2012

ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ

Γράμματα Ι:
Αρχαία Ελληνική Εργασία πρώτη
Και Βυζαντινή Φιλολογία

ΝΑΤάσσης
Φοιτ. ΠΑΡΟΥΣΙΆΣΕΤΕ
Χρύσανθος ΤΑ ΒΑΣΙΚΑ ΓΝΩΡΙΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΠΟΙΗΤΙΚΗΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ ΣΕ
ΚΆΘΕ
Καθ. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ.
Δρ. Αβαγιανού Αφροδίτη
ΝΑ ΕΝΤΟΠΙΣΕΤΕ ΤΙΣ ΚΟΙΝΕΣ ΕΙΚΟΝΕΣ ΚΑΙ ΠΕΠΟΙΘΗΣΕΙΣ ΠΟΥ ΕΚΦΡΑΖΟΝΤΑΙ ΣΤΙΣ
ΠΕΡΙΓΡΑΦΕΣ ΑΥΤΈΣ.
ΑΠΌ ΤΟΝ 1Ο ΠΥΘΙΟΝΙΚΟ ΝΑ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΕΤΕ ΤΑ ΒΑΣΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΔΟΜΗΣ
ΤΟΥ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΗΝ ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΕΠΙΝΙΚΩΝ.

Μουσάων Ἑλικωνιάδων ἀρχώμεθ'

ἀείδειν,
αἵ θ' Ἑλικῶνος ἔχουσιν ὄρος μέγα τε
ζάθεόν τε,
καί τε περὶ κρήνην ἰοειδέα πόσσ'
ἁπαλοῖσιν
ὀρχεῦνται καὶ βωμὸν ἐρισθενέος
Κρονίωνος·
καί τε λοεσσάμεναι τέρενα χρόα
Περμησσοῖο
ἠ' Ἵππου κρήνης ἠ' Ὀλμειοῦ ζαθέοιο
ἀκροτάτῳ Ἑλικῶνι χοροὺς
ἐνεποιήσαντο,
καλοὺς ἱμερόεντας, ἐπερρώσαντο δὲ
ποσσίν.
Εικόνα εξωφύλλου:

Σελίδα από τον πρώτο ολυμπιόνικο του Πινδάρου. Aφιερώνεται στον Iέρωνα, τύραννο των Συρακουσών, ο
οποίος νίκησε στους Oλυμπιακούς Aγώνες στην ιπποδρομία κελήτων. Eίναι η πρώτη τυπογραφική έκδοση των
επινίκων του Πινδάρου από τον ουμανιστή φιλέλληνα τυπογράφο Aλδο Mανούτιο το 1513 στη Bενετία. Δύο
χρόνια αργότερα, το 1515, χρονιά θανάτου του Mανούτιου, θα ακολουθήσει δεύτερη έκδοση στη Pώμη, με
επιμέλεια του λόγιου τυπογράφου Zαχαρί Kαλλιέργη. Πιο πλήρης η έκδοση της Pώμης, τη συνοδεύουν και τα
Σχόλια («Oι εκδόσεις των ελληνικών βιβλίων από τον Aλδο Mανούτιο και τα πρώτα ελληνικά τυπογραφεία
τηςBενετίας»,έκδ.IδρυμαEλληνικούΠολιτισμού,1993).
http://trans.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_celeb3_1_17/07/2008_241239 16/10/2012.

Ησίοδου, Θεογονία 1-8.

i
 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Εισαγωγή σελ.iv

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ

Η ΠΟΙΗΤΙΚΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ

Βασικά γνωρίσματα της ποιητικής δημιουργίας του Ησιόδου σελ. v

Βασικά γνωρίσματα της ποιητικής δημιουργίας του Πινδάρου σελ.vi

ΚΟΙΝΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

Ανιχνεύοντας κοινές εικόνες και πεποιθήσεις σελ.vii

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ

1ος ΠΥΘΙΟΝΙΚΟΣ ΤΟΥ ΠΙΝΔΑΡΟΥ

Η τυπολογία των επινίκων. σελ. x

Δομικά στοιχεία του 1ου Πυθιονίκου. σελ. ΧΙ

Επίλογος σελ. ΧΙΙ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ σελ. ΧΙΙΙ

ii
 ΘΕΜΑ
Γράμματα Ι : Αρχαία Ελληνική και Βυζαντινή Φιλολογία (ΕΛΠ21)

2012-13

Θέμα 1ης γραπτής εργασίας

(καταληκτική ημερομηνία παράδοσης : 11/11/2012)

Διαβάστε από τα Κείμενα από την 3τομη <<Ανθολογία Αρχαίας Ελληνικής

Γραμματείας (ΟΕΔΒ)>> την αρχή της Θεογονίας του Ησιόδου (κείμενο αρ. 14) και
τον 1ο Πυθιόνικο του Πινδάρου (κείμενο αρ. 45). Στα 2 αποσπάσματα οι ποιητές
ξεκινούν το ποίημά τους με μια αναφορά στον τρόπο της ποιητικής δημιουργίας και
στις συνθήκες εκτέλεσης του ποιητικού έργου. Με βάση όσα γνωρίζετε από το
διδακτικό σας υλικό για τις συνθήκες δημιουργίας της αρχαϊκής ποίησης και τα
ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του κάθε λογοτεχνικού είδους (επική-χορική λυρική
ποίηση)

Α. 1) να παρουσιάσετε τα βασικά γνωρίσματα της ποιητικής δημιουργίας σε κάθε

περιγραφή (από τον 1ο Πυθιόνικο να περιοριστείτε μόνο στις 2 πρώτες στροφές : 1 α,
1β).

2) να εντοπίσετε τις κοινές εικόνες και πεποιθήσεις που εκφράζονται στις

περιγραφές αυτές και την έμφαση που δίνει ο καθένας από τους δύο ποιητές στην
περιγραφή της ποιητικής δραστηριότητας, και

Β. Αφού διαβάσετε ολόκληρο τον 1ο Πυθιόνικο να αναγνωρίσετε τα βασικά στοιχεία

της δομής του σε σχέση με την τυπολογία των επινίκων.

Η απάντησή σας να μην ξεπερνά τις 6 δακτυλογραφημένες σελίδες (γραμματοσειρά Times New Roman, μέγεθος
γραμμάτων 12, διάστιχο 1½).

iii
 ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Κατά την διάρκεια της Αρχαϊκής εποχής, όπου συμβατικά έχει ορισθεί από το 700
έως το 508 π.Χ. στην Ελληνική γραμματολογία καλλιεργήθηκε το ηρωικό έπος. Οι
αοιδοί υμνούσαν τα κατορθώματα των βασιλιάδων της Μυκηναϊκής εποχής,
χρησιμοποιώντας γλώσσα τυποποιημένη και το ίδιο ποιητικό μέτρο. Είναι η ηρωική
εποχή της τέρψεως του ακροατή με τα κατορθώματα των ηρώων του απώτερου
παρελθόντος. Κοινωνικές αλλαγές (αποικισμός, πολιτική οργάνωση) διαμόρφωσαν
ένα νέο είδος γραμματολογίας εκφράζοντας την συνείδηση και την ατομική
ελευθερία: η λυρική ποίηση. Η θεματολογία αποδεσμεύτηκε από την ηρωική
διάστασή της, ενώ στην γλώσσα και το μέτρο χρησιμοποιήθηκαν διαφορετικές
διάλεκτοι και μέτρα. Μέρος της επικής ποίησης αποτέλεσαν τα θρησκευτικά έπη,
ενώ στην κατάταξη της λυρικής απαντάται και η χορική ποίηση. Θρησκευτικό έπος
λοιπόν και χορική ποίηση ήταν οι δύο κατηγορίες της αρχαίας Ελληνικής
γραμματολογίας με τις οποίες η παρούσα εργασία καταπιάνεται.

Η εργασία χωρίζεται σε δυο κεφάλαια. Το πρώτο κεφάλαιο με τον τίτλο Ποιητική

δημιουργία ασχολείται με τα βασικά γνωρίσματα της ποίησης δύο εκπροσώπων του
έπους και της χορικής ποίησης. Είναι ο Ησίοδος (Θεογονία) και ο Πίνδαρος (1 ος
Πυθιόνικος), όπου μέσα σε δύο ξεχωριστά υπο-κεφάλαια προσεγγίζονται
κειμενογραφικά τα βασικά τους ποιητικά χαρακτηριστικά. Στο δεύτερο μέρος του
πρώτου κεφαλαίου θα γίνει προσπάθεια να εντοπιστούν οι κοινές εικόνες και οι
πεποιθήσεις, πάντοτε με οδηγό τα κείμενα. Το δεύτερο κεφάλαιο είναι αφιερωμένο εξ
ολοκλήρου στον 1ο Πυθιόνικο του Πινδάρου. Υπάρχουν κι εδώ δύο υπο-κεφάλαια,
όπου το πρώτο ασχολείται με την τυπολογία των επινίκων και το δεύτερο προσπαθεί
να προσδιορίσει ακριβώς την σχέση των επινίκων με την δομή του 1ου Πυθιονίκου.

iv
 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ
Η ΠΟΙΗΤΙΚΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ
ΒΑΣΙΙΚΑ ΓΝΩΡΙΣΜΑΤΑ ΠΟΙΗΤΙΚΗΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ ΤΟΥ ΗΣΙΟΔΟΥ

Μετά τον Όμηρο η παρουσία του Ησιόδου θεωρείται η σημαντικότερη για την
επική ποίηση της Αρχαίας Ελλάδας. Η σπουδαιότητά του ως δημιουργού
αποδεικνύεται από το γεγονός ότι αποτελεί την κυριότερη και ταυτόχρονα την
αρχαιότερη πηγή για τις πεποιθήσεις Ελλήνων, σχετικά με τους θεούς 1. Στο έπος
Θεογονία (11-20) ανιχνεύεται κατάλογος θεοτήτων που υμνούν οι Μούσες. Ο
γενεαλογικός αυτός κατάλογος απαρτίζεται από περισσότερες των τριακοσίων
θεοτήτων. Είναι ένας ύμνος προς τις Μούσες οι οποίες υμνούν με τη σειρά τους
Ολύμπιους θεούς. Δείγματα τέτοιων ύμνων σώζονται στους Ομηρικούς
Ύμνους :ἐρισθενέος Κρονίωνος (Θεογονία, 4 - Ιλιάς, Φ 184 - Οδύσσεια, Θ

288), Δία τ' αἰγίοχον (Θεογονία, 11 – Ιλιάς, Β 374, Θ 286 – Οδύσσεια, Ο 245),

Ἄρτεμιν ἰοχέαιραν (Θεογονία, 14 – Ιλιάς, Ε 52, Ζ 427, Υ 38, Ω 605 – Οδύσσεια, Λ

171, Ο 477), Ποσειδάωνα γαιήοχον ἐννοσίγαιον (Θεογονία, 15 – Ιλιάς, Ν 42,

Υ 33, Οδύσσεια, Α 67, Θ 321), Κρόνον ἀγκυλομήτην (Θεογονία, 18 – Ιλιάς, Δ

58). Εξάλλου η απαρίθμηση των θεοτήτων μας οδηγεί στην λεγόμενη καταλογική
ποίηση. Και σε αυτό το σημείο η επιρροή από τον Όμηρο είναι ολοφάνερη
(Οδύσσεια, Λ 235-330, κατάλογος γυναικών με παράξενη τύχη, Β 493-877 κατάλογος
πλοίων των Αχαιών)2.

Από την αριστοκρατική κοινωνία και αντίληψη της Ομηρικής ποίησης, ο Ησίοδος
απομακρύνεται, κινούμενος πλέον σε ένα πλαίσιο αγροτικό. Σε αυτόν τον αγροτικό
κόσμο μεγάλωσε και έζησε και αυτόν ακριβώς περιγράφει 3: στην αρχή συστήνεται
(21) αποτελώντας τον πρώτο Ευρωπαίο ποιητή όπου τοποθετεί τον εαυτό του στο
έργο του, υπενθυμίζοντας ότι πρόκειται για πρόσωπο με ιδιαίτερο ρόλο 4. Κατόπιν
(22) προσδιορίζει το επάγγελμά του και δηλώνει την τοποθεσία (23), λέγοντας ότι οι

1
Ησίοδος, μτφρ. Σ. Γκιργκένης, εκδ. Ζήτρος, Αθήνα 2001, σελ. 25.
2
Ησίοδος, ό. π., σελ. 45.
3
Lesky, A., Ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής Λογοτεχνίας, Κυριακίδης Θεσσαλονίκη 2011, σελ. 149.
4
Easterling, P.E.-Knox, B.M.W., Ιστορία της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας, Παπαδήμας Αθήνα 2005,
σελ. 136.

v
βοσκοί είναι αγροίκοι, αχρείοι και με αδειανές κοιλιές (26). Το κυρίαρχο στοιχείο
εδώ είναι η διφορούμενη στάση του ποιητή σε σχέση με το επάγγελμά του, όπου το
κατακρίνει, περιγράφοντας μία κοινωνία στέρησης. Βέβαια η κρίση αυτή είναι των
Μουσών, δηλώνοντας έμμεσα ότι, ο θνητός ποιμένας καλά ασχολείται με τις γήινες
δραστηριότητες του, αφήνοντας στο θείο (Μούσες) την δυνατότητα να λέει ψέματα
που μοιάζουν με αλήθεια, αλλά και αλήθεια (27-28).
Υπακούοντας σε θεϊκή εντολή ο Ησίοδος (31) δημιουργεί την γενεαλογία των
θεών, ενώ έχοντας στην κατοχή του σκήπτρο πολύβλαστης δάφνης κλωνί (30)
αναλαμβάνει τον ρόλο του μάντη που μπορεί να βλέπει το μέλλον, αλλά και να
διηγείται το παρελθόν (32)5. Συνεχίζεται συνεπώς στην ποιητική δημιουργία του
Ησιόδου η πανάρχαια πεποίθηση όπου ταυτίζει τον ποιητή με τον μάντη (Κάλχας
Θεστορίδης οἰωνοπόλων ὄχ' ἄριστος, ὃς ᾔδη τά τ' ἐόντα τά τ' ἐσσόμενα πρό τ'

ἐόντα Ιλιάς, Α 69).

ΒΑΣΙΚΑ ΓΝΩΡΙΣΜΑΤΑ ΠΟΙΗΤΙΚΗΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ ΤΟΥ ΠΙΝΔΑΡΟΥ

Ορίζοντας το έπος ως τραγούδι με μεγάλη έκταση, συντεθειμένο κατά στίχο σε

δακτυλικό εξάμετρο6, την παράδοση της επικής ποιητικής δημιουργίας συνεχίζει η
χορική ποίηση όπου έχει μεν κοινωνικό σκοπό, αλλά ταυτόχρονα μπορεί να
διαπραγματευθεί ως τέχνη με τους αναθέτες, είτε είναι ιερατείο, είτε πολιτεία, είτε
νικητές αγώνων, το τίμημα της7. Εδώ λοιπόν στον πρώτο Πυθιόνικο, ο ποιητής υμνεί
την νίκη του Ιέρωνα στις αρματοδρομίες (ΙΙβ 33), το δίχως άλλο με κάποια αμοιβή.
Είναι η ομορφιά, η εξουσία (ΙΙΙγ 60) και οι δεξιότητες (ΙVα 66) που πρέπει να
υμνηθούν, γιατί είναι δώρα των θεών (ΙΙΙα 41), κληρονομικῶ δικαίω της
αριστοκρατικής κοινωνίας, που πρέπει να καλλιεργηθούν8.
Χαρακτηριστικό της ποίησης του Πινδάρου αποτελεί η πολυπλοκότητα της
σύνθεσης, όπου μπορεί να αναπτύξει θέματα κυρίως θρησκευτικού χαρακτήρα, πρίν
καταπιαστεί με το κύριο θέμα. Στον 1 ο Πυθιόνικο στο ένα τρίτο περίπου από την
αρχή, τίποτα δεν προμηνύει .ότι πρόκειται για επινίκια ωδή 9. Είναι μία εντυπωσιακή
5
Ησίοδος, ό. π., σελ. 398.
6
Κακριδής, Φ. Ι., Αρχαία ελληνική γραμματολογία, Ι.Ν.Σ. Θεσσαλονίκη 2005, σελ. 52.
7
Λεκατσάς, Π., Πίνδαρος, Δίφρος, Αθήνα 1960, σελ. 22.
8
Λυπουρλής, Δ., <<Παλαιότερη αρχαία Ελληνική ποίηση>>, στο Αλεξίου, Ε., κ. ά., Γράμματα Ι: Αρχαία
Ελληνική και Βυζαντινή Φιλολογία, τομ Α, Αρχαϊκή και κλασική περίοδος, Ε.ΑΠ. Πάτρα 2001, σελ.149.
9
Carne Ross, D C., Λυρική ποίηση, μτφρ. Ι. Ν. Καζάζης, Βάνιας Θεσσαλονίκη, σελ. 173.

vi
σύνθεση σε δωρική γλώσσα με έντονα συναισθήματα και σκέψεις, όπου η δόξα της
νίκης καθοσιώνεται στην πατρίδα, τους γονείς, τους προγόνους. Η χορική ποίηση του
Πινδάρου υμνεί θρησκευτικά περιστατικά όπου οι επιδράσεις τους και η γοητεία τους
στο ακροατήριο δημιουργούν μία αδιάσειστη γαλήνη, εναρμονισμένη με τις
παραδοχές της κοινωνίας10 (Ια 5- Ιβ 12). Εκείνο που καθηλώνει τα πάντα, θεούς και
ανθρώπους είναι η μουσική. Είναι η Χρυσέα φόρμιγξ που δίνει το σήμα στον Χορό
να μιλήσει εκ μέρους της κοινότητας, εκφράζοντας έτσι την κοινότητα και όχι τον
ποιητή. Η χρυσή φόρμιγγα είναι κτήμα του Απόλλωνα αλλά και των Μουσών (Ια 1-
2), όπου πρώτα ακούγονταν οι ήχοι της φόρμιγγας και μετά ξεκινούσε το τραγούδι,
διατηρώντας την Ομηρική παράδοση (ἦ τοι ὁ φορμίζων ἀνεβάλλετο καλὸν ἀείδειν
Οδ. Α 155). Σε αντίθεση με την Θεογονία, στον 1ο Πυθιόνικο δεν υπάρχει άμεση
αναφορά στο όνομα του ποιητή, ίσως από σεβασμό στον αναθέτη του ύμνου.
Ωστόσο μέσα από τον έπαινο προς τον νικητή αναγνωρίζεται η ποιητική αντίληψη
του ποιητή σχετικά με την γοητεία και την δύναμη της ποίησης, αλλά και η
ικανότητά του να υμνεί το μέτρο (καιρόν11 ΙΙΙγ 57, Vα 81) κρατώντας ισορροπία
ανάμεσα στις δυνάμεις του χάους και της τάξης12.

ΚΟΙΝΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ
ΑΝΙΧΝΕΥΟΝΤΑΣ ΚΟΙΝΕΣ ΕΙΚΟΝΕΣ ΚΑΙ ΠΕΠΟΙΘΗΣΕΙΣ

Μουσάων Ἑλικωνιάδων---ἰοπλοκάμων Μοισᾶν: είναι οι δύο χαρακτηριστικές

εκφράσεις που χρησιμοποιούν οι: Ησίοδος και Πίνδαρος αντίστοιχα στις εισαγωγές
των ύμνων τους. Η επίκληση των Μουσών καταδεικνύει την κυριαρχική δύναμη του
θεϊκού στοιχείου πάνω στην ποιητική τέχνη, είναι δηλαδή ακριβώς, οι θεοί που
κινούν τα νήματα. Αλλά μόνον η βοήθεια των Μουσών δεν είναι αρκετή για την
συνεπή απόδοση της θεικής γενεαλογίας. Η γνώση της παράδοσης, η οποία έχει
διαμορφωθεί από προγενέστερους ποιητές ή ακόμα και από επιδράσεις Ανατολικών
στοιχείων, δίνουν τη δυνατότητα και στους δύο ποιητές, να ενσωματώσουν αυτή την
παράδοση στους ύμνους τους. Η παράδοση αυτή διαπνέεται από μία
θρησκευτικότητα απόλυτη, όπου εκφράζεται με αυστηρότητα στο έργο και των δύο
ποιητών13, οι οποίοι έχοντας γεννηθεί και μεγαλώσει στον συντηρητικό χώρο της

10
Λεκατσάς, Π., ό. π., σελ. 30.
11
<<καιρὸς δ' ἐπὶ πᾶσιν ἄριστος ἔργμασιν ἀνθρώπων·>>, Θέογνις, Ελεγείαι, 401.
12
Easterling, P.E.-Knox, B.M.W., ό. π. σελ.310.
13
Lesky, A., ό. π., σελ.284.

vii
Βοιωτίας, δίπλα στο μαντείο των Δελφών, μελέτησαν σε βάθος την θρησκευτική
παράδοση14.
Η παρουσία του Δία, στον Ησίοδο (11) όπου ασκεί την εξουσία γίνεται φανερή
ευθύς εξ αρχής. Αιγίοχος είναι ο Δίας που προστατεύει τη Γή από τις καταιγίδες του
Ουρανού, συνεπώς την έχει υπό την αιγίδα του, ενώ συνάμα διά μέσου των Μουσών
(25) φροντίζει να υπενθυμίζει στους ανθρώπους ότι κατέχει το αληθοφανές ψέμα,
αλλά και την ίδια την αλήθεια. Στον Πίνδαρο (ΙΙβ 29-30) ο ποιητής δέεται, έχει
ανάγκη δηλαδή, τον Δία ο οποίος είναι προστάτης του χιονισμένου βουνού της
Αίτνας (Ιγ 20), αλλά και της γειτονικής πόλης όπου ίδρυσε ο Ιέρωνας. Και στις δύο
περιπτώσεις έχουμε αναγωγή του έργου των ποιητών πέρα από τα ανθρώπινα,
εκπορευόμενο από τις Μούσες και τον Απόλλωνα.
Κοινή εικόνα και στους δύο ύμνους αποτελεί το σκήπτρο του Δία, ως ένδειξη
δύναμης και εξουσίας. Στην Θεογονία υπάρχει μεταβίβαση εξουσίας στον Ησίοδο,
από τον Δία διά μέσου των Μουσών, με την προσταγή να υμνεί το γένος των αιωνίων
και μακαρίων θεών (33). Ταυτόχρονα βέβαια δημιουργείται η αμφιβολία και η
αμφισβήτηση πως, βοσκοί μίζεροι και λιμασμένοι (26) καλούνται να λένε στους την
αλήθεια15. Βρισκόμαστε μόλις στην αρχή της διαμάχης ανάμεσα στην φιλοσοφία και
την ποίηση όπου θα εκφραστεί με απόλυτο τρόπο στην σκέψη του Πλάτωνα,
απορρίπτοντας την ποίηση γενικά 16. Αλλά και στον Πυθιόνικο η περιγραφή του
σκήπτρου είναι γεμάτη ζωντάνια και αλληγορία. Είναι και εδώ η δύναμη και η
εξουσία που καταμαρτυρούνται στο σκήπτρο του Δία (Ια 6), όπου η αρμονία και η
γαλήνη επικρατούν τελικά στον κόσμο, ενώ με την προστασία του Δία, κάθε
ξεστράτισμα συντρίβεται17. Συνάμα ο αητός, των πουλιών ο αρχηγός, ζυγιάζεται
πάνω στου σκήπτρου τη στενότητα, προσπαθώντας να ισορροπήσει με τις φτερούγες
του (Ια 7) μαγεμένος από τις συγχορδίες της φόρμιγγας. Οι συγχορδίες της φόρμιγγας
και κατ’ επέκταση η ποίηση αντιμέτωπη τούτη τη φορά με την ίδια της την γοητεία
όπου ξεστρατίζουν το Νου.
Οι στίχοι (Θεογ. 1 και 34) αποτελούν την αρχή και τον επίλογο στο μέρος του
προοιμίου, όπου εξετάζει η παρούσα εργασία. Είναι χαρακτηριστική η υπενθύμιση

14
Κακριδής, Φ. Ι., ό. π., σελ. 38.
15
Lesky, A., ό. π., σελ. 150.
16
Ησίοδος, ό. π., σελ. 51. <<Οὐκοῦν τιθῶμεν ἀπὸ Ὁμήρου ἀρξαμένους πάντας τοὺς ποιητικοὺς
μιμητὰς εἰδώλων ἀρετῆς εἶναι>> Πλάτων, Πολιτεία, Ι, 13, 600e
17
Λεκατσάς, Π., ό. π., σελ. 136.

viii
του θέματος των Μουσών, οι οποίες ενέπνεαν, υπαγόρευαν και τραγουδούσαν τα
έπη18. Αναγνωρίζουμε κοντολογίς μία κυκλική αφήγηση με σημείο αναφοράς τις
Μούσες. Την ίδια δομή αναγνωρίζουμε και στον 1 ο Πυθιόνικο του Πινδάρου όπου
από την επίκληση των Μουσών με τις μενεξελιές πλεξούδες (μτφρ. Γιάννης
Οικονομίδης), ο ποιητής συμβουλεύει στο τέλος οι φόρμιγγες να μην δεχτούν μέσα
στα σπίτια αυτόν που με άσπλαχνη ψυχή καρβούνιαζε τα θύματά του (Vγ 95-96).

18
Κακριδής, Φ. Ι., ό. π., σελ. 30.

ix
 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ
1ος ΠΥΘΙΟΝΙΚΟΣ ΤΟΥ ΠΙΝΔΑΡΟΥ

Η ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΕΠΙΝΙΚΩΝ

Η υστεροφημία όπου θα οδηγήσει στην αθανασία είναι η εναγώνια προσπάθεια

του ανθρώπου να αφήσει το αχνάρι του πάνω στον κόσμο. Ένα μέσο όπου του
εξασφαλίζει αυτόν τον πόθο είναι η εξύμνηση των κατορθωμάτων του. Είναι λοιπόν
ο έπαινος ο στόχος του επινίκου, γιατί ακριβώς αυτός ο έπαινος θα μείνει ζωντανός
για πάντα στην μνήμη των ανθρώπων. Από άποψη περιεχόμενου κάθε επίνικος
παρουσιάζει μερικά χαρακτηριστικά τα οποία οδηγούν σε συγκεκριμένη
τυπολογία:19.

Στο προοίμιο γενικά αναφέρονται πληροφορίες για τον στόχο και τον σκοπό
δημιουργίας του ύμνου. Στόχος είναι η ύμνηση της νίκης του αθλητή, με αναφορές
στους προγόνους, την πατρίδα και το άθλημα όπου διακρίθηκε ο τιμώμενος. Σκοπός
μπορεί να είναι ο εντυπωσιασμός ή η διδαχή όπου επιτυγχάνονται με την επίκληση
θεοτήτων ή εννοιών20, αλλά και η ιδεολογική χειραφέτηση του πλήθους μέσα από
μυθολογικά παραδείγματα21.

Στην συνέχεια ο χορικός ποιητής καταπιάνεται με τον μύθο. Έχει μεγάλη έκταση
και η σχέση του με το θέμα ποικίλει. Αναγνωρίζονται πολλές φορές δυσεξήγητα
άλματα από την ιστορία στον μύθο και αντίστροφα, όπου μπορεί να οδηγήσουν σε
διαφορετικές ερμηνείες για το ρόλο του μύθου ως παρέμβαση ή εισβολή στην
διήγηση. Έτσι ο μύθος μπορεί να έχει σχέση με την νίκη αλλά και την ζωή του
εντολέα, εγκιβωτισμένος στην μετρική πειθαρχία της δωρικής διαλέκτου22.

Αυταπόδεικτα και με θρησκευτική επισημότητα προστίθεται στο τέλος της

εγκωμιαστικής ωδής η γνώμη. Κατά κανόνα ο ποιητής μας προτρέπει να
στοχαστούμε πάνω στις σκέψεις του, όπου στο βάθος βέβαια ανακλάται το θέλημα
των θεών, ως απόσταγμα της ιεροσέβαστης σοφίας τους23.

19
Δανιήλ Ι. Ιακώβ, <<Οι Ολυμπιόνικοι του Πινδάρου>>, εφημ. Η Καθημερινή, (Αθήνα), 17/7/2008.
http://trans.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_celeb3_1_17/07/2008_241239 24/10/2012.
20
Lesky, A., ό. π., σελ. 295.
21
Κακριδής, Φ. Ι., ό. π., σελ. 59.
22
Lesky, A., ό. π., σελ. 295.
23
Λεκατσάς, Π., ό. π., σελ. 32.

x
 ΔΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥ 1ου ΠΥΘΙΟΝΙΚΟΥ

Η εγκωμιαστική (για την φόρμιγγα) εισαγωγή του 1 ου Πυθιονίκου αποτελεί την

αποθέωση της δυναμικής της μουσικής με σκοπό την παγκόσμια αρμονία. Με την
μουσική γοητεύονται θεοί και άνθρωποι, ενώ μόνον όσους ο Δίας δεν αγαπά
ταράζονται. Η περιγραφή έχει πολλά στοιχεία εντυπωσιασμού, αλλά και διδαχής των
ανθρώπων για την δύναμη του Δία σε σχέση με την διασάλευση της θεικής αρμονίας.
Εχθρός της θεικής αρμονίας είναι ο Τυφὼς ἑκατοντακάρανος του οποίου το
στήθος πιέζει η Αίτνα, κάνοντας να ξεπηδούν από τα έγκατα φλόγες και καπνοί. Εδώ
είναι φανερή η μετάβαση από τον μύθο του Τυφώνα στην ιστορία της έκρηξης του
ηφαιστείου της Αίτνας το 479 ή το 475 π.Χ. Στη συνέχεια μία δέηση στον Δία,
προστάτη του βουνού, λειτουργεί ως σύνδεσμος με την συνονόματη γειτονική
πολιτεία δοξάζοντας τον ιδρυτή της (Ιέρωνα), νικητή στην αρματοδρομία. Ακολουθεί
επίκληση στον Απόλλωνα ούτως ώστε να έχει στην προστασία του την χώρα, αλλά
και να βοηθήσει τον Ιέρωνα να ρίξει το κοντάρι του μακρύτερα απ’ όλους. Τέλος
καλεί όλους να συνθέσουν ύμνον αγαπητόν (φίλιον ἐξεύρωμεν ὕμνον) για τον
βασιλιά της Αίτνας με την ευχή ο θεός να τον κρατεί γερό ( οὕτω δ' Ἱέρωνι θεὸς
ὀρθωτὴρ πέλοι).

Στο υπόλοιπο του ύμνου ο ποιητής κάνει αναφορές στις νίκες που πέτυχε ο
Ιέρωνας και οι Σικελοί εναντίον των Καρχηδονίων και των Ετρούσκων, επιχειρώντας
παραλληλισμούς με αντίστοιχης σπουδαιότητας πανελλήνιες νίκες, σε Σαλαμίνα και
Πλαταιές. Ολοκληρώνοντας τον ύμνο ο Πίνδαρος προτρέπει τον Ιέρωνα να φροντίζει
για την υστεροφημία του όπως ο Κροίσος, συνοψίζοντας την παραίνεση αυτή με τη
γνώμη, η οποία αποτελεί θεμελιώδες συστατικό των επινίκων: Να ευτυχήσεις, το
πρώτο είναι τ’άθλο˙ καλοφήμη να βρείς, κλήρα δεύτερη˙ κι οπού τα δυό τα κερδέσει σα
συντύχει τα, εκείνος τα’ ακρόψηλον έχει στεφάνι φορέσει. μτφρ. Π. Λεκατσάς (Vγ 99-
100).

xi
 ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Στο πρώτο κεφάλαιο η παρούσα εργασία ασχολείται με τα βασικά γνωρίσματα της

ποιητικής δημιουργίας του Ησιόδου και του Πινδάρου. Το βασικότερο γνώρισμα του
Ησιόδου αποτελεί η μετάβαση της ποίησης από το ηρωικό έπος του Ομήρου στο
διδακτικό, με την Θεογονία όπου περιγράφει την γέννηση και την συγκρότηση της
θεικής γενεαλογίας. Με τον Πίνδαρο περνάμε στην χορική ποίηση και πιο
συγκεκριμένα στις εγκωμιαστικές ωδές, οι οποίες είναι παραγγελίες της
αριστοκρατίας με σκοπό την εξύμνηση των κατορθωμάτων των βασιλέων ή των
τυράννων. Με τα κοινά χαρακτηριστικά της ποίησης του Ησιόδου και του Πινδάρου
ασχολείται το δεύτερο μέρος του πρώτου κεφαλαίου. Είναι το θεϊκό στοιχείο όπου
διαπερνά και τα δύο έργα αλλά και η εναγώνια προσπάθεια των ανθρώπων να
εξασφαλίσουν την θεϊκή συναίνεση, ως προστασία από την οργή των θεών για τα
επιτεύγματά τους.

Το δεύτερο κεφάλαιο, με τις δύο ενότητες, είναι αφιερωμένο στην τυπολογία των
επινίκων αλλά και στον 1ο Πυθιόνικο του Πινδάρου. Ο ποιητής χρησιμοποιεί τον
μύθο προκειμένου να εξυψώσει τις αρετές των ανθρώπων, συμμεριζόμενος την
επιδίωξή τους να προωθήσουν αυτές τις αρετές μέσα από τον αθλητισμό. Αποτελεί
υπόδειγμα αρμονίας με πολλές δυσχέρειες στην ερμηνεία για την σημερινή οπτική
της ποιητικής εκδοχής. Είναι η σύζευξη του ιστορικού παρόντος με το μυθολογικό
παρελθόν, εντός της αυτονομίας ενός επινίκιου ύμνου, όπου στο τέλος τα σύνορα της
ποίησης αγγίζουν την ρητορική τέχνη.

xii
 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

i. Easterling, P.E.-Knox, B.M.W., (2005). Ιστορία της αρχαίας ελληνικής

λογοτεχνίας, (μτφρ. Ν. Κονομή, Χρ. Γριμπά, Μ. Κονομή). Αθήνα. Δημ. Ν.
Παπαδήμας.
ii. Ησίοδος, (2001). Έργα και ημέρες, Θεογονία, η ασπίδα του Ηρακλή, (μτφρ. Σ.
Γκιργκένη). Θεσσαλονίκη. Ζήτρος.
iii. Ιακώβ, Δ.Ι., <<Οι Ολυμπιόνικοι του Πινδάρου>>, εφημ. Η Καθημερινή,
(Αθήνα), 17/07/2008.
iv. Κακριδής, Φ. Ι., (2005). Αρχαία ελληνική γραμματολογία, Θεσσαλονίκη. Ι.Ν.Σ.
v. Λεκατσάς, Π., (1960). Πίνδαρος, μετάφραση και ερμηνευτικά, Αθήνα, Δίφρος.
vi. Lesky, A., (2011). Ιστορία της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας, (μτφρ. Α.Γ.
Τσοπανάκη). Θεσσαλονίκη. Αδελφοί Κυριακίδη α.ε.
vii. Λυπουρλής, Δ., (2001). <<Παλαιότερη αρχαία ελληνική λυρική ποίηση>>
Στο: Ε. Αλεξίου, Κ. Αναστασίου, κ.ά., Γράμματα Ι: Αρχαία Ελληνική και
Βυζαντινή Φιλολογία, τομ Α, Αρχαϊκή και κλασική περίοδος, Πάτρα. Ε.Α.Π.
viii. Ross Carne, D.C., (χχ). Λυρική Ποίηση, Πίνδαρος, (μτφρ. Ι.Ν. Καζάζη).
Θεσσαλονίκη. Βάνιας.

xiii