ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ Β (ΜΑΝΤΖΟΥΡΑΝΗ)

ΤΑΦΙΚΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ
Προανακτορική και Παλαιοανακτορική εποχή.

Χαρακτηριστικοί τύποι τάφων Προανακτορικής εποχής είναι:

▪ Ορθογώνιοι κτιστοί ή θαλαμωτοί ή ταφικά περιφράγματα → Το βρίσκουμε με 3 ονομασίες.
Θαλαμωτός τάφος: Λαξευτός στο βράχο. Τον προτιμούν αυτό τον τύπο στην ανατολική Κρήτη.
▪ Θολωτοί ή κυκλικοί → Αυτός ο τύπος επιχωριάζει κυρίως στην πεδιάδα της Μεσσαράς (Πάνω από
200 θολωτοί τάφοι). Υπάρχουν και στη βόρεια, αλλά και στην ανατολική Κρήτη. Κυκλικός τάφος:
Δεν σε προϊδεάζει για τον τύπο της στέγασης.
▪ Υπάρχουν κ’ εξαιρέσεις → (Λακκοειδείς τάφοι, κτιστοί λακκοειδείς). Συνήθως αυτοί είναι
κυκλαδικού τύπου, δηλαδή υπάρχουν λίγα νεκροταφεία που αντιγράφουν αρχιτεκτονικούς τύπους που
υπάρχουν στις Κυκλάδες την ίδια εποχή.
Ταφικά περιφράγματα

▪ Απλός και συνθετότερος τύπος But and Ben → Μιμείται τους τύπους οικίας της προηγούμενης
εποχής και τους μεταφέρουν στα νεκροταφεία, Τάφοι – Οικίες δηλαδή.
▪ Σειρά μακρόστενων παράλληλων θαλάμων χωρίς είσοδο → Μακρόστενοι θάλαμοι παράλληλοι
μεταξύ τους που στεγάζονται με ξύλινες κινητές στέγες.

Παραδείγματα: Κυρίως στην ανατολική Κρήτη → Γουρνιά, Παλαίκαστρο, Μόχλος κλπ.

Μόχλος
Βρίσκεται στον κόλπο του Mirabello, μπροστά από τον οικισμό των Γουρνιών. Οικία – τάφος (House tomb).
Πολλά και διαφορετικά ταφικά συμπλέγματα και απλός τύπος του But and Ben και συνθετότερος. Ο Μόχλος
είναι το καλύτερο παράδειγμα για να παρακολουθήσουμε την ταφική αρχιτεκτονική της ανατολικής Κρήτης.

Ευρήματα από το νεκροταφείο του Μόχλου (Προανακτορική περίοδος).

Λίθινα αγγεία → Μινιατούρες, αγγεία που πολλές φορές δεν είχαν κάποια χρηστική σημασία (Μπορεί πχ. να
ήταν για αρώματα), κυρίως αφιερωματικά και τα βρίσκουμε σε τάφους. Τα σχήματα των αγγείων
εκπροσωπούν τύπους κεραμικής που υπάρχουν ήδη. Είναι κυρίως από ντόπιους λίθους, ταφικά αφιερώματα
στους νεκρούς. Τέχνη που συναντούμε και σε οικισμούς.
Άλλα ευρήματα → Πρόχους, τσαγιέρα, πυξίδα με ή χωρίς πώμα, κοσμήματα από χρυσό.
Χρυσόλακκος Μαλίων
Βρίσκεται κοντά στο ανάκτορο των Μαλίων. Χρονολόγηση: Παλαιοανακτορική περίοδος. Πρόκειται για
ορθογώνια, μνημειακή κατασκευή, η οποία υποδιαιρείται (με κάθετους και οριζόντιους τοίχους) σε μικρότερους
χώρους. Επειδή δεν βρέθηκαν νεκροί εντός των μικρότερων χώρων υποθέτουμε ότι ήταν οστεοφυλάκιο, στο
οποίο θα πρέπει να τελούνταν και κάποιες ιεροπραξίες (είδος μνημοσύνου) στη μνήμη των νεκρών.
Ευρήματα → Ήρθαν στο φως πάρα πολλά χρυσά κοσμήματα, κατασκευασμένα με περίτεχνες τεχνικές.

1
Θολωτοί τάφοι
Υπέργειες κατασκευές κυκλικής κάτοψης. Χτίζονται συνήθως στις πλαγιές των λόφων, αλλά και σε πεδινές
περιοχές. Η είσοδος βρίσκεται πάντα στα ανατολικά. Κατασκευάζονται από μεγάλους λίθους και λάσπη (Όχι
κυβόλιθους). Η στέγαση μάλλον με τον εκφορικό τρόπο. Εμφανίζονται αιφνίδια στην Κρήτη την
Πρωτομινωική Ι περίοδο.
Παραδείγματα → Μιτάτα (Στον Ψηλορείτη), Φουρνί Αρχανών κ.α.

Μιτάτα στον Ψηλορείτη

Χώροι στους οποίους διέμεναν βοσκοί και παρήγαγαν τα διάφορα γαλακτοκομικά προϊόντα και πιο δίπλα είχαν
τους χώρους που φύλασσαν τα ζώα. → Έχει εμφανιστεί ως παράλληλο του τρόπου στέγασης των
προανακτορικών θολωτών τάφων. Σε κάποιους θολωτούς τάφους οι τοίχοι σώζονται σε πολύ χαμηλό ύψος.
Έτσι δεν μπορούμε να δούμε πώς ήταν η στέγασή τους.
Φουρνί Αρχανών
Αντιπροσωπευτικότερο προϊστορικό νεκροταφείο του Αιγαίου → Όλοι σχεδόν οι τύποι τάφων
αντιπροσωπεύονται. Πολύ καλά οργανωμένο νεκροταφείο.

Κατανομή θολωτών τάφων κατά την ΠΜ και ΜΜ εποχή στην περιοχή της Μεσσαράς.
- Αυτός ο τύπος τάφου (θολωτός) επιχωριάζει κυρίως στην περιοχή της Μεσσαράς και λόγω της
μνημειακής τους κατασκευής κάποιοι απ' αυτούς έχουν συληθεί ήδη κατά την αρχαιότητα.
- Οι τάφοι είναι είτε μεμονωμένοι είτε σε συστάδες των δύο ή και των τριών.
- Σε ελάχιστες περιπτώσεις έχουν σωθεί οι οικισμοί, οι οποίοι εξυπηρετούνταν από τους
θολωτούς τάφους.
- Όσο μεγαλύτερη είναι η διάμετρος του τάφου τόσο παχύτεροι είναι οι τοίχοι. Μέγεθος: πχ. 3
μέτρα, 13 μέτρα κλπ.
- Οι ταφές είτε γίνονταν απευθείας πάνω στο δάπεδο (Σε κάποιες περιπτώσεις πάνω σε ξύλινα
υποστηρίγματα), είτε αρχίζουν οι νεκροί και τοποθετούνται μέσα σε πίθους, λάρνακες κλπ. Ο
πίθος/ η λάρνακα στη συνέχεια μπαίνει στο θολωτό τάφο (Κοινοτικού τύπου τάφοι →
Πολλαπλές οι ταφές).
- Η είσοδος αποτελείται από τρίλιθο → 2 κάθετες παραστάδες δεξιά και αριστερά του
ανοίγματος της εισόδου και είναι μονολιθικό ανώφλι (Πολλές φορές έχει βρεθεί και κατώφλι).
Στη συνέχεια η είσοδος σφραγιζόταν.

Θολωτός τάφος στο Καμηλάρι

Ένας απ' τους πιο καλοδιατηρημένους τάφους. Θολωτός τάφος με προσκτίσματα που χρησίμευαν στις νεκρικές
τελετές. Μπροστά από την είσοδο πολύ συχνά βλέπουμε να ανεγείρονται τα λεγόμενα προσκτίσματα
(Ορθογώνιοι χώροι που χρησίμευαν πχ. ως οστεοφυλάκια ή για τη φύλαξη της σκευής που χρησιμοποιούσαν
για τις τελετουργίες). Οι τάφοι θεωρούμε ότι δεν είχαν παράθυρα, φως έμπαινε μόνο απ' την είσοδο ή
ενδεχομένως απ' την οροφή όταν μετακινούσαν την καλυπτήρια πλάκα (Στο Φουρνί όμως έχει σωθεί και
παράθυρο). Θεωρούμε ότι έμπαιναν με πυρσούς μέσα και υπάρχει περίπτωση ν’ απολύμαιναν το χώρο
καίγοντας κάποιες φυτικές ουσίες, συνήθως όταν τοποθετούσαν τον ένα νεκρό μετά τον άλλο. Επίσης, έχει
2
βρεθεί σπάνιος βωμός, ο οποίος βρίσκεται συνδεδεμένος με 1 ταφικό σύμπλεγμα. → Προφανώς στην περιοχή
του τάφου θα γίνονταν και κάποιες αιματηρές θυσίες.
Ευρήματα από τον Θολωτό τάφο στο Καμηλάρι.

Πήλινο ομοίωμα βωμού → Πήλινη πλάκα που αποτελεί τη βάση, μια κάθετη πλάκα που αποτελεί το πίσω
μέρος του τοίχου με 3 ανοίγματα επάνω (Συντομογραφία εσωτερικού χώρου). Στα πλαϊνά υπάρχει κιονίσκος.
Στον τοίχο υπάρχουν 4 καθιστές μορφές. Μπροστά απ' αυτές υπάρχουν βωμοί και όρθιες μορφές μικρότερου
μεγέθους. Ερμηνείες: (1) Οι καθιστές μορφές εκπροσωπούν τους νεκρούς και οι όρθιες μορφές μικρότερου
μεγέθους προσφέρουν δώρα (αναθήματα) στους νεκρούς σε μια επιμνημόσυνη δέηση/ τελετή. (2) Οι καθιστές
μορφές είναι οι χθόνιες θεότητες κ' οι νεκροί προσέρχονται στον άλλο κόσμο κάνοντας προσφορές στις
χθόνιες θεότητες.
Πήλινο ομοίωμα του κυκλικού χορού → Κυκλική εξέδρα, η οποία στέφεται με κέρατα καθοσίωσης και πάνω
σ' αυτήν υπάρχουν 4 μορφές που είναι πιασμένες από τα χέρια κι έχουν κλειστό κυκλικό χορό. Πιθανώς μέσα
στα ταφικά τελετουργικά να συμπεριλαμβανόταν και κάποια τελετή χορού προς τιμήν του νεκρού, είτε στη
διάρκεια της κηδείας είτε στη διάρκεια του μνημοσύνου.

Θολωτοί τάφοι στην Κουμάσα

Βρέθηκαν θολωτοί τάφοι σε ομάδα των τριών με πλακόστρωτο εξωτερικό χώρο. Ο μεγαλύτερος είναι ο Ε κι
έχει μπροστά από την είσοδο ένα μικρό πρόσκτισμα και πλακόστρωτο χώρο. Δεν σώζεται καθ' ύψος ο τάφος
στην Κουμάσα.

Ευρήματα → (α) Ζωόμορφο ρυτό με μικρούς ταυροκαθάπτες. (β) Χρυσή ψήφος σε σχήμα βατράχου (Τεχνική
της κοκκίδωσης).

Περιοχή του Λέντα στη Νότια Κρήτη

Ανασκάφηκαν σε διάφορα σημεία (Παπούρα, Γερόκαμπος) θολωτοί τάφοι σε ομάδες των δύο, όπου ο ένας
θολωτός τάφος διαδέχεται χρονικά τον άλλο.
Βορού → 2 θολωτοί τάφοι με εξωτερικά περιφράγματα.

Μονή Οδηγήτριας → 2 θολωτοί τάφοι, έχει συληθεί. Εξαιρετικής ποιότητας ευρήματα.

Πλάτανος → 2 θολωτοί τάφοι, διάμετρος περίπου 13 μέτρα. Υπάρχει πλακόστρωτο.

Χρυσόστομος → 2 θολωτοί τάφοι έχουν ανασκαφεί.

Κράσι → Θολωτός τάφος. Τον ανέσκαψε ο Μαρινάτος.

Απεσωκάρι → 2 θολωτοί τάφοι. Τους σύλησαν στην αρχαιότητα, τους ξανασύλησαν οι Ναζί όταν είχαν
καταλάβει την Κρήτη.

Νεκροταφείο στο Φουρνί Αρχανών, βόρεια Κρήτη

Εντοπίστηκαν όλες οι κατηγορίες τάφων, όπως τα ταφικά περιφράγματα και οι θολωτοί τάφοι. Υπάρχει
κλίμακα που μας κατεβάζει στο επίπεδο του δαπέδου που είναι αρκετά βαθιά και θεωρείται ένα είδος πηγής
(πηγάδι). Και κοσμικό κτήριο, γιατί έχει βρεθεί πατητήρι για την παραγωγή κρασιού. Θεωρούμε ότι ο επάνω
όροφος ήταν αφιερωμένος στην υφαντική τέχνη. Στο βόρειο τμήμα → Μυκηναϊκός περίβολος.

Ευρήματα → Πλήθος κινητών ευρημάτων όπως: σφραγίδες σε σχήμα μύγας και σκύλου, λίθινα αγγεία,
κτερίσματα (χάλκινα εργαλεία και όπλα), ειδώλια, σφραγίδες όπως η σφραγίδα με τον καθιστό πίθηκο από
σπήλαιο.
3
Εξαιρέσεις αποτελούν:

Νεκροταφείο Αγίας Φωτιάς στη Σητεία

Κυκλαδικού τύπου νεκροταφείο. Αποτελείται από μικρούς τάφους λαξευμένους στο βράχο, ελλειψοειδούς
κάτοψης και με είσοδο. Χρονολόγηση: Πρωτομινωική Ι & Πρωτομινωική ΙΙ περίοδος. Θυμίζουν τάφους που
εντοπίστηκαν σε νεκροταφείο στο Άνω Κουφονήσι Κυκλάδων.

Ευρήματα → Πλήθος κεραμικής και πολλά αγγεία κυκλαδικού τύπου (Όπως τηγανόσχημα, πυξίδες). Ντόπιες
απομιμήσεις.

Νέα Ρούματα
Δυτική Κρήτη. Στη θέση Μιτατούλια εντοπίστηκαν ΠΜΙ ταφικά κατάλοιπα που θυμίζουν σύγχρονους
κυκλαδικούς τάφους.

Ταφική αρχιτεκτονική κατά τη Νεοανακτορική περίοδο.

- Τη Νεοανακτορική περίοδο δεν δόθηκε έμφαση στα νεκροταφεία.

- Πλέον κυριαρχεί ο λαξευτός στο βράχο θαλαμοειδής τάφος. Άλλοτε έχει έναν θάλαμο, άλλοτε
πολλούς. Στην είσοδο του τάφου οδηγεί δρόμος. Η είσοδος φράσσεται από μια λίθινη πλάκα.
Η κάτοψη του θαλάμου είναι ελλειψοειδής, κυκλική ή ορθογώνια.
- Τα πιο χαρακτηριστικά νεκροταφεία είναι: στον Πόρο Ηρακλείου και στο Μαυροσπήλιο της
Κνωσού.
- Ένας άλλος τρόπος ταφής είναι οι ταφές σε πίθους και λάρνακες, που έχουν εντοπιστεί στο
Μόχλο, την Παχυάμμο και το Σφουγγαρά.

Ευρήματα → Κοσμήματα (πχ. Περιδέραια από ημιπολύτιμους λίθους, περίαπτα, διαδήματα).