Αρχιτεκτονική- Ναοί παλαιοχριστιανικής περιόδου

Τύποι Ναών

Α. Βασιλική

Επίμηκες κτήριο ρωμαϊκής καταγωγής που χωρίζεται σε κλίτη με κιονοστοιχίες. Έχει ιερό
βήμα, νάρθηκα, υπερώα και αίθριο. Συχνά και βαπτιστήριο και άλλους βοηθητικούς
χώρους

1. Ξυλόστεγες ελληνιστικού τύπου

1. Μονόχωρες δρομικές βασιλικές (σπάνιες)
Δεν έχουν εσωτερικά κίονες ή πεσσούς και αποκαλούνται και
μονόκλιτες βασιλικές

2. Δρομικές βασιλικές
Τονίζεται ο καταμήκος άξονας του κτηρίου. Εσωτερικοί κίονες και
σπανιότερα πεσσοί, χωρίζουν το κτήριο σε διαμήκεις στοές που
αποκαλούνται κλίτη

3. Βασιλικές με εγκάρσιο κλίτος

Ανάμεσα στα κλίτη και τον ανατολικό τοίχο (ιερό) παρεμβάλλεται ένα
εγκάρσιο κλίτος

4. Σταυρικές βασιλικές (Προσοχή! Πρόκειται για το ίδιο πράγμα με το

περίκεντρο οικοδόμημα. «Κάθε σταυρική βασιλική είναι περίκεντρο
οικοδόμημα». Ουσιαστικά περίκεντρο είναι το οικοδόμημα που έχει
κάτοψη συμμετρική περί το κέντρον της, εξ ου και περίκεντρο. Άρα, αν ο
σταυρός στην κάτοψη είναι συμμετρικός, (και σαν σταυρός είναι πάντα
επειδή έχει οριζόντιο και κάθετο άξονα) ανήκει και στις 2 κατηγορίες.)

i. 4 σκέλη του σταυρού είναι μονόχωρα, έχουν ιδίες διαστάσεις

και καλύπτονται από δίκλινή στέγη. Το κεντρικό τετράγωνο του
σταυρού στεγάζεται κάποιες φορές με θόλο που περιβάλλεται
από τετράγωνο πύργο με τετράκλινη στέγη.
ii. 4 σκέλη σταυρού είναι τρίκλιτα και δεν έχουν όλα τις ιδίες
διαστάσεις. Συνήθως το δυτικό είναι το μεγαλύτερο. Ήταν
συνήθως μαρτύρια και στο κέντρο υπήρχε ο τάφος του
μάρτυρα ή ενοριακός ναός. Το ιερό βήμα εκτεινόταν συνήθως
ανατολικά.

1
 iii. Στη διασταύρωση των κεραιών του σταυρού, αντί για
τετράγωνο διαμορφώνεται 8-γωνο που καλύπτεται από θόλο ή
μένει ακάλυπτο.
iv. Οι κεραίες του σταυρού δεν παραμένουν ελεύθερες, αλλά
εγγράφονται σε ορθογώνιο. Οι χώροι του ορθογωνίου έξω από
τον σταυρικό χώρο ονομάζονται γωνιακά διαμερίσματα. Το
κεντρικό τετράγωνο καλύπτεται με θόλο.

2. Ανατολικές ή ανατολίζουσες

Είναι η βασιλική η οποία δεν είναι ξυλόστεγη, αλλά είναι καμαροσκέπαστη. Κοινώς, αντί για
αμφικλινή (δίρριχτη) στέγη έχει καμάρα. Τις συναντάμε κυρίως στην Συρία και την Μέση
Ανατολή

Β. Περίκεντρο οικοδόμημα (Προσοχή! Πρόκειται για το ίδιο πράγμα με τη σταυρική

βασιλική. «Κάθε σταυρική βασιλική είναι περίκεντρο οικοδόμημα».

Ουσιαστικά περίκεντρο είναι το οικοδόμημα που έχει κάτοψη συμμετρική περί το κέντρον της,
εξ ου και περίκεντρο. Άρα, αν ο σταυρός στην κάτοψη είναι συμμετρικός, (και σαν σταυρός
είναι πάντα επειδή έχει οριζόντιο και κάθετο άξονα) ουσιαστικά ανήκει και στις 2 κατηγορίες.)

Έμφαση στο κέντρο του κτηρίου και τονίζεται ο κατακόρυφος άξονας σε αντίθεση με τη
βασιλική που τονίζεται ο κατά μήκος. Στεγάζονται με ξύλινη στέγη ή θόλο. Συμβολισμός =
ουράνιοι θόλοι. Χρησιμοποιούνται ως χριστιανικά μαυσωλεία (μαρτύρια) και βαπτιστήρια.
Ανάλογα με την κάτοψη διακρίνονται σε:

i. Κυκλικά
1. Απλά :ενιαίος εσωτερικός χώρος. Ο θόλος στηρίζεται στον εξωτερικό τοίχο.
(κυρίως μαυσωλεία & βαπτιστήριο)
2. Σύνθετα: κυκλική κιονοστοιχία διαιρεί το εσωτερικό σε 2 χώρους, έναν κεντρικό
 και έναν περιμετρικό (περίδρομο)
ii. Οκταγωνικά: ξύλινες στέγες ή κτιστό θόλο.
1. Ελεύθερα 
2. Εγγεγραμμένα: 4 κόγχες στις γωνίες δημιουργούν ορθογώνιο

1. 2.
2
Τρίκογχα :

3 ισομεγέθεις κόγχες αναπτύσσονται στις 3 από τις 4 πλευρές ενός τετραγώνου.

iii. Τετράκογχα : 4 κόγχες, όχι πάντα ίσες, διατεταγμένες στις πλευρές ενός τετραγώνου
(απλή & συνθέτη μορφή)

iv. Σταυρικά: 2 ισοδύναμους σε κάτοψη άξονες (εγκάρσιο & διαμήκη) και τονίζεται
ιδιαίτερα ο καθ’ ύψος άξονας- σχήμα σταυρού-.

Γ. Βασιλική με τρούλο

Συνδυασμός βασιλικής και περίκεντρου κτηρίου, με έμφαση στο κεντρικό σημείο, δηλαδή
τον τρούλο. Μεγαλειώδη αρχιτεκτονική σύλληψη της Ιουστινιάνειας αρχιτεκτονικής με
αντιπροσωπευτικό παράδειγμα την Αγία Σοφία της Κων/πόλης.

Ο τύπος δημιουργήθηκε για:

α. ανάγκη στη λατρεία
β. συνδυασμός πλεονεκτημάτων βασιλικής και περίκεντρου κτηρίου
γ. φιλοδοξία αυτοκρατόρων (κυρίως Ιουστινιανού) να καινοτομήσουν και να συνδέσουν το
όνομα τους με μνημειώδεις κατασκευές. Παράλληλα, στην εποχή του Ιουστινιανού
σταδιακά υποχωρεί η υιοθέτηση στοιχείων και μορφών της ελληνορωμαϊκής τέχνης, προϊόν
της οποίας υπήρξε η βασιλική, και αρχίζουν να διαφαίνονται τα χαρακτηριστικά της
βυζαντινής τέχνης.

3
Ορισμοί:
Εξωτερικά δομικά στοιχεία

Βαπτιστήριο:

Απαραίτητο πρόκτισμα του παλαιοχριστιανικού ναού. Περιελάβανε τον εξώτερο οίκο ή οίκο
εξορκισμών, τα αποδυτήρια, όπου και ο θρόνος του επισκόπου και το φωτηστήριο με τον
κολυμπήθρα. Η κολυμπήθρα ήταν κτιστή και είχε συνήθως σχήμα σταυρού. Μετά τον 6 ο με
την καθιέρωση του νηπιοβαπτισμού σιγά σιγά καταργούνται και γίνονται παρεκκλήσια

Αίθριο:

Ανοικτή ορθογώνια αυλή, που συνήθως διέθετε ανοιχτές προς το εσωτερικό, στοές στις
τρεις πλευρές της. Εκτεινόταν δυτικά του ναού. Οι στοές προστάτευαν τους πιστούς από τις
καιρικές συνθήκες και έτσι διευκολύναν την είσοδο στο ναό και την παραμονή σ αυτές. Η
στέγη είναι μονόρριχτη και στηρίζεται σε κιονοστοιχίες ή πεσσοστοιχίες. Το αίθριο είναι
από τα πλέον απαραίτητα προσκτίσματα των παλαιοχριστιανικών κυρίως τον 5 ο και 6ο
αιώνα. Στην ανατολική ή δυτική πλευρά του αίθριού υπήρχε κρήνη ή φιάλη.

κρήνη ή φιάλη αίθριου: Εκεί οι πιστοί έπλεναν τα χέρια και τα πόδια τους πριν εισέλθουν
στο ναό. Μερικές δορές η κρήνη είχε ιδιαίτερα μνημειακή εμφάνιση με κόγχη και
κιονοστοιχία ή κιονοστήρικτη θολωτή οροφή. Μοιάζουν συχνά με τα αρχαία περιρραντήρια

Νάρθηκας:

Επιμήκης χώρος ανάμεσα στον κυρίως ναό και το αίθριο. Συχνά χωριζόταν σε τμήματα με
εγκάρσια τόξα ή τρίβηλα (τριπλό άνοιγμα) και ήταν διώροφος, καθώς ο γυναικωνίτης
(υπερώο) συνεχιζόταν και πάνω από το νάρθηκα. Επικοινωνούσε με το κεντρικό κλίτος της
βασιλικής με ευρεία είσοδο, που πολλές φορές ήταν ένα μνημειώδες τριπλό, τοξωτό
άνοιγμα το γνωστό τρίβηλο. Ο νάρθηκας επικοινωνούσε με τα πλάγια κλίτη της βασιλικής
με στενότερες θύρες. Η επικοινωνία του νάρθηκα και του αίθριου δεν γινόταν ποτέ με
είσοδο τοποθετημένη πάνω στον διαμήκη άξονα του ναού αλλά μόνο με πλάγιες εισόδους
για να προφυλάσσεται ο ναός από αδιάκριτα βλέμματα και αμύητους και τις καιρικές
συνθήκες. Αποτελούσε χώρο παραμονής των κατηχουμένων και των μετανοούν των.

4
Εσωτερικά Δομικά στοιχεία

Ιερό βήμα:

Βρίσκεται στο ανατολικό τμήμα του παλαιοχριστιανικού ναού. Είναι αρκετά ευρύ, αποτελεί
συχνά το 1/3 του ναού και βρίσκεται στο κεντρικό κλίτος των βασιλικών της το ανατολικό
τμήμα της περιμετρικής στοάς των περίκεντρων ναών. Είναι υπερυψωμένο, απολήγει
ανατολικά σε ημικυκλική- σπάνια πεταλόσχημη- εσωτερική αψίδα και διαχωρίζεται από τον
κυρίως ναό με χαμηλή κατασκευή, το τέμπλο. Είναι κατ’ εξοχήν ιερός χώρος του
χριστιανικού ναού, εκεί βρίσκεται η αγία τράπεζα που τελείται η αναίμακτη θυσία, το
μυστήριο της θείας ευχαριστίας.

Σύνθρονο:

Γύρω από την αγία τράπεζα διαμορφώνεται ένα σύνολο κτιστών καθισμάτων- βαθμίδων,
όπου καθόταν ο επίσκοπος και οι πρεσβύτεροι, κατά τη διάρκεια της Θείας Λειτουργίας.
Πολλές φορές κάτω από τα πολύ ψηλά σύνθρονα υπήρχε σκεπαστός ημικυκλικός
διάδρομος το κύκλιο. Κατασκευαζόταν για την διευκόλυνση των κινήσεων των διακόνων
κατά τη θεία λειτουργία και για τη φύλαξη ιερών αντικειμένων και σκευών.

Τρεις τύποι:

1. Ημικυκλικό- θεατροειδές:
Καταλάμβανε όλο το ημικύκλιο της αψίδας του ιερού βήματος και στη
μέση ήταν τοποθετημένος ο θρόνος του επισκόπου.

2. Υπερυψωμένο:
Κτιστό πόδιο ύψους πάνω από ένα μέτρο, καταλάμβανε όλο το
ημικύκλιο της κόγχης του ιερού. Σ αυτό βρισκόταν πιθανόν μόνο ο
επισκοπικός θρόνος στον οποίο οδηγούσε ευθύγραμμη, ημικυκλική ή
πειόσχημη (σχήμα Π) σκάλα. Οι πρεσβύτεροι κάθονταν χαμηλότερα σε
έδρανα εκτός κόγχης, βόρεια και νότια της αγίας τράπεζας.

3. Μεικτού τύπου:
Συνήθως όχι πολύ ψηλό πόδιο καταλαμβάνει την κόγχη του ιερού. Στην
περιφέρεια κατασκευάζεται ένα κυκλοτερές βάθρο, όπου
τοποθετούνται ο θρόνος του επισκόπου και πιθανά τα καθίσματα των
πρεσβυτέρων
5
Ο θρόνος του επισκόπου δεν είχε σταθερή μορφή. Ήταν κινητός ή σταθερός,
κατασκευασμένος από ξύλο ή μάρμαρο (ή πλάκες ελεφαντοστού βλ. θρόνος επισκόπου
Μαξιμιανού στη Ραβέννα, 550μ. Χ.)

Φράγμα του ιερού βήματος:

Χώρισμα ιερού βήματος με κυρίως ναό. Αρχικά ελαφριά, χαμηλή κατασκευή με συνήθως
σχήμα Π. Μέχρι και τον 4ο κατασκευαζόταν συνήθως από ξύλο ή μέταλλο. Μετά τον 4ο ήταν
συνήθως λίθινο ή μαρμάρινο. Αποτελείται από πεσσίσκους, ανάμεσα στους οποίος
στηρίζονται μαρμάρινες πλάκες, τα θωράκια. Και τα 2 φέρουν ανάγλυφο διάκοσμο με θέμα
γεωμετρικά ή φυτικά ή συνδυασμό. Τα θωράκια συχνά= διάτρητο διάκοσμο. Από τα μέσα
του 5ου γίνεται ψηλό και η κεντρική είσοδος (Ωραία Πύλη) αποκτά τοξωτή πύλη ή προστώο
(θριαμβευτικός χαρακτήρας).

Αγία τράπεζα

Είναι το ιερότερο σημείο του χριστιανικού ναού (τόπος τέλεσης Θείας ευχαριστίας). Ήταν
αρχικά ξύλινη. Από τα μέσα του 3ου γίνεται σταθερή, λίθινη. Από τον 4ο κατασκευαζόταν και
από πολύτιμα υλικά (χρυσό, ασήμι κτλ.). Βρίσκεται συνήθως ανατολικά, στο ιερό βήμα. Στις
σταυρικές βασιλικές τοποθετείται και στο κέντρο του ναού. Τύποι:

i. Τράπεζα στηριζόμενη σε κίονες.

ii. Τράπεζα συμπαγής. Κύβος ή παραλληλεπίπεδο, κτιστή(με επένδυση μάρμαρου) ή
μαρμάρινη μονολιθική. Μοιάζει με αρχαίους βωμούς.
iii. Τράπεζα σαρκοφάγος. Μαρμάρινες πλάκες την περιβάλλουν. Άνοιγμα στην
πρόσοψη επέτρεπε την προσκύνηση των ιερών λειψάνων της εκάστοτε εκκλησίας
που τοποθετούνταν εκεί.

Κιβώριο

Πάνω από την αγία τράπεζα υψωνόταν το κιβώριο, που είχε σκοπό την ανάδειξη, του ιερού
αυτού χώρου και, ειδική λειτουργική σκοπιμότητα. Τέσσερις κίονες έφεραν ευθύγραμμο ή
τοξωτό επιστύλιο και ημισφαιρικό θόλο ή πυραμιδοειδή στέγη. Ανάμεσα στους κίονες ήταν
αναρτημένα βήλα (κουρτίνες), τα οποία άνοιγαν και έκλειναν για να αποκαλύψουν ή να
αποκρύψουν την αγία τράπεζα κατά τη διάρκεια της Θείας Ευχαριστίας.

Τα κιβώρια ήταν συνήθως μαρμάρινα, επιχρυσωμένα ή μεταλλικά, συνήθως από ασήμι.

6
Θεωρείται ότι τα κιβώρια είχαν ως πρότυπα τα τεγκούρια (teguria), ανάλογες κατασκευές,
δηλαδή, που υπήρχαν πάνω από τάφους, ιδίως των μαρτύρων.

Τράπεζα Μαρτύρων ή Αγαπών

Τετράγωνη ή κυκλική ή σχήμα λατινικού S. Φέρει κοιλότητες για την απόθεση τροφών και
ανοίγματα δίπλα από το εγχάρακτο όνομα του μάρτυρα που πρόσφεραν κρασί και λάδι
αρχαία συνήθεια). Αρχικά υπήρχε η συνήθεια να τελείται η Θεία Ευχαριστία στον τάφο των
μαρτύρων την επέτειο του μαρτυρίου. Για την τέλεση οι πιστοί χρησιμοποιούσαν κινητή,
συνήθως ξύλινη αγία τράπεζα, αλλά και την πλάκα του ιδίου του τάφου. Κατόπιν οι
τράπεζες αυτές έγιναν μαρμάρινες. Ονομάζονται και Τράπεζες Αγαπών γιατί εκεί γίνονταν
και οι «αγάπες» (κοινά δείπνα- νεκρόδειπνα- πάνω στον τάφο του μάρτυρα την επέτειο).

Τράπεζα προθέσεως η προσκομιδής

Τραπέζια κυκλικά ή τετράπλευρα με κοίλη επιφάνεια και πλατιά παρυφή με γλυπτό

διάκοσμο. Πάνω σ αυτά οι διάκονοι τοποθετούσαν τις προσφορές που έφερναν οι πιστοί
για τους φτωχούς, αρρώστους, μη έχοντες κτλ. Συνήθως βρίσκονταν εντός του ναού,
μπροστά από το φράγμα του ιερού βήματος.

Σολέα

Από τον 5ο αιώνα, υπερυψωμένος και περιφραγμένος χώρος μπροστά από την πρόσοψη
του φράγματος του ιερού βήματος. Μοιάζει με ορθογώνιο προθάλαμο ή στενού διαδρόμου
που ξεκινά από την Ωραία Πύλη και προχωρά προς τα δυτικά (κάποιες φορές μέχρι τον
Άμβωνα). Εκεί υπήρχαν οι θρόνοι του αυτοκράτορα και του επισκόπου και γενικά ήταν
χώρος παραμονής κατά τη διάρκεια της θείας λειτουργίας για αξιωματούχους, διάκονες και
αναγνώστες.

Άμβωνας:

Ψηλό βάθρο που βρίσκεται στο κεντρικό κλίτος των βασιλικών ή τον κεντρικό χώρο των
περίκεντρων ναών και πάντα σε μικρή απόσταση από το ιερό βήμα. Στον άμβωνα,
διαβάζονται τα αναγνώσματα (καινή και παλαιά διαθήκη), κήρυγμα από τον επίσκοπο ή
κάποιον πρεσβύτερο, ψάλλονται μικροί ύμνοι από τους ψάλτες. Η ακριβής θέση του δεν
είναι ίδια σε όλες τις περιοχές. Είναι είτε κτιστοί και ενδεδυμένοι με μάρμαρο είτε
μαρμάρινοι μονολιθικοί ή συναρμολογούμενοι από τμήματα μαρμάρων.

*Σπάνιο: ο άμβωνας της Αγίας Σοφιάς είναι από πολύτιμα υλικά.

Διακρίνονται σε 4 κατηγορίες:

1. Άμβωνες με μια ευθύγραμμη κλίμακα (4ος & 5ος )

i. Μονολιθικοί ή κτιστοί: ελεύθεροι, είχαν μία σκάλα και η κύρια
όψη τους ήταν ορθογώνια, ημικυκλική ή εξάπλευρη
ii. Ψηλοί, κατασκευασμένοι από πολλά κομμάτια μαρμάρου, που
ήταν προσκολλημένα στο φράγμα (τέμπλο)

2. Άμβωνες σε σχήμα ανοιχτού ριπιδίου

7
 Στην κάτοψη μοιάζουν με ανοιχτή βεντάλια. Δυο καμπύλες σκάλες
οδηγούν στον εξώστη που καλύπτεται με είδος κιβωρίου
(κιονοστήρικτος ουρανίσκος)

3. Άμβωνες με δύο ευθύγραμμες κλίμακες

Ο πιο σύνθετος στην μορφή άμβωνας. Δύο ευθύγραμμες και
αντικρυστές σκάλες οδηγούν στον εξώστη που κάποιες φορές
καλύπτεται από ουρανίσκο.

4. Συριακοί άμβωνες-σύνθρονα
Στο μέσον του κεντρικού κλίτους των παλαιοχριστιανικών
βασιλικών της Συρίας. Έχει σχήμα πεταλοειδές και στο μέσον
κιονοστήρικτο κιβώριο. Έκλεινε με καγκελοθύριο και διέθετε στο
μέσον του ημικύκλιου βρισκόταν ψηλός αλλά πολύ στενός θρόνος
ώστε ήταν αδύνατον να κάθεται εκεί ο επίσκοπος. Πιστεύεται ότι
ήταν κενός θρόνος και ότι αποτελούσε θέση μόνο για το ευαγγέλιο.
Ο συριακός άμβωνας χρησίμευε και ως είδος σύνθρονου.

Δομικά υλικά

Κύρια υλικά δομής των παλαιοχριστιανικών ναών αποτέλεσαν οι λίθοι και οι οπτές πλίνθοι
(τούβλα), για την κατασκευή των τοίχων και των θόλων, και η ξυλεία, για την κατασκευή
των στεγών στις ξυλόστεγες βασιλικές.

Στην τοιχοποιία των παλαιοχριστιανικών ναών της Κωνσταντινουπόλεως, της Βαλκανικής

και της Ιταλίας χρησιμοποιούνται συνήθως ακατέργαστοι λίθοι, πλίνθοι και αρκετό
ασβεστοκονίαμα, σε διάφορες παραλλαγές ως προς τη δομή τους. Το κονίαμα αυτό ήταν
κοκκινωπό, ιδιαίτερα σκληρό και ανθεκτικό στην υγρασία. Οι αρμοί ήταν επίσης ιδιαίτερα
παχείς.

τύποι δομής:
α. Σειρές από ακατέργαστους (αργούς) ή ημιλαξευμένους λίθους, που εναλλάσσονται με
μία ή περισσότερες σειρές πλίνθων (παράλια της Μεσογείου και νότια Ελλάδα).

β. Σειρές από λαξευτούς δόμους και πλίνθους (Κωνσταντινούπολη)

γ. Αμιγής πλινθοδομή. Οι τοίχοι κτίζονται μόνο με τούβλα (Αγιος Δημήτριος Θεσσαλονίκης,

Παναγία Χαλκοπρατείων στην Κωνσταντινούπολη, Ραβέννα).

8
Διαφορετική παράδοση ακολουθείται στη Συρία, την Παλαιστίνη, τη νότια Μ. Ασία, τον
Καύκασο και τη βόρεια Αφρική, όπου πολύ σπάνια γίνεται χρήση πλίνθων, ενώ κυριαρχούν
οι τοιχοποιίες από λαξευμένους λίθους:
α. Κατά την ελληνιστική παράδοση, κατασκευάζονται εξ ολοκλήρου
λαξευτές τοιχοποιίες, που συνδυάζονται με αυτοδύναμα λαξευτά αρχιτεκτονικά
μέλη.
β. Η τοιχοποιία είναι αργολιθοδομή, αλλά εναλλάσσεται με ζώνες
από καλολαξευμένους λίθους (βόρεια Αφρική).

9
Κίονες

Τα ρωμαϊκά πρότυπα, πατούσαν πάνω σε ψηλά βάθρα. Οι βάσεις ήταν ιωνικές (με
2 σπείρες, σκοτία και πλίνθο).

Κορμοί: Ήταν πάντοτε μονολιθικό και αρράβδωτοι με μείωση συνήθως και σπάνια
με ένταση. Κάποιες φορές χρήση πολύχρωμων μαρμάρων.

Κιονόκρανα:

i. Απλό κορινθιακό
Αποτελείται από τον κάλαθο και τον άβακα. Ο κάλαθος διακοσμείται με 2
σειρές από ακανθόφυλλα και μια 3η από έλικες. Στο μέσον κάθε πλευράς
του άβακα υπήρχε είδος άνθους που εκφυόταν από λεπτό στέλεχος

ii. Σύνθετο ή μικτού ρυθμού κορινθιακό

Συνδυασμός απλού κορινθιακού με ιωνικό. Αντικατάσταση άνω ζώνης
κορινθιακού με ιωνικό με τετράγωνη μορφή που έχουν καταργηθεί τα
προσκέφαλα και υπάρχουν έλικες και στις 4 πλευρές.
Γνωστή παραλλαγή ο θεοδοσιανός τύπος

iii. Κορινθιάζον
Παραλλαγές κορινθιακού.
a. το ένζωδο ή δίζωνο, με κεφάλια κριών ή αετών (πτηνών & ζώων)
στο άνω τμήμα και φύλλα ακάνθου ή κληματίδα στο κάτω
b. με ανεμιζόμενα φύλλα.
c. Με φύλλα ακάνθου στην κάτω ζώνη και καλάμου στην άνω
d. Με φύλλα κάλαμου στην κάτω ζώνη και ανακαμπτόμενες
ραβδώσεις περγαμηνού κιονόκρανου στην άνω ζώνη

iv. Ιωνικό
Αρχικά σαν το αρχαίο, κατόπιν απλοποιείται. Συναντάται συνήθως με
συμφυές επίθημα (χριστιανικό δημιούργημα) που με την πάροδο του
χρόνου γίνεται πολύ μεγαλύτερο από το κιονόκρανο καθιστώντας το
διακοσμητικό.

v. Τεκτονικό

10
Ανάγκη δημιουργίας μεγαλύτερης επιφάνειας για την έδραση των κτιστών
τόξων των παλαιοχριστιανικών. Δεν υπάρχει καθόλου πλαστικότητα, ο
διάκοσμος είναι εντελώς επιπεδόγλυφος με εμφανή πρόθεση για
σχηματικότηττα και ζωγραφικότητα. Διάκοσμος: κυρίως φυτικός, σπάνια
γεωμετρικός.
Παραλλαγές:
a. Κουλουροπυραμιδοειδή: μορφή ανεστραμμένης κούλουρης
πυραμίδας
b. Λεβητοειδή: λεβητοειδή μορφή και κοσμούνται με φυτικό θέμα
c. Πτυχωτά: πτυχωτή επιφάνεια με φυτικό διάκοσμο.

Α. β.

Επίθεμα:

επιφάνεια του άβακα του κιονόκρανου ήταν ανεπαρκής για να τα

στηρίξει. Έτσι ανάμεσα στο τόξο και τον κίονα εφαρμοζόταν το επίθεμα
για καλύτερη στήριξη και σταθερότητα. Ήταν μαρμάρινο και είχε το
σχήμα ανεστραμμένης κόλουρης πυραμίδας. Ήταν με λιτό γλυπτό
διάκοσμο με σταυρούς ή σύνθετο φυτικό. Στα κορινθιακά κιονόκρανα =
ανεξάρτητο μέλος, στα ιωνικά = συμφυές μ αυτά.

11