Rafał Taras

Akademia im. Jakuba z Paradyża w Gorzowie Wielkopolskim

Kto dokonuje zamachów? Jak zmieniał się wizerunek terrorysty

na przełomie XX i XXI wieku?

Streszczenie
Niniejszy artykuł ma na celu przedstawienie zewnętrznych cech terrorystów.
Spróbujemy w nim zobrazować wygląd terrorysty na przestrzeni lat. Jego obraz został
przedstawiony na przykładach między innymi komórki partyzanckiej Zagra-Lin, która
dokonywała zamachów na terenie okupowanej w czasie II wojny światowej Polski oraz
w III Rzeszy, w Berlinie i Breslau (dzisiejszym Wrocławiu), a także incydentów, jakie
miały miejsce w Madrycie i Londynie w latach 2004-2005. Skomentowano również zda‑
rzenia z 27 października 2018 w Pittsburghu (USA). W artykule omówiono znaczenie
świadomości społecznej współczesnych zagrożeń, a także udowodniono, że każdy obywa‑
tel danego kraju powinien być świadomy wspólnej odpowiedzialności za bezpieczeństwo
otoczenia i wszelkie zmiany naszego naturalnego środowiska powinny być odnotowane.

Słowa kluczowe: bezpieczeństwo, terror, terrorysta, zamach

Wstęp

Walka z terroryzmem jest priorytetem Unii Europejskiej. Aby skutecznie walczyć

z tym problemem, niezbędne są dokładne dane i optymalna wymiana informacji.
Europejski Urząd Policji – EUROPOL1, unijna agencja egzekwowania prawa, któ‑
rej zadaniem jest zwiększanie poziomu bezpieczeństwa w Europie, w 2007 roku
stworzył raport TE-SAT2. Roczne sprawozdanie dotyczące sytuacji i tenden‑
cji w zakresie terroryzmu w UE i najważniejsza strategiczna analiza Europolu,
zawierająca przegląd zjawiska w danym roku. Oferuje funkcjonariuszom orga‑
nów ścigania i decydentom fakty oraz dane liczbowe na temat terroryzmu w UE.
Określa także tendencje rozwojowe w tym obszarze przestępczości, w oparciu
1
EUROPOL – Europejski Urząd Policji (ang. European Police Office) to posiadająca osobowość prawną
europejska policyjna agencja egzekwowania prawa z siedzibą w Hadze.
2
www.europol.europa.eu [dostęp: 20.10.2018].
Studia Administracji i Bezpieczeństwa nr 7/2019

o informacje udostępniane Europolowi przez państwa członkowskie. Raport

przedstawia ustalone i ewoluujące czynniki napędzające terroryzm:
–– zmieniające się lub znikające, będące odpowiedzią na zmiany poli‑
tyczne lub społeczno-gospodarcze państw;
–– połączone się z innymi ideologiami lub przekonaniami, będącymi pod‑
stawą nowych, czasem bardzo konkretnych i wysoce indywidualnych
motywacji.
Od pierwszego raportu, który dał przegląd sytuacji w 2006 roku wiele się
zmieniło. Dane zawarte w tegorocznym dokumencie przerażają, zwłaszcza, że nie
o wszystkich zdarzeniach tego typu słyszymy w mediach, na co dzień. W 2017 roku
aż 9 państw członkowskich zgłosiło w sumie 205 ataków terrorystycznych,
z czego najwięcej doświadczyła Wielka Brytania (107), następnie Francja (54),
Hiszpania (16), Włochy (14) i Grecja (8). Belgia i Niemcy zgłosiły po dwa
ataki, a Finlandia i Szwecja odnotowały po jednym. Z ogółu 1219 zatrzymanych
podejrzanych, dwie osoby ujęto na terenie Polski. Średni wiek aresztowanych to
30 lat, przy czym 45% podejrzanych znajdowało się w przedziale 20-30 lat; 25%
w zakresie 30-40 lat. Ponad 80% aresztowanych stanowili mężczyźni. Liczba
obywateli UE wśród aresztantów obejmuje 50%, porównywalnie do poprzednich
okresów: 58% na 193 zamachy w 2015 r. i 43% na 142 zamach w 2016 r.

1. Obraz terrorysty

Kto w takim razie dokonuje zamachów? Europejscy nacjonaliści i separatyści?

Czy może brodaci Allahowiercy? Jak wyglądał i jak wygląda terrorysta?
Niniejszy artykuł ma na celu zbadanie cech zewnętrznych terrorysty.
Spróbujemy przyjrzeć się oraz nieco przybliżyć obraz terrorysty na przestrzeni lat.

„Jeden obraz jest wart tysiąca słów”3

Obraz terrorysty jest tak różny, jak różne są motywy działania spraw‑
ców. Może ulegać deformacji i znacząco odbiegać od rzeczywistości. Może być
nim zarówno uchodźca z Afryki, jak i Bliskiego Wschodu (zazwyczaj mężczyzna
średniego wzrostu, najczęściej z długą, czarną brodą, ciemnej karnacji. Unikający
kontaktu, ubrany w długi płaszcz, o wzroku skierowanym przed siebie – tzw. „tune‑
lowe patrzenie”). Takie dzisiaj mamy o nim wyobrażenie. A może jest nim Polak...?

Chińskie przysłowie – https://pl.m.wikiquote.org/wiki/Przysłowia_chińskie [dostęp: 20.10.2018].

3

126
 Rafał Taras, Kto dokonuje zamachów?...

Na przykład filmowy Janek, agent J-23, podszywający się pod niemieckiego oficera
Wehrmachtu Hansa Klossa. Czy może być nim 46-letni Robert Bowers, nienotowany
wcześniej przez organy ścigania, sprawca strzelaniny w synagodze w Pittsburghu?

Fot. 1. od lewej: Stanisław Mikulski, odtwórca roli Hansa Klossa w filmie Stawka większa
niż życie; Mochtar Belmochtar; Robert Bowers – sprawca strzelaniny w Pittsburghu
Źródło: od lewej https://natemat.pl/; https://www.tvn24.pl/; http://dziennikzwiazkowy.com/ameryka/
[dostęp: 20.10.2018].

Wiele osób w społeczeństwie zastanawia się, jak wygląda prawdziwy

terrorysta, ale nie dopuszcza do siebie myśli, że może nim być ktoś z naszego
otoczenia (np. sąsiad, bo „taki był miły i mówił »Dzień Dobry«”).
Według badań przeprowadzonych przez Wydział Badań Behawioralnych
FBI (Behavioral Science Unit – BSU) w grupie 36 wielokrotnych morderców,
4

„[…] większość z nich było pierworodnym dzieckiem, w 50% wycho‑

wywanym samotnie przez matkę. W 70% rodzin nadużywano alkoholu,
prawie wszyscy badani byli prześladowani fizycznie, psychicznie oraz
seksualnie; jako dzieci znęcali się nad zwierzętami. W chwili ataków były
nimi osoby w wieku od 25 do 45 lat, w życiu codziennym postrzegani jako
sympatyczni, niebudzący żadnych podejrzeń, bardzo często posiadający
rodziny, które najczęściej służą jako »zasłona dymna« (tzw. alibi) […]”5.
4
Ang., Federal Bureau of Investigation, FBI – Amerykańska Agencja Federalna – Federalne Biuro Śledcze.
5
U.S. Department of Justice Federal Bureau of Investigation, Serial Murder. Pathways for investigations,
Behavioral Analysis Unit National Center for The Analysis of Violent Crime.

127
Studia Administracji i Bezpieczeństwa nr 7/2019

Obraz dzisiejszego terrorysty najlepiej przedstawiają słowa Bogusława

Wolniewicza:

„Nie wszyscy muzułmanie to terroryści, ale wszyscy terroryści są

muzułmanami […]”6.

I trudno jest tutaj odmówić jego słowom zdroworozsądkowej sensow‑

ności. Propaganda terroryzmu dąży do utrzymania stałego zainteresowania ich
działaniami. Najczęściej wykorzystuje się tu niepokój czy rozpacz rodzin ofiar lub
zakładników, wywołanie w umysłach ludzi na całym świecie przekonania. Ataki
terrorystyczne głównie ukierunkowane są na cywilne i prywatne przedsiębiorstwa,
następnie na instytucje publiczne i przedstawicieli organów ścigania (policji i sił
zbrojnych). W odniesieniu uzbrojenia, najbardziej rozpowszechnione jest użycie
broni palnej i materiałów wybuchowych7.
Badając historię Europy XX i XXI wieku, podążając tropem wyżej wymie‑
nionej wypowiedzi, sensowniej byłoby pomyśleć o terroryzmie nie jako o cesze
sprawcy, lecz o sytuacji, kulturze, w której się znalazł. Jak wiadomo, kultura może
się przejawiać na różne sposoby, a różnic kulturowych można dopatrywać się wła‑
ściwie w codziennych czynnościach. Głównie chodzi tu o historię rejonu działań,
religię mieszkańców. Ale także o przekrój społeczeństwa, zasady budowy szacunku
i zaufania, w szczególności wśród ludności cywilnej oraz indywidualnego rozwią‑
zywania sytuacji konfliktogennych, zwłaszcza w czasie kontaktów z mniejszościami
narodowymi. Ważnym elementem jest również zwrócenie uwagi na konsekwencje
ewentualnych pomyłek. Jak więc wyglądał ten terrorysta?

1.1. Okres II wojny światowej i partyzanci Zagra-Lin

Zacznijmy od przykładów z nie tak odległej historii naszego kraju. Gros społe‑
czeństwa okres II Wojny Światowej pamięta jedynie z obrazów kronik filmowych
czy filmów fabularnych (seriali) nakręconych na faktach tamtych lat. Decydują
one o kształcie społecznej rzeczywistości oraz determinują sposób wyrażania
kultury. Jak twierdził Charles W. Morris8, relacja między znakiem (obrazem)
a odbiorcą (interpretatorem) – pragmatyka językowa, to logiczna teoria języka

6
Bogusław Wolniewicz (ur. 22 września 1927 w Toruniu, zm. 4 sierpnia 2017 w Warszawie) – polski
filozof, logik, profesor nauk humanistycznych, twórca ontologii sytuacji, tłumacz i komentator Ludwiga
Wittgensteina, publicysta.
7
European Union Report 2018 „Terrorism Situation and Trend”, www.europol.europa.eu [dostęp: 20.10.2018].
8
Charles William Morris (ur. 23 maja 1901 r.; zm. 15 stycznia 1979 r.) – amerykański semiotyk i filozof.

128
 Rafał Taras, Kto dokonuje zamachów?...

rozumianego jako system znakowy w aktach poznania i komunikowania, właśnie

przy pomocy której można nie tylko przekazywać informacje, ale i tworzyć fakty
społeczne. Dlatego, mimo że wrzesień 1939 roku kojarzy się raczej z niemieckim
atakiem na nasz kraj, Polacy mieli także kilka epizodów związanych z akcjami
(terrorystycznymi) na terytorium wroga.
Większość rodaków kojarzy głównych bohaterów przygód Kapitana
Klossa czy Czterech pancernych…, czy ktoś jednak powiązałby ich obraz wprost
z działalnością terrorystyczną? Sęk w tym, że bardzo trudno w historiach filmo‑
wych jest oddzielić prawdę od fikcji.
Niewykluczone, że Zbigniew Safjan i Andrzej Szypulski (twórcy postaci
Hansa Klossa) zwrócili uwagę na postać Nikołaja Kuzniecowa9, jednego z pre‑
tendentów do miana pierwowzoru „Janka” – sowieckiego szpiega, działającego
na Ukrainie jako Paul Siebert (prawdziwego porucznika Wehrmachtu). Kuznie‑
cow przeprowadził kilka udanych ataków na wysoko postawionych niemieckich
urzędników, a jego grupa zorganizowała również zamachy bombowe we Lwo‑
wie. Innym pretendentem była postać Kazimierza Leskiego10, żołnierza polskiego
podziemia, który działał po niemieckiej stronie, przebrany w mundur generała
Wehrmachtu – generała Juliusa von Hallmana. „Chyba bardzo często podkreśla‑
liśmy, że przygody Klossa są bajką, że są one nieprawdopodobne, a tymczasem
to wszystko, co widzimy w poszczególnych odcinkach, jest oparte na elementach
autentycznych” – takie słowa miał wypowiedzieć Zbigniew Safjan w czasie kolau‑
dacji Stawki większej niż życie.
Niektóre akcje fabularnych zuchów bledną na tle zdarzeń wiązanych
z działalnością polskich partyzantów, które porównamy do wydarzeń z czasów
obecnych. Doskonałym przykładem będą tu działania komórki „Zagra-Lin” funk‑
cjonującej pod dowództwem porucznika Bernarda Drzyzgi11. Do największej
doszło 24 lutego 1943 r. na stacji kolejki S-Bahnhof Friedrichstrasse w Berlinie.
Miejsce zostało wybrane nieprzypadkowo. Gwałtowna eksplozja, specjalnie spre‑
parowanej, w celu wzmocnienia siły rażenia bomby, zabiła 36 osób, a 78 odniosło
rany. Stacja była jedną z najbardziej ruchliwych w mieście, a do tego duży procent
pasażerów stanowili funkcjonariusze Gestapo, SS oraz żołnierze niemieccy.

9
Nikołaj Iwanowicz Kuzniecow (ur. 27 lipca 1911 r.; zm. 9 marca 1944 r.)– oficer kontrwywiadu oraz wywiadu
i dywersji GUGB/NKWD/NKGB ZSRR, partyzant, dywersant i szpieg w czasie II wojny światowej.
10
Kazimierz Leski, pseudonim „Bradl” (ur. 21 czerwca 1912 r.; zm. 27 maja 2000 r.) – polski inżynier,
mechanik, wynalazca, doktor nauk humanistycznych (1973); żołnierz Armii Krajowej i uczestnik po‑
wstania warszawskiego (1944), w latach 1994-1997 prezes Związku Powstańców Warszawskich.
11
Bernard Drzyzga, ps. „Bogusław” (ur. 28 lipca 1911 r.; zm. 20 kwietnia 1994 r.)  – kapitan piechoty
Wojska Polskiego, Armii Krajowej i Polskich Sił Zbrojnych.

129
Studia Administracji i Bezpieczeństwa nr 7/2019

Półtora miesiąca później, 10 kwietnia 1943 r., Józef Lewandowski „Jur”

z AK, w toalecie berlińskiego Dworca Głównego (Hauptbanhof) uzbroił ładunek
zawierający 2 kg trotylu, 200 g plastiku i 2 kg gwoździ, a następnie ustawił go
obok jednej z ławek na peronie.
O godz. 7.02 (jak wynikało z informacji uzyskanych przez AK), eksplozja
zniszczyła przeszklony sufit hali nad peronami, a na ludzi wysiadających z pocią‑
gów spadł deszcz szklanych odłamków. Zginęło 14 osób, a spośród 60 rannych
wielu doznało ciężkich obrażeń i mogło umrzeć w następnych dniach.

„Usłyszałem dwa pociągi zbliżające się do stacji. Nagle zatrzymały się.

Popatrzyłem na zegarek i począłem liczyć... Trzy sekundy... Dwie... Jed‑
na i odwróciłem się w kierunku stacji, aby zobaczyć skutek. Nagle nad
stacją ukazał się ogromny błysk, a następnie setki mniejszych błysków,
aż długi język czerwono-pomarańczowego ognia pokrył dach budynku.
W tej samej chwili rozległa się potężna eksplozja, która zatrzęsła chod‑
nikiem, na którym stałem. Przyspieszyłem kroku. Wkrótce usłysza‑
łem straszliwe krzyki, płacze, rozkazy i nawoływania. Panika ogarnęła
wszystkich na stacji. Zawyły syreny alarmowe. Ruszyła do akcji policja
i pozamykano wyjścia z peronów […]” – wspominał12.

Podczas gdy w Berlinie trwało śledztwo, ekipa Drzyzgi 23 kwietnia zde‑

tonowała kolejny ładunek, tym razem na Dworcu Głównym w Breslau (dzisiejszy
Wrocław). Wybuch nastąpił tuż pod nadjeżdżającym pociągiem. Zginęły cztery
osoby, a kilkanaście zostało rannych.

„Słychać było odgłos rozpryskującego się szkła. Przechodnie zatrzy‑

mywali się przerażeni, a potem zaczęli biec w kierunku dworca...”  –
wspominali po akcji13.

Można sobie tylko wyobrazić reakcję mieszkańców tych miast, efekt psy‑
chologiczny tych wydarzeń był piorunujący.
Po zamachach w Berlinie i we Wrocławiu, Hitler nakazał Reichsführe‑
rowi SS Heinrichowi Himmlerowi osobisty nadzór nad śledztwem. Jak ustaliła SD,
czyli niemiecka służba bezpieczeństwa, zamachowcy przyjechali z Generalnego
12
http://wroclaw.wyborcza.pl/wroclaw/56,35771,20154500,nagdrody-za-wskazanie-terorrystow [dostęp:
29.10.2018].
13
https://www.rp.pl/Rzecz-o-historii/304069950-Jak-AK-przeprowadzila-zamach-w-Berlinie.html [dostęp:
29.10.2018].

130
 Rafał Taras, Kto dokonuje zamachów?...

Gubernatorstwa lub z ziem wcielonych do Rzeszy, ale na ich trop nie wpadła. Władze
wyznaczyły nagrodę w wysokości 10 tys. marek za każdego schwytanego „terrorystę”.
Jak wyglądali zamachowcy z „Zagra-Linu”:

Fot. 2. Od lewej: por. Bernard Drzyzga (1911-1994) ps. „Bogusław-Jarosław” – wykonawca

i August Emil Fieldorf (1895-1953) ps. „Nil” – zleceniodawca
Źródło: http://wyborcza.pl/alehistoria/51,121681,20147016.html?i=0 [dostęp: 2.11.2018].

A tak przedstawił ich Juliusz Woźny – autor rysunków do komiksu

„Odwet” opowiadającym o działaniach grupy „Zagra-Lin”.

Fot. 3. Członkowie „Zagra-Lin”

Źródło: http://www.radioram.pl/articles/view/27184/Wybuch-na-Dworcu-Glownym-KOMIKS
[dostęp: 2.11.2018].

Innym przykładem może być zdarzenie, które wiosną 1942 roku mogło
zmienić bieg historii II wojny światowej. Niedaleko Zblewa na Pomorzu, w wyniku
zamachu na pociąg „Amerika”14 mógł wówczas zginąć Adolf Hitler. Zamiast niego

14
Pociąg „Amerika” – specjalny pociąg kanclerza III Rzeszy, Adolfa Hitlera, służący mu do przemieszcza‑
nia się pomiędzy kwaterami wojennymi.

131
Studia Administracji i Bezpieczeństwa nr 7/2019

ucierpiało kilkaset innych osób. Pomorscy konspiratorzy od zatrudnionych przy

obsłudze linii biegnącej przez „korytarz” i łączącej Prusy Wschodnie z Rzeszą kole‑
jarzy dowiedzieli się, że co jakiś czas linia jest blokowana dla normalnego ruchu
i obstawiana przez SS. A to po to, by umożliwić przejazd jakiegoś ściśle tajnego,
specjalnego pociągu. Domyślili się oni, że chodzi o „Sonderzug America”, pociąg
specjalny Adolfa Hitlera przemieszczający się między Berlinem i Wilczym Szańcem.
Okazja do zamachu nadarzyła się w nocy z 8 na 9 czerwca 1942 roku. Zamachowcy
doprowadzili do wykolejenia pociągu. Do dziś niestety nie wiadomo którego. Jedna
z wersji głosi, że udało się wykoleić pociąg Hitlera, lecz bez „fuehrera”, który został
w Malborku. Druga wersja mówi, że w powietrze wyleciał zwykły pociąg rela‑
cji Królewiec–Szczecin i miało przy tym zginąć (według brytyjskiego wywiadu),
aż 430 Niemców podróżujących tym składem15. Sprawstwo przypisano pomor‑
sko--kaszubskim partyzantom: między innymi Maksymilianowi Drobińskiemu
ps. „Mak” „ur. 01.07.1913 r w Czyczkowach pow. Chojnice, z zawodu murarz.
Partyzant O/ Stanislawa Miszkiera – rejon Olpucha, podległym Polskiej Armii
Powstania... brał czynny udział w akcji »rozkręcania szyn«, w wyniku czego
wykoleił się parowóz i 15 wagonów. Transport został ostrzelany przez partyzantów...
Wykonywał rozkaz razem z d-cą Stanisławem Miszkierem i kpt. Stanisławem Lesi‑
kowkim »Las«”16.
Można polemizować, jak nazwać sprawców wyżej wymienionych zda‑
rzeń. Dla obywateli naszego kraju byli to partyzanci – bohaterowie walczący
o wolność (i nie można odmówić im racji). Postawmy się jednak w sytuacji
społeczności niemieckiej, stanowiącej wtedy około 6% ludności na „naszych”
terenach, które w wyniku dekretów Hitlera z 8 i 10 października 1939 roku zostały
włączone w granice III Rzeszy17. Kim dla nich byli zamachowcy? Terrorystami...?

1.2. Zamachy w Madrycie i Londynie

Dla porównania warto przypomnieć sobie nieco bliższe nam wydarzenia, które
miały miejsce w Madrycie i w Londynie w latach 2004-2005.
Seria ataków terrorystycznych na pociągi, do której doszło 11 marca
2004 roku w Madrycie, do których użyto trzynastu bomb, wywołały ogromną panikę
wśród ludności cywilnej, podobnie jak zdarzenia z Berlina i Wrocławia z 1943 roku.

15
https://gp24.pl/w-1942-roku-na-pomorzu-mogl-zginac-hitler-przeczytaj-o-spektakularnej-akcji-
kaszubskich-partyzantow/ar/4417545 [dostęp: 2.11.2018].
16
Kujawsko-Pomorska Biblioteka Cyfrowa, Akta osobowe str. 6, http://kpbc.umk.pl/dlibra/ [dostęp: 2.11.2018].
17
https://www.bryk.pl/wypracowania/historia/xx-wiek-ii-wojna-swiatowa/13759-polityka-niemiecka-na-
okupowanych-ziemiach-polskich-w-latach-1939-1945.html [dostęp: 2.11.2018].

132
 Rafał Taras, Kto dokonuje zamachów?...

Zdarzenie to miało miejsce wcześnie rano w pociągach dowożących ludzi

z okolic podmiejskich do pracy w stolicy Hiszpanii, na stacji Madryt Atocha.
Zginęło w nich 191 osób (142 Hiszpanów, 16 obywateli Rumunii, 6 Ekwadoru,
4 Bułgarii, 3 Peru, po 2 z Dominikany, Hondurasu, Kolumbii, Maroka, Ukrainy,
po 1 z Brazylii, Chile, Filipin, Francji, Kuby i Senegalu), a 1858 zostało rannych.
W zamachu zginęło. W zamachu zginęło również 4 Polaków. Ataków dokonano
na trzy dni przed wyborami parlamentarnymi w Hiszpanii zaplanowanymi na
14 marca. Pomimo to rząd zdecydował się przeprowadzić je w przewidzianym
terminie (później odkryto poszlaki wskazujące na zaangażowanie fanatyków
islamskich, zaś parę ich grup przyznało się do dokonania zamachów). W dwa dni
po zamachu aresztowano trzech Marokańczyków i dwóch Hindusów.
Ostatecznie 21 z 28 oskarżonych zostało uznanych przez sąd w Madrycie
za winnych udziału w zamachach bombowych w pociągach kolei podmiejskiej
w stolicy. Rabei Osman Sajed i siedmiu innych oskarżonych zostali uniewinnieni.
Sajed, nazywany „Egipcjaninem Mohammedem”, był uważany za jednego z głów‑
nych organizatorów zamachów, ale sąd uznał, że nie ma na to dowodów. Trzech
z ośmiu głównych oskarżonych skazano na kary blisko 40 tys. lat więzienia za
zamordowanie 191 ofiar zamachów, próby morderstwa ponad 1800 osób rannych
oraz cztery inne przestępstwa związane z terroryzmem. Wśród skazanych na
wysokie wyroki są bezpośredni sprawcy Marokańczyk Dżamal Zougam i Hiszpan
Emilio Trashorras, członkowie ośmioosobowej grupy dowodzącej zamachami18.

Fot. 4. Zamachowcy z Madrytu (2004). Jamal Zougam, Emilio Suárez Trahorras

Źródło: https://alchetron.com/Jamal-Zougam; https://www.elmundo.es/elmundo [dostęp: 2.11.2018].

Podobna sytuacja zdarzyła się 7 lipca 2005 roku w Londynie. Trzy

eksplozje w metrze i jedna w autobusie miejskim, również w porannych godzi‑
nach szczytu sparaliżowała stolicę Wielkiej Brytanii. Bomby wybuchły w tym
18
https://www.rp.pl/artykul/66220-40-tys--lat-wiezienia-za-zamach-Madrycie.html [dostęp: 2.11.2018].

133
Studia Administracji i Bezpieczeństwa nr 7/2019

samym czasie, kiedy w Gleneagles w Szkocji odbywał się szczyt państw G819
oraz w dzień po decyzji Międzynarodowego Komitetu Olimpijskiego o organizacji
Letnich Igrzysk Olimpijskich w 2012 r. w Londynie, a także podczas procesu Abu
Hamzy al-Masriego20. W wyniku eksplozji zginęły 52 osoby, a co najmniej 700
osób zostało rannych (w tym 22 osoby w stanie krytycznym). Wśród ofiar były
trzy Polki. Trzech innych Polaków zostało lekko rannych.

Fot. 5. Zamachowcy z Londynu (2005)

Źródło: http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk/5032756.stm [dostęp: 2.11.2018].

Trójka terrorystów to obywatele Wielkiej Brytanii: 30-letni Mohammed

Sidik Khan, 18-letni Hasib Hussain, 22-letni Shahzad Tanweer. Czwartym zama‑
chowcem był pochodzący z Jamajki 19-latek Germaine Lindsay. Ostatni z nich
zdetonował ładunek na stacji King’s Cross, gdzie zginęło najwięcej ludzi. Wszyscy
zginęli w wybuchach. Trzej zamachowcy przyjaźnili się ze sobą i mieszkali w Leeds.
Czwarty pochodził z Luton. Mężczyźni nie byli wcześniej notowani ani przez poli‑
cję, ani służby specjalne. Shahzad Tanweer był zdolnym uczniem i miłośnikiem
sportu (na ścianie swego pokoju miał portret Mike’a Tysona), uwielbiał futbol

19
G8  – grupa 8 najbardziej wpływowych państw świata w latach 1997-2014, które są jednymi z naj‑
ważniejszych na świecie pod względem gospodarczym: Francja, Japonia, Niemcy, Stany Zjednoczone,
Wielka Brytania, Włochy, Kanada, Rosja.
20
Mustafa Kamel Mustafa, znany jako Abu Hamza al-Masri (ur. 15 kwietnia 1958), egipski duchowny
Meczetu Finsbury Park w Londynie, gdzie głosił fundamentalizm islamski wojującego islamu. Został oskar‑
żony przez władze brytyjskie o szesnaście przestępstw za podżeganie do przemocy i nienawiści rasowej.

134
 Rafał Taras, Kto dokonuje zamachów?...

i lekką atletykę. Był dumny, że jest Brytyjczykiem. Jednak po wyprawie do Lahaur21

w Pakistanie, gdzie wysłali go rodzice, wrócił odmieniony. Z kolei Mohammed
Sidik Khan był nauczycielem niepełnosprawnych dzieci w jednej ze szkół podsta‑
wowych w Leeds. Khan miał ośmiomiesięczną córkę, a jego żona była w czwartym
miesiącu ciąży. Kolejny z zamachowców, został kiedyś zatrzymany za kradzież
w sklepie. Ojciec i matka liczyli, że chłopak wróci jednak na właściwą drogę.
On jednak okazał się osobą, która zdetonowała ładunek wybuchowy w autobusie.
Do przeprowadzenia zamachów w Londynie, przyznała się nieznana
do tej pory organizacja pod nazwą Tajna Grupa Dżihadu Al-Qaidy w Europie.

„Bohaterscy bojownicy narodu arabskiego! Nadszedł czas zemsty na

syjonistycznym, prowadzącym krucjatę rządzie brytyjskim. To odpowiedź
na masakry, jakich Wielka Brytania dopuszcza się w Iraku i Afgani‑
stanie” –stwierdziła w oświadczeniu, przekazanym dwiema drogami:
poprzez Internet i redakcję arabskiego dziennika „Al-Kuds al-Arabi”22.

1.3. Pittsburg – 2018 rok

Oglądając zdjęcia sprawców powyższych zamachów, zauważamy, że niczym
szczególnym nie odróżniają się oni od społeczności lokalnej.
Podobnie rzecz ma się z ostatnim wydarzeniem, dlatego w tym miejscu
przypomnijmy sobie informacje z 27 października 2018 r., określane mianem
„masakry w synagodze »Drzewo Życia«” w Pittsburghu (USA). Początkowo media
informowały o tym, iż w Pittsburghu doszło do strzelaniny w pobliżu synagogi.
Pierwsze doniesienia mówiły o czterech osobach zabitych. Potem liczba ta wzrosła
do 8, a po południu mówiło się już o 11 zabitych. Prokurator stanu Pensylwania
powiedział, że uzbrojony w cztery sztuki broni napastnik otworzył ogień do uczest‑
ników ceremonii nadania imienia dziecku. Sprawca strzelaniny miał podczas ataku
wykrzykiwać antysemickie hasła. W wyniku działań policji sprawca został ranny
i trafił do szpitala. Ostateczny bilans wyniósł 11 osób zabitych, sześć rannych,
w tym czterech policjantów. Synagoga „Drzewo Życia” znajduje się w dzielnicy
Squirrel Hill, która jest centrum społeczności żydowskiej w Pittsburghu23.
Sprawcą tragedii okazał się 46-letni Robert Bowers.

21
Lahaur  – największe miasto Pendżabu, liczące 11 milionów mieszkańców, położone we wschodnim
Pakistanie, w pobliżu granicy z Indiami.
22
https://wiadomosci.wp.pl/zamachy-w-londynie-6078970963932289g/11 [dostęp: 1.11.2018].
23
https://naszdziennik.pl/swiat/202561,zamach-w-pittsburghu.html [dostęp: 1.11.2018].

135
Studia Administracji i Bezpieczeństwa nr 7/2019

Fot. 6. Sprawca masakry w Pittsburghu

Źródło: https://pittsburgh.cbslocal.com/ [dostęp: 2.11.2018].

Bowers nie był znany organom ścigania aż do soboty rano, kiedy rze‑
komo wszedł do synagogi i zastrzelił 11 niewinnych ludzi. Robert D. Bowers był
znany swoim sąsiadom jako niewykwalifikowany człowiek, który niewiele mówił
o wszystkim, w tym o widocznej nienawiści do Żydów.
„Szkoda, że nie wiedziałem, co się dzieje w jego głowie[…] Szkoda,
że nie było jakiegoś znaku ostrzegawczego”24 – powiedział gazecie „Post-Gazette”
sąsiad – Chris Hall.
Choć Bowers ukrywał przed sąsiadami swoją antysemicką wściekłość,
był aktywnym członkiem Gab25 – strony mediów społecznościowych, która stała
się popularna wśród białych nacjonalistów. Jego posty napomykały o masakrze,
która miała nadejść. Zamieszczał antysemickie i antyimigranckie komentarze.
Jego ostatni wpis głosi, że hebrajskie Stowarzyszenie Pomocy Imigrantom „lubi
ściągać (do USA) najeźdźców, którzy zabijają naszych ludzi. Nie mogę siedzieć
i patrzeć, jak zarzynani są moi ludzie. P... ich optykę. Wchodzę”26.

2. Kto dokonuje zamachów?

Jak wynika z doniesień raportu TE-SAT, tylko w 2013 roku w Europie było 156 zama‑
chów. Słyszeliśmy jedynie o 2, których podłożem była religia. Rok wcześniej – na 219
zamachów, 6 religijnych i ani jeden na 174 w 2011. Daje nam to średnią poniżej 2%.
24
https://www.nytimes.com/2018/10/28/us/pittsburgh-shooting-robert-bowers.html [dostęp: 2.11.2018].
25
Gab – to anglojęzyczna witryna społecznościowa znana ze swojej skrajnie prawicowej bazy użytkowników.
26
http://nymag.com/intelligencer [dostęp: 2.11.2018].

136
 Rafał Taras, Kto dokonuje zamachów?...

W 2014 roku samych zamachów było 226, w 2015 – 193, w 2016 – 142,
a w 2017 – 205. Zmniejszyło się użycie materiałów wybuchowych z 40% do 30%.
Broni palnej używano w 41% wszystkich ataków, to niewielki wzrost w porów‑
naniu do 2016 r. (38%), której duże ilości są dostępne na rynkach Bałkanów
Zachodnich i Ukrainy w związku z trwającymi konfliktami. Z zestawienia Euro‑
pejskiego Urzędu Policji wynika, że 99 zamachów dopuścili się różnego rodzaju
separatyści, 27 – organizacje skrajnie lewicowe, 1 – skrajna prawica, w dwóch
przypadkach – nieustaleni sprawcy. Trzynastu zaś zamachów dopuścili się
dżihadyści. W ciągu ostatnich pięciu lat, ze wszystkich ataków terrorystycznych
w Europie tylko 2% dokonali muzułmanie, natomiast gros zamachów przeprowa‑
dzili biali katolicy. Nowa IRA27 (CIRA i RIRA) i ich afilianci w Irlandii Północnej,
baskijska ETA28, korsykańska FLNC29 czy bretońska ARB30.
Anarchiści i organizacje, które czasem same nie wiedzą, czego chcą, ale
działają antysystemowo, a nie antyreligijnie (Grecja, Włochy, Hiszpania, Turcja).
„Ale nikt nie prześladuje muzułmanów tak, jak chrześcijan”. „Bo w Londynie
Arabowie zadźgali chrześcijanina, bo atakują kościoły, bo to, bo tamto…”31.
Zagrożenie terroryzmem dżihadystów znacznie wzrosło od 2006 roku,
osiągając punkt kulminacyjny w przypadku ataków na dużą skalę, takich jak te
w Paryżu w 2015 roku oraz w Brukseli, Nicei i Berlinie w 2016 roku. Ataki zostały
popełnione przez prawicowych ekstremistów. To samo dotyczy aktów jednorazo‑
wych terroryzmu, podczas gdy lewicowy terroryzm ekstremistyczny wydaje się
być stały w niektórych Państwach Członkowskich.
W 2013 roku w Wielkiej Brytanii (West Midlands) prawicowi naro‑
dowcy podłożyli trzy bomby pod meczety i zadźgali starszego muzułmanina.
We Francji aresztowano dwóch niezależnie działających sprawców na usiłowaniu
przeprowadzenia zamachów w meczetach (2013). Rok wcześniej wybuchł meczet
w Bordeaux. W Czechach i Niemczech aresztowano za ataki na Romów i Tur‑
ków. No i nie zapominajmy o Andersie Breiviku32, który wystrzelał w Norwegii
27
IRA, Irlandzka Armia Republikańska – tajna irlandzka organizacja wojskowa.
28
ETA (Baskonia i Wolność) – separatystyczna organizacja terrorystyczna hiszpańskich Basków (W kwiet‑
niu 2018 roku grupa przeprosiła ofiary jej zamachów, które nie miały bezpośredniego udziału w konflik‑
cie. Następnie maju 2018 roku oficjalnie ogłosiła samorozwiązanie wszystkich struktur i zakończenie
działalności politycznej)
29
FLNC, Front Narodowego Wyzwolenia Korsyki – separatystyczna organizacja terrorystyczna z Korsyki.
30
ARB, Rewolucyjna Armia Bretońska – bretońska organizacja terrorystyczna.
31
https://tomekmichniewicz.pl/wszyscy-muzulmanie-to-terrorysci/ [dostęp: 2.11.2018].
32
Anders Behring Breivik, od 2017 Fjotolf Hansen (ur. 13 lutego 1979 w Oslo) – norweski skrajnie prawi‑
cowy terrorysta, który 22 lipca 2011 dokonał dwóch zamachów terrorystycznych: na siedzibę premiera
Norwegii, w którym zginęło 8 osób, i na uczestników obozu młodzieżówki norweskiej Partii Pracy,
w którym zginęło 69 osób, a 33 osoby zostały ranne. Został skazany na 21 lat więzienia, z możliwością
nieograniczonego przedłużenia wyroku, jeśli nadal będzie uznawany za zagrożenie dla społeczeństwa.

137
Studia Administracji i Bezpieczeństwa nr 7/2019

77 osób w imię „chrześcijańskiej Europy” i przeciw „islamizacji jego kraju”.

W USA aż 94% zamachów terrorystycznych dokonują nie-muzułmanie. Wyżej
w tym rankingu są nawet Żydzi i Latynosi33. Możemy też porównać liczbę ofiar,
a nie liczbę zamachów. Aż 82% ofiar terroryzmu na całym świecie zginęło tylko
w pięciu krajach: Iraku, Afganistanie, Syrii, Nigerii i Pakistanie. Trzy z nich to
kraje ogarnięte wojną (albo i trzy i pół, bo pogranicze pakistańsko-afgańskie to
teren wojny, mimo że po stronie niby niezaangażowanego kraju). W znakomitej
większości krajów muzułmańskich nie ma żadnych ofiar terroryzmu. Jeśli atak
przeprowadzi muzułmanin, to bez względu na jego motywację, mówi się o muzuł-
mańskim fundamentaliście (nawet, jeśli działał z powodów politycznych albo był
wariatem). Jeśli natomiast bombę podkłada katolik, okazuje się, że wiara nie ma
znaczenia, a ważne stają się powody działania. To stosowanie podwójnych stan‑
dardów i albo wszystkich określamy kolorem skóry i wyznaniem, albo nikogo34.

Podsumowanie

Trudno jednoznacznie wskazać, jak ostatecznie wygląda terrorysta. Prawdopo‑

dobnie każdemu z nas zdarzyło się kiedyś przyglądać osobie, która dziwnie się
zachowywała, myśląc, że być może jest ona przestępcą. Niejednokrotnie później
widzieliśmy tę osobę w lokalnych mediach, bo okazała się na przykład włamywa‑
czem albo złodziejem, którego szukają służby odpowiedzialne za bezpieczeństwo.
Minister Spraw Zagranicznych Federacji Rosyjskiej Sergiej Ławrow35
powiedział kiedyś:

„Jeśli ktoś wygląda jak terrorysta, jeśli postępuje jak terrorysta, jeśli
chodzi jak terrorysta, jeśli walczy jak terrorysta, to jest terrorystą”36.

Świadomość społeczeństwa w zakresie współczesnych zagrożeń oraz sposo‑

bów zachowania wobec nich stanowi pierwszorzędną rolę dla skuteczności działania
systemu bezpieczeństwa publicznego. Każdy obywatel danego kraju powinien mieć
świadomość współodpowiedzialności za bezpieczeństwo własnego otoczenia. Istot‑
nym elementem współżycia w społeczeństwie jest obserwacja własnego, najbliższego
otoczenia. Każda zmiana jego naturalnego stanu powinna być odnotowana.
33
FBI i Princeton University.
34
http://tomekmichniewicz.pl/wszyscy-muzulmanie-to-terrorysci/ [dostęp: 2.11.2018].
35
Siergiej Wiktorowicz Ławrow, (ur. 21 marca 1950 w Moskwie) – rosyjski dyplomata, od 9 marca 2004
r. Minister Spraw Zagranicznych Federacji Rosyjskiej.
36
https://edition.cnn.com/2015/10/01/middleeast/russia-syria/index.html [dostęp: 2.11.2018].

138
 Rafał Taras, Kto dokonuje zamachów?...

Bibliografia
Materiały źródłowe:
1. www.europol.europa.eu.
2. European Union Report 2018 „Terrorism Situation and Trend”, ISBN 978-92-95200-91-3,
www.europol.europa.eu.
3. http://wroclaw.wyborcza.pl/wroclaw/56,35771,20154500, nagdrody-za-wskazanie-terorrystow.
4. https://www.rp.pl/Rzecz-o-historii/304069950-Jak-AK-przeprowadzila-zamach-w-Berlinie.html.
5. http://www.radioram.pl/articles/view/27184/Wybuch-na-Dworcu-Glownym-KOMIKS.
6. http://wyborcza.pl/alehistoria/51,121681,20147016.html?i=0.
7. https://natemat.pl/.
8. https://www.tvn24.pl/.
9. http://dziennikzwiazkowy.com/ameryka/.
10. https://gp24.pl/w-1942-roku-na-pomorzu-mogl-zginac-hitler-przeczytaj-o-spektakularnej-
akcji-kaszubskich-partyzantow/ar/4417545.
11. Kujawsko-Pomorska Biblioteka Cyfrowa, Akta osobowe str. 6, http://kpbc.umk.pl/dlibra/.
12. https://www.bryk.pl/wypracowania/historia/xx-wiek-ii-wojna-swiatowa/13759-polityka-
niemiecka-na-okupowanych-ziemiach-polskich-w-latach-1939-1945.html.
13. https://alchetron.com/Jamal-Zougam; https://www.elmundo.es/elmundo.
14. http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk/5032756.stm.
15. https://pittsburgh.cbslocal.com/.
16. https://wiadomosci.wp.pl/zamachy-w-londynie-6078970963932289g/11.
17. https://naszdziennik.pl/swiat/202561,zamach-w-pittsburghu.html.
18. http://nymag.com/intelligencer.
19. http://tomekmichniewicz.pl/wszyscy-muzulmanie-to-terrorysci/.
20. U.S. Department of Justice Federal Bureau of Investigation, Serial Murder. Pathways
for investigations., https://www.fbi.gov/stats-services/publications/serial-murder.

Who makes the attacks? How the image of the terrorist changed
at the turn of the 20th and 21st centuries

Abstract
This article aims to explore the external characteristics of terrorists. We will try to look
and bring the image of the terrorist over the years. The terrorist’s image was depicted on the
example of the Zagra-Lin guerrilla cell in Berlin and Breslau (today Wrocław), as well as incidents
from Madrid and London in 2004-2005, and October 27, 2018 in Pittsburgh (USA). The article
discusses the importance of social awareness of contemporary threats, also proves that every citizen
of a given country should be aware of their joint responsibility for the safety of their surroundings
and that any change in its natural state should be recorded.

Keywords: security, terror, terrorist, assassination

139