Κεφάλαιο 8

Η ποίηση του Άγγελου Σικελιανού

1) Δημιουργικές περίοδοι που χωρίζεται η ποίηση του Σικελιανού

2) Θεματική, τεχνοτροπία, μορφολογία, γλώσσα
3) κύριοι ιδεολογικοί άξονες και άξονες κοσμοθεωρίας
4) Αντίληψη Σικελιανού για ποιητική τέχνη

Διαφορά με Καβάφη
Εκπροσωπούν δυο διαμετρικά αντίθετα είδη ποίησης:
 Καβάφης: δραματική ποίηση, βαθύτατα συγκρουσιακός ο ποιητικός του κόσμος,
ειρωνεία θεμελιώδης τεχνική, προσγειωμένο πεζολογικό ύφος, εκφραστική
λιτότητα, πνευματώδη, ειρωνική πεζολογία.
 Σικελιανός: λυρική ποίηση, απόλυτη αρμονία και ενότητα στο ποιητικό του
σύμπαν, παντελής απουσία ειρωνείας, μόνιμη έξαρση και λυρική μεταρσίωση,
πληθωρική και συντακτικά περίπλοκη ποίηση, υψιπετής λυρισμός.

Σύγκριση δύο ποιημάτων

Καβάφης: μελαγχολία, η ποίηση ως πρόσκαιρο αντίδοτο στην γήρανση, πόνος, έλλειψη
εκγκαρτέρησης και δίχως ψευδαισθήσεις ελπίδα για πρόσκαιρη παρηγορία στην ποίηση
ενός γέρου, αδυσώπητη επέλαση του χρόνου
Εκφραστικά: λιτό, πεζολογικό
Ύφος : κοφτό, χαμηλό

Σικελιανός: αισιοδοξία, , η ποίηση ως πιεστική ανάγκη έκφρασης ενός ευδαιμονικού

βιώματος αρμονίας με σύμπαν, ευγνωμοσύνη, πίστη, χαρά, απολαυστική ποίηση κάθε
στιγμής, συναίσθηση κοσμικής αρμονίας, δεν νοείται έννοια καταστροφής στο φυσικό
κόσμο, ευδαιμονική αιωνιότητα, ζωή-θάνατος ενότητα
Εκφραστικά: παρομοιώσεις, επιθετικούς προσδιορισμούς, περίπλοκη σύνταξη, πλούσιες
ομοιοκαταληξίες που δίνουν αίσθημα αρμονίας
Ύφος: δοξαστικό, υψηλόφωνο, γεμάτο θαυμαστικά και αποσιωπητικά
Κοινά: αναφορά σε κίνητρα ποιητικής δημιουργίας

Βιογραφικά στοιχεία ποιητή

 Γεννήθηκε στη Λευκάδα, Πέθανε στην Αθήνα
 Ο πατέρας του: διανοούμενος της εποχής
 Σπουδές: Νομική, δεν την τελείωσε ποτέ
 Δημοσίευση πρώτων ποιημάτων σε περιοδικά εποχής
 Καθοριστική η γνωριμία με φιλέλληνα και διανοούμενη, γάμος
Χρηματοδότησε εκδόσεις πρώτων έργων
Συμπαράσταση στην υλοποίση ‘’Δελφικής ιδέας’’
 Μετά το θάνατό του εκδόθηκαν λυρικά δράματα, δοκίμια, διαλέξεις
Ο Σικελιανός στην ιστορία της νεότερης ελληνικής λογοτεχνίας
 Θεωρείται ο τελευταίος απόγονος της επτανησιακής ποίησης: Γνώση της γνήσιας
λαϊκής γλώσσας. Οικείωση με τις δυτικές λογοτεχνίες, ιδίως ιταλική.
Επίδραση από Σολωμό. Λιγότερο από Βαλαωρίτη, Μαβίλη
 Εντάσσεται γραμματολογικά στο πλαίσιο της ομάδας των ποιητών του 1910
(ποίηση φιλοσοφικών αναζητήσεων, μεγάλων οραμάτων, επικής έκτασης,
υπό την επιρροή των ιδεών του Nietzsche – έννοια υπερανθρώπου, ο άνθρωπος
πρέπει να υπερβαίνει τα όρια της παγιωμένης αντίληψης της ηθικής και να
δημιουργεί με τη θέληση και τη δύναμή του μια ανώτερη τάξη πραγμάτων).
 Επηρεάζει γενιά 30, ιδιαίτερα Σεφέρη, Ελύτη, Εμπειρίκο

Τρεις δημιουργικοί περίοδοι ποίησης Σικελιανού

Α’ περίοδος: 1909 – 1917: παγανιστική, έργα «Αλαφροΐσκιωτος», «Πρόλογος στη ζωή».

Β’ περίοδος: 1917 – 1934: χριστιανική, δελφική έργα «Μήτηρ Θεού», «Πάσχα Ελλήνων».
Γ’ περίοδος: 1935 – 1947: τραγωδίες

Α’ περίοδος: Αλαφροΐσκιωτος, Πρόλογος στη ζωή, Ραψωδίες του Ιονίου, Λυρικά Α’

 Έργα παγανιστικά,
 ύμνος κυρίως προς το φυσικό κόσμο, εμψυχωμένο από τις αιώνια παρούσες
αρχαιοελληνικές θεότητες
 οι πιο έντονα αυτοαναφορικές, αυτοεγκωμιαστικές συνθέσεις του
 τολμηροί μορφικοί πειραματισμοί του.

1) Αλαφροϊσκιωτος(1909): (αυτός που βλέπει τα αόρατα μαγικά πνεύματα)

 συνθετικό ποίημα 2.293 στίχων

 αποτελεί το πρώτο επίσημο φανέρωμα του Σικελιανού
 Γραμμένος σε πρώτο ενικό πρόσωπο, υμνείται ο τόπος γέννησης του Σικελιανού
(Λευκάδα), οι λαϊκές παραδόσεις της και ο ίδιος ο ποιητής.
 Ως έργο έχει επηρεασθεί από τον Ιταλό ποιητή Annunzio, όσον αφορά την πίστη
στη δύναμη της νεότητας, έμφαση στη σωματική ρώμη, οξυμένη αισθαντικότητα
και λατρεία αρχαίας Ελλάδας
 Στο ποιημα αποκαλύπτει φυσικό και υπερφυσικό κόσμο

Σικελιανός και Σολωμός

 Συνεχιστής της παράδοσης Σολωμού, με τη μυστικιστικά θαυματουργική

ατμόσφαιρα έργου του, γλωσσικό αισθησιασμό και εκφραστική ενάργεια στίχων
 τίτλος που παραπεμπει στη σολωμικη ποιηση ειδικά στους στιχους απο το τριτο
σχεδιασμα των ελευθερων πολιορκημενων αλαφροϊσκιωτε καλε για πες αποψε τι
δες;νυχτα γιοματη θαματα, νυχτα σπαρμενη μαγια
Αντίλογος στην ποίηση του Παλαμά
Το έργο αποτελεί αντίλογο στον «Δωδεκάλογο του Γύφτου» του Παλαμά,
 ο Γύφτος διακηρύσσει τον θάνατο των αρχαίων θεών
 ο Αλαφροΐσκιωτος εμφανίζεται βαθιά ριζωμένος στη Λευκάδα,
Και τονίζει τη ζωντάνια του Ομηρικού κόσμου, ως ενεργή λαϊκή παράδοση
σε μια ενότητα ο Όμηρος εμφανίζεται να περπατά υπό την τρυφερή καθοδήγηση του
αλαφροϊσκιοτου

2) Ραψωδίες του Ιονίου (1909): 

 ολιγάριθμη ομάδα ποιημάτων

 με αισθησιασμό και αίσθημα γαλήνης περιγραφή ιδιωτικών ειδυλλιακών στιγμών
του αφηγητή με συντροφιά γυναικών στις ακτές του Ιονίου
 γραμμένα σε ανομοιοκατάληκτο δεκαπεντασύλλαβο
 συνδυάζουν στοιχεία του δημοτικού τραγουδιού, της ποίησης του Βαλαωρίτη
(εκλεπτυσμένα) και των ομηρικών επών ιδίως μετάφρασης Οδύσσειας από Πολυλά.
 
3) Πρόλογος στη ζωή (1915-17, 1947):

 Αποτελείται από πέντε συνθέσεις Συνείδηση της γης μου, συνειδηση της φυλης

μου, Συνείδηση της γυναικας, Συνειδηση της πιστης, Συνείδηση της προσωπικης
δημιουργίας (αυτό το 1947)
 Πρόλογος + Αλαφροϊσκιωτος: αυτοαναφορική και δοξαστική ποίηση
 εδώ ο Αλαφροισκιωτος δίνει τη θέση του σε έναν πιο ώριμο αφηγητη
 Αφηγηγείται όχι την ένωση με τη φύση αλλα τους βαθμούς μύησης του στα
μυστικά της ελληνικής φύσης, του έθνους, της γυναίκας, της θρησκείας, της
ποιητικής δημιουργίας
 Σικελιανός: δημιουργος εθνικων προδιαγραφων
 η σωματικη βιωση του αλαφροϊσκιωτου εδώ δινει τη θεση της σε πνευματικές
διεργασίες, για να εκφραστούν αξιοποιούνται στοιχεία από αρχαιοελληνικές,
βυζαντινές και νεοελληνικές παραδόσεις
 πρώτο δείγμα ελεύθερου στίχου στην ελληνική ποίηση (χωρίς μετρο και
ομοιοκαταληξια)
 περίπλοκη συντακτική ανάπτυξη, τεράστιες παρομοιώσεις, νοηματική
σκοτεινότητα, μυστικιστικό υπόβαθρο
 μυστικισμός = πιστη σε μια υπερβατικη αληθεια και βιωση μιας ενορατικης ενωσης
με το θειο πχ αποκρυφιστικες λατρειες των αρχαιων όπως ελευσίνια μυστηρια
όπου συχνα παραπέμπουν τα ποιηματα του Σικελιανου

4) Λυρικά α΄:  
 Μικρά ποιήματα, σε περιοδικά εποχής
 περιεχονται στον πρώτο τόμο των απάντων
 κομψά, εκφραστικά, λιτά και μετρικά παραδοσιακά ποιήματα στους αντίποδες των
ελευθερόστιχων Συνειδήσεων
  σειρά από διαυγή, ρεαλιστικής οξύτητας δοξαστικά στιγμιότυπα της ζωής
 γεμάτα αισθητηριακό σφρίγος, ψυχική ευφορία και όχι σπάνια, έκδηλο
ενθουσιασμό
 σε αυτά ορισμένα από τα καλύτερα και περισσότερο δημοφιλή του ποιητή

Β' περίοδος (1917 – 1934):

 Εν μέρει χριστιανική εν μέρει δελφική

 Στροφή του Σικελιανού από τολμηρούς μετρικούς πειραματισμούς
στον παραδοσιακό 15συλλαβο 
 ενασχόληση εντατική με τη Δελφική Ιδέα
 πολλές διαλεξεις για τη δελφική ιδέα
 επιβραδύνονται αισθητά οι δημιουργικοί του ρυθμοί

«Μήτηρ Θεού»: 
 είναι πενταμερές ποίημα.
 Πρόκειται για ύμνο στην Παναγία, στη Γυναίκα, ως Μάνα Φύση και μήτρα ζωής
 Έχει έντονο λυρισμό γιατί ο θάνατος δεν παρουσιάζεται ως τέλος της ζωής, αλλά
ως πηγή ζωής μέσα στον αέναο κύκλο της δημιουργίας.
 Έχει επηρεασθεί από Γαλλικό συμβολισμό, από Ερωτόκριτο (τα διδάγματα) και
Σολωμό (ζευγαρωτός 15σύλλαβος)
 Σημαντικότερο δείγμα καθαρής ποίησης
 Καθαρή ποίηση: ακραία μορφή συμβολισμού, δεν απευθύνεται σε διάνοια
αναγνώστη, έχει ως στόχο την αισθητική απόλαυση με ήχο και ρυθμό
(ενδοποιητικά μέσα)
 Ζευγαρωτός δεκαπεντασύλλαβος

Πασχα των Ελληνων (1918-1935): 

 εκτενές σύνθεμα-ανολοκλήρωτο
 Ο Σικελιανός επιχειρεί μια εκ νέου αφήγηση του Χριστού με υλικό και απο τα
απόκρυφα ευαγγέλια (μια σειρά από Ευαγγέλια που γράφτηκαν παράλληλα με τα
επίσημα, δεν τα αναγνώρισε η εκκλησία)
 Τα πρώτα ποιήματα της σύνθεσης: αρχαιοελληνικής θεματικής που αναδείκνυαν
θρησκευτικό συγκρητισμό Σικελιανού (ήδη εκδηλωμένου από τη Συνείδηση της
πίστης και το Μήτηρ Θεοό όπου χριστιανικά σύμβολα και εικόνες συνδυάζονται με
παγανιστική αποθέωση της φύσης)
 Στιχουργική: συνδυασμός 15σύλλαβων και 14σύλλαβων στίχων σε 4στιχες
στροφές)
 Τρόπος αφήγησης, στιχουργική: φανερώνουν αισθητή υποχώρηση καλλιτεχνικής
τόλμης
 έργο για ευρύ αναγνωστικό κοινό
 φιλοδοξεί να λειτουργήσει ως δυναμικός παράγοντας εθνικής αναμόρφωσης ιδίως
τα κρίσιμα χρόνια μετα τη μικρασιατική καταστροφή  1922
Ο Δελφικός Λόγος. Η αφιερωση (1927)
 Γραμμένη σε συμβατικό ζευγαρωτό 15σύλλαβο
 ουσιαστικά ένα ιδεολογικό μανιφέστο της δελφικής ιδέας
 διακρίνεται για την αισθαντικότητα γλώσσας και εικόνων

Γ' περίοδος (1935 – 1947):

 Μετά την αποτυχία Δελφικής ιδέας (προσπάθειες του ποιητή Άγγελου Σικελιανού
και της συζύγου του, Eva Palmer, να οργανώσουν το φεστιβάλ των Δελφών.
Προσπάθησαν να αναβιώσουν ιδανικά της Αρχαίας Ελλάδας και την αρχαία τέχνη)
 Ο Σικελιανός ώριμος από το χρόνο και τη διάψευση των δελφικών οραμάτων του
 Φτάνει στην κορύφωση της τέχνης του
 Επίκεντρο η μεταφυσική διάσταση της ζωής.
 Υποχωρούν η ζωηρή εικονοποιία, έμφαση στις αισθήσεις, φυσικό κόσμο (πρώτες
συνθέσεις)
 Ο λόγος είναι ταπεινός, φιλικός και αφηρημένος.
 Λόγος Σικελιανού: τροφοδοτείται από μια νευρώδη, γεμάτη ειλικρίνεια, πάθος
α’πρόσωπη αφήγηση
 Α και Β περίοδος: υψηλός, ιερατικός τόνος
 Γ περίοδος: ο τόνος παίρνει τρυφερές αποχρώσεις, γίνεται φιλική εκμυστήρευση
 Γράφει τραγωδίες
Θεματική τραγωδιών: έχουν αρχαιοελληνική θεματική στην ουσία είναι λυρικά
δράματα, δηλαδή ποίηση γραμμένη για να απαγγελθεί από σκηνής.
Χαρακτηρίζονται από ιδεολογική υπερφόρτωση, τους στερεί τη λυρική αμεσότητα
και ένταση του ποιητικού του λόγου

Κυριότεροι άξονες Σικελιανής ποίησης

 Θεματική, τεχνοτροπία, μορφολογία, γλώσσα
 Ιδεολογία, κοσμοθεωρία
 Αντίληψη για φύση, ρόλος ποίησης και ποιητή

1) Θεματική (4 θεματικές ενότητες)

 Κέντρο της ποίησης Σικελιανού είναι η φύση και μύθος

 Συχνή αναφορά στον χριστιανισμό
 Στην ουσία είναι παγανιστής ποιητής
Το έργο του είναι διαποτισμένο από τη λατρεία του (ελληνικού) φυσικού κόσμου
και αποθέωση των αισθήσεων
 Αρχαίος μύθος: όπως οι Γερμανικοί ρομαντικοί τον αντιλαμβάνεται ως ζωντανή,
πάντοτε παρούσα δύναμη, αποκαλυπτική πανανθώπινων αληθειών
 Μύθοι: δεν είναι απλά σύμβολα, αλλά υπάρξεις που ζωοποιούν τον φυσικό κόσμο
και ο ποιητής μπορεί να αντιληφθεί και να αποκαλύψει στους ανθρώπους
 Τρίτο αγαπημένο του θέμα η γυναίκα και γενικότερα ο έρωτας, ως ενέργεια που
κινεί τη δημιουργία.
  Βαθύτατα ερωτικός και αισθησιακός ύμνησε τη γυναίκα ως ιερό σύμβολο
γονιμότητας αλλά και ως μούσα του ποιητή (έρωτας συστατικό στοιχείο της
ποιητικής δημιουργίας)
 Τέταρτη βασική θεματική ενότητα η ίδια η ποιητική και ο εαυτός του ως
χαρισματικό λυρικό υποκείμενο

2) Τεχνοτροπία

 Ρομαντικός: Όσον αφορά ρόλο ποίησης και ποιητή

 Ρομαντική τεχνοτροπία: Αλαφροϊσκιωτου, Συνειδήσεων
(έντονα αυτοαναφορικές συνθέσεις, ορμητικές, μορφικά επαναστατικές,
εκφραστικά πληθωρικές)
 Η ρομαντική τεχνοτροπία: δε χαρακτηρίζει όλα τα ποιήματα
 Τα περισσότερα φανερώνουν έναν ποιητή εργαστηριακό με επίμονη
επεξεργασία που δημιουργεί κλασικές αρμονικές ποιητικές μορφές

 Αισθητές οι επιρροές και απο γαλλικό συμβολισμό και την καθαρή ποίηση (Μήτηρ
Θεού)
 όπου η έμφαση δίνεται στη μελωδική ενορχήστρωση του λόγου, στον ήχο παρά
στο νόημα
 ειδοποιό στοιχείο της σικελιανικής γραφής: περίπλοκη, μακροπερίοδη συντακτική
ανάπτυξη, μεγάλες παρομοιώσεις, πλούσιοι επιθετικοί προσδιορισμοί, δεξιοτεχνική
αφηγηματική οργάνωση
(η έντεχνη επανάληψη λέξεων ή φράσεων-κλειδιών δημιουργεί υπόγειες
συνομιλίες ανάμεσα στα μέρη του ποιήματος –κάποτε ανάμεσα και σε σειρά
ποιημάτων)

3) Μορφολογία

 συνεχώς μορφικοί πειραματισμοί ανάμεσα σε ακραία αντίθετες ποιητικές μορφές:

από αυστηρότατες τεχνικές προδιαγραφές όπως σονέτο
έως τον ελεύθερο από στροφές, ομοιοκαταληξία, ισοσυλλαβία και αυστηρή τήρηση
του μέτρου στίχο του Προλόγου στη Ζωή
 κάθε έργο του διαφέρει μορφικά από τα άλλα
 Λυρικός Βίος: ευρή φάσμα 15σύλλαβου,δείγματα ελεύθερου στίχου (Πρόλογος στη
ζωή, κάποια ποιήματα στα Λυρικά Β), δεξιοτεχνικά σονέτα, ποιήματα
παραδοσιακής μετρικής, ποικίλοι συνδυασμοί στροφής, στίχων,
ομοιοκαταληκτικών σχημάτων

4) Γλώσσα
  γλωσσικά στοιχεία απο όλες τις περιόδους νεοελληνικής, ομηρική, κλασικά έως
μεσαιωνικά (πατερική γραμματεία) και νεότερα
 ενδιαφερόταν άμεσα για τη γλώσσα των ανθρώπων του λαού, ρωτούσε απλούς
ανθρώπους για το νόημα των λέξεων που τον ενδιέφεραν
 η σύνθετη γλωσσική διαστρωμάτωση του έργου του αποτυπώνει τον ενιαίο
χαρακτήρα της ιστορικής και πολιτισμικής παράδοσης του ελληνικού έθνους
 πρόβλημα σικελιανής γλώσσας: τα πολλά παλαιοδημοτικά στοιχεία (ακραίοι τύποι
της δημοτικής που δεν χρησιμοποιούνται πια)
 ένθερμος δημοτικιστής (θύμα του γλωσσικού ζητήματος)

5) Ιδεολογία και κοσμοθεωρία

 Η Δελφική Ιδέα και οι ασυστηματοποίητες φιλοσοφικές του απόψεις: οδήγησαν

στην παραμέληση του έργου του από τους μελετητές
 Η σκέψη του καθορίζεται από το φιλοσοφικό ρεύμα της αντιλογοκρατίας
(ιρρασιοναλισμός) , αναπτύχθηκε στην Ευρώπη από μέσα 19 ου αιώνα
 Τον επηρέασαν: Νίτσε, Μπέργκσον
 Αντιλογοκρατία: αντιδρούσε στις ορθολογικές αρχές του διαφωτισμού, δεν αρκεί ο
ορθός λόγος για την ευτυχία του ανθρώπου
Χρειάζεται η καλλιέργεια εσωτερικών δυνάμεων, όπως η ενόραση, το ένστικτο, η
θέληση, το συναίσθημα για την ολοκλήρωση του ανθρώπου
 με αυτή την έννοια και ο ρομαντισμός και ο υπερρεαλισμός υπήρξαν
ιρρασιοναλιστικά
 λογοκρατία: για Σικελιανό φοβερή ασθένεια, σε αυτήν οφείλεται η ηθική και
ιστορική εξάρθρωση της δύσης
 Κύριο μέλημα Σικελιανού:
α) η καταπολέμηση της πολυδιάσπασης της σύγχρονης ζωής (διάσπαση ανθρώπου-
φύσης, σάρκας πνεύματος, ψυχής-πνεύματος, μύθου-ιστορίας) και
β) η συνακόλουθη κατάκτηση ενότητας και ολότητας
 Η μελέτη προσωκρατικών φιλοσόφων και μυστικιστικών παραδόσεων του
ελληνισμού: αποσκοπούσε στην προβολή της πεποίθησης ‘’εν το παν’’:
αυτό το όραμα βρίσκεται πίσω από το ποιητικό του εγχείρημα να συγκεράσει τις
παραδόσεις του ελληνισμού (αρχαιοελληνικές-χριστιανικές-νεότερες λαϊκές) σε ένα
σώμα, ενεργοποιώντας έτσι τη συλλογική πολιτισμική μνημη λαού και στη
δυναμική αναγέννηση (παλιγγενεσία και ανάσταση)
 στο ίδιο πλαίσιο και ο θρησκευτικό συγκρητισμός: να ενώσει αρχαιοελληνική
θρησκεία με χριστιανική
Μέσα από το δυναμικό σύμβολο Διόνυσου-Ιησού, μάνα-φύση/Παναγία
 ελληνοκεντρική λοιπόν σκέψη (σημαντική επίδραση από Περικλή γιαννόπουλο
φλογερο διανοητή, έγραψε μανιφέστα για ανωτερότητα ελληνικού πολιτισμού,
φύσης και φυλής)
 στη συνέχεια διεθνική διάσταση -> οδηγείται στην Δελφική ιδέα (όραμα
συνεργασίας και συναδέλφωσης των λαών με κέντρο τους Δελφούς)
6) Ποιητική
Χαρακτηριστικός της αντίληψης του Σικελιανού για την ποίηση: ο τίτλος ποιητικών
απάντων Λυρικός Βίος

 ουσία του λυρισμού για Σικελιανό: η προφορικότητα του ποιητικού λόγου

παραπέμπει στην αρχαιοελληνική παράδοση (ομηρικά έπη, πινδαρική ποίηση)
 Λυρισμός: τον αντιλαμβάνεται ως δημιουργική ενέργεια χειμαρρώδη, πηγαία και
αχαλίνωτη
 Ωστόσο η ποίησή του ελάχιστα προφορική και πηγαία/περίπλοκη συνταξη.
Η περίπλοκη σύνταξη: καθιστά απαραίτητη για την πράξη της, την σιωπηλή
ανάγνωση για να γίνει κατανοητή

 Λυρικός Βίος:
α) Ο τίτλος πέρα από την έμφαση στην ποίηση ως ζωη και όχι στη γραφή
υποδηλώνει την αυτοβιογραφική διάσταση της σικελιανικής ποίησης (στα
περισσότερα ποιήματα πρωτοπρόσωπος αφηγητής με επιβλητική αυτοπεποίθηση)
β) απηχεί τις αρχές του ευρωπαϊκού ρομαντισμού και της αρχαϊκής περιοδου του
ελληνισμου με κυριο πρότυπο τον πινδαρο
γ) βαθεια αριστοκρατική αντίληψη για την ποίηση και τον ποιητή που συνδυάζει
τις ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ-οραματιστή, προφήτη, ιερέα, μύστη και ο οποίος παίζει με το έργο
του ζωτικό ρόλο στην κοινωνία όπου ανήκει
δ)αυτή η εκλεκτική αντίληψη για την ποιητική δημιουργία που κυριαρχεί στα
πρώτα έργα του σικελιανού (και που απωθεί αρκετους συγχρονους αναγνωστες ως
ουτοπική και εκτός εποχής) υποχωρεί με τις δοκιμασίες της κατοχής όταν η φωνή
του αποκτά περισσότερη ταπεινοφροσύνη και τραγικότητα.

Κεφάλαιο 9
Κώστας Βάρναλης
Στάδια λογοτεχνικής εξέλιξης Βάρναλη
1. Η ποίηση του Βάρναλη έως το 1919
2. Η μεταβατική περίοδος
3. Η ώριμη ποίηση του Βάρναλη (καθοριστική η δεκαετία του 1920)

Γενικά:
 Γεννημένος στη Βουλγαρία, σε μια πόλη με σημαντικό το ελληνικό στοιχείο
Παιδαγωγήθηκε με το όραμα της Μεγάλης Ιδέας
Αθήνα: φτάνει το 1903, φιλοσοφική
Παρίσι: σπουδάζει νεοελληνική φιλολογία
• Φιλολογική έρευνα: έχει επικεντρωθεί στην ποίηση που ακολούθησε την
ιδεολογική στροφή του στο κομμουνισμό
• Είναι σημαντικό να δούμε την εξέλιξη των ποιητικών μορφών του έργου του

Η ποίηση του Βάρναλη έως το 1919

1905: Εμφανίζεται στο ποιητικό προσκήνιο , με τη συλλογή Κηρήθρες

 Αρχικά: κυριαρχεί το ποίημα με λυρικά εκφραστικά στοιχεία, εκφράζει συγκίνηση ή
σκέψη με συνάρτηση με μια συγκίνηση

1907: στροφή από νεορομαντισμό και συμβολισμό => αισθητισμό

Επιρροές από Νίτσε (αποθέωση πράξης) ή ιδέα υπερίσχυσης δυνατού
Θέματα: έρωτας, τέχνη, σκοπιμότητα ή ματαιότητα ανθρώπινης ύπαρξης
Ποιητική στάση: λατρεία νεότητας, σώματος, απολαύσεων, δύναμης, χαράς
Θεός: ως υπερβατική πηγή νοήματος της ζωής του ανθρώπου => εκλείπει
 Γράφει κυρίως μονολόγους
 Υποτίθεται ότι εκφέρονται από χαρακτήρες του αρχαίου κόσμου
 Ποιητικό σκηνικό: αντλεί υλικό από αρχαιότητα
 Εμβληματική: η μορφή του Διόνυσου
 Σύντομα κείμενα, πειραματική διάθεση, παραδοσιακή στιχουργική
 Εξυμνεί ατομικότητα, αισθητική θεώρηση ζωής, προκρίνει το εκλεκτό
 Εκλεκτό: το ταυτόχρονα ωραίο και ξεχωριστό, συχνά αποτέλεσμα τέχνης και όχι
φύσης, νοηματοδοτεί την ανθρώπινη ύπαρξη, αλλιώς μάταιη
 Ποιητικό υποκείμενο: αδιάφορο ή και εχθρικό έναντι των δεσμεύσεων του
ανθρώπου σε έναν άλλον άνθρωπο ή στο κοινωνικό σύνολο

Η μεταβατική περίοδος
Προσκυνητής:

 1919, το δημοσιεύει σε περιοδικό

 Είναι πια 36 ετών, βρίσκεται στη Γαλλία
 Αρχικά, προοριζόταν να είναι ‘’προοίμιο’’ σε εκτενέστερο ποιητικό έργο, μετά
εγκαταλείφθηκε αυτή η ιδέα

 Προσκυνητής: χωρίζεται σε 12 μέρη, 60 οκτάβες (όπως ο Λάμπρος του Σολωμού)

(Οκτάβες: οκτάστιχες στροφές, σταθερής ομοιοκαταληξίας, σε 11σύλλαβο στίχο)
 Κορύφωση του έργου στη σταδιοδρομία του ποιητή (Μπήτον)
 Στροφή ποιητή: γίνεται με το ‘’Άσμα πρώτο’’
 Σταθμός στην ποιητική του: από άποψη λογοτεχνικών μορφών, ιδεολογική άποψη
Γράφεται σε περίοδο εθνικής αισιοδοξίας
(Νικηφόροι για την Ελλάδα Βαλκανικοί πόλεμοι, φαινομενικά βάσιμες ελπίδες για
μικρασιατική εκστρατεία)
Ιδεολογική άποψη: όσον αφορά κοινωνικό ρόλο ποίησης
Ποίηση: γίνεται αντιληπτή ως μια μορφή κοινωνικής πράξης, σε συνδυασμό με τη
σύλληψη ενός υψηλού, υπερατομικού στόχου, δραματοποιείται και η κατάρρευσή
του
 Περιεχόμενο έργου: μεγάλο μέρος του εξυμνεί την ιστορική ενότητα και διαδρομή
της Ελλάδας, το όραμα είναι διανθρώπινο
 Ομιλητής: προτρέπει τους Έλληνες να πρωτοστατήσουν σε αυτό το έργο
 Σύντροφοί του στο εγχείρημα: εξαϋλώνονται γίνονται ‘’Ιδέες’’

 Τέλος: με τη διπλή έννοια σκοπού και ολοκλήρωσης

Το τέρμα της πορείας τους δεν είναι έξω από τα υποκείμενα που μετέχουν σε
αυτήν.
Μέλλον: όταν προσπαθεί να περιγράψει τη συλλογική προσπάθεια για το ιδανικό,
συνειδητοποιεί ότι το όραμα συλλογικής προσπάθειας δεν έχει αντικειμενική
υπόσταση, αλλά είναι αποτέλεσμα της δικής του φαντασίας

 Προσκυνητής: καταλήγει να θεματοποιεί την αδυναμία του να ολοκληρωθεί

στηριζόμενο σε μια ιδεαλιστική θεώρηση για την ιστορία και την ποίηση

Η ώριμη ποίηση του Βάρναλη (καθοριστική η δεκαετία του 1920

Δεκαετία 1920: κρίσιμη
 Βαλκανικοί πόλεμοι, Α’ παγκόσμιος, Οκταβριανή Επανάσταση (για τους
Ευρωπαίους)
 Το ναυάγιο της Μικρασιατικής εκστρατείας και της Μεγάλης Ιδέας (για ‘Ελληνες)

Παραμονή Βάρναλη στη Γαλλία

 Συνδέεται με τη στροφή του στο κομμουνισμό

Ελλάδα
 Όταν εγκαθίσταται οριστικά εκεί εργάζεται ως εκπαιδευτικός, απολύεται λόγω
του ιδεολογικού χαρακτήρα του έργου του ‘’Το φως που καίει’’
 Εργάζεται ως δημοσιογράφος
 Το έργο του συνθέθηκε με την πορεία του κομμουνισμού στην Ελλάδα
 1919: καλύτερα επιτεύγματα και των λειπών ειδών του
 Του κριτικού είδους ‘’Ο Σολωμός χωρίς μεταφυσική’’
 Του πεζογραφικού ‘’Η αληθινή απολογία του Σωκράτη’’
 Ώριμα έργα ποίησης: ‘’Το φως που καίει’’, ‘’Σκλάβοι πολιορκημένοι’’

Χαρακτηριστικά έργου
1. Αντιποίηση
2. Σάτιρα

Αντιποίηση
 Αντιποίηση: η ειδική μορφή διαλόγου που συντελείται:
 Ανάμεσα στο έργο του και το λογοτεχνικό έργο άλλων δημιουργών
 Και στο προγενέστερο δικό του
 Η αντιποίηση προϋποθέτει 2 διαδικασίες:
 Την ιδιοποίηση
 Και την αναίρεση της πηγής του

Στο πλαίσιο της αντιποίησης

 Εντάσσεται η μυθική μέθοδος του Βάρναλη
 Δηλαδή η αξιοποίηση ως συμβόλων, ως χαρακτήρων και μορφών από
αρχαία ελληνική και χριστιανική θρησκεία
 Τις απομυθοποιεί, τις απαλλάσει από εξιδανικεύσεις που τις απομακρύνουν από
τους ανθρώπους
 Άλλοτε ερμηνεύει αυτές τις μορφές με τρόπο που αναιρεί χριστιναική παράδοση
 Άλλοτε οικειοποιείται την επίσημη εκδοχή τους, αντιπαραθέτοντας μορφές που
υπονομεύουν την ιδεολογία που εκφράζουν τα σύμβολα

Βάρναλης και Παλαμάς

  Ιδεολογική αντιπαράθεση και ποιητική συνομιλία στο επίπεδο έκφρασης με
Παλαμά
 Αντιπαρατέθηκε στον Παλαμά σαρκαστικά, στηλιτεύοντας την ποιητική του
 Θυμικός χαρακτήρας αυτών των τοποθετήσεων, αργότερα ο Βάρναλης τις
επεξεργάστηκε ή τις απέσυρε

Γλώσσα, Ύφος

Γλώσσα: δημοτική, οπαδός του Ψυχάρη

 Στα σατιρικά μέρη των συνθεμάτων του: δημοτική σε διάφορες κοινωνικές

ποικιλίες της
 Πχ λαϊκή γλώσσα, γλώσσα περιθωρίου

Ύφος

 Εντατική χρήση παρενθετικού λόγου, στίξης, διασκελισμών

(με τρόπο που δημιουργεί τριβή ανάμεσα μετρική-συντακτική ανάγνωση κειμένου)
 Γραφή κοινών ονομάτων με αρχικό κεφαλαίο

Σατιρική αρχιτεκτονική: σάτιρα, κύρια σε ώριμη ποίηση Βάρναλη

Χαρακτηριστικά σάτιρας αφορούν:

 Ήθος κειμένου
 Έννοια σύνθεσης

Χαρακτηριστικά σάτιρας
1. Εκθέτει μια αξιοκατάκριτη πτυχή της πραγματικότητας
2. Φάσμα απόδοσης σάτιρας:
Ξεκινά από εύθυμη απεικόνιση.
Καταλήγει στην κριτική, βίαιη έκθεση σκοτεινής φύσης του ποιητή (βίαια
σατιρικά ποιήματα)
3. Ήθος σάτιρας: κλίνει στα βίαια σατιρικά ποιήματα
4. Σύνθεση: ετερογένεια συστατικών στα ποιήματα (όχι ενότητα,
ομοιογένεια)
α) ποικίλοι τύποι ποιημάτων
β) ποικιλία και στο εσωτερικό ποιημάτων
Ποικιλία:
στη μορφή ( πεζά και έμμετρα ποιήματα)
γλώσσα (ποικιλία κοινωνιολέκτων)
εκφορά λόγου (μονόλογος, διάλογος)
θεματική (πόλεμος, θρησκεία, ποίηση)
χαρακτήρες, χώρος – χρόνος, : από αρχαία ελληνική και χριστιανική θρησκεία
 είδος: θρήνος, τραγούδι, ύμνος κ.α.

Φως που καίει

 Κυκλοφορεί το 1922
 1933 σε μορφή ξαναπλασμένη
 3μερές σύνθεμα, πεζά και έμμετρα κείμενα
 λυρικά και σατιρικά μέρη οραματικού χαρακτήρα
 Εκφράζει: την προσδοκία και την υλοποίηση ενός ιδανικού στο πλαίσιο της
ποιητικής μυθοπλασίας
Ιδανικό: η κομμουνιστική επανάσταση και δημιουργία μιας κοινωνίας χωρίς
εκμετάλλευση
 Στρατευμένη τέχνη σύμφωνα με Βάρναλη αυτό το έργο

Σκλάβοι πολιορκημένοι (1927)

 4 μέρη συνθέματος
 Απαρτίζεται: έμμετρα και πεζά κείμενα, με λυρικά και σατιρικά στοιχεία
 Χαρακτήρας: αντιπολεμικός, αντιιδεαλιστικός
1ο μέρος: επεισόδια από ζωή βιβλικών προσώπων
2ο μέρος: διαφορετικές οπτικές για τον πόλεμο πχ γυναίκα, άντρα, σκεπτικιστή
3ο μέρος: προεκτείνει τ 2ο, ένας πληγωμένος σε πολεμικά επεισόδια οραματίζεται
ξεψυχώντας τη Δευτέρα Παρουσία
4ο μέρος: επικεντρώνεται σε ένα επεισόδιο της ειρηνικής ζωής
Στηλιτεύει την συνειδησιακή υποδούλωση του λαού, στην οποία συνεργούν οι
ιδεαλιστές διανοούμενοι

Βάρναλης και Σολωμός

Ο τίτλος του έργου: Ανακαλεί του ελεύθερους πολιορκημένους του Σολωμού
 Με επανάληψη (Πολιορκημένοι) και αντίθεση (Σκλάβοι)
 Το έργο του Βάρναλη συνιστά:
Αντιρρητική ποιητική ανάγνωση των Ελεύθερων Πολιορκημένων
Ορισμένη κατεύθυνση στην ερμηνεία τους

Ποιητική του Βάρναλη μετά τους Σκλάβους Πολιορκημένους

Κριτικό και πεζογραφικό έργο

Βάρναλης και αριστερά

 Ως ποιητής προκαλούσε κάποια αμηχανία στην αριστερά
 Η ποίησή του: δεν εμπνεόταν απευθείας από την πραγματικότητα των κοινωνικών
αγώνων, ούτε είχε το όραμα της σοσιαλιστικής κοινωνίας
 Δεκαετία ’20: μαζί με Καρυωτάκη θεωρούνταν από τους αριστερούς ως
‘’γκρεμιστές’’ παλιών ειδώλων και αρνητές αστικών αξιών
 Αργότερα έγινε αποδεκτός ως επίσημος προλεταριακός ποιητής
 Μεταπολεμικά θεωρήθηκε κορυφαίος ποιητής αριστεράς
Μεταπολεμικά
  Εκδίδει μόνο τον ‘’Ελεύθερο κόσμο’’, ποιητική συλλογή
 ‘’Οργή λαού’’: κυκλοφόρησε μεταθανάτια
 Περιλαμβάνουν ποιήματα που είχαν εμπνευστεί άμεσα ή έμμεσα
 από τη συμφορά της 21ης Απριλίου 1967

Λογοτεχνική κριτική και πεζογραφία: σημαντική η συμβολή του

 Μεγάλο μέρος του κριτικού του έργου: επικεντρώνεται στην ποίηση Σολωμού
 Πεζογραφικά έργα: Ο λαός των μουνούχων, Η αληθινή απολογία του Σωκράτη, το
Ημερολόγιο της Πηνελόπης
 Πρώτο: περιλαμβάνει 3 σάτιρες και 2 αφηγήματα με Σωκράτη και Πηνελόπη ως
αφηγητές
 Αφηγήματα: σατιρικά, υποτιθέμενη απολογία ιστορικού προσώπου του Σωκράτη
και σελίδες ημερολογίου μυθολογικής μορφής της Πηνελόπης
 Nίκος Καζαντζάκης
- Βασικά χαρακτηριστικά έργου
- Φιλοσοφικές πεποιθήσεις συγγραφέα, μορφή έργου
- Μεταπολεμικά μυθιστορήματα: έννοιες χρόνου, τόπου, μυθιστορηματικοί
χαρακτήρες

1. Φιλοσοφικές προϋποθέσεις Καζαντζάκη

 Επηρέασαν τη μορφή του έργου του
 Έγραψε διάφορα είδη λόγου, πολύμορφη συγγραφική παραγωγή

Επιδράσεις από:

Α) Νίτσε (φιλοσοφία, ύφος νιτσεϊκής γραφής επηρέασαν συγγραφέα)

Διαμόρφωσε στοιχεία της κοσμοθεωρίας του, όπως:

Η αποθέωση της πράξης και η απαξίωση του λόγου στο πεδίο της.
Η αποδοχή του ανορθολογισμού, του ενστικτώδους και του παρορμητικού.
Η πεποίθηση ότι για να γεννηθούν νέες αξίες πρέπει να συντριβούν οι παλιές.

Β) Μπέρξον

Αλέξης Ζορμπάς => είναι μυθοποίηση της μπερξονικής θεωρίας

=>μια παραβολή της ζωτικής ορμής σε λειτουργία

Η έννοια της ζωτικής ορμής

 καθοριστική στο έργο του Καζαντζάκη
 πρωταρχική υπερβατική οντότητα, πηγή ζωής, αντικαθιστά το Θεό
 μια αρχέγονη ορμή, που σε μια αέναα επαναλαμβανόμενη διαδικασία,
από τη μία πλευρά αποκτά υλική υπόσταση και από την άλλη ωθεί την ύλη να εκδηλωθεί
μέσα από όλο και πιο πνευματικές μορφές
 άνθρωποι: πριν πεθάνουν πρέπει να έχουν ακολουθήσει στο μέγιστο βαθμό τη ζωτική αυτή
ώθηση, μετουσιώνοντας την υλική υπόσταση σε πνευματική
 Με αυτόν τον τρόπο συμβάλλουν: στην απελευθέρωση της αρχέγονης ορμής, γίνονται
σωτήρες θεού

Ασκητική: δοκίμιο, αποτελεί εξαγγελία των φιλοσοφικών του πεποιθήσεων

Μυθιστόρημα

 Είδος που του προσέφερε διεθνή αναγνώριση

 Ασχολήθηκε εντατικά με αυτό
Λογοτεχνική παραγωγή πριν τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο

Έργα: Όφις και κρίνο (επηρεάστηκε από αισθητισμό), Σπασμένες ψυχές, Toda Raba, Les
jardins des rochers

Χαρακτηριστικά

 Μορφολογικός – υφολογικός χαρακτήρας: ενιαίος

Μορφή: Οδύσσεια, Τερτσίνες: είναι κείμενα συνθεμένα σε στίχο

 Ύφος: γλώσσα (δημοτική, χωρίς λόγιους τύπους, αποκλίνει από την καθημερινή
Λεξιλόγιο πλούσιο (αντλημένο από ποικιλίες ελληνικής)
εμφατική χρήση ρητορικών τρόπων και σχημάτων έκφρασης,
πληθωρική εικονοποιία,
περίπλοκη σύνταξη (μέχρι καταχρήσεως για τη σύγχρονη ποιητική γλώσσα, όπως
ήταν του Καβάφη, γενιά 30, μεταπολεμικών ποιητών)

 Αφηγηματικός χαρακτήρας έργων: Ο λόγος εκθέτει συμβάντα πλασματικά ή

πραγματικά.
Οδύσσεια: αφηγηματικότητα, επικό ποίημα
Τερτσίνες: ποιήματα με 3στιχες στροφές μη προσδιορισμένου αριθμού,
καταληκτικός στίχος, ομοιοκαταληκτεί με μεσαίο στίχο τελευταίας 3στιχης
Θεία κωμωδία, Δάντης: μετάφραση του Καζαντζάκη, ποιητικό κείμενο
αφηγηματικού χαρακτήρα
 Αφήγηση: επικεντρώνεται σε ηρωικές μορφές, σημαντικά ιστορικά πρόσωπα ή
ιδιαίτερα γνωστούς λογοτεχνικούς χαρακτήρες
Λόγω ξεχωριστής επίδοσης σε έναν τομέα, υπερβαίνουν τον μέσο άνθρωπο
Αφήγηση στο έργο του: δραματοποιεί τις φιλοσοφικές του αντιλήψεις

 Οδύσσεια
Κοινά χαρακτηριστικά με έπη.
Μεγάλη έκταση, ποιητική μορφική οργάνωση, αφηγηματικός χαρακτήρας.
Ηρωική διάσταση χαρακτήρων, υπερβαίνουν όρια μέσου ανθρώπου
Διαφορά με έπος:
Έπη: εκφράζουν κοινωνίες που δεν αμφισβητούν ύπαρξη υπερβατικής τάξης, που
νοηματοδοτεί κόσμο και νομιμοποιεί ηρωική πράξη στο πλαίσιο υλικής ύπαρξης
Η περιπλάνηση του Καζαντζάκη: προυποθέτει συνεχή υπέρβαση υλικών
δεσμεύσεων, απελευθέρωση από υλική ύπαρξη για επίτευξη πνευματικής
μετουσίωσης
 Το μυθιστόρημα του Καζαντζάκη

Κύριο σώμα μυθιστορημάτων μετά το Β’ Παγκόσμιο πόλεμο:

- Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά (1946)
- Ο καπετάν Μιχάλης
- Ο Χριστός ξανασταυρώνεται
- Ο τελευταίος πειρασμός
- Ο φτωχούλης του Θεού
- Οι αδερφοφάδες

Αυτοβιογραφία => Αναφορά στο Γκρέκο (1961)

Σε αυτό το έργο μυθοποιεί τη ζωή του, ανάγει τα επεισόδια σε φιλοσοφικές
αναζητήσεις.

Χαρακτηριστικά μυθιστορήματος
1. ρομαντική κοσμοθεωρία μυθιστορημάτων
2. τόπος: μη αστικό περιβάλλον
3. Θεματική: αντίθεση πνευματική μετουσίωση + υλική πραγματικότητα
Μοτίβο κραυγής
4. Χαρακτήρες έργων : οριακές προσωπικότητες
Πράξεις: εκείνες που διευκολύνουν τη διαδικασία πνευματικής μετουσίωσης // εκείνες που
την παρεμποδίζουν
Ο ξεχωριστός χαρακτήρας που ακολουθεί την ορμή προς αποπνευμάτωση: στο τέλος
πεθαίνει.
5. Αφηγηματικό σύμπαν: διδακτικό προσανατολισμό, πέρα του ρεαλισμού, σύνδεση με
ηθογραφία
6. Ποιητικός χαρακτήρας μυθιστορημάτων (Μπήαν)

Παράγοντες για την επιτυχία του έργου του:

Η ρομαντική κοσμοθεωρία των μυθιστορημάτων του ανταποκρίνεται στις ανάγκες της

ευρωπαϊκής κουλτούρας μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
 Η κοσμοθεωρία αποθέωνε τη μοναδικότητα του ατόμου και τα δικαιώματά του, τις
απεριόριστες δυνατότητες της ατομικότητας αν εκφραστεί ελεύθερα
 Να μην ακολουθεί τη λογική, αλλά διαίσθηση και καρδιά
 Να συγκρούεται με όρια, όπως παράδοση, συγκλίνουσα συγκρότηση
προσωπικότητας, συμβιβασμός με κοινότητα, νόμος, τάξη
 Σε ένα ‘’εξωτικό’’ σκηνικό ασφαλές, διαφορετικό από αυτό του αστού αναγνώστη

Νέα νομιμοποίηση σε στοιχεία ρομαντικής νοοτροπίας, που την απενοχοποιούσε από

σύνδεση με ναζισμό που είχε σε κάποιες χώρες
Χρόνος, τόπος, θεματική

Τόπος: μη αστικό περιβάλλον

Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά: σε μια αγροτική κοινότητα της Κρήτης
Ο καπετάν Μιχάλης: Κρήτη
Ο Χριστός ξανασταυρώνεται: σε ένα χωριό της Μικράς Ασίας
Αδερφοφάδες: στο Καστέλο, χωριό της Ηπείρου, την περίοδο του εμφυλίου

Θεματική: γύρω από την αντίθεση ανάμεσα στην:

α) Τάση προς πνευματική μετουσίωση και διαφορετικούς δρόμους που οδηγούν σε αυτήν
(θετικά)
β) Υλικότητα και οι ανάγκες που απορρέουν από αυτήν και εμποδίζουν την πνευματικότητα
(αρνητικά)
-Οι ήρωες ταλανεύονται ανάμεσα στους 2 όρους

πχ Βίος και Πολιτεία

 Οι δύο σύντροφοι του αφηγητή ακολουθούν διαφορετική πορεία (Σταυριδάκης και
Ζορμπάς)
 Και οι δύο ακολουθούν δρόμο μετουσίωσης σάρκας σε πνεύμα
Ο πρώτος αφελώς με το αλάθευτο ψυχόρμητο.
Ο δεύτερος συνειδητά.

Εμφανίζονται και άλλες αντιθέσεις:

Σώμα – πνεύμα, μονιμότητα – μεταβολή, παλιό – νέο, κάτω – πάνω, χώμα – ουρανός,
γυναίκα – άνδρας, σύνολο – άτομο, νους-καρδία
Πρώτος όρος: αρνητικός

Η ελευθερία:
- Προϋποθέτει αποδέσμευση από κάθε επιδίωξη υψηλή ή αλτρουιστική
- Η ανώτατη αρετή δεν είναι να είσαι ελεύθερος αλλά να μάχεσαι για την ελευθερία
- Η πνευματικότητα να έχει ανυστερόβουλο χαρακτήρα

Μοτίβα Καζαντζάκη
Φωτιά/φλόγα/σπίθα, λάσπη/χώμα, πόλεμος/στρατία, κραυγή

Μοτίβο κραυγής:
 εκδηλώνει μια κλίση μας, εξωτερικεύει τον βαθύτερο, αληθινό μας εαυτό
 προέρχεται από καρδία, ένστικτο, διαίσθηση
 Έχει σχέση με αντίθεση νου/καρδιά, δείχνει κατωτερότητα νου στην πνευματική
μετουσίωση
Οι χαρακτήρες στα έργα του Καζαντζάκη

1) Κατηγορίες πράξεων
α) εκείνες που διευκολύνουν τη διαδικασία πνευματικής μετουσίωσης
β) εκείνες που την παρεμποδίζουν

=> Οι επιμέρους πράξεις των χαρακτήρων κατηγοριοποιούνται εύκολα, οι χαρακτήρες δεν

υπαγονται σε αυτήν τη κάθετη κατηγοριοποίηση.
=> Ο άνθρωπος στο βαθμό που αλλάζει, δεν εργάζεται οριστικά στη μία ή την άλλη
κατεύθυνση.

2) Ο ξεχωριστός χαρακτήρας που ακολουθεί την ορμή προς αποπνευμάτωση στο τέλος
πεθαίνει.
 Η αποπνευμάτωση δεν ολοκληρώνεται σε πλαίσιο βιολογικής ύπαρξης
 Ο θάνατος αποτελεί το βιολογικό τέρμα της πορείας για πνευματοποίηση ύλης
 και έτσι τη λύση της αφήγησης

3) Χαρακτήρες Καζαντζάκη: οριακές προσωπικότητες

 δεν ενσαρκώνουν τον μέσο άνθρωπο, τάση για ακραίο, άγιο, σατανικό
 αυτό που τους ηρωποιεί είναι η δοκιμασία που υφίστανται, πάλη με δυνάμεις που
δημιουργούν παθητική αδράνεια
 δεν ακολουθούν ρεαλιστικά πρότυπα, ξεπερνούν συνεχώς τις δυνατότητές τους

Αφηγηματικό σύμπαν

1. Έχει διδακτικό προσανατολισμό

 να μεταδώσει πιστεύω για το νόημα του κόσμου
 η πλοκή ολοκληρώνεται μέσω της αναγωγής σε μία δεύτερη υπονοούμενη
αφήγηση: την πορεία του ήρωα στην πνευματική μετουσίωση
 παραβολική διάσταση μυθιστορημάτων
 μετάβαση ειδικού σε γενικό

2. Τα μυθιστορήματα κινούνται πέραν του ρεαλισμού

 κύρια βλέψη Καζαντζάκη => δεν είναι η κατασκευή αληθοφανούς και αυτοτελούς
κόσμου
 θέλει να δημιουργήσει ζωντανούς χαρακτήρες, που πείθουν για αυτοτέλεια,
αυτονομία
Αυτοτέλεια: με σαφείς αναφορές στην πραγματικότητα
 με (μη ομολογημένη προϋπόθεση) η ζωή των χαρακτήρων να διαγράφει ένα νόημα
που τους ξεπερνάει σε σημασία
 συναντάμε μη ρεαλιστικά επίπεδα αφηγηματικής ανάπτυξης : το επίπεδο του
προφητικού ονείρου, θαυμαστών ή επίπεδων συμβάντων
 που δε συμμορφώνονται με φυσικούς νόμους πραγματικότητας, εξυπηρετούν
διδακτισμό και το χρέος της τέχνης
Ρεαλιστικά στοιχεία συνδυαστικά με μη ρεαλιστικά
=> για να πετύχει απόδοση γενικού μέσα από ειδικό

3. Σύνδεση με ηθογραφία τέλους 19ου αιώνα

 Σκηνικό μυθιστορημάτων: μικρές αγροτικές κοινωνίες (όπως ηθογραφικός
ρεαλισμός)
 Επιλογή/ τυπικός χαρακτήρας μυθιστορηματικών προσώπων:
Τραχία πρόσωπα βοσκών, ίδιοι χοντροί χυδαίοι παπάδες με υλικά συμφέροντα,
ίδιες νεαρές χήρες που ξυπνούν τον πόθο στους άντρες του χωριού
(προσιδιάζουν με νατουραλισμό/ σκοτεινότερος τύπος ηθογραφίας)
 Αξιοποίηση λαϊκού γλωσσικού υλικού:
ο κόσμος της υπαίθρου τροφοδοτεί νοσταλγία των αστών αναγνωστών
η ηθογραφία του επιτρέπει να ερμηνεύει αλληγορικά ήθη υπαίθρου

Τελευταίος πειρασμός
 Ώριμο μυθιστόρημα Καζαντζάκη
Αποτελείται από 30 κεφάλαια (όσα και τα χρόνια του Χριστού)
Αφετηρία αφήγησης: μια μέρα πριν εγκαταλείψει ο Ιησούς το σπίτι του στη
Ναζαρέτ και την παλιά του ζωή
Φτάνει έως τη σταύρωσή του.
 Αρχικά: ο Ιησούς θέλει να καταπνίξει πάθος πνευματικότητας, φτάνει στο σημείο να
κατασκευάσει σταυρούς μαρτυρίου των συμπατριωτών του που αντιστέκονται
στους Ρωμαίους.
Κάποια στιγμή ωστόσο ξεκινά την πορεία του
Στη διαδικασία πνευματικής μετουσίωσης αντιμετωπίζει εμπόδια-πειρασμούς, που
συνδέονται με υλική υπόσταση πραγματικότητας πχ ζήλια, φόβο, μητρική αγάπη
 Περιεχόμενο: Η ενήλικη ζωή του Ιησού, διαφοροποιείται με βιβλική ως προς την
έμφαση που δίνεται στον τελευταίο πειρασμό στη ψυχολογία και τον πνευματικό
του αγώνα.
Και οι υπόλοιποι χαρακτήρες διαφοροποιούνται από τη βιβλική παράδοση.
(Ιούδας-επαναστάτης, Παναγία-μητέρα που δε θέλει ο γιος της να ακολουθήσει τον
πνευματικό δρόμο που αν ακολουθηθεί απαρέγκλιτα τελειώνει με θάνατο
σώματος)
 Τεχνική απόδοσης συνείδησης χαρακτήρων: ελεύθερος πλάγιος λόγος
Εκτίθενται λεπτομερειακά όσα συμβαίνουν στο μυθοπλαστικό σύμπαν, ιδίως
διάλογοι και συμβάντα ψυχολογικής τάξης
Αφηγητής: με ελάχιστες εξαιρέσεις δε διατυπώνει κρίσεις
Παρουσίαση αισθήσεων αισθημάτων: μέσω αναλυτικής περιγραφής/έκθεσης
Σκέψεις του ήρωα: παρουσιάζονται μετατιθέμενες στο λόγο του αφηγητή,
Χρήση γ’ προσώπου, δεικτικά χώρου+χρόνου παραπέμπουν σε ‘’εδώ’’ και ‘’τώρα’’.
Συντακτική οργάνωση: αποδίδεται στο επίπεδο εσωτερικότητας, από τις πιο
οργανωμένες σιωπηρές σκέψεις, έως ελεύθερη ροή συνείδησης
 Χώρος δράσης: δεν είναι ομοιογενής
Συναιρεί κόσμο πραγματικού, θαυμαστού, παράδοξου
Χώρος πραγματικού: ζωή εγρήγορσης και ονείρου (πχ όνειρα Χριστού)
Χώρος θαυμαστού: όσα συμβαίνουν είναι ασύμβατα με φυσικούς νόμους
Χώρος παράδοξου: συμβάντα αβέβαιο αν αποτελούν αποκλίσεις από φυσικούς
νόμους ή αν εξηγούνται από αυτούς
 Χαρακτήρας μυθιστορημάτων Καζαντζάκη: ποιητικός
Φαντασία, οραματικό-προφητικό ύφος, μυθική μέθοδος, υπερβολή – επικής
καταγωγής, ελεύθερη ποιητική χρήση γλώσσας
 Γυναικεία μορφή μυθιστορήματος: συμβολίζει τα εμπόδια που πρέπει να υπερβεί
ο (αρσενικός) άνθρωπος για να επιτύχει τη μετουσίωση.
Οι γυναίκες: αποπροσανατολίζουν Ιησού, τον κρατάνε στην αδράνεια, τάξη,
υλικότητα
Ως κίνητρο:μόνο η μητέρα του σταυωμένου Ζηλωτή, που καταριέται τον Ιησού να
καταλήξει στο σταυρό
Κατάρα: παίρνει υπόσταση άλλοτε πάει μπροστά άλλοτε του δείχνει δρόμο για
μαρτυρικό θάνατο
Κίνητρα γυναίκας: καθαρα υλικά, θέλει να εκδικηθεί για το θάνατο του γιου της
 Γυναικείοι χαρακτήρες: επιχειρούν να καθηλώσουν τον Ιησού στην πορεία του
α) σε επιλογές απαραίτητες για τη διαιώνιση της ζωής, για να υπάρχουν
μελλοντικοί άνθρωποι που παλεύουν για τη μετουσίωση
β) για τον ήρωα αποτελεί εμπόδιο καθώς έχουν χαρακτήρα υλικότητας

πχ Η μητέρα του Χριστού θέλει να τον δει σε μια ζωή τακτοποιημένη και φρόνιμη
 Κεφάλαιο 10
Η ποίηση του Καρυωτάκη

 Ποιητής της γενιάς του 1920

 Καρυωτακισμός

Χαρακτηριστικά γενιάς 1920:

 Χαμηλόφωνος λυρισμός,
 χρηση καθημερινού λεξιλογίου,
 αίσθηση πίκρας για την απώλεια των ιδανικών και απογοήτευσης από την
αδιάφορη και μίζερη ζωή της πόλης,
 νοσταλγία των περασμένων και
 διαθεση φυγής στη φύση και στο πραγματικό ή ονειρικό ταξίδι

Τρεις ποιητικές συλλογές:

 Ο πόνος του ανθρώπου και των πραγμάτων (1919)
 Νηπενθή (1921-ομηρική λέξη που σημαίνει αυτά που διώχνουν το πένθος)
 Ελεγεία και σάτιρες (1927): ποιητικό άλμα της ποίησής του
 η δραστικότερη έκφραση του ιστορικοκοινωνικού στίγματος της εποχής ανάμεσα
στον Α΄ και Β΄ παγκοσμιο πόλεμο
 στο πρόσωπο του Καρυωτάκη θάβεται η Μεγάλη Ιδέα
 Κλίμα απόγνωσης και διάψευσης

Ζωή Καρυωτάκη, ιστορικό και κοινωνικό πλαίσιο

Ζωή Καρυωτάκη
 Γεννήθηκε στη Τρίπολη
 Αυτοκτόνησε στη Πρέβεζα

Αυτοκτονία Καρυωτάκη
 Υπερβαίνει ατομική σφαίρα ανθρώπου
 Συμβολική σημασία ως κοινωνικό γεγονός
 Χειρονομία δημόσιας αντεκδίκησης, διαμαρτυρία
 Ενέργεια συνέπειας του πεισιθάνατου έργου του

Ιστορικό & Κοινωνικό Πλαίσιο:

 Εποχή ανάμεσα σε Α και Β παγκόσμιο πόλεμο: κλίμα απόγνωσης και διάψευσης

 Αποτυχία Μεγάλης Ιδέας => πεσιμισμός, αποπροσανατολισμός, απόγνωση
 Μικρασιατική καταστροφή => αισθήματα οδύνης και διάλυσης που προκάλεσαν η
συντριπτική εθνική ήττα της Μικρασιατικής Καταστροφής και τα επακόλουθα
προβλήματα της κοινωνικής ένταξης των προσφύγων.
Η ποίηση του Καρυωτάκη θέτει το ζήτημα:
=> Ο ποιητής ως πνευματικός άνθρωπος έχει κοινωνική ευθύνη και βρίσκεται σε
αναπόσπαστη σχέση με το κοινωνικό περιβάλλον.

Άλλοι ποιητές της γενιάς του 20:

Τέλος Αγρας, Ναπολεων Λαπαθιώτης, Κώστας Ουράνης, Ρώμος Φιλύρας

Θεματική, Γλώσσα, Μορφολογία, Ποιητική

Θεματική:

1) Πυρήνας της θεματικής: το κυνήγημα του ιδανικού κι έπειτα η αποτυχία,

ο πόθος κι έπειτα η απάτη, η πλάνη κι έπειτα η απογοήτευση
Δηλαδή, η θεματοποίηση της διάστασης ανάμεσα στις επιθυμίες και τις ψυχικές διαθέσεις
του ατόμου και την περιβάλλουσα αντικειμενική πραγματικότητα.
Η διάσταση αυτή φτάνει ως τη σύγκρουση και την ΟΡΙΣΤΙΚΗ ΡΗΞΗ

2) Αντιθέσεις
Νεπενθή και Ελεγεία: η αντίθεση μετατίθεται από τη σχέση υποκειμενικού-αντικειμενικού
στη σχέση φαινομένου-ουσίας

Αντιθετικά Ζεύγη
π.χ. δυστυχισμένο παρόν – ευτυχισμένο παρελθόν
σκληρή πραγματικότητα – ανεκπλήρωτα όνειρα

Μέσα από επιμέρους αντιθέσεις προβάλεται η κεντρική αντίθεση

Φαινόμενο: τωρινός, απατηλός και νόθος κόσμος – η (χαμένη) ουσία ο αλλοτινός, μακρινός,
σχεδόν ονειρικός και αυθεντικός κόσμος

Δύο όψεις αναζήτησεις του ιδεατού κόσμου

Θετική: ιδανική υπερβατική πραγματικότητα
Αρνητική: αινιγματικό χάος, καταλήγει σε ματαιότητα και πλήρη απόγνωση

Κοσμοαντίληψη Καρυωτάκη: οδηγεί στην παραδοχή του Κοσμικού τίποτε, του απόλυτου
Μηδενός, τραγικότητα κόσμου, επιλογή θανάτου έναντι ζωής

Σάτιρες: κέντρο της θεματικής η τετριμμένη ρηχότητα της σύγχρονης ζωής

ρεαλιστικήεκφραστική προοπτική του τραγικού ρομαντικού, νεοαστικός ρεαλισμός
καταγγέλουν με καυστικότητα τη κοινωνική υποκρισία, αναλγησία, συμβατικότητα
- Συγκροτούν το πλαίσιο της πεισιθάνατης θεωρίας του Καρυωτάκη

3 θεματικές κατηγορίες του ρεαλισμού του Καρυωτάκη:

1. Φιλολογικός: κοινωνική θέση, συμπεριφορά των ανθρώπων των γραμμάτων
2. Κοινωνικός: κοινωνικά προβλήματα ή φαινόμενα
3. Πολιτικός: σύγχρονα πολιτικά γεγονότα
3)κεντρικό θέμα η ποίηση (περισσότερα από τα μισά):

 Καταδεικνύει την αδυναμία της ποίησης να αποτρέψει τη συγκρουσιακή και εντέλει

αδιέξοδη σχέση με την πραγματικότητα,
 ειρωνική και αυτοσαρκαστική προβολή της συμβατικότητάς της (ποίησης) ως
δραστηριότητας που έχασε πια κάθε κοινωνική λειτουργικότητα
 στα ποιήματα ποιητικής το πρόβλημα της υπαρξιακής αγωνίας και ματαιότητας
συναρτάται με το πρόβλημα της (περιθωριοποιημένης) θέσης του ποιητή στην
κοινωνία
 μια ταπεινή τέχνη χωρίς ύφος (εμβατηριο πένθιμο και κατακόρυφο) τον οδηγεί στα
όρια της σιγής-την οριστική παράδοση του ποιητικού λόγου στη σιωπή

Γλώσσα

 Χρησιμοποιεί και καθαρεύουσα και δημοτική, αλλά κατά βάση δημοσιοϋπαλληλική

καθαρεύουσα, που βίωνε στο χώρο εργασίας του
 Ροπή στη καθαρεύσουσα: δείχνει την απεμπλοκή του από τη γραμμή των
δημοτικιστών, γενιά 1880

Μορφολογία ποιημάτων Καρυωτάκη

 Εξωτερικά: αυστηρά έμμετρη ποίηση(ιαμβικός ρυθμός, στραφικά συστήματα,
ομοιοκαταληξία κ.α.)
 Χαρακτηριστικό της: η προμελετημένη παραφωνία, ο παράταιρος ήχος
 μεθοδευμένες μετρικές παρεμβάσεις (ασυνήθιστες τομές, υπερβολικοί
διασκελισμοί, παρατονισμοί κα) εξυπηρετούν την υπονόμευση του παραδοσιακού
μέτρου
 δεν ανανέωσε το νεότερο ελληνικό στίχο αλλά εξέφρασε την πίεση που ασκείται
στο εσωτερικό της παραδοσιακής φόρμας του
 η πίεση στο περιεχόμενο=κοινωνική ασφυξία που βρίσκει διαφυγή στην κοινωνική
καταγγελία
 συνοδεύεται από την αδυναμία της πλήρους έκφρασης μέσα στα παραδοσιακά
σχήματα

Επιρροή από ρεύματα

Θεμελιώδης αρχή ποιημάτων Καρυωτάκη: άρρηκτος δεσμός ποίησης – ζωής

1) Πριν από Σάτιρες: Επηρεασμένος από Γαλλικό συμβολισμό.

 ιμπρεσσιονιστικός συμβολισμός του συναισθήματος (δυσφορία και αρνητική
διάθεση του ποιητή υποβάλλονται μέσα από τα θλιβερά και πένθιμα τοπία και
πράγματα)-
 στα Ελεγεία υπερβατικός συμβολισμός (αφηρημένες εικόνες και μουσική υποβολή
του λόγου επιχειρούν να συλλάβουν και να αποδώσουν μια ονειρική ή ιδεατή
πραγματικότητα)
 τύπος καταραμένου ποιητή (αναπτύχθηκε στα πλαίσια του γαλλικού
συμβολισμού): ο ποιητής που βρίσκεται σε διαρκή δυσαρμονία με την
περιβάλλουσα πραγματικότητα,
κυριαρχείται από ολέθρια πάθη και συνθέτει το έργο του αναλώνοντας τον εαυτό
του, αφού ζωή και τέχνη είναι αδιαίρετες.

2) Σάτιρες: στροφή του στον ρεαλισμό

Σε καμία περίπτωση δεν είναι ρομαντικός, γιατί είτε ως ποιητής είτε μέσω των ηρώων του
έργου του, δεν καταφέρνει να αναδείξει τα ιδεώδη του ρομαντισμού.

Κέντρο Καρυωτακικής ποιητικής:

Ποιητής: δε μπορεί να είναι ο (ρομαντικός) ήρωας, με θεόπνευστη γνώση που οδηγεί το
κοινό σε ιδεώδη
Ποίηση: δε μπορεί να είναι αυτάρκης, μονόλογος στο κενό , χλευάζει υπερβατικές
δυνατότητες ποίησης
Ρόλος ποίησης: να συμμετέχει σε μια ‘’συναλλαγή’’ λέξεων μέσα στην κοινωνική
πραγματικότητα

 Στοιχεία παραδοσιακής αντίληψης συνυπάρχουν με στοιχεία ποίησης μοντέρνας

αντίληψης
 χαμηλόφωνος, υποβλητικός, εξομολογητικός, μελαγχολικός λυρισμός συνυπάρχουν
με οξυμένη κραυγη της απελπισίας και με ρεαλιστική, ειρωνική και
(αυτο)σαρκαστική κοινωνική καταγγελία
 Ελεγεία και Σατιρες (ώριμη περίοδος): νέα αρχή ποιητικού κύκλου, συνδυασμός
- υπαρξιακής αγωνίας,
- αναφοράς ποίησης στον εαυτό της
- την κοινωνική καταγγελία (όχι βασισμένη σε συγκεκριμένη ιδεολογική θέση)

Το φαινόμενο του ‘’καρυωτακισμού’’

 Σημασίες όρου

Αρχικά: ήταν η στάσιμη και αρνητική μίμηση του έργου του Καρυωτάκη, μόδα που ξέσπασε
μετά το θάνατό του

Με το πέρασμα του χρόνου σήμαινε:

α) Την πεισιθάνατη αντιμετώπιση της ζωής:
- γενιά του 30: Σεφέρης, νεανικός Ρίτσος
- πρώτη και δεύτερη μεταπολεμική γενιά
β) Τη μυθοποίηση του Καρυωτάκη από τους νεότερους ποιητές και κριτικούς.

Ρίζα φαινομένου καρυωτακισμού: καρυωατακική ποίηση – εθελούσιος θάνατος

(αυτοχειρία)

Η συγγένεια νεότερων ποιητών με Καρυωτάκη:

- Είναι ατμοσφαιρική, ιδεολογική, ψυχολογική ( Καρυωτάκης: ποιητής αρνητής, κοινωνικός
αντικομφορμιστής)
- Όχι τόσο εκφραστική

ΆΡΑ καρυωτακισμός
 Κοινωνικό και αισθητικό φαινόμενο: που αφορμάται από την ποίηση
προεκτείνει την προβληματική σχέση ποιητή και κοινωνικού περίγυρου
σε πρόβλημα ΑΤΟΜΟΥ και ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ
 Εκφράζει τη διάθεση για ψυχολογική ελευθερία, κοινωνική διαμαρτυρία, ρήξη με
κρατούσα ιδεολογία
 τρόπος κοινωνικοποίησης νεότερης ποίησης,
να καταλάβει τον κοινωνικό ρόλο και το αδιέξοδό της
συμβολοποιώντας στοιχεία του προσώπου και του έργου του Καρυωτάκη.

Το φάσμα του Καρυωτακισμού

 Τζιόβας

Προβληματισμοί σχετικά με τον όρο “καρυωτακισμός”:

- Είναι μίμηση του έργου του Καρυωτάκη;
- Πεισιθάνατη αντιμετώπιση της ζωής;
- Μυθοποίηση του Καρυωτάκη από ποιητές και κριτικούς;

Προσεγγίζοντας τον όρο ‘’καρυωτακισμός’’ κατά τον Τζιόβα:

 Ακόμη κι αν κάποιοι ποιητές μιμήθηκαν τον Καρυωτάκη,ο καρυωτακισμός δεν ήταν
ρεύμα.
 Συνεπώς, είναι δύσκολο να μιλήσουμε για μίμηση.
 Περισσότερο διακρίνεται μια ατμοσφαιρική συγγένεια ορισμένων ποιητών με το
κλίμα των ποιητών του Μεσοπολέμου, παρά αποκλειστικά με τον Καρυωτάκη.

Η πεισιθάνατη αντιμετώπιση της ζωής:

α)δεν μπορεί να αποδοθεί αποκλειστικά στην ποίηση του Καρυωτάκη,
β)δεν εκπορεύεται αναγκαστικά και μόνο από αυτή,
γ)μέσω αυτής απλώς διαθλώνται ψυχολογικές διαθέσεις και κοινωνικές
αποδοκιμασίες.

 Η συγγένεια των νεότερων ποιητών με τον Καρυωτάκη δεν ήταν τόσο

εκφραστική, όσο ατμοσφαιρική, ιδεολογική και ψυχολογική.
(καυστικότητα λόγου, παρωδιακή εφαρμογή ομοιοκαταληξίας, συγγένεια
βιωμάτων και αδιεξόδων)
 Ο Καρυωτάκης γονιμοποίησε ποιητικές συνειδήσεις.
 Για τους νεότερους ποιητές ήταν ο ποιητής - αρνητής, ο κοινωνικός
αντικομφορμιστής.

Ο Τζιόβας διακρίνει τέσσερις πτυχές του καρυωτακισμού:

Έχουν κοινωνικό παρανομαστή
Αφορούν επικοινωνία ποιητικού υποκειμένου με το περιβάλλον του

1. Αυτο-υποτίμηση και αυτό-παρώδηση του ποιητή και του ρόλου του στην κοινωνία,
2. Διαμαρτυρία για κοινωνική απομόνωση και αντίθεση στη θεσμική καταπίεση,
3. Έκφραση του προσωπικού αδιεξόδου, της μελαγχολικής διάθεσης ή της ανοιχτής πληγής
4. Γλωσσική αιχμηρότητα και στιχουργική παρωδία.

 Ο καρυωτακισμός δεν είναι τόσο ποιητικό φαινόμενο όσο κοινωνικό και

αισθητικό.
 Καρυωτάκης: κοινωνικός ποιητής, θέτει στο επίκεντρο σχέση ποιητή με
εξουσία της κοινωνίας
 Ο καρυωτακισμός ανάγει την προβληματική σχέση ποιητή & κοινωνίας σε
πρόβλημα ατόμου και κοινωνίας.
  Η ποίηση του Καρυωτάκη έγινε αντιληπτή μέσα από την κοινωνική
καταγγελία που έφτασε στο αποκορύφωμα με την αυτοκτονία του
 και υπό αυτή την έννοια ο καρυωτακισμός ενέχει τον χαρακτήρα κοινωνικής
αντίστασης

Άρα, τι είναι ο καρυωτακισμός;

Ο Τζιόβας αναγνωρίζει τον καρυωτακισμό ως έναν τρόπο της νεότερης ποίησης:
α)να κοινωνικοποιείται,
β)να αντικρίζει τον κοινωνικό ρόλο και το αδιέξοδό της, συμβολοποιώντας στοιχεία
του προσώπου και του έργου του Καρυωτάκη

Γιατί ο Καρυωτάκης συγκινεί τον σύγχρονο αναγνώστη;

 Ο Καρυωτάκης ως κοινωνικός ποιητής και συγχρόνως ως ποιητής της
εσωτερικής προσωπικής περιπέτειας προκάλεσε ηλεκτρική κένωση στο
σώμα της λογοτεχνίας μας.
 Ο συνδυασμός κοινωνικής αναφοράς, ψυχικής αναδίπλωσης και ποιητικής
αυτογνωσίας στάθηκε διδακτικό εγχείρημα για τους νεότερους ποιητές
 Λειτούργησε ως πρότυπο: συνδυάζοντας υπαρξιακό άγχος, ποιητική
αυτοαναφορικότητα, κοινωνική καταγγελία

Ο Καρυωτάκης υπήρξε λογοτεχνικός εκφραστής:

α) κοινωνικών αδιεξόδων,
β) ιδεολογικών ανησυχιών,
γ) απελευθερωτικών ή και αναρχικών τάσεων, χωρίς να δώσει αφορμή για
κατηγορίες περί αισθητικών συμβιβασμών ή ποιητικής προγραμματικότητας.

Ο Καρυωτάκης αντιπροσωπεύει ένα μεταίχμιο όπου ισορροπούν:

• ο χαμηλόφωνος λυρισμός με τον ρομαντικό ρητορισμό,
• η ελεγειακή εσωστρέφεια με τη ρεαλιστική σάτιρα.
Η αμφίθυμη αυτή ισορροπία αντανακλά την κοινωνική σπασμωδικότητα και
αβεβαιότητα.

Μέσα από την τελευταία συλλογή του

 Ασκεί κριτική σε θεσμούς και κοινωνικούς ρόλους
 Χωρίς να ταυτίζεται με συγκεκριμένη ιδεολογική στάση
 Δεν είναι στρατευμένος ποιητής
 Εκφράζει κλίμα κοινωνικής διάψευσης και αποξένωσης
Βρίσκει έτσι απήχηση σε μεταπολεμικούς ποιητές, βιώνουν και εκείνοι προσωπικά και
κοινωνικά αδιέξοδα.
Ο Καρυωτάκης αντιτάσσει με την παρουσία του και αντιπροτείνει με το έργο του:
• μία ανυπακοή,
• μία αντίσταση,
• έναν κλεφτοπόλεμο,
Που αντιμάχεται ή περιγελά την ένταξη και την ενσωμάτωση στο άδειο κοινωνικό
σχήμα.

Απήχηση Καρυωτάκη σε νεότερους ποιητές

 Είχε το χαρακτήρα κοινωνικής αλληλεγγύης
 Έκφραση αίσθησης στέρησης χωρίς αυταπάτες ότι θα την αμβλύνει μέσω της
ποίησης
 Δεν έχει τη ψευδαίσθηση ότι η ποίηση θα αλλάξει τον κόσμο
 Σαρκασμός, σάτιρα

Ο συνδυασμός κοινωνικής υποψίας, απεγνωσμένης ατομικής αντίστασης και

απογύμνωσης από τις αυταπάτες καθιστούν το έργο του Καρυωτάκη προσφιλές
στους νεότερους:
 Η ποίηση του Καρυωτάκη είναι ποίηση διαμαρτυρίας, αυτοσαρκασμού και
κοινωνικής σάτιρας.
 Η ποίηση του Καρυωτάκη είναι ένας τρόπος αντιπαράθεσης στα κοινωνικά
στερεότυπα και τη θεσμική καταπίεση.
 Η σάτιρα του Καρυωτάκη φιλοδοξεί να κάνει τον αναγνώστη να
συνειδητοποιήσει την κοινωνική του θέση, το παιχνίδι που παίζεται εις
βάρος του, τη μοναξιά του.

 Ο Καρυωτάκης οδηγεί την ποίηση στο χείλος του γκρεμού και τη συγκρατεί
εκεί μετέωρη, δοκιμάζοντας την αντοχή και τα όριά της, ανοίγοντας και
νέους ορίζοντες.
 Μέσω των αντιθέσεων: εκφράζει όλες τις εποχές
 Το εκρηκτικό του περιεχόμενο δυναμιτίζει τη μορφή χωρίς να την
ισοπεδώνει.
 Αυτή η αντιφατικότητα και η ριψοκίνδυνη στάση του Καρυωτάκη ασκεί
γοητεία στους μεταγενέστερους.

Συμπεράσματα

Ο Καρυωτάκης με την ποίηση και την αυτοκτονία του

  Θέτει το ζήτημα τέχνης και ζωής

Τέχνη και ζωή ταυτίζονται στο έργο του μέσω

 Συνύπαρξης ετερόκλητων στοιχείων: εσωστρεφής λυρισμός, ασαφής
εικονοποιία με σάτιρα και αστικό ρεαλισμό

 Χαρακτηριστικό στο έργο του: κοινωνική διαμαρτυρία

 Αντιπροσωπεύει μια διαφορετική αισθητική στάση απέναντι στην κοινωνία
 Κεντρικό σημείο αναφοράς: η θέση του μοντέρνου ποιητή στην κοινωνία
 Καρυωτακισμός: αισθητικό αδιέξοδο (σχέση ποιητή-κοινωνίας)

Μοντέρνα ποίηση και Γενιά του ‘30

- Βασικά χαρακτηριστικά γενιάς ‘30
- Δύο αισθητικά πρότυπα μοντέρνας ποίησης
 - Αντινομίες στην πρόσληψη του μοντέρνου στην ελληνική ποίηση
- Πλαίσιο εμφάνισης αιτήματος ‘’ελληνικότητας’’
- Διαφορετικές εκδοχές αιτήματος ελληνικότητας
- Χαρακτηριστικά και στάδια του έρογυ βασικών εκπροσώπων

Βασικά χαρακτηριστικά γενιάς ‘30

 Πρόκειται για την πιο διάσημη και συγχρόνως την πιο δυσπροσδιόριστη ποιητική
γενιά.
 Εμπνευστής του όρου, αλλά και της ίδιας της συλλογικής κίνησης ο Γ. Θεοτοκάς

 Τα 4 χαρακτηριστικά της:
α. η εκφραστική λιτότητα
β. η χρήση του ελεύθερου στίχου
γ. η γόνιμη σύνδεση με τις ευρωπ. αισθητικές αναζητήσεις (μοντερνισμός-
υπερρεαλισμός)
δ. η έμφαση στο νέο, στην αλλαγή, στη ρήξη με το παρελθόν.

 Μόνη ευδιάκριτη και καθολική αλλαγή στην ποίηση

 Η επικράτηση του ελεύθερου στίχου (ο στίχος δεν υπακούει σε τυπικούς κανόνες
μέτρου και ομοιοκαταληξίας

 Δυσκολίες προσδιορισμού των χαρακτηριστικών της:

α. ναι μεν ρήξη με παρελθόν, όμως και οικειοποίηση με λογοτεχνική παράδοση.
Η έμφαση στο νέο και η επιθυμία συντονισμού με ευρωπαϊκές καλλ. Εξελίξεις
εκφράζονται συστηματικά από τις αρχές δεκαετίας 1920
β. δυσκολία ακόμα και στο ποιοι είναι οι ποιητές που συγκροτούν την γενιά. Αυτό
οφείλεται και στην αμφίθυμη στάση των ίδιων απέναντι στην αναγνώριση της
συμμετοχής τους σε μια συλλογική κίνηση.
γ. Τόσο η ίδια η γενιά όσο και η γενικότερη λογοτεχνική παραγωγή του μεσοπολέμου
βρίσκεται στις μέρες μας υπό συνεχή κριτική και αναθεώρηση, κάτι που συνεπάγεται
πολύ διαφορετικές και αλληλοσυγκρουόμενες οπτικές γωνίες

Διαπιστώσεις για γενιά ‘30

(προσεγγίζεται από διαφορετικές και αλληλοσυγκρουόμενες οπτικές γωνίες)

1) Ο όρος γενιά του 30

α. Ο όρος δεν είναι ακριβής ή χρήσιμος ως γραμματολογικό εργαλείο
β. Υπάρχει ανομοιογένεια στην γενιά (Σ. Ροζάνης: η "ανύπαρκτη" γενιά)
γ. Τα ηλικιακά όρια της γενιάς είναι επίσης συγκεχυμένα.
Οι αναζητήσεις συγγραφέων δεν έχουν αισθητική και ιδεολογική ομοιογένεια
==> Κοινός τόπος: Το αίτημα της ανανέωσης και του εκσυγχρονισμού.
δ. Άλλοι σχολιαστές λένε ότι είναι μια ευδιάκριτη, γερά αρθρωμένη ομάδα
δημιουργών, εμφανίζονται σε δεδομένο τόπο και χρόνο και έρχονται σε ρήξη με λογ.
παρελθόν
ε. Ανανεώνει ελληνική λογοτεχνία// τη φέρνει σε επαφή με ευρωπαϊκά ρεύματα
2) Μέλη ποιητικής γενιάς
Δεσπόζουσα μορφή: Σεφέρης, είναι η μόνη συνιστώσα της γενιάς για κάποιους
Άλλος Βασικός Εκπρόσωπος: Οδυσσέας Ελύτης
Από εκεί και πέρα υπάρχουν διαφοροποιήσεις για τους εκπροσώπους.
Η ποιητική γενιά του 30 απαρτίζεται από 5 ποιητές:
Σεφέρης, Ελύτης , Ρίτσος, Εμπειρίκος, Εγγονόπουλος.

Άλλοι ποιητές που συσχετίζονται:

Σκαρίμπας, Ντόρρος, Παπατσώνης, Κάλας, Οικονόμου, Βρεττάκος, Βαλαωρίτης,
Αξιώτης, Γκάτσος κτλ.
Στα πέριξ της γενιάς: εκπροσωπούν διαφορετικές τάσεις
Θέμελης, Καρέλλη, Βαφόπουλος, Καββαδίας κτλ.
Στην πρώτη μεταπολεμική γενιά:
Δημάκης, Βαρβιτσιώτης, Πολυδούρη, Μυρτιώτισσα κτλ.

3) Τεχνοτροπικά χαρακτηριστικά:
Κοινό χαρακτηριστικό: η ανανέωση των εκφραστικών μέσων, με κυριότερη την
εγκατάλειψη του παραδοσιακού έμμετρου στίχου.
 η "σκοτεινότητα", η "ελλειπτικότητα",
 η "άλλογη αλληλουχία των νοημάτων"
 και γενικότερα η "ανατρεπτική εκφραστική" που καλλιέργησαν
 Διχασμένοι οι σχολιαστές: άλλοι υποστηρίζουν ότι η γενιά εισηγήθηκε τον
μοντερνισμό, άλλοι ότι τον πολέμησε
 Παπατσώνης: αληθινός, πρώιμος εισηγητής μοντερνισμού

4) Στόχοι-στρατηγική των ποιητών:

α. η ιδεολογική θεώρηση των πραγμάτων
β. απευθύνονταν σε "εθνικό ακροατήριο"
γ. η οικειοποίηση και αναμόρφωση της παράδοσης
δ. η καλλιέργεια μιας συλλογικής συνείδησης
ε. η προβολή προγραμματικών "θέσεων" (από Σεφέρη, Ελύτη)

Στάση απέναντι στην παράδοση:

α. μείξη μοντερνιστικών και παραδοσιακών στοιχείων
β. επιδίωξη συνομιλίας με παράδοση
γ. επιλεκτική υποστήριξη αξιών λογοτεχνικής παράδοσης, προκειμένου να
εξυπηρετηθούν τα συμφέροντά τους
δ. άλλοι θεώρησαν ότι ο μοντερνισμός τους έρχεται σε σύγκρουση με την παράδοση
ε. Αντιμετώπιση μορφών όπως Μακρυγιάννης με μυθοποιημένη εξιδανικευμένη ματιά
5) Η συμβολή της γενιάς:
α. η αναμφισβήτητη ανανέωση της ελληνικής λογοτεχνίας
β. το πνεύμα ευρωπαϊκού εκσυγχρονισμού που έφερε
 γ. τα έργα τους έχουν συγκροτήσει έναν λογοτεχνικό κανόνα, αναπληρώνοντας την
απουσία νεοελληνικών κλασικών συγγραφέων.
- Αρνητικές όψεις:
α. ελληνολατρεία
β. απόδραση από την Ιστορία
γ. εξιδανίκευση του "λαού"

Άλλοι προσδιορισμοί:
ταξική ταυτότητα, μικροαστική ιδεολογία, κοινή κοινωνική καταγωγή, ευκολίες
ανόδου, εκπροσωπούσαν την άρχουσα τάξη, επεδίωκαν να γίνουν αποδεκτοί από το
κατεστημένο, ταυτίστηκαν πλήρως με την πολιτική Εξουσία, "κλαμπ", "λέσχη", "κλίκα".

Αισθητικά πρότυπα:
- Αγγλοσαξονικός μοντερνισμός
- Γαλλικός Υπερρεαλισμός

Η επιθυμία για αφομοίωση του μοντέρνου δεν θα βελτίωνε απλώς την ελληνική
πνευματική παραγωγή, αλλά θα της επέτρεπε να ενταχθεί ισότιμα στην πνευματική ζωή
της Ευρώπης.

2 τρόποι απόπειρας συγχρονισμού με την Ευρώπη:

α. στο επίπεδο της ενημέρωσης ( με μεταφράσεις μοντέρνων ποιητικών κειμένων-
δοκίμια ευρωπαίων πχ για τον υπερρεαλισμό)
β. με πρωτότυπη ποιητική παραγωγή, η οποία κατοχυρώνεται με την ηγεμονία του
ελεύθερου στίχου

Η δραστική αλλαγή έρχεται με δύο εμβληματικά ποιητικά βιβλία:

α) Μυθιστόρημα του Σεφέρη ... αφομοίωση αγγλοσαξονικού μοντερνισμού
(Ανθολόγιο)
β) Υψικάμινος του Εμπειρίκου ... αφομοίωση γαλλικού υπερρεαλισμού
=> Σηματοδοτούν τις δύο κεντρικές κατευθύνσεις του ελληνικού ποιητικού
μοντερνισμού

α) Η προσοικείωση του αγγλοσαξονικού μοντερνισμού και η "μυθική μέθοδος":

// Σεφέρης, Μυθιστόρημα
Τα βασικά χαρακτηριστικά του μοντερνιστικού προτύπου, όπως εισηγήθηκαν από τον
Σεφέρη (Μυθιστόρημα):
α. ο ελεύθερος στίχος
β. η δραματικότητα (υποστηριγμένη από εκτενή χρήση ποιητικών "προσωπείων" (βλ.
Καβάφης)
γ. η χρήση καθημερινού μη "ποιητικού" λεξιλογίου, που συνάδει με προφορικότητα
ποιήματος
 δ. η "σκοτεινότητα" του νοήματος: άλλογη σύλληψη πραγμάτων, μια ψυχολογική
ανασύνθεση βασισμένη στην ενόραση με φιλοδοξία τη δημιουργία μιας ποιητικής
γλώσσας που να προσεγγίζει την κατάσταση της μουσικής.
ε. αποσπασματικότητα - ελλειπτικότητα στην συνθετική ανάπτυξη του έργου
βασισμένη σε ψυχολογία/συναίσθημα και όχι σε λογικές αλληλουχίες.
στ. παρουσία υπαινικτικών παραπομπών σε κείμενα// δηλαδή παραφράσεις ξένων
κειμένων μέσω των οποίων αφομοιώνεται το ξένο υλικό στο μοντέρνο ποίημα
στ. ο πολυγλωσσισμός: μίξη προγενέστερων τύπων ελληνικής γλώσσας (αρχαίας και
μεσαιωνικής) με ιδιωματικά/διαλεκτικά στοιχεία και σπάνιους όρους με τη μέθοδο του
κολάζ.

ζ. η "μυθική μέθοδος": ειδική χρήση του αρχαίου μύθου, όρος του Έλιοτ που σημαίνει
τον αδιάκοπο παραλληλισμό σύγχρονου και αρχαίου κόσμου
α) ως πλαίσιο οργάνωσης και
β) ως αντίστιξη προς τον διαλυμένο, άρρωστο και ναρκωμένο ιστορικό παρόν.
Αποτέλεσμα: καταργούνται πλαίσια, τόσο στα πρόσωπα (μυθικά/ιστορικά) όσο και
στον χρόνο (παρελθόν/παρόν ==> "χρονικός συνταυτισμός").

2 επιπλέον παράμετροι μυθικής μεθόδου που την περιπλέκουν:

- Μυθολογικά και ιστορικά πρόσωπα και περιστατικά συνυπάρχουν
Και παραπέμπουν τον αναγνώστη σε ενιαίο μυθο-ιστορικό παρελθόν
- Καταργείται διάκριση ανάμεσα σε παρόν και σε αυτό το μυθο-ιστορικό παρελθόν
Έτσι διαμορφώνεται το μοντερνιστικό ‘’ιστορικό συναίσθημα’’

β) Γαλλικός υπερρεαλισμός και αυτόματη γραφή:

//Εισηγητής ο Εμπειρίκος με Υψικάμινο
Εμπειρίκος: εμπνέεται από την υπερρεαλιστική αυτόματη γραφή

Σουρρεαλισμός: ψυχικός αυτοματισμός

- εκφράζει την πραγματική λειτουργία της σκέψης (είτε γραπτά είτε προφορικά),
- απουσία ελέγχου από λογική και προκαταλήψεις αισθητικές ή ηθικές.
- δεν αρνείται την πραγματικότητα, αντίθετα την διευρύνει και την εμβαθύνει με το
να συναιρεί συνειδητό με ασύνειδητο κόσμο.
- Στηρίζεται στην παντοδυναμία του ονείρου, στο αδιάφορο παιχνίδι της σκέψης
- Αξιοποίηση ασυνείδητου (εστίαση στο όνειρο)
- Φιλοδοξούν να κατακτήσουν μια αληθινή αντίληψη για το πραγματικό// όχι
επιφανειακή θεώρηση
- Επιθυμούν τη συναίρεση συνειδητού και ασυνείδητου κόσμου

Υπερπραγματικότητα: το κίνημα φιλοδοξεί να διευρύνει τα όρια της πραγματικότητας

και να αποκαταστήσει το βάθος της

Στη λογοτεχνία η αυτόματη γραφή:

 βασικό εργαλείο των υπερρεαλιστών
  ο αμεσότερος τρόπος έκφρασης
 βασίζεται στους απόκρυφους μηχανισμούς των ονείρων, με σκοπό να
απελευθερωθεί η κατάσταση του ασυνείδητου.
 Όνειρα+αυτόματη γραφή: μέσω αυτών έρχονται στην επιφάνεια στοιχεία που
μέσω του υπερρεαλισμού αξιοποιούνται στη γνήσια μορφή τους
 Υπερρεαλιστής: δε χρησιμοποιεί τη λογική
 Ένα πειραματικό εγχείρημα που δεν στοχεύει στη δημιουργία "τέχνης" αλλά
την θεσμική αλλαγή ως προς τη λειτουργία και των όρων παραγωγής της.
 Ο δέκτης μετατρέπεται σε δημιουργικό παραγωγό.
 Απόλυτη αξία ‘’τυχαίου’’ και παράλογου για υπερρεαλιστή
 Επιδιώκεται η έκπληξη του αναγνώστη
 Υπερρεαλιστές: θέλουν να φέρουν στην επιφάνεια και να αποτυπώσουν στα
έργα τους την κατάσταση του ασυνείδητου, που συνυπάρχουν αρμονικά
ετερόκλητα στοιχεία

Υπερρεαλιστές
 δεν έρχονται ως ανανεωτές αλλά ως επαναστάτες που στοχεύουν στην αλλαγή
της φύσης της συνείδησης και αλλοίωση της αντίληψης για τη φύση της
πραγματικότητας
 Το κατορθώνουν μέσα από τις πρωτοπορίες αρχών 20ου αιώνα:
- οργανωμένες ομάδες που έδρασαν στις αρχές του 20ου με προκλητική και συχνά
βίαιη ρητορική και δράση
- διάθεση για πειραματισμούς τέτοιας έντασης και έκτασης που καταρρίπτουν τα
όρια καλλιτεχνικής και μη καλλιτεχνικής έκφρασης.
- Πρόθεση: η καταστροφή της τέχνης ως διακεκριμένης σφαίρας και η προβολή του
απόλυτα απρόσωπου χαρακτήρα της έμπνευσης.

Πολιτική διάσταση γαλλικού υπερρεαλιστικού κινήματος:

 Σύμπραξη ορισμένων εκπροσώπων με κομμουνιστική αριστερά
 Προσπάθεια δραστικής αλλαγής πρόσληψης και λειτουργίας της τέχνης
 Απόπειρα καταστροφής κατοχυρωμένων προνομίων καλλιτέχνη
 Καταγγελία ιεροποιημένης τέχνης ως υποκριτικού τεχνάσματος που θέλει την
αστική εκμετάλλευση

Σεφέρης για υπερρεαλισμό

 Εννοεί τη σχολή που πρεσβεύει τον απόλυτα απρόσωπο χαρακτήρα έμπνευσης και
την αυτόματη γραφή
 Έλευση υπερρεαλισμού στην Ελλάδα: συνδέθηκε με Υψικάμινο
 Στην Ελλάδα ο υπερρεαλισμός εισπράχθηκε μόνο ως αισθητική σχολή.

Η πρόληψη του Μοντέρνου

Αρνητικές αντιδράσεις τόσο από κριτική και δημιουργούς (μίμηση ξένων συρμών εις βάρος
ελληνικών συμφραζομένων, σκανδαλιστική απουσία έλλογου νοήματος) όσο και από το
κοινό το οποίο αδιαφορεί λόγω έλλειψης αισθητικής παιδείας.

- Αποτέλεσμα:
α) Η διεκδίκηση εθνικού ακροατηρίου και καθοδηγητικού ρόλου των συγγραφέων
β) Η περιδεής (φόβος) στάση πολλών από αυτούς απέναντι σε ευρωπαϊκά πρότυπα
γ) οι περιορισμοί του περιβάλλοντος της εποχής
 ευνοούν τη προσαρμογή του μοντέρνου σε μια συντηρητική νοοτροπία
οι αλλαγές περιορίζονται στην ανανέωση των εκφραστικών μέσων που όμως
συνδυάζεται με μια νοοτροπία ακαδημαϊσμού και σοβαροφάνειας

Εξαιρέσεις: Σκαρίμπας (αντικομφορμιστής) και Ν. Κάλας (τα συνδύαζε όλα: θεωρητική

γνώση, ερευνητική περιέργεια, εκφραστική τόλμη, πολιτική εγρήγορση και συγχρονισμό με
ευρωπαϊκές μοντερνιστικές αναζητήσεις).

- Λόγοι που εξηγούν τις επιλογές της γενιάς:

α. η ιστορική συγκυρία (δικτατορία Μεταξά, πόλεμος, Κατοχή)
β. η οξύτατη κοινωνική και πνευματική τους απομόνωση
γ. η συντηρητική τους νοοτροπία

- Το τίμημα:
α) το ελληνικό μοντέρνο περιορίζεται στην ανανέωση των εκφραστικών τρόπων
β) αποκόβεται από τις ευρύτερες (πνευματικές και κοινωνικές) ριζοσπαστικές
διεκδικήσεις των ευρωπαϊκών μοντερνιστικών κινήσεων.

Μοντερνισμός και πρωτοπορία

- Τα πιστεύω:
 Ελεύθερο Πνέυμα, Θεοτοκάς: δοκίμιο, μανιφέστο γενιάς του ‘30
Οι νέοι συγγραφείς επιθυμούσαν όχι τόσο τη ρήξη με το παρελθόν, όσο με το λογοτεχνικό
παρόν (δηλαδή με Καβάφη και Καρυωτάκη).
Απέναντι στην "άρνηση" προβάλλουν τη δική τους ισχυρή κατάφαση:
πίστη στο μέλλον, στην ταχύτητα του κόσμου, στη ρώμη της νιότης, ατομικότητα, ελεύθερη
βούληση, δημιουργική φιλοδοξία, στη δύσκολη τέχνη.

- Η αντίφαση // διπλή ταυτότητα νέων συγγραφέων:

α) Από τη μια ανυπόταχτοι, ανικανοποίητοι, τυχοδιώκτες της ψυχής και του πνεύματος,
β) συγχρόνως, οι νέοι διανοούμενοι, οι άγνωστοι ανεκδήλωτοι, που θα αναλάβουν αύριο
την πνευματική καθοδήγηση Ελληνισμού, θα προωθήσουν ελληνική πνευματική
αναγέννηση

- Ο λόγος:
Η ιστορική στιγμή: μετά την επιστροφή του Βενιζέλου στην εξουσία,
α) οι νέοι φιλελεύθεροι βενιζελικοί οικειοποιούνταν την αδιάλλακτη ρητορική των
ευρωπαϊκών κινημάτων,
β) αλλά δεν επιθυμούν να συγκρουστούν με το κατεστημένο - πνευματικό ή κοινωνικό,
γ) αυτό που διεκδικούν είναι ο ηγετικός τους ρόλος στην ανασυγκρότηση της πνευματικής
ζωής μέσα από την εξασφάλιση ή διεύρυνση του λογοτεχνικού τους κύρους.

Οι νέοι του ’30 επιδιώκουν:

- Σύνδεση με ποιητικό παρελθόν,
- έντονος συντηρητισμός, καμία ανατρεπτική πρόθεση,
- αποσκοπούν στην εξασφάλιση λογοτεχνικού κύρους,
- καμία εκδήλωση προκλητικής ή αντιαστικής συμπεριφοράς
(σε αντίθεση με ευρωπαϊκές πρωτοπορίες).

- Άλλοι λόγοι:
α. Μετά την μεταξική δικτατορία δεν μπορούσαν παρά να παραιτηθούν από το κοινωνικό
πρόγραμμα του σουρρεαλισμού.
β. Η γενιά δεν υιοθέτησε καμιά από τις 3 θεμελιακές αρχές του γαλλικού κινήματος:
αυτόματη γραφή
σύνδεση καλλιτεχνικής έκφρασης με πολιτική δράση
άρνηση του πλαισίου παραγωγής/πρόσληψης/λειτουργίας της τέχνης.
γ. Η ανυπαρξία προγραμματικών/θεωρητικών τοποθετήσεων των ελλήνων
υπερρεαλιστών δηλώνει την δυσκολία τους να συμβιβάσουν τα δικά τους ενδιαφέροντα με
τις υπερρεαλιστικές αρχές.

- Το συμπέρασμα:
Η ελληνική εκδοχή του υπερρεαλισμού θεωρήθηκε κοινωνικά ακρωτηριασμένη,
 περιορίστηκε στο αίτημα της ατομικής απελευθέρωσης
 και στον αισθητικό ριζοσπαστισμό,
 λειτουργώντας έτσι ως αυστηρά καλλιτεχνική πρωτοπορία.

Το ζήτημα της ελληνικότητας

- Η συγκυρία:
 Για την κατανόηση της έννοιας της ελληνικότητας τη δεκαετία του 1930 είναι
σημαντικό να κατανοήσουμε την ιδεολογία του εθνισμού
 Ιδεολογία εθνισμού: ευρεία απήχηση στους διανοούμενους από πολύ νωρίτερα
Από το 1922: επιστρατεύεται η έννοια του εθνισμού λόγω της καταρράκωσης της
Μεγάλης Ιδέας
Στόχος είναι η μετάθεση της φιλοδοξίας της "εθνικής αναγέννησης" από το πεδίο
της εδαφικής επέκτασης σε εκείνο της πνευματικής ηγεμονίας του ελληνισμού
 "πνευματικός εθνισμός": αναγνωρίζει το έθνος ως αφηρημένη μεταφυσική
οντότητα, συνδέει την ιθαγένεια και γνησιότητα της τέχνης με την εμβάθυνση στην
ελληνική γεωκλιματική ιδιαιτερότητα, προτείνει την ελληνική αυτογνωσία
- Οι λογοτεχνικές εξελίξεις:
α) Οι θιασώτες του εθνισμού προωθούν ένα νεφελώδες αίτημα "ελληνικότητας" και
συγχρόνως απαξιώνουν τις μοντερνιστικές αναζητήσεις ως προϊόντα μιμητικής ξενομανίας.
β) Οι πρώτες ποιητικές συλλογές Εμπειρίκου και Εγγονόπουλου επικρίθηκαν για μη
ελληνικότητα.
γ) Η πίεση οξύνεται σημαντικά στη διάρκεια της μεταξικής δικατατορίας:
άκρατος συντηρητισμός + εθνικιστικός λόγος περί πολιτισμού στην πνευματική ζωή της
χώρας
δ) προωθείται η λαογραφική επιστροφή στις ρίζες και περιορίζεται η τέχνη σε λειτουργίες
ηθογραφικής απεικόνισης σ’ένα πλαίσιο εθνοκεντρισμού
ο ελληνικός μοντερνισμός είναι υπό αμφισβήτηση
Οι νέοι συγγραφείς πρέπει να επικεντρωθούν σε ερωτήματα περί ιθαγένειας, παράδοσης
και εθνικής αυτογνωσίας και έπρεπε να αποδείξουν εμπράκτως την "ελληνική" τους
συνείδηση.
ε) Η νεωτερική ποίηση αντιμετωπίζεται ως προϊόν μιμητικής ξενοτροπίας.
Σεφέρης + Ελύτης: προσπαθούν να συγκεράσουν "ελληνικότητα" και ευρωπαϊκή παιδεία /
νεωτερική τεχνοτροπία

- Άποψη Ελύτη:
Α)Ο Ελύτης θέτει το ζήτημα της ελληνικότητας ως υπόθεση προσαρμογής του "καθαρά
ελληνικού υλικού" στους νεωτερικούς εκφραστικούς τρόπους
Β) Αποδεχόμενος τον εθνισμό (μιλά για έρωτα, πατρική γη) ενστερνίζεται το μεταξικό
αίτημα δημιουργίας καινούριου εθνικού πολιτισμού
Γ) συναρτά αυτό το αίτημα με τη μοντερνιστική εποχή (με διεθνή πνευματικό εξοπλισμό)

- Άποψη Σεφέρη:
Η ιδεολογική εμμονή ως προγραμματική αρχή ή αξιολογικό κριτήριο στα καλλιτεχνικά
ζητήματα ενέχει κινδύνους (υπεράσπιση μοντέρνας ποίησης)
Σημερινή Ελλάδα: πρέπει να βρει τη θέση της απέναντι στην αρχαία παράδοση και να
συνειδητοποιήσει την πρόσφατη ιστορία της.
Ελληνικός πολιτισμός: θα αποκτήσει φυσιογνωμία, όταν αποκτήσει φυσιογνωμία ελληνική
η σημερινή Ελλάδα, σύνθεση αληθινών έργων που θα έχουν γίνει από γνήσιους Έλληνες
Συγγραφείς: τα έργα που θα έχει γεννήσει η ψυχή τους θα είναι ελληνικά
Ελληνικότητα: προκρίνει ουσιαστικά την ιστορική και πολιτισμική αυτογνωσία
Τοποθέτηση Σεφέρη: Απαλάσσει τη λογοτεχνία από την υποχρέωση ενσωμάτωσης
δειγμάτων εντοπιότητας για να αναδείξει τον εθνισμό της, τεκμήριο ιθαγένειας του
συγγραφέα είναι η ληξιαρχική ταυτότητα και η γλωσσική του συνείδηση

Η ελληνικότητα για εκφραστές νεωτερικής ποίησης είναι περισσότερο αντικείμενο

προβληματισμού παρά μια θεωρία προς εφαρμογή
-1η εκδοχή περί ελληνικότητας:
Το ζήτημα του συγκερασμού μοντερνιστικών αντιλήψεων με το στερέωμα των
εθνικών/λαϊκών αξιών απασχόλησε τη γενιά του 30.
Ευωδόθηκε μετά τον πόλεμο με την ανακάλυψη του Μακρυγιάννη

-2η εκδοχή (αριστερής προέλευσης):

Η Αριστερά προτείνει το "λαϊκό" (=δημοτικό) τραγούδι ως πρότυπο για τη δημιουργία μιας
λογοτεχνίας κατανοητής από τον λαό και ριζωμένης στα γνήσια εθνικά αισθήματα.
Η αριστερής προέλευσης εκδοχή του ελληνισμού δεν είχε μεγάλη επίδραση στο
καλλιτεχνικό γίγνεσθαι λόγω της δικτατορίας του Μεταξά
Μακροπρόθεσμα καλλιεργεί το έδαφος για την αφομοίωση εκφράσεων μοντερνιστικής
ελληνικότητας στα μεταπολεμικά χρόνια

-3η εκδοχή:
Προβάλλεται ως αντίδοτο στον "νοσηρό" καρυωτακισμό
"αιγαιοπελαγίτικη ελληνικότητα": γενικό χαρακτηριστικό γενιάς 30, προσθέτει στο ελληνικό
τοπίο το Αιγαίο πέλαγος
=> Η επιμονή της κριτικής στον λόγο περί ελληνικότητας συνέβαλε στην καταξίωση αυτής
της λογοτεχνικής παραγωγής στην ευρύτερη κοινή συνείδηση, αφού ενέταξε μια δύσκολη
και εν πολλοίς "ξενότροπη" ποίηση στο κέντρο του εθνικού λογοτεχνικού κανόνα.

Η ελληνικότητα αποτελεί γενικό και ειδοποιό χαρακτηριστικό γενιάς 1930.

- Πιστοποιείται ως αισθητική αρετή
- Ως τεκμήριο λογοτεχνικής αξίας
- Ως απόδειξη πνευματικής υπευθυνότητας
- Είναι η ελληνικότητα αισθημάτων και ιδεών, αισθητικής ατμόσφαιρας, με
κατεύθυνση πνευματική

Έργα και ποιητές

1) Γιώργος Σεφέρης

Ανανεώνει τον ποιητικό λόγο. Ο στίχος απελευθερώνεται από τις ποιητικές συμβάσεις και η
γλώσσα (δημοτική) γίνεται απλούστερη. Ο ποιητής ασχολείται με τα προβλήματα του
σύγχρονου ανθρώπου, είναι δεμένος με την ελληνική παράδοση και την ιστορία, ενώ
βρίσκεται σε επικοινωνία με τη σύγχρονη ευρωπαϊκή λογοτεχνία.
Το "εγώ" γίνεται "εμείς". Η ποίησή του είναι απαισιόδοξη και μελαγχολική, ωστόσο αυτή η
διάθεση δεν οδηγεί σε άρνηση ή καταστροφή.
Kεντρική φυσιογνωμία της γενιάς.
Με Στροφή , Μυθιστόρημα ανανεώνει τον ποιητικό λόγο (απελευθέρωση στίχου από
μετρικές συμβάσεις- απλούστερη γλώσσα, έκφραση λιτή, τολμηρή). Ποίηση συλλογική μια
ποίηση του εμείς αντίθετη με την ποίηση του εγώ της προηγούμενης δεκαετίας.
Ασχολείται με τα προβλήματα του σύγχρονου ανθρώπου, δεμένος με την ελληνική
παράδοση και ιστορία, βρίσκεται σε επικοινωνία με τη σύγχρονη ευρωπαϊκή λογοτεχνία
(«καθαρή ποίηση» των Γάλλων συμβολιστών Mallarme- Vallery / ποίηση του Elliot-Pound).
Εξερευνά τον ελληνικό μύθο και την ιστορία δίνοντας την αίσθηση της τραγικότητας του
ανθρώπου. Αποτυπώνει την αγωνία του για την μοίρα της φυλής μας. Καταστροφή της
Σμύρνης και ο ξεριζωμός των προσφύγων και το δράμα των παγκοσμίων πολέμων
σφραγίζουν την ποίησή του (απαισιόδοξη μελαγχολική ). Γλώσσα καθαρά δημοτική.
«Θυμήσου τα λουτρά που σε θανάτωσαν Ορέστεια του Αισχύλου στο Μυθιστόρημα γενικά
ο μύθος των Ατρειδών, κατέχει κεντρική θέση στην ποίηση του Σεφέρη
Η τελευταια μερα –Μαρωνίτης στενή σχέση τέχνης και τεχνικής-+επιπεδα =ιστορικό παρόν
δημόσιο και όντως ιστορικό (σκηνικό επίσημης κηδείας) / ιστορικό παρελθόν διακειμενικές
αναφορές (Ιλιάδα-κεφαλοβρυσα όπου ο εκτωρας φανταζεται την ανδρομαχη σκλάβα,
Θουκυδίδης-Ιστορία-αιχμαλωσια, ταπείνωση ως αποτελεσματα της σικελικής εκστρατείας ,
ανοιξη.. ραγιάδες=δημοτικό τραγουδι ενώ αισιοδοξο εδώ σακατεμενο)-
Ο βασιλιάς της Ασίνης (Ιλιάδα)- Ένας γέροντας στην ακροποταμιά- Έγκωμη (αρχαιολογικός
χώρος της Κύπρου-αναδυση ονειρικης γυναικειας μορφής όχι απο θαλασσα αλλά απο γη-
κράμα της αρχαιας θεοτητας του έρωτα και της θεοτοκου-εξιδανικευμενη όπως η
Φεγγαροντυμενη του Σολωμου στον Κρητικο=συνθεση διαφορετικων εποχών του
ελληνισμου που πρωτος επιχειρησε ο παλαμας στη φλογερα του βασιλια και ο σικελιανος
στο πασχα των ελληνων)
Επί σκηνής Γ΄ = πραγματεύεται φανερά μιαν εκδοχή του μύθου των
Ατρειδών,ζωντανεύοντας την τραγική Κλυταιμνήστρα –οι τελευταίοι στίχοι παραπέμπουν
άμεσα στην αισχυλική ορέστεια αλλά και τα «εκδικητικά λουτρά»- (Κατα βαθος ειμαι
ζητημα φωτος-Σεφερης/ Ειμαστε απο φως, δεν μας αγγιζει ο θανατος-Θέμελης/πώς λοιπόν
μπορεί να μην εισαι φως;-Κακναβατος)

Στροφή -- Παραπέμπει στον όρο της μετρικής αλλά και της ευρύτερης στροφής παό την
παραδοσιακή στη νεωτερική ποίηση. Τα παραδοσιακά εκφραστικά χαρακτηριστικά
υπονομεύονται από την ειρωνεία, τη διάχυση του νοήματος, την τολμηρή στιχουργική
επινοητικότητα. Κρυπτογραφικά (Παλαμάς).
Στέρνα -- Η πιο ολοκληρωμένη απόπειρα προς την "καθαρή ποίηση" (της απόλυτα
καθαρισμένης από οποιοδήποτε μη ποιητικό στοιχείο ποίησης). Πυκνή συμβολική
οργάνωση με ανεξάντλητα πεδία ερμηνευτικών δυνατοτήτων.
Μυθιστόρημα -- 24 μέρη (όπως οι ραψωδίες Ιλιάδας/Οδύσσειας). Θέμα: η Μικρασιατική
καταστροφή, η σκληρή μοίρα του ελληνισμού σε διαχρονική κλίμακα. Διαρκής
αντιπαραβολή α/ε και σύγχρονου ελληνικού κόσμου. Αξιοποίηση "μυθικής μεθόδου".
Ενσωμάτωση υπαινικτικών παραπομπών αι αλλόγλωσσων χωρίων.
Τετράδιο Γυμνασμάτων -- Λυρικός λόγος. Αφηγηματική και κριτική διάθεση. Διάλογος
ποιητή με αρχαία παράδοση οργανωμένος βάσει του μοντερνιστικού προτύπου.
Ημερολόγιο Καταστρώματος α' (τελευταία μέρα) -- Εμπειρία πολέμου ως ήδη συντελεσθέν
βίωμα.
Ημερολόγιο Καταστρώματος β' -- Κατοχή. Σαν αφήγηση επικαιρότητας. Μεγάλη γκάμα
διαθέσεων και τόνων. Ποικιλία θεματικών πυρήνων. Θέμα: οι προκλήσεις που
αντιμετωπίζει η ποιητική και πολιτική συνείδηση του "πρόσφυγα-ποιητή" στα χρόνια του
πολέμου.
Κίχλη -- Συνθετικό ποίημα. Σκοτεινότητα. Πηγή έμπνευσης: η επίσκεψή του στην Κύπρο. 3
αποκαλύψεις για τον ποιητή: α. ένα ηδονικό αίσθημα επιστροφής στον μαγικό κόσμο των
παιδικών του χρόνων β. αποκάλυψη μιας αυθεντικής αδιάσπαστης εκδοχής του ελληνισμού
γ. το δραματικό βάρος της ιστορικής στιγμής.
Οι γάτες τ' Αι Νικόλα -- Αρμονική σχέση ανθρώπου με φυσικό του περίγυρο. Η προσήλωση
την πραγμετικότητα επιτρέπει την ανάπτυξη μια ςπιο ιστορικής προσέγγισης στη διαπλοκή
του μύθου με την ιστορία.
Ο δαίμων της πορνείας -- Καβαφικός τρόπος. Το περισσότερο ιδιωματικό και το πιο έντονα
αφηγηματικό ποίημα του Σεφέρη.
Τα τρία κρυφά ποιήματα -- ποιήματα "κοντής ανάσας". Τόνος εξομολογητικός. Λιτά
ποιητικά κείμενα. Ώριμος προσωπικός απολογισμός.
Επί Ασπαλάθων -- Επικαιρικό και πολιτικό. Αναφέρεται στη φοβερή μεταθανάτια τιμωρία
όσων διαπράττουν αδικίες.

2) Οδυσσέας Ελύτης

Ποίηση αισιόδοξη, φωτεινή, εφηβική, όπου το Αιγαίο έχει κεντρική θέση. Περισσότερο
αισιόδοξος και φωτεινός χωρίς να του λείπει ο προβληματισμός. Επηρεάστηκε
καθοριστικά από τον υπερρεαλισμό (Paul Elyard). Ικανότητα να δαμάζει τις
υπερρεαλιστικές εικόνες και να τους δίνει μορφή, τάξη και λογική.
Άξιον εστί: έργο σταθμός, συνδυάζει γόνιμα στοιχεία της ελληνικής παράδοσης και της
μοντέρνας ποιητικής (γλώσσα εκκλησιαστικής υμνογραφίας, έπη Ομήρου, ποιήματα
Σολωμού).
Του Αιγαίου (ο έρωτας, το αρχιπελαγος)
Η τρελή ροδιά
Η πορτοκαλένια (όπως σε ξέρει το φιλί, κανένας δεν σε ξέρει)
Άξιον Εστί
Το Δοξαστικόν (εθνικη εμπειρια πολεμου ηττας και κατοχης αντιμετωπιζονται σαν τα
παθη του Xριστου)
Mοντέρνα ποιηση έλλογη συγκινησιακή αλληλουχια, ιδιαίτερα επιμελημενη μορφικη
οργανωση = ασυμβιβαστη με την εκρηκτικη εκφραστικη αυθορμησια του
υπερρεαλισμου, διασπαρτες εικονες εκφραστικης τολμης στα ορια του αλογου
Η αυτοψία (κι όλο το δάσος να σαλεύει ακόμα πάνω στον ακιλήδωτο αμφιβληστροειδή)
Λακωνικόν (λοιπόν αυτος που γύρευα ειμαι)
Μικρή πράσινη θάλασσα = ορμή, ασιοδοξία, φύση και νεότητα-εκφραστική λιτότητα,
ελεύθερος στίχος, συχνές επαναλήψεις μουσικότητα που παραπέμπει στο λυρισμό της
παλαιότερης ποίησης-η ερωτική γυναικεία μορφή συνδέεται με τον ιωνικό πολιτισμό
(παράλια Μ.Ασίας) και ιδιαίτερα με τη φιλοσοφία του Ηράκλειτου-το γεγονός της
νοσταλγικής αναφοράς στη Σμύρνη και στις χριστιανικές εκκλησίες της απηχεί έμμεσα
το επώδυνο ιστορικό γεγονός της Μικρασιατικής καταστροφής.

3 περίοδοι:
α. Κυριαρχούν η φύση και η μεταμόρφωση των πραγμάτων. Υπερρεαλισμός (Ήλιος ο
πρώτος)
β. Μεγαλύτερη ιστορική και ηθική συνειδητοποίηση
γ. Φωτόδεντρο
δ. οι μεταγενέστερες συλλογές του

Προσανατολισμοί -- μια ποίηση φωτεινή, αισιόδοξη, εφηβική, όπου το Αιγαίο έχει

κεντρική θέση. Υπερρεαλιστικές αντιλήψεις. Στιλπνή επεξεργασία των λέξεων. Επιμονή
στην εικόνα, στην ονειρική ατμόσφαιρα της εφηβικής αθωότητας, στον χειρισμό της
ερωτικής θεματικής. Μορφική οργάνωση που πειθαρχεί σε αυστηρές αρχές.
Ήλιος ο πρώτος -- στην ίδια κατεύθυνση. Εξυμνεί το κλίμα μιας καλοκαιρινής μέρας
δίχως τέλος και πέρα από τον χρόνο. Απολογητικοί τόνοι.
Άσμα ηρωικό και πένθιμο -- Επιχειρεί να μυθοποιήσει την ιστορία του αλβανικού
πολέμου. Ελευθερία, ελληνική φύση, ερωτική όρεξη, σεμνή ανδρεία.
Άξιον εστί -- Αποκρυσταλλώνει τις δύο όψεις του λυρισμού του: έπαρση, τύψη, διδαχή,
εξομολόγηση. Στερεομετρικά οικοδομημένο. Επίπεδα: α. χώρος του υποκειμένου β.
χώρος της ιστορίας γ. χώρος της μεταφυσικής. Ο ποιητής νικά τους πολεμίους του χάρη
στην ταύτισή του με τον ελληνικό χώρο και την ιστορία του. Γλωσσικό υλικό:
αναζωογοννημένες λέξεις 4 χιλιετιών. Επικοί τόνοι.
6 +1 τύψεις για τον ουρανό -- μερικά από τα τελειότερα και υψηλότερα λυρικά ή
ελεγειακά ποιήματα της ελληνικής λαλιάς. Κρίθηκαν ως ώριμες εκφράσεις του
"εσωτερικού λυρισμού" του Ελύτη.
Φωτόδεντρο -- Νέα τροπή στον λυρισμό του. Κρυπτικά νοήματα και μεταφυσικοί
υπαινιγμοί. Τάση προς απλοποίηση (τραγούδι, απλοί στίχοι).
Θεματικά εστιάζει στο ζητούμενο της ατομικής "απελευθέρωσης".
Ο υπερρεαλιστικός λυρισμός του ανασυγκροτείται σε μια φυσική, πολιτική, μεταφυσική
και ποιητική ιδεολογία.
Ποίηση ως σύστημα που φιλοδοξεί να απορροφήσει τόσο τη φιλοσοφία όσο και την
πολιτική της εποχής της.

Α) Νικόλας Κάλας
Ο μόνος από τους υπερρεαλιστές που αντιλαμβανόταν και υποστήριζε τον
υπερρεαλισμός ως "πράξη¨, πέραν της όποιας καλλιτεχνικής ή αισθητικής
δραστηριότητας.
Η μορφή είναι δευτερεύουσα υπόθεση.
Συνεχής επαφή με Παρίσι, εντυπωσιάζει τον Μπρετόν.
Απείχε από την ελληνική πνευματική ζωή. Ο πρώτος συνειδητά μοντέρνος ποιητής.
Πολλά από τα ποιήματά του έχουν έκδηλες συγγένειες με τον φουτουρισμό.
Ποίηση παιγνιώδης, εναντιώνεται στον λυρισμό και την παράδοση, αξιοποιεί
παρηχήσεις, ψυχαναλυτικές αναφορές, ευρηματικά τεχνάσματα.

Β) Ανδρέας Εμπειρίκος
Επίσημος εκπρόσωπος του υπερρεαλισμού, πρώτος που χρησιμοποίησε την αυτόματη
γραφή δίνοντας έναν πλούτο από εικόνες μέσα από τους χώρους του υποσυνείδητου.
Ποίηση που δεν έχει ρυθμό και μέτρο, γλώσσα που περιέχει άφθονες λέξεις από την
καθαρεύουσα και ην επιστημονική ορολογία.
Ενδοχώρα απελευθέρωση από τον άκρατο υπερρεαλισμό. Μετά τον πόλεμο
ολοκληρωτική απελευθέρωση του φροϋδικού ασυνείδητου.
Χειμερινά σταφύλια –τα δεινά μιας γυναίκας-παιδιού, όχι απόλυτα ακτανότητο (η μυγα
που ματιάζει ένα διαμάντι) στοιχειωδης συγκινησιακη ακολουθια-(Ιππευων ονους
αγαπων κυριες=άκρατα υπερρεαλιστικό, δυσδιακριτος αφηγηματικος αξονας)- Το ρήμα
αγναντεύω (το μέλλον της ολόκληρο και το παρον μου) λιγοτερο υπερρεαλιστικο,
εντονη ρυθμικοτητα, λυρικο λεξιλογιο, λογική και μορφική συνοχή, βασίζεται σε μια
σειρά από μεταφορές μάλλον απλώς μοντέρνο.
Στέαρ (η πλάστιγξ κλείνει εκεί που προτιμάμε)
Στροφές στροφάλων (ω υπερωκεάνειον.. κυνηγητές εμείς της γοητείας των ονείρων).
Απλό, ευρύχωρο, συγκρατηκά ολοκληρωμένο, είναι ύμνος της ελληνικής ναυσιπλοΐας.
Σε αντίθεση με την Υψικάμινο, η καθαρεύουσα υποχωρεί, η λογική αλληλουχία είναι
αναγνωρίσιμη.
Αι λέξεις (Gloria, Gloria in excelsis)

Υψικάμινος -- δεν αποτελεί προϊόν υπερρεαλιστικού αυτοματισμού, αφού περιέχει μια

ποίηση έντεχνα γραμμένη στην οποία οι κανόνες της ελληνικής σύνταξης εφαρμόζονται
αυστηρά.
Οκτάνα -- Ερωτικό όραμα. Αποφεύγεται και η ελάχιστη αναφορά στην ελληνική και
διεθνή πραγματικότητα.

Γ) Νίκος Εγγονόπουλος
Στους εκφραστικούς τρόπους ακραίος υπερρεαλιστής, γλώσσα ιδιότυπη με αρκετά
λόγια στοιχεία, βαθύς λυρισμός. Μπολιβάρ (Φεραίος, Ανδρούτσος μέχρι κατοχική
αντίσταση) πιο διαλλακτικός υπερρεαλισμός.
(ζωγραφική ενάργεια στο έργο του)
Το καράβι του δάσους
Γυψ και φρουρά (μεγαλύτερος βαθμός σκοτεινότητας-πληρης συγκινησιακή σύνδεση
όχι έλλογη, η τελευταία παρομοιωση
Τα γυαλινα τρυπανια μεσα στους εγκεφαλους των ποιητών- μη υπερρεαλιστική
καταβολή, κάνει όλο το ποιήμα να είναι μια αναφορα στο νόημα της ποίησης ιδωμένο
απο τους υπερρεαλιστές.
Ζει ο Μέγας Αλεξανδρος;
Πρωινό τραγούδι
Το χέρι (εις το παράθυρον του Αναπλιού) συχνες επαναληψεις στιχων, ερωτισμός με
μελαγχολική νοσταλγια, εκφραστική λιτοτητα.
Μπολιβάρ -- ενθουσιώδεις κριτικές. Ελληνοκεντρικός πυρήνας. Η εθνική αντίσταση
προβεβλημένη σε παγκόσμιο πλαίσιο σημασιολογείται ως γενικότερη επαναστατική
ορμή. Συγκερασμός Οδυσσέα Ανδρούτσου με τον Μπολιβάρ: όχι ιστορικά τόσο
αυθαίρετος. Έργο αινιγματικό.

4) Γιάννης Ρίτσος
Πολυγραφότερος, πολύστιχα ποιήματα γεμάτα εικόνες, εξαιρετικούς εκφραστικούς
τρόπους, με συχνά πολιτικοκοινωνικό περιεχόμενο.
Επικρίσεις συχνά ρητορεύει, κάποια ποιήματα δυσανάλογα μεγάλα και περιέχουν
περιττά στοιχεία, του λείπει η συνθετική ικανότητα.
Επιρροές: Καρυωτάκης, Μαγιακόφσκι, Υπερρεαλισμός, Συμβολισμός, Δημοτικό
τραγούδι, Θεματική: τα προβλήματα του σύγχρονου ανθρώπου(μοναξιά, αλλοτρίωση,
υπαρξιακά ερωτήματα, στέρηση ελευθερίας, αγώνας για καλύτερη ζωή, υπηρέτηση
πολιτικοκοινωνικής ιδεολογίας) Η τιμή της πέτρας εναντιώνεται στην τιμή του χρυσού
(Μαρωνίτης για το συνδυασμό σημαντικών και καθημερινών)
Επιτάφιος- 15συλλαβος, ομοιοκαταληκτο διστιχο λαϊκο μοιρολόι-έκφραση και σύνταξη
απλες, εικονες στα πλαισια παραδοσιακής κατανοητής εκφρασης- Εαρινή συμφωνία –
(κοβοντας χαμομηλια και βλεποντας τη θαλασσα θα ξαναπουμε την παιδικη μας δεηση)
–
Θαλασσινο αποβροχο (αναμεσα απ’τη χαραμαδα του φιλιου σου)
Το κορίτσι που αναβλεψε (Τόσα χρόνια, τα μάτια μου ξένα είχαν βουλιάξει μέσα μου)
Τη Ρωμιοσυνη μην την κλαις
Σχήμα της απουσίας (πιο τολμηρή σύλληψη εικονων-χρηση θαλάσσιας εικονοποιίας για
να εκφραστεί το συναίσθημα του πένθους, ποιητική σύλληψη περίπλοκη και δυσνόητη
η εικόνα των τελευταίων στίχων εντελώς ασυνήθιστη) (χιλιάδες μικροί σταυροί απ’τα
πέλματα των θαλάσσιων πουλιών)
Τα κεντρικά χαρακτηριστικά της ποιητικής του:
. φροντίδα για την αναγνωσιμότητα. Απευθύνεται στον απλό αναγνώστη χωρίς να
απαιτεί ειδική εξάσκηση.
. Έντονη καλλιτεχνική ανησυχία, ανεξάντλητη εφευρετικότητα, διαρκής πειραματισμός
με νέες φόρμες.
. ιστορικότητα, επικαιρικότητα, αυτοβιογραφική φόρτιση.
. γλώσσα καθημερινή.
. πλούσιος λυρισμός με τάση προς αισθηματολογία.
. πεζολογικό ύφος της προφορικής κουνέντας, δραματική εξφορά, και κοφτή έκφραση.
. λυρικότητα, θεωρητική στοχαστικότητα.

1η περίοδος 1930-1936:
Στίχος καλοδουλεμένος αλλά και ειρωνικά διαβρωμένος. Επίδραση Καρυωτάκη και
Βάρναλη. Συχνά σατιρικός, αυτοσαρκαστικός. Κοινωνική κριτική. Ψυχική απομόνωση.
Κανένας αυθόρμητος ενθουσιασμός. Ηθική εξάντληση.
Επιτάφιος -- στα πρότυπα του δημοτικού τραγουδιού.

2η περίοδος 1936-1943:
Ελεύθερος στίχος. Εμφάνιση πρώτων υπερρεαλιστικών στοιχείων. Λυρική, μουσική
διάθεση.

3η περίοδος 1944-1955:
Υποχωρεί ο μουσικός λυρισμός. Πικρός λόγος κάποτε σκληρός. Στοχαστικός τόνος.
Σύντηξη των πιο ετεροθαλών εκφραστικών τρόπων. Επικαιρική θεματική (Κατοχή,
Αντίσταση, εμφύλιος, ήττα, εξορία)

4η περίοδος 1956-1966:
Η πιο δημιουργική περίοδος. Κριτική διάθεση απέναντι στις πρακτικές της Αριστεράς.
Συνειδησιακές συγκρούσεις.
3 κύκλοι: α. ο κύκλος των πραγμάτων β. ο κύκλος των χορικών γ. ο κύκλος της 4ης
διάστασης: ως κορυφαία στιγμή στη δημιουργική εξέλιξη του Ρίτσου. Πρόκειται για
εκτενείς μονολόγους στους οποίους οι μυθικές αναφορές διαπλέκονται με ιστορικές και
αυτοβιογραφικές συνδηλώσεις. Γερασμένοι αντιήρωες στο γνώριμο καβαφικό μοτίβο
που δηλώνεται με ζεύγη φρορά-χρόνος, παρόν-παρελθόν. αναχρονισμοί. Διαρκής
δραματική αναμέτρηση. Ποίηση ως ανάλυση και στόχος της η γνώση.

5η περίοδος 1967-1990:
Νέοι εκφραστικοί τρόποι. Υπρρεαλιστικές τεχνικές. Επιστρέφει στο δημοτικό τραγούδι
και το λαϊκό μοιρολόι.
 Κεφάλαιο 12
Πεζογραφία της Γενιάς του 30 (μυθιστόρημα)
(ιδεολογία, θεματική, φάσεις, τάσεις, αφηγηματικές τεχνικές, εκπρόσωποι)

Οι πεζογράφοι της εποχής:

- ήρθαν σε ρήξη με την παράδοση
 - συνέβαλαν στην ανανέωση της πνευματικής ζωής με πρωτοποριακό τρόπο
- δημοσίευσαν τα έργα τους τη δεκαετία 1930-1940

Γενικά χαρακτηριστικά πεζογραφίας 1930

12.1.1 Εισαγωγικές παρατηρήσεις

- Το ιστορικό πλαίσιο:
Οι δεκατίες '20-'40 σφραγίστηκαν από την τραυματική εμπειρία του Α' παγκοσμίου
πολέμου και την κατάρρευση της Μεγάλης ιδέας. Πολιτική αστάθεια από τη μια,
γέννηση νέων ιδεολογιών από την άλλη. Επιρροή από ρεύματα.
- Οι 2 φάσεις στην πεζογραφία μεσοπολέμου:
α. 1920-30: στενότερη σχέση με παράδοση, προοδευτική αποδέσμευση από τη γενιά
του 1880, ολοένα εντονότερη τάση για ανανέωση.
β. 1930 και μετά: σαφέστερη έκφραση νεωτερικότητας, ριζικές αναθεωρήσεις.

12.1.2 Το Ελεύθερο Πνεύμα (1929) του Γ. Θεοτοκά

α) Πρόκειται για το μανιφέστο της γενιάς του '30.

β) Αποκρυσταλλώνει τη διάθεση για ανανέωση, υποδεικνύει την ανάγκη αφύπνισης και
επισημοποιεί τη ρήξη των πεζογράφων μεσοπολέμου με το παρελθόν.
γ) Παρόλο που οι απόψεις δεν υιοθετήθηκαν από το σύνολο, προϊδεάζουν για τις
επερχόμενες αλλαγές.
δ) Ρήξη με παράδοση: γίνεται με την απόρριψη της ηθογραφίας (κυρίαρχη τον 19 ο αι.)

- Οι λόγοι που απορρίπτεται η παράδοση > ηθογραφία:

   α. Παθητική και περιοριστική η φωτογραφική αποτύπωση της πραγματικότητας.
   β. Δεν υπάρχει η δυνατότητα έκφρασης της εσωτερικότητας ανθρώπων και τοπίων.
   γ. Η στάση του πεζογράφου απέναντι στη ζωή είναι δουλική και παθητική.
δ. Απέτρεψε την ελληνική πεζογραφία να βγει έξω από τα εθνικά της σύνορα.

- Ο στόχος του πεζογράφου κατά Θεοτοκά:

  α. Να διαπεράσει την επιφάνεια της ζωής και να αγωνιστεί να βρει το βαθύτερο νόημα
των όντων και των πραγμάτων.
->αντίθεση με πεσσιμισμό γενιάς ’20 και καρυωτακισμό
   β. Να αποδεσμευτεί από την περιγραφή της εξωτερικής πραγματικότητας.
   γ. Να μη διστάζει εμπρός σε τολμηρές συλλήψεις, πλατιές συνθέσεις ή στην αφομοίωση
της φιλοσοφικής σκέψης.
   δ. Κυρίαρχος στόχος: η ατομικότητα, η εσωτερικότητα, ο ίδιος ο Άνθρωπος.
Στόχος: η δημιουργία ζωντανών λογοτεχνικών ηρώων, αληθινών τύπων με ψυχογραφική
πολυπλοκότητα

- Ποιους εξέφρασε τελικά:

Οι προγραμματικές εξαγγελίες του Θεοτοκά εξέφρασε τους Αθηναίους φιλελεύθερους
αστούς, που ήθελαν να έχουν καθοδηγητικό ρόλο στα πράγματα της χώρας.
- Ποιο το αποτέλεσμα:
 α. Οι αστοί διαψεύστηκαν αλλάζοντας προσανατολισμούς.
 β. Εκείνοι που δημιούργησαν έξω από τον κύκλο της ομάδας των Αθηναίων αστών
πεζογράφων τόλμησαν και πέτυχαν.

12.1.3 Τα γενικά χαρακτηριστικά (1930-40):

α) Μεταξύ ελληνικής παράδοσης και ευρωπαϊκής δημιουργίας
β) Το άτομο στην αστική κοινωνία.
γ) Κοινωνικός προβληματισμός
δ) Μορφές και τρόποι αφήγησης

α) Μεταξύ ελληνικής παράδοσης και ευρωπαϊκής δημιουργίας

- Το πλαίσιο:
   Η τραυματική εμπειρία της μικρασιατικής καταστροφής και το κύμα των προσφύγων
ωθούν στην αναζήτηση νέων προσδιορισμών της έννοιας της Ελλάδας σε σχέση κυρίως με
τον δυτικό ευρωπαϊκό χώρο.
Πολλοί πεζογράφοι είχαν μικρασιατική καταγωγή.

- Οι 3 τάσεις:

α. ελληνοκεντρική, αναζητά και δηλώνει την ελληνικότητά της

δεν αρνείται επαφή με το ευρωπαϊκό πνεύμα (Μυριβήλης, Βενέζης)

 β. πιστή στη παράδοση, πιο ανοικτή στην Ευρώπη, χωρίς εθνικά όρια (Καστανάκης,
Πολίτης, Τερζάκης, Θεοτοκάς)
Εκπροσωπείται: από φιλελεύθερο αστικό κύκλο Αθήνας και Μικράς Ασίας
Οι συγγραφείς του αστικού κέντρου: γρήγορα στράφηκαν προς την αξιοποίηση εθνικού
και λαϊκού πολιτισμού για να πετύχουν την εθνική αυτοσυνειδησία και γνήσια ελληνική
δημιουργία.
Χρήση δημοτικής.

γ. μοντερνιστές, ριζική ρήξη με παράδοση, αντίδραση στις κοιν/πολιτικές συνθήκες,

αμφιβολία για τη θέση του ατόμου μέσα στην κοινωνία, σχετικότητα της εξωτερικής
πραγματικότητας.
Όλα αυτά εκφράστηκαν τεχνοτροπικά με: τον κατακερματισμό των αφηγηματικών
συμβάσεων, την κατάλυση της αναπαράσταση και τις νεωτερικές τους τεχνικές (Αξιώτη,
Σκαρίμπας, Μπεράτης).

β) Το άτομο στην αστική κοινωνία.

- Τι επέφερε την ρήξη με την παράδοση:

Αστικοποίηση πληθυσμού => (δικτατορία μετά από πτώση Βενιζέλου) πολιτική/κοινωνική
κρίση
=> ανάγκη κοινωνικού αυτοπροσδιορισμού => αναταραχή, κινητικότητα => απομάκρυνση
από την στατική ηθογραφία, η οποία δεν ικανοποιούσε πλέον τις σύγχρονες ανάγκες της
εποχής.

- Οι 2 διαφορές:
Πριν: συλλογική ζωή της κοινότητας, προσήλωση στο αγροτικό και επαρχιακό περιβάλλον.
Τώρα: ατομικότητα, εσωτερικότητα, πολυπλοκότητα του ανθρ. ψυχισμού. Κέντρο βάρους
οι πόλεις, η Αθήνα.

- Οι αντιδράσεις:
Θετική υποδοχή από την κριτική (βούληση ελεύθερη και αισιόδοξη, ματιά ερευνητική και
άφοβη, πρωτοποριακή φαντασία, εμβάθυνση στο νόημα της κοινωνίας και του ανθρώπου
χωρίς προλήψεις).

- Οι αντιφάσεις:
   α. αποδοχή παράδοσης =/= απόρριψη ηθογραφίας
   β. κοινωνικός προβληματισμός =/= έμφαση στην ατομικότητα-φαντασία-ελεύθερη κρίση
και βούληση, πρωτοπορία και φαντασία, αγάπη για ζωή.
=>αντίδραση σε καρυωτακισμό, πεσσιμισμό,δεν υιοθέτησαν απαραίτητα θετική άποψη για
ζωή.
   γ. έμφαση στο άτομο =/= δημιουργία ανθρώπινων τύπων που εντάσσονται σε ένα
γενικότερο σύνολο.
Άτομο: οι περισσότεροι το αντιμετώπισαν ως χαρακτηριστικό δείγμα γενικύ συνόλου χωρίς
να δημιουργήσουν ολοκληρωμένους ανθρώπινους τύπους.
Μοντερνιστές: έδωσαν έμφαση σε ατομικότητα, υποκειμενική πρόσληψη πραγματικότητας

γ) Κοινωνικός προβληματισμός

- Ο κοινωνικός στόχος:
Πρόκειται για μια πεζογραφία προβληματισμού, φορέας ιδεολογιών που σκοπό έχει να
συμβάλει στον αστικό εκσυγχρονισμό της κοινωνικής ζωής.
Πεζογράφος γενιάς 30: μελετά όχι μόνο άτομο, αλλά και κοινωνία (από οπτική ατόμου)
 Η κοινωνία αποτελεί ένα σύνολο προς μελέτη αλλά και αντανάκλαση της ατομικής ζωής.
Επομένως, ο κοινωνικός προβληματισμός παραμένει κατά βάση ατομοκεντρικός.
Αντιπολεμικό μυθιστόρημα

δ) Μορφές και τρόποι αφήγησης: διήγημα -> μυθιστόρημα

διήγημα: συνδεδεμένο με ηθογραφία
μυθιστόρημα: ευρύτερες και πολυπρόσωπες αφηγηματικές συνθέσεις, κατά τα δυτ.
πρότυπα, δείχνει την πολυπλοκότητα σύγχρονης ζωής και ανθρώπινου ψυχισμού

   α. Πέρασμα από το διήγημα στο μυθιστόρημα

Το μυθιστόρημα χωράει τα πάντα:
εσωτερική ζωή, θεωρητικός προβληματισμός, κοινωνική ματιά.
Προσφέρει:
διέξοδος προς την απόλυτη ελευθερία της έκφρασης χωρίς θεματικούς ή άλλους
περιορισμούς.
   β. Δυτικά λογοτεχνικά πρότυπα (νέες θεματικές-μορφές-αφηγηματικοί τρόποι)
       Νέα αφηγηματική τεχνική: ο εσωτερικός μονόλογος(λόγω του αιτήματος για
εσωτερικότητα)
   γ. Ευρύτερες και πολυπρόσωπες αφηγηματικές συνθέσεις (πλατιά συνθετικά έργα)
   δ. πιο σύνθετη δομή οργανωμένης αφήγησης

- Παρατήρηση:
Σε γενικές γραμμές οι συγγραφείς δεν κατόρθωσαν να υλοποιήσουν όλους αυτούς τους
στόχους.

12.2.1 Έννοια - πεζογράφοι της γενιάς του '30

- Ο ορισμός:
α) Μια ομάδα νέων του μεσοπολέμου που "ωρίμασαν" ανάμεσα στο 1930-40, με κοινά
βιώματα, συνδέονται ηλικιακά
β)Διάθεση να έρθουν σε ρήξη με το παρελθόν, να διαφοροποιηθούν με την κατεστημένη
τάξη => σαφείς νεωτερικές τάσεις, τάση για ανανέωση
γ) και ιδεολογική χροιά (αν και όχι από όλους).
- Κοινός τόπος:
Ανταποκρίθηκαν στην πρόκληση για ανανέωση.
Λογοτέχνες που συνεργάστηκαν με το περιοδικό ‘’Τα νέα γράμματα’’
- Ονόματα:
Μυριβήλης, Θεοτοκάς, Βενέζης, Καραγάτσης, Πολίτης, Τερζάκης, Νάκου, Σκαρίμπας.

12.2.2 Οι 2 κυριότεροι σταθμοί

α) 1933: έτος-σταθμός
Μυθιστορήματα μεσοαστικού και μεγαλοαστικού χώρου
   α. λόγω πληθωρικής παραγωγής (από το 1930 το μυθιστόρημα μεσουρανεί)
   β. λόγω ανάπτυξης θεωρητικού λόγου γύρω από το νέο αυτό είδος.
β) 1936 και μετά: αλλαγή στο μυθιστόρημα
   Πνευματική κρίση, εξαντλημένοι οι Αθηναίοι λογοτέχνες (Νέα Γράμματα).
   Οι λόγοι: Οι νέοι λογοτέχνες διαπίστωσαν:
   α. ιδεολογικό αδιέξοδο αστικής τάξης
   β. μη ανταπόκριση του έργου τους στο αναγνωστικό κοινό
   γ. πτώση Βενιζέλου => μεταξική δικτατορία => διάψευση πρόθεσής τους να συμβάλουν με
το έργο τους στον αστικό εκσυγχρονισμό της κοινωνικής ζωής.

- Η πορεία από 1936 και μετά:

- Άλλαξαν στόχους και προσανατολισμό: επιστροφή στο παρελθόν, τόπο καταγωγής, ζωή
γενέθλιας πόλης (Πρεβελάκης-το χρονικό μιας πολιτείας), παιδική/εφηβική ηλικία (Πολίτης-
Eroica), ιστορία/πολιτιστική παράδοση (Π.Δέλτα-μυστικά του βάλτου).
- Μέσα από την αξιοποίηση λαϊκού πολιτισμού

3 Τάσεις της Πεζογραφίας

1) Αιολική Σχολή (πεζογραφία ως μαρτυρία)

-Ποιοι ανήκουν:
Οι γεννημένοι σε Λέσβο και μικρασιατικά παράλια.
Αυτοί που έζησαν την κατάρρευση της Μεγάλης Ιδέας.
Υπήρχαν δεσμοί μεταξύ τους, σχεδόν συνομήλικοι.
Σχολή που διαμορφώθηκε σε έναν συγκεκριμένο γεωγραφικό χώρο, στο πλαίσιο μιας πολύ
συγκεκριμένης ιστορικής περιόδου. Δεν είχε επιγόνους.
Κυριότεροι εκπρόσωποι: Μυριβήλης, Δούκας, Κόντογλου, Βενέζης

- Η θεματική:
η τραυματική εμπειρία των βαλκανικών πολέμων, της μικρασιατικής καταστροφής, της
προσφυγιάς, της αιχμαλωσίας.

- Δραστηριοποίηση:
Λογοτεχνικοί και καλλιτεχνικοί σύλλογοι στη Λέσβο, εξέδιδαν εφημερίδες και λογοτεχνικά
περιοδικά, γενικά είχαν αναπτύξη έντονη πνευματική δραστηριότητα ευρύτερα γνωστή
ως "λεσβιακή άνοιξη / αναγέννηση". Η προσπάθεια συνεχίστηκε στην Αθήνα (λόγω
εκπατρισμού), στο πλαίσιο της γενιάς του '30.

- Τα 3 χαρακτηριστικά της:

α. αφήγηση βιωμένης εμπειρίας.

Ο σκοπός: να κρατήσουν ζωντανά στη συλλογική μνήμη τα κρίσιμα για την Ελλάδα ιστορικά
γεγονότα. (Μυριβήλης, Βενέζης, Δούκας)
Η μέθοδος: με τη μορφή της μαρτυρίας, σε α' πρόσωπο πιστοποιώντας έτσι την
αυθεντικότητά της. Λειτουργία της μνήμης, αναπαράσταση της βιωμένης εμπειρίας.
Ημερολογιακές και αυτοβιογραφικές αφηγηματικές μορφές.
Η οπτική γωνία: αντιμιλιταριστικός και αντιηρωικός τόνος, αμφισβήτηση του επικού
χαρακτήρα του πολέμου, τραγικότητα ατόμου και ανθρώπινης μοίρας.
Η αντίθεση: ατομικές ιστορίες =/= συλλογική εμβέλεια, εκφράζουν την ανθρώπινη
διάσταση της δοκιμασίας του κάθε ανθρώπου στον πόλεμο, την υπαρξιακή αγωνία του
θανάτου, τη φρίκη της βίας και του σωματικού πόνου.
Το αποτέλεσμα: Δεν μπόρεσαν να ανταποκριθούν στις φιλόδοξες μυθιστορηματικές
επιδιώξεις της γενιάς, δεν κατόρθωσαν να πραγματοποιήσουν σύνθετες δομές.

   β. σεβασμός στις ελληνικές παραδόσεις, "ελληνικότητα".

Το περιβάλλον: ο τόπος καταγωγής τους (Λέσβος-Ανατολή) με μια ολοφάνερη νοσταλγική
διάθεση.
Η μέθοδος: φανερός ο απόηχος της παλαιότερης ηθογραφίας. Τοπικότητα (εκζήτηση
δημοτικής, χρήση τοπικών ιδιολέκτων).
Η οπτική γωνία: 
α)προσήλωση στην εντοπιότητα, λαϊκές παραδόσεις, αναζήτηση της "ελληνικότητας", της
πολιτισμικής δηλαδή ταυτότητας/ιδιοσυστασίας του ελληνισμού, αναγκαιότητα να
καταδειχθεί η πνευματική ιδιοφυία του ως αποτέλεσμα σύνθεσης χώρου/ανθρώπων (λόγω
κατάρρευσης Μεγάλης Ιδέας).
β) Έντονη αναζήτηση εθνικής ταυτότητας
γ) Βάσεις για τη διαμόρφωση της ελλ. ταυτότητας: η κλασική αρχαιότητα, βυζαντινή
ορθοδοξία, λαϊκός πολιτισμός
δ) Η φύση - κύριο συστατικό εθνικής μοναδικότητας και ιδιοτυπίας - πνευματικοποιείται,
γίνεται άυλη και αφηρημένη δύναμη (νησιά, Αιγαίο).
Εκκινούν από χαμένο όραμα Μεγ. Ιδέας => νησιά Αιγαίου => έργο ταξιδιωτικό,
μυθιστορηματικό => νέα αιγαιακή μυθολογία => σύνδεση με αρχαία μυθολογία, ιστορία
Θάλασσα: πηγή αυτογνωσίας, βιολογικής συνείδησης
Ε)Σθεναρή αντίδραση σε κάθε ξενόφερτο νεωτερισμό.

   γ. ρεαλισμός και λυρισμός

Χαρακτηριστικά συγγραφέων ΒΑ Αιγαίου:

Περιγραφή αυθεντικής βιωμένης εμπειρίας.
Με ρεαλισμό.
Και έντονη συναισθηματική και ιδεολογική φόρτιση (λυρική έκφραση).
Παίζει ρόλο η αυτοβιογραφική / ημερολογιακή μορφή έργων.

Η μέθοδος: Παλιές τεχνικές δοκιμασμένες στην ευρ. λογοτεχνία ήδη από τον 18ο αι:
αυτοβιογραφικός λόγος, εύρημα χειρόγραφων επιστολών, μάρτυρας που αφηγείται στον
συγγραφέα την ιστορία του χωρίς να φαίνεται η επέμβαση του συγγραφέα
=>συνδυασμός αυθεντικότητας μαρτυρίας + μυθοπλασίας (ρεαλισμός+λυρική έκφραση)
Ποιοι το κάνουν: Μυριβήλης, Δούκας, Βενέζης

Ωστόσο: λανθάνοντα στοιχεία επεξεργασίας (τολμηρές παρομοιώσεις, δηκτική ειρωνεία,

ιδιαίτερα οξυμένο γλωσσικό αίσθημα, αλλεπάλληλες επεξεργασίες, εκφραστική
"ωραιολατρία") που υποδηλώνουν το αντίθετο, την στάση του συγγραφία απέναντι στον
πόλεμο, τον θάνατο, τη φύση, τη ζωή.

Το αποτέλεσμα: 
α) ένας συνδυασμός αυθεντικότητας και μυθοπλασίας,
ένας συνδυασμός ρεαλισμού και έντονης ιμπρεσιονιστικής λυρικής έκφρασης
ρεαλισμός στη περιγραφή: στοχεύει στην ανάδειξη φρίκης πολέμο
λυρισμός: φανερώνει στάση συγγραφέα απέναντι σε θάνατο, φύση, ζωή
β) ανάμειξη ονειρικού με πραγματικό => άνετα θα μπορούσαν να χαρακτηριστού και
συμβολιστικά κείμενα
-Πού απέτυχαν:
   α. δεν ανταποκρίθηκαν στις σύνθετες μυθιστορηματικές δομές
   β. δεν απέδωσαν αυτοτελείς και ολοκληρωμένους ανθρώπινους χαρακτήρες
   γ. δεν μπόρεσαν να περιγράψουν την πολυπλοκότητα της σύγχρονης κοινωνικής ζωής.

- Πού πέτυχαν:
   α. διατύπωσαν το αντιπολεμικό και αντιηρωικό τους μήνυμα χάρη στην έμφαση στον
άνθρωπο και την ατομική εμπειρία του πολέμου
   β. συντονίστηκαν με τους νέους ιδεολογικούς προσανατολισμούς της γενιάς
   γ. το αίτημά τους ενσωματώθηκε στο κυρίαρχο αίτημα της "ελληνικότητας", που όμως
τους κράτησε μακριά από τα ευρωπαϊκά λογοτεχνικά πρότυπα και από τολμηρότερους
λογοτεχνικούς πειραματισμούς.

- Τα νεωτερικά στοιχεία:
   α. αντιπολεμικό πνεύμα
   β. προβολή ατομικού ως διεκδίκηση της προσωπικής ελευθερίας και αξιοπρέπειας
   γ. έντονα λυρική έκφραση
   δ. ενδελεχής αισθητική επεξεργασία της μορφής που άμβλυνε τα όρια του ρεαλισμού.

2) Αστικός ρεαλισμός (αθηναϊκό κέντρο)

- Διαφορές με Αιολική Σχολή: νεότεροι από αυτούς της Αιολικής

   α. οι αστικές καταβολές τους
   β. η αστική τους παιδεία
   γ. η μεγαλύτερη εξοικείωση με την ευρ. λογοτεχνική παραγωγή.

=>καλλιέργησαν το μυθιστόρημα με αρτιότερο τρόπο

   α. απομακρύνονται από την βιωματική εμπειρία / αυτοβιογραφική μορφή
   β. πιο σύνθετες δομές, πειραματίζονται με νέες αφηγηματικές τεχνικές
   γ. αφορίζουν την ρεαλιστική ηθογραφία, αλλά τελικά στρέφονται σε ρεαλισμό
   οι υποθέσεις εξελίσσονται στις πόλεις / Αθήνα (αστικό πλαίσιο δράσης)
   δ. κοινωνικός προβληματισμός με έντονη ιδεολογική φόρτιση
   ε. έμφαση στο άτομο και την εσωτερική του ζωή
ζ. νεωτερικές αφηγηματικές τεχνικές

- Εκπρόσωποι:
Θεοτοκάς, Καραγάτσης, Τερζάκης, Πολίτης
- Θεματικές προτιμήσεις:
1)Ανανέωσαν τη θεματολογία, την εμπότισαν με ιδεολογικό περιεχόμενο και κοινωνικό
προβληματισμό.
2)Επικεντρώθηκαν στην ψυχογραφική και κοινωνική ανάλυση της σύγχρονης ζωής στην
πόλη.
3)Ζωντανεύουν πρόσωπα από την σύγχρονή τους πραγματικότητα.
α. Θεοτοκάς, Αργώ: συμπυκνώνει τις ιδεολογικές αναζητήσεις
=>εκφράζει αναζήτηση εθνικής ταυτότητας και ελπίδα νέου ουμανισμού, διαλεκτική φύση
ελληνικού χαρακτήρα, ριζοσπαστικός ρόλος νέων
 περιβάλλον: Πόλη, κυρίως Αθήνα μεσοπολέμου
 Νέοι σωματείου: αναπαριστούν την αναζήτηση ελληνικής ταυτότητας, καταλήγει σε
διαψεύσεις και απογοητεύσεις όταν αντιπαρατίθεται με Δύση
 Ελλάδα: άλλοτε σαγηνευτική (με θάλασσα και νησιά) άλλοτε μισητή (μικρές ζωές)
δε μπορεί να δεχθεί την αναγέννηση
 Νέοι Αργώς: αναμέτρηση με χρόνο, πεπρωμένο, ιστορικό παρελθόν Βυζαντίου,
αρχαιότητας, πρόσφατη ιστορία
 Ταξίδι Αργώς: ταξίδι ελληνισμού και νέας γενιάς που αναζητά το ιδανικό, είναι
ατελέσφορο το Χρυσόμαλλο Δέρας δε θα βρεθεί ποτέ

β. Κοσμάς Πολίτης,
 Eroica : χρονικό εφηβικής ηλικίας, περιπέτειες μιας ομάδας εφήβων (πρώιμη εφηβεία)
 Οντολογική αγωνία
 Διαστάσεις που υπερβαίνουν την πλοκή, αγγίζουν πανανθρώπινα ερωτήματα
 Θέματα: αθωότητα, ηρωισμός , έρωτας, θάνατος
 Κεντρικό θέμα: οδυνηρή συνειδητοποίηση αναπόφευκτης ενηλικίωσης
 Εφηβική ηλικία:κρίσιμη στιγμή, ανακάλυψη θεμελιακών νοημάτων ζωής
 Μέθοδος: αντίθεση οικείο vs αλλότριο
Ονειρικός κόσμος παιδιών vs κόσμος μεγάλων
Κόσμος παιδιών: κόσμος ιδανικών, δεν έχει σχέση με πραγματικότητα, κυριαρχεί το
ονειρικό στοιχείο
Λεμονόδασος
 Αντικαρυωτακικό μυθιστόρημα
 Απομάκρυνση από ηθογραφία
 Ζωντάνια, νεανικά πρόσωπα, απόδοση φυσικού περιβάλλοντος
 Σφρίγος ζωής

γ. Τερζάκης, 
 Προβλήματα που προκύπτουν από ενδοοικογενειακές σχέσεις
 Κέντρο: άνθρωπος, αγωνιώδη σύγχρονα προβλήματα
 Θεματολογία: η παλιά πατριαρχική και μικροαστική κοινωνία που δε
προσαρμόζεται στη σύγχρονη αστική κοινωνία
 Κλίμα μυθιστορημάτων: ζοφερό, συμβολιστικό, σκοτεινό
 Μέθοδος: ψυχολογική παρατήρηση αναπαράσταση ροής συνείδησης
δ. Καραγάτσης, 
 Ξενόφερτοι ήρωες: απηχούν κλίμα κοσμοπολιτισμού
 Τόπος δράσης: ήρωες που προέρχονται από το εξωτερικό και είναι σε σύγκρουση
με ελληνικό περιβάλλον
 Ήρωες: παλεύουν με βιολογικό ντετερμινισμό (νατουραλιστικό), παραδοχή
υποσυνείδητων δυνάμεων που καθορίζουν ανθρώπινη συμπεριφορά
  Ρεαλιστική, νατουραλιστική αποτύπωση πραγματικότητας
 Βασικό θέμα: η μικρή δεκτικότητα των Ελλήνων σε ξενόφερτες αντιλήψεις
(πολιτισμική ταυτότητα)
Υλικό έξω από το πλαίσιο της προσωπικής τους ζωής και εμπειρίας.

Μέλπω Αξιώτη, Δύσκολες νύχτες

 Η γραφή ενεργοποιεί τη μνήμη
 Χρήση αυτοβιογραφικού α προσώπου
 Στόχος: μετουσίωση της βιωμένης εμπειρίας σε αφηγηματικό κείμενο

- Αφηγηματικές τεχνικές και τεχνοτροπία:

α. γ' πρόσωπο, χρονικές ανακολουθίες, αλλαγές οπτικής γωνίας => πολυεπίπεδη αφήγηση
που αντικατοπτρίζει την πολυπλοκότητα του ανθρ. ψυχισμού και της σύγχρονης ζωής.

β. εσωτερικός μονόλογος, ταύτιση χρόνου δράσης και αφήγησης => πλασματική εντύπωση
ρεαλιστικής αμεσότητας, τα γεγονότα δεν είναι ταυτόχρονα με χρόνο αφήγησης
Χειρόγραφα: τεχνική ημερολογιακού τύπου, α πρόσωπο, ενεστώτας, αμεσότητα
εντυπώσεων
(Πολίτης, Λεμονοδάσος, χειρόγραφα)

γ. ήρωας σε γ' πρόσωπο => δεσμευμένος από την δική του οπτική γωνία (Πολίτης, Εκάτη)
Ημερολόγιο ήρωα, γραμμένο σε α πρόσωπο

δ. οπτική γωνία που αλλάζει συνεχώς, "παντογνώστης αφηγητής" => αποδέσμευση από το

κεντρικό πρόσωπο, ευρείες δυνατότητε σύνθεσης. Παιχνίδι με τον χρόνο, εναλλαγή
εσωτερικού μονολόγου - γ' προσώπου. Ποιητική γραφή, έκδηλη μουσικότητα λόγου,
λυρικές περιγραφές, χρήση 15σύλλαβου (!), ρυθμικότητα, παρήχηση. Μη ρεαλιστικά
στοιχεία στις περιγραφές, υποβλητική ατμόσφαιρα, ονειρικό στοιχείο. Συμβολιστική
γραφή. (Eroica)
Λυρική και συμβολιστική γραφή

ε. Τερζάκης: απομάκρυνση από βιωματικό αυτοβιογραφικό πρότυπο.

Απόσταση από τα γεγονότα όχι από ειρωνεία αλλά από συγκατάβαση => ύφος ψυχρό που
όμως υπαινίσσεται τη βαθιά τραγωδία των ταπεινών ανθρώπων.
Αιχμηρές μικρές λεπτομέρειες => φορτίζει συγκινισιακά με τρόπο αδρό και ανεπαίσθητο.
Οικονομία εκφραστικών μέσων: αποδίδει ρεαλιστικά και υπαινικτικά κοινωνία
μεσοπολέμου

στ. Αποστασιοποίηση από τα πρόσωπα του έργου του και σε Θεοτοκά.

Στόχος Θεοτοκά: ένα μυθιστόρημα που θα τα χωράει όλα
 Συνθετική η τέχνη του μυθιστορήματος
 Να είναι πολυπρόσωπο το μυθιστόρημα, να αντανακλά ποικιλία και
πολυπλοκότητα κοινωνίας
 Πρόσωπα Αργώς: εκφράζουν ποικιλία ιδεολογικών κατευθύνσεων, ψυχικών
διαθέσεων
  Θεοτοκάς: δε παίρνει φανερά θέση απέναντι στα πρόσωπα

Τεχνικές αδυναμίες του κειμένου του:

 Η αντικειμενικότητα θεωρήθηκε ως ψυχρότητα ή αδυναμία να φορτίσει συγκινισιακά
τους ήρωες (Αργώ, Θεοτοκάς).
Επίσης, χρησιμοποίησε ελάχιστα νεωτερικές τεχνικές όπως ο εσωτερικός μονόλογος και ο
ελεύθερος πλάγιος λόγος. => δεν αφήνει στους ήρωες περιθώρια αυτονομίας και
δραματικής ανάδυσης, δείχνουν να μην συντονίζονται μεταξύ τους, με αποτέλεσμα να
χαθεί ο έλεγχος της αφηγηματικής οικονομίας (όλα για Θεοτοκά).
 Αποτέλεσμα: δεν υπάρχει λυρισμός, ποιητική και συγκινησιακή φόρτιση
εσωτ. Μονόλογος + ελευθ. Πλάγιος λόγος: επιτρέπουν στο μυθιστοριογράφο να μπει σε
ψυχισμό προσώπων

- Τα θετικά:
 Γραφή: Λιτή, περιεκτική, υπαινικτική και εμμέσως σχολιαστική γραφή αδρά ειρωνική.
Προσεκτικά επιλεγμένες λέξεις, αφαιρετικές περιγραφές => εστιάζουν στα στοιχεία που
θέλει να τονίσει ο συγγραφέας
 Κάποτε χρησιμοποιεί α πρόσωπο: συνδέεται με μυθιστοριογράφο
 Η απόσταση που αφορά κυρίως στη μορφή, τα πρόσωπα δονούνται από ρομαντικά πάθη
και ένταση, "αποκρυστάλλωμα της εκρηκτικής εσωτερικότητας".
Πρόσωπα ρομαντικά, αφού αναζητούν το απόλυτο =>
3 τάσεις μέσα στην Αργώ:
η ρεαλιστική (προσπάθεια φανέρωσης ελληνικής κοινωνίας και πολιτική αρχών αιώνα),
η μοντερνιστική (εσωστρέφεια, εξομολογητική διάθεση, σχετικότητα της αλήθειας) και
η ρομαντική (ξεχείλισμα ψυχής, πλεόνασμα ζωής, καλλιτεχνικές ροπές των προσώπων).

Μοντερνισμός
 Τάσεις στη λογοτεχνία που εκδηλώθηκαν μετά τον Α΄ παγκόσμιο πόλεμο
 Σκόπιμη ρήξη με δυτική παράδοση τέχνης και πολιτισμού
 Πεζογραφία : δέχεται επιρροές από υπερρεαλισμό, εξπρεσιονισμό, κυβισμό,
φουτουρισμό
 Ανατρέπει τις αφηγηματικές συμβάσεις: διάσπαση της αφηγ. συνέχειας, απόκλιση
από συνήθεις τρόπους αναπαράστασης χαρακτήρων
 Εφαρμογή νέων αφηγ. τεχνικών πχ εσωτερικός μονόλογς

ζ. Καραγάτσης:
 πληθωρικότητα, ορμητικότητα γραφής.
 γ' πρόσωπο, παντογνώστης αφηγητής: κρατάει αποστάσεις από τους ήρωές του
 Εσωτερικός μονόλογος που βάζει τον αναγνώστη στη ροή συνείδησης των ηρώων.
 Δε γίνεται άμεσα αντιληπτή η επέμβαση του συγγραφέα.
 Ψυχογραφία: σχηματική, περιγραφική, δε ξεδιπλώνει την εσωτερική ζωή ηρώων
 Ψυχολογία που απορέει από την εξωτερική συμπεριφορά και εξέλιξη της δράσης.
  Διακρίνεται για περιγραφές φυσικού τοπίου //δημιουργία κατάλληλου
περιβάλλοντος για να δράσουν οι ήρωές του
 Περιγραφικός, όχι αναλυτικός. Ανάμειξη ωμού ρεαλισμού με λυρική διάθεση
 Η Μεγάλη Χίμαιρα: ο μόνος πραγματικά ολοκληρωμένος τραγικός χαρακτήρας
Καραγάτση

- Ρεαλισμός και εσωτερικότητα

Ρεαλιστική λογοτεχνία:
 Δίνει την εντύπωση ότι αναπαριστά τη ζωή και την κοινωνία, όπως τα
αντιλαμβάνεται ο μέσος αναγνώστης
 Δημιουργεί την εντύπωση ότι τα εν λόγω πρόσωπα μπορεί να υπάρχουν
 Αντανακλά τη καθημερινή πραγματικότητα

Οι συγγραφείς του αστικού ρεαλισμού:

 Θεωρούνται ρεαλιστές: θεματική η αστική κοινωνία, οι ενδοοικογενειακές σχέσεις
 Πρωτοποριακοί, μόνο όμως ως προς το ιδεολογικό τους προβληματισμό. Στα
τεχνοτροπικά η Αιολική Σχολή, μάλλον πειραμματίστηκε περισσότερο.
 Έθεσαν ευρύτερους στόχους: έναν προβληματισμό γύρω από τον τρόπο με τον
οποίο το άτομο βιώνει τις σύγχρονες κοινωνικές σχέσεις
(στην οικογένεια, στο ευρύτερο κοινωνικό σύνολο)

-Αντιφατικός στόχος:
Από τη μια η απεικόνιση της κοινωνίας (δηλ. ρεαλισμός),
από την άλλη εστίαση στην εσωτερική ζωή και ψυχισμό του ατόμου (δηλ. λυρισμός, ποιητικά
στοιχεία, νέες αφηγηματικές τεχνικές όπως ο εσωτερικός μονόλογος ή ο ελεύθερος πλάγιος
λόγος, παντογνώστης αφηγητής)
Οι ίδιοι αρνούνται το χαρακτηρισμό τους ως ρεαλιστές.

- Η νέα οπτική γωνία:

Η υποκειμενική πρόσληψη και ερμηνεία της πραγματικότητας.
Λυρικά και νεωτερικά στοιχεία: προσήλωση στο άτομο, στον τρόπο πρόσληψης της
πραγματικότητας
 "Ροή συνείδησης": ως η πλέον πειστική μίμηση της εσωτερικής πραγματικότητας που
αποκαλύπτει τη διαμεσολάβηση του συγγραφέα, καθώς και τον πλασματικό ρεαλισμό της
εξωτερικής.

3) Μοντερνιστικές αναζητήσεις

- Γενικά γνωρίσματα:
 Έντονα επηρεασμένοι από ρεύματα Ευρώπης (δεκαετία 1920)
 Γραφή ριζοσπαστική (συγγενεύει με υπερρεαλισμό),
 Έμφαση στην ενδοσκόπηση και τις εσωτερικές διαδρομές σκέψης-συναισθήματος,
 Αλλοίωση σχέσης αφήγησης με αντικειμενικότητα.
- Γνωρίσματα μοντέρνου μυθιστορήματος:
α. Απόλυτα υποκειμενική και εσωτερικευμένη πρόσληψη πραγματικότητας (υποσυνείδητο,
υπερρεαλισμός).
β. Δεν υπακούει στις γνωστές δομές χρόνου-χώρου, συχνά απουσιάζει πλήρως η πλοκή.
γ. Νέες τεχνικές: εσωτερικός μονόλογος, ελεύθερη εκφορά του λόγου, άλογο στοιχείο, ροή
συνείδησης.
δ. Αφηγητής: Όχι παντογνώστης, αλλά με εσωτερικευμένη και περιορισμένη οπτική γωνία ή και
πολλαπλές οπτικές γωνίες.
ε. Εκφορά του λόγου: δεν υπακούει στη λογική της αντικειμενικής αναπαράστασης/χρονική
αλληλουχία,
αντίθετα: αποσπασματική, με συγκοπές, χάσματα, ανώμαλη στίξη.

- Εκπρόσωποι:
Πεντζίκης, Σκαρίμπας, Αξιώτη (νεωτερικοί)
-Χαρακτηριστικά εκπροσώπων
α) Κατάργηση μυθιστορηματικής πλοκής
β) Απόρριψη αφηγηματικών συμβάσεων
γ) Καταγραφή διεργασιών σκέψης ήρωα
δ) Καθιέρωση τεχνικής ‘’εσωτερικού μονολόγου’’

- Κριτική:
Αμήχανη. Άλλοι καταδίκασαν, άλλοι δέχτηκαν με επιφυλάξεις, άλλη σιώπησαν

- Στόχος μυθιστοριογράφου(μοντερνισμός):
 Αναζήτηση της έννοιας της ύπαρξης, στροφή στο εσωτερικό
 Μετατόπιση σε μια πραγματικότητα νέα που πρέπει να δημιουργήσουμε.
 Βιβλίο χωρίς γεγονότα, υπόθεση
 Αδιάκοπη σύγχυση ζωής και ονείρου.
 Εξατομίκευση αντικειμενικού.
 Συμβολισμός. Τάση φυγής.
 Εσωτερικός μονόλογος (Ξεφλούδας Στέλιος)
 Ιμπρεσιονιστική απόδοση και ονειρική διάθεση.

α. Πεντζίκης, Σκαρίμπας, Αξιώτη

 Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης (1908-1993)

α) ‘’Ο Ανδρέας Δημακούδης. Ένας νέος μοναχός’’ (1935)
 Από αποστασιοποιημένη γραφή, γ πρόσωπο => συνειρμικό εσωτερικό μονόλογο
 Εστίαση στην εσωτερική ζωή του ήρωα
 Αντιφατική και απρόβλεπτη συμπεριφορά ήρωα
  Εξέλιξη πλοκής σύμφωνη με υπερρεαλισμό
β) "Ο πεθαμένος και η ανάσταση"
 Εντάσσεται στον μοντερνισμό.
 Αυτο-αναφορικό: Αναφέρεται στις προσπάθειες του ίδιου του συγγραφέα να το συνθέσει
(θέμα, η ίδια η συγγραφή).
 ‘Ηρωας: αυτοκτονεί και ο συγγραφέας αναλαμβάνει να τον αναστήσει.
 Κόσμος συγγραφέα: χαώδης, σαν μέσα από ραγισμένο καθρέπτη. Δυστυχία, ασθένεια,
αμαρτία, πτώση σε έναν κόσμο δαιμονικό.
 Ανάσταση του ήρωα: επιτυγχάνεται μέσω της γραφής, που είναι μια διαδικασία νέας
δημιουργίας και αναβίωσης.
 Περιπέτεια του ήρωα: είναι εσωτερική. Γραφή συνειρμική και με εκτενή χρήση εσωτερικού
μονολόγου.

Γιάννης Σκαρίμπας (1893-1984)

 Ασχολήθηκε με πολλά είδη (πεζογραφία, ποίηση, θέατρο, θέατρο σκιών).

 Σκοπός: να προβάλει την περιφέρεια
 Εναντιώθηκε στη λογοτεχνική ηγεμονίας της Αθήνας
 Αντιδραστικό στοιχείο, αρθρογραφούσε αναντίον γνωστών λογίων και ιδρυμάτων. Θεωρήθηκε
ότι υποθάλπει ανατρεπτικές κινήσεις (περίοδος δικτατορίας)

"Το θείο τραγί": φανερώνει τη στάση αμφισβήτησης και παραδοξολογίας συγγραφέα

 Εποχή: είχε σημαδευτεί από τη δικτατορία
 Ίσως η πρώτη έντονη αντίδραση στο κατεστημένο (δικτατορικά καθεστώτα Ευρώπης). Η τέλεια
ανατροπή αξιών και ηθικής.
 Στην ιστορία: κυριαρχούν τα άγρια ένστικτα και η δύναμη του κακού.
 Ήρωας-αφηγητής: άνθρωπος του περιθωρίου, της παρακμής, απόκληρος της κοινωνίας,
παρουσία παρασιτική, δόλια, υποσκάπτει τις σχέσεις των ανθρώπων που τον περιστοιχίζουν και
αποχωρεί έχοντας δημιουργήσει για τον ίδιο την εικόνα αγίου μέσα από ψέμα και υποκρισία.
 Ανατροπή ηθικής και αξιών:Υποδόριες θρησκευτικές αναφορές στη συμβολιστική της θείας
σύλληψης (σταύλος, Μαρία η οικοδέσποινα), τίτλος αφηγήματος, ήρωας εωσφορικός.
 Αντιμυθιστόρημα, αντιήρωας => προγενέστερο ευρωπαϊκό πικαρικό μυθιστόρημα: ο πικαρικός
ήρωας είναι κοινωνικά παρείσακτος, περιπλανάται ζώντας παρασιτικά στο περιθώριο
 Τεχνοτροπία: Από γ' σε α' πρόσωπο, ο ήρωας γίνεται αφηγητής. Ασάφεια χρόνου. Άναρχη χρήση
γλώσσας.
 Γλώσσα: προσωπικό λεξιλόγιο, λέξεις καθαρεύουσας και δημοτικής, τοπική ιδιόλεκτος, αργκώ,
σημεία στίξης έντονα, εσωτερικός μονόλογος

Μέλπω Αξιώτη (1905-1973)

 Εκπρόσωπος γενιάς 30’
 πρωτοτυπία και τόλμη στην αφηγηματική της τεχνική (Δύσκολες νύχτες: πρώτα δείγματα
εσωτερικού μονολόγου στην ελληνική πεζογραφία)
 Νεωτερικότητα: τεχνικές όπως ο εσωτερικός μονόλογος, η αντιπαράθεση λόγου, μονόλογος
(προδίδουν παρουσία συγγραφέα)
  Σύζευξη της προφορικής λαϊκής παράδοσης με νεωτερικές αυτοαναφορικές στρατηγικές =>
υπέρβαση των ορίων του ηθογραφικού ρεαλισμού
 Απουσιάζει ο μύθος και και συνεπής αφηγηματική αλληλουχία.
 Χαρακτηριστικά: αποσπασματικότητα, κατάδυση στον εσωτερικό κόσμο, αξιοποίηση λαϊκού
λόγου ανθρώπων της ελληνικής υπαίθρου, επιστροφή στη ζωή της κοινότητας
 Στοιχεία και επιρροές: ηθογραφικού ρεαλισμού, της Αιολικής Σχολής, μοντερνιστών Θεσ/νικης

"Δύσκολες νύχτες’’
 Διαπλοκή παρελθόντος με παρόν που "ακόμη διανύεται": φαίνεται η αδυναμία του παρόντος να
αναπλάσει ερμηνευτικά το παρελθόν
 Μνήμη που μειονεκτεί: ευθύνεται για αλλαγές οπτικής γωνίας, ασυνέχειες, ανακόλουθα
 Πρόσωπα που διαμορφώνονται κυρίως μέσα από τον λόγο που εκφέρουν(τοπική ιδιόλεκτος
Μυκόνου, είτε λόγια γλώσσα σαλονιών, είτε παιδική ομιλία)
 Χαρακτηριστικό συγγραφέως: αντλεί απευθείας από προφορικό λόγο (ημιτελείς φράσεις,
άτακτος ρυθμός, αυτοσχεδιασμός, απείθαρχη ροή σκέψης)
 Απευθείας διάλογοι που δίνουν την εντύπωση μιας σκέψης που συλαμβάνεται στη στιγμή,
ακατέργαστα, πριν από τη διαδικασία της γραφής.
 Ωστόσο: οι τεχνικές της προδίδουν μια πολύ προσεκτική λογοτεχνική επεξεργασία.
 Αποσπασματικότητα, κατακερματισμός μορφής: δείχνουν αναμέτρηση με χρόνο και μνήμη και
λογοτεχνική αναπαράσταση