ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟY 1821 ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΑΝΑΔYΣΗΣ ΤΩΝ ΕΘΝΙΚΩΝ ΙΔΕΩΝ ΚΑΙ ΤΟY
ΦΙΛΕΛΕYΘΕΡΙΣΜΟY ΣΤΗΝ ΕYΡΩΠΗ

Ο ελληνισμός από τα μέσα του 18ου αι. έως τις αρχές του 19ου αι.

Στο κεφάλαιο αυτό θα δούμε:

1. Την κοινωνική κι οικονομική κατάσταση στον ελλαδικό χώρο κατά τις αρχές του 19ου αιώνα

2. Τα κινήματα εναντίον της οθωμανικής κυριαρχίας

Η3.κοινωνική
Τον Νεοελληνικό Διαφωτισμό,
κι οικονομική τουςστον
κατάσταση κύριους εκπρόσωπους
ελλαδικό χώρο κατάτου
τις και τις του
αρχές αντιδράσεις
19ου των
συντηρητικών κύκλων της εποχής.
αιώνα

Χάρτης της περιόδου: εντοπίστε τη θέση της πατρίδας μας. Πού ανήκει;

Α. Τι συμβαίνει στην Ευρώπη:

Είδαμε ότι ο 18ος και ο 19ος αιώνας για την Ευρώπη ήταν περίοδος σημαντικών
εξελίξεων τόσο στον κοινωνικό όσο και στον οικονομικό τομέα. Αρχικά η εξέλιξη της
επιστήμης έβαλε τις χώρες της Ευρώπης σε μια τροχιά προόδου (γεωργική
επανάσταση, βιομηχανική επανάσταση). Η οικονομία καλυτέρευσε και η εισαγωγή
των μηχανημάτων στην εργασία άλλαξαν τις συνήθεις και τις ζωές των ανθρώπων
της εποχής εκείνης.

Παράλληλα, η πίστη στη λογική και στη μάθηση οδήγησαν στη δημιουργία του
κινήματος του Διαφωτισμού. Οι άνθρωποι άρχισαν να αντιλαμβάνονται ότι έχουν

Κλεονίκη Μπούκουρα, Φιλόλογος σελ. 1

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟY 1821 ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΑΝΑΔYΣΗΣ ΤΩΝ ΕΘΝΙΚΩΝ ΙΔΕΩΝ ΚΑΙ ΤΟY
ΦΙΛΕΛΕYΘΕΡΙΣΜΟY ΣΤΗΝ ΕYΡΩΠΗ

δικαιώματα που κανείς δεν μπορεί να τους αφαιρέσει. Η ζωή, η ελευθερία, η ευτυχία
ήταν κάποια από αυτά. Ο Διαφωτισμός, που ξεκίνησε από την Αγγλία οδήγησε στη
Γαλλική επανάσταση και αργότερα στην ελληνική επανάσταση.

Β. Τι συμβαίνει όμως αυτά τα χρόνια στη κοινωνία και την

οικονομία του υπόδουλου έθνους μας;

Βρισκόμαστε ακριβώς πριν από την έναρξη της ελληνικής επανάστασης. Η Ελλάδα
δεν είναι μια ανεξάρτητη και αυτόνομη χώρα. Αντιθέτως, ανήκει στην Οθωμανική
Αυτοκρατορία.
Οι Έλληνες κυριαρχούν και ελέγχουν ένα σημαντικό μέρος του εμπορίου. Μάλιστα,
η ελληνική έγινε η γλώσσα του εμπορίου και Έλληνας σήμαινε την εποχή εκείνη
έμπορος! Επίσης, ελληνικές πόλεις γίνονται σημαντικά εμπορικά κέντρα,

Ιωάννινα

Χίος

Σμύρνη

Κλεονίκη Μπούκουρα, Φιλόλογος σελ. 1

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟY 1821 ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΑΝΑΔYΣΗΣ ΤΩΝ ΕΘΝΙΚΩΝ ΙΔΕΩΝ ΚΑΙ ΤΟY
ΦΙΛΕΛΕYΘΕΡΙΣΜΟY ΣΤΗΝ ΕYΡΩΠΗ

ενώ ενισχύονται και οι ελληνικές παροικίες. Παροικία σημαίνει μια κοινότητα

ανθρώπων που ανήκουν στο ίδιο έθνος (ομοεθνών) και κατοικεί σε κάποια πόλη
ξένης χώρας. Οι κυριότερες βρίσκονταν στη Βιέννη, στη Βενετία, στην Οδησσό,
στην Τεργέστη, στο Λιβόρνο και στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου.

Β. Για ποιους λόγους οι Έλληνες διακρίθηκαν στο εμπόριο;

Οι Έλληνες διακρίθηκαν στο εμπόριο εξαιτίας μιας συνθήκης μεταξύ Ρώσων και
Τούρκων που ονομάστηκε Συνθήκη Κιουτσούκ Καϊναρτζή. Η συνθήκη αυτή επέτρεπε
την ελεύθερη μετακίνηση των πλοίων στα Στενά του Βοσπόρου, αρκεί να είχαν
ρωσική σημαία. Αυτό το δικαίωμα δεν ίσχυε για τα αγγλικά και τα γαλλικά πλοία . Έτσι
οι Έλληνες έμποροι δεν είχαν μεγάλο ανταγωνισμό και μπόρεσαν να κυριαρχήσουν
στο εμπόριο!

1. Οι Έλληνες κυριαρχούν στο εμπόριο της Βαλκανικής

Για έναν ολόκληρο αιώνα μετά το 1750, τα ελληνικά ήταν η γλώσσα του εμπορίου
στα Βαλκάνια και οι βαλκάνιοι έμποροι, ανεξάρτητα από την εθνική τους προέλευση,
μιλούσαν γενικά ελληνικά […]. «Έλληνας» πρώτα απ’ όλα σήμαινε πλανόδιος
πωλητής ή έμπορος και μ’ αυτή την έννοια ακόμα και ένας Εβραίος μπορούσε να
είναι «Έλληνας».

T. Stoianovich, «Ο κατακτητής ορθόδοξος βαλκάνιος έμπορος», Σπ. Ασδραχάς (επιμ.), Η οικονομική δομή των
βαλκανικών χωρών, Μέλισσα, Αθήνα 1979, σ. 318 .

Γ. Τι συμβαίνει στην ελληνική κοινωνία την εποχή αυτή;

Μέσα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία υπήρχαν διάφορες κοινότητες ανθρώπων

Οι Φαναριώτες
· Ήταν Έλληνες από αρχοντικές οικογένειες που κατοικούσαν στο Φανάρι.
· Ήταν μορφωμένοι και καταλάμβαναν υψηλές θέσεις στην οθωμανική
διοίκηση.
· Τον 18ο αι. διορίζονταν ηγεμόνες στις αυτόνομες παραδουνάβιες ηγεμονίες.

Οι προεστοί
· Διοικούσαν τις ελληνορθόδοξες κοινότητες και συγκέντρωναν τους φόρους.
· Είχαν μεγάλη πολιτική επιρροή στους τοπικούς Τούρκους αξιωματούχους.

Κλεονίκη Μπούκουρα, Φιλόλογος σελ. 1

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟY 1821 ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΑΝΑΔYΣΗΣ ΤΩΝ ΕΘΝΙΚΩΝ ΙΔΕΩΝ ΚΑΙ ΤΟY
ΦΙΛΕΛΕYΘΕΡΙΣΜΟY ΣΤΗΝ ΕYΡΩΠΗ

Οι έμποροι και οι καραβοκύρηδες

· Βελτίωναν την οικονομική τους κατάσταση.
· Ενδιαφέρονταν για τη διάδοση των νεωτερικών ιδεών.

Οι κλέφτες
· Ήταν αγρότες που κατέφευγαν στα βουνά.
· Υμνήθηκαν στα δημοτικά τραγούδια ως πρότυπα γενναιότητας
Οι αρματολοί
· Ήταν ένοπλα σώματα οργανωμένα από την οθωμανική διοίκηση για την
τήρηση της τάξης.

Οι αγρότες
· Αποτελούσαν την πλειονότητα του πληθυσμού.
· Καλλιεργούσαν κτήματα που ανήκαν σε Τούρκους.
· Η ζωή τους ήταν πολύ δύσκολη.

Οι απασχολούμενοι στο εμπόριο και τη ναυτιλία

Ενισχύονταν διαρκώς με τη συνεχή ανάπτυξη της ναυτιλίας και του εμπορίου.

Όλοι αυτοί θα πρωταγωνιστήσουν στην ελληνική επανάσταση.

Δ. Ο Νεοελληνικός Διαφωτισμός

Ανάμεσα στους Έλληνες, λοιπόν, καλλιεργήθηκε η αντίληψη ότι τον

κόσμο μπορεί να τον αλλάξει μόνο η λογική και την ελευθερία του έθνους μπορεί να
φέρει μόνο η γνώση. Όλες αυτές οι ομάδες ανθρώπων που αναφέραμε γνώρισαν τις
ιδέες του Διαφωτισμού και τις διέδωσαν και στους υπόλοιπους Έλληνες. Έτσι, στα
μισά του 18ου αιώνα δημιουργήθηκε ο Ελληνικός Διαφωτισμός. Ανάμεσα στα μέλη
του Διαφωτισμού ξεχώρισαν δύο φωτισμένοι άνθρωποι: Ο Ρήγας Βελεστινλής και ο
Αδαμάντιος Κοραής.

Το κίνημα αυτό ξεσήκωσε τους Έλληνες πείθοντάς τους ότι μπορούν

να αποκτήσουν την ελευθερία τους. Όπως ήταν αναμενόμενο, απέκτησε πολλούς
υποστηρικτές, αλλά και ορισμένους αντιπάλους. Αντίπαλοι ήταν κάποιοι
συντηρητικοί άνθρωποι καθώς και ένα μέρος της εκκλησίας, η οποία έδειξε την
αντίθεσή της σε όλη αυτό το κύμα που θα έφερνε τον ξεσηκωμό των Ελλήνων
εναντίων των Τούρκων, διότι πίστευε ότι μια τέτοια κίνηση θα έθετε σε κίνδυνο τον
ελληνισμό και την ορθόδοξη εκκλησία.

Δ. Οι πρώτες απόπειρες για την απελευθέρωση

Η θέση της εκκλησίας όμως δεν έπεισε τους πολλούς. Έτσι, το 1770 με
την υποκίνηση των Ρώσων έγινε η πρώτη απόπειρα επανάστασης των Ελλήνων στην

Κλεονίκη Μπούκουρα, Φιλόλογος σελ. 1

 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟY 1821 ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΑΝΑΔYΣΗΣ ΤΩΝ ΕΘΝΙΚΩΝ ΙΔΕΩΝ ΚΑΙ ΤΟY
ΦΙΛΕΛΕYΘΕΡΙΣΜΟY ΣΤΗΝ ΕYΡΩΠΗ

Πελοπόννησο, στο Αιγαίο και στο Σούλι στην Ήπειρο. Η προσπάθεια αυτή απέτυχε,
όμως είχε γίνει η αρχή…

2. Παροικιακός ελληνισμός, εκπαίδευση και νεοτερικές ιδέες

Φροντίζουν οι πάροικοι για την ίδρυση σχολείων στις ιδιαίτερες πατρίδες τους,
σε κτίρια στα οποία αναδεικνύεται ο διακριτός ρόλος του εκπαιδευτηρίου. Με
τα κληροδοτήματά τους σπουδάζουν νέοι συμπατριώτες τους στους τόπους
καταγωγής ή με υποτροφίες τους παίρνουν το δρόμο για τα πανεπιστήμια της
Βιέννης, του Göttingen, της Ιένας, της Λειψίας, της Halle, του Παρισιού, νέοι
που διψούν για τα νεοτερικά γράμματα, νέοι που θα επανδρώσουν τα σχολεία
των παροικιών αλλά και τις πολλαπλασιαζόμενες εκπαιδευτικές εστίες στην
Ανατολή.

Ό. Κατσιαρδή-Hering, «Η ελληνική διασπορά», Ιστορία του νέου ελληνισμού, Ελληνικά

Γράμματα, Αθήνα 2003, τόμ. 1ος, σ. 103-104.

Εργασία Αφού μελετήσετε την παραπάνω πηγή αναφέρατε ποιες

αλλαγές έφερε ο Νεοελληνικός Διαφωτισμός στην εκπαίδευση του ελληνισμού

Κλεονίκη Μπούκουρα, Φιλόλογος σελ. 1