Ενότητα 4 – Το αντικείμενο

ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΑ ΡΗΜΑΤΑ
Μεταβατικά Αμετάβατα
 Μεταβατικά ονομάζονται τα  Αμετάβατα ονομάζονται τα
ενεργητικά ρήματα που δείχνουν ενεργητικά ρήματα που δείχνουν
πως η ενέργεια του υποκειμένου πως η ενέργεια του υποκειμένου
μεταβαίνει σε κάτι άλλο δε μεταβαίνει σε κάτι άλλο.
(συνήθως πρόσωπο, ζώο ή π.χ. Ο ήλιος λάμπει στον ουρανό.
πράγμα).
π.χ. Ο καθηγητής εξετάζει τους
μαθητές.

 Απαραίτητο συμπλήρωμα ενός

μεταβατικού ρήματος είναι το
αντικείμενο, η λέξη δηλαδή που
φανερώνει το πρόσωπο, το ζώο ή
το πράγμα στο οποίο μεταβαίνει
η ενέργεια του υποκειμένου.
π.χ. Ο γεωργός οργώνει το
χωράφι.

Παρατήρηση!
Πολλά ρήματα μπορεί να είναι μεταβατικά ή αμετάβατα ανάλογα με το
γλωσσικό περιβάλλον στο οποίο βρίσκονται κάθε φορά.
π.χ. - Τα παιδιά παίζουν στην αυλή. (παίζουν: αμετάβατο)
- Τα παιδιά παίζουν ποδόσφαιρο (παίζουν: μεταβατικό)

ΤΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ
Αντικείμενο είναι η λέξη που φανερώνει το πρόσωπο, το ζώο ή το πράγμα
στο οποίο μεταβαίνει η ενέργεια του υποκειμένου.
π.χ. Η Μαρία διαβάζει τα μαθήματά της.

Το αντικείμενο μπορεί να είναι είτε με άρθρο (έναρθρο) είτε χωρίς άρθρο

(άναρθρο) και βρίσκεται πάντα σε μία από τις πλάγιες πτώσεις, δηλαδή σε
αιτιατική ή σε γενική.

Η μορφή του ουσιαστικού. Το αντικείμενο μπορεί να είναι:

 ουσιαστικό.
π.χ. Ο Γιώργος έλυσε την άσκηση.
 αντωνυμία.
π.χ. Τους συναντήσαμε στο δρόμο.
 Ουσιαστικοποιημένο επίθετο.
π.χ. Οι δυνατοί εκμεταλλεύονται τους αδύναμους.
 επιθετική μετοχή.
π.χ. Είδαμε έναν μεθυσμένο στο δρόμο.
 οποιοδήποτε μέρος του λόγου συνήθως με άρθρο που μπορεί να έχει
θέση ουσιαστικού.
π.χ. - Δεν έμαθε ποτέ το γιατί.

1
 Ενότητα 4 – Το αντικείμενο

Ξαφνικά ακούσαμε ένα οχ!

 προθετικό σύνολο (εμπρόθετο αντικείμενο που εκφέρεται με μία από
τις προθέσεις με, σε, από, για + αιτιατική).
π.χ. Μάλωσε με τους γονείς της.
 ολόκληρη πρόταση (με ή χωρίς άρθρο)
π.χ. Μου είπαν ότι είχε φύγει.

Παρατήρηση:
Το αντικείμενο μπορεί να παραλειφθεί όταν:
 εννοείται εύκολα από τα συμφραζόμενα.
π.χ. Όποιος από τους δύο νικήσει (ενν. τον άλλον) θα βραβευτεί.
 η έννοια του ρήματος είναι τέτοια, ώστε να εννοείται μόνο ένα ορισμένο
αντικείμενο.
π.χ. Άνοιξε (ενν. την πόρτα) γρήγορα, γιατί βρέχει.

ΜΟΝΟΠΤΩΤΑ – ΔΙΠΤΩΤΑ ΡΗΜΑΤΑ

Μονόπτωτα ονομάζονται τα μεταβατικά ρήματα που χρειάζονται ως
συμπλήρωμα ένα μόνο αντικείμενο (δηλαδή έχουν αντικείμενο σε μία μόνο
πτώση, όχι και δεύτερο αντικείμενο σε άλλη πτώση).
π.χ. - Αγόρασε μια μπλούζα.
-Αγόρασε μια μπλούζα, ένα παντελόνι και αθλητικά παπούτσια. (Μπορεί εδώ
το ρ. αγόρασε να έχει τρία αντικείμενα, αλλά δεν παύει να είναι μονόπτωτο,
αφού πρόκειται για όμοια αντικείμενα σε αιτιατική.)

Το αντικείμενο των μονόπτωτων ρημάτων μπορεί να είναι:

α. σε αιτιατική.
π.χ. Το σχολείο μας οργάνωσε εκδήλωση για το περιβάλλον.

β. σε γενική (σπανιότερα)· η γενική αυτή μπορεί να αντικατασταθεί με

εμπρόθετο αντικείμενο (με μία από τις προθέσεις με, σε, από +
αιτιατική).
π.χ. – Του φώναξα, αλλά δε με άκουσε.
Φώναξα στον Πέτρο, αλλά δε με άκουσε.

Όταν το αντικείμενο σε αιτιατική ενός μονόπτωτου ρήματος προέρχεται από

την ίδια ρίζα με το ρήμα ή από διαφορετική ρίζα που έχει όμως συγγενική
σημασία με αυτό, λέγεται εσωτερικό ή σύστοιχο αντικείμενο. (Όταν δεν
ισχύει κάτι τέτοιο, ονομάζεται εξωτερικό.)
π.χ. – Έφαγε το φαγητό του με όρεξη. (φαγητό: σύστοιχο αντικ. του ρ.
έφαγε)
Σήμερα γράψαμε διαγώνισμα στη χημεία. (διαγώνισμα: εξωτερικό
αντικείμενο στο ρ. γράψαμε)

Μερικές φορές, όταν το σύστοιχο αντικείμενο συνοδεύεται από επιθετικό

προσδιορισμό, μπορεί να παραλειφθεί και τη θέση του παίρνει ο επιθετικός
προσδιορισμός.

2
 Ενότητα 4 – Το αντικείμενο

π.χ. Μέχρι κι ο παππούς χόρεψε τον καλαματιανό (ενν. τον καλαματιανό

χορό).

Δίπτωτα ονομάζονται τα μεταβατικά ρήματα που χρειάζονται ως

συμπλήρωμα δύο αντικείμενα (δηλαδή αντικείμενα σε δύο πτώσεις). Το ένα
απ' αυτά ονομάζεται άμεσο αντικείμενο (σ' αυτό μεταβαίνει άμεσα η
ενέργεια του ρήματος) άλλο έμμεσο (σ' αυτό μεταβαίνει έμμεσα η ενέργεια
του αντικειμένου). Το έμμεσο αντικείμενο μπορεί να αντικατασταθεί από
εμπρόθετο.
π.χ. – Μου ζήτησε συγγνώμη.
Α (έμμεσο) Α (άμεσο)
- Ζήτησε από μένα συγγνώμη.
Α (έμμεσο) Α (άμεσο)

 Το αντικείμενο στα δίπτωτα ρήματα μπορεί να είναι:

α. σε αιτιατική και γενική (ή εμπρόθετο). Σε αυτή την περίπτωση άμεσο

είναι το αντικείμενο σε αιτιατική και έμμεσο το αντικείμενο σε γενική.
π.χ. Μου είπε ψέματα.
Α (έμμεσο) Α (άμεσο)
και το
Είπε σ' εμένα ψέματα
Α (έμμεσο) Α (άμεσο)

β. σε αιτιατική και τα δύο:

Στην περίπτωση αυτή η αιτιατική δηλώνει πρόσωπο ή προσωποποιημένο

πράγμα ή έμψυχο είναι το άμεσο, εκτός αν αυτή μπορεί να αντικατασταθεί
από εμπρόθετο, οπότε είναι έμμεσο.
π.χ. – Ο καθηγητής εξετάζει τους μαθητές ιστορία (= στην ιστορία).
Α (άμεσο) A (έμμεσο)

Αν και οι δύο αιτιατικές δηλώνουν πράγμα, τότε έμμεσο είναι αυτή που
μπορεί να αντικατασταθεί από εμπρόθετο προσδιορισμό.
π.χ. Ο Γιώργος διδάσκει τον Νίκο (= στον Νίκο) κιθάρα.
Α (έμμεσο) Α (άμεσο)

Φόρτωσε το αυτοκίνητο άχρηστα πράγματα (= με άχρηστα πράγματα)

Α (άμεσο) Α (έμμεσο)

Προσοχή!

Ως αντικείμενο μονόπτωτων ή δίπτωτων ρημάτων (άμεσο ή έμμεσο) μπορεί

να
χρησιμοποιηθεί και δευτερεύουσα πρόταση.
π.χ. Παραδέχτηκε πως είχε κάνει λάθος.
Α
Μου ζήτησε να τον βοηθήσω.
Α (άμεσο) A (έμμεσο)
Ζήτησε συγγνώμη από όσους είχε προσβάλει με τα λόγια του.

3
 Ενότητα 4 – Το αντικείμενο

Α (άμεσο) Α (έμμεσο)

Κάποια ρήματα συντάσσονται με δύο αιτιατικές απ' τις οποίες η μία δεν
είναι αντικείμενο αλλά κατηγορούμενο του αντικειμένου. Τέτοια ρήματα,
για παράδειγμα, είναι τα: αποκαλώ, χαρακτηρίζω, ανακηρύσσω, ορίζω,
διορίζω, έχω, θεωρώ κ.λπ.
π.χ. Εξέλεξαν τον Μιχάλη πρόεδρο της τάξης.
A κατηγ. του Α

Ορισμένες φορές το κατηγορούμενο του αντικειμένου συνοδεύεται από μόρια

ως, για, σαν και δηλώνει σκοπό ή παρομοίωση.
π.χ. Τον πήρε για υπάλληλό του.
Με βλέπει σαν εχθρό του.

Μερικές φορές κοντά σε μεταβατικά ρήματα υπάρχει μια γενική προσώπου

(συνήθως προσωπικής αντωνυμίας) η οποία όμως δεν είναι αντικείμενό τους
αλλά γενική προσωπική και φανερώνει το πρόσωπο που συμμετέχει σ' αυτό
που εκφράζει το ρήμα ή που δέχεται ωφέλεια ή βλάβη απ' αυτό που δηλώνει η
πρόταση. Η γενική προσωπική συνάπτεται επίσης με απρόσωπα ρήματα ή
απρόσωπες εκφράσεις και με αμετάβατα ρήματα.
π.χ. Να μου ποτίζεις τα λουλούδια όσο θα λείπω.
Σου είναι πολύ στενό αυτό το φόρεμα.
Μου είναι αδύνατο να το πιστέψω.

4
 Ενότητα 4 – Το αντικείμενο

Σε ποιες περιπτώσεις τα ρήματα είναι αμετάβατα και σε ποια

μεταβατικά;
1. Χθες πήγαμε κινηματογράφο
2. Τον πηγαίνει στο σχολείο ο πατέρας του.
3. Έτρεμε ολόκληρος από τον φόβο του.
4. Κανείς δεν τολμά να του φέρει αντίρρηση γιατί τον τρέμουν όλοι.
5. Πέθανε σε βαθιά γεράματα.
6. Θα με πεθάνεις με τις τρέλες σου.
7. Η μητέρα ξάπλωσε, γιατί πονούσε το κεφάλι της.
8. Με πόνεσαν πολύ τα λόγια του.
9. Δουλεύει σε ναυτιλιακή εταιρεία.
10. Σας δουλεύει όλους και δεν το έχετε καταλάβει.
11. Η παράσταση άρχισε με μια μικρή καθυστέρηση.
12. Άρχισε την ομιλία του με στίχους του Ελύτη.
13. Έτσι όπως παίζετε θα χτυπήσετε.
14. Χτύπησε το κεφάλι του στην πόρτα.
15. Ένα σμήνος πουλιά πετούσε στον αέρα.
16. Πετάει τα ρούχα του από δω κι από κει αντί να τα τακτοποιεί στην
ντουλάπα.

Στις παρακάτω προτάσεις να βρείτε τι μορφή έχουν τα αντικείμενα.

1. Είπε ότι θα αργήσει πολύ.
2. Ο παππούς χάιδεψε τον εγγονό του τρυφερά στα μαλλιά.
3. Πάντα υπερασπιζόταν τους αδικημένους.
4. Η τύχη ευνοεί τους τολμηρούς.
5. Μόνο τον εαυτό του σκέφτεται.
6. Αποφάσισε τελικά να έρθει μαζί μας.
7. Κανείς δεν ξέρει πού βρίσκεται.
8. Μην προσπαθείς να κρυφτείς από μένα.
9. Σε κανέναν δεν άρεσε το φαγητό.
10. Δεν έχει πει ακόμα ούτε ναι ούτε όχι.
11. Ο πατέρας δεν ξέρει τι να κάνει.
12. Ρώτησε τη Μαρία αν θα έρθει μαζί μας.
13. Αγόρασα του Νίκου ένα βιβλίο.
14. Μου ζήτησε συγγνώμη.
15. Μας παρακάλεσαν να τους βοηθήσουμε.
16. Έστειλε της μητέρας μια τεράστια ανθοδέσμη.
17. Μας ανακοίνωσε ότι θα φύγει στο εξωτερικό.
18. Απαιτώ από όλους σας να δείξετε υπευθυνότητα.

Στις παρακάτω περιπτώσεις να βρείτε τα αντικείμενα των ρημάτων

και να σημειώσετε σε ποια πτώση βρίσκονται. Σε ποιες περιπτώσεις
έχουμε σύστοιχο αντικείμενο;
1. Του μίλησα για το πρόβλημα που έχει προκύψει.
2. Μη λες μεγάλα λόγια.
3. Του παρουσιάστηκαν ευκαιρίες για δουλειά, αλλά τις απέρριψε.
4. Στην έκφραση μοιάζεις του πατέρα σου.
5. Οι αστυνομικοί κυνήγησαν τους διαρρήκτες, αλλά τελικά εκείνοι τους
ξέφυγαν.
6. Έζησε μια ζωή γεμάτη περιπέτειες.

5
 Ενότητα 4 – Το αντικείμενο

7. Δε σου πάει αυτό το κούρεμα.

8. Ο Δημήτρης δε χορεύει παραδοσιακούς χορούς.
9. Πρέπει σήμερα να ετοιμάσουμε τις βαλίτσες μας.
10. Του φέρονται πολύ άσχημα.
11. Τα γεγονότα επιβεβαίωσαν τις αρχικές του υποψίες.
12. Παίζει συχνά επιτραπέζια παιχνίδια.

Στις παρακάτω προτάσεις να αντικαταστήσετε τα υπογραμμισμένα

αντικείμενα με αντικείμενα σε άλλη μορφή.
1. Αρνήθηκε τη συμμετοχή του στα επεισόδια.
………………………………………………………………………………………………………….
2. Του είπα τα πάντα γι’ αυτό το περιστατικό.
………………………………………………………………………………………………………….
3. Μοιάζεις πολύ της μητέρας σου.
…………………………………………………………………………………………………………
4. Ρώτησα τον Πέτρο τι ώρα αναχωρεί το πλοίο.
………………………………………………………………………………………………………...
5. Γέμισε τον τόπο σκουπίδια.
………………......................................................................................................
6. Μας απαγόρευσαν την είσοδο.
…………………………………………………………………………………………………………

Στις παρακάτω προτάσεις να βρείτε το άμεσο και το έμμεσο

αντικείμενο.

1. Μας σύστησαν τους συνεργάτες τους.

2. Τους ομολόγησε τα πάντα.
3. Το αληθινό μάθημα απαιτεί τόσο από το δάσκαλο όσο και από τους
μαθητές τις διαθέσεις και τα προσόντα που χαρακτηρίζουν τον αληθινό
δημιουργό, δηλαδή πρωτοβουλία, επινοητικότητα, ενθουσιασμό.
4. Αρνήθηκαν να του χορηγήσουν το πιστοποιητικό που ζήτησε.
5. Να σας κεράσουμε καφέ;
6. Αυτή η ιστορία μάς διδάσκει την αξία της εργασίας.
7. Με συμβούλευσε να κάνω αυτό που πραγματικά θέλω.
8. Απέδειξε σε όλους την αξία του.
9. Έχεις γεμίσει τα ρούχα σου σκόνες.
10. Του πρότειναν μια νέα θέση στην εταιρεία.

Να αντικαταστήσετε με γενική ή αιτιατική τα έμμεσα εμπρόθετα

αντικείμενα των παρακάτω προτάσεων.

1. Πρότεινα στη Μαρία να πάμε κινηματογράφο.

………………………………………………………………………………………….………………
2. Ήθελα να αποδείξω σ’ εσένα ότι είχες άδικο.
………………………………………………………………………………………..………………..
3. Προσπάθησε να κρύψει από μένα τη στενοχώρια του.
……………………………………………………………………………………..………………….
4. Ζήτησα από τον Παναγιώτη να με βοηθήσει στην εργασία μου.
…………………………………………………………………………………..…………………….
5. Σήμερα εξετάζουν τους μετεξεταστέους στα μαθηματικά.

6
 Ενότητα 4 – Το αντικείμενο

…………………………………………………………………………………………………………
6. Δώσε στην αδερφή σου μια ομπρέλα.
…………………………………………………………………………………………………………
7. Οι γονείς του έμαθαν σ’ αυτόν να λέει πάντα την αλήθεια.
…………………………………………………………………………………………………………
8. Κάθε φορά που πάμε στον παππού και τη γιαγιά μάς φορτώνουν με δώρα.
…………………………………………………………………………………………………………

Να αντικαταστήσετε τα έμμεσα αντικείμενα στις παρακάτω

προτάσεις με προθετικά σύνολα.

1. Μας φανέρωσε τελικά το μυστικό του.

…………………………………………………………………………………………………………
2. Της στερούν το δικαίωμα να αποφασίσει η ίδια αυτό που θέλει να
σπουδάσει.
…………………………………………………………………………………………………………
3. Του ζήτησαν συγγνώμη για την ανάρμοστη συμπεριφορά τους.
…………………………………………………………………………………………………………
4. Σου κάνει νόημα να πας εκεί.
…………………………………………………………………………………………………………
5. Μας βοηθήσατε όταν σας το ζητήσαμε και σας ευχαριστούμε γι’ αυτό.
………………………………………………………………………………………………………..
6. Του τηλεφώνησα, αλλά δεν απάντησε.
…………………………………………………………………………………………………………
7. Πού ήσουν παιδί μου; Έχεις γεμίσει τα παπούτσια σου λάσπες.
…………………………………………………………………………………………………………
8. Πώς σου ξέφυγαν αυτά τα λόγια;
………………………………………………………………………………………………………..

Να βρείτε ποια από τα προθετικά σύνολα των παρακάτω προτάσεων

είναι αντικείμενα και ποια επιρρηματικοί προσδιορισμοί.
1. Ο Γιώργος συμφιλιώθηκε τελικά με τον Κώστα. …………………………………..
2. Ο Γιώργος μοιάζει στα μάτια με τον πατέρα του. …………………………………
3. Έχει γεμίσει ένα κουτί με παλιά νομίσματα. ……………………………………….
4. Οι Έλληνες πολέμησαν με τους Πέρσες και τους νίκησαν. …………………….
5. Περιμένω από όλους σας μια εξήγηση. Οι Έλληνες πολέμησαν με
αυταπάρνηση. ……………………………………………..
6. Στο διάλειμμα είπε πως δεν ένιωθε καλά κι έφυγε. ………………………………..
7. Από το πρωί περιμένω νέα τους, κι ακόμα τίποτα. …………………………………
8. Δεν πρέπει να αστειεύεσαι με τόσο σοβαρά θέματα. ……………………………..
9. Εργάστηκε σ’ όλη του τη ζωή για ένα καλύτερο μέλλον. …………………………
10. Ανέθεσε στη Μαρία να κλείσει τα εισιτήρια για το ταξίδι. ………………………
11. Η Ελένη ανέλαβε με τον Ιάσονα τα σκηνικά της παράστασης. ………………..

Στις παρακάτω προτάσεις να βρείτε σε ποιες περιπτώσεις τα ρήματα

συντάσσονται με δύο αιτιατικές ως αντικείμενα (άμεσο - έμμεσο) και
σε ποιες με δύο αιτιατικές από τις οποίες η μία είναι κατηγορούμενο
του αντικείμενο.
1. Η μητέρα κέρασε γλυκό τους καλεσμένους. ……………………………………..
2. Τον αποκάλεσαν προδότη. ………………………………………….

7
 Ενότητα 4 – Το αντικείμενο

3. Ο δάσκαλος τον όρισε επιμελητή της τάξης.

……………………………………………
4. Η μητέρα του τον έμαθε ανάγνωση πριν ακόμα πάει σχολείο. …………………
5. Χάρηκαν που θα κάνουν τον Οδυσσέα γαμπρό τους. ……………………………..
6. Τον έχει σύμμαχό του σ’ ό,τι κάνει. ……………………………………….
7. Αυτό το παιδί τούς έχει ποτίσει πολλά φαρμάκια. ………………………………….
8. Τον θεωρούν μεγάλο ταλέντο στη μουσική. …………………………………………..
9. Γέμισε σε παρακαλώ την κανάτα νερό. ……………………………………………
10. Τον έκριναν ένοχο για απάτη. …………………………………………..

Στις παρακάτω προτάσεις να βρείτε ποιες γενικές είναι προσωπικές

και ποιες αντικείμενα.

1. Να μου χαιρετήσεις τους γονείς σου.

2. Περιμένω να μου δώσεις αμέσως εξηγήσεις.
3. Θα του κάνει καλό να πάρει λίγες μέρες άδεια από τη δουλειά.
4. Θα σου είναι χρήσιμη η εκμάθηση μιας δεύτερης ξένης γλώσσας.
5. Πώς άφησες να σου ξεφύγει μια τέτοια ευκαιρία;
6. Μου είναι δύσκολο να πιστέψω πως έκανε κάτι τέτοιο.
7. Θα μου κρατήσεις μια θέση, γιατί θα καθυστερήσω λίγο να έρθω;
8. Τι να σου κάνω! Δεν ήμουν εγώ εκεί να του απαντήσω όπως θα ‘πρεπε.
9. Αν μάθει τι έγινε, θα μου βάλει τις φωνές.
10. Σου είναι πολύ στενό αυτό το παντελόνι.