ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ

Ιστορική Αναδρομή
Η ανάλυση της ιστορικής εξέλιξης του μεταναστευτικού φαινομένου και των αντίστοιχων ροών διεθνώς,
δείχνει ότι είναι ένα φαινόμενο που αλληλεπιδρά με όλες τις πτυχές της πορείας της ανθρωπότητας, ενώ
ταυτόχρονα δείχνει διαχρονικότητα και δυναμική ανάλογη με αυτή της συγκεκριμένης ιστορικής και
κοινωνικές συνθήκες, μέσα στις οποίες εμφανίζεται.

Στην αρχαιότητα
Ομηρική Εποχή: Ο Α΄ Ελληνικός Αποικισμός αναφέρεται στο αποτέλεσμα των πληθυσμιακών
μεταναστεύσεων και των ανακατατάξεων που συνέβησαν στον Ελλαδικό χώρο από τα μέσα του 11ου έως τα
τέλη του 9ου αιώνα π.Χ. Οι μετακινήσεις αυτές οδήγησαν στον αποικισμό των νησιών του Αιγαίου, της
Κύπρου, της Κρήτης, των Επτανήσων, των Δωδεκανήσων και της δυτικής ακτής της Μικράς Ασίας από
ελληνικά φύλα της ηπειρωτικής Ελλάδας και την ίδρυση νέων πόλεων που αποτέλεσαν τα μετέπειτα χρόνια
σημαντικά κέντρα του ελληνικού πολιτισμού. Ο αποικισμός πραγματοποιήθηκε σε διαδοχικά κύματα και
κατά φυλετικές ομάδες και διακρίνεται σε Αιολικό, Ιωνικό, Δωρικό και Αχαϊκό (Αρκαδικό) αποικισμό.
Αρχαϊκή Εποχή: Ο Β΄ Ελληνικός αποικισμός ονομάστηκε η οργανωμένη αποικιακή εξάπλωση των αρχαίων
Ελλήνων στον χώρο της Μεσογείου και του Εύξεινου Πόντου, κατά την περίοδο του 8ου, του 7ου και του
6ου αιώνα π.Χ. Ο αποικισμός αυτός διέφερε από τον πρώτο αποικισμό γιατί αποτέλεσε οργανωμένη
επιχείρηση από τη μητρόπολη σε αντίθεση με την απλή μετακίνηση φυλών που συντελέστηκε κατά τον
πρώτο αποικισμό. Πολλές αποικίες που ιδρύθηκαν αυτή την περίοδο εξελίχθηκαν σε πόλεις ισχυρές και
έγιναν ανεξάρτητες από τη μητρόπολη.

Στη σύγχρονη εποχή

1750-1914
Η δημογραφική επανάσταση του 18ου και 19ου αιώνα, σε συνδυασμό με την Γαλλική επανάσταση το 1789
και την βιομηχανική επανάσταση, που έλαβε χώρα κατά το τέλος του 19ου αιώνα, οδήγησαν σε ευρείες
μετακινήσεις πληθυσμών, ως αποτέλεσμα της εξάπλωσης της φτώχειας, αλλά και του κοινωνικού
αναβρασμού. Αν και μεταξύ του 1850 και 1914 η κυκλική μετανάστευση ήταν ακόμη το κύριο υπόδειγμα
μετακίνησης προσώπων, η αλυσιδωτή μετανάστευση, καθώς και εκείνη που αποσκοπούσε στην αναζήτηση
σταθερής εργασιακής εξέλιξης, άρχισε να γίνεται ολοένα σημαντικότερη.
1914-1945
Η έναρξη του 20ου αιώνα σημαδεύεται από σημαντικότατες και ραγδαίες πολιτικές, κοινωνικές, οικονομικές
και γεωγραφικές εξελίξεις. Οι διεθνείς συγκρούσεις (κυρίως με τους δύο Παγκόσμιους Πολέμους) και οι
οικονομικές κρίσεις (με χαρακτηριστικό παράδειγμα την κατάρρευση της αμερικανικής οικονομίας το 1929)
οδήγησαν σε εσωστρέφεια τα εθνικά κράτη, η οποία εκδηλώθηκε με την αυξανόμενη ανάγκη εθνικής
ενότητας και την καταπίεση των μειονοτήτων. Παράλληλα, διευρύνθηκε η ψαλίδα μεταξύ των, αριθμητικά
περιορισμένων, πλούσιων και τεχνολογικά ανεπτυγμένων χωρών και του υπόλοιπου κόσμου. Με
αποτέλεσμα των παραπάνω, κυρίως μετά τον Α' Παγκόσμιο πόλεμο, άλλαξε μορφή το μεταναστευτικό
τοπίο, φέρνοντας στο προσκήνιο ένα νέο είδος ακούσιων μεταναστών, τους πρόσφυγες, οι οποίοι
μετακινούνταν σε κύματα από τόπο σε τόπο, αναζητώντας προστασία. Η μεταναστευτική αυτή πίεση, σε
συνδυασμό με τον κίνδυνο μαζικών εισροών προσώπων εκδιωγμένων από τα κομμουνιστικά ή τα
εθνικιστικά κράτη, οδήγησαν σε αυστηρές πολιτικές, τόσο στον ευρωπαϊκό χώρο, όσο και στις ΗΠΑ. Η
είσοδος μεταναστών στις πλούσιες χώρες απαιτούσε πλέον άδεια εργασίας και μόνο μικρός αριθμός
προσφύγων γινόταν δεκτός. O ευρωπαϊκός κόσμος καλούνταν να αντιμετωπίσει τις συνέπειες του Α'
Παγκοσμίου πολέμου σε όλα τα επίπεδα, ενώ από τα μέσα της δεκαετίας του '30 ο φασισμός τρομοκρατούσε
την Ευρώπη. Μειονότητες εκδιώκονταν ή αφανίζονταν με βίαιο τρόπο, κυρίως από τα φασιστικά καθεστώτα
της Γερμανίας και της Ιταλίας, με αποτέλεσμα να διογκωθεί το κύμα των προσφύγων κυρίως, στην Ευρώπη
και την Αμερική. Σχεδόν ταυτόχρονα εκδηλώθηκε και η Ρωσική επανάσταση στην Ανατολική Ευρώπη.Ο Β'
Παγκόσμιος Πόλεμος ενέτεινε το φαινόμενο των εκτοπισμένων προσώπων που έπρεπε να βρουν νέα
πατρίδα, ενώ παράλληλα οδήγησε στην πολιτική διχοτόμηση της Ευρώπης σε Ανατολή και Δύση, όπου τα
κομμουνιστικά καθεστώτα της Ανατολής έκλεισαν τα σύνορά τους προς τη Δύση, με αποτέλεσμα την
εμφάνιση πολιτικών προσφύγων που προσπαθούσαν με κάθε πρόσφορο μέσο να αποφύγουν την δίωξη ή
ακόμη και τον εγκλεισμό σε φυλακές ή στρατόπεδα συγκέντρωσης.
1945 έως σήμερα
Από την αρχή ακόμη, του 20ου αιώνα, ξεκίνησε η πορεία προς την ανεξαρτητοποίηση των αποικιών της
Αγγλίας, Γαλλίας, Ολλανδίας, Πορτογαλίας, Γερμανίας, Ιταλίας και Βελγίου (1922-1975), που κατέληγε, σε
πολλές περιπτώσεις και σε πολεμικές συγκρούσεις, με αίτημα την πολιτική αυτοδιάθεση των αποικιών.
Ακόμη, παράγοντας που επηρέασε τη μορφή του μεταναστευτικού φαινομένου, μετά τον Β' Παγκόσμιο
Πόλεμο, ήταν η έντονη αστικοποίηση, που σήμανε τον δραστικό περιορισμό της, σε περιορισμένη
γεωγραφική έκταση, αγροτικής μετανάστευσης. Η πετρελαϊκή κρίση του 1973 επηρέασε σε μεγάλο βαθμό
τη μετανάστευση, υπό την έννοια ότι σημαντικός αριθμός ανειδίκευτων εργατών μετατράπηκε σε άνεργο
πληθυσμό, με αποτέλεσμα την υπέρογκη αύξηση του κόστους του κράτους πρόνοιας στις ανεπτυγμένες
χώρες και τον επακόλουθο περιορισμό υποδοχής μεταναστών. Εν τέλει μετά την κατάρρευση των
κομμουνιστικών κρατών στην Ανατολική Ευρώπη, δημιουργήθηκαν μια σειρά τοπικών συρράξεων, με
σκοπό την ανεξαρτητοποίηση περιοχών και τη δημιουργία αυτόνομων κρατών διαφόρων εθνικοτήτων, με
άμεσο αποτέλεσμα τη δραματική, ραγδαία αύξηση των πολιτικών προσφύγων προς τη Δυτική Ευρώπη και
την Αμερική.

Μετανάστευση στην Ελλάδα

Έλληνες μετανάστες:
Ήδη στην αρχαιότητα, στην ομηρική εποχή παρατηρήθηκε η πρώτη μετακίνηση τόπων των φυλών που στη
συνέχεια ονομάστηκε ως Α΄ Ελληνικός Αποικισμός. Ως πρώτος ελληνικός αποικισμός αναφέρεται το
αποτέλεσμα των πληθυσμιακών μεταναστεύσεων και των ανακατατάξεων που συνέβησαν στον Ελλαδικό
χώρο από τα μέσα του 11ου έως τα τέλη του 9ου αιώνα π.Χ. Οι μετακινήσεις αυτές οδήγησαν στον
αποικισμό των νησιών του Αιγαίου, της Κύπρου, της Κρήτης, των Επτανήσων, των Δωδεκανήσων και της
δυτικής ακτής της Μικράς Ασίας από ελληνικά φύλα της ηπειρωτικής Ελλάδας και την ίδρυση νέων πόλεων
που αποτέλεσαν τα μετέπειτα χρόνια σημαντικά κέντρα του ελληνικού πολιτισμού. Ο αποικισμός
πραγματοποιήθηκε σε διαδοχικά κύματα και κατά φυλετικές ομάδες και διακρίνεται σε Αιολικό, Ιωνικό,
Δωρικό και Αχαϊκό (Αρκαδικό) αποικισμό. Στη συνέχεια, στην αρχαϊκή εποχή έγινε ο Β΄ Ελληνικός
Αποκισμός. Δεύτερος ελληνικός αποικισμός ονομάστηκε η οργανωμένη αποικιακή εξάπλωση των αρχαίων
Ελλήνων στον χώρο της Μεσογείου και του Εύξεινου Πόντου, κατά την περίοδο του 8ου, του 7ου και του
6ου αιώνα π.Χ. Ο αποικισμός αυτός διέφερε από τον πρώτο αποικισμό γιατί αποτέλεσε οργανωμένη
επιχείρηση από τη μητρόπολη σε αντίθεση με την απλή μετακίνηση φυλών που συντελέστηκε κατά τον
πρώτο αποικισμό. Πολλές αποικίες που ιδρύθηκαν αυτή την περίοδο εξελίχθηκαν σε πόλεις ισχυρές και
έγιναν ανεξάρτητες από τη μητρόπολη.
Στην σύγχρονη εποχή, μετά την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους το 1830 η μετανάστευση των Ελλήνων
είχε ως προορισμό από το 1830-1900 τα ανατολικόευρωπαϊκά κράτη και την Αίγυπτο. Το 1900 έως το 1920
κύριος προορισμός ήταν οι Η.Π.Α. Η μετανάστευση αυτή ήταν μόνιμη και συνεχίστηκε το 1950 φτάνοντας
το 1965 στο ανώτερο σημείο της.
Το πρόβλημα της δημογραφικής αιμορραγίας δεν ήταν καινούργιο για την ελληνική κοινωνία. Από τους
ιστορικούς χρόνους οι πενιχροί πόροι και η πολυτάραχη διαδρομή της Ελλάδας οδήγησαν συχνά τους
κατοίκους της στην αναζήτηση μίας καλύτερης μοίρας έξω από τα σύνορα της χώρας. Στην περίπτωση αυτή,
όμως, το φαινόμενο πήρε διαστάσεις που ξεπέρασαν κάθε προηγούμενο. Στο αποκορύφωμα της εξόδου, το
1965, περίπου 117.000 Έλληνες αναχώρησαν προς διάφορες ευρωπαϊκές ή υπερπόντιες χώρες, ενώ το
μέγιστο ετήσιο ύψος της μετανάστευσης για την προπολεμική περίοδο, που σημειώθηκε το 1914, ήταν
37.000 άτομα. Συνολικά, στο διάστημα 1960-1969 εγκατέλειψαν τη χώρα περισσότεροι από 500.000
άνθρωποι, δηλαδή κάτι παραπάνω από το 1/3 του συνόλου των μεταναστών κατά την 30ετία 1946-1977.
Μάλιστα, στην τριετία 1963-1965, οι ραγδαίοι ρυθμοί της "εξόδου" υπερκέρασαν τη φυσική αύξηση του
ελληνικού πληθυσμού.
Γιατί μεταναστεύουν οι Έλληνες;
Αναξιοκρατία, διαφθορά και οικονομική κρίση εκδιώχνουν τους Έλληνες από τη χώρα. Νέοι με λαμπρές
σπουδές, αλλά πλέον ολοένα και περισσότεροι 40άρηδες, όπως και παντρεμένοι με παιδιά βλέπουν τη
μετανάστευση ως μονόδρομο επιβίωσης.
Μετανάστες στην Ελλάδα:
Το μεταναστευτικό ζήτημα στην Ελλάδα αναφέρεται στη συστηματική παράνομη/παράτυπη[α] είσοδο
μεγάλου αριθμού μεταναστών στην Ελλάδα κατά σε κύριες περιόδους 1990 - 2011 και 2015 μέχρι και
σήμερα.
Η πτώση των σοσιαλιστικών καθεστώτων στην Ανατολική Ευρώπη το 1989, δημιούργησε το πρώτο κύμα
οικονομικής μετανάστευσης με προορισμό την Ελλάδα (με μετανάστες κυρίως από την Αλβανία, Βουλγαρία
και Ρουμανία) διαμέσου των βόρειων συνόρων και στη συνέχεια προστέθηκαν μετανάστες από χώρες της
Αφρικής και της Ασίας. Κατά τη δεκαετία 2000 - 2010, η Ελλάδα έγινε πόλος έλξης εκατοντάδων χιλιάδων
μεταναστών όχι μόνο από τις πρώην σοσιαλιστικές χώρες, αλλά από ολόκληρο τον κόσμο, με αποτέλεσμα το
7% του πληθυσμού της χώρας να αποτελείται από μετανάστες από χώρες εκτός Ε.Ε (Ευρωπαϊκής Ένωσης).
Η συσσώρευση μεγάλου πλήθους μεταναστών ήταν πρωτόγνωρη για τον γηγενή ελληνικό πληθυσμό και
αναπόφευκτα δημιούργησε μείζον πολιτικό ζήτημα με τελείως διαφορετικές προσεγγίσεις και προτάσεις
επίλυσης από τα ελληνικά πολιτικά κόμματα. Επίσης, η Ελλάδα έχει χαρακτηριστεί ως κύρια είσοδος
μετανάστευσης στην Ευρώπη για την περίοδο το διάστημα 2005 - 2010 (συγκεκριμένα χαρακτηρίστηκε ως
«η πύλη της Ευρώπης για την παράνομη μετανάστευση». Σε άλλες χώρες, όπως η Ισπανία και η Ιταλία,
επιχειρείται περιορισμός της μετανάστευσης μέσω συμφωνιών με τις γειτονικές χώρες που δεν ανήκουν
στην Ε.Ε. αλλά στην Ελλάδα η παράνομη μετανάστευση παραμένει μείζον ζήτημα. Η ελληνική κρίση
χρέους 2010-2012 δεν έχει μειώσει τον αριθμό των μεταναστών που έρχονται στην Ελλάδα, η οποία
αποτελεί το κύριο δρόμο εισόδου στην Ευρώπη. Το 2010, σύμφωνα με τη Frontex, 9 στους 10 μετανάστες
που εισήλθαν παράνομα στην Ευρώπη, εισήλθαν μέσω της Ελλάδας. Πολλοί μετανάστες που εισέρχονται
στην Ελλάδα, ξαναφεύγουν μετά από κάποιο χρονικό διάστημα. Ωστόσο, οι πολιτικές εξελίξεις στη Λιβύη
και την Τυνησία το 2011 (Αραβική Άνοιξη), επανέφεραν τη μετανάστευση προς την Ευρώπη μέσω της
Ιταλίας (κυρίως μέσω της νήσου Λαμπεντούζα), καθιστώντας αυτή τη χώρα μία από τις κύριες πύλες
εισόδου μεταναστών στην Ευρώπη. Το 2011 αυξήθηκε περαιτέρω η μετανάστευση. Σύμφωνα με τη Frontex,
τους πρώτους 9 μήνες του 2011 πέρασαν τα ελληνικά σύνορα 112.844 μετανάστες έναντι 76.697 την
αντίστοιχη περίοδο του 2010. Το 2016 ιδρύθηκε το Υπουργείο Μεταναστευτικής Πολιτικής ενώ το 2019
καταργήθηκε. Τον Ιανουάριο του 2020 επανασυστάθηκε ως Υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου. Από
τον Μάρτιο του 2020 λειτουργούν στη χώρα δύο Κλειστά Κέντρα Φιλοξενίας Προσφύγων και Μεταναστών,
στο Κλειδί Σερρών και στη Μαλακάσα Αττικής.