ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ

ΣΧΟΛΗ AΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ: ΣΠΟΥΔΕΣ ΣΤΟΝ EΛΛΗΝΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ

ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΕΛΠ20

ΔΗΜΟΣΙΟΣ ΚΑΙ IΔΙΩΤΙΚΟΣ BΙΟΣ ΣΤΗΝ EΛΛΑΔΑ I

ΠΡΩΤΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

Το σπαρτιατικό πολίτευμα στην κλασική εποχή

«Στην πραγματικότητα, αν προσπαθήσουμε να ορίσουμε το πολίτευμα της Σπάρτης με
βάση τη φύση και την προέλευση των επιμέρους πολιτειακών θεσμών της, θα
αναγκαστούμε να συμφωνήσουμε με την άποψη των αρχαίων περί μεικτού
πολιτεύματος, ανεξάρτητα από τον χαρακτήρα που θα αποδώσουμε στον κάθε θεσμό
χωριστά».
Από το κεφάλαιο του Ν. Μπιργάλια στο διδακτικό εγχειρίδιο, σελ. 206.
α) Να περιγράψετε τη σύνθεση και τις αρμοδιότητες των πολιτειακών οργάνων της
Σπάρτης κατά τη διάρκεια της κλασικής εποχής.
β) Να συγκρίνετε συνοπτικά τα πολιτειακά όργανα της Σπάρτης με αυτά της Αθήνας
και να προσδιορίσετε τις ομοιότητες ή/και τις διαφορές τους.
γ) Να εξηγήσετε γιατί ορισμένοι αρχαίοι συγγραφείς χαρακτήρισαν το σπαρτιατικό
πολίτευμα ως «μικτό».

ΖΑΒΑΛΙΑΝΗΣ ΑΡΓΥΡΙΟΣ

A. M. :108339

27 Νοεμβρίου 2017

ΚΟΖ-1

Δρ. ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΥ Γ. ΒΑΣΙΛΙΚΗ

 [2]

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ……………………………………………………………………………....3
Α. ΟΡΓΑΝΑ ΚΑΙ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΣΠΑΡΤΙΑΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΕΙΑΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ
ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΠΟΧΗ (5ος-4ος αι. π. Χ.)………………………………………………..…4
1. Οι Βασιλείς……………………………………………………………………………4
2. Η Γερουσία……………………………………………………………………………5
3. Οι Έφοροι……………………………………………………………………………..5
4. Η Απέλλα…………………………………………………………………...…………6
5. Άλλες Αρχές………………………………………………………………………..…7
Β.ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΕΙΑΚΩΝ ΟΡΓΑΝΩΝ ΤΗΣ ΣΠΑΡΤΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ
ΑΘΗΝΑΣ………………………………………………………………………………..7
 [3]

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Σύμφωνα με μεταγενέστερες γραμματειακές πηγές που χρονολογούνται από

τον 5ο αιώνα π. Χ. (Ηρόδοτος 1.65.1-1.68.6, Θουκυδίδης 1.18.1) ή και αργότερα
(Πλούταρχος , Λυκούργος) τον 1 αιώνα μ.Χ., η μετατροπή της Δωρικής Σπάρτης σε μια
ευνομούμενη Πολιτεία, με μια ιδιόμορφη κοινωνικο-πολιτική και στρατιωτική
συγκρότηση, συντελείται σταδιακά μέσα από μια μακροχρόνια περίοδο εμφυλίων
ταραχών, αναρχίας (κακονομία) και επεκτατικών πολέμων (Μεσσηνιακοί Πόλεμοι-
Τεγέα-Θυρεάτιδα), που τοποθετούνται χρονικά από την πρώιμη αρχαϊκή περίοδο (από
τον 8ο και 7ο) μέχρι και τον 6ο π. Χ. αιώνα. Με το τέλος της αρχαϊκής εποχής, το
«κράτος των οπλιτών» της Σπάρτης, έχοντας επιτύχει την «ευνομία», θα κυριαρχεί
άμεσα πλέον στα 2/5 των εδαφών της Πελοποννήσου ενώ μέσω μιας πολιτικής
συμμαχιών (της Πελοποννησιακής Συμμαχίας) θα ελέγχει ολόκληρη την Πελοπόννησο
αυξάνοντας ολοένα και περισσότερο την επιρροή του στο μεγαλύτερο μέρος του
ηπειρωτικού χώρου. Μέσα στο πλαίσιο αυτής της πραγματικότητας, η Σπάρτη, μετά
την κοινή νίκη των Ελλήνων στους Μηδικούς πολέμους όπου διαδραμάτισε
καθοριστικό ρόλο, θα καταφέρει κατά τη διάρκεια των κλασικών χρόνων με την τελική
επικράτηση της στον Πελοποννησιακό Πόλεμο επί της ανταγωνίστριάς της Αθήνας και
των συμμάχων της, να αναδειχτεί στη μεγαλύτερη πολιτικο-στρατιωτική δύναμη του
ελληνικού κόσμου μέχρι τον 4ο π. Χ. αιώνα.1

1
Mosse, Schnapp-Gourbeillon 2015: 210-214,243,272
 [4]

Α. ΟΡΓΑΝΑ ΚΑΙ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΣΠΑΡΤΙΑΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΕΙΑΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ

ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΠΟΧΗ (5ος – 4ος αι. π. Χ.)
Σύμφωνα με την παράδοση που είχε δημιουργηθεί, η πολιτική και πολιτειακή
οργάνωση της Σπάρτης, όπως διαμορφώθηκε μέχρι τα τέλη του 6ου αιώνα π. Χ.,
αποδίδεται στο θρυλικό νομοθέτη Λυκούργο και σε ένα κείμενο που φαίνεται να
αποτελεί την πρώτη πολιτική διακήρυξη της αρχαϊκής περιόδου και ονομάζεται
«Μεγάλη Ρήτρα2». Η «Λυκούργεια Ρήτρα» (νομοθεσία) η οποία δεν καταγράφηκε
διαφοροποιούσε τη σπαρτιατική κοινωνία σε φυλές και ωβές (κώμες) και ρύθμιζε τα
συστατικά μέρη του πολιτεύματος που υπήρχαν (βασιλεία, Γερουσία, Απέλλα). Έτσι
λοιπόν μέχρι τα τέλη του 6ου αι π. Χ. η εξουσία στη Σπάρτη μοιράζονταν ανάμεσα
στους βασιλείς και τους γέροντες ενώ η συνέλευση των ομοίων-πολιτών η Απέλλα
αποτελούσε ένα καθοδηγούμενο πολιτικό όργανο. Στη Σπάρτη όμως της κλασικής
περιόδου σύμφωνα με τον Ξενοφώντα (Ελληνικά 3.3.8), οι πολιτικές αποφάσεις
λαμβάνονταν ουσιαστικά από τη λεγόμενη «Μικρή Εκκλησία», μια ολιγάριθμη ηγετική
ομάδα τριανταπέντε ανθρώπων (: δύο βασιλείς, 28 γέροντες, πέντε έφοροι), η οποία σε
ιδιαίτερα κρίσιμες περιστάσεις, διέθετε ταχύτητα στη λήψη αποφάσεων και
μυστικότητα στη δράση (Θουκυδίδης: Ιστορία 5.68.2).3
Η Πολιτεία των Λακεδαιμονίων κατά την κλασική εποχή περιλάμβανε τα
ακόλουθα όργανα:
1. Οι Βασιλείς
Η θέσπιση του θεσμού της διπλής βασιλείας στη Σπάρτη η οποία οργανώθηκε
ως διπλή εξουσία ανάγεται στην εποχή της Καθόδου των Ηρακλειδών με τους Δωριείς.
Οι δύο βασιλείς με ισότιμη εξουσία προέρχονταν από τα δύο βασιλικά
γένη/οικογένειες, των Αγιδών και των Ευρυποντιδών. Το αξίωμα τους ήταν
κληρονομικό και ισόβιο και βασίζονταν στη διαδοχή χωρίς να ακολουθείται
απαραίτητα η αρχή της πρωτοτοκίας4. Κατείχαν παραδοσιακά την πρώτη θέση στο
σπαρτιατικό πολίτευμα. Στη διοίκηση μετείχαν ως ισόβια-μη αιρετά μέλη της
γερουσίας με δικαίωμα ψήφου. Ασκούσαν ανώτατα ιερατικά καθήκοντα (ως ιερείς του
Λακεδαιμονίου και του Ουρανίου Διός - προσφορά δημόσιων θυσιών και παρατήρηση
2
Ο Λυκούργος, όπως αναφέρει ο Πλούταρχος (Βίοι Παράλληλοι: Λυκούργος 6) είχε πάρει τους βασικούς
κανόνες της νομοθεσίας του από το Μαντείο των Δελφών με χρησμό που ονομάστηκε «Μεγάλη Ρήτρα».
Αργότερα οι βασιλείς Πολύδωρος και Θεόπομπος συνέταξαν μία συμπληρωματική διάταξη στη Ρήτρα.
Αναφορές στους χρησμούς του Πύθιου Απόλλωνα και τη Ρήτρα εικάζεται ότι υπάρχουν και σε κάποια
ελεγειακά δίστιχα που αποδίδονται στον ποιητή Τυρταίο.
3
Μπιργάλιας 2000: 93,174-176
4
Ο βασιλικός τίτλος και η διαδοχή μεταφέρονταν στο πρώτο αρσενικό παιδί (εφόσον υπήρχε παιδί) που
θα γεννιόταν κατά τη διάρκεια της βασιλείας του πατέρα (Ηρόδοτος: 7.3.3)
 [5]

ουρανίων φαινομένων, θυσίες στους θεούς Δία και Αθηνά πριν από κάθε πολεμική
επιχείρηση, προσφυγή στο μαντείο των Δελφών για αναζήτηση χρησμών5) και
διπλωματική δραστηριότητα (υποδέχονταν τους πρόξενους-απεσταλμένους άλλων
πόλεων). Είχαν δικαστικές εξουσίες (οικογενειακό δίκαιο κυρίως). Στον στρατιωτικό
τομέα είχαν απεριόριστη εξουσία. Συγκέντρωναν όλες τις στρατιωτικές αρμοδιότητες.
Σε περίοδο πολέμου ο ένας από τους δύο εκλεγόταν από την Απέλλα ως αρχιστράτηγος
του στρατού6και σε περίοδο εκστρατείας ασκούσε απόλυτη εξουσία (στρατηγός
αυτοκράτωρ).7
2. Η Γερουσία
Η Γερουσία ή συμβούλιο των Γερόντων ένα από τα σημαντικότερα όργανα της
Σπαρτιατικής πολιτείας που περιγράφεται στη Μεγάλη ρήτρα αποτελούνταν από 30
μέλη συνολικά συμπεριλαμβανομένων και των δύο βασιλέων. Οι 28 γέροντες
(αριστοκρατικής καταγωγής) που εκλέγονταν διά βοής από την Απέλλα έπρεπε να είναι
άνω των 60 ετών, να έχουν εκπληρώσει τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις και να
έχουν διακριθεί για το ήθος τους. Η θητεία τους ήταν ισόβια και δεν λογοδοτούσαν σε
κανέναν, «ανεύθυνοι» κατά τον Αριστοτέλη. Η Γερουσία είχε πολιτική εξουσία ως
καθοδηγητικό όργανο της Απέλλας και συμβουλευτικό όργανο των βασιλιάδων. Είχε
νομοθετική εξουσία ως προβουλευτικό σώμα8 με δικαίωμα διάλυσης της εκκλησίας της
Απέλλας και ακύρωσης των αποφάσεων της. Λειτουργούσε ως ανώτατο δικαστήριο
(μαζί με τους 2 βασιλείς και τους 5 εφόρους) όπου τα (28) μέλη της αποτελούσαν την
πλειοψηφία για εκδίκαση αδικημάτων (όπως φόνους πολιτών, προδοσία της πατρίδας
κ.ά.) που συνεπάγονται ποινές θανάτου, εξορίες, στερήσεις πολιτικών δικαιωμάτων.
Τέλος μαζί με τους εφόρους ερευνούσε κατηγορίες εναντίων των βασιλέων.9
3. Οι Έφοροι
Μολονότι η προέλευση και ο χρόνος εμφάνισης του θεσμού ή της αρχής των
Εφόρων δεν έχει διευκρινιστεί ιστορικά – ίσως να υπήρχε με κάποια μορφή από την
αρχαϊκή εποχή (αν και δεν μνημονεύεται στη Μεγάλη Ρήτρα), ωστόσο φαίνεται ότι από
τον 5ο αι. π. Χ., η αρχή των Εφόρων που εξέφραζε τη βούληση των «ομοίων»,
απέκτησε μεγάλη ισχύ και διευρυμένες αρμοδιότητες που επεκτείνονταν σχεδόν σε
όλους τους τομείς της σπαρτιατικής ζωής. Οι Έφοροι, αξιωματούχοι που προέρχονταν

5
Όριζαν δύο ειδικούς απεσταλμένους που ονομάζονταν Πύθιοι
6
Ο άλλος έμενε στην πόλη ώστε η Σπάρτη να μη μένει ποτέ χωρίς βασιλιά
7
Μήλιος και Μπιργάλιας 2000: 95-96, 198-200, Mosse 2000: 148-152
8
Προετοίμαζε τα θέματα για τα οποία θα αποφάσιζε η Απέλλα
9
Μήλιος και Μπιργάλιας 2000: 96-97, 200-201
 [6]

από την τάξη των «ομοίων» ανέρχονταν στους 5, ήταν υποχρεωτικά πάνω από 30 ετών,
εκλέγονταν από την Απέλλα για μονοετή θητεία και λογοδοτούσαν μόνο στους
διαδόχους τους. Οι Έφοροι εκπροσωπούσαν την εκτελεστική εξουσία στο σπαρτιατικό
πολίτευμα σε σημαντικότερο βαθμό απ’ ότι οι βασιλείς. Συγκαλούσαν τη Γερουσία και
την Απέλλα όπου και προέδρευαν (επώνυμος έφορος). Υπέβαλλαν προτάσεις για λήψη
αποφάσεων (από τα τέλη του 6ου αι.). Επέβλεπαν για την εφαρμογή των αποφάσεων της
Απέλλας. Διαμόρφωναν την εξωτερική πολιτική. Δέχονταν ξένους πρεσβευτές και σε
ιδιαίτερα κρίσιμες στιγμές αποφάσιζαν για ζητήματα ειρήνης και πολέμου χωρίς την
κρίση της εκκλησίας του δήμου. Επόπτευαν την εσωτερική διοίκηση της πόλης, τους
άρχοντες και τη διαχείριση των δημόσιων οικονομικών. Έλεγχαν το σύνολο της
κοινωνικής ζωής, τη συμπεριφορά των πολιτών και την εκπαίδευση των νέων. Είχαν
διευρυμένες δικαστικές αρμοδιότητες. Εκδίκαζαν κάθε είδους υποθέσεις αστικού και
ποινικού χαρακτήρα που αφορούσαν πολίτες, είλωτες και ξένους και επέβαλλαν ποινές.
Δίκαζαν ατομικά με βάση κανόνες του εθιμικού δικαίου όταν επρόκειτο για ιδιωτικές
υποθέσεις και συλλογικά όταν επρόκειτο για δημόσιες. Είχαν επίσης το δικαίωμα να
παύουν από την εξουσία, να φυλακίζουν και να προσαγάγουν σε δίκη κρατικούς
αξιωματούχους ακόμα και βασιλείς με την υποστήριξη της Γερουσίας. Σε περίοδο
πολέμου κινητοποιούσαν το στράτευμα, καθόριζαν την τακτική που έπρεπε να
ακολουθηθεί, υποδείκνυαν τους στρατηγούς και τον βασιλιά-αρχιστράτηγο που έπρεπε
να ηγηθεί και δύο απ’ αυτούς ακολουθούσαν τον βασιλιά στις εκστρατείες για να τον
επιβλέπουν.10
4. Η Απέλλα
Η Απέλλα11 ή συνέλευση «των ομοίων» ήταν η Εκκλησία των Σπαρτιατών η
οποία συνερχόταν σε σώμα, σε έναν ανοικτό χώρο, κάθε φορά που η Γερουσία ή οι
Έφοροι συγκαλούσαν συνέλευση του δήμου. Σ’ αυτήν συμμετείχαν όλοι οι πολίτες (με
πλήρη πολιτικά δικαιώματα) που είχαν συμπληρώσει το 30ό έτος12της ηλικίας τους.
Λειτουργούσε ως όργανο λήψης αποφάσεων-είχε τον τελικό λόγο. Αρμοδιότητα της
ήταν μόνο να εγκρίνει ή να απορρίπτει προτάσεις της Γερουσίας (μέχρι τον 6ο αι.) ή
των Εφόρων (από τα τέλη του 6ου αι. και μετά). Δεν επιτρεπόταν απλοί πολίτες να
παρουσιάσουν μια αντιπρόταση. Η διαδικασία ψηφοφορίας γινόταν διά βοής όπου η
ένταση της φωνής καθόριζε το αποτέλεσμα. Εξέλεγε τα μέλη της Γερουσίας, τους

10
ό. π. 97-99, 202-204
11
Έτσι αναφέρεται στη Μεγάλη Ρήτρα
12
Θεωρητικά όσοι είχαν συμπληρώσει το 20ό έτος
 [7]

Εφόρους και άλλους κρατικούς αξιωματούχους. Αποφάσιζε για θέματα εξωτερικής

πολιτικής (πόλεμος, ειρήνη, σύναψη συνθηκών και συμμαχιών). Παρείχε πολιτικά
δικαιώματα σε μη Σπαρτιάτες, αφαιρούσε πολιτικά δικαιώματα από ομοίους,
απελευθέρωνε είλωτες. Οι εξουσίες της Απέλλας, σε συνδυασμό με την μείωση του
αριθμού των «ομοίων» και τη δυνατότητα που είχαν οι άλλες ηγέτιδες ομάδες
(Γερουσία, Έφοροι) να ακυρώνουν αποφάσεις και να διαλύουν τις συνεδριάσεις,
φαίνεται πως ήταν περιορισμένες.13
5. Άλλες Αρχές
4 Πύθιοι: Απεσταλμένοι των βασιλέων στον Πύθιο Απόλλωνα προς
αναζήτηση χρησμών.
Ο Παιδονόμος: Υπεύθυνος για την εκπαίδευση των νέων Σπαρτιατών.
Οι 5 Αγαθοεργοί: 5 Σπαρτιάτες από το σώμα των (300) ιππέων που
επιλέγονταν κάθε έτος ως απεσταλμένοι σε μυστικές αποστολές.
Οι Αρμοστές: Στρατιωτικοί διοικητές. Στέλνονταν σε πόλεις όπου οι
Σπαρτιάτες είχαν καταλύσει το πολίτευμα (κυρίως μετά τον Πελοποννησιακό Πόλεμο).
Η Ναυαρχία: Υπηρεσία (αρχηγοί εκστρατείας-που δεν ήταν βασιλείς) σε
αποστολές μακρινών εκστρατειών. Είχαν μεγάλες εξουσίες και μονοετή θητεία που δεν
ανανεωνόταν. Τελούσαν υπό των έλεγχο των Εφόρων.14
Β. ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΕΙΑΚΩΝ ΟΡΓΑΝΩΝ ΤΗΣ ΣΠΑΡΤΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ
ΑΘΗΝΑΣ
Η Απέλλα, η συνέλευση του δήμου της Σπάρτης αποτελούσε τυπικά το
κυρίαρχο όργανο της πολιτείας στο οποίο συμμετείχαν όλοι οι Σπαρτιάτες πολίτες
(όμοιοι). Ενέκρινε ή απέρριπτε νόμους ή αποφάσεις των ηγέτιδων αρχών και εξέλεγε
κρατικούς αξιωματούχους διά βοής. Δεν είχε τη δυνατότητα να κάνει τροπολογίες ή να
εισάγει η ίδια σχετικές προτάσεις. Η Εκκλησία του Δήμου, η συνέλευση των
Αθηναίων πολιτών αποτελούσε την πηγή της ανώτατης εκτελεστικής εξουσίας της
αθηναϊκής δημοκρατίας. Δικαίωμα συμμετοχής είχαν όλοι οι ελεύθεροι πολίτες που
είχαν συμπληρώσει το 20ό έτος της ηλικίας τους. Λάμβανε αποφάσεις (ψηφίσματα),
μετά από δημόσια συζήτηση όπου η ψηφοφορία γινόταν με ανάταση των χειρών, για
μια μεγάλη ποικιλία θεμάτων15, από υψίστης σημασίας ζητήματα, όπου χρειάζονταν

13
ό. π. 99-100, 197-198
14
Μπιργάλιας 2000: 205
15
Όπως θέματα που αφορούσαν το πολίτευμα, τον πόλεμο ή την ειρήνη, τις διακρατικές σχέσεις, ψήφιζε
νόμους, επέβαλλε ποινές, εξέλεγε κρατικούς αξιωματούχους, έλεγχε τα όργανα της διοίκησης, αποφάσιζε
για την εφαρμογή του νόμου περί οστρακισμού
 [8]

6000 πολίτες για να υπάρχει απαρτία, μέχρι απλές διοικητικές υποθέσεις. Τα θέματα
εισηγούνταν η Βουλή των 500 μετά από γνωμάτευση της (προβούλευμα). Η αθηναϊκή
Εκκλησία είχε δικαιοδοσίες που ξεπερνούσαν κατά πολύ τις σχετικά περιορισμένες
αρμοδιότητες της Απέλλας. Σύμφωνα με το δικαίωμα της ισηγορίας όλοι οι ενεργοί
πολίτες είχαν το δικαίωμα να παρέμβουν και να εκφράσουν τη γνώμη τους – αυτή είναι
η ουσιαστική διαφορά της με τη Σπάρτη. Ωστόσο η σύνθεση και των δύο εκκλησιών
ήταν δημοκρατική αφού συμμετείχε το σύνολο των πολιτών.16
Η Σπαρτιατική Γερουσία συγκρινόμενη με τη Βουλή των 500 διέφερε ως
προς τη σύνθεση και τη θητεία των μελών της. Στην Αθήνα μετά τις μεταρρυθμίσεις
του Κλεισθένη οι βουλευτές έγιναν 500 (50 από κάθε φυλή). Κάθε Αθηναίος πολίτης
που είχε συμπληρώσει το 30ό έτος της ηλικίας του μπορούσε να εκλεγεί βουλευτής με
κλήρο μόνο δύο φορές στη ζωή του. Επίσης στη Βουλή των Αθηναίων οι καθημερινές
εργασίες, η συστηματική οργάνωση με τους πρυτάνεις και τον επιστάτη των πρυτάνεων
ήταν απαραίτητες προϋποθέσεις για να αντιμετωπιστεί το πλήθος των εργασιών ώστε
να προετοιμαστούν τα θέματα που επρόκειτο να συζητηθούν στην Εκκλησία του
Δήμου. Η Σπαρτιατική Γερουσία δεν χρειαζόταν τέτοια οργάνωση γιατί δεν
αντιμετώπιζε τέτοιο πλήθος εργασιών. Οι αρμοδιότητες της Γερουσίας ήταν
προβουλευτικές, συμβουλευτικές, νομοθετικές και δικαστικές. Η Αθηναϊκή Βουλή είχε
προβουλευτικό, εποπτικό, συμβουλευτικό και συντονιστικό ρόλο. Επόπτευε και
συντόνιζε ολόκληρο τον κρατικό μηχανισμό σε θέματα εσωτερικής και εξωτερικής
πολιτικής. Μεταξύ των άλλων φρόντιζε για την εφαρμογή των ψηφισμάτων της
Εκκλησίας του Δήμου, έλεγχε άρχοντες και υπαλλήλους, επέβαλλε πρόστιμα, επέβλεπε
τα δημόσια οικονομικά και τον προγραμματισμό για την εκτέλεση δημόσιων έργων,
φρόντιζε για τις πολεμικές προπαρασκευές. Η Βουλή των 500 ήταν κατά πολύ πιο
αντιπροσωπευτική και δημοκρατική από τη Γερουσία η οποία φαίνεται ότι διατηρούσε
χαρακτηριστικά της παλαιάς αριστοκρατικής βουλής.17
Το δικαστήριο της Ηλιαίας ήταν το κυριότερο όργανο απονομής δικαιοσύνης
στην Αθήνα. Συγκέντρωνε όλες τις δικαστικές εξουσίες και τις μεταβίβαζε στο λαό.
Την αποτελούσαν συνολικά 6000 ορκωτοί δικαστές (Ηλιαστές) που εκλέγονταν με
κλήρωση μεταξύ όλων των πολιτών (με πλήρη πολιτικά δικαιώματα) που είχαν
συμπληρώσει το 30ό έτος της ηλικίας τους. Εκδίκαζε αστικές, πολιτικές, ποινικές
υποθέσεις και μέσω της νομοθετικής διαδικασίας συνέβαλλε στη διαμόρφωση των

16
Μήλιος και Μπιργάλιας 2000: 86-88, 99-100, 197-198
17
στο ίδιο 88-89, 96-97, 200-201
 [9]

νόμων. Το δημοκρατικό πολίτευμα έδινε τη δυνατότητα σε κάθε πολίτη να κινήσει δίκη

και να ασκήσει έλεγχο εναντίων οποιουδήποτε ακόμη και σε κάθε ψήφισμα της
Εκκλησίας του Δήμου (γραφή παρανόμων). Η δύναμη και το κύρος των Ηλιαστών κατά
την κλασική εποχή ήταν εμφανής. Τέλος η παροχή ημερήσιας αποζημίωσης για όσους
ασκούσαν πολιτικά και δικαστικά καθήκοντα ήταν μέρος της κοινωνικής πολιτικής της
δημοκρατίας. Στη Σπάρτη δικαστικές αρμοδιότητες έχουν μόνο οι ηγέτιδες ομάδες. Η
Γερουσία και οι Έφοροι. Τα ισόβια μέλη της Γερουσίας εκδικάζουν υποθέσεις που
επισύρουν την ποινή του θανάτου, της εξορίας και της στέρησης πολιτικών
δικαιωμάτων ενώ οι Έφοροι οι οποίοι εκπροσωπούν σε μεγαλύτερο βαθμό την
εκτελεστική εξουσία, ως προστάτες της δημόσιας τάξης και του πολιτεύματος,
επιβάλλουν δικαιοσύνη στο όνομα του Σπαρτιατικού δήμου.18
Γ.

18
Μήλιος 2000: 89-91, 97-98
 [10]

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
 Mosse, C. και Schnapp-Gourbeillon, A. 2015. Επίτομη Ιστορία της Αρχαίας
Ελλάδας (2000-31 π. Χ.). Μτφρ. Λ. Στεφάνου. Αθήνα.
 Mosse, C. 2000. Οι Θεσμοί στην Κλασική Ελλάδα. Μτφρ. Μ. Παπαηλιάδη.
Αθήνα.
 Μήλιος, Α. 2000. «Η έννοια του ελεύθερου πολίτη». Στο Δημόσιος και
ιδιωτικός βίος στην Ελλάδα Ι: Από την αρχαιότητα έως και τα
μεταβυζαντινά χρόνια. Τόμ. Α΄: Δημόσιος και ιδιωτικός βίος στην αρχαία
Ελλάδα. Πάτρα: 23-113
 Μπιργαλιάς, Ν. 2000. «Ο αρχαίος δημόσιος βίος, πολιτική ζωή και τάξεις:
δικαστική, στρατιωτική και θρησκευτική ζωή». Στο Δημόσιος και ιδιωτικός
βίος στην Ελλάδα Ι: Από την αρχαιότητα έως και τα μεταβυζαντινά χρόνια.
Τόμ. Α΄: Δημόσιος και ιδιωτικός βίος στην αρχαία Ελλάδα. Πάτρα: 115-238