Vardište–Višegrad - 3,500
Ukupno - 293,307
Napomena: 1) Rafinerija „Brod“ takođe posjeduje skladišta za sirovu naftu kapaciteta 163,000 m3 i skladišta za proizvode kojima je
potrebna dalja prerada kapaciteta 122,863 m3
Izvor: Energy Community Emergency oil stocks in the energy community level
Kako bi se uspostavio potpuni sistem upravljanja obaveznim rezervama u Republici Srpskoj, nužno je ispuniti osnovne
pretpostavke (Slika 5.5.13), koje je u narednom periodu potrebno staviti u jasan vremenski plan, te ih razraditi za
potrebe sprovođenja.
Slika 5.5.13 Osnovne pretpostavke za uspostavljanje programa obaveznih rezervi
| 111
| 112
5.5.6 Tržište maloprodaje naftnih derivata
Maloprodajno tržište u Republici Srpskoj je vrlo fragmentisano i njime dominira veliki broj malih privatnika, što je rezultat
poslijeratne liberalizacije uvoza naftnih derivata na tržište. Nakon što je Vlada Republike Srpske 2007. godine
„Neftegazinkoru“ prodala većinsko učešće u Rafineriji „Brod“, Rafineriji ulja „Modriča“ i maloprodajnom lancu „Petrol
Banja Luka“, maloprodajni lanac „Nestro“ postaje dominantan igrač na tržištu maloprodaje naftnih derivata u Republici
Srpskoj. „Nestro“ trenutno posjeduje 86 benzinskih pumpi, od čega je 74 u Republici Srpskoj. U 2012. godini „Gazprom“
je preuzeo benzinske pumpe od austrijske kompanije „OMV“ i tako ušao na tržište Bosne i Hercegovine.
Slika 5.5.14 Broj benzinskih pumpi u Bosni i Hercegovini, procjena za 2016. godinu
Izvor: holdina.ba, energopetrol.ba, moi.info, nespetrol.com, gazprom-petrol.ba, analiza Projektnog tima
Tabela 5.5.4 Glavne kompanije u maloprodaji u Republici Srpskoj
Kompanije Komentar
Nestro • Dio „Optima grupe” koji je u vlasništvu Rafinerije „Brod“.

• Posjeduje 74 benzinske pumpe u Republici Srpskoj
Petrol BH Oil • 100% vlasnik „Petrol“ d. d. Ljubljana.

Company • Posjeduje 9 benzinskih pumpi u Republici Srpskoj.
• „Gazprom“ koji ima 56% učešća u „NIS-u“ posjeduje pet pumpi u

Gazprom
Republici Srpskoj
Izvor: mol.info, nestropetrol.com, gazprom-petrol.ba
U Bosni i Hercegovini dominiraju mali privatni preduzetnici sa relativno niskim nivoima prodaje. Tržište je liberalizovano,
pa se cijene naftnih derivata formiraju slobodno. U Bosni i Hercegovini 75% benzinskih pumpi je u vlasništvu malih
privatnika, ali njihovo tržišno učešće je samo 67% (Slika 5.5.15) što ukazuje na neefikasnost i slabo poslovanje većeg
broja benzinskih pumpi u privatnom vlasništvu. Tržište maloprodaje naftnih derivata u Bosni i Hercegovini više je
fragmentisano nego tržišta u regiji, gdje „top 5“ kompanija ima značajno više učešće tržišta (Slika 5.5.16). Zbog vrlo
fragmentisanog tržišta naftnih derivata, smanjena su ulaganja u modernizaciju benzinskih pumpi, koja se odnose na
povećanje sigurnosti i smanjenja uticaja na životnu sredinu.
| 113
Slika 5.5.15 Tržišna učešća glavnih maloprodajnih kompanija Slika 5.5.16 Poređenje strukture maloprodajnog tržišta u
u Bosni i Hercegovini u %, 2011–2015. godine (procjena) regiji u %, 2015. godina
Izvor: WoodMackenzie review downstream, Austrija, Hrvatska, Srbija i Bosna i Hercegovina (2016)
Fragmentisanost tržišta utiče na produktivnost malih privatnih kompanija, koja je vrlo niska. Produktivnost distributivne
mreže računa se kao odnos prodatih količina derivata nafte i broja benzinskih pumpi. Količina prodatih derivata utvrđuje
se prema ukupnoj prodatoj količini naftnih derivata i tržišnom učešću kompanije. Najveću produktivnost imaju kompanije
s većim tržišnim učešćima na nivou Bosne i Hercegovine. Prema procjeni izvještaja „WoodMackenzie BiH downstream
oil long-term outlook 2016“, produktivnost većih igrača u maloprodaji se kreće od 1,0 do 2,0 (odnos količine prodanih
derivata i broja benzinskih stanica). Za male privatnike uprkos velikom učešću na tržištu, produktivnost je znatno manja i
kreće se ispod nivoa od 1,0.
5.5.7.1 Istraživanje i proizvodnja
Oblast istraživanja i eksploatacije mineralnih sirovina u Republici Srpskoj normirana je Zakonom o rudarstvu i Zakonom
o geološkim istraživanjima. U proceduri su novi Zakon o rudarstvu i izmjene i dopune Zakona o geološkim
istraživanjima. Dodjeljivanje prava korišćenja mineralnih sirovina, te određivanje naknade vrši se u skladu sa Zakonom o
koncesijama Republike Srpske i pod zakonskim aktima iz oblasti koncesija. Dodjeljivanje koncesije za koncesiono dobro
koje se prostire na području obaju entiteta vrši se u skladu sa Zakonom o koncesijama Bosne i Hercegovine.
Slika 5.5.17 Pravni okvir za eksploataciju i istraživanje ugljen-dioksida u Republici Srpskoj
| 114
Napomena: 1) U proceduri je novi Zakon o rudarstvu, 2) U proceduri su izmjene i dopune ovog zakona
Izvor: MIER
Zakonom o rudarstvu uređuju se uslovi i način eksploatacije rudnog bogatstva u zemlji i na njenoj površini, riječnom i
jezerskom dnu ili ispod njega, izgradnja, korišćenje i održavanje rudarskih objekata, rudarski projekti, rudarska
geodetska mjerenja i planovi, mjere zaštite, nadzor i druga pitanja koja se odnose na korišćenje mineralnih sirovina na
teritoriji Republike Srpske. Rudnim blagom smatraju se sve organske i neorganske mineralne sirovine. Eksploatacijom
mineralnih sirovina smatra se i izvođenje radova na pripremi, obogaćivanju i oplemenjivanju mineralnih sirovina, a u
eksploataciji nafte i zemnih gasova i radovi na separaciji nafte i gasa, pripremi nafte i gasa na eksploatacionom polju za
transport i uskladištenje, izdvajanje prirodnih tečnih gasova (etan, propan, butan i prirodni gasolin) u degasolinažama i
sličnim postrojenjima, kao i transport ovih sirovina sabirnim naftovodima i gasovodima na eksploatacionom polju.
Prema Zakonu o geološkim istraživanjima, geološka istraživanja su istraživanja i ispitivanja koja se izvode radi
upoznavanja sastava, razvoja i građe zemljine kore, izrade geoloških karata, pronalaženja i utvrđivanja količina i
kvaliteta mineralnih sirovina i ekonomskih efekata njihovog korišćenja, utvrđivanja geoloških karakteristika tla i stijena za
izgradnju objekata i sanaciju terena, identifikacije, proučavanja i zaštite objekata geonasljeđa, planiranja prostora,
zaštite i unapređivanja životne sredine na principima održivog razvoja, izrada i revizija geološke dokumentacije i poslova
stručnog nadzora. MIER vrši upravne i stručne poslove u oblasti rudarstva i geoloških istraživanja. Republički zavod za
geološka istraživanja nadležan je za istraživačke i stručno-analitičke poslove iz oblasti geoloških istraživanja (izrađuje
plansku dokumentaciju i geološke karte, vodi banku jezgra istražnih bušotina), te sprovodi osnovna geološka
istraživanja koja su od opšteg interesa za Republiku Srpsku.
Konkurentne stope rudne rente i transparentan sistem naplate naknada nužan je za podsticanje investicija u istraživanje
u Republici Srpskoj. Za istraživanje i eksploataciju mineralnih sirovina dodjeljuje se koncesija. Licence i rješenja za
vršenje geoloških istraživanja izdaje MIER. Prema Pravilniku o visini koncesione naknade i bankarskim garancijama u
oblasti elektroenergetike, energenata, rudarstva i geologije („Službeni glasnik Republike Srpske“, broj 67/14), u oblasti
energenata (nafta i gas) jednokratna naknada iznosi 0,5% od vrijednosti planirane investicije, a koncesiona naknada
iznosi 3,6% od ukupnih prihoda ostvarenih obavljanjem koncesione djelatnosti. Visina koncesione naknade određuje se
ugovorom o koncesiji, a u skladu sa metodologijom propisanom Pravilnikom. Republika Srpska mora održavati rudnu
rentu dovoljno niskom da bi privukla investicije, ali istovremeno dovoljno visokom da obezbijedi priliv sredstava u
budžet. Rudna renta u Republici Srpskoj je znatno niža u poređenju sa zemljama u regiji, a to ju čini konkurentnom za
ulaganje u istraživanje i proizvodnju nafte (Slika 5.5.18).
Slika 5.5.18 Maksimalne stope rudne rente ili ekvivalentne naknade u %
Izvor: Pravilnik o visini koncesione naknade i bankarskim garancijama u oblasti elektroenergetike, energenata, rudarstva i geologije,
Zakon o rudarstvu Republike Srpske
5.5.7.2 Prerada, tržište i obavezne rezerve nafte i naftnih derivata
| 115
Zakonom o nafti i derivatima nafte uređuju se djelatnosti u oblasti nafte i derivata nafte, njihovo regulisanje,
funkcionisanje tržišta nafte i derivata nafte, uslovi za kvalitetno i bezbjedno snabdijevanje kupaca nafte i derivata nafte,
te formiranje i održavanje operativnih i obaveznih rezervi derivata nafte. RERS postupa kao regulator za regulisanje
energetskih djelatnosti proizvodnje derivata nafte, transport nafte naftovodima, transport derivata nafte produktovodima i
skladištenje nafte i derivate nafte. U tom smislu, RERS je nadležna za:
1. utvrđivanje metodologije za obračun troškova transporta nafte naftovodima i transporta derivata nafte
produktovodima,
2. donošenje tarifnog sistema za obračun cijene za korišćenje naftovoda, odnosno produktovoda,
3. odobravanje cijene za korišćenje naftovoda, odnosno produktovoda,
4. utvrđivanje kriterijuma i propisivanje uslova za dobijanje, izmjenu, dopunu i oduzimanje dozvole za obavljanje
djelatnosti, rješavanje u postupku za dobijanje, izmjenu, dopunu i oduzimanje dozvole za obavljanje djelatnosti u
oblasti nafte i derivata nafte i vođenje registra izdatih i privremeno ili trajno oduzetih dozvola za obavljanje
djelatnosti u oblasti nafte i derivata nafte,
5. rješavanje u drugom stepenu po žalbi,
6. nadzor nad obavljanjem djelatnosti za koje izdaje dozvole u oblasti nafte i derivata nafte u skladu sa Zakonom o
nafti i derivatima nafte i principima utvrđenim u ovom zakonu, uključujući praćenje primjene tarifnih sistema i
metodologija za pristup i korišćenje naftovoda, odnosno produktovoda.
Cijene derivata nafte formiraju se slobodno, prema tržišnim uslovima. Energetski subjekti koji obavljaju djelatnost
trgovine na veliko naftom i derivatima nafte i trgovine na malo derivatima nafte, obavezni su Ministarstvu trgovine i
turizma i MIER-u dostavljati podatke o uvozu i trgovini nafte i derivata nafte koji se odnose na količinu, porijeklo, cijenu i
kvalitet. Derivati nafte koji se uvoze, proizvode i stavljaju u prodaju moraju zadovoljavati uslove utvrđene Odlukom o
kvalitetu tečnih naftnih goriva u Bosni i Hercegovini.
MIER nadzire i preduzima aktivnosti u svrhu bezbjednog, redovnog i kvalitetnog snabdijevanja derivatima nafte. Na
prijedlog MIER-a, Vlada Republike Srpske može donijeti plan intervencije u sektoru nafte i derivata nafte, u slučaju
izuzetnih situacija i poremećaja na tržištu, neočekivanog ili neprekidnog nedostatka derivata nafte, velikih prirodnih
nepogoda, tehnoloških katastrofa ili neočekivanog i visokog rasta cijena nafte i derivata nafte na svjetskom tržištu. Zbog
toga je Zakonom o nafti i derivatima nafte propisana obaveza formiranja obaveznih rezervi derivata nafte radi
obezbjeđivanja sigurnosti snabdijevanja u Republici Srpskoj. Izmjenama Zakona o nafti i derivatima nafte, propisano je
da formiranje, čuvanje i obnavljanje obaveznih rezervi derivata nafte obavlja Javno preduzeće “Robne rezerve
Republike Srpske” a.d. Banja Luka. Nije utvrđena metodologija o računanju količine obaveznih zaliha. U Republici
Srpskoj nije normiran način uspostavljanja, finasiranja i održavanja obaveznih zaliha derivata nafte, niti postoje
obavezne rezerve još uvijek.
Savjet ministara Bosne i Hercegovine donosi Odluku o kvalitetu tečnih naftnih goriva („Službeni glasnik Bosne i
Hercegovine”, br. 27/02, 28/04, 16/05, 14/06, 22/07, 101/08, 71/09, 58/10 i 73/10). Odlukom o kvalitetu tečnih naftnih
derivata propisuju se uslovi kvaliteta koje moraju ispunjavati tečna naftna goriva koja se na teritoriji Bosne i Heregovine
koriste u motorima sa unutrašnjim sagorijevanjem, kao i tečna goriva namijenjena za sagorijevanje radi neposredne
proizvodnje toplotne eneregije, te propisuju standardi kojima se određuju fizičko-hemijske osobine tečnih naftnih goriva,
granične vrijednosti osnovnih karakteristika tih goriva, metode po kojima se vrši ispitivanje tih karakteristika, način
označavanja i dokazivanja da je kvalitet goriva usklađen sa zahtjevima iz Odluke, kao i monitoring i način ovlašćivanja
tijela koja će provjeravati usklađenost i zahtjeve za njihovu kompletnost. Odluka je obavezujuća na čitavoj teritoriji
Bosne i Hercegovine. U momentu izrade ovog dokumenta, radilo se na izradi nove Odluke.
S obzirom na trenutno stanje u sektorima prerade, veleprodaje, skladištenja i maloprodaje nafte i naftnih derivata
definisane su strateške smjernice strategije (Tabela 5.5.5).
Tabela 5.5.5 Strateške smjernice strategije za sektore prerade, veleprodaje, skladištenja i maloprodaje naftnih derivata u RS
Nastaviti sa procesom harmonizacije i usklađivanja procesa

Povećati stepen istraživanja naftnih
istraživanja i proizvodnje nafte s ciljem podržavanja investicijskih
potencijala u Republici Srpskoj
procesa i stimulisanje investicijskih aktivnosti potencijalnih ulagača.
Tržište
U partnerskoj saradnji s vlasnikom rafinerije Brod definisati ključne

Izrada podsticajnog okvira u smjeru
ciljeve i dinamiku daljih investicijskih aktivnosti u modernizaciju
modernizacije rafinerije Brod, a s ciljem
rafinerije (npr. hidrokreking). Cilj je osigurati povećanje kvaliteta
osiguranja kvaliteta snabdijevanih
prerađenih derivata koje, te smanjiti negativan uticaj na životnu
derivata
sredinu i zdravlje.
Aktivna kontrola kvaliteta derivata koji Dalje unapređenje kapaciteta i mehanizama kontrole kvaliteta
se prodaju na vrlo fragmentiranom naftnih derivata koji se prodaju kroz fragmentisanu maloprodajnu
| 116
maloprodajnom tržištu mrežu. Aktivno upravljanje prostornim planovima s ciljem kontrole
dalje fragmentacije mreže.
Sprovesti analizu stanja postojećih skladišnih kapaciteta, utvrditi
Obezbjeđivanje skladišnih kapaciteta i
potrebna ulaganja u obnovu i izgradnju novih kapaciteta i izraditi
izrada sistema naplate
sistem finansiranja strateških rezervi.
Komparativno niska naknada u odnosu na zemlje u regionu –

Optimizovati iznos naknade za razmotriti povećanje naknade kako bi se u okvirima i dalje
eksploataciju konkurentnih naknada za eksploataciju obezbijedio snažniji priliv
Regulativa
sredstava u budžet.
Radi sigurnosti snabdijevanja naftom i poštovanja preuzetih

Uspostaviti zakonodavni okvir za
obaveza, potrebno je čim prije izraditi zakonodavni okvir za
obavezne zalihe nafte i naftnih derivata
čuvanje obaveznih naftnih rezervi.
5.6 Sektor gasa
5.6.1 Stanje i trendovi u sektoru gasa za širu regiju
Prirodni gas kao energent u bruto domaćoj potrošnji zauzimao je nizak nivo učešća u ukupnoj potrošnji za Republiku
Srpsku iznoseći ~1% u 2016. godini, dok je u ostalim zemljama u regiji iznosio ~10% do 30%. Jedan od razloga je
činjenica da u Republici Srpskoj, između ostalog, nema instaliranih TE kapaciteta na gas u proizvodnom miksu, a koje u
praksi predstavljaju veće potrošače. Za zemlje, koje u svom proizvodnom miksu sadrže termoelektrane na gas (npr.
Austrija 20% i Mađarska 50%), učešće gasa je posljedično značajno veće u bruto domaćoj potrošnji.
Slika 5.6.1 Učešće gasa u bruto domaćoj potrošnji Slika 5.6.2 Učešće gasa u instaliranoj snazi proizvodnog
energenata u mtoe, 2015. godina1 miksa u GW, 2015. godini1
Napomena: 1) Za Republiku Srpsku, bruto domaća proizvodnja je Napomena: 1) Za Republiku Srpsku, bruto domaća proizvodnja je
izračunata iz Energetskog bilansa RS za 2016. godinu, dok se izračunata iz Energetskog bilansa RS za 2016. godinu, dok se
instalirani kapaciteti odnose na 2016. prema podacima RERS instalirani kapaciteti odnose na 2016. prema podacima RERS
Izvještaja o radu Izvještaja o radu
Izvor: Eurostat 2015, Energetski Bilans Republike Srpske 2016. Izvor: ENTSOE Statistical Factsheet 2015, RERS Izvještaj o radu
godina
U kontekstu potrebe za gasom (Slika 5.6.3), za zemlje u regiji karakteristično je da namiruju većinu potražnje putem
3
uvoza, koji iznosi 73% od ukupnih potreba, tj. 51 milijardu m godišnje. Najveće učešće sopstvene proizvodnje ostvaruje
Rumunija u iznosu od 79% potreba za gasom, dok su ostale zemlje koje imaju sopstvenu proizvodnju veću od 15%
Hrvatska, Mađarska i Austrija. Republika Srpska nema sopstvenu proizvodnju i potpuno je zavisna o uvozu kako bi se
| 117
3
namirile godišnje potrebe od ~0,05 milijarde m . Prema projekcijama ENTSO-G (Slika 5.6.4), potražnja će do 2035.
3 21
godine porasti na ~59 milijardi m godišnje za zemlje u regiji , ali uz dalji rast uvoza po prosječnoj godišnjoj stopi rasta
od 1,7% i padom proizvodnje od -3,3% godišnje. Posljedično, treba očekivati nastavak povećanja uvoza do 2035, koji će
činiti 87% ukupnih potreba za prirodnim gasom.
Slika 5.6.3 Snabdijevanje gasom na proširenom tržištu, po Slika 5.6.4 Razvoj snabdijevanja gasom na proširenom
zemljama i izvoru u milijardama m3 (bcm), 2017. godina tržištu, po izvoru u milijardama m3 (bcm), 2017 - 2035. godina
Izvor: ENTSO-G TYNDP 2017 (Blue Transition Scenario) Izvor: ENTSO-G TYNDP 2017 (Blue Transition Scenario)
Trenutno se većina uvoza za širu regiju doprema iz ruskih izvora, koji čine ~73% ukupnog uvoza (Slika 5.6.5). Ruski gas
se doprema preko Ukrajine, a zatim tranzitnim pravcima kroz Mađarsku i Slovačku. Iz navedenog je vidljivo kako je
regija tradicionalno veoma zavisna o gasu iz jednog izvora. Navedena činjenica naročito ide u prilog zemljama koje
nemaju sopstvenu proizvodnju i skladišta gasa, poput Bosne i Hercegovine koja namiruje 100% potreba iz uvoza iz
Rusije.
Slika 5.6.5 Izvori gasa na proširenom tržištu (% od ukupnog uvoza, procjena), 2014. godina
21
Односи се на Босну и Херцеговину, Хрватску, Србију, Словенију, Мађарску, Аустрију, Словачку, Чешку, Бугарску и Румунију.
| 118
Napomena: Niska vrijednost ruskog gasa za Slovačku odražava pad uvoza sa Lanzhot interkonekcije u 2013. godini
Izvor: IEA Gas Trade Flows 2014, ENTSOG 2015, Eurostat 2014, Gazprom Export Report 2014
S obzirom na veliku zavisnost šire regije o jednom izvoru gasa, te događaje prekida isporuke gasa Rusije preko
Ukrajine, zbog političkih pitanja u zadnjih desetak godina (2006, 2009. i 2014. godina), EU je sprovela evropski stres
22
test za snabdijevanje gasom. Rezultati stres testa ukazali su da bi nestašica gasa iznosila minimalno 60% potražnje u
23
zemljama istočne Evrope . Takođe, prema rezultatima testa, učešće nepodmirene potražnje za gasom za Bosnu i
Hercegovinu, te Makedoniju iznosio bi više od 80%. Slična situacija je i za ostatak zemalja, gdje bi nepodmirena
potražnja za gasom u, na primjer, Srbiji i Bugarskoj iznosila 60% do 80% (Slika 5.6.6).
Slika 5.6.6 Rezultati evropskog stres testa za snabdijevanje gasom i ključne aktivnosti oko EU sigurnosti snabdijevanja
1) Šestomjesečni prekid ruskog gasa pod prosječnim zimskim uslovima i dvosedmičnim zahlađenjem, nekooperativni scenario
Izvor: Oxford Institute for Energy Studies, Reuters, European Commission - Energy - Infrastructure, European Commission "Stress
Tests Communication“ 2014
5.6.2 Struktura tržišta gasa u Bosni i Hercegovini i Republici Srpskoj
Republika Srpska nema vlastitih resursa prirodnog gasa, pa se ukupno snabdijevanje zasniva isključivo na uvozu ovog
energenta iz jednog izvora i sa jednim transportnim pravcem (Slika 5.6.7), iz Ruske Federacije, preko Ukrajine,
Mađarske i Srbije (Beregovo–Horgoš–Zvornik). U Zvorniku se nalazi primopredajna mjerna stanica za Republiku
22
Република Српска је учествовала на изради Извјештаја о стрес тесту 2014. године.
23
Односи се на шестомјесечни прекид руског гаса под просјечним зимским условима и двоседмичним захлађењем, некооперативни сценарио.
| 119
Srpsku. Republika Srpska koristi gasovod prečnika 16 inch-a, koji granicu prelazi kod Šepka, zatim prolazi pravcem
Zvornik–Kladanj–Sarajevo. Gasovod je u zajedničkom vlasništvu „Gas Prometa“ a.d. Istočno Sarajevo – Pale (22 km od
granice sa Srbijom do Zvornika), te „Sarajevo-gasa“ d.o.o Lukavica (40 km između Zvornika i Kladnja). Osnovne
karakteristike transportnog sistema za prirodni gas su: dužina gasovoda 62 km, presjek gasovoda 406,4 mm,
3
projektovani pritisak 50 bara i projektovani kapacitet 1 milijardu m godišnje. Dozvolu za obavljanje djelatnosti
upravljanja sistemom za transport prirodnog gasa ima „Gas Promet“ a.d. Istočno Sarajevo – Pale. Dozvolu za obavljanje
djelatnosti transporta prirodnog gasa „Gas Promet“ Istočno Sarajevo – Pale i „Sarajevo-gas“, a.d. Istočno Sarajevo.
Postojeći gasovod, izgrađen 1979. godine, karakteriše zastarjelost i velika opterećenost tokom zimskih perioda kada je
potrošnja gasa najveća. Stoga je u budućem periodu potrebno aktivno upravljati imovinom (infrastrukturom) kroz
koordinisano i redovno sprovođenje potrebnih modernizacija, rekonstrukcija, izgradnji i održavanja, u skladu sa
potrebama sistema.
Na veleprodajnom tržištu aktivno djeluju „Gas Res“, preduzeće za gasne projekte koje je osnovala Vlada Republike
Srpske Odlukom na osnovu Zakona o javnim preduzećima (članak 2) i Zakona o privrednim društvima (čl. 7. i 101), a
koji je potpisao ugovor sa „Gazpromom“ o snabdijevanju Republike Srpske gasom. „Sarajevo-gas“ Istočno Sarajevo,
osim transporta, obavlja djelatnosti distribucije i snabdijevanja, što nije u skladu s Trećim energetskim paketom, ali uz
napomenu na mogućnost izuzeća jer ima manje od 100.000 kupaca. „Sarajevo-gas“ Istočno Sarajevo snabdijeva, uz
3
potrošnju od 3,1 miliona m u 2015 i 2016. godini. „Zvornik stan“ je integrisan subjekt za distribuciju i snabdijevanje na
3
teritoriji opštine Zvornik, koji u svom sastavu ima i toplanu u gradu Zvorniku, uz ostvarenu potrošnju od 2,5 mil. m u
3
2015. i 2,6 mil. m u 2016. godini. U narednom periodu očekuje se gasifikacija grada Bijeljine preko privrednog društva
„Bijeljina-gas“, a nakon povezivanja transporta i distribucije. Na tržištu Republike Srpske još su registrovani za djelatnost
trgovine i snabdijevanja prirodnim gasom „CNG Energy“ i „Energy Prime RS“. U terminima potrošnje, učešće Republike
Srpske u ukupnoj potrošnji Bosne i Hercegovine iznosilo je ~20% u 2015. godini, od kojih 88% čini industrija
24
(prvenstveno „Alumina“), dok je učešće potrošnje gasa za 2016. godinu iznosilo 27,6% u Republici Srpskoj.
Slika 5.6.7 Struktura tržišta gasa u Bosni i Hercegovini i Republici Srpskoj, 2014. i 2015. godine
Napomena: 1) Odnosi se na tržišno učešće pokrivanja gasovodne mreže za transport; 2) Odnosi se na ukupnu potrošnju gasa za
2015. godinu
Izvor: RERS Izvještaj o radu 2015, „BH-Gas“, Federalni zavod za statistiku – bilans prirodnog gasa 2015, Energetski planski bilans
Republike Srpske za 2016.
3
U periodu od 2010. do 2016, potrošnja gasa u Republici Srpskoj iznosila je ~ 24 miliona do 70 miliona m godišnje (Slika
5.6.8). Potrošnju karakteriše velika volatilnost industrijskih kupaca koji su godinama imali najveće učešće u ukupnoj
potrošnji od 80% do 90% u posmatranom periodu. Potrošnja gasa u domaćinstvima Republike Srpske iznosila je 2
3
miliona do 2,3 miliona m godišnje, uz blagi trend opadanja od prosječno -1,4% godišnje. Treba očekivati da će trend
rasta u domaćinstvima, nakon 2017. godine, porasti s obzirom na gasifikaciju grada Bijeljine nakon izgradnje i
povezivanja sa transportnim sistemom. Ostale kategorije kupaca (toplane i ostali potrošači) takođe su zabilježili
opadajući trend unutar perioda od 2010. do 2016. godine, no gledajući apsolutni nivo, navedene promjene nisu
značajne ako se posmatraju na nivou ukupne potrošnje gasa. Rast potrošnje gasa u budućnosti značajno će zavisiti o
izgradnji planiranih gasovoda, ali i tržišnim uslovima, tj. cijenama gasa.
Slika 5.6.8 Potrošnja gasa u Republici Srpskoj u milionima m3(mcm), 2010–2016. godine
24
Гас промет – ОТС
| 120
Izvor: Republički zavod za statistiku - bilans prirodnog gasa 2014 i 2015, Energetski bilans Republike Srpske 2016
Na nivou Bosne i Hercegovine, trend potrošnje gasa bio je negativan u periodu od 2010. do 2015. godine (Slika 5.6.9),
uz prosječnu godišnju stopu -2,3%. U apsolutnim vrijednostima, potrošnja se kretala između ~0,19 milijardi do 0,28
3,
milijardi m koja je prvenstveno oscilirala zbog energetskog sektora (toplane) i industrijskog sektora. U industrijskom
sektoru najveći potrošači gasa su vezani za proizvodnju obojenih metala (35% do 55% industrijske potrošnje), te željeza
i čelika (32% do 42% industrijske potrošnje) u posmatranom periodu.
Slika 5.6.9 Ukupna potrošnja gasa u Bosni i Hercegovini, po kategorijama u milijardama m3 (bcm), 2010–2015. godine
Izvor: Agencija za statistiku Bosne i Hercegovine – Statistika energije gas 2010 - 2015.
Kao što je i ranije spomenuto, uvoz gasa u Bosnu i Hercegovinu, te Republiku Srpsku namiruje se iz ruskih izvora, tj.
preko „Gazproma“, gdje je ukupna uvezena količina gasa u periodu 2010, do 2016. godine za Republiku Srpsku iznosila
3
320 miliona m (Slika 5.6.10). Na veleprodajnom tržištu u Republici Srpskoj djeluje preduzeće „Gas Res“ od 2015.
3
godine. Za period 07/2015. do 12/2016. isporučeno je 106 miliona m gasa u Republiku Srpski od strane „Gas Resa“.
„Gas Res“ sklapa godišnje ugovore sa „Gazpromom“, te se radi na potpisivanju i dugoročnog ugovora.
Slika 5.6.10 Snabdijevanje gasom u Republci Srpskoj u milionima m3 (mcm), 2010–2016. godine
| 121
Izvor: Republički zavod za statistiku – bilans prirodnog gasa 2014. i 2015, Energetski bilans RS 2016, analiza Projektnog tima
U 2016. godini je došlo do pada cijena prirodnog gasa u Republici Srpskoj, za kupce privrednih društava koja se bave,
između ostalog, i snabijevanjem prirodnim gasom – „Sarajevo Gas“ a.d. Istočno Sarajevo i A.D. „Zvornik Stan“ Zvornik.
Struktura prosječne cijene prirodnog gasa za krajnjeg kupca je sljedeća: nabavka gasa i snabdijevanje, mreža i PDV.
3 3
Ukupne cijene za domaćinstva su se kretale između 0,47 EUR/cm do 0,59 EUR/cm . U 2016. godini cijene su pale na
3 3
0,37 EUR/cm za Sarajevo Gas, dok su za Zvornik Stan pale na 0,41 EUR/cm (Slika 5.6.11 i Slika 5.6.12). Privredno
društvo Sarajevo Gas prirodnim gasom, osim domaćinstava, snabdijeva i komercijalne kupce i industriju. U periodu od
2010. do 2015. godine su cijene za komercijalne kupce i industriju bile jednake, te su kao i za domaćinstvo doživile
značajan pad u 2016. godini. Tako je postotno smanjenje u 2016. godini u odnosu na 2015. godinu iznosilo od -23% za
domaćinstva i komercijalne kupce, te -22% za industriju. Za Zvornik Stan koji je snabdijevao samo domaćinstva,
smanjenje cijena u 2016. godini u odnosu na 2015. godinu je iznosilo -25%. Glavni uzrok smanjenja cijene je smanjenje
nabavne cijene prirodnog gasa i to je posljedica promjene berzanske cijene nafte po kojoj se indeksira cijena gasa. S
obzirom na to da je cijena jedan od najbitnijih faktora, potrebno je i dalje stvarati uslove, te aktivno upravljati cijenama
prirodnog gasa u narednom periodu radi povećanja važnosti njegove uloge u privredi Republike Srpske.
Slika 5.6.11 Cijene prirodnog gasa u Republici Srpskoj za Sarajevo Gas Istočno Sarajevo u EUR/cm3, 2010–2016. godine
Napomena: 1) U dostupnim izvještajima nema podataka o cijenama prirodnog gasa u 2010. godini. 2) Na računu za krajnjeg kupca se
obračunava i naknada za „mjerno mjesto“ od 1,523 EUR (3 KM).
Izvor: RERS godišnji izvještaj 2010-2016, analiza Projektnog tima
Slika 5.6.12 Cijene prirodnog gasa u Republici Srpskoj za Zvornik Stan u EUR/cm3, 2010–2016. godine
| 122
Izvor: RERS godišnji izvještaj 2010-2016, analiza Projektnog tima
Ako posmatramo i cijene gasa u Bosni i Hercegovini, one su godinama bile značajno više u odnosu na cijene za širu
regiju. Posljedično, može se reći kako je tržište gasa značajno opredijeljeno činjenicom da se isto zasniva na jednom
ulazu prirodnog gasa na kraju sistema, što podrazumijeva značajno učešće transportnih troškova kroz treće zemlje.
Nadalje, u unutrašnjem transportu postoji podjela između entitetskih operatera sistema sa nejedinstvenim pristupom u
određivanju tarifa. Kako nabavne i prodajne cijene gasa uveliko zavise o tarifama koje se primjenjuju kroz treće zemlje,
ali i na unutrašnjem transportu, potrebna je veća saradnja regulatornih tijela i operatera transportnih sistema te dalja
harmonizacija regulatornog okvira prema Trećem energetskom paketu, a sve u cilju dobijanja tržišno prihvatljivih cijena
gasa.
Prema dinamici kretanja cijena gasa u Bosni i Hercegovini za industriju (Slika 5.6.13), vidljivo je kako se cijena bez
PDV-a, poreza i ostalih nameta kretala od 27 do 44 EUR/MWh posmatranom periodu. U 2016. je, korekcijom
veleprodavača u Bosni i Hercegovini, došlo do značajnog pada cijena korigovanih za paritet kupovne moći (eng. PPP –
Purchase Power Parity) od -34% u odnosu na 2015, gdje je cijena konvergirala ostatku regije. Kao i za industriju, slična
dinamika kretanja cijena gasa prisutna je i za domaćinstva, ali uz manju razliku cijena u odnosu na ostale zemlje.
Ukupna cijena za domaćinstva u Bosni i Hercegovni se kretala između 36 EUR/MWh i 53 EUR/MWh i pratila je
dinamiku s ostalim zemljama (Slika 5.6.14). Ako se cijena za kužanstva svede na isti životni standard s ostalim
zemljama, ona je istorijski bila viša u projektu, međutim, značajan pad cijena u 2016. sveo je cijene na praktički iste
cijene kao i u ostatku regije.
Slika 5.6.13 Cijene gasa za industriju za Bosnu i Slika 5.6.14 Cijena gasa za domaćinstva u Bosni i Hercegovini
Hercegovinu i proširenu regiju, bez PDV-a, poreza i nameta i proširenoj regiji, sa PDV-om i ostalim nametima u EUR/MWh i
u EUR/MWh i PPP/MWh, 2010–2016. godine PPP/MWh, 2010–2016. godine
Napomena: Za industriju je uzeta kategorija kupaca I3: 10.000 Napomena: Za domaćinstva je uzeta kategorija D2: 20 GJ <
GJ < potrošnja < 100.000 GJ, 1) Obuhvaćene zemlje u regiji su potrošnja < 200 GJ ,1) Obuhvaćene zemlje u regiji su Hrvatska,
Hrvatska, Srbija, Slovenija, Mađarska, Austrija, Češka, Srbija, Slovenija, Mađarska, Austrija, Češka, Slovačka, Bugarska i
Slovačka, Bugarska i Rumunija Rumunija
Izvor: Eurostat Izvor: Eurostat
Ako se posmatraju cijene u Bosni i Hercegovini za 2016. godinu, vidljivo je da su cijene gasa u Bosni i Hercegovini, od
~27 EUR/MWh, na sličnim nivoima kao i kod ostalih razvijenijih zemalja u regiji poput, Austrije, Češke, Mađarske i
Slovenije, a čije su cijene u intervalu ~25 EUR/MWh do 29 EUR/MWh. Međutim, s obzirom na korekciju za životni
| 123
standard pojedine zemlje, cijene su veće u odnosu na ostatak regije, izuzevši Srbiju koja ima najveće cijene za industriju
(Slika 5.6.15). Situacija za domaćinstva je povoljnija gdje cijena iznosi 36 EUR/MWh, a za ostale zemlje u rangu ~35
EUR/MWh do 68 EUR/MWh. Poređenjem cijena za paritet kupovne moći, Bosna i Hercegovina (77 PPP/MWh) je
pozicionirana u gornji rang zemalja po visini cijena, no one su i dalje puno povoljnije za Bosnu i Hercegovinu u odnosu
na ranije godine (Slika 5.6.16).
Slika 5.6.15 Cijene gasa za industriju za Bosnu i Hercegovinu Slika 5.6.16 Cijena gasa za domaćinstva u Bosni i
i proširenu regiju, bez PDV-a, poreza i nameta u EUR/MWh i Hercegovini i proširenoj regiji, sa PDV-om i ostalim nametima
PPP/MWh, 2016. godina u EUR/MWh i PPP/MWh, 2016. godina
Napomena: Za industriju je uzeta kategorija kupaca I3: 10.000 Napomena: Za domaćinstva je uzeta kategorija D2: 20 GJ <
GJ < potrošnja < 100.000 GJ potrošnja < 200 GJ
Izvor: Eurostat Izvor: Eurostat
5.6.3 Razvoj gasovodne infrastrukture u regiji i Republici Srpskoj
Primaran razvoj za Republiku Srpsku je povezivanje novom interkonekcijom na gasovodni sistem Srbije, te izgradnja
magistralnog gasovoda prema Banjoj Luci (i dalje) u narednih 10 do 15 godina. Uzimajući u obzir geopolitička zbivanja i
promjene, postoje mogućnosti da se statusi pojedinih projekata promijene. U skladu s time, iako je Južni tok otkazan
2014. godine, u 2017. godini su obnovljeni pregovori o izgradnji gasovoda Južni tok. Osim navedene najvažnije trase za
Republiku Srpsku, Jadransko-jonski gasovod (IAP) i LNG terminal za regasifikaciju u Hrvatskoj trenutno predstavljaju
prekogranične projekte relevantne za Bosnu i Hercegovinu, te potencijalno moguće i za Republiku Srpsku ali na nižem
fokusu kod razvoja. Puštanje LNG terminala u Hrvatskoj i izgradnju evakuacionih gasovoda treba, prema procjenama,
očekivati u skorijem periodu. IAPprojekt, kao planirani krak Trans-jadranskog gasovoda (TAP), predstavlja vrlo
perspektivnu opciju gasifikacije Albanije, Crne Gore, Hrvatske, te Bosne i Hercegovine (dominantno FBIH). Uz planirani
magistralnim gasovod Republike Srpske sa Srbijom, navedeni prekogranični projekti bi omogućili za Republiku Srpsku
pristup gasa iz više pravaca za zadovoljenje buduće potražnje, te sigurnosti snabdijevanja. Razumijevanje opcija za
diversifikaciju dobavljanja gasa i pravaca, te eventualno sprovođenje takvih projekata važno je u kontekstu
pregovaračke pozicije i postizanja cjenovne konkurentnosti kako za krajnje korisnike (domaćinstva), tako i za industriju
kojoj to može značiti za veliku ulogu u konkurentnosti. Moguće interkonekcije sa Hrvatskom treba posmatrati kao
dvosmjerne, a ne isključivo uvozne u Republiku Srpsku.
Slika 5.6.17 Potencijalni dobavni prekogranični pravci gasa za diversifikaciju portfelja
| 124
Napomena: 1) 25. 8. 2016 potpisan je Memorandum o razumijevanju (engl. MOU) zajedničke inicijative za IAP između kompanije
„Socar“ iz Azerbejdžana, te Hrvatske, Albanije, Bosne i Hercegovine i Crne Gore
Izvor: TANAP, TAP, LNG Croatia, IEA, Turkish Stream, World Bank, Natural Gas World
Slika 5.6.18 Gasovodi u Republici Srpskoj (trenutno stanje i plan)
Izvor: ENTSO-G TYNDP 2017, Radna grupa Republike Srpske, analiza Projektnog tima
Slika 5.6.19 Planirana trasa gasifikacije Gornjeg Podrinja (primjer)
Tabela 5.6.1 Dinamika i fokus izgradnje gasovodnih projekata u Republici Srpskoj
Projekat gasovodne Period puštanja u rad Fokus
| 125
infrastrukture Do 2020. Do 2025. Do 2030. Do 2035.
Gasifikacija Bijeljine  ●
Nova interkonekcija sa
Srbijom u oblasti Bijeljine
(Novo Selo)
  ●
Magistralni gasovod (Bijeljina
– Banja Luka – dalje)   ●
Gasifikacija gornjeg Podrinja  ◑
Gasifikacija Trebinja iz IAP-a  
Povezivanje sa Hrvatskom
(Gradiška i Brod) 

Kratkoročno gledajući, najveći fokus za Republiku Srpsku je povezivanje distributivnog sistema grada Bijeljine s
transportnim sistemom gasa koji je u toku (planiran završetak do kraja 2017. g), nastavkom gasovoda prema Brčko
Distriktu BiH i Ugljeviku. Nadalje, u srednjem i dugom roku, projektom nove interkonekcije sa Srbijom bi se povezali
gradovi Banja Luka i Brod, uz povezivanje i ostalih područja uz glavnu trasu gasovoda, kao i odvajanje kraka prema
Doboju i Zenici. Kao najniži fokus je opcija povezivanja sa Hrvatskom (gradovi Gradiška i Brod). Za jug Republike
Srpske postoji potencijalna opcija gasifikacije grada Trebinje, ukoliko postoji tržišna opravdanost nakon izgradnje
projekta IAP, čime bi se gas doveo i na jug teritorija Republike Srpske. Republika Srpska u narednom perodu planira i
trase gasovoda za regiju gornje Podrinje (planirana dužina gasovoda je ~150 km raznih prečnika). Prilikom planiranja
novih gasovodnih pravaca, potrebne su izmjene i dopune Prostornog plana Republike Srpske do 2025. godine.
Na nivou Bosne i Hercegovine trenutno ne postoji regulativa koja reguliše sektor gasa. Neophodno je ispuniti bar
minimalne zahtjeve iz Trećeg energetskog paketa, te definisanje regulatornih ovlašćenja za sektor gasa.
5.6.4.2 Regulatorni okvir u Republici Srpskoj
Zakonom o gasu uređuje se način organizovanja, regulacija i funkcionisanje prirodnog gasa, uslovi za uredno, kvalitetno
i sigurno snabdijevanje kupaca prirodnim gasom, način obavljanja djelatnosti proizvodnje, transporta, distribucije,
snabdijevanja i skladištenja prirodnog gasa i trgovina na teritoriji Republike Srpske. Sve navedene djelatnosti, osim
trgovine prirodnim gasom, smatraju se regulisanim djelatnostima od opšteg interesa. U Republici Srpskoj je početkom
2018. godine stupio na snagu novi Zakon o gasu.
RERS ima sljedeće regulatorne nadležnosti u sektoru gasa:
1. Utvrđivanje metodologije za obračunavanje troškova proizvodnje, transporta, distribucije, skladištenja i
snabdijevanja prirodnim gasom;
2. Utvrđivanje metodologije za obračunavanje troškova priključenja na mrežu;
3. Donošenje tarifnog sistema za obračunavanje cijena za korišćenje sistema za proizvodnju, transport, distribuciju,
skladištenje prirodnog gasa i tarifni sistem za obračun cijena prirodnog gasa za snabdijevanje tarifnih kupaca;
4. Utvrđivanje kriterijuma i propisivanje uslova za dobijanje, izmjenu i oduzimanje dozvola za obavljanje djelatnosti,
kao i rješavanje, u postupku za dobijanja, izmjena i oduzimanja dozvola za obavljanje djelatnosti u sektoru
prirodnog gasa;
5. Rješavanje po žalbi na rješenja operatera transportnog i distributivnog sistema u postupcima davanja odobrenja
za korišćenje mreže i odobrenja za priključenje na mrežu;
6. Utvrđivanje minimalne godišnje potrošnje prirodnog gasa kojom se stiče status kvalifikovanog kupca i utvrđuje
status i vođenje registra kvalifikovanih kupaca prirodnog gasa;
7. Davanje saglasnosti na pravila rada operatera sistema i na opšte uslove snabdijevanja prirodnim gasom;
8. Davanje saglasnosti energetskim subjektima na cijene usluga i cijene snabdijevanja prirodnim gasom.
Operater transportnog sistema u Republici Srpskoj je „Gas-Promet“. U slučaju kada je transport gasa djelatnost
integrisanog energetskog subjekta, operater transportnog sistema dužan je da računovodstveno razdvoji djelatnosti
| 126
transporta gasa od ostalih djelatnosti i ne smije da ostvaruje međusobno subvencionisanje djelatnosti koje se obavljaju
u okviru ovakvog energetskog subjekta. Ista pravila primjenjuju se i kod djelatnosti skladištenja i distribucije gasa.
Cijene gasa su regulisane samo za javno snabdijevanje za kategoriju domaćinstva. Cijene se određuju na osnovu
tržišne cijene prirodnog gasa, te zadovoljavaju sve kriterijume koji se odnose na regulaciju.
Operater transportnog, distributivnog sistema i skladišta dužan je da omogući pristup treće strane svakom licu koje
zahtijeva pristup sistemu, bez diskriminacije, u skladu sa tehničkim mogućnostima i u zavisnosti od stepena
opterećenosti transportne ili distributivne mreže ili skladišta. Cijene pristupa i korišćenja sistema su regulisane i javne.
Cijene utvrđuje operater transportnog, odnosno distributivnog sistema ili skladišta na osnovu metodologije i tarifnog
sistema na koje daje saglasnost RERS.
Novi objekti u sklopu gasne infrastrukture mogu se graditi u skladu sa Zakonom o koncesijama i Zakonom o prostornom
uređenju i građenju. Na zahtjev investitora, RERS može ovakvu infrastrukturu izuzeti iz pravila o regulisanom pristupu
treće strane i regulisanim cijenama za pristup i korišćenje ove infrastrukture, uz ispunjavanje propisanih uslova i o tome
obavještava ministarstvo nadležno za oblast energetike.
Kvalifikovani kupci kupuju gas na slobodnom tržištu. Prema Zakonu o gasu, tržište gasa je otvoreno od 1. januara 2015.
godine.
Kako bi se obezbijedio jasniji smjer razvoja gasnog biznisa, te holistički način upravljanja i regulisanja tržišta, potrebno
je dalje usklađivati institucionalan i zakonodavni okvir Republike Srpske u skladu sa EU praksama (Tabela 5.6.2).
Tabela 5.6.2 Institucionalni i zakonodavni okvir za tržište gasa u Republici Srpskoj (izbor)
Područje Komentar
 Regulator u Republici Srpskoj, RERS je, između ostalog, nadležan i za
segment gasa
Regulacija tržišta prirodnog gasa
 Potrebno nastaviti aktivnosti usklađenja u skladu sa Trećim energetskim
paketom
 Iako „Sarajevo gas“ ima dozvolu za transport gdje upravljanje
transportnim sistemom obavlja druga tvrtka, trenutno nije izvršio
Izvršiti razdvajanje djelatnosti razdvajanje distribucije i snabdijevanja u skladu sa Trećim energetskim
distribucije od djelatnosti paketom
snabdijevanja gasom  U narednom periodu potrebno je izvršiti razdvajanje djelatnosti
distribucije i snabdijevanja za gas uz mogućnost izuzeća kad ima manje
od 100.000 kupaca
 Pravno i regulatorno, tržište gasa je otvoreno (veleprodaja i
snabdijevanje) u Republici Srpskoj od 1. janura 2015. g. Međutim, zbog
trenutnih tržišnih okolnosti, određeni elementi liberalizacije tržišta se u
Nastavak otvaranja tržišta gasa ovom trenu ne sprovode u praksi
 Na snazi je regulisan pristup treće strane infrastrukturi
 Potrebno je sprovoditi dalje mjere unapređenja tarifne politike
Izvor: Regulatorna komisija za energetiku Republike Srpske, Energy Community Annual Implementation Report 2016, MIER
U nastavku je dat sažetak strateških smjernica, koje su razrađene u skladu sa trenutnim stanjem u oblasti gasa za
Republiku Srpsku. Potrebna je dalje sprovođenje zakonodavno-pravnog okvira u skladu sa praksama EU na nivou
Republike Srpske, ali i Bosne i Hercegovine (uz saradnju s Federacijom Bosne i Hercegovine). Dodatno, potrebni su
novi gasovodni pravci uz dalju integraciju transportnih sistema i gasifikaciju Republike Srpske, kako bi se povećala
važnost prirodnog gasa kao energenta u privredi.
Tabela 5.6.3 Sažetak strateških smjernica za Republiku Srpsku u oblasti gasa

Potrebna je izgradnja novih dobavnih gasovoda s obzirom na
to da se uvoz prirodnog gasa u Bosnu i Hercegovinu odvija iz
jednog transportnog pravca na relativno malo tržište. Prioritet
Izgradnja nove infrastrukture u kontekstu izgradnje Republike Srpske je interkonekcija sa Republikom
Tržište
sigurnosti snabdijevanja, dvosmjernog Srbijom, pa zatim potencijalno dvosmjerni gasovod sa

transporta i diversifikacije Hrvatskom u niskom fokusu, a sve sa ciljem diversifikacije
izvora i pravaca radi obezbjeđenja sigurnosti snabdijevanja, i
povećanje važnosti prirodnog gasa kao energenta za
domaćinstva i industriju. Dodatno, potrebno je obezbjeđenje
neprekidnog kapaciteta za OTS u skladu sa Trećim
| 127
energetskim paketom.
Postojeći gasovod, izgrađen 1979. godine, karakteriše

zastarjelost i velika opterećenost tokom zimskih perioda kada
je potrošnja gasa najveća. Stoga je u budućem periodu
Modernizacija i adekvatno održavanje potrebno aktivno upravljati imovinom (infrastrukturom) kroz
postojeće infrastrukture u kontekstu koordinisano sprovođenje potrebnih modernizacija,
sigurnosti snabdijevanja rekonstrukcija, izgradnji i održavanja, u skladu sa potrebama
sistema. Navedenim metodama, u skladu sa Direktivom
2012/27/EU, treba da je cilj i stalno povećanje energetske
efikasnosti
Cijena gasa je u posljednjem periodu ostvarila pozitivan trend
pada, te konvergirala prema cijenama sa regionalnih tržišta
pojavom konkurencije u oblasti trgovanja. Iako je učešće gasa
u ukupnoj potrošnji relativno nisko, zbog osjetljive ekonomske
situacije, potrebno je nastaviti aktivno upravljati cijenama gasa
Upravljanje cjenovnom konkurentnosti
kroz unapređenje efikasnosti tržišnih subjekata, podizanjem
gasa i nastavak konvergencije prema
konkurencije u oblasti trgovanja, te razmatranje opcija
cijenama u regionu
diversifikacije i izgradnja kompetencija trgovanja na berzama
sa većim fokusom na kratkoročne ugovore i spot tržišta. Cijene
korišćenja transportnog i distribucijskog sistema u Republici
Srpskoj su definisane. Međutim, potrebno je obezbjeđenje
istovjetnih cjenovnih uslova za snabdjevače u oba entiteta
Harmonizacija regulatornog okvira u Potreban je nastavak reformi u sektoru gasa u skladu sa
skladu sa obavezama iz Ugovora o Trećim energetskim paketom donošenjem odgovarajućih
osnivanju Energetske zajednice u pogledu zakona i regulative na nivou Republike Srpske, Federacije BIH,
gasa kao i na nivou Bosne i Hercegovine
Razdvajanje djelatnosti transporta i distribucije od
Regulativa
Razdvajanje djelatnosti distribucije od snabdijevanja (nadzor regulatornog tijela) u skladu sa

snabdijevanja u skladu sa EU praksama odredbama Trećeg energetskog paketa zbog dalje liberalizacije
tržišta i podsticanja konkurencije.
Pravno i regulatorno, tržište gasa je otvoreno (veleprodaja i
snabdijevanje) u Republici Srpskoj od 1. januara 2015. godine
Nastavak otvaranja tržišta gasa prema važećem Zakonu o gasu, ali će nastavak aktivnosti biti
dalje sproveden i sprovođenjem odredaba novog Zakona o
gasu.
5.7 Toplifikacija
Javna usluga daljinskog grijanja u Republici Srpskoj dostupna je isključivo u urbanim područjima, ili ponekad samo u
određenim dijelovima urbanih sredina (Slika 5.7.1). Na sistem daljinskog grijanja spojeno je oko 40.000 stanova, ukupne
2 2
površine oko 2,3 miliona m i 460.000 m poslovnih prostora, koji se snabdijevaju toplotnom energijom iz 12 toplana
organizovanih kao javna preduzeća.
Slika 5.7.1 Lokacija toplifikacionih sistema u Republici Srpskoj
| 128
Izvor: Energetski bilans Republike Srpske Plan za 2016. godinu, ESSBIH Modul 9 Daljinsko grijanje 2008, analiza Projektnog tima
5.7.1 Potrošnja i proizvodnja toplotne energije
Toplotna energija u Republici Srpskoj uglavnom se koristi u domaćinstvima, koja sačinjavaju oko 76% finalne potrošnje
toplotne energije (Slika 5.7.2). Toplotna energija se isključivo isporučuje za grijanje prostora i nema snabdijevanja
potrošnom toplom vodom. Trend smanjenja potrošnje toplotne energije predvođen je smanjenjem potrošnje u
domaćinstvima, do kojeg prvenstveno dolazi zbog visokih cijena grijanja, nesigurnosti snabdijevanja i zastarjelih
instalacija. Iz tih razloga, sve više domaćinstava prelazi na druge izvore grijanja. U Republici Srpskoj, postrojenja za
proizvodnju toplotne energije su 25 ili više godina stara, te će uskoro dostići predviđeni radni vijek. Zbog starosti,
efikasnost sistema je loša i, u pojedinim slučajevima, gubici toplotne energije dosežu čak 60%. Prema planu
energetskog bilansa Republike Srpske za 2016. godinu, predviđeni gubici u prenosu i distribuciji toplotne energije su
15,7% (Slika 5.7.3). Posljednjih 20 godina modernizacija sistema nije sprovedena, već su napravljeni samo nužni
zahvati. Zbog lošeg poslovanja, otežana su adekvatna ulaganja u modernizaciju i razvoj mreže od strane toplana.
Slika 5.7.2 Trend finalne potrošnje toplotne energije u TJ, Slika 5.7.3 Potrošnja toplotne energije , 2015. godina
2011–2015. godine
Izvor: Bilans toplotne energije Republike Srpske 2015, Energetski bilans Republike Srpske - Plan za 2016. godinu
U Republici Srpskoj toplotna energija se najvećim dijelom proizvodi u toplanama, oko 94%, a ostatak u TE „Ugljevik“
(Slika 5.7.4). Zbog nedostupnosti gasa u većem dijelu Republike Srpske, primarni energenti koji se koriste u sektoru
toplotne energije su mazut i ugalj (Slika 5.7.5), u posljednje vrijeme i biomasu. Mazut je najzastupljenije, sa učešćem u
proizvodnji toplotne energije od 42%, ali se njegova potrošnja, od 2011. do 2015. godine smanjivala prosječnom
godišnjom stopom od -10,4%. Ugalj je drugi najzastupljeniji energent u sektoru toplotne energije, sa učešćem od 31%,
te se u periodu od 2011. do 2015. godine zadržao otprilike isti nivo proizvodnje toplotne energije iz tog energenta. Veliko
povećanje proizvodnje toplotne energije iz biomase zabilježeno je u istom periodu, kao posljedica puštanja u rad nove
toplane u Prijedoru, i to s prosječnom godišnjom stopom rasta od 31.2%, te nakon 2015. godine toplana u Gradišci i
Banja Luci. Prirodni gas je relativno malo zastupljen, sa učešćem od 4%, te se koristi samo u Zvorniku. Međutim, za
očekivati je povećanje potrošnje prirodnog gasa u sektoru toplotne energije nakon gasifikacije Bijeljine, i u slučaju
realizacije projekta gasifikacije sjevernog dijela Republike Srpske, kojim bi se doveo gas u sve veće gradove na tome
području.
| 129
Slika 5.7.4 Proizvodnja toplotne energije u TJ, 2011–2015. Slika 5.7.5 Proizvodnja toplotne energije po energentu u TJ,
godine 2011–2015. godine
Izvor: Bilans toplotne energije Republike Srpske 2015. Izvor: Bilans toplotne energije Republike Srpske 2015.
5.7.2 Toplane u Republici Srpskoj
Toplane su u javnom vlasništvu i nalaze se u većim urbanim sredinama (Tabela 5.7.1). U većim gradovima, poput Banje
Luke, najzastupljeniji energenti su mazut i ugalj, dok je u manjim sredinama glavni energent bio-masa, prvenstveno
zbog dostupnosti i ekonomske isplativosti. Ratna zbivanja ostavila su veliku štetu na mnogim toplifikacionim sistemima,
primarno zbog prouzročenih dugova koji su uz oštećenja i starosti instalacija glavni razlozi teškog oporavka toplana. U
Republici Srpskoj ne postoje sistemi daljinskog hlađenja, te njihova instalacija i primjena, za sada, nije izvjesna.
Tabela 5.7.1 Pregled toplana u Republici Srpskoj
Proizvodnja
Vlasništvo
energije
Naziv preduzeća Grad
Većinski Većinski
Glavni energent
javno privatno
„EKO toplana“ a.d. Banja Mazut
Banja Luka  
Luka Bio-masa
„Gradska Toplana“ ODJP Doboj   Ugalj (lignit)
JP „Gradska Toplana“ Pale Bio-masa (70%),

 
Ugalj (30%)
„Centralna Toplana“ Prijedor Mazut

 
Drvo
JODP „Toplane-INS“
Sarajevo   Mazut
Istočno Sarajevo
JP „Gradska toplana“ Brod Brod   LUT-Mazut
„IEE“ PJ „Toplana“ Gradiška   Bio-masa
JP „Nova toplana“ Sokolac   Bio-masa
JP „Gradsko grijanje“ Čelinac   Ugalj
| 130
JP „Gradska toplana“ Bijeljina   Ugalj
„Zvornik stan“ a. d. Zvornik   Prirodni gas

Izvor: veb stranice preduzeća, ESSBIH Modul 9 Daljinsko grijanje 2008
Cijene daljinskog grijanja za fizičke osobe u Republici Srpskoj su u rangu sa gradovima u regiji (Slika 5.7.6), te je
najzastupljeniji način plaćanja paušalno prema površini prostora. Cijene se uglavnom utvrđuju na lokalnom nivou i ne
zasnivaju se na stvarnoj cijeni proizvodnje i isporuke toplotne energije, zbog čega većina toplana prima podsticaje od
lokalnih vlasti. Osnovni razlozi lošeg poslovanja toplana, uprkos prihvatljivoj cijeni grijanja su:
 starost i niska efikasnost proizvodnih kapaciteta,
 starost i veliki gubici u toplotnim mrežama,
 poteškoće u mjerenju, obračunu i naplati isporučene toplotne energije kod pojedinih subjekata,
 visoke cijene energenata (uglja, mazuta i prirodnog gasa),
 težak ekonomski položaj preduzeća zbog kojega obnova infrastrukture nije moguća.
Slika 5.7.6 Prosječna cijena grijanja za domaćinstva u EUR/m2, 2016. godina
Napomena: 1) Izračunato prema prosječnom računu za grijanje stana od 50 m2, 2) Sve cijene su svedene na ekvivalentnu cijenu za 12
mjeseci fakturisanja sa uključenim PDV-om
Izvori: bltoplana.com, toplanapd.com, zvanične informacije dobijene putem telefonskog intervjua (podaci za 2016. godinu)
5.7.3 Scenariji razvoja sistema daljinskog grijanja
Okviri strateških opcija za toplifikaciju razrađeni su u skladu sa scenarijima razvoja sektora termoelektrana i energetske
efikasnosti (Slika 5.7.7). Kao ulazni parametri, za definisanje opcija razvoja sistema daljinskog grijanja u pojedinim
gradovima, u obzir su uzete sugestije i vizije Radne grupe Republike Srpske, scenario razvoja proizvodnog miksa
električne energije i potreba za toplifikacijom u većim gradovima. Strateške opcije za realizaciju razvoja daljinskog
grijanja uzimaju u obzir korišćenje otpadne toplotne energije iz termoelektrane na ugalj, kogeneraciju toplotne i
električne energije, korišćenje toplovodnih kotlova i ostale metode i tehnologije koje bi poboljšale uslugu, energetsku
efikasnost, poslovanje i druge faktore ključne za razvoj toplifikacije. U kontekstu razvoja sistema daljinskih grijanja u EU,
danas je tržišno učešće sistema daljinskog grijanja 12%. Cilj je na nivou EU povećati tržišno učešće na 30% do 2030.
godine, te do 2050. godine na 50%.
Slika 5.7.7 Pretpostavke razvoja scenarija za toplifikaciju
| 131
5.7.3.1 Banja Luka
Postojeći toplifikacioni sistem Banje Luke nije dugoročno održiv u sadašnjim okolnostima. Toplotna energija se u Banjoj
Luci proizvodi iz toplovodnog kotla na lmazut i dva kotla po 6 MW na biomasu. Korišćenje mazuta kao osnovnog goriva
onemogućava korišćenje niskotemperaturnog i fleksibilnog sistema distribucije toplote zbog povećane koncentracije
sumpora i azotnih oksida (NOx) u izduvnim gasovima. Unapređenja koja se mogu postići boljim upravljanjem
distribucijom toplote nisu dovoljna da obezbijede konkurentnu cijenu grijanja.
Slika 5.7.8 Banja Luka – korišćenje toplotne energije po blokovima u skladu sa scenarijima za el. energiju
Dvije opcije razvoja toplifikacionog sistema u Banjoj Luci predstavljene su kroz četiri scenarija oslanjajući se na razvoj
proizvodnog miksa za električnu energiju (Slika 5.7.8). Entitetski i IP scenariji uključuju izgradnju sistema više
kondenzatnih kotlova na bio-masu ili u slučaju gasifikacije sjevernog dijela Republike Srpske, postoji mogućnost
izgradnje gasnog postrojenja za kogeneraciju toplotne i električne energije (engl. CCGT – combined cycle gas turbine).
Imajući u vidu napredak tehnologije i evoluciju finansijskog tržišta u pravcu obnovljivih izvora energije, može se
pretpostaviti da ovakav objekat na bio-masu treba smatrati potencijalnim rješenjem.
Potencijalnu izgradnju TE-TO Banja Luka na gas moguće je očekivati nakon minimalno deset godina, s obzirom na plan
25
izgradnje gasovoda prema Banjoj Luci do 2025. ili do 2030. godine . Druga opcija, prema troškovno optimizovanom IP
scenariju i blago obnovljivom scenariju, uključuje izgradnju termoelektrane-toplane (TE-TO) na bio-masu sa
pripadajućim fleksibilnim toplotnim modulom. U obje opcije podrazumijeva se unapređenje energetske efikasnosti
distributivnih sistema primjenom alata za upravljanje distributivnim toplifikacionim sistemima, čime se postojeći
toplifikacioni sistem prevodi u niskotemperaturni sistem sa regulacijom protoka. Razvitak toplifikacije u Banjoj Luci
25
Опција гаса у склопу производње ел. енергије у Републици Српској није експлицитно дефинисана с обзиром на то да је услов изградња
гасоводне инфраструктуре до Бање Луке која је тренутно у нижој фази зрелости.
| 132
podrazumijeva uvođenje mogućnosti snabdijevanja potrošača sanitarnom vodom i širenje toplovodne mreže na čitavo
područje Banja Luka – Laktaši, čime bi se povećalo tržište i poboljšalo poslovanje toplana.
5.7.3.2 Bijeljina
U Bijeljini uslugu daljinskog grijanja obavlja JP „Gradska toplana Bijeljina“ koja kao glavni energent koristi ugalj. S
obzirom na povezivanje Bijeljine na transportni sistem za gas (planirano puštanje u rad krajem 2017. godine), omogućilo
bi se korišćenje gasa kao energenta za grijanje. Plan gasifikacije grada je u završnoj fazi, te je uključen u sve scenarije
razvoja proizvodnog miksa (Slika 5.7.9). Kao dodatna opcija razvoja novog toplifikacionog sistema za šire područje
Bijeljine, postoji potencijalna mogućnost korišćenja otpadne toplote iz TE „Ugljevik“.
Podrazumijeva se razvoj niskotemperaturnog sistema distribucije toplotne energije koji će biti razvijen u skladu sa
modernim standardima za upravljanje distribucijom toplote. U navedenom sistemu predviđa se snabdijevanje svih
potrošača sanitarnom toplom vodom čime se povećava efikasnost i tržište. Dodatno, u okolini Bijeljine postoji
perspektivnost korišćenja geotermalne energije koja se može iskoristiti kao izvor toplotne energije za pojedine dijelove
grada. Zbog manjka istraživanja, komercijalni potencijal geotermalne energije na području Bijeljine nije poznat. Prema
tome, potrebno je sprovesti istraživanja geotermalnih resursa na tom području.
Slika 5.7.9 Bijeljina – korišćenje toplotne energije po blokovima u skladu sa scenarijima za el. energiju
5.7.3.3 Prijedor i Doboj
Grijanje u Prijedoru i Doboju obezbijeđeno je izgrađenim novim postrojenjima. Konkretno, u gradu Prijedoru izgrađeno je
kogeneraciono (CHP) postrojenje na bio-masu, dok je u gradu Doboju modernizovan toplovodni kotao na ugalj koji ima
koncesionu obavezu sa TE „Stanari“ za korišćenje uglja. Navedena rješenja su adekvatna u narednom periodu i ne
očekuje se potreba za dodatnim opcijama za zadovoljenje konzumenata toplotne energije.
5.7.4 Ostali toplifikacioni sistemi
5.7.4.1 Mali samostalni toplifikacioni sistemi
Toplifikacioni sistemi, izuzev prethodno opisanih sistema u velikim gradovima, spadaju pod male samostalne
toplifikacione sisteme (Tabela 5.7.2). Cilj za sve sisteme, pa tako i male samostalne toplifikacione sisteme, je da se u
narednom periodu razvije napredni sistem upravljanja distribucijom toplotne energije, pripreme ili ostvare prelazi na
niskotemperaturne sisteme distribucije i omogući isporuka sanitarne tople vode. S obzirom na to da većina kućanstava
koristi električnu energiju za pripremu tople vode, uspješnom realizacijom isporuke sanitarne tople vode značajno bi se
umanjila potrošnja električne energije.
Za razvoj malih samostalnih toplifikacionih sistema (Tabela 5.7.2), lokalni izvori geotermalne energije ili bio-mase mogu
se smatrati dovoljnim. Ovi sistemi ne suočavaju se sa konkurencijom većih i efikasnijih potrošača bio-mase ni u jednom
scenariju.
Tabela 5.7.2 Odabrani prikaz razvoja malih samostalnih toplifikacionih sistema
Toplifikacioni sistem Predviđeni razvoj

Brod  Prelazak na kondenzacioni kotao na bio-masu i niskotemperaturni režim
| 133
Čelinac
Istočno Sarajevo
Pale
Sokolac
Derventa  Zadržavanje postojećeg rješenja kotla na biomasu i niskotemperaturni
Gradiška režim
 Zadržavanje postojećeg rješenja uz moguć prelaz na kondezacioni gasni
Zvornik
kotao i niskotemperaturni režim
5.7.4.2 Individualno grijanje
Raspoloživi podaci ukazuju da većina stanovništva koristi individualne sisteme grijanja, od kojih su najzastupljeniji
sistemi na bio-masu i ugalj. Isto tako, u većim gradovima poput Banje Luke dolazi do napuštanja toplifikacionih sistema
u korist individualnih rješenja. Individualne sisteme karakteriše mali broj efikasnih sistema poput kondenzacionih kotlova
na pelet, akumulatora toplote i integrisanih sistema za proizvodnju sanitarne tople vode.
Potrebno je smanjiti energetsko siromaštvo uzrokovano širokom zastupljenosti neefikasnih individualnih sistema koje
obilježava neefikasno i skupo korišćenje ogrjevnog drveta, korišćenje uglja u individualnim ventilisanim ložištima u
naseljenom području i problem unutrašnjeg i urbanog zagađenja. U svrhu smanjenja energetskog siromaštva, potrebno
je promovisati korišćenje sistema daljinskog grijanja kroz smanjenje cijene usluge i širenje toplifikacione mreže, kao i
podsticati povećanje energetske efikasnosti individualnih sistema grijanja. U narednih 10 godina potrebno je bar
udvostručiti prosječnu efikasnost individualnih sistema grijanja na čvrsta i gasovita goriva primjenom kondenzacionih
kotlova, kaljenih peći i peći sa integrisanim skladištenjem toplote, kao i proizvodnjom sanitarne tople vode. Takođe, gdje
god je moguće, treba razmotriti primjenu solarne energije, toplotnih pumpi i geotermalnih izvora. Ipak, očekuje se da će
ruralna područja u najvećem dijelu zadržati individualno grijanje na ogrjevno drvo.
Toplifikacioni sektor regulisan je na entitetskom nivou, te na državnom nivou ne postoji regulativa koja uređuje ovaj
sektor. MSTEO vrši aktivnosti u okviru svojih nadležnosti za obavljanje poslova i zadataka iz nadležnosti Bosne i
Hercegovine koji se odnose na definisanje politike, osnovnih principa, koordinisanje djelatnosti i usklađivanje planova
entitetskih tijela vlasti i institucija na međunarodnom planu u području energetike, kao i u oblasti koncesija kada se
koncesiono dobro prostire na području obaju entiteta.
Prema Zakonu o energetici, sektor toplotne energije je energetska djelatnost. Međutim, djelatnost u sektoru toplotne
energije obavljaju komunalna preduzeća u skladu sa Zakonom o komunalnim djelatnostima i Zakonom o održavanju
zgrada.
Zakon o komunalnim djelatnostima obavezuje jedinice lokalne samouprave i davaoce komunalnih usluga da primjenjuju
dugoročne mjere koje se odnose na smanjenje energije, te da se za obavljanje komunalnih djelatnosti prelazi na
korišćenje energije iz obnovljivih izvora, stvaranje uslova za energetski efikasno korišćenje zgrada i smanjenje uticaja
na životnu sredinu. To podrazumjeva korišćenje novih tehnologija koje kao primarnu energiju koriste energiju iz
obnovljivih izvora te obaveznu ugradnju mjernih uređaja isporučene energije za svaki posebni dio zgrade za nove
zgrade, a kod rekonstrukcije postojećih zgrada da se mjerenje obezbijedi na što manjem nivou, u skladu sa tehničkim
mogućnpostima i ekonomskoj isplativosti.
Takođe predviđa se korištenje novih tehnologija i inteligentnih sistema mjerenja i upravljanja zgradom te stimulisanje
daljinskog grijanja ili hlađenja. Izmjenama i dopunama Zakona o komunalnim djelatnostima iz 2017. godine stvaraju se
zakonski uslovi da lokalna zajednica za svoje područje može razdvojiti djelatnost proizvodnje toplotne energije ni
djelatnost distribucije toplotne energije, te ove poslove povjeriti različitim preduzećima. Ova mogućnost je bitna radi
unapređenja i boljeg organizovanja ove komunalne djelatnosti, ciojeneći da je do sada te poslove po pravilu moglo
obavljati samo jedno javno preduzeće koje je osnivala jedinica lokalne samouprave, a sada se otvara mogućnost
angažovanja i više preduzeća ili privrednih društava koja će moći pružiti svoje usluge za navedenu djelatnost.
Zakon o javno-privatnom partnerstvu u Republici Srpskoj daje okvir za ostvarivanje saradnje između privatnih investitora
i lokalnih zajednica za realizaciju infrastrukturnih projekata radi obezbjeđenja finansiranja u cilju izgradnje, sanacije,
rekonstrukcije, upravljanja ili održavanja infrastrukture, pružanja usluga i izgradnje objekata, a u svrhu zadovoljavanja
javnih potreba. Stoga bi se i potencijalne investicije u infrastrukturu daljinskog grijanja mogle realizovati na osnovu ovog
zakona.

| 134
S obzirom na trenutno stanje u toplifikacionom sektoru, definisane su strateške smjernice Strategije za sektor toplotne
energije u domenu tržišta i regulative (Tabela 5.7.3)
Tabela 5.7.3 Strateške smjernice za sektor toplotne energije

Planiranje i modernizacija infrastrukture za razvoj sistema
Proširenje i unapređenje sektora
daljinskog grijanja i uvođenja sanitarne tople vode iz sistema
toplotne energije kroz sisteme
grijanja (korišćenje toplifikacionih sistema u industrijskim
daljinskog grijanja
procesima) što bi povećalo tržište
Budući razvoj sektora toplotne energije potrebno je graditi na bazi
optimalnih tehno-ekonomskih odluka. Međutim, potrebno je imati u
vidu i osnovne potrebe za rješavanjem pitanja grijanja za
domaćinstva i druge potrošače.
Izrada studija izvodljivosti optimalnih Razmotriti modele razvoja toplotne mreže i ekspanzije sistema
Tržište
opcija za sisteme daljinskog grijanja daljinskog grijanja.

Izrada sveobuhvatne analize potencijala za primjenu VUK i
efikasnih sistema daljinskih grijanja i hlađenja, te utvrđivanje
konkretnih mjera i ulaganja u skladu sa zahtjevima Direktive za
energetsku efikasnost (rok je 30.11.2018)
Optimizovati sistem mjerenja i naplate potrošnje i odnosa prema
korisnicima.
Sprovođenje mjera energetske
Definisati mjere i postaviti implementacioni okvir za racionalizaciju
efikasnosti u skladu sa EU Direktivom
gubitaka (gubici i do 60%) i jedinične potrošnje toplotne energije
2012/27/EU
kroz mjere energetske efikasnosti na strani proizvodnje toplotne
energije i na strani potrošača.
Nastaviti zakonsko i podzakonsko uređivanje na entitetskom nivou
Regulativa
kojim bi se dodatno uredio sektor toplotne energije, naročito

Usvajanje zakona u vezi sa sektorom
segment daljinskog grijanja, kako bi se normativno uredila pitanja:
toplotne energije
proizvodnje, distribucije, snabdijevanja toplotnom energijom,
politike tarifiranja i odnosa snabdjevača i potrošača toplote.
5.8 Energetska efikasnost
5.8.1 Evropske direktive i akcioni planovi
Energetska efikasnost dobila je ulogu kao jedan od važnijih elemenata modernih energetskih sektora te inicijativa
energetskih politika država članica Evropske unije. Za Republiku Srpsku, te Bosnu i Hercegovinu u potpunosti,
energetska efikasnost dobija na sve većem značaju, stoga je u narednom periodu potrebno donijeti set odluka i mjera
kojima bi se, ne samo transponovale obavezujuće direktive EU prema Ugovoru o Energetskoj zajednici, već i u punoj
mjeri omogućila implementacija istih.
Slika 5.8.1 Direktive u vezi sa energetskom efikasnosti
| 135
Izvor: EUR-lex
Direktiva 2012/27/EU o energetskoj efikasnosti je uvedena u okvir Ugovora o uspostavi Energetske zajednice u oktobru
2015. godine i od tada je ona obavezujuća za Bosnu i Hercegovinu. Rok za implementaciju je 15. oktobar 2017. godine.
Transpozicija nove Direktive se očekuje u vidu izmjena postojećeg Zakona o energetskoj efikasnosti, te dopunama
sekundarnog zakona.
Direktiva 2012/27/EU uvodi pojam granične potrošnje (eng. cap consumption) izražen u primarnoj i finalnoj energiji,
postavljajući limit na nivou zemalja Energetske zajednice. Naime, pored očekivanih ušteda u finalnoj energiji, prema
ovoj direktivi očekuju se uštede na strani primarne energije u transformaciji, prenosu i distribuciji, te se promoviše
kogeneracija i efikasni sistemi daljinskog grijanja. To znači promjenu načina planiranja, kao i uključivanje čitavog
energetskog sektora u fazu pripreme, implementacije i monitoringa predloženih programa i planiranih mjera.
Evropska komisija je postavila cilj smanjenja potrošnje primarne i finalne energije u iznosu od 20% do 2020. godine u
odnosu na procijenjenu potrošnju te on iznosi 187 Mtoe za primarnu energiju, a 133 Mtoe izraženo u finalnoj energiji.
Prilikom računanja ciljeva korišćen je PRIMES model. Bitno je naglasiti da je cilj zajednički za sve zemlje na nivou
Energetske zajednice.
Zemlje članice, pa tako i Republika Srpska, dužne su analizirati svoju predviđenu potrošnju u primarnoj i finalnoj energiji,
te usvojiti programe i planove kako bi ostale u predviđenim okvirima potrošnje. U Republici Srpskoj krajem 2017. godine
usvojena izmjena Akcionog plana prema prijedlogu Sekretarijata Energetske zajednice
Tri ključna člana nove direktive (Slika 5.8.2) na koje se trebaju vezati kvantifikovani ciljevi su sljedeći:
 Član 3 – odnosi se na indikativni cilj svake zemlje izražen u potrošnji primarne ili finalne energije u 2020. godini,
uštedama primarne ili finalne energije ili indikatorima energetske intenzivnosti.
 Član 4. – odnosi se na dugoročnu strategiju obnove zgrada zavisno od utvrđenog troškovno efikasnog pristupa
obnovama zavisno o vrsti zgrade i klimatskoj zoni, te potsticanje troškovno efikasnih velikih radova obnove
zgrada, uključujući postupne velike radove obnove i dr.
 Član 5 – odnosi se na obnovu zgrada uprave/javnih zgrada.
 Član 7 – odnosi se na obligacione šeme i/ili alternativne mjere te kvantifikovane potrebne uštede koje se očekuju
već od početka 2017. godine.
Slika 5.8.2 Vremenski plan za ključna 3 člana Direktive 2012/27/EU
| 136
Izvor: analiza Projektnog tima, Direktiva 2012/27/EU
Slika 5.8.3 Vremenski plan za druge izabrane članove Direktive 2012/27/EU
Izvor: analiza Projektnog tima, Direktiva 2012/27/EU
5.8.2 Ključni strateški elementi
Ključni elementi strategije za energetsku efikasnost predloženi su po uzoru na dugoročnu viziju EU zemalja i to tako, da,
prije svega, odgovore stvarnim potencijalnim interesima Republike Srpske, te da zahtjevi Direktive 2012/27/EU budu
zadovoljeni.
Dugoročna strategija u oblasti energetske efikasnosti ima tri ključna elementa (Slika 5.8.4):
 Uštede u finalnoj potrošnji.
 Uštede u procesu transformacije, prenosa i distribucije električne energije, gasa i toplote.
 Stvaranje uslova za visoko efikasnu kogeneraciju i promociju i ekspanziju efikasnih sistema daljinskog grijanja.
Osim navedenih elemenata, bitno je poboljšati zakonski i regulatorni okvir za energetsku efikasnost, definisati
finansijske mjere i institucionalni okvir za implementaciju, kao i sprovoditi informativne kampanje i razne treninge i
osposobljavanja.
| 137
Slika 5.8.4 Ključni elementi dugoročne strategije energetske efikasnosti
5.8.3 Finalna potrošnja
Uštede u finalnoj potrošnji su i dalje u fokusu, ako se razgovara o kratkoročnim i dugoročnim cijevima. Pozivajući se na
član 7 nove direktive o energetskoj efikasnosti, svaka zemlja je dužna implementirati projekte na strani finalne potrošnje,
proporcionalno ukupnoj prodaji finalnim kupcima, izuzimajući sektor transporta.
5.8.3.1 Postojeće stanje
Podaci o postojećim indikativnim ciljevima za uštede preuzeti su iz Akcionog plana energetske efikasnosti Republike
Srpske do 2018. godine, koji je zvanično usvojen od Vlade Republike Srpske u decembru 2013. godine. Prema trenutno
važećoj Direktivi 2006/32/EC, Republika Srpska je preuzela cilj za ostvarenje ušteda do 2018. godine u iznosu od 9%
od prosječne finalne potrošnje energije za period 2006 - 2010. te on iznosi 3,77 PJ. Ukupni cilj podijeljen je na četiri
sektorska cilja za:
 stambeni sektor,
 sektor usluga,
 industriju,
 transport.
Bitno je naglasiti da je zvanična implementacija Akcionog plana praktično počela tek u 2014. godini. Do sada je praćena
realizacija kontrolnih ciljeva koji su postavljeni za 2015. godinu (Slika 5.8.5). Postignute uštede u stambenom sektoru su
na zadovoljavajućem nivou, s obzirom na to da prevazilaze postavljene ciljeve za 2015. godinu. U sektoru usluga
uštede takođe znatno premašuju planom definisane ciljeve, za čak 300%, jednako kao i u sektoru transporta. Međutim,
uštede u industrijskom sektoru su na vrlo niskom nivou, čak 98% ispod plana.
| 138
Slika 5.8.5 Sektorski ciljevi i uštede u PJ, 2015. godina
Izvor: Akcioni plan energetske efikasnosti Republike Srpske do 2018, analiza Projektnog tima
Imajući u vidu ostvarene rezultate, u novom akcionom planu predložena je preraspodjela ciljeva među sektorima do
2018. godine, pri čemu ukupni cilj za uštede od 3,77 PJ ostaje isti. Zbog toga što su u sektoru industrije ostvarene
značajno manje uštede od planiranih, postavljen je manji cilj do 2018. godine. Posljedično, kako su u sektoru usluga
ostvarene dosta veće uštede od planiranih, i cilj je u ovom sektoru povećan.
Slika 5.8.6 Stari i novi sektorski ciljevi u PJ do 2018. godine
Izvor: Akcioni plan energetske efikasnosti Republike Srpske do 2018. godine, analiza Projektnog tima
5.8.3.2 Planirane uštede
Republika Srpska ima veliki potencijal za ostvarenje ušteda, naročito u sektoru zgradarstva, koji ima 52% učešća u
ukupnoj finalnoj potrošnji. Kao prvi korak potrebno je napraviti pouzdanu bazu podataka o postojećem stanju stambenog
fonda u Republici Srpskoj, te pripremiti troškovno-optimalnu metodologiju za sve kategorije zgrada. Faktor koji u
stambenom sektoru predstavlja najveću kočnicu je činjenica da je u sektoru domaćinstva dominantno sobno grijanje,
gdje se kao energent koristi ogrjevno drvo. Iz tog razloga, potrebno je izraditi Dugoročnu strategiju za obnovu zgrada,
koja je ujedno i sastavni član člana 4 nove direktive, koja se priprema na osnovu postojećeg inventara zgrada,
troškovno-optimalne metodologije, i uz analizu svih primjenjivih mjera. U sklopu programa, prijedlog je da se iskoriste
raspoloživi podaci i rezultati dokumenta Tipologija stambenih zgrada Bosne i Hercegovine i Troškovno optimalne
analize stambenih objekata u BiH sa testiranjem novih klimatskih podataka za stambene i nestambene objekte i onda
razmotre sljedeće opcije:
 definisanje troškovno-optimalnih tipova referentnih zgrada pomoću novih meteoroloških podataka
 Termalna sanacija objekata sa sobnim grijanjem i snižavanje njihovih energetskih potreba;
 Razvođenje i instalacija centralizovanog sistema grijanja u ovim objektima (radijatori i cijevna mreža);
 Priključak na novi sistem daljinskog grijanja.
Član 7 nove direktive postavlja kvantifikovane ciljeve za uštede u finalnoj potrošnji energije, bez obzira na to hoće li se
kao instrument implementacije koristiti obligacione šeme ili alternativni pristup. Iznos očekivanih ušteda bazira se na
srednjoj vrijednosti godišnje prodate energije krajnjim kupcima, u periodu od tri godine prije 1. 1. 2016. Prvi Paragraf
člana 7 dozvoljava da se izdvoji sektor transporta, čime se smanjuje osnova za postizanje ciljeva.
Za Republiku Srpsku planirano je da se u prve dvije godine implementacije (2017. i 2018. godina) ostvaruju uštede od
0,5%, a u druge dvije godine implementacije (2019. i 2020. godina) učešće se povećava na 0,7%. U skladu s tim, do
2020. godine očekuju se ukupne uštede od 4,61 PJ.
| 139
Za Republiku Srpsku je, na osnovu energetskog bilansa iz 2015. godine, napravljena preliminarna procjena za
očekivane uštede za period od 2020. godine nadalje, po uzoru na zemlje EU. U periodu 2020 - 2035. očekuje se
godišnja ušteda od 1,5%, što na godišnjem nivou iznosi 1,69 PJ, pri čemu se ovih 1,5% odnosi na potrošnju u baznoj
godini korišćenu za ciljeve člana 7. Na ovaj način, predviđeno smanjenje finalne potrošnje u 2035. godini u odnosu na
BAU (eng. business as usual) scenario iznosilo bi 9,67 PJ u odnosu na referentnu 2010. godinu.
Slika 5.8.7 Planirane uštede u finalnoj potrošnji u PJ do 2035. godine
Koristeći podatke iz APEE za Republiku Srpsku, procijenjene investicije za postizanje cilja u trogodišnjem periodu 2016
- 2018. iznose 316 miliona KM, odnosno nešto više od 160 miliona EUR. Takođe, u okviru Akcionog plana u dijelu koji
se odnosi na obligacione šeme, jedinična investicija po ušteđenom kWh procijenjena je na 0,781 KM/kWh (0,4
EUR/kWh). Uvažavajući ovu procjenu iz zvaničnog dokumenta te projektujući ovaj odnos investicija po ušteđenom kWh
energije, proizlazi da je u periodu 2021 - 2035. godine potrebno za očekivane uštede investirati 73,2 miliona KM (37,4
miliona EUR) na godišnjem nivou, čime dolazimo do značajnih iznosa koje bi trebalo investirati u energetsku efikasnost.
To znači da je, ako se želi ostvariti postavljeni cilj do 2035. godine, potrebno investirati ukupno 1,1 milijardu KM (oko
560 miliona EUR).
Pri analizi ostvarenih ušteda u okviru prvog akcionog plana već je rečeno da u sektoru industrije nisu ostvarene
predviđene uštede energije. Upravo zato, potrebno je intenzivirati programe i projekte namijenjene industriji kroz
postojeći i naredne akcione planove. Imajući u vidu činjenicu da su projekti energetske efikasnosti u industriji, a što je
pokazalo iskustvo iz regiona, značajno povoljniji sa stanovišta finansijske isplativosti, onda je i razumljivo zašto se u
okviru ove strategije fokus stavlja na energetsku efikasnost u tom sektoru.
I u sektoru transporta su, u skladu s regulacionim i prostornim planom, te mjerama navedenim u akcionom planu,
predložene određene mjere i programi za postizanje ušteda (Tabela 5.8.1).
| 140
Tabela 5.8.1 Predloženi programi za postizanje ušteda u finalnoj potrošnji
Područje Mjere/programi za poboljšanje energetske efikasnosti

Obnova zgrada centralne uprave/javnih zgrada.
Implementacija Dugoročne strategije obnove stambenog sektora.
Zgradarstvo
Obnova javnih zgrada, uz pomoć donatora i projekata tehničke pomoći.
Uvođenje energetskog menadžmenta u javne zgrade.
Povećanje energetske efikasnosti industrijskih procesa (zamjena goriva, optimizacija sagorijevanja,
frekventna regulacija pumpi, kompresora i ventilatora, zamjena starih i predimenzioniranih pumpi i dr).
Promocija kogeneracije.
Industrija
Uvođenje energetskog menadžmenta u industrijska postrojenja.
Obavezni energetski pregledi velikih potrošača (preko 10 GWh godišnje).
Promocija uvođenja energetskog menadžmenta u mala i srednja preduzeća.
Infrastrukturne mjere na putnoj mreži sa efektima uštede energije (izgradnja zaobilaznica i kružnih
Transport tokova, unapređenje sistema saobraćajne signalizacije, poboljšanje infrastrukture javnog prevoza i dr).
Zamjena starih vozila energetski efikasnim vozilima u javnom i teretnom transportu.
5.8.4 Transformacija, prenos i distribucija
Nova direktiva adresira energetsku efikasnost na sve učesnike energetskog lanca, pa se tako mjere koje su planirane i
implementirane na strani transformacije, prenosa i distribucije stavljaju pod isti krov sa uštedama finalne potrošnje
prilikom izvještavanja o postignutim rezultatima.
Isto tako, važno je naglasiti da novi pristup nalaže postizanje ušteda izraženih u primarnoj i finalnoj energiji kako bi se
potrošnja održala ispod predviđenih graničnih vrijednosti. Ono što se želi postići je, svakako, integralno planiranje u
čitavom energetskom lancu, od proizvodnje, preko prenosa i distribucije, pa sve do krajnjih potrošača. S obzirom na to
da su akcioni planovi za energetsku efikasnost do sada rađeni po Direktivi o energetskim uslugama 2006/32/EC, nisu
bile predviđene mjere efikasnosti na strani primarne energije. Postojeći akcioni plan za Republiku Srpsku adresira neke
od mogućih mjera na strani ušteda primarne energije, a u sljedećem akcionom planu, koji se treba pripremiti do 30. 04.
2019, biće potrebno prijaviti ostvarene i adresirati planirane mjere ušteda u primarnoj energiji. Pored ušteda primarne
energije, koje dolaze kao rezultat intervencija na strani finalne potrošnje, važno je naglasiti da Republika Srpska već
ostvaruje izvjesne uštede u primarnoj energiji koje su nastale puštanjem u pogon nove TE „Stanari“.
5.8.4.1 Planirane uštede u transformaciji
Po energetskom bilansu za 2016. godinu, učešće termoelektrana u ukupnoj proizvodnji električne energije iznosio je
65,4% (4.742 GWh). Prema NOSBiH izvještaju, specifična potrošnja blokova u TE „Gacko“ iznosi 11.520 kJ/kWh, TE
26
„Ugljevik“ 11.470 kJ/kWh i u TE „Stanari“ 9.500 kJ/kWh, iz čega slijedi da je srednja efikasnost elektrana (eta) 33,6% .
Treba naglasiti da je u sklopu scenarija radnih grupa entiteta u proizvodnom miksu planirana izgradnja novog bloka u
TE „Gacko“, kapaciteta 350 MW, čijim bi se potencijalnim ulaskom napravile dodatne uštede u potrošnji primarne
energije.
Dugoročni cilj u 2035. godini je postići od 35 % do 40% prosječne efikasnosti blokova. Za proračun planiranih ušteda
napravljena su 3 scenarija:
 S1 – efikasnost elektrana 35% (specifična potrošnja od 10.286 kJ/kWh),
 S2 – efikasnost elektrana 38% (specifična potrošnja od 9.474 kJ/kWh),
 S3 – efikasnost elektrana 40% (specifična potrošnja od 9.000 kJ/kWh).
Takođe, u proračunu su uzete u obzir srednje vrijednosti procijenjene potrošnje do 2035. godine na prenosnoj mreži, sa
i bez mjera energetske efikasnosti:
 srednja vrijednost potrošnje bez EE – 4.655 GWh,
 srednja vrijednost potrošnje sa EE – 4.431 GWh.
Podizanjem srednjeg stepena efikasnosti termoelektrana, na strani primarne energije, generišu se uštede planirane na
strani finalne potrošnje u periodu do 2035. godine.
Tabela 5.8.2 Planirane uštede na strani transformacije do 2035. godine
Scenario Uštede (PJ)
26
Као основа за даљни прорачун узета је „ета“ без ТЕ „Станари“, и износи 31,3%
| 141
Procjena potrošnje bez mjera EE Procjena potrošnje sa mjerama EE
S1 3,68 3,51
S2 6,16 5,86
S3 7,66 7,23
5.8.4.2 Planirane uštede u prenosu i distribuciji
Prenosna mreža nivoom razvoja i izgrađenosti ispunjava sve trenutne potrebe EES-a Bosne i Hercegovine. Gubici u
prenosnoj mreži, o kojima je više riječi bilo u poglavlju o elektroenergetskom sektoru, su zadovoljavajući te su na nivou
gubitaka razvijenih evropskih sistema. Stoga se eksplicitno nisu radile i planirane uštede za samu prenosnu mrežu.
Međutim, u narednom periodu sugeriše se nastavak praćenja budućih trendova za smanjenjem gubitaka u prenosnoj
mreži kroz dalji razvoj IT sistema, modernizaciju mreže, uvođenje metoda rada pod visokim naponom, itd.
U Republici Srpskoj postoji trend konstantnog smanjenja distributivnih gubitaka (Slika 5.8.8). Ovaj trend smanjenja
distributivnih gubitaka dolazi kao zajednički rezultat brojnih regulatornih i tehničkih mjera i aktivnosti realizovanih u
Republici Srpskoj u proteklom periodu, koje se mogu svrstati u sljedeće dvije glavne kategorije:
1. Unapređenje postojećih i donošenje novih zakonskih i podzakonskih akata u sektorima prenosa i distribucije
električne energije, u cilju usklađivanja regulative Republike Srpske sa zakonom EU;
2. Planiranje i realizacija investicionih programa i radova na prenosnoj i distributivnoj mreži EES-a.
Količine električne energije potrebne za pokrivanje distributivnih gubitaka na godišnjem nivou, bilansom za 2017. godinu
su planirane u iznosu od 415,99 GWh, što čini 11,2% bruto distributivne potrošnje, bez potrošnje na naponskom nivou
110 kV. Smanjivanje distributivnih gubitaka je dugotrajan i kompleksan proces, za koji je potreban visok nivo uređenosti
na svim organizacionim i tehničkim nivoima u distributivnim kompanijama.
Slika 5.8.8 Distributivni gubici električne energije, 2010 - 2017. godina
Napomena: 1) Podaci iz rebalansa za 2016. godinu, 2) Podaci uzeti iz bilansa za 2017. godinu
Izvor: RERS, Radna grupa Republike Srpske
U distributivnoj mreži, tehnički i komercijalni gubici predstavljaju jedan od najvećih problema operatera distributivne
mreže te je iz tog razloga i njihovo smanjenje jedan od strateških ciljeva elektroenergetskog sektora.
Cilj je svesti distributivne gubitke na 9% u 2020. godini te na 6,5% u 2035. godini. Uzimajući u obzir navedene ciljeve,
napravljena je procjena potencijalnih ušteda (Tabela 5.8.3). Za proračun su u obzir uzete srednje vrijednosti
procijenjene potrošnje do 2035. godine na distributivnoj mreži, sa i bez mjera energetske efikasnosti:
 srednja vrijednost potrošnje bez EE – 3.621 GWh,
 srednja vrijednost potrošnje sa EE – 3.396 GWh.
Tabela 5.8.3 Planirane uštede na strani distribucije
Uštede (PJ)
Cilj
Procjena potrošnje bez mjera EE Procjena potrošnje sa mjerama EE
0,35 0,33
9% do 2020.
(97 GWh) (91 GWh)
0,68 0,63
6,5% do 2035.
(187,6 GWh) (175,9 GWh)
| 142
Ovi ciljevi postižu se realizacijom brojnih tehničkih investicionih mjera, kao i raznim aktivnostima i programima, poput
uvođenja sistema nagrađivanja i kažnjavanja distributivnih kompanija za postizanje ciljeva i izrade programa operatera
distributivnog sistema, u cilju smanjenja gubitaka, te nadzor sprovođenja mjera i efekata od strane regulatorne komisije.
Tabela 5.8.4 Instrumenti za postizanje ciljeva u distributivnoj mreži
Vrsta gubitaka Mjere, aktivnosti i programi

Stalna modernizacija – zamjena pojedinih uređaja novim i savremenijim uređajima, koji doprinose
pouzdanijem pogonu distributivne mreže, kvalitetnijem napajanju
Prelazak na pogonski napon 20 kV
Tehnički
Ugradnja novih transformatorskih stanica u postojeću mrežu radi skraćivanja NN mreže
Automatizacija i daljinsko upravljanje mrežom
Rekonstrukcija priključaka
Uvođenje multifunkcionalnih brojila s mogućnošću registracije neovlašćenog pristupa i djelovanja
Komercijalni
na brojilo
Elektronsko daljinsko očitavanje i mjerenje potrošnje
5.8.5 Sistemi daljinskog grijanja
5.8.5.1 Trenutno stanje
Prema podacima preuzetim iz energetskog bilansa za 2016. godinu, daljinskim grijanjem se u Republici Srpskoj grije
2 2
oko 40 hiljada stanova ukupne površine 2,3 miliona m , te 460 hiljada m poslovnog prostora. Nema sistema za
pripremu tople vode i isporuka toplote vrši se samo za grijanje.
Prema propisima Republike Srpske, proizvodnja i isporuka toplotne energije smatra se komunalnom djelatnosti od
posebnog javnog interesa za čije obavljanje je nadležna jedinica lokalne samouprave koja, prema Zakonu o
komunalnim djelatnostima, osniva javno komunalno preduzeće. Članom 5 ovog zakona obavezane su jedinice lokalne
samouprave, davaoci komunalnih usluga i korisnici komunalnih usluga da primjenjuju dugoročne mjere koje se odnose
na energetsku efikasnost, odnosno da smanjuju količinu energije i da prelaze na energiju iz obnovljivih izvora, te da
obezbjede mjerenja isporučene energije i usluga, kao i ugradnju inteligentnih sistema mjerenja u zgradama.
Kao primarno gorivo koristi se mazut, koji je najzastupljeniji sa učešćem od oko 42%, ugalj, prirodni gas te drvni otpad i
drvo. Trenutno u Republici Srpskoj postoji 12 toplana ukupne snage 386,7 MW: Banja Luka, Prijedor, Doboj, Zvornik,
Gradiška, Brod, Istočno Sarajevo, Čelinac, Bijeljina, Pale, Derventa i Sokolac. Pored ovih toplana, u sistem
snabdijevanja uključena je i TE „Ugljevik“, koja obezbjeđuje toplotnu energiju za potrebe Ugljevika.
Osnovni problemi u radu sektora daljinskog grijanja su sljedeći:
 niska efikasnost i loše održavanje proizvodnih kapaciteta,
 loše stanje i gubici toplovodnih mreža,
 poteškoće u mjerenju, obračunu i naplati isporučene toplote,
 niske prodajne cijene i težak ekonomski položaj distributivnih preduzeća.
U Republici Srpskoj se u dosadašnjem periodu problematika grijanja rješava samo na lokalnom nivou, u pojedinačnim
opštinama i gradovima. Primjera radi, do sada su urađene studije za grijanje u Banjoj Luci, za daljinsko grijanje u
Gradišci i Prijedoru, za daljinsko grijanje i kogeneraciju u Sokocu, te studije za toplifikaciju gradskog područja opština
Tešanj i Bijeljine. Na osnovu urađenih studija, realizovalo se nekoliko projekata izgradnje novih postrojenja za grijanje.
Još uvijek ne postoji odgovarajući zakonski okvir koji bi bio usklađen sa zahtjevima EU zakona u ovoj oblasti, te je to
jedan od prioriteta za rješavanje.
5.8.5.2 Razvoj sistema daljinskog grijanja
Prema članu 14 nove direktive, svaka zemlja obavezna je napraviti sveobuhvatnu analizu na svojoj teritoriji u svrhu
promocije efikasne kogeneracije, uzimajući u obzir troškovno optimalna rješenja za daljinsko grijanje. Na nivou EU,
tržišno učešće sistema daljinskog grijanja iznosi 12%. Cilj je povećati tržišno učešće na 30% do 2030. godine, te do
2050. godine na 50%. Ovaj strateški put zacrtan je u dvije faze:
1. Povećanje energetske efikasnosti:
o Povećanje učešća daljinskog grijanja, prvo na 30%, a zatim na 50%;
| 143
o Povećanje učešća kogenerativnih postrojenja (CHP);
o Povećanje učešća trigeneracije (CCHP).
2. Korišćenje otpadne toplote i obnovljivih izvora energije:
o Otpadna toplota iz industrijskih postrojenja;
o Spalionice otpada;
o Korišćenje geotermalne energije;
o Korišćenje solarne energije iz velikih postrojenja;
o Korišćenje šumskog i poljoprivrednog ostatka u vidu bio-mase.
Bitno je napomenuti da će tržišno učešće sistema daljinskog grijanja u Republici Srpskoj biti značajno manji od vizije
razvijenih zemalja EU. Ipak, dugoročno gledano je to, zbog potencijala kojim Republika Srpska raspolaže, prihvatljiva
perspektiva. U ovom segmentu strateški ciljevi Republike Srpske su promocija i ekspanzija sistema daljinskog grijanja,
gdje je god to moguće i ekonomski isplativo, na bio-masu ili otpadnu toplotu iz postojećih industrijskih pogona. Što se
postojećih sistema daljinskog grijanja tiče, svakako postoji potencijal za ostvarivanje ušteda prije svega u prenosnoj i
distributivnoj mreži, koji bi nakon donošenja zakonskog okvira koji uređuje ovu oblast, trebalo da se bazira na sljedećim
elementima:
 rekonstrukcija postojećih kotlova na mazut i zamjena mazuta bio-masom,
 sanacija dotrajale prenosne i distributivne mreže, te zamjena sa fleksibilnim predizolovanim ciljevima,
 automatska regulacija na podstanicama,
 optimizacija rada podstanica (klizanje prema vanjskoj temperaturi),
 hidrauličko balansiranje distributivne mreže (regulatori diferencijalnog pritiska) i pumpe sa frekventnom
regulacijom,
 usmjeravanje programa za obnovu zgrada na grupu zgrada vezanih za jednu podstanicu.
Za sada nisu izvršene procjene porasta učešća sistema daljinskog grijanja, te je sljedeći korak izrada studija da bi se
mogla napraviti detaljnija procjena. Tek tada će se steći uslovi da se, na osnovu odgovarajuće ekonomske analize,
utvrdi kakav porast SDG-a je dugoročno troškovno optimalan za Republiku Srpsku.
5.8.6 Međusektorske mjere

Međusektorske mjere, koje predstavljaju ključ za uspješno sprovođenje strategije, programa i akcionih planova za
energetsku efikasnost, obuhvataju izmjenu i nadogradnju postojećeg zakonskog okvira, izvore finansiranja, treninge i
osposobljavanje inženjera, tehničara i montera, te promociju i ciljane info kampanje za različite ciljne grupe. Dodatno,
međusektorske mjere moraju podstaći ekonomske aktivnosti povezanih industrijskih grana, kao i stvaranje „zelenih
radnih mjesta“.
5.8.6.1 Zakonski i regulatorni okvir
Kako bi se omogućila primjena Strategije u ključnim segmentima, te izvršilo usklađivanje sa novom direktivom, potrebno
je izvršiti izmjene zakonskog okvira, u kontekstu primarnog i sekundarnog zakona (Tabela 5.8.5).
Tabela 5.8.5 Smjernice za izmjenu zakonskog okvira u Republici Srpskoj

Smjernica Opis
Usklađivanje postojećeg Zakona o energetskoj efikasnosti sa zahtjevima nove direktive,

Usklađivanje
te izrada Zakona o toplotnoj energiji ili (opciono) izmjena Zakona o komunalnim
primarnog zakona
djelatnostima sa razradom dijela koji se odnosi na toplotnu energiju.
Izrada pravilnika i metodologije za energetske preglede velikih potrošača.

Izrada pravilnika o mjerenju i verifikaciji (metodologija).
Usklađivanje Uvođenje „feed-in“ tarifa za efikasne sisteme daljinskog grijanja u postojeći pravilnik.
sekundarnog zakona Dopuna podzakonskih akata kod izgradnje novih TE postrojenja i SDG-a snage veće od
20 MW, uz obaveznu studiju isplativosti.
Izrada pravilnika i metodologija za ESCO tržište
5.8.6.2 Promocija, treninzi i osposobljavanje
Promocija predstavlja jedan od važnijih segmenata politike energetske efikasnosti, koji je u zadnje vrijeme pokazao
značajne rezultate, o čemu se više govori u akcionom planu. U tom smislu akcioni plan, koji je u pripremi predlaže
| 144
uvođenje informativnih javnih kampanja o energetskoj efikasnosti kako bi se podigla svijest građana, te pružile osnovne
informacije o značaju energetske efikasnosti, i podigao nivo motivacije za sprovođenje aktivnosti i postizanje ušteda.
Prema akcionom planu u pripremi, primjeri prioritetnih tema obuke su sljedeći:
 energetske karakteristike zgrada i najbolje tehnologije za povećanje EE vanjskog omotača zgrade, sistemi
vodosnabdijevanja i javne rasvjete, efikasne kogeneracije i trigeneracije,
 proizvodnja i primjena energije iz OIE-a u raznim sektorima finalne potrošnje,
 uvođenje i sprovođenje energetskog menadžmenta u zgradama javne i komercijalne namjene, u sistemima
komunalnih usluga, industrijskim postrojenjima i tehnološkim procesima,
 ekonomija energetske efikasnosti, analiza troškova i efekata mjera EE,
 urbanističko planiranje u funkciji EE transporta,
 nova platforma za monitoring i verifikaciju ušteda energije (MVP),
 kriterijumi EE u javnim nabavkama – zakonske obaveze i dobre prakse,
 Savremene metode projektovanja i regulacije niskotemperaturnih sistema za grijanje, napredna automatska
regulacija KGH sistema, itd.
Tabela 5.8.6 Smjernice za poboljšanje edukacije i komunikacije
Smjernica Opis
Promocija dobre prakse u finalnoj potrošnji, sistemima daljinskog grijanja i
kogeneraciji.
Uvođenje informativnih javnih Edukacija inženjera i montera za planiranje i projektovanje efikasnih
kampanja i edukacija o EE sistema, ekonomskih analitičara, servisera, i dr.
Uvođenje curriculuma o energetskoj efikasnosti i energetskom
menadžmentu.
Energetska efikasnost predstavlja širok spektar prilika, kako iz konteksta ušteda u potrošnji električne energije, tako i u
podsticanju privredne aktivnosti u drugim povezanim granama. Uz adekvatne finansijske modele i kapacitete,
implementacija dobrih praksi u segmentu energetske efikasnosti može pozitivno uticati i na radna mjesta što je posebno
važno za ekonomiju Republike Srpske. Tipična radna mjesta koja se podstiču i otvaraju kroz implementaciju raznih
programa i inicijativa energetske efikasnosti su: lokalni industrijski eksperti, arhitekti, građevinci, inženjeri, lokalni
kooperanti i proizvođači građevinskog materijala, itd. Dodatno, za mjere energetske efikasnosti u segmentu primarne
potrošnje – zgradarstva, potrebno je aktivirati, među ostalima, i lokalne potencijale u proizvodnji održivih materijala
poput drva, vune, gline, itd. koji se mogu koristiti kao sirovine u mjerama energetske efikasnosti.
5.8.6.3 Finansijski instrumenti i institucionalni okvir
Finansiranje projekata energetske efikasnosti predstavlja ključ uspješne implementacije i nerijetko je najveća barijera za
uspješno sprovođenje mjera. Jedan od instrumenata koji se predlaže u novoj Direktivi su i obligacione šeme koje
nameću distributerima i/ili snabdjevačima energije obaveze implementacije projekata energetske efikasnosti u svim
sektorima krajnje potrošnje, proporcionalno njihovom volumenu prodaje na tržištu. Takođe, nova direktiva ostavlja
mogućnost implementacije obligacionih šema, alternativnih mjera ili njihovu kombinaciju. Za uspjeh obligacionih šema
i/ili drugih mjera finansiranja ključno je postaviti adekvatne mehanizme njihovog sprovođenja. U kontekstu nadzora nad
implementacijom mjera energetske efikasnosti, dobre prakse ukazuju na uvođenje procedura sertificiranja i audita koje
trebaju provoditi ovlaštena tijela i institucije.
Tabela 5.8.7 Smjernice za razvoj finansijskog okvira
Smjernica Opis
Jačanje Fonda za zaštitu životne sredine i njihove uloge u implementaciji
programa i mjera energetske efikasnosti, revolving fonda, javnih ESCO
Razvoj finansijskog okvira s kompanija uz modele otkupa potraživanja od privatnih ESCO kompanija.
ciljem finansiranja projekata Uvođenje obligacionih šema i, u skladu s tim, pronalaženje optimalnog
energetske efikasnosti miksa obligacionih šema i alternativnih mjera.
Korišćenje međunarodnih fondova za finansiranje – IDA, WeBDEFF, GGF.
| 145
Na nivou Bosne i Hercegovine intenzivno se sprovode aktivnosti ka usvajanju Akcionog plana energetske efikasnosti,
što je obaveza iz Ugovora o osnivanju Energetske zajednice. Akcioni plan energetske efikasnosti u Bosni i Hercegovini
trebao bi reflektovati ciljeve postavljene entitetskim akcionim planovima.
5.8.7.2 Regulatorni okvir u Republici Srpskoj
Vlada Republike Srpske je donijela Akcioni plan energetske efikasnosti Republike Srpske 2013 - 2018, u skladu sa
Zakonom o energetskoj efikasnosti. Ovaj akcioni plan baziran je na Direktivi 2006/32/EC o energetskoj efikasnosti kod
finalne potrošnje energije i energetskim uslugama, Direktivi 2010/30/EU o označavanju proizvoda koji koriste energiju i
Direktivi 2010/31/EU o energetskim karakteristikama zgrada. Trenutno je u izradi novi Akcioni plan energetske
efikasnosti u Republici Srpskoj.
Zakonski okvir za sektor energetske efikasnosti čine tri krovna zakona, a to su Zakon o energetskoj efikasnosti, Zakon o
uređenju prostora i građenja i Zakon o energetici Republike Srpske.
Ministarstvo za prostorno uređenje, građevinarstvo i ekologiju odgovorno je za implementaciju Direktive 2010/31/EU
koja se odnosi na energetske performanse zgrada, te u skladu s tim, donosi relevantne zakonske i podzakonske akte u
formi pravilnika koji regulišu ovu oblast. Ovo ministarstvo usklađuje Zakon o uređenju prostora i građenju, koji između
ostalog propisuje obaveze koje se odnose na energetske karakteristike zgrada, energetske preglede zgrada, te
energetsku sertifikaciju zgrada. Prilikom građenja novih zgrada ili prilikom veće rekonstrukcije postojećih zgrada,
propisuje se obavezna ugradnja mjernih uređaja komunalnih proizvoda za svakog pojedinačnog etažnog vlasnika za
sve nove zgrade, a kod postojećih zgrada da se obezbijedi, prilikom vršenja veće rekonstrukcije – ako to tehničke
karakteristike zgrade dozvoljavaju i kada je to ekonomski prihvatljivo ili da se obezbijedi najmanje mjerni uređaj za
mjerenje na nivou zgrade kao cjeline. Propisuje se stimulisanje korišćenja daljinskog sistema grijanja ili hlađenja zgrade
koji se u potpunosti ili djelimično zasniva na energiji iz obnovljivih izvora energije. Nameće se obaveza javnom sektoru
2
koji koristi zgrade sa korisnom površinom većom od 500 m uvođenje sistema energetskog menadžmenta u skladu s
odredbama propisa koji se odnose na energetsku efikasnost. U Republici Srpskoj je donijet set pravilnika kojima se
zadovoljavaju zahtjevi Direktive 2010/31/EU, i to: Pravilnik o minimalnim zahtjevima za energetske karakteristike zgrada
(„Službeni glasnik Republike Srpske”, broj 30/15), Pravilnik o metodologiji za izračunavanje energetskih karakteristika
zgrada („Službeni glasnik Republike Srpske”, broj 30/15) i Pravilnik o vršenju energetskog pregleda zgrada i izdavanju
energetskog sertifikata („Službeni glasnik Republike Srpske”, broj 30/15).
Fond za zaštitu životne sredine i energetsku efikasnost Republike Srpske (Fond) obavlja sljedeće djelatnosti u sektoru
energetske efikasnosti:
1. učestvuje u sprovođenju postupka za izbor i finansiranje ili sufinansiranje projekata koji se odnose na smanjenje
ukupne potrošnje energije u zgradama, a koja se za te namjere izdvajaju prema posebnim propisima kao i iz
donacija, grantova ili kreditnim zaduženjima Republie Srpske,
2. uspostavlja i vodi baze podataka o energetskoj efikasnosti zgrada i izdatim energetskim sertifikatima,
3. sprovodi nezavisnu kontrolu izdatih sertifikata,
4. predlaže projekte energetske efikasnosti u javnom sektoru,
5. vrši promociju mjera energetske efikasnosti te informiše i podstiče interes javnosti o značaju i ciljevima
energetske efikasnosti.
MIER je odgovorno za kreiranje politike u oblasti energetske efikasnosti. Zakon o energetskoj efikasnosti definiše
energetsku uslugu koja obuhvata aktivnosti i radnje koje dovode do mjerljivog ili procjenljivog poboljšanja energetske
efikasnosti zgrada i drugih objekata, tehničkih sistema i proizvodnih procesa, odnosno ušteda energije koje se mogu
izraziti u novcu primjenom energetski efikasne tehnologije, odnosno postupaka kojima se postižu uštede energije.
Energetsku uslugu pruža privredno društvo za energetske usluge (engl. Energy Service Company – ESCO) ili drugo
pravno lice, tj. davalac energetske usluge, na osnovu ugovora o energetskoj usluzi. Ponuda energetskih usluga
obavezno sadrži podatke o davaocu energetske usluge, mjere za poboljšanje energetske efikasnosti, cijene,
mehanizme finansiranja, model ugovora i druge informacije. Zakon takođe definiše strukturu ugovora o energetskom
učinku, prema kojem naručilac i davalac energetske usluge zaključuju ugovor u pisanoj formi. Ostavljena je mogućnost
da troškove pružanja energetske usluge mogu snositi naručilac energetske usluge, davalac ili treća strana. Vrijednost
investicije za pružanje energetske usluge koju je uložio davalac energetske usluge otplaćuje se od ušteda energije
ostvarenih u odnosu na potrošnju energije prije davanja energetske usluge, u potpunosti ili djelimično, iz sopstvenih
izvora ili kroz finansiranje treće strane. Davalac energetske usluge ili treća strana preuzima u potpunosti ili djelimično
finansijski, tehnički i komercijalni rizik pri pružanju energetske usluge u skladu sa zaključenim ugovorom o energetskoj
usluzi.
Zakon o energetskoj efikasnosti propisuje obavezu uspostavljanja energetskog menadžmenta u javnim zgradama i
2
velikim potrošačima sa korisnom površinom većom od 500 m .
Operateri distributivnog sistema, distributeri energije i snabdjevači energije ne smiju ometati pružanje energetskih
usluga ili drugih mjera za poboljšanje energetske efikasnosti. Oni su, takođe, dužni da ponude energetske usluge po
konkurentskim cijenama svojim krajnjim kupcima, direktno ili posredstvom drugih davalaca energetskih usluga. U
slučaju da ne ponude ovu uslugu, dužni su da uplate ekvivalentan iznos u Fond, u skladu sa metodologijom propisanom
Pravilnikom o metodologiji procjene troškova ponude energetskih usluga („Službeni glasnik Republike Srpske”, broj
28/14). Snabdjevači energije imaju obavezu da na ispostavljenim računima za energiju jasno naznače ukupni trošak za
| 146
energiju, trenutne cijene i stvarnu potrošnju energije u obračunskom periodu i poređenje sadašnje potrošnje energije
krajnjeg kupca sa potrošnjom u istom periodu prethodne godine, po mogućnosti u grafičkoj formi.
Za period do 2035. godine potrebno je postaviti okvir ključnih mjera za postizanje ušteda na strani finalne potrošnje i
transformacije, te za promociju sistema daljinskog grijanja.
Tabela 5.8.8 Strateške smjernice

Izrada baze podataka o postojećem stanju stambenih zgrada.
Unapređenje energetske Izrada programa za dugoročnu obnovu zgrada i priprema
efikasnosti u segmentu troškovno-optimalne metodologije za sve kategorije zgrada.
zgradarstva kao krajnjem
Sanacija zgrada centralne Vlade i javnih zgrada, u skladu sa zahtjevima člana
potrošaču
Finalna potrošnja
5 nove Direktive, te implementacija dugoročne strategije obnove stambenih

zgrada u Republici Srpskoj.
Povećanje ostvarenih Povećanje energetske efikasnosti industrijskih procesa i obnova pogona
ušteda u sektoru industrije (komprimisani vazduh, kotlovi, ložišta, rashladni sistemi…).
na godišnjem nivou, sa Promovisanje kogeneracije na bio-masu.
ciljem dostizanja zadanog Implementacija obaveza velikih potrošača, uvođenje energetskog
cilja menadžmenta.
Povećanje energetske Kreiranje programa podrške za zamjenu starih vozila energetski efikasnijim
efikasnosti vozila svih vozilima.
kategorija Rekonstrukcija i poboljšanje infrastrukture za korišćenje javnog sektora.
Novi zamjenski blokovi Planiranje i izvještavanje o postignutim uštedama potrošnje primarne energije
Transformacija, prenos i distribucija
termoelektrana novih blokova.

Nastavak programa smanjenja netehničkih gubitaka uz stalni nadzor
sprovođenja mjera za postizanje ciljeva, uspostavljenih za svako distributivno
područje.
Sistematski prelazak sa 10 kV na 20 kV naponski nivo.
Smanjenje tehničkih i Instalacija TS i redizajn mreže.
komercijalnih gubitaka u Izrada studije o instalaciji mjerača AMR i postavljanje cilja do 2035. godine
distributivnoj i prenosnoj (prijedlog – 90%).
mreži
Adekvatna modernizacija infrastrukture, uvođenje standardnih industrijskih IT
rješenja, uvođenje metoda rada pod visokim naponom itd.
Procjena potencijala za povećanje energetske efikasnosti infrastrukture za gas i
el. energiju u skladu sa zahtjevima Direktive za energetsku efikasnost (rok
implementacije 9/2018).
Izrada toplotnih mapa za gradove i opštine u Republici Srpskoj.
Ekspanzija SDG i
SDG
uređivanje zakonske oblasti Uređivanje zakonskog okvira koji će stimulisati promociju SDG-a (75%
kogeneracija, 50% OIE, 50% otpadna toplota ili kombinacija).
Promocija dobre prakse u finalnoj potrošnji, sistemima daljinskog grijanja i
Uvođenje informativnih kogeneraciji, edukacija inženjera i montera za planiranje i projektovanje
Međusektorske mjere
kampanja i edukacija o EE efikasnih sistema, ekonomskih analitičara, servisera i drugo, te uvođenje plana
o energetskoj efikasnosti i energetskom menadžmentu.
Pokretanje mjera energetske efikasnosti bi pozitivno uticalo na povećanje broja
Podsticanje „zelenih“
radnih mjesta i ekonomske aktivnosti u povezanim industrijama poput
radnih mjesta i ekonomskih
građevinarstva, arhitekture, proizvodnje građevinskog materijala, proizvodnje
aktivnosti
sirovina itd.
Razvoj finansijskog okvira Jačanje Fonda za zaštitu životne sredine, stvaranje pogodnog okruženja za
za projekte energetske rast ESCO tržišta i kompanija, te uvođenje optimalnog modela obligacionih
efikasnosti šema uz korišćenje ostalih međunarodnih fondova za finansiranje.
Usklađivanje zakona u
Regulativa
Republici Srpskoj sa Postojeći zakonodavni okvir kojim se uređuje sektor energetske efikasnosti u
zahtjevima iz nove Direktive Republici Srpskoj nije u potpunosti usklađen sa zahtjevima iz nove Direktive, pa
2012/27/EU o energetskoj je potrebno izvršiti usklađivanje primarnog i sekundarnog zakona.
efikasnosti
| 147
| 148
Spisak skraćenica
10G Desetogodišnji
AMR Automatic meter reading (inteligentni mjerni sistemi)
APOEF Akcioni plan Federacije Bosne i Hercegovine za korišćenje OIE-a
BAU Business as usual (nastavak dosadašnje prakse)
bbl Barrel (barel)
bcm Billion cubic meters (milijarda metara kubnih)
BD BIH Brčko Distrikt Bosne i Hercegovine
BDP Bruto domaći proizvod
BHAS Agencija za statistiku Bosne i Hercegovine
BIH Bosna i Hercegovina
BTM Behind the meter (usluge iza brojila)
BTU British thermal unit
CAGR Compounf annual growth rate (složena godišnja stopa rasta)
CAPEX Capital expenditure (kapitalni izdaci)
CCGT Combined cycle gas turbine
CEE Central East Europe
CHP Combined heat and power
CO2 Ugljen-dioksid
DERK Državna regulatorna komisija za električnu energiju
DFID Department for international development (Kancelarija za međunarodni razvoj Vlade V. Britanije)
DG Daljinsko grijanje
DSO Operater distributivnog sistema
DSU Direktna strana ulaganja
DV Dalekovod
EE Energetska efikasnost
EEA European Economic Area (evropski privredni prostor)
EED Direktiva o energetskoj efikasnosti
EEO šema Obligaciona šema za energetsku efikasnost
ES Energetska strategija
EES Elektroenergetski sistem
EEX European Energy Exchange
EMS Elektromreža Srbije
ENTSO-E European network of transmission system operators for electricity
ENTSO-G European network of transmission system operators for gas
Enz/EZ Energetska zajednica
EP BIH Elektroprivreda Bosne i Hercegovine
EP HZHB Elektroprivreda Hrvatske zajednice Herceg Bosne
ERS Elektroprivreda Republike Srpske
ESCO Energy Service Company
ETS Emission trading system (sistem trgovanja emisijama)
EU Evropska unija
EUR Evro
EUR/PC Evro po stanovniku
EV Električna vozila
FBIH Federacija Bosne i Hercegovine
FERK Regulatorna komisija za energiju u Federaciji Bosne i Hercegovine
FMERI Federalno ministarstvo energije, rudarstva i industrije
FTE Full time equivavalent (ekvivalent punog radnog vremena)
GW Gigavat
GWh Gigavat sat
HE Hidroelektrana
IAP Ionian Adriatic Pipeline (Jonsko-jadranski gasovod)
| 149
IBRD International Bank for Reconstruction and Development (Međunarodna banka za obnovu i razvoj)
IEA International Energy Agency (Međunarodna agencija za energiju)
INDC Intended Nationally Determined Contributions
IPA Instrument for Pre-accession Assistance
ISO Independent system operator (nezavisni operater sistema)
IT Informaciona tehnologija
ITO Independent transmission operator (nezavisni operater prenosa)
JIE Jugoistočna Evropa
JP Javno preduzeće
JPP Javno privatno partnerstvo
KGH Klimatizacija, grijanje, hlađenje
KM Konvertibilna marka
KPI Key Performance Indicators (ključni pokazatelji uspješnosti)
kt Kilotona
ktoe Kilotona ekvivalentne nafte
kV Kilovolt
kW Kilovat
kWh Kilovat sat
LCOE Levelised cost of electricity
LNG Liquefied natural gas (tečni prirodni gas)
2
m Kvadratni metar
mcm Milion metara kubnih
MHE Mala hidroelektrana
MIER Ministarstvo industrije, energetike i rudarstva
mil Milion
mlrd Milijarda
MSTEO Ministarstvo spoljne trgovine i ekonomskih odnosa
Mtoe Megatona ekvivalentne nafte
MW Megavat
MWe Megavat električne energije
MWh Megavat sat
MWt Megavat toplotne energije
n/a Not available (nije dostupno)
NE Nuklerna elektrana
NERP National Emission Reduction Plan (Nacionalni plan smanjenja emisija)
NN Niski napon
NOSBiH Nezavisni operater sistema u Bosni i Hercegovini
NOx Azotni oksidi
O&M Operation and maintenence (upravljanje i održavanje)
ODS Operater distributivnog sistema
OECD Organization for Economic Cooperation and Development
OIE Obnovljivi izvori energije
OIEiEK Obnovljivi izvori energije i efikasna kogeneracija
OPEX Operating expenses (operativni troškovi)
OPS Operater prenosnog sistema
OU Ownership unbundling (vlasničko razdvajanje)
p.p. Postotni poen
PECI Project of energy community interest
PJ Petadžul
PMI Project of mutual interest
PPP Purchasing power parity (paritet kupovne moći)
PSA Production sharing agreement (Ugovor o podjeli proizvodnje)
PV Solarni panel
R&D Research and development (istraživanje i razvoj)
| 150
RERS Regulatorna komisija za energetiku Republike Srpske
RiTE Rudnik i termoelektrana
RMU Rudnik mrkog uglja
RS Republika Srpska
System average interruption duration index (prosječno trajanje prekida napajanja u minutama po
SAIDI
kupcu)
SAIFI System average interruption frequency index (prosječan broj prekida napajanja po kupcu)
SCGT Simple cycle gas turbine
SDG Sistemi daljinskog grijanja
SE Solarna elektrana
SEA Strategic Environmental Assessment (Strateška procjena uticaja na životnu sredinu)
SEE South East Europe
SN Srednji napon
SO2 Sumpor-dioksid
t Tona
TE Termoelektrana
TE-TO Termoelektrana-toplana
hilj. hiljada
TJ Teradžul
TS Tona ekvivalentne nafte
TS Trafostanica
TSO Operater prenosnog sistema
TWh Teravat sat
UNFCC United Nations Framework Convention on Climate Change
US$/USD Američki dolar
USAID US Agency for International Development
VE Vjetroelektrana
VEK Visokoefikasna kogeneracija
VN Visoki napon
VUK Visokoefikasna kogeneracija
WACC Weighted Average Cost of Capital (ponderirani prosječni trošak kapitala)
WB World Bank (Svjetska banka)
WBIF World Western Balkans Investment Bank (Svjetska banka)
ZP Zavisno preduzeće
| 151
Popis slika
Slika 1.3.1 Životni ciklus strateškog planiranja ........................................................................................................................................ 6
Slika 1.3.2 Presjek ključnih segmenata energetskog tržišta i lanca vrijednosti ........................................................................................ 6
Slika 2.2.1 Ilustrativan prikaz strateških prioriteta Republike Srpske ....................................................................................................... 9
Slika 3.2.1 Istorijsko kretanje i procjena stope rasta BDP-a u milijardama EUR u Bosni i Hercegovini i Republici Srpskoj, 2010–2035.
godine .................................................................................................................................................................................................. 11
Slika 3.2.2 Komparativna analiza BDP-a i BDP-a po stanovniku, 2010–2015. godine ........................................................................... 12
Slika 3.2.3 Kretanje stope nezaposlenosti u hiljadama stanovnika, 2010–2015. godine ........................................................................ 12
Slika 3.2.4 Prosječna godišnja direktna strana ulaganja u milionima EUR, 2010–2015. godine ............................................................ 13
Slika 3.2.5 Struktura zemalja koje su ulagale u Bosnu i Hercegovinu, 2015. godina ............................................................................. 14
Slika 3.2.6 Rang po lakoći poslovanja, 2016. godina ............................................................................................................................ 14
Slika 4.1.1 Struktura globalne potražnje za primarnom energijom, 2015–2040. godine ......................................................................... 16
Slika 4.1.2 Globalna struktura proizvodnog miksa, 2015–2040. godine ................................................................................................. 17
Slika 4.1.3 Proizvodnja električne energije po regijama u Evropi u TWh, 2012–2015. godine ............................................................... 17
Slika 4.1.4 Projekcija kretanja strukture proizvodnog miksa proizvodnje u Evropi, 2010–2040. godine ................................................. 18
Slika 4.1.5 Evropske energetske politike (primjer)................................................................................................................................. 18
Slika 4.1.6 Ilustrativan prikaz razvoja evropske energetske infrastrukture ............................................................................................. 20
Slika 4.1.7 Proizvodnja iz OIE-a i učešće u ukupnoj proizvodnji u TWh, 2012–2015. godine................................................................. 21
Slika 4.1.8 Projekcije instalirane snage OIE-a u Evropi u GW, 2025–2030. godine ............................................................................... 21
Slika 4.1.9 Troškovi ulaganja u hiljadama EUR/kW, 2015–2025. godine ............................................................................................... 23
Slika 4.1.10 Prosječna cijena proizvodnje električne energije u EUR/kWh, 2015–2025. godine ............................................................ 23
Slika 4.1.11 Kretanje cijena EE na različitim evropskim berzama u EUR/MWh, 2008–2015. godine ..................................................... 23
Slika 4.1.12 Krajnja cijena EE za domaćinstva u Evropi u EURcent/kWh, 2012–2015. godine .............................................................. 24
Slika 4.1.13 Promjena poslovnih modela i strukture prihoda ................................................................................................................. 25
Slika 4.1.14 Ilustrativan prikaz trendova u domenu investicionih odluka elektroprivreda........................................................................ 26
Slika 4.1.15 Ilustrativni primjer restrukturiranja elektroprivrede i promjene fokusa u poslovnim modelima ............................................. 27
Slika 4.1.16 Ilustrativni prikaz potencijala različitih poslovnih modela .................................................................................................... 27
Slika 4.1.17 Prilagođavanje mrežnih kompanija .................................................................................................................................... 28
Slika 4.2.1 Dnevne spot cijene Brenta u US$/ bbl, januar 2006. – avgust 2016. godine ........................................................................ 29
Slika 4.2.2 Globalna potražnja za naftom i godišnja stopa rasta, 1966–2015. godine............................................................................ 29
Slika 4.2.3 Prognoza kretanja cijena Brenta u US$/bbl, 2004–2040. godine ......................................................................................... 30
Slika 4.2.4 Prosječna mjesečna cijena gasa na izabranim tržištima u US$/mmBTU, januar 2009. – avgust 2016. godine..................... 31
Slika 4.2.5 Tržišna dinamika koja oblikuje tržište gasa .......................................................................................................................... 32
Slika 4.2.6 NWE Rafinerijske marže u US$/bbl, januar 2013. – avgust 2016. godine ............................................................................ 33
Slika 4.2.7 Globalni bilans proizvodnje i potražnje naftnih derivata u mil. bbl/d, 2012–2016. godine...................................................... 34
Slika 4.2.8 Količine naftnih derivata u skladištima u zemljama OECD-a u mil. bbl, 2012–2016. godine ................................................. 34
Slika 4.2.9 Potražnja za naftnim derivatima u kt, 2010–2030. godine .................................................................................................... 34
Slika 4.2.10 Kapacitet prerade u Evropi, 2004–2015. godine ................................................................................................................ 34
Slika 4.2.11 Globalni Upstream CAPEX po regijama u US$, 2010–2017. godine.................................................................................. 35
Slika 4.2.12 Razlika u CAPEX-u, 2014. i 2016. godina. ........................................................................................................................ 35
Slika 4.2.13 Globalni rast potražnje za energentima u mil. t, 1990–2040. godine .................................................................................. 35
Slika 4.2.14 Globalna ulaganja u čistu energiju u US$, 2004–2015. godine .......................................................................................... 35
Slika 5.2.1 Struktura tržišta el. energije u Bosni i Hercegovini, uz osvrt na Republiku Srpsku, 2016. godina ......................................... 44
Slika 5.2.2 Ostvarene bilansne veličine el. energije u zemljama regije u TWh, prosječno za period 2010–2015. godine ....................... 45
Slika 5.2.3 Proizvodni miks domaće proizvodnje el. energije u zemljama regije u TWh, prosječno za period 2010–2015. godine ......... 45
Slika 5.2.4 Ostvarene bilansne veličine za el. energiju u Bosni i Hercegovini u TWh, 2010–2016. godine............................................ 46
Slika 5.2.5 Potrošnja el. energije u Bosni i Hercegovini, po područjima, u TWh, 2010–2016. godine .................................................... 46
Slika 5.2.6 Proizvodnja električne energije u Bosni i Hercegovini, po izvoru u TWh, 2010–2016. godine .............................................. 48
Slika 5.2.7 Proizvodnja električne energije u Bosni i Hercegovini, po subjektima u TWh, 2010–2016. godine ....................................... 48
Slika 5.2.8 Instalirani kapaciteti u Republici Srpskoj, po izvoru u MW, 2010–2016. godine ................................................................... 48
Slika 5.2.9 Proizvodnja i potrošnja el. energije u Republici Srpskoj u TWh, 2010–2016. godine............................................................ 49
Slika 5.2.10 Prekogranična trgovina električne energije po granicama, uključujući i registrovani tranzit u Bosni i Hercegovini u TWh,
2010–2016. godine ............................................................................................................................................................................... 50
Slika 5.2.11 Količine na berzi za „dan unaprijed“ u GWh, 1. mart – 1. april 2016. godine ...................................................................... 50
Slika 5.2.12 Smjernice razvoja veleprodajnog tržišta ............................................................................................................................ 51
Slika 5.2.13 Pregled modela razdvajanja TSO-a za električnu energiju ................................................................................................. 51
Slika 5.2.14 Prikaz trenutnog stanja i planiranih interkonektivnih vodova prenosne mreže Bosne i Hercegovine sa susjednim zemljama
............................................................................................................................................................................................................. 53
Slika 5.2.15 Gubici u prenosnoj mreži u %, 2014–2016. godine ............................................................................................................ 53
Slika 5.2.16 Raspoloživa energija u prenosnoj mreži u GWh, 2014–2016. godine ................................................................................ 53
Slika 5.2.17 SAIFI pokazatelj na prenosnoj mreži u broju prekida po kupcu, 2014–2016. godine .......................................................... 53
Slika 5.2.18 SAIDI pokazatelj u minutama, 2014 -2016. godina ............................................................................................................ 53
Slika 5.2.19 Potencijalne promjene u metodologiji tarifiranja ................................................................................................................. 55
Slika 5.2.20 Indikativni SAIDI i SAIFI pokazatelji ................................................................................................................................... 56
Slika 5.2.21 Poređenje distributivnih gubitaka u Bosni i Hercegovini s ostalim zemljama, 2015. godina ................................................ 57
Slika 5.2.22 Implikacije digitalnih mreža na strateško pozicioniranje na tržištu ...................................................................................... 57
Slika 5.2.23 Prosječna cijena električne energije u elektroprivredama u EUR/MWh, 2016. godina ........................................................ 58
Slika 5.2.24 Cijene električne energije za industriju u široj regiji, bez PDV-a i nameta u PPP i EUR/MWh, 2010–2016. godine ............ 59
Slika 5.2.25 Cijene električne energije za domaćinstva u široj regiji, ukupna cijena u PPP i EUR/MWh, 2010–2016. godina ................ 59
Slika 5.2.26 Cijene električne energije za industriju u široj regiji, bez PDV-a i nameta u PPP i EUR/MWh, 2016. godina ...................... 59
Slika 5.2.27 Cijene električne energije za domaćinstva u široj regiji, ukupna cijena u PPP i EUR/MWh, 2016. godina .......................... 59
Slika 5.2.28 Strateške smjernice ........................................................................................................................................................... 60
Slika 5.2.29 Ilustrativan prikaz Republike Srpske u sklopu energetske trileme danas ........................................................................... 61
Slika 5.2.30 Stvarna cijena proizvodnje elektrana u EUR/MWh, 2015. godina ...................................................................................... 63
Slika 5.2.31 Stvarna cijena proizvodnje elektrana uz CO2 naknade u EUR/MWh, 2015. godina ............................................................ 63
Slika 5.2.32 Procjena kretanja potrošnje električne energije, sa i bez EE, u TWh, 2017–2035. godine.................................................. 64
| 152
Slika 5.2.33 Razvoj kapaciteta u regiji i konkurentnost proizvodnog miksa u izvozu .............................................................................. 65
Slika 5.2.34 Instalirani kapacitet po tehnologiji u Republici Srpskoj u MW, 2016–2035. godine (entitetski scenario) ............................. 68
Slika 5.2.35 Kretanje proizvodnje električne energije bez izvoznog limita u TWh, 2016–2035. godine (entitetski scenario) ................... 69
Slika 5.2.36 Kretanje proizvodnje električne energije sa izvoznim limitom u TWh, 2016–2035. godine (entitetski scenario) .................. 69
Slika 5.2.37 Instalirani kapaciteti po tehnologiji u MW, 2016–2035. godine (IP scenario) ...................................................................... 70
Slika 5.2.38 Kretanje proizvodnje električne energije u TWh, 2016–2035. godine (IP scenario) ............................................................ 70
Slika 5.2.39 Instalirani kapaciteti po tehnologiji u MW, 2016–2035. godine (troškovno optimizovan IP scenario) .................................. 71
Slika 5.2.40 Kretanje proizvodnje električne energije u TWh, 2016–2035. godine (troškovno optimizovan IP scenario) ........................ 71
Slika 5.2.41 Instalirani kapaciteti po tehnologiji u MW, 2016–2035. godine (blaži obnovljivi scenario sa EE)......................................... 72
Slika 5.2.42 Kretanje proizvodnje električne energije u TWh, 2016–2035. godine (blaži obnovljivi scenario sa EE) .............................. 73
Slika 5.3.1 Ilustrativni prikaz ključnih rudnika u Bosni i Hercegovini ...................................................................................................... 79
Slika 5.3.2 Struktura rezervi aktivnih rudnika u Republici Srpskoj u milionima tona, 2015. godina......................................................... 80
Slika 5.3.3 Bilansne rezerve uglja ključnih rudnika u Republici Srpskoj u hiljadama tona, 2015. godina ................................................ 82
Slika 5.3.4 Dinamika proizvodnje uglja iz ključnih rudnika u hiljadama tona, 2015. godina .................................................................... 82
Slika 5.3.5 Kretanje proizvodnje uglja i broja zaposlenih u ključnim rudnicima, 2005–2015. godine ...................................................... 83
Slika 5.3.6 Kretanje produktivnosti rada u rudnicima Republike Srpske vs EU, proizvedene tone po FTE, 2005–2015. godine............. 84
Slika 5.3.7 Poređenje produktivnosti i efikasnosti rada rudnika u Republici Srpskoj vs EU, 2015. godina.............................................. 85
Slika 5.3.8 Scenariji proizvodnje iz TE i implikacija na potrebu za proizvodnjom uglja – Republika Srpska, 2016–2035. godine ........... 87
Slika 5.3.9 Procjena kumulativne potrebe za ugljem, u zavisnosti od scenarija razvoja sektora termoelektrana u Republici Srpskoj u
milionima tona, 2016–2035. godine ...................................................................................................................................................... 88
Slika 5.4.1 Ciljevi učešća OIE-a u Evropskoj uniji, 2040. godina ........................................................................................................... 90
Slika 5.4.2 Doprinos sektora za učešće OIE-a u finalnoj potrošnji energije u Republici Srpskoj, 2020. godina ...................................... 91
Slika 5.4.3 Plan i realizacija korišćenja OIE-a u finalnoj potrošnji u ktoe, 2014. i 2015. godina .............................................................. 92
Slika 5.4.4 Dinamika OIE-a u finalnoj potrošnji sektora električne energije i realizacija u ktoe, 2010–2020. godine ............................... 92
Slika 5.4.5 Iznos instalirane snage OIE-a u Republici Srpskoj u postojećim i novim kapacitetima u sistemu podsticaja u MW, 2015–
2035. godine......................................................................................................................................................................................... 94
Slika 5.4.6 Iznos proizvodnje po pojedinom izvoru OIE-a u sistemu podsticaja u GWh, 2015–2035. godine ......................................... 94
Slika 5.4.7 Procjena rasta planiranih troškova naknada za OIE u milionima EUR, 2017–2035. godine ................................................. 95
Slika 5.4.8 Uticaj planiranih OIE naknada na krajnju cijenu električne energije u EUR/kWh, 2017–2035. godine .................................. 95
Slika 5.4.9 Modeli podsticaja u evropskim zemljama............................................................................................................................. 96
Slika 5.4.10 Dinamika OIE-a u finalnoj potrošnji sektora grijanja i hlađenja i realizacija u ktoe, 2010–2020. godine .............................. 98
Slika 5.4.11 Dinamika OIE-a u finalnoj potrošnji sektora transporta i realizacija u ktoe, 2010–2020. godine.......................................... 99
Slika 5.5.1 Struktura naftnog tržišta Republike Srpske, 2015. godina (procjena) ................................................................................. 102
Slika 5.5.2 Područje projekta Sjeverna Bosna..................................................................................................................................... 104
Slika 5.5.3 Finalna potrošnja naftnih derivata po derivatu u kt,2014/ 2015. godina .............................................................................. 106
Slika 5.5.4 Finalna potrošnja naftnih derivata po sektoru u kt, 2014/2015. godina............................................................................... 106
Slika 5.5.5 Ukupna potrošnja naftnih derivata po sektoru u Republici Srpskoj u kt, 2015. godina ........................................................ 107
Slika 5.5.6 Godišnja potražnja naftnih derivata u Republici Srpskoj u kt /god, 2000–2015. godine ...................................................... 108
Slika 5.5.7 Uvoz i izvoz naftnih derivata u Republici Srpskoj u kt /god, 2012–2015. godine ................................................................ 108
Slika 5.5.8 Kapacitet prerade sirove nafte rafinerija u regiji u milionima tona/god................................................................................ 109
Slika 5.5.9 Analiza proizvodnje derivata u rafinerijama prema posljednjim podacima o proizvodnji ..................................................... 109
Slika 5.5.10 Proizvodnja derivata u Rafineriji Brod u hiljadama t/g, 2011–2015. godine ...................................................................... 110
Slika 5.5.11 Proizvodnja derivata u Rafineriji Brod, 2015. godina........................................................................................................ 110
Slika 5.5.12 Kapaciteti skladišta za sirovu naftu i derivate u Bosni i Hercegovini u m3......................................................................... 111
Slika 5.5.13 Osnovne pretpostavke za uspostavljanje programa obaveznih rezervi ............................................................................ 111
Slika 5.5.14 Broj benzinskih pumpi u Bosni i Hercegovini, procjena za 2016. godinu .......................................................................... 113
Slika 5.5.15 Tržišna učešća glavnih maloprodajnih kompanija u Bosni i Hercegovini u %, 2011–2015. godine (procjena) .................. 114
Slika 5.5.16 Poređenje strukture maloprodajnog tržišta u regiji u %, 2015. godina .............................................................................. 114
Slika 5.5.17 Pravni okvir za eksploataciju i istraživanje ugljen-dioksida u Republici Srpskoj ................................................................ 114
Slika 5.5.18 Maksimalne stope rudne rente ili ekvivalentne naknade u % ........................................................................................... 115
Slika 5.6.1 Učešće gasa u bruto domaćoj potrošnji energenata u mtoe, 2015. godina1 ....................................................................... 117
Slika 5.6.2 Učešće gasa u instaliranoj snazi proizvodnog miksa u GW, 2015. godini1 ......................................................................... 117
Slika 5.6.3 Snabdijevanje gasom na proširenom tržištu, po zemljama i izvoru u milijardama m3 (bcm), 2017. godina......................... 118
Slika 5.6.4 Razvoj snabdijevanja gasom na proširenom tržištu, po izvoru u milijardama m3 (bcm), 2017–2035. godine ..................... 118
Slika 5.6.5 Izvori gasa na proširenom tržištu (% od ukupnog uvoza, procjena), 2014. godina ............................................................. 118
Slika 5.6.6 Rezultati evropskog stres testa za snabdijevanje gasom i ključne aktivnosti oko EU sigurnosti snabdijevanja ................... 119
Slika 5.6.7 Struktura tržišta gasa u Bosni i Hercegovini i Republici Srpskoj, 2014. i 2015. godina ....................................................... 120
Slika 5.6.8 Potrošnja gasa u Republici Srpskoj u milionima m3(mcm), 2010–2016. godine ................................................................. 120
Slika 5.6.9 Ukupna potrošnja gasa u Bosni i Hercegovini, po kategorijama u milijardama m3 (bcm), 2010–2015. godine ................... 121
Slika 5.6.10 Snabdijevanje gasom u Republci Srpskoj u milionima m3 (mcm), 2010–2016. godine ..................................................... 121
Slika 5.6.11 Cijene prirodnog gasa u Republici Srpskoj za Sarajevo Gas Istočno Sarajevo u EUR/cm3, 2010–2016. godine ............. 122
Slika 5.6.12 Cijene prirodnog gasa u Republici Srpskoj za Zvornik Stan u EUR/cm3, 2010–2016. godine ........................................... 122
Slika 5.6.13 Cijene gasa za industriju za Bosnu i Hercegovinu i proširenu regiju, bez PDV-a, poreza i nameta u EUR/MWh i PPP/MWh,
2010–2016. godine ............................................................................................................................................................................. 123
Slika 5.6.14 Cijena gasa za domaćinstva u Bosni i Hercegovini i proširenoj regiji, sa PDV-om i ostalim nametima u EUR/MWh i
PPP/MWh, 2010–2016. godine ........................................................................................................................................................... 123
Slika 5.6.15 Cijene gasa za industriju za Bosnu i Hercegovinu i proširenu regiju, bez PDV-a, poreza i nameta u EUR/MWh i PPP/MWh,
2016. godina....................................................................................................................................................................................... 124
Slika 5.6.16 Cijena gasa za domaćinstva u Bosni i Hercegovini i proširenoj regiji, sa PDV-om i ostalim nametima u EUR/MWh i
PPP/MWh, 2016. godina..................................................................................................................................................................... 124
Slika 5.6.17 Potencijalni dobavni prekogranični pravci gasa za diversifikaciju portfelja ....................................................................... 124
Slika 5.6.18 Gasovodi u Republici Srpskoj (trenutno stanje i plan) ...................................................................................................... 125
Slika 5.6.19 Planirana trasa gasifikacije Gornjeg Podrinja (primjer)..................................................................................................... 125
Slika 5.7.1 Lokacija toplifikacionih sistema u Republici Srpskoj........................................................................................................... 128
Slika 5.7.2 Trend finalne potrošnje toplotne energije u TJ, 2011–2015. godine ................................................................................... 129
Slika 5.7.3 Potrošnja toplotne energije, 2015. godina.......................................................................................................................... 129
Slika 5.7.4 Proizvodnja toplotne energije u TJ, 2011–2015. godine..................................................................................................... 130
Slika 5.7.5 Proizvodnja toplotne energije po energentu u TJ, 2011–2015. godine ............................................................................... 130
| 153
Slika 5.7.6 Prosječna cijena grijanja za domaćinstva u EUR/m2, 2016. godina ................................................................................... 131
Slika 5.7.7 Pretpostavke razvoja scenarija za toplifikaciju ................................................................................................................... 131
Slika 5.7.8 Banja Luka – korišćenje toplotne energije po blokovima u skladu sa scenarijima za el. energiju ....................................... 132
Slika 5.7.9 Bijeljina – korišćenje toplotne energije po blokovima u skladu sa scenarijima za el. energiju ............................................. 133
Slika 5.8.1 Direktive u vezi sa energetskom efikasnosti ...................................................................................................................... 135
Slika 5.8.2 Vremenski plan za ključna 3 člana Direktive 2012/27/EU .................................................................................................. 136
Slika 5.8.3 Vremenski plan za druge izabrane članove Direktive 2012/27/EU ..................................................................................... 137
Slika 5.8.4 Ključni elementi dugoročne strategije energetske efikasnosti ............................................................................................ 138
Slika 5.8.5 Sektorski ciljevi i uštede u PJ, 2015. godina ...................................................................................................................... 139
Slika 5.8.6 Stari i novi sektorski ciljevi u PJ do 2018. godine............................................................................................................... 139
Slika 5.8.7 Planirane uštede u finalnoj potrošnji u PJ do 2035. godine ................................................................................................ 140
Slika 5.8.8 Distributivni gubici električne energije, 2010–2017. godine ................................................................................................ 142
| 154
Popis tabela
Tabela 3.1.1 Osnovne informacije ........................................................................................................................................................ 11

Tabela 3.2.1 Presjek postojećeg stanja i smjernica za smanjenje barijera za ulaganje ......................................................................... 15
Tabela 4.2.1 Poslovni modeli naftnih kompanija ................................................................................................................................... 36
Tabela 4.2.2 Primjeri promjene modela ................................................................................................................................................ 36
Tabela 5.1.1 Obavezujuće direktive i uredbe za Bosnu i Hercegovinu .................................................................................................. 39
Tabela 5.2.1 Pregled postojećih proizvodnih objekata po subjektima bez malih i ostalih elektrana u Republici Srpskoj, 2016. godina .. 49
Tabela 5.2.2 Planirane interkonekcije prenosne mreže Bosne i Hercegovine ....................................................................................... 52
Tabela 5.2.3 Status izdvajanja elektrodistributivne djelatnosti u Republici Srpskoj ................................................................................ 54
Tabela 5.2.4 Indikativno poređenje ključnih karakteristika regulatornih modela ..................................................................................... 55
Tabela 5.2.5 Ilustrativna vizija strateških ciljeva u Republici Srpskoj ..................................................................................................... 61
Tabela 5.2.6 Ciljevi Bosne i Hercegovine prema EU ciljevima do 2020. i 2030. godine ......................................................................... 62
Tabela 5.2.7 Ciljevi Republike Srpske prema EU energetskoj strategiji do 2020. godine....................................................................... 63
Tabela 5.2.8 Dekomisija postojećih termoelektrana na ugalj ili na gas .................................................................................................. 66
Tabela 5.2.9 Puštanje u rad novih termoelektrana na ugalj ili na gas u skladu sa scenarijima............................................................... 66
Tabela 5.2.10 Kriterijum i kvalitativan sažetak scenarija razvoja proizvodnog miksa električne energije Republike Srpske ................... 67
Tabela 5.2.11 Ključni efekti scenarija razvoja proizvodnog miksa električne energije, 2016–2035. godine ............................................ 73
Tabela 5.2.12 Popis potencijalnih novih većih objekata u Republici Srpskoj ......................................................................................... 74
Tabela 5.2.13 Potrebni tehnički parametri za optimalni portfelj termoelektrana-toplana (indikativno)..................................................... 75
Tabela 5.2.14 Predviđena proizvodnja električne i toplotne energije ..................................................................................................... 75
Tabela 5.2.15 Strateške smjernice za razvoj tržišta .............................................................................................................................. 78
Tabela 5.3.1 Osnovne informacije o ključnim rudnicima u Republici Srpskoj, 2015. godina................................................................... 79
Tabela 5.3.2 Rezerve uglja u Republici Srpskoj, 2010. godina .............................................................................................................. 80
Tabela 5.3.3 Korelacija rudnika i termoelektrana, 2015. godina ............................................................................................................ 83
Tabela 5.3.4 Strateške smjernice za razvoj elektroenergetskog sektora ............................................................................................... 90
Tabela 5.4.1 Doprinos tehnologija OIE-a u finalnoj potrošnji u sektoru električne energije .................................................................... 92
Tabela 5.4.2 Regulatorni okvir za podsticanje OIE-a u Republici Srpskoj.............................................................................................. 95
Tabela 5.4.3 Tok načina prodaje el. energije iz OIE-a u izabrani zemljama........................................................................................... 97
Tabela 5.4.4 Doprinos tehnologija OIE-a u finalnoj potrošnji u sektoru grijanja i hlađenja ..................................................................... 98
Tabela 5.4.5 Doprinos tehnologija OIE-a u finalnoj potrošnji u sektoru transporta ................................................................................. 99
Tabela 5.4.6 Strateške smjernice........................................................................................................................................................ 101
Tabela 5.5.1 Proizvodnja ugljen-dioksida i pravni modeli u regiji ......................................................................................................... 103
Tabela 5.5.2 Potencijalne rezerve sirove nafte i gasa na području Sjeverne Bosne ............................................................................ 104
Tabela 5.5.3 Skladišni kapaciteti za naftne derivate u Republici Srpskoj ............................................................................................. 111
Tabela 5.5.4 Glavne kompanije u maloprodaji u Republici Srpskoj ..................................................................................................... 113
Tabela 5.5.5 Strateške smjernice strategije za sektore prerade, veleprodaje, skladištenja i maloprodaje naftnih derivata u RS .......... 116
Tabela 5.6.1 Dinamika i fokus izgradnje gasovodnih projekata u Republici Srpskoj ............................................................................ 125
Tabela 5.6.2 Institucionalni i zakonodavni okvir za tržište gasa u Republici Srpskoj (izbor) ................................................................. 127
Tabela 5.6.3 Sažetak strateških smjernica za Republiku Srpsku u oblasti gasa .................................................................................. 127
Tabela 5.7.1 Pregled toplana u Republici Srpskoj ............................................................................................................................... 130
Tabela 5.7.2 Odabrani prikaz razvoja malih samostalnih toplifikacionih sistema ................................................................................. 133
Tabela 5.7.3 Strateške smjernice za sektor toplotne energije.............................................................................................................. 135
Tabela 5.8.1 Predloženi programi za postizanje ušteda u finalnoj potrošnji ......................................................................................... 141
Tabela 5.8.2 Planirane uštede na strani transformacije do 2035. godine............................................................................................. 141
Tabela 5.8.3 Planirane uštede na strani distribucije ............................................................................................................................ 142
Tabela 5.8.4 Instrumenti za postizanje ciljeva u distributivnoj mreži .................................................................................................... 143
Tabela 5.8.5 Smjernice za izmjenu zakonskog okvira u Repubici Srpskoj ........................................................................................... 144
Tabela 5.8.6 Smjernice za poboljšanje edukacije i komunikacije......................................................................................................... 145
Tabela 5.8.7 Smjernice za razvoj finansijskog okvira .......................................................................................................................... 145
Tabela 5.8.8 Strateške smjernice........................................................................................................................................................ 147
| 155
| 156

Strategija Energetike 2035 Latinica

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Strategija Energetike 2035 Latinica

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

REPUBLIKA SRPSKA

Banja Luka, jun 2018. godine

Strategijom je definisano pet ključnih strateških ciljeva do 2035. godine, a to su:

1.2 Ključne informacije, te pristup izradi Energetske strategije

Slika 1.3.1 Životni ciklus strateškog planiranja

Izvor: metodologija Projektnog tima

Slika 1.3.2 Presjek ključnih segmenata energetskog tržišta i lanca vrijednosti

Izvor: analiza Projektnog tima, Radna grupa Republike Srpske

Izvor: veb-stranica, Republički zavod za statistiku Republike Srpske

3.2 Makroekonomska kretanja

Slika 3.2.2 Komparativna analiza BDP-a i BDP-a po stanovniku, 2010–2015. godine

Slika 3.2.3 Kretanje stope nezaposlenosti u hiljadama stanovnika, 2010–2015. godine

3.2.3 Direktna strana ulaganja u Republiku Srpsku i investiciona klima

Izvor: fipa.gov.bas – DSU stanje i performanse

Slika 3.2.6 Rang po lakoći poslovanja, 2016. godina

Tabela 3.2.1 Presjek postojećeg stanja i smjernica za smanjenje barijera za ulaganje

Barijera Situacija Strateška smjernica

4.1.1 Globalni trendovi

Slika 4.1.1 Struktura globalne potražnje za primarnom energijom, 2015–2040. godine

Izvor: ExxonMobil, analiza Projektnog tima

Slika 4.1.2 Globalna struktura proizvodnog miksa, 2015–2040. godine

2015 2025 2040

Izvor: ExxonMobil, analiza Projektnog tima

4.1.2 Evropski trendovi

Izvor: ENTSO-E statistički podaci, analiza Projektnog tima

Izvor: European Commission EU Reference Scenario 2016, analiza Projektnog tima

4.1.3 Evropske energetske politike

Slika 4.1.5 Evropske energetske politike (primjer)

Slika 4.1.6 Ilustrativan prikaz razvoja evropske energetske infrastrukture

4.1.4 Dosadašnji rast proizvodnje iz OIE-a

4.1.5 Budući scenariji razvoja instalirane snage iz OIE-a

Slika 4.1.9 Troškovi ulaganja u hiljadama EUR/kW, 2015–2025. godine

S obzirom na povećanje proizvodnje iz solarnih elektrana, a pogotovo iz vjetroelektrana, očekuje se i smanjenje

4.1.7 Trendovi u segmentu veleprodaje i snabdijevanja električnom energijom

Slika 4.1.12 Krajnja cijena EE za domaćinstva u Evropi u EURcent/kWh, 2012–2015. godine

4.1.8 Uticaj trendova na transformaciju sektora i nove poslovne modele

Slika 4.1.13 Promjena poslovnih modela i strukture prihoda

Izvor: analiza Projektnog tima

Slika 4.1.14 Ilustrativan prikaz trendova u domenu investicionih odluka elektroprivreda

Slijedom događaja, javila se neizbježna potreba za temeljnim restrukturiranjem i transformacijom, ne samo

Izvor: analiza Projektnog tima

Slika 4.1.16 Ilustrativni prikaz potencijala različitih poslovnih modela

Izvor: analiza Projektnog tima

Slika 4.1.17 Prilagođavanje mrežnih kompanija

Izvor: analiza Projektnog tima

4.2 Nafta i gas

Slika 4.2.3 Prognoza kretanja cijena Brenta u US$/bbl, 2004–2040. godine

4.2.2 Tržište prirodnog gasa

Izvor: analiza Projektnog tima

4.2.3 Prerada sirove nafte

Izvor: IEA, BP, Wood Mackenzie

Izvor: IEA, BP, Wood Mackenzie

4.2.4 Trendovi ulaganja i poslovni modeli naftnih kompanija

Izvor: Rystad Energy

Tabela 4.2.1 Poslovni modeli naftnih kompanija

Izvor: analiza Projektnog tima

Tabela 4.2.2 Primjeri promjene modela

Izvor: analiza Projektnog tima

4.2.5 Ključne implikacije globalnih trendova nafte i gasa na Strategiju

5.1.1 Ugovor o osnivanju Energetske zajednice

Uredba Komisije (EU) br. 838/2010/EU od 23.

1. januar 2015, osim za

Direktiva 2005/89/EZ Evropskog parlamenta i Savjeta o