Κεφάλαιο 1

Η Επτανησιακή ποίηση του 19ου αιώνα

1η ενότητα: Τα γεγονότα που καθόρισαν την πορεία των Επτανήσων (τέλη 18 ου – τέλη 19ου)

Γνωρίσματα κοινωνικής και πνευματικής κίνησης περιόδου

2η ενότητα: Γραμματολογικοί προσδιορισμοί της επτανησιακής λογοτεχνίας (κυρίως ποίηση)

3η ενότητα: Βασικά γνωρίσματα ποίησης

( λογοτεχνικές επιδράσεις, τεχνοτροπία, θεματική, γλώσσα, μορφολογία επτανησιακής

ποίησης)

__________________________________________________________________________

1η ενότητα

Α) Ιστορικό πλαίσιο

1. Ενετική κατοχή (τέλη 13ου-1797)

- Απέτρεψε την επέκταση της οθωμανικής εξουσίας
- Συνέβαλε στην διατήρηση στενών επαφών με Δύση + ελληνικές ενετοκρατούμενες
περιοχές πχ Κρήτη
- Συνέβαλε σε οικονομική ανάπτυξη Ιονίων νήσων
2. Προσάρτηση Επτανήσων στη Γαλλία (1797)
- Οι Γάλλοι δημοκρατικοί είχαν τις ιδέες της Γαλλικής Επανάστασης
- Διακήρυτταν ιδεώδη ελευθερίας, ισότητας
- Έγιναν δεκτοί με ενθουσιασμό από τον επτανησιακό λαό
3. Επτάνησος Πολιτεία (1800), υπό την επικυριαρχία του σουλτάνου
- Αποκατέστησε την παλαιά τάξη πραγμάτων
- Πυροδότησε συγκρούσεις ανάμεσα σε φιλελεύθερα και συντηρητικά στοιχεία της
επτανησιακής κοινωνίας
4. Προσάρτηση σε Γαλλική αυτοκρατορία (1807)
5. Διεκδίκηση περιοχής από Άγγλους (1808-1814)
Σταδιακά κατέλαβαν όλα τα Ιόνια νησιά
6. Συνθήκη Παρισίων (1815)
- Παραχωρήθηκαν στην Αγγλία ως ανεξάρτητο κράτος
- Με την επωνυμία ‘Ηνωμένες Πολιτείες των Ιόνιων Νήσων’
- Υπό την προστασία της Αγγλίας
- Η αυτονομία στην πράξη δεν έγινε ποτέ, γιατί την εξουσία ασκούσε ο Αγγλος διοικητής
των Επτανήσων, ο αρμοστής, με έδρα την Κέρκυρα και οι διοικητικές εξουσίες
ελέγχονταν στενά από τους ‘Αγγλους επάρχους κάθε νησιού
- Οι αντιδράσεις της επτανησιακής κοινωνίας εντάθηκαν μετά την έκρηξη της Ελληνικής
Επανάστασης (1821) και κατά καιρούς έλαβαν τη μορφή εξέγερσης
- 1849: μετά την παραχώρηση ορισμένων ελευθεριών με συνταγματικές ρυθμίσεις, οι
πιέσεις για να φύγουν οι Αγγλοι και να προσαρτηθούν τα Επτάνησα στην Ελλάδα έγιναν
εντονότερες
7. Συνθήκη του Λονδίνου (1863), τα Επτάνησα παραχωρούνται στην Ελλάδα
Β) Κοινωνικές συνθήκες

Η ανάπτυξη της επτανησιακής λογοτεχνίας επηρεάστηκε:

- Τόσο από την πολιτικοκοινωνική κατάσταση

- Από την εκπαιδευτική και πνευματική παράδοση των νήσων

 Τρεις κοινωνικές τάξεις στα Επτάνησα

1. Ευγενείς
2. Αστοί
3. Ποπολάροι
Η αυστηρή ταξική διαστρωμάτωση -> αποτέλεσε πηγή έντονων συγκρούσεων και
επαναστάσεων
Η διάδοση των φιλελεύθερων ιδεών της Γαλλικής Επανάστασης -> δε στάθηκε
δυνατό να κλονίσει τα θεμέλια της συντηρητικής επτανησιακής κοινωνίας

19ος αιώνας:
Η πλειονότητα λογοτεχνών και λογίων ήταν
- Άντρες
- Προερχόταν από τάξεις ευγενών και αστών
- Οι υπόλοιποι δεν είχαν πρόσβαση σε δημόσια ή ιδιωτική εκπαίδευση
- Διαμορφώθηκαν πνευματικά από ιδέες Διαφωτισμού και Γαλλικής Επανάστασης
- Διαφωτισμός: πίστη σε ορθό λόγο, δύναμη του νου, απώτεροι στόχοι η γνώση,
ελευθερία, ευτυχία

Οι περισσότεροι ποιητές

- Λόγω κοινωνικής προέλευσης και οικονομικής ανεξαρτησίας αφιερώθηκαν

απερίσπαστοι στα γράμματα, καθώς δεν ασκούσαν βιοποριστικό επάγγελμα
- Είχαν υψηλό βαθμό κοινωνικής αποδοχής (ορισμένοι όπως Βαλαωρίτης, Πολυλάς
ασχολήθηκαν ενεργά με την πολιτική ζωή μετά την Ενωση)

 Τρεις πολιτικοί σχηματισμοί στα Επτάνησα

1. Συντηρητικοί
2. Μεταρρυθμιστές
3. Ροζισπαστισμός

 Μετά την Ένωση, το ιδεολογικό κλίμα Επανήσων

 Δέχτηκε τις επιδράσεις της Ελλάδας
 Εντάχθηκε στην επιρροή της «Μεγάλης Ιδέας», που συμπυκνώνει την
αλυτρωτική και επεκτατική εθνική ιδεολογία της εποχής
 Η ιδεολογική τοποθέτηση των Επτανήσιων ποιητών επηρέασε τη θεματική των
έργων τους
Γ) Πνευματικές συνθήκες

1) Ενετική κατοχή:

- Συνέβαλε στην ανάπτυξη πνευματικού και μορφωτικού δεσμού με Δυτική

Ευρώπη και ιταλικές πόλεις
- Κατά τη διάρκεια της ενετοκρατίας δεν υπήρχε οργανωμένη δημόσια
εκπαίδευση
- Ορισμένα ιδιωτικά και λιγοστά δημόσια παρείχαν στοιχειώδεις γνώσεις της
ελληνικής και ιταλικής γλώσσας

2) 1669:

- Η πνευματική δραστηριότητα στα Επτάνησα ενισχύθηκε μετά το 1669, λόγω της

κατάληψης της Κρήτης από τους Τούρκους
- Ένα μέρος του κρητικού πληθυσμού μετέφερε στα Ιόνια νησιά τη πολιτιστική
του παράδοση

Η παιδεία διατηρήθηκε σταθερά, είχε ως στόχο τη διατήρηση της εθνικής ιδέας και της
συνέχειας του ελληνισμού:

- Ίδρυση τοπικών φιλολογικών και επιστημονικών εταιρειών, γνωστών ως

‘’Ακαδημίες’’
- 18ος – 19ος αιώνας: Επτανήσιοι απόγονοι μεγάλων οικογενειών, ευγενών έλαβαν
ανώτερη μόρφωση και σπούδασαν στα πανεπιστήμια ιταλικών πόλεων και έτσι
ήρθαν σε επαφή με ιταλική λογοτεχνία και φιλολογία
- Από την εποχή της Επτανήσου Πολιτείας (1800) λειτούργησαν ορισμένες
ανώτερες σχολές
- 1824: ιδρύθηκε στην Κέρκυρα η Ιόνιος Ακαδημία, το πρώτο ουσιαστικά
ελληνικό πανεπιστήμιο, που συνέβαλε
 Στη διάδοση του πνεύματος του Διαφωτισμού
 Στην αναβίωση των παιδευτικών αξιών της ελληνικής αρχαιότητας
 Γλώσσα στην Ιόνιο Ακαδημία ήταν η ελληνική
 Επίσημη γλώσσα του κράτους παρέμεινε η Ιταλική

Παρά την εξάρτηση της εκπαιδευτικής παράδοσης από την Ιταλία:

- Τα Ιόνια νησιά υπήρξαν σημείο συνάντησης δυτικών και ανατολικών επιρροών

- Στενή σχέση με δύση + επαφές με τουρκοκρατούμενες ελληνικές περιοχές

Υπήρχαν οι κατάλληλες προϋποθέσεις για την άνθηση τοπικής λογοτεχνίας:

1. Η διγλωσσία των μορφωμένων (ελληνόγλωσσοι και ιταλόγλωσσοι)

2. η ύπαρξη τυπογραφείων ( το πρώτο κρατικό τυπογραφείο στη Κέρκυρα το 1805, άδεια σε

ιδιωτικά τυπογραφεία το 1843)

3. η ανάπτυξη του τοπικού Τύπου και η σταθερή ροπή προς τη δημοτική γλώσσα
19ος αιώνας: η πνευματική δραστηριότητα και φιλολογική κίνηση επικεντρώθηκε σε
Κέρκυρα και Ζάκυνθο

3) Στην περίοδο της Αγγλικής Προστασίας:

- το αίτημα της Ένωσης με την Ελλάδα τροφοδότησε πολιτική και πνευματική

ζωή
- Στο πνευματικό πεδίο αναζητήθηκε μια νέα πολιτιστική ταυτότητα, που να
συνδυάζει την τοπική παράδοση με την ιδέα μια νέας ελληνικής λογοτεχνίας

4) Μετά την ένωση με την Ελλάδα:

- Τα επτάνησα υφίστανται την αργή αλλά σταθερή αφομοίωσή τους από την
Ελλάδα
- Χάνουν στοιχεία του γηγενούς πολιτισμού και της λογοτεχνικής ιδιοσυστασία
τους

5) Τελευταίες δεκαετίας 19ου αιώνα

- τα πρωτοποριακά στοιχεία της επτανησιακής λογοτεχνίας εντάχθηκαν στο

πανελλήνιο λογοτεχνικό παράδειγμα
- η επτανησιακή λογοτεχνική παράδοση έπαψε να υφίσταται

Επτανησιακή Σχολή

- ποιητές σε Επτάνησα 19ος αιώνας γύρω από Σολωμό

- σολωμική / κερκυραϊκή
- κύριο λογοτεχνικό είδος: ποίηση και άλλα είδη
- πλούσια παραγωγή σε μεταφράσεις έργων από αρχαία ελληνική και νοεότερες
δυτικές λογοτεχνίες
 2η ενότητα

1. Επτανησιακή Σχολή

Α) Τον όρο θεωρείται ότι εισήγαγαν

 στο 2ο μισό του 19ου αιώνα, ο Κωνσταντίνος Ασώπιος και ο Εμμανουήλ Ροϊδης
 1883: τον υιοθέτησε ο Κωστής Παλαμάς
για να ονομάσει το σύνολο των αξιόλογων ποιητών
που έδρασαν στα Επτάνησα τον 19ο αιώνα γύρω κυρίως από τον Σολωμό

Β) Προτάθηκαν επιμέρους όροι, όπως

- Σολωμική Σχολή: περιλαμβάνει τους άμεσα εξαρτώμενους ή επηρεασμένους από τον

Σολωμό ποιητές

- Κερκυραϊκη Σχολή: αναφέρεται στην πλούσια τοπική λογοτεχνική παράδοση της

Κέρκυρας, η οποία κινείται στη γραμμή του ώριμου σολωμικού έργου

Γ) Σήμερα, ο όρος Επτανησιακή Σχολή χρησιμοποιείται

 Για να ονομαστεί η λογοτεχνική παραγωγή στα Ιόνια Νησιά από τις τελευταίες
δεκαετίες του 18ου αιώνα – τέλος 19ου αιώνα

2. Λογοτεχνικά είδη της επτανησιακής σχολής

Α) Κύριο λογοτεχνικό είδος Επτανησιακής Σχολής: η ποίηση

Κέντρο της ποιητικής παραγωγής: το έργο του Σολωμού

Και τα άλλα είδη λογοτεχνικού λόγου αναπτύχθηκαν στα Επτάνησα, σε μικρότερο όμως
βαθμό.

Β) -Μικρή η παραγωγή κειμένων δημιουργικής πεζογραφίας

-Γράφτηκαν πολλά ιστορικά αφηγήματα, χρονογραφίες, απομνημονεύματα

-Η Αυτοβιογραφία(γράφτηκε το 1831 και πρωτοεκδόθηκε το 1881) της Ελισάβετ Μουτζά-

Μαρτινέγκου (1801-1832), το πρώτο ελληνικό γυναικείο πεζογράφημα.

-Η ανάπτυξη του κριτικού δοκιμίου και της φιλολογικής αισθητικής μελέτης, με κύρια
θέματά της την ποίηση και τη γλώσσα.

(αξιοπρόσεκτα έργα: Διάλογος του Σολωμού, Τα προλεγόμενα του Πολυλά στην έκδοση
σολωμικών ποιημάτων, Η μελέτη του Καλοσγούρου για τη μετάφραση του Πολυλά του
Αμλετ)
Γ) -Επτανήσιοι θεατρικοί συγγραφείς, που επηρεάστηκαν από έργα του κρητικού θεάτρου
και τη σύγχρονή τους ευρωπαϊκή δημιουργία: Σαβόγιας Ρούσμελης, Δημήτριος Γουζέλης,
Ιωάννης Ζαμπέλιος

Δ) Επτανησιακές μεταφράσεις έργων τόσο από την αρχαία ελληνική όσο και από τις
νεότερες δυτικές λογοτεχνίες

3. Περίοδοι της επτανησιακής σχολής

-> με σημείο αναφοράς το Σολωμό, τον κορυφαίο επτανήσιο ποιητή

Α) Προσολωμικοί

- εντοπίζονται στη Ζάκυνθο

- τελευταίες δεκαετίες 18ου – πρώτη εικοσαετία 19ου αιώνα

- πρόκειται για περιορισμένης αξίας ποιητές

- έγραψαν σε μικτή και ακαταστάλακτη ακόμη δημοτική γλώσσα

- ποιήματα κυρίως πολιτικού και κοινωνικού χαρακτήρα, όπως πατριωτικά θούρια,

πολεμιστήρια άσματα και κοινωνικές σάτιρες

Θούρια: πολεμικά τραγούδια, εμβατήρια

-Τα πιο ενδιαφέροντα ποιήματά τους: όσα γράφτηκαν με αφορμή την άφιξη των Γάλλων
Δημοκρατικών στα Επτάνησα

2 εκφραστικές τάσεις:
α.Ποιήματα που απηχούν τις φιλελεύθερες ιδέες Διαφωτισμού+προβάλλουν τις
ανθρωπιστικές αξίες της Γαλλικής Επανάστασης, ως βάση για την εθνική αναγέννηση των
Ελλήνων
β. Ροπή προς την αρκαδική ποίηση
(ποιήματα που εκφράζουν τη νοσταλγία της αρχαίας Αρκαδίας, έναν ειδυλλιακό τόπο στον
οποίο οι άνθρωποι ζουν εντελώς ανέμελα, αφοσιωμένοι στις απολαύσεις του έρωτα και
του κρασιού).

Κυριότεροι εκπρόσωποι:
- Στέφανος Ξανθόπουλος
-          Νικόλαος Λογοθέτης-Γούλιαρης
-          Νικόλαος Κουτούζης
-          Αντώνιος Μαρτελάος

Β) Σολωμικοί

- Όσοι συνομήλικοι και νεότεροι του Σολωμού ποιητές τον γνώρισαν και τον περιέβαλαν,
συνδεόμενοι φιλικά μαζί του,

- ενώ το έργο τους φέρνει τα ίχνη της σολωμικής επίδρασης

- συνέβαλαν στη μελέτη και διάδοση της ποίησης του δασκάλου

Σημαντικότεροι:

1. Αντώνης Μάτεσης--

- Συγγραφέας λυρικών και σατιρικών ποιημάτων

 - Γράφει το κοινωνικό δράμα «ο Βασιλικός» που είναι επηρεασμένο από το Ρομαντισμό .

 2.Γεώργιος Τερτσέτης--

 - Προσπαθεί να διαδώσει τη δημοτική ως λογοτεχνική γλώσσα (ομοιάζει με Σολωμό σε

αυτό).

- Γράφει εκτενή αφηγηματικά ποιήματα με θεματολογία από το 1821 και την αρχαιότητα.
(ενδεικτικά έργα : Το φίλιμα, οι γάμοι του Μεγάλου Αλεξάνδρου, Κορίνα και Πίνδαρος).

3. Ιούλιος Τυπάλδος--

 - Μετέφρασε τα δώδεκα πρώτα άσματα της «ελευθερωμένης Ιερουσαλήμ» του Τasso.

- λυρισμός, μυστικοπάθεια, αγάπη για την πατρίδα ακολουθεί το παράδειγμα του Σολωμού

Τερτσέτης και Τυπάλδος

-> επηρεάστηκαν άμεσα από τεχνική και γλώσσα δημοτικού τραγουδιού

4. Γεράσιμος Μαρκοράς--

- Έχει γράψει το Επικό Λυρικό ποίημα « Όρκος» 

- Το λυρικό κομμάτι αφορά την αγάπη δύο νέων και το επικό την χρονική περίοδος που
εκδηλώνεται αυτή η αγάπη (Κρητική επανάσταση και Ολοκαύτωμα Αρκαδίου)

 5. Ιάκωβος Πολυλάς—

- Είχε περιορισμένο ποιητικό και πεζογραφικό έργο

- Σημαντική συμβολή στο μεταφραστικό και κριτικό πεδίο
- Μετέφρασε Ομηρικά και Σαιξπηρικά έργα και είναι ο πρώτος εκδότης του
σολωμικού έργου.

Γ) Μετασολωμικοί

- Ανήκουν όσοι εμφανίζονται μετά τον θάνατο του Σολωμού (1857),

ιδίως στην Κέρκυρα.

- Δέχονται την επίδραση των κριτικών απόψεων του Πολυλά

-και εφαρμόζουν το φιλόδοξο μεταφραστικό σχέδιο του

 -> να πλουτιστεί η επτανησιακή λογοτεχνία με τις νεοελληνικές αποδόσεις των
σημαντικότερων έργων της αρχαίας ελληνικής και των σύγχρονων ευρωπαϊκών
λογοτεχνιών.

Εκπρόσωποι:

- Στυλιανός Χρυσομάλλης

- Γεώργιος Καλοσγούρος

- Νίκος Κογεβίνας

Δ) Εξωσολωμικοί

-> Πρόκειται για τους ποιητές το έργο των οποίων δεν εντάσσεται στη σφαίρα επιρροής του
Σολωμού.

 1.  Αριστοτέλης Βαλαωρίτης – 
Α) Θεωρείται διαμεσολαβητής ανάμεσα στην επτανησιακή και ελλαδική λογοτεχνία του
19ου αιώνα
Β) Στα επικά ποιήματά του συνδυάζονται
-η δημοτική γλώσσα και η εκφραστική απήχηση του δημοτικού τραγουδιού
- με την κατεργασία θεμάτων αντλημένων είτε από την ιστορική παράδοση της Επτανήσου
είτε από τον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα των Ελλήνων.
Γ) αντιλαμβανόταν την ποίησή του ως έναν έντεχνο τρόπο για να γίνει γνωστή η νεότερη
ελληνική ιστορία
Δ) με τη στιχουργημένη αφήγηση του διαρκούς αγώνα του ελληνισμού κατά του ξενισμού
-> ήθελε να συμβάλει στην ενδυνάμωση του πατριωτικού αισθήματος
+ στην εμπέδωση της εθνικής αυτογνωσίας
Ε) η ποίησή του παρουσιάζει έκδηλα ρομαντικά στοιχεία, επηρεασμένη κυρίως από το
γαλλικό ρομαντισμό

2. Ανδρέας Κάλβος 
- θεωρείται σύμφωνα με τα σημερινά αισθητικά κριτήρια ο άλλος κορυφαίος πόλος της
επτανησιακής ποίησης,
-παρά το γεγονός ότι το έργο του αντιμετωπίστηκε με επιφύλαξη

3. Ανδρέας Λασκαράτος –  (συγγραφέας στιχουργημάτων και πεζών αφηγηματικών και

δοκιμιακών κειμένων)
- καταγραφέας των ηθών της τοπικής κοινωνίας και αρνητής των προλήψεων
- κατά βάθος όμως πουριτανός και ηθικολόγος,
- διακρίθηκε για τη σταθερή καλλιέργεια της σάτιρας και για τις ρηξικέλευθερες, ως προς τα
κοινωνικά ήθη της εποχής, ιδέες του. 
-  Η αξία των κειμένων του δεν έγκειται τόσο στην καλλιτεχνική αξία τους,
-> όσο στο καινοτόμο και μαχητικό φρόνημά του,
που τον οδήγησε σε σκληρή σύγκρουση με τον τοπικό κλήρο, με αποτέλεσμα να αφοριστεί
από την ορθόδοξη εκκλησία.
 Ε) Ελάσσονες και επίγονοι

Ελάσσονες: Στην Επτάνησο σ’όλη τη διάρκεια του 19ου αιώνα ανέπτυξαν αξιοσημείωτη
δραστηριότητα πολλοί ακόμα ελάσσονες ποιητές

-     Ιωάννης Πετριτσόπουλος
-     Σπυρίδων Μελισσηνός
-     Παναγιώτης Πανάς
-     Ανδρέας Μαρτζώκης
-     Στέφανος Μαρτζώκης

Επίγονοι: λογοτέχνες που έδρασαν στο τελεύταιο τέταρτο του 19ου αιώνα και πρώτες
δεκαετίες 20ου

 Χαρακτηρίζονται ως επίγονοι της Σχολής, επειδή οι περισσότεροι δέχτηκαν την

επίδραση του εξωεπτανησιακού πνευματικού περιβάλλοντος και κυρίως της
Αθήνας.

- Λορέντζος Μαβίλης
- Γεράσιμος Σπαταλάς
- Μαρίνος Σιγούρος

Σύγκριση Επτανησιακής Σχολής και Αθηναϊκής Σχολής

ΕΠΤΑΝΗΣΙΑΚΗ ΑΘΗΝΑΪΚΗ
Δημοτική Γλώσσα Γλωσσικός αρχαϊσμός (αρχαϊστική
καθαρεύουσα  του παρόντος και
καθαρεύουσα του παρελθόντος. Η
Αθηναϊκή σχολή υποστηρίζει πως
η  δημοτική είναι τοπική γλώσσα άρα
ανίκανη να εκφραστή μέσω αυτής η
ελληνική λογοτεχνία.
ΚΟΙΝΩΝΙΑ
Επτανησιακή από τους επτανήσιους που Η Αθηναϊκή από τους Φαναριώτες που
είναι οι εκπρόσωποι του είναι νέα ανερχόμενη ομάδα πνευματική
παλιού  (καθαρόαιμο ελληνικό στοιχείο) και οικονομική. Η εθνική συνείδηση έχει
στίγματα ευρωπαϊκά.
Η ποίηση της Επτανησιακής Σχολής
 Αναπτύχθηκε παράλληλα με την ποίηση του εθνικού κέντρου (πρώτη Αθηναϊκή
Σχολή)
Χρονικά όρια της Πρώτης Αθηναϊκής Σχολής
 1830-1880

Μεταξύ Επτανησιακής και Αθηναϊκής Σχολής:

1) διαπιστώνονται τεχνοτροπικές και ιδεολογικές διαφορές

2) Μετά το 1850 έλαβαν τη μορφή ανοιχτής αντιπαράθεσης

 3) κύρια διαφορά: η γλώσσα της ποίησης
- Οι Επτανήσιοι λογοτέχνες: υποστήριζαν τη δημοτική γλώσσα, στην οποία έγραφαν και τα
έργα τους (ορισμένοι ενσωματώνοντας στοιχεία ντοπιολαλιάς)
- Στην Αθηναϊκή: διαδόθηκε και στη συνέχεια επιβλήθηκε ο γλωσσικός αρχαϊσμός, με
αποτέλεσμα η δημοτική γλώσσα να εξοριστεί από τη λογοτεχνία μέχρι το 1880

4) Αθηναϊκή ποίηση:
Η χρήση της καθαρεύουσας γνώρισε διάφορες εκδοχές, από την απλή καθαρεύουσα, μέχρι
την καθαρά αρχαϊστική καθαρεύουσα. Λιγοστές φωνές υποστήριξης δημοτικής.

Στα Επτάνησα μέχρι το 1850:

Υπάρχουν λογοτεχνικές μαρτυρίες γλωσσικού αρχαϊσμού

5) Η αντίθεση ανάμεσα στις δύο σχολές ήταν υπαρκτή και έντονη.

Αθηναίοι λογοτέχνες και λόγιοι: το γλωσσικό ιδίωμα της επτανησιακής ποίησης λόγω της
τοπικής χρήσης του, ήταν ακατάλληλο ως γλωσσικό όργανο μιας πανελλήνιας λογοτεχνίας.
Στην Αθήνα επιβλήθηκε η αντίληψη ότι η πανελλήνια λογοτεχνία έπρεπε να προσεγγίσει το
αρχαιοελληνικό γλωσσικό μεγαλείο.

6) Η γλωσσική διαφορά ανάμεσα στις δύο σχολές

-> υπέκρυπτε την αντίθεση ανάμεσα σε δυο κοινωνικά στρώματα της ελληνικής κοινωνίας
τον 19ο αιώνα
Επτανήσιους + Φαναριώτες
 Αμφότεροι διεκδικούσαν πολιτικούς, κοινωνικούς, διοικητικούς και
πνευματικούς ρόλους στην Ελλάδα

(Φαναριώτες: Έλληνες που το 17ο αιώνα εγκαταστάθηκαν στο Φανάρι της Κων/πολης και
έλαβαν διάφορα αξιώματα και ανέπτυξαν σημαντική πνευματική δραστηριότητα)

Λογοτεχνικές επιδράσεις Επτανησιακής Σχολής

-> επίδραση ευρωπαϊκών και ελληνικών λογοτεχνικών επιρροών

1. Ιταλία : Επηρεάζει με δύο τρόπους,

Α) παλαιός ιταλικός νεοκλασικισμός και
Β) ο σύγχρονος ρομαντισμός. (ανάλυση στη τεχνοτροπία – ποιητική)

2. Αγγλική και Γερμανική Φιλολογία

3. Η Αρχαία και Λατινική γλώσσα και λογοτεχνία

Η γνώση των αρχαίων ελληνικών στα Επτάνησα: δεν ήταν ιδιαίτερα διαδεδομένη τον 19 ο αιώνα
Όμως η επαφή με τις κλασικές λογοτεχνίες: διαμεσολαβείται από τον ιταλικό νεοκλασικισμό
(βασικό αίτημα του οποίου ήταν η γνώση και αξιοποίηση κλασικών κειμένων)

4. Ντόπια λογοτεχνία, η οποία χωρίζεται στο δημοτικό τραγούδι και στην Κρητική λογοτεχνία.
Το δημοτικό τραγούδι άσκησε γλωσσική και στιχουργική επίδραση σε επτανησιακά ποιήματα.
Η σχέση με το δημοτικό τραγούδι ήταν αδιαμφισβήτητο πειστήριο της εθνικής ταυτότητας και
τρόπος να συνδεθεί η εθνικά αναγεννημένη λογοτεχνία με τις λαϊκές ρίζες της
5. Οι Επτανήσιοι συνδέονται
Α) με τους προσολωμικούς όσον αφορά τα θέματα
- πατριωτικά
- φιλελεύθερη ιδεολογία
Β) με τους ‘’προδρόμους’’ του Σολωμού
Στην επιλογή της λαϊκής γλώσσας

Τεχνοτροπία – ποιητική

Διαμόρφωση τεχνοτροπίας της επτανησιακής ποίησης βάσει:

- Νεοκλασικισμού
- Ρομαντισμού

Αίτημα κλασικισμού
 Σύνδεση της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας με πρότυπα και αξίες κλασικής λογοτεχνίας

Ο ρομαντισμός:
 Βασίστηκε στη ρήξη με το κλασικιστικό αισθητικό ιδεώδες (το παρελθόν)
 Προέβαλε την ανάγκη απελευθέρωσης φαντασίας + συναισθήματος
 Αναζήτηση πρωτοτυπίας και δημιουργικότητας καλλιτέχνη
 Υποκειμενική θέαση της πραγματικότητας μέσα από το εγώ του δημιουργού
Αντί των προτύπων του παρελθόντος + αντικειμενικής θέασης του κόσμου

Ιταλικός νεοκλασικισμός:
 Διαμόρφωσε πνευματικά τη γενιά του Σολωμού και του Κάλβου
 Απέκλινε από το κλασικιστικό ιδεώδες του 17ου αιώνα
 Διαμορφώθηκε μέσα από τη διαπλοκή του με τον προρομαντισμό

Επτανησιακός νεοκλασικισμός:
 από τη μία υιοθετεί σταθερούς κλασικούς κανόνες (ισορροπία, αρμονία,
τελειότητα) στα ποιήματα
 παράλληλα αποδέχεται και θεματοποιεί έναν συναισθηματικό και ιδεολογικό
κόσμο, όπως αναδύθηκε από ρομαντισμό
Σε θεματικό επίπεδο:
 το λαμπρό ελληνικό παρελθόν συναρτάται
 με το ηρωικό και ταραγμένο παρόν του εθνικού αγώνα
 Η ανάμνηση της κλασικής παιδείας τροφοδοτεί το πάθος της εθνικής
αποκατάστασης

Η επικράτουσα ποιητική θεωρία στα Επτάνησα μέχρι το 1830:

- Ο νεοκλασικισμός
- Η ιδεολογία του Διαφωτισμού
- Και του φιλελευθερισμού

Στη συνέχεια άσκησαν επίδραση:

- Ο ρομαντισμός
- Κυρίως ο γερμανικός ρομαντισμός
Σε φιλοσοφικό επίπεδο ο επτανησιακός ρομαντισμός προσδιορίστηκε
 Από τον ιδεαλισμό, όπως εκφράστηκε από τον Χέγκελ
(υποστηρίζει την υπεροχή του πνεύματος και της συνείδησης έναντι της ύλης)

Ευρωπαϊκός ρομαντισμός επηρέασε:

- Επτανησιακή
- Πρώτη Αθηναϊκή Σχολή

Βελούδης
 Ο επτανησιακός ρομαντισμός βρίσκεται πολύ εγγύτερα στον ευρωπαϊκό
ρομαντισμό

Κύρια γνωρίσματα που συνδέουν τον επτανησιακό ρομαντισμό με τον ευρωπαϊκό

και τον διαφοροποιούν από τον αθηναϊκό είναι:
 Ο άκρατος ιδεαλισμός και η εξιδανίκευση της τέχνης
 Ο σχηματισμός λογοτεχνικών ομάδων ή σχολών ( π.χ ο κύκλος του Σολωμού ή του
Πολυλά).
 Η στροφή προς τη συλλογή, μελέτη και αξιοποίηση των προϊόντων του λαϊκού
πολιτισμού.
 Η στροφή προς τη δημοτική γλώσσα
 Η προσφυγή στη φύση και η έκφραση υποκειμενικών αισθημάτων, ψυχικών
καταστάσεων και προβλημάτων
 Η σύζευξη της ποίησης με τη μουσική και τη φιλοσοφία
 Η αποσπασματικότητα, με παραδειγματική την περίπτωση  του ώριμου Σολωμού
 Η πρώιμη καλλιέργεια της λογοτεχνικής κριτικής και του δοκιμίου.

Κύρια διαφορά επτανησιακού και αθηναϊκού ρομαντισμού

Μετά τη δημιουργία του ελληνικού κράτους
Ο ελλαδικός ρομαντισμός -> τάχθηκε στην υπηρεσία του νεοσύστατου βασιλείου
 Για να συμβάλλει στη συγκρότηση και επιβολή εθνικής ιδεολογίας
Ο επτανησιακός -> δεν ήταν δέσμιος μιας τέτοιας ιδεολογικής βλέψης

Θεματική
3 θεματικοί κύκλοι:
 Αγάπη για την πατρίδα
 Αγάπη για τη γυναίκα
 Αγάπη για τη χριστιανική θρησκεία

Τα παραπάνω θεματικά κέντρα θα μπορούσαν να προσδιοριστούν εκ νέου,

 αν λάβουμε υπόψη μας τη διάκριση ανάμεσα στη θεματική του συλλογικού
περιβάλλοντος και στη θεματική του ιδιωτικού χώρου.
Ειδολογική διάκριση επτανησιακής σχολής: επικολυρική και λυρική ποίηση
Στα επικολυρικά εκτενή ποιητικά συνθέματα: το θέμα της πατρίδας, έκφραση του
συλλογικού βιώματος
Στα λυρικά ποιήματα: Θέματα θρησκείας και γυναίκας (έκφραση του ιδιωτικού χώρου)
Πατριωτική θεματική
- Επίκεντρο είναι γεγονότα και πρόσωπα της Ελληνικής Επανάστασης του 1821.
- Το πατριωτικό θέμα συνδυάζεται με την ανάμνηση της ένδοξης ελληνικής αρχαιότητας
και το πνεύμα του φιλελευθερισμού.
- Αναπτύσσεται είτε σε επικαιρικά ποιήματα (θούρια, πατριωτικοί ύμνοι και ωδές) είτε σε
εκτενή αφηγηματικά συνθέματα.
Σολωμός και Κάλβος
- Θεματοποίησαν πρόσωπα και συμβάντα αποκλειστικά της ελληνικής
επανάστασης
Άλλοι επτανήσιοι ποιητές
- Άντλησαν θέματα από νεότερους εθνικοαπελευθερωτικούς αγώνες
- Από πολιτικά πρόσωπα της εποχής του νεοσύστατου ελληνικού κράτους
(Τυπαλδος, Μαρκοράς)
ορισμένα αφηγηματικά ποιήματα έχουν ως θέμα
- γεγονότα και πρόσωπα της ελληνικής αρχαιότητας, αλλά είναι φανερό ότι η
επιλογή του θέματος εξαρτήθηκε από την ιδέα της φιλοπατρίας.
- Η φιλοπατρία συνδυάστηκε με την αγάπη για τη χριστιανική θρησκεία
- Η θρησκεία θεωρούνταν παραπλήσια με τη φιλοπατρία εκδήλωση του
ελληνικού φρονήματος

Τα ποιήματα έκφρασης πίστης στην ελληνική θρησκεία

 Σχετίζονται με την τάση για τη συγγραφή ποιημάτων θρησκευτικού
περιεχομένου ( διαδεδομένη στην ιταλική ποίηση των αρχών του 19 ου αιώνα)
 Κυρίαρχα μοτίβα: Παναγία, άγγελοι, μοναχοί
 Έντονο το θρησκευτικό στοιχείο στο Σολωμό, Τυπάλδο, Τερτσέτη και Μαρκορά)

ιδιότυπος επτανησιακός λυρισμός,

- που αφομοίωσε στοιχεία από την κρητική παράδοση, το δημοτικό τραγούδι, τον
ρομαντισμό και τον ιδεαλισμό,
- τροφοδότησε σύντομα ποιήματα,
- η θεματική των οποίων καλύπτει τον ιδιωτικό χώρο ή τον οικογενειακό και στενό φιλικό
κύκλο: ερωτικά τραγούδια, θρηνητικά ή επιμνημόσυνα ποιήματα, ποιήματα αναφερόμενα
στη γέννηση ενός παιδιού ή στον γάμο φίλων.

Σε συνάρτηση με τη θεματική του ιδιωτικού βίου,

-> αναπτύσσονται θέματα όπως η χαρά της ζωής και ο φόβος του θανάτου, η φυσιολατρία,
η αγάπη της νεότητας και της αγνότητας.
- τα περισσότερα διακρίνονται από έντονη συναισθηματική έξαρση (ρομαντικό πνεύμα)
- τα ερωτικά ποιήματα εξιδανικεύουν ακόμη και υπαρκτά γυναικεία πρόσωπα

Γυναίκες
 Χάνουν την υλική τους υπόσταση, γίνονται θεϊκές σχεδόν παρουσίες, άγγελοι
 Δε γεννούν το σαρκικό πόθο, αλλά την επιθυμία ενός ιδανικού και μυστικού
έρωτα
 Γίνονται μέσο αγαλλίασης και λυτρωμού από τις γήινες αναγκαιότητες

Ροπή προς τη σατιρική ποίηση,

 η οποία κλιμακώνεται από την ευθυμογραφική, αθώα διακωμώδηση γενικών
ανθρώπινων τύπων ή και γνωστών προσώπων της επτανησιακής κοινωνίας,
  μέχρι τη γνήσια σάτιρα, που με καθαρά επιθετική διάθεση στηλιτεύει επώνυμα
πρόσωπα της τοπικής κοινωνίας, με πρόθεση καταγγελίας της συμπεριφοράς
και των πράξεων τους και κοινωνικής ή πολιτικής παρέμβασης

Γλώσσα
Γλωσσικό καθεστώς Επτανησίων: Διγλωσσία

Δημοτική σε συνείδηση Επτανησίων:

- ήταν εδραιωμένη ως επικράτουσα κοινή νεοελληνική γλώσσα
ανεξαρτήτως μορφωτικού επιπέδου και κοινωνικής προέλευσης
- πολλοί επτανήσιοι ποητές έγραψαν ποιήματα σε δημοτική
- ορισμένοι την υποστήριξαν σε δοκίμια
- δεν εμφανίζεται ομοιόμορφη σε ποιήματα επτανησιακής

κατώτερα λαϊκά στρώματα:

- διατηρήθηκε αλώβητη η λαϊκή γλώσσα
- που λειτουργούσε ως έκφραση εθνικού φρονήματος

Δοκιμιακά κείμενα για υποστήριξη δημοτικής

Στόχος: η απόρριψη των άλλων 2 γλωσσικών τάσεων εποχής

1) λόγιοι φαναριωτικής προέλευσης, κλασικοθρεμμένοι

Αρχαϊζουσα: ενδιάμεσο στάδιο μέχρι η γλώσσα Νεοελλήνων να αναστήσει αρχαία ελληνική

2)’’ μέση όδος’’ : προτάθηκε από τον Κοραή και υποστήριζε μια συμβιβαστική λύση, για να
αποφευχθούν ακρότητες λαϊκής και αρχαϊστικής γλώσσας
Άποψη Κοραή:
- πιο κοντά στη λαϊκή γλώσσα
- με διόρθωση και πλουτισμό από λόγια

‘’Διάλογος’’ Σολωμού:
Δοκίμιο γραμμένο σε διαλογική μορφή
Επικαλείται πρότυπο σύγχρονων δυτικοευρωπαϊκών ομιλούμενων γλωσσών

1. θεωρητικοποίησε χρήση δημοτικής, θερμή υποστήριξη λαϊκής γλώσσας

2. απορρίπτει θέσεις Φαναριωτών και Κοραή

Αναφέροντας αρχαίους και νέους συγγραφείς

3. ο αγώνας για επικράτηση δημοτικής ήταν για Σολωμό

-> ισότιμος με αγώνα για εθνική ελευθερία

4. προβάλλεται ο δημιουργικός ρόλος του ποιητή

-> ως αυτός που θα πλουτίσει και θα εξευγενήσει τη δημοτική γλώσσα
Σε δοκίμια με θέμα τη γλώσσα απηχούνται οι σολωμικές απόψεις

1. γραμμένα από Μάρτεση, Τυπάλδο, Τερτσέτη, Πολυλά

2. η επικράτηση της δημοτικής:

Προβάλλεται ως προϋπόθεση για πνευματική και κοινωνική πρόοδο ελληνισμού

3. γράφτηκαν ποιήματα με θέμα:

Α) προτερήματα δημοτικής
Β) σύγκρουση δημοτικής και καθαρεύουσας

Μορφή δημοτικής σε ποιήματα Επτανησιακής

Διαφορές που κυμαίνονται από τη χρήση ντοπιολαλιάς (Λασκαράτος)

 ως τη χρήση της γλώσσας του κλέφτικου τραγουδιού
 Βαλαωρίτης – καθαρεύουσα
 Κάλβος: αποκλίνει από το γενικό γλωσσικό κανόνα

Σολωμική εκδοχή ποιητικής γλώσσας

1. αναπτύχθηκε μια ομοιόμορφη δημοτική, αποκαθαρμένη από τοπικιστικά στοιχεία

2. δεν αποκλίνει από λεξιλόγιο και μορφολογία λαϊκής γλώσσας

3. δεν αρνείται πλουτισμό με επιλεγμένα στοιχεία λόγιας γλώσσας

Πολυλάς: προσπάθησε να δώσει λύση στο γλωσσικό διχασμό λογίων της εποχής του

1. καταδίκασε τις δύο εκδοχές της καθαρεύουσας, αρχαϊστική και απλή καθαρεύουσα
όσο και ακραίο δημοτικισμό Ψυχάρη

2. Πρότεινε την οδό ‘’ γλωσσικού μέσου όρου’’

3. η θεωρία του εδραζόταν στη δημοτική, στη γλώσσα που διαμορφωνόταν στα αστικά
κέντρα, με αρκετά στοιχεία καθαρεύουσας που πέρασαν σε προφορικό λόγο

Γλώσσα ποιητικών κειμένων Επτανησιακής Σχολής

1. διατηρεί ως σήμερα τη φυσικότητά της,

μας είναι πιο οικεία από εκδοχές τεχνητής καθαρεύουσας της αθηναϊκής ποίησης
2. πολλά επτανησιακά ποιήματα συγκινούν και σήμερα τον σημερινό αναγνώστη,
λόγω αισθητικής και γλωσσικής οικειότητας

Μορφολογία
Η επτανησιακή ποίηση
 Ενέταξε και εγκλιμάτισε στο νεοελληνικό ποιητικό κορμό ιταλικά μετρικά
σχήματα
  Συνδύασε αρμονικά ιταλικά μέτρα με ελληνικό δεκαπεντασύλλαβο, τον στίχο
της έμμετρης ποίησής μας

Σολωμός και προσολωμικοί ποιητές

1. χρησιμοποίησαν ιταλικής προέλευσης ολιγοσύλλαβους στίχους

που εντάσσονται σε ολιγόστιχες στροφές
2. ώριμο έργο Σολωμού: αξιοποίηση καλύτερων στοιχείων ιταλικής μετρικής παράδοσης
συνδυαστικά με κατεργασία ιαμβικού δεκαπεντασύλλαβου

Ο εγκλιματισμός ιταλικών μετρικών σχημάτων κορυφώθηκε

 Με τη προσαρμογή του ιταλογενούς ενδεκασύλλαβου στα ελληνικά ποιήματα

Η παράδοση του δεκαπεντασύλλαβου αξιοποιήθηκε

 Με τη μορφή του ομοιοκατάληκτου δίστιχου
 Και ανομοιοκατάληκτου στίχου

Ωδές Κάλβου: μοναδική περίπτωση

Ανομοιοκατάληκτη πεντάστιχη στροφή τεσσάρων επτασύλλαβων
με ελεύθερη κατάληξη και ενός παροξύτονου πεντασύλλαβου
 Κεφάλαιο 2
Η ποίηση του Διονύσιου Σολωμού
Κορυφαίος επτανήσιος ποιητής

1. Θεωρείται ο κατεξοχήν εθνικός ποιητής μας

- είναι ο δημιουργός του εθνικού ύμνου
-τα κύρια θέματα των ποιημάτων του αντλούνται από τον
εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα των Ελλήνων
- λειτούργησε ως γενάρχης της νεότερης ελληνικής ποίησης, έθεσε γλωσσικούς
και αισθητικούς όρους για την ανάπτυξή της

2. ήταν δίγλωσσος: μιλούσε και έγραφε και στην ιταλική και την ελληνική
γλώσσα, έγραψε αρκετά ιταλόγλωσσα ποιήματα

3. σολωμικό έργο
- είναι έργο που εξακολουθεί να μας προκαλεί αισθητική συγκίνηση
- επειδή η πατριωτική θεματική του εστιάζεται στον πόθο μιας υπερατομικής
και πνευματικής ελευθερίας
- ανάγεται σε μια καθολική σφαίρα φιλοσογικής αναζήτησης
- υπερβαίνει τα όρια της ιστορικότητάς του και μεταδίδει αξίες και ιδέες με
πανανθρώπινη και επίκαιρη σημασία

Βίος του Σολωμού

1. Γεννήθηκε το 1798 στη Ζάκυνθο,

2. εξώγαμο τέκνο του 61 ετών πλούσιου Ζακύνθιου κόντε Νικολάου Σολωμού και της
15χρονης υπηρέτριάς του Αγγελικής Νίκλη, με την οποία ο Νικόλαος διατηρούσε δεσμό
από το 1796.
3. έμαθε τα πρώτα του γράμματα κυρίως ιταλικά από ιδιωτικούς δασκάλους, φοίτησε και
σε ελληνικό δημόσιο σχολείο
Σπουδές: Νομική Σχολή Παβίας. Βάσεις παιδείας του η αρχαιοελληνική και λατινική γλώσσα
και λογοτεχνία.
4. Συναναστράφηκε με γνωστούς Ιταλούς ποιητές του νεοκλασικισμού και του ανερχόμενου
ρομαντισμού.
5. Δίκη με αδελφό, δικαίωση, του επέτρεψε να αφιερωθεί απρόσκοπτα στην ποίησή του,
καθώς έζησε τη υπόλοιπη ζωή του από κέρδη περιουσίας. Ωστόσο αποξενώθηκε από
μητέρα του και ως ποιητής αποτραβήχτηκε από τη δημοσιότητα.
6. Δεν παντρεύτηκε ποτέ, ιδιότροπος άνθρωπος σχεδόν μονήρης και με ανίκητο πάθος για
το αλκοόλ. Είχε ενετικό τίτλο ευγενείας.
7. Οι σπανίως εκφρασμένες πολιτικές του πεποιθήσεις τον τοποθετούν ανάμεσα στα
κόμματα των συντηρητικών και των μεταρρυθμιστών.
7. Πέθανε στην Κέρκυρα στις 9/21 Φεβρουαρίου 1857, σε ηλικία 59 ετών.

Σολωμικό έργο και η εκδοτική του τύχη

1. Κατά τη διάρκεια της ζωής του δημοσίευσε ένα πολύ μικρό και όχι το αξιολογότερο
μέρος του έργου του
2. Η ποιητική φήμη του μεταξύ των συγχρόνων του οφειλόταν κυρίως στον νεανικό «Ύμνο
εις την Ελευθερίαν» (έγραψε το ποίημα σε ηλικία 25 ετών).
3. Τα περισσότερα και καλύτερα ποιήματά του, ιδίως τα συνθέματα της ωριμότητάς του,
έμειναν όχι μόνο ανέκδοτα αλλά και ανολοκλήρωτα, ακατάστατα και ανορθόγραφα
γραμμένα, σε διάφορα στάδια επεξεργασίας, στα αυτόγραφα τετράδια ή και σκόρπια
φύλλα του.
Σε ορισμένα σημεία η ακαταστασία είναι τέτοια ώστε ακόμα και οι ειδικοί αναγνώστες, οι
φιλόλογοι, να διαφωνούν μέχρι σήμερα αν ορισμένοι στίχοι ανήκουν σ’ένα ποίημα ή σε
άλλο.

4. Στα αυτόγραφα τετράδιά του χρησιμοποιείται και ιταλική και ελληνική γλώσσα
- τα πεζά σχεδιάσματα ποιημάτων και οι ‘’στοχασμοί’’είναι γραμμένα στην ιταλική
Στοχασμοί: τεχνικές σημειώσεις για τα ποιήματά του, στοχασμοί για την ποίησή του,
υποδείξεις προς εαυτόν
- οι στίχοι των ποιημάτων είναι γραμμένοι στην ελληνική γλώσσα

Κύριοι σταθμοί εκδοτικής τύχης Σολωμού

1. Ιάκωβος Πολυλάς (1859) εκδίδει τον τόμο Διονυσίου Σολωμού Τα ευρισκόμενα

-> κατόρθωσε να αποκαταστήσει και να ανασυνθέσει το ελληνικό κείμενο σολωμικών
ποιημάτων
Εκδίδει Τα άπαντα με τη μορφή που έδωσε ο Πολυλάς

2. Λίνος Πολίτης τρίτομη έκδοση σολωμικών Απάντων(1948), Αυτόγραφα έργα(1964)

->παρουσίασε πιστά τα σολωμικά τετράδια, έδωσε νέα ώθηση σε σολωμική έρευνα

3. Στυλιανός Αλεξίου έκδοση Ποιημάτων και πεζών, είναι η πιο πρόσφατη έκδοση
Αναθεώρησε απόψεις Πολυλά και Πολίτη, έθεσε ως στόχο την ενιαία παρουσίαση
ολοκληρωμένων έργων
Ο σημερινός αναγνώστης δε μπορεί να διαβάσει ακριβώς ό,τι ο Σολωμός θα ήθελε να
διαβάζεται ως έργο του και ότι ο μόνος τρόπος προσέγγισης είναι να περιπλανηθεί στα
Αυτόγραφα έργα

Στάδια ποιητικής εξέλιξης Σολωμού

1) Στη Ζάκυνθο (1818-1828) – Ζακυνθινή Περίοδος

Σύντομα ποιήματα λυρικού είδους (εξέφραζαν προσωπική συγκίνηση)
2) Στην Κέρκυρα (1828-1857) – Κερκυραϊκή Περίοδος
Μεγάλης έκτασης ποιήματα δραματικού/επικού/αφηγηματικού είδους
Στα δραματικά: μιλούν τα ίδια τα πρόσωπα της ιστορίας απευθείας σε αναγνώστη
Στα επικά: η ιστορία των προσώπων είναι το αντικ αφήγησης

Κομβικό σημείο έτος 1833: συμπίπτει με την έναρξη της μεγάλης οικογενειακής δίκης

Νεανική θητεία στην ιταλική ποίηση

1. Τα πρώτα ποιήματα του Σολωμού, κυρίως σονέτα, γράφτηκαν στην ιταλική γλώσσα κατά
τη διάρκεια των σπουδών του στην Ιταλία. (επηρεασμένα από ιταλικό νεοκλασικισμό)

2. Τα θρησκευτικά θέματά τους οφείλονται κυρίως στο γεγονός ότι στην ιταλική ποίηση του
τέλους του 18ου και των αρχών του 19ου αιώνα επικρατούσε η θρησκευτική θεματολογία.
3. Την περίοδο 1818-1822, μετά την επιστροφή του στη Ζάκυνθο συνέθετε στην ιταλική
γλώσσα θρησκευτικά και σατιρικά ποιήματα – τα τελευταία είχαν συνήθως στόχο τον
Ζακύνθιο γιατρό Διονύσιο Ροϊδη.
4. Μοναδική ποιητική συλλογή που εξέδωσε: 33 αυτοσχέδια σονέτα (1822), εκδόθηκαν
στην Κέρκυρα

Πρώτα ελληνικά ποιήματα

α. το πατριωτικό αίσθημα Σολωμού

β. συνδυασμένο με τη ρομαντική αντίληψη για την αξία λαϊκής γλώσσας
-> τον ωθούσε να γράψει ελληνικά ποιήματα

1. 1818-1823 – 20 περίπου ελληνικά λυρικά ποιήματα

-> Κρίνονται απλά και αφελή όσον αφορά θέματα και εκφραστικά μέσα

2. Τα κύρια θέματά τους είναι: η άδολη αγάπη για φανταστικές ή εξιδανικευμένες γυναίκες
και ο θάνατος πλασματικών ηρώων ή πραγματικών προσώπων.

3. Τα περισσότερα είναι στροφικά ποιήματα σε μικρής έκτασης στίχους με περίτεχνες ρίμες

και έντονα τραγουδιστικό ρυθμό
Γνωστότερα: ‘’ Η αγνώριστη’’, ‘’Η Ξανθούλα’’

Στροφή σε πατριωτική ποίηση – Οι ύμνοι

1. Η επανάσταση του 1821 αποτέλεσε έναυσμα ποιητικής δημιουργίας για το Σολωμό.

2. Τον Μάιο του 1823 έγραψε τις 158 τετράστιχες στροφές του «Ύμνου εις την Ελευθερίαν»
Μετάβαση από αφελή θέματα σε ποίηση εθνικών ιδεών

3. Η γλώσσα του ποιήματος είναι μικτή: βάση της η δημοτική, η οποία όμως εμπλουτίζεται
με λόγια ίχνη, χωρίς να λείπουν και κάποιοι ιταλισμοί. Το ύφος συνθέτει στοιχεία του
επικού και του λυρικού είδους.

4. Στο ποίημα η μορφή της Ελευθερίας, προσωποποιημένη ως θεά, ταυτίζεται με την

Ελλάδα και περιγράφονται τα κατορθώματα του αγώνα. Στο τέλος η Ελευθερία απευθύνει
στους Έλληνες προτροπές για ομόνοια.

5. Ο «Ύμνος», το σημαντικότερο ποιήμα της νεανικής περιόδου του Σολωμού, γνώρισε

γρήγορα μεγάλη απήχηση, δημοσιεύτηκε και μεταφράστηκε επανειλημμένα.

6. Τα επόμενα χρόνια ακολούθησαν κι άλλα πατριωτικού κυρίως περιεχομένου ποιήματα: η

λυρική ωδή «Εις το θάνατο του Λορδ Μπάυρον», το εξαιρετικό επίγραμμα «Η καταστροφή
των Ψαρών» και το «Η Φαρμακωμένη». Γράφει και σατιτικά ποιήματα.

Τα πρώτα ελληνικά ποιήματα του Σολωμού («Ξανθούλα», «Αγνώριστη»).

Θεματολογία: Άδολη αγάπη για φανταστικές και εξιδανικευμένες γυναίκες, ή ο θάνατος
πλασματικών ή υπαρκτών προσώπων.
Γλώσσα: Ελληνική.
Χαρακτήρας: Τα κείμενα διέπονται από απλό και αφελή χαρακτήρα.
Πατριωτική ποίηση και Ύμνοι.
Θεματολογία: Ο,τιδήποτε αφορά τον αγώνα του 1821.
Γλώσσα: Ελληνική, Δημοτική.
Σκοπός: Μέσα από το έργο του να προτρέψει τον λαό για ομόνοια και αδελφικότητα.
Χαρακτήρας: Συνδυάζει Επικό και Λυρικό στοιχείο.
Αντιπροσωπευτικά έργα: «Ύμνος στην Ελευθερία» το 1823. «Ωδή στο θάνατο του Λόρδου
Μπάϋρον», «Φαρμακωμένη», «Η καταστροφή των Ψαρών».
Ο Λάμπρος, το πρώτο αποσπασματικό ποίημα
Θεματολογία: Ερωτική ιστορία με τραγικό τέλος, μικρή η σχέση με τον εθνικό αγώνα
Γλώσσα: Δημοτική.
Επίδραση: Η επίδραση είναι από τον Άγγλο ρομαντικό Byron,
Η μορφή του ήρωα- επαναστάτη όπως ο Λάμπρος που συγκρούεται με τον θεϊκό και τον
ανθρώπινο νόμο. (απαντάται συχνά στα ποιήματα του Byron)
Επίσης θεματικά στοιχεία (ρομαντικά στοιχεία εποχής): αιμομιξία, βίαιος πρόωρος
θάνατος, αυτοκτονία, υπερφυσικά στοιχεία.
Χαρακτήρας: Επικός – Δραματικός. Συνδυάζει το επικό με το δραματικό στοιχείο.
Επικό-δραματικό ποίημα
Η πρώτη γραφή του ποιήματος χρονολογείται ήδη το 1823, το κύριο μέρος του γράφτηκε
στα χρόνια 1824-1826, ενώ η ατελέσφορη προσπάθεια για την ολοκλήρωσή του διήρκεσε
ως το 1834.

Η γυναίκα της Ζάκυθος ( η σύνθεση ξεκίνησε το 1826)

1. Το 1826 άρχισε τη σύνθεση του και δημοσιεύτηκε το 1927.

2. Παλαιότερα η φιλολογική έρευνα αντιμετώπισε το έργο ως πεζό κείμενο, σύμφωνα όμως

με νεότερους μελετητές πρόκειται ουσιαστικά για ποιητικό έργο, συγκεκριμένα για ποίημα
σε πρόζα ή ποίημα σε πεζό

3. το έργο πέρασε 3 στάδια επεξεργασίας 1826-1833

- Στο πρώτο και πιο ολοκληρωμένο στάδιο επεξεργασίας (1826-1829) στόχος ήταν η σάτιρα
κάποιας συγκεκριμένης, ανώνυμης ζακυνθινής με επιλήψιμη κοινωνικά και εθνικά
συμπεριφορά
- Στο δεύτερο (1829-1833) και στο τρίτο (1833) στάδιο επεξεργασίας, ο στόχος διευρύνθηκε
και καθώς το έργο πήρε τη μορφή ενός εφιαλτικού οράματος ή προφητείας με
αποκαλυπτικό χαρακτήρα και με αναφορές στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα των
Ελλήνων,
- αναδεικνύεται σε μια σύγκρουση του καλού και του κακού.

4. Θεματολογία: Εξιδανίκευση της γυναικείας μορφής.

Γλώσσα: Δημοτική (με ιδιώματα της Ζακύνθου).
Αφηγητής είναι ο ιερομόναχος Διονύσιος
Σκοπός: Επιδιώκει να σατιρίσει τη μορφή της Ζακυνθινιάς γυναίκας, που έχει επιλήψιμη
συμπεριφορά και εθνικά και κοινωνικά (αυτό προκύπτει από την πρώτη επεξεργασία του
έργου).
Κατά τον Μπάιρον, το έργο χαρακτηρίζεται ως εφιαλτική σάτιρα σε πεζό λόγο.
Κατά τσαν Σάνογλου, χαρακτηρίζεται ως ιδιόρρυθμη πρόζα με στοιχεία ποιητικού λόγου. Το
γενικό συμπέρασμα είναι πως είτε είναι πρόζα είτε ποίημα σε πεζό.
Συνθέματα ωριμότητας (Α, Β, Γ)

1. Μετά την εγκατάστασή του στην Κέρκυρα, εγκατέλειψε θρησκευτική και πατριωτική
θεματολογία και ερωτική συναισθηματολογία.
2. Μεταστροφή σε ποιητική αντίληψη. Θέλει να υπερβεί εμπόδια ποιητικής έκφρασης.
3. Η απομόνωση που είχε περιέλθει ενίσχυσε τη ροπή του προς τη μελέτη φιλοσοφίας.

Α) Ο Κρητικός (1833-1834) απόσπασμα ενός ανολοκλήρωτου επικολυρικού συνθέματος,

σηματοδοτεί την αρχή της ποιητικής ωριμότητας του Σολωμού.
Εκφραστική στροφή προς την ελληνική ποιητική παράδοση, ιδίως προς την κρητική
λογοτεχνία της ακμής, και ρυθμική καλλιέργεια του δεκαπεντασύλλαβου στίχου.
Θεματολογία: Ο αγώνας ενός ανθρώπου στη δίνη οριακών αντιθέσεων.
Υπόθεση: Δραματική
Γλώσσα: Δημοτική.
Σκοπός: Η αβεβαιότητα της υπάρχουσας κατάστασης.
Χαρακτήρας: Ώριμο έργο, έχει έντονο το στοιχείο της λυρικότητας.
Το πιο ολοκληρωμένο από τα αποσπασματικά ποιήματα Σολωμού, με υψηλά νοήματα
Φεγγαροντυμένη: αιθέρια γυναικεία ύπαρξη, που παρηγορεί τον ήρωα στη δοκιμασία του
Ερμηνείες:
- Προσωποποίηση ελευθερίας και πατρίδας, της Ελλάδας ή της Κρήτης,
- της ζωής ή της φύσης, της θρησκείας ή της θείας χάριτος ή και της ποιητικής
χάρης,
- της συνείδησης του ήρωα ή της θείας αγάπης,
- Αναδυόμενη Αφροδίτη ή Παναγιά

Β) Οι Ελεύθεροι πολιορκημένοι (1834-47) : κορυφαίο ποιητικό σύνθεμα Σολωμού

3 στάδια γραφής ποιήματος: τα τρία σχεδιάσματα μαρτυρούν τη προσπάθεια του Σολωμού
να υποτάξει γλώσσα και δεκαπεντασύλλαβο στα έργα του
Θεματολογία: Η δεύτερη πολιορκία του Μεσολογγίου από τους Τούρκους το 1825 και η
ηρωική έξοδος των πολιορκημένων τον Απρίλιο 1826
Γλώσσα: Δημοτική.
Σκοπός: Να αναδειχθεί το ηρωικό μεγαλείο των Ελλήνων, που οδηγούνται συνειδητά στη
θυσία, την έσχατη πράξη αντίστασής τους, υπερβαίνοντας τα ψυχικά εμπόδια και
κατακτώντας την πνευματική τους ελευθερία

Γ)Ο Πόρφυρας (1847-1849) εκδοτικά το ποίημα παρουσιάζει πολλά προβλήματα: οι μορφές

που παραδίδουν οι εκδόσεις Πολυλά και Αλεξίου έχουν σημαντικές διαφορές στην έκταση
και στο περιεχόμενο.
- Ο εκστασιασμένος από την ομορφία της φύσης ήρωας ξαφνικά σπαράσσεται από τον
καρχαρία
- η στιγμή του θανάτου του είναι η κορυφαία στιγμή ανακάλυψης του εαυτού του
Θεματολογία: Ένα πραγματικό περιστατικό της καθημερινότητας (ένας καρχαρίας
κατασπαράσσει έναν άγγελο στρατιώτη στην Κέρκυρα).
Γλώσσα: Δημοτική.
Σκοπός: Η επεξεργασία του ίδιου του θανάτου ως μια μυστική και αποκαλυπτική στιγμή (τη
στιγμή που ο στρατιώτης φτάνει στο τέλος, ανακαλύπτει ή αποκαλύπτει τον εαυτό του).

4. Την τελευταία δεκαετία της ζωής του ο Σολωμός

-> επέστρεψε στη σύνθεση ιταλικών ποιητικών κειμένων.
Από την τελευταία δεκαετία σώζονται επίσης πεζά σχεδιάσματα, γραμμένα στα ιταλικά,
όπου ο ποιητής αναπτύσσει την υπόθεση ποιημάτων που σκόπευε να γράψει.

Θεματική, Μορφολογία και Τεχνοτροπία Σολωμικής ποίησης

Θεματική
Νεανική ποιητική παραγωγή του Σολωμού της ζακυνθινής περιόδου:
Ισχύει το τρίπτυχο της επτανησιακής σχολής
Πατρίδα, χριστιανική θρησκεία, εξιδανικευμένη γυναικεία μορφή

Στα ώριμα συνθέματα της κερκυραϊκής περιόδου:

-Τα ίδια θεματικά κέντρα εμπλουτίζονται μέσα από φιλοσοφικές αναζητήσεις Σολωμού,
-με αποτέλεσμα να ανάγονται στα θέματα εκείνα που απασχόλησαν τους μεγάλους
ποιητές όλων των εποχών: ο έρωτας, ο θάνατος, η ελευθερία, η πίστη στον θεό, η σχέση
του ανθρώπου με τη φύση

ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΣΟΛΩΜΟΥ (ΔΥΟ ΖΕΥΓΗ)

Ο Mackridge – κωδικοποίησε την επεξεργασία των κύριων θεμάτων της σολωμικής ποίησης
σε δύο ζεύγη αντιθέσεων
1.ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ & ΦΥΣΗ.
2. ΘΡΗΣΚΕΙΑ & ΘΑΝΑΤΟΣ.

1. Η ελευθερία, που συνδέεται σταθερά με τους αγώνες των Ελλήνων κατά των Τούρκων
και που είναι κατάκτηση της ανθρώπινης βούλησης,
θριαμβεύει επάνω στη φύση, που κυριαρχείται από ανεξέλεγκτες δυνάμεις και δεν
γνωρίζει ηθικούς κανόνες.

Η έννοια της ελευθερίας εξελίσσεται στο σολωμικό έργο ->

Ύμνος εις την ελευθερίαν: έχει σημασία ιδεολογικοπολιτική
(ελευθερία υπόδουλων που αγωνιζόμενοι θα αποκτήσουν ανεξάρτητη πατρίδα)

Ελεύθεροι Πολιορκημένοι: αποκτά πνευματική σημασία

(απελευθέρωση ανθρώπινης ψυχής, που οι πολιορκημένοι Μεσολογγίτες αγωνίζονται να
κατακτήσουν, υπερνικώντας φυσικά και ψυχικά εμπόδια από τους ίδιους τους εαυτούς
τους πχ πείνα, από τη φύση πχ ομορφιά άνοιξης που εκμαυλίζει αγωνιστές και από
εχθρούς)

Λάμπρος: κατάχρηση ελευθερίας από έναν άνθρωπο που κυριαρχείται από φυσικά, ζωώδη
ένστικτα, που δεν κατάφερε να υποτάξει στην ελεύθερη βούλησή του, ώστε να πράττει
ηθικό καθήκον απέναντι σε Θεό και ανθρώπους.

Πορφύρας: η αυτογνωσία του ανθρώπου, προϋπόθεση για κατάκτηση ελευθερίας,

αποκτάται την οριακή στιγμή της διττής του επαφής με φύση, που συνδυάζει καλό με κακό.
- Ο κολυμβητής εκστασιάζεται από ομορφιά φύσης
- Θανατώνεται βίαια από τον καρχαρία (άλογο στοιχείο φύσης)

2. Στο θεματικό ζεύγος θρησκεία και θάνατος, η χριστιανική πίστη υπερβαίνει τον θάνατο.
Όλα τα συνθετικά ποιήματα τελειώνουν με τον βίαιο θάνατο των βασικών ηρώων.
Στα νεανικά ποιήματα:
Η οριακή στιγμή θεωρείται παρηγορητικά ως λυτρωτική είσοδος σ’ένα άφθαρτο και
καλύτερο κόσμο
Το θρησκευτικό πνεύμα επικεντρώνεται σε αναφορές στην ορθόδοξη εκκλησία και τη
τελετουργία της
Στα μεταγενέστερα ποιήματα: Φαρμακωμένη, Κρητικός
Ο θάνατος του προσώπου λειτουργεί ως προάγγελος της Δευτέρας Παρουσίας
Το θρησκευτικό πνεύμα βαθαίνει και γίνεται μέρος της εμπειρίας ανθρώπων που είναι σε
δοκιμασία

Τα συνθέματα της σολωμικής ωριμότητας περιστρέφονται γύρω

από τις ποικίλες όψεις της δοκιμασίας του ανθρώπου να φέρει
σε αίσιο πέρας
την πάλη του με τα μεγάλα εμπόδια και προκλήσεις της ζωής:
 τον πόλεμο, το ηθικό χρέος, τον έρωτα, την ποίηση.

Θάνατος: συνδέεται με το θέμα του έρωτα

Λάμπρος, Κρητικός: θέματα έρωτα και θανάτου αλληλενεργούν
Για να επιτευχθεί η δραματική κορύφωση και να αναδειχθούν ηθικά μηνύματα
συνθεμάτων
Λάμπρος: ο ανήθικος σαρκικός έρωτας επιφέρει εν τέλει το θάνατο
Κρητικός: ο θάνατος της αγαπημένης συνδέεται μυστικά με τον έρωτα του θείου στοιχείου
ΕΡΩΤΑΣ: Σε όλο το έργο του Σολωμού είναι αγνός, με εξαίρεση το «Λάμπρο» όπου είναι
σαρκικός.
Στη σολωμική ποίηση: ελευθερία, θρησκεία, αγνότητα είναι οι σύμμαχοι του ανθρώπου
ενάντια στις δυνάμεις της φύσης

Μορφολογία

Ο τρόπος σύνθεσης σολωμικών ποιημάτων άλλαξε με το πέρασμα του χρόνου.

Υμνος εις την ελευθερία: λυρικό ποίημα, γράφτηκε σ’ένα μήνα
Ελεύθεροι πολιορκημένοι: σύνθεση μεγαλεπίβολου έργου, κράτησε είκοσι περίπου χρόνια,
μέρη με οργανική θέση ως ενιαίο σώμα

Τρόπος σύνθεσης ανολοκλήρωτων ποιημάτων:

1. Ο Σολωμός στην αρχή κατέγραφε σε ιταλικό πεζό κείμενο την κεντρική ιδέα και τα βασικά
στοιχεία της υπόθεσης του ποιήματος και
2. στη συνέχεια στιχουργούσε διάφορους θεματικούς πυρήνες της υπόθεσης σε ελληνικούς
στίχους.
3. Ενδιαμέσως δεν έπαυε να καταγράφει στα ιταλικά διάφορους στοχασμούς, ενώ υπέβαλε
τους ελληνικούς στίχους σε διάφορα στάδια επεξεργασίας.

Σε ορισμένα ποιήματα:
1. Οι αναθεωρήσεις σε διαφορετικά στάδια επεξεργασία είναι τόσο ριζικές που η πλοκή
γίνεται δυσδιάκριτη.
2.Ο Σολωμός αποσπούσε από παλαιότερα ποιήματα ορισμένες θεματικές μονάδες, έκτασης
ενός ή δύο στίχων, αλλά, μερικές φορές, ακόμη και ολόκληρες θεματικές ενότητες, τις
επεξεργαζόταν και στη συνέχεια τις ενέτασσε σε άλλα, νεότερα ποιήματα.
Τεχνοτροπία

1. Σύζευξη νεοκλασικισμού + ρομαντισμού

Η νεοκλασικιστική επίδραση: εντοπίζεται μέχρι το 1833 στα νεανικά σολωμικά ποιήματα
σολωμικής περιόδου
Η ρομαντική επίδραση: πρωτοεμφανίζεται στον Λάμπρο, συνδέεται με μελέτη γερμανικής
λογοτεχνίας και φιλοσοφίας, και διαμορφώνει ποιήματα ωριμότητας

2. Γνήσιος μεικτός τρόπος ποίησης:

Ο Σολωμός ήθελε να δημιουργήσει ένα νέο ποιητικό τρόπο, που να ενώνει τον κλασικό και
ρομαντικό τρόπο της εποχής του.

Α. Η νεανική νεοκλασικιστική ποίηση του Σολωμού αφομοίωσε, όπως και τα ιταλικά

πρότυπά της, αρκετά στοιχεία του προρομαντισμού.
Β. Ο νεανικός κλασικορομαντισμός του Σολωμού λειτούργησε εποικοδομητικά για τη
σύμμειξη κλασικιστικών και ρομαντικών τεχνοτροπικών στοιχείων, την οποία ο Σολωμός
επιχείρησε στην ώριμη περίοδό του.
Γ.Η πρόθεση για τη δημιουργία μεικτού τρόπου φανερώνει ότι σε θεωρητικό επίπεδο ο
ώριμος ποιητής Σολωμός σκεφτόταν ως ρομαντικός.
Δ. όλα τα συνθετικά ποιήματα από τον Λάμπρο ως τον Πορφύρα, δεν έχουν κανένα
κλασικιστικό στοιχείο
Ε. Αυτό πάντως δεν σημαίνει ότι ο ώριμος Σολωμός θεωρούσε, όπως οι ρομαντικοί ποιητές
της εποχής του, την ποίηση τρόπο έκφρασης ενός ασυγκράτητου προσωπικού πάθους.
Ζ. Τα ώριμα συνθέματά του αφορούν κυρίως στον εθνικό αγώνα των ομοεθνών του,
στους οποίους ο ποιητής προσπαθεί να προσφέρει παραδείγματα μιας ανώτερης,
πνευματικής και ηθικής στάσης ζωής.

Από την άποψη του ποιητικού είδους τα κύρια σολωμικά ποιήματα θα μπορούσαν να
χαρακτηριστούν ως εξής:
 Ο Λάμπρος – αφηγηματικό ποίημα με δραματικά στοιχεία
 Ο Κρητικός – δραματικός μονόλογος με λυρικά στοιχεία
 Οι Ελεύθεροι πολιορκημένοι – ποίημα με αφηγηματικό πλαίσιο αλλά
αναπτύσσεται κυρίως με δραματικά και λυρικά στοιχεία

3. Η αποσπασματικότητα
Αποσπασματικότητα – το γεγονός ότι τα συνθετικά και σημαντικότερα ποιήματα μας
παραδόθηκαν ανολοκλήρωτα σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό.
Δεν δημοσιεύει πολλά έργα του.
Δεν ολοκληρώνει έργα του ή τα ολοκληρώνει, αλλά έχουν μέσα κενά.

Ερμηνείες αποσπασματικότητας (τρεις κατηγορίες)

1. Βιώματα, ψυχολογική κατάσταση (αλκοολικός, τελειομανής, οκνηρός).
2. Προσωπική ανυπέρβλητη εσωτερική δυσκολία. (εκμάθηση ελληνικής γλώσσας, όπου η
σχέση του χαρακτηρίζεται ελλιπής).
3. Ζήτημα τεχνοτροπίας ή ποιητικής ωριμότητας του Σολωμού.

Υπάρχουν τρεις απόψεις μελετητών επί του ζητήματος της αποσπασματικότητας:

α) Βελούδης: η ρομαντική αισθητική ή διαλεκτική του Hegel (επιρροή από τους Ευρωπαίους
ποιητές).
Το απόσπασμα είναι έκφραση ρομαντικής αισθητικής, που αντιλαμβάνεται τη καλλιτεχνική
δραστηριότητα ως δημιουργική διαδικασία.
Με άλλα λόγια, ο Σολωμός ενδιαφέρεται για τη διαδικασία της σύνθεσης όχι το συνθετικό
αποτέλεσμα. (υπερβολική άποψη)
β) Maccridge: Υποστηρίζει ότι ο Σολωμός διέκρινε την ποιητική ιδέα των ποιημάτων από την
γλωσσική και εκφραστική υλοποίηση.
Ο Σολωμός είχε την αίσθηση ότι καμία υλική μορφή δε μπορεί να ενσωματώσει με
επάρκεια την ποιητική ιδέα.
γ) Βαγενάς: Υποστηρίζει και αυτός, ότι υπάρχει ασυμβατότητα ανάμεσα στο περιεχόμενο
και την έκφραση π.χ. προσπαθούσε να γράψει «τραγικού και επικοτραγικού περιεχομένου
ποίηση με λυρική γλώσσα»

Οι μελετητές υποστηρίζουν δύο πράγματα:

- είτε πως αυτό είναι τυχαίο,
- είτε αφορά τον χαρακτήρα του Σολωμού.
Η άποψη του Πολίτη: Θεωρεί πως αυτή η αποσπασματικότητα, οφείλεται στην αδιαφορία
του Σολωμού να εντάξει τα λυρικά αποσπάσματα σε ένα συνολικό αφηγηματικό ή
επικολυρικό έργο. Είναι εσκεμμένη προσπάθεια και δείχνει ότι ο Σολωμός επιδιώκει να
αποστασιοποιεί ό,τιδήποτε λυρικό από ό,τιδήποτε μη λυρικό.
Πολίτης – ονόμασε τα αποσπάσματα «λυρικές ενότητες» ή «λυρικά επεισόδια», ο Σολωμός
«δε θέλησε ή δεν ενδιαφέρθηκε να εντάξει τα λυρικά αυτά κομμάτια σ’ ένα σύνολο
αφηγηματικό ή «επικολυρικό». Έμεινε στην καθαρή λυρική έκφραση, αδιαφορώντας για τη
μη λυρική συνδετική ουσία, προχωρώντας έτσι προς μια κατάκτηση ενός «καθαρού»
λυρικού χώρου, πολύ πιο πρίν από την εποχή του».

Οι λογοτεχνικές πηγές του Σολωμού διακρίνονται σε τέσσερις άξονες:

1. Αρχαία λογοτεχνία
2. Αγία Γραφή
3. Νεοελληνική λογοτεχνική παράδοση (δημώδη μεσαιωνικά κείμενα, κρητική
λογοτεχνία, δημοτικό τραγούδι, «πρόδρομοι»)
4. Ευρωπαϊκή λογοτεχνική παράδοση (ιδίως ιταλική και γερμανική λογοτεχνία)
 Κεφάλαιο 3
Η ποίηση του Ανδρέα Κάλβου
Γενικά

1. ήταν δίγλωσσος, έγραψε ποιητικά (λυρικά και δραματικά) κείμενα σε ιταλική γλώσσα

2. το ελληνόγλωσσο ποιητικό έργο του Κάλβου αποτελείται

- από 20 ωδές
- και είναι περιορισμένο

Ωδή: λυρικό ποίημα, με μεγαλοπρέπεια ύφους και συνδυάζονται τα προσωπικά

συναισθήματα με γενικές σκέψεις

3. Δύο συλλογές που εξέδωσε σε νεαρή ηλικία

- η Λύρα
- τα Λυρικά
Στο υπόλοιπο της ζωής του δεν έγραψε και δεν δημοσίευσε άλλα ποιήματα

Βίος του Κάλβου

1. Γεννήθηκε στη Ζάκυνθο το 1792 όπου και έζησε μέχρι δέκα χρονών.
2. 6 χρόνια μεγαλύτερος του Σολωμού.
3. μετά τον χωρισμό των γονιών του, ακολούθησε τον πατέρα του στην Ιταλία, αποκτώντας
κυρίως ιταλική και δευτερευόντως κλασική παιδεία.
4. έζησε σε τρεις ευρωπαϊκές χώρες (Ελβετία, Αγγλία, Γαλλία)
Καθοριστική η σχέση του με τον Ιταλό ποιητή Ugo Foscolo
5. 1811-1821: χρονολογούνται τα μικράς αξίας ιταλικά λογοτεχνήματά του
6. 1821: λίγο πριν το ξέσπασμα της ελληνικής επανάστασης, λόγω της συμμετοχής του στη
μυστική οργάνωση των Καρμπονάρων (παράνομη οργάνωση που αγωνιζόταν για
δημοκρατικά ιδεώδη) εξορίστηκε από την Ιταλία και κατέφυγε στη Γενεύη, όπου έμεινε έως
το 1825. Η Επανάσταση ήταν που τον έστρεψε στην ελληνική ποίηση.
7. 1826 επέστρεψε στα Επτάνησα (Κέρκυρα) όπου έζησε μέχρι το 1852. Δίδαξε στην Ιόνιο
Ακαδημία, δάσκαλος γλώσσας, λογοτεχνίας και φιλοσοφίας. Παράλληλα, λόγια
δραστηριότητα (άρθρα, διαλέξεις, μεταφράσεις).
8. 1852 λόγω της γνωριμίας και του όψιμου γάμου του με μια αγγλίδα παιδαγωγό,
εγκατέλειψε την Ελλάδα, πήγε με τη σύζυγό του στην Αγγλία και μετά το 1865
εγκαταστάθηκε στην κωμόπολη Louth της βόρειας Αγγλίας, όπου πέθανε το 1869.
9.Μητέρα αριστοκράτισσα, πατέρας πληβείος. Μαχητικός και ασυμβίβαστος. Άνθρωπος
περίεργος και απομονωμένος. Ο Έλληνας αυτοδίδακτος λόγιος της διασποράς.

Ομοιότητες και διαφορές μεταξύ Κάλβου - Σολωμού σε βίο και έργο:

- Ομοιότητες: ο στόχος και η θεματική (στόχοι της Ελληνικής Επανάστασης). Πρόθεση να
απευθυνθούν στους τότε μορφωμένους Ευρωπαίους, προκειμένου να διαδώσουν τα
αιτήματα του αγώνα της Επανάστασης. Ομοιότητα και στο ύφος που χαρακτηρίζεται από
υπερβολή (επίδραση ευρωπαϊκού ρομαντισμού).
- Διαφορές:
γλώσσα. α. Σολωμός: υπέρμαχος της ομιλούμενης ελληνικής β. Κάλβος: λόγιας.
Διαφορά στον βίο: α. Σολωμός: αριστοκρατικής οικογένειας β. Κάλβος ταπεινής
καταγωγής. Ανεκδοτολογικό χαρακτήρα η διαπίστωση πολλών ότι δεν γνώριζαν ο ένας τον
άλλον, παρόλο που ζούσαν στην ίδια πόλη επί 24 χρόνια. Το πιθανότερο να υπήρχε τυπική
γνωριμία χωρίς την πνευματική επαφή.
Ιδεολογικές και πνευματικές προϋποθέσεις ωδών (επιρροή ρευμάτων)

1. Η ιδεολογία του ποιητή διαμορφώθηκε κατά τη διάρκεια της παραμονής του στην Ιταλία,
Αγγλία, Ελβετία
-> Ιταλικός νεοκλασικισμός που συνδυάστημε με τις φιλελεύθερες ιδέες Γαλλικής
Επανάστασης.

2. Εκδηλώθηκαν σε Ελλάδα + Ιταλία κινήματα για εθνική αποκατάσταση και πολιτική

αυτοδιάθεση καταπιεσμένων λαών

3. Επηρεάστηκε από ιδανικά Διαφωτισμού (μαχητικός και ασυμβίβαστος)

- η απελευθέρωση από κάθε είδους αυθεντίες, προλήψεις, δεισιδαιμονίες
- ο περιορισμός απόλυτης και αυθαίρετης εξουσίας μοναρχών
- η εφαρμογή των δικαιωμάτων του ανθρώπου

4. Οι ωδές απορρέουν ιδεολογικά από το ευρωπαϊκό φιλελληνικό κίνημα.

Ο Κάλβος απευθυνόταν στο ευρωπαϊκό κοινό που είχε ευαισθητοποιηθεί απέναντι στον
ελληνικό αγώνα.
Στην πρώτη έκδοση της Λύρας υπάρχει πίνακας ελληνικών λέξεων σε γαλλική μετάφραση.
Παράλληλα όμως, η επιλογή της νέας ελληνικής γλώσσας ως εργαλείο (άγνωστης στην
Ευρώπη) υποδηλώνει την επιθυμία του να υπηρετήσει όχι μόνο πατρίδα αλλά και τις
αναγεννημένες Μούσες

Θεματική
 Θεματική μήτρα η Ελληνική Επανάσταση
Στις περισσότερες ωδές εξυμνούνται ή σχολιάζονται γεγονότα, πρόσωπα και
καταστάσεις εθνικού αγώνα στα χρόνια 1821-1826

Α) πού εκφράζει τόσο την ιδεολογία του ως ποιητή (σκοπός: να γράψει ποίηση ως
μέσο άσκησης της δικαιοσύνης σε βάρος της αδικίας των δυναστών, αναγάγοντας
την Επανάσταση σε ένα ευρύτερο πλαίσιο ιδεών, υπερίσχυση δικαίου εναντίον της
αδικίας, επιβράβευση παιδείας εις βάρος της βαρβαρότητας)
Β) όσο και τον ατομικό του αγώνα να σπάσει τα δικά του προσωπικά δεσμά, όντας
μέτοικος.

ΩΔΕΣ
«Φιλόπατρις»: φανερώνεται ο ατομικός του αγώνας
Έχει επηρεαστεί από τον ιταλικό νεοκλασικισμό και γαλλικό διαφωτισμό.
Μέσα από την ωδή, εκφράζει την αγάπη για τη μακρινή πατρίδα – γενέτειρα που
δεν γνώρισε και την καταπίεση των τυράννων.
«Εις θάνατον»: η πιο ρομαντική καλβική ωδή
Εμφανίζεται μέσα σε όραμα το φάντασμα της μητέρας, με την οποία υπερνικάται ο
φόβος του θανάτου.
«Εις Μούσας»
Κάνει επίκληση στις Μούσες. Είναι η κλασσική επίκληση που έκανε κάθε αρχαίος
ποιητής. Στην προκειμένη περίπτωση, ο Κάλβος κάνει την επίκληση προκειμένου το
έργο του να συμβάλει στον αγώνα της δικαιοσύνης σε βάρος της τυραννικής
αδικίας.
1) Παρά τις συχνές εμφανίσεις στις ωδές του ποιητικού «εγώ», το οποίο υπηρετεί
ρητορικές κυρίως ανάγκες (έμφαση, άσκηση πειθούς στον αναγνώστη), γενικά ο
Κάλβος περιόρισε δραστικά τα ίχνη των προσωπικών βιωμάτων του, προκειμένου
να αναδείξει τον συλλογικό αγώνα.

2) Η αποτίναξη του τουρκικού ζυγού συνιστά μάχη εναντίον του τυραννικού

καθεστώτος.

Α)Οι πάμπολλες μνείες στην αρχαία μυθολογία, στους αρχαίους προγόνους και στο
ένδοξο αρχαιοελληνικό παρελθόν, σε συνδυασμό β) με αναφορές στη σύγχρονη
Ελλάδα και στη χριστιανική λατρεία,
δείχνουν ότι ο Κάλβος έγραψε τις ωδές εξ ονόματος της εθνικής κοινότητας την
οποία προσπαθεί να εμψυχώσει, να μνημειώσει και να δοξάσει.
3)Υπάρχουν θεματικές αντιθέσεις (ελευθερία-τυραννία) και αναλύεται σε
αντιθέσεις καταστάσεων φως-σκότος, ομορφία-βαρβαρότητα, μνήμη-λησμονιά

4) Ορισμένοι μελετητές αποκάλεσαν τον Κάλβο «ποιητή της Ιδέας», με την έννοια
ότι έγραψε μια νοητική, αντικειμενική ποίηση, που άντλησε την αφορμή της από
την ιστορική συγκυρία της εποχής, αλλά κατά βάθος επικεντρώνεται σε διαχρονικές,
μεταφυσικές ιδέες.

5) Κέντρο ιδεαλισμού: ο εγκωμιασμός της Ελευθερίας και ταύτισή της με Αρετή

Στράτευσε την ποίησή του στον ιερό σκοπό να υπηρετήσει την Επανάσταση
(απόλυτος ιδεαλισμός). Κατά βάθος πολιτική ποίηση.

Γλώσσα

1) Λόγω παραμονής σε Ιταλία + Ευρώπη

 Η ελληνική γλωσσική συνείδηση του Κάλβου διαμορφώθηκε υπό την
επήρεια της λόγιας και όχι της ομιλούμενης.
 Ο Κάλβος είναι ο μόνος μείζων Επτανήσιος ποιητής που δεν υιοθέτησε
τη δημοτική γλώσσα. Η γλωσσική αυτή αποστασία του από την
Επτανησιακή Σχολή στάθηκε η αιτία επίκρισης και καταδίκης του από
τους άλλους Επτανήσιους.

2) Από μορφολογική άποψη,

 γλώσσα της Καλβικής ποίησης είναι η καθαρεύουσα, εμπλουτισμένη με
αρχαϊστικούς και δημώδεις τύπους.
 Πρόκειται για εντελώς προσωπικό γλωσσικό ποιητικό ιδίωμα,
αποτέλεσμα της μίξης και εντέλει της σύνθεσης γλωσσικών στοιχείων
προερχόμενων από την αρχαία ελληνική, θρησκευτικά κείμενα, τη λόγια
της εποχής, καθώς και τη δημώδη, μάλιστα και με ιδιωματικά στοιχεία.
 Κορμός πάντως του καλβικού λεξιλογίου είναι οι αρχαιοελληνικές λέξεις.

3)Η γλώσσα του Κάλβου έχει επηρεασθεί από τον Ιταλό Foscolo που υποστηρίζει ότι
γλώσσα της ποίησης: πρέπει να είναι λόγια – τεχνητή, εμπλουτισμένη με
αρχαϊστικά στοιχεία από την ομιλούσα.
4) εντοπίζονται αρκετοί ιταλισμοί και σολοικισμοί
-> ανομοιομορφία της καλβικής ποίησης

5) Μια γλώσσα ανυπάτακτη σε γραμματικούς κανόνες

Τεχνοτροπία
 Κύριο διακριτικό στοιχείο της τεχνοτροπίας των Ωδών είναι η σύζευξη ή
εξισορρόπηση των δύο κύριων αισθητικών ρευμάτων του καιρού του,
του νεοκλασικισμού και του ρομαντισμού.
 Η αλληλενέργεια ιταλικής λογοτεχνικής διαμόρφωσής του με την
ελληνική γλώσσα

Δημαράς – ερμήνευσε τις Ωδές ως μίξη εσωτερικών στοιχείων

-του ιταλικού νεοκλασικισμού
- και του εκφραστικού κλίματος του ευρωπαϊκού προρομαντισμού,
υποστηρίζοντας ότι πίσω από τη νεοκλασικιστική επιφάνεια των Ωδών λανθάνει η
συναισθηματική και ψυχρή ροπή προς τον ρομαντισμό, ορισμένα ίχνη της οποίας
φτάνουν μέχρι την επιφάνεια.
Πολίτης – «όλος αυτός ο φαινομενικός κλασικισμός είναι ένα εξωτερικό ντύμα
μονάχα, κάτω από το οποίο κινείται η ανήσυχη ψυχή ενός γνήσιου ρομαντικού».
Τζιόβας – ενέταξε τις Ωδές, με διεξοδική τεκμηρίωση, στη σφαίρα επιρροής του
ευρωπαϊκού νεοκλασικισμού.
Διαλησμάς – συνόψισε τα στοιχεία νεοκλασικισμού (ύφος ωδών, ισορροπημένη
αρχιτεκτονική, παρομοίωση, μετωνυμία, εικονοπλαστική ικανότητα, ιδιότυπος
ιδεαλισμός, κλασικά αιτήματα για την τέχνη, τέχνη: παιδευτική αξία + διδακτικός
χαρακτήρας).
Ύφος ωδών: υψηλός τόνος, επιγραμματικότητα, αποφθεγματικότητα
Λύρα: κλασικιστική αναφορά, Μούσα λυρικής ποίησης
Σοβαρός τόνος: ένταση μιας αγωνιστικής ποίησης (εξύμνηση επανάστασης)
Ως οφειλόμενα στην επίδραση του προρομαντισμού:
Η μελαγχολική διάθεση, η δραματική ένταση, οι οραματικές καταστάσεις, εμφάνιση
του ‘’εγώ’’ του ποιητή σε ορισμένα σημεία

Η εκφραστική τόλμη του Κάλβου πηγάζει από συνειδητές επιλογές ποιητή

Ή προκύπτει από συγκυρίες λογοτεχνικής του διαμόρφωσης;

Γαραντούδης –
η «πολύτροπος αρμονία» των Ωδών (= στιχουργικό σύστημα με αρχαιοελληνικές
καταβολές, θέλησε να συμπυκνώσει και να αναδείξει το σύνθετο, πρωτεϊκό και
αρμονικό ρυθμικό και εκφραστικό αποτέλεσμα το οποίο επεδίωξαν να παράγουν οι
ωδές του).
 Στηρίχτηκε στην άρνηση της μουσικότητας, άρνηση ομοιοκαταληξίας,
έντονη απόκλιση από μετρικές μορφές, γλώσσα και νόημα. Πιο κοντά
στην ιταλική δραμαματική ποίηση (οργάνωση του ρυθμού των Ωδών με
βάση τον εσωτερικό ρυθμό του ιταλικού δραματικού είδους).
  Από τον εσωτερικό δραματικό ρυθμό των Ωδών απορρέουν
χαρακτηριστικά τους όπως η άρνηση της ομοιοκαταληξίας και η έντονη
απόκλιση ανάμεσα στις μετρικές μορφές από τη μια μεριά, και τη
γλώσσα και το νόημα από την άλλη.
Ο Κάλβος μεταφέρει συνειδητά στα ποιήματά του
- Τη ρυθμική εμπειρία της ιταλικής δραματικής ποίησης
- Η υψηλή απόκλιση μέτρου-σημασίας είναι λόγω της ανάγκης του ποιητή
να εναρμονίσει ιταλικά μετρικά-ρυθμικά γνωρίσματα ωδών με ελληνική
γλώσσα
Ελύτης – η καλβική μετρική ήταν προάγγελος του ελεύθερου στίχου της ποιητικής
γενιάς του 1930.

Λυρικός
- Στα εξωτερικά μορφικά στοιχεία στιχουργίας του ο Κάλβος
πραγματεύεται κυρίως νεοκλασικά και μερικά ρομαντικά θέματα
- Με τους ρυθμιστικούς τρόπους της δραματικής ποίησης της εποχής του
- Η μετρική των ωδών εμπεριέχει όλες τις τολμηρές δυνατότητες του
ελεύθερου στίχου