1.

ΟΙ ΣΧΟΛΕΣ ΤΗΣ ΝΕΟ-ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ

1) Κρητική Σχολή
Οι Κρητικοί έχουν να επιδείξουν αξιόλογα λογοτεχνικά έργα από πολύ παλιά, αλλά τα πιο σημαντικά
γράφτηκαν επί εποχής Βενετών (1211 - 1669) και γι’ αυτό όταν λέμε «Κρητική σχολή» εννοούμε την
ως άνω περίοδο (περίοδος ακμής 1610 - 1669).
Οι Κρητικοί, την εποχή που η ηπειρωτική Ελλάδα στέναζε κάτω από τον τούρκικο ζυγό (1610 -
1669), ζώντας κάτω από την κυριαρχία των Ενετών, που τους είχαν επιτρέψει να διατηρήσουν τη
γλώσσα τους, γνώρισαν σχετικά κάποια ελευθερία. Έτσι στην Κρήτη τα χρόνια αυτά αναπτύχθηκε
αξιόλογη λογοτεχνία. Έργα της εποχής αυτής είναι « Ο Ερωτόκριτος» του Β. Κορνάρου, «Η Θυσία του
Αβραάμ» Β. Κορνάρου, «Η Ερωφίλη», «Η βοσκοπούλα» «Ο Γύπαρης»του Χορτάτση κ.α.
Η Ιταλική λογοτεχνία και γλώσσα επέδρασαν στη διαμόρφωση της κρητικής λογοτεχνίας και
γλώσσας. Η γλώσσα που χρησιμοποιείται είναι γνήσια δημοτική λαλιά και μελωδική. Οι στίχοι είναι
δεκαπεντασύλλαβοι. Για την Κρητική διάλεκτο πιστεύουν πως θα γινόταν βάση της σημερινής μας
γλώσσας αν δεν υποδουλώνονταν η Κρήτη στους Τούρκους. Τελικά η Κρητική λογοτεχνία έχει βαθιά
ελληνικό χαρακτήρα παρά τις ξένες επιδράσεις που έχει δεχτεί.

2. Ο ΠΟΙΗΤΗΣ Β. ΚΟΡΝΑΡΟΣ

Η ΖΩΗ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ

Ο Βιτσέντζος Κορνάρος έζησε στο τέλος του 16ου αιώνα και στις αρχές του 17ου. Στην Κρήτη, την
εποχή κατά την οποία είχε υποδουλωθεί από τους Βενετούς. Ήταν ο μικρότερος από τους πέντε γιους
του Ιακώβου Κορνάρου. Γεννήθηκε στις 26 Μαρτίου του 1553 στη Σητεία Κρήτης. Η γυναίκα του, η
Μαριέτα Zeno, ήταν από παλιά οικογένεια με μεγάλη κτηματική περιουσία. Μαζί απέκτησαν δύο κόρες,
την Κατερούτσα και την Ελένετα. Πέθανε, σε ηλικία περίπου 58 -60 ετών, στον Χάνδακα (σημερινό
Ηράκλειο) μετά τις 12 Αυγούστου του 1613 και θάφτηκε στο μοναστήρι του Αγίου Φραγκίσκου.

Ο ποιητής Βιτσέντζος Κορνάρος έγραψε τα έργα "Ερωτόκριτος" και "Θυσία του Αβραάμ". Στα δύο
ποιήματα αυτά ο Κορνάρος, όπως λέγεται από τους κριτικούς της λογοτεχνίας, με μια σπάνια δύναμη
κατόρθωσε να μετουσιώσει τα πρότυπα τους σε δραματικά έργα με μία άψογη τεχνική, μία ανώτερη
ποιητική πνοή και με τέλεια ψυχογραφημένους χαρακτήρες.

Ο ΕΡΩΤΟΚΡΙΤΟΣ

Ερωτόκριτος, είναι ο τίτλος της έμμετρης μυθιστορίας του Βιντζέντζου

Κορνάρου. Το δημιούργημα του αυτό αποτελεί ένα αριστούργημα προίκα για
την Κρητική, τη Νεοελληνική, αλλά και τη παγκόσμια λογοτεχνία.

Οι φιλόλογοι διαφωνούν ως προς την χρονολόγηση του έργου, αλλά και ως

προς τη ταύτιση του προσώπου του συγγραφέα - με τα λιγοστά βιογραφικά
του στοιχεία - και με το άλλο έργο του τη Θυσία του Αβραάμ. Όμως αυτό δεν
έχει ιδιαίτερη σημασία, ούτε η ακριβής χρονολόγηση, καθώς ο Ερωτόκριτος
είναι ξεκάθαρα δημιούργημα ενός κρητικού, γραμμένο στη Κρητική
ντοπιολαλιά της εποχής, σε άψογο 15σύλλαβο στίχο, αντίστοιχο όλων των
δημοτικών μας τραγουδιών. Ο Ερωτόκριτος αποτέλει μια από τις
σημαντικότερες ρίζες της νεοελληνικής λογοτεχνίας, ανεξαρτήτα από το ποια
είναι η ακριβής ημερομηνία που γράφτηκε και σίγουρα γράφτηκε πρίν το
1713, που έχουμε την πρώτη τυπωμένη έκδοση του έργου στη Βενετία, από
το τυπογραφείο Βόρτολι.
 Ερωτόκριτος
O ΕΡΩΤΟΚΡΙΤΟΣ αναγνωρίζεται σαν κλασικό έργο της νέας ελληνικής λογοτεχνίας, σαν το
ωραιότερο λυρικό αφηγηματικό ποίημα που γράφτηκε σε γλώσσα νεοελληνική. Αποτελείται από 10010
15σύλλαβους στίχους και χωρίζεται σε 5 μέρη με αλφαβητική ονομασία στο πρότυπο των ομηρικών
επών. Η ομοικαταληξία είναι ανα δύο στίχους, εκτός από μερικές περιπτώσεις που είναι τετραπλή, όταν ο
ποιητής θέλει να τονίσει μια εικόνα η περιγράφει μια σκηνή με μεγάλη διάρκεια.

Ο Ερωτόκριτος, το αριστούργημα της ώριμης Κρητικής λογοτεχνίας του 16ου και 17ου αιώνα, είναι
θαυμαστός και μόνο για την αντοχή του στο χρόνο. Γράφτηκε πριν από τέσσερις αιώνες, στη
βενετοκρατούμενη Κρήτη - κι από τότε ακτινοβολεί. Αρχικά η κυκλοφορία του, σε χειρόγραφα, μάλλον
θα περιορίστηκε σ' έναν κύκλο καλλιεργημένων αστών του νησιού. Ύστερα ακολούθησε τους Κρητικούς
που κατέφευγαν στα Επτάνησα μετά την οθωμανική κατάκτηση της Κρήτης, το 1669 - πάντα
χειρόγραφος. Ένα από αυτά βρίσκεται στο Βρεατανικό μουσείο, μάλλον γραμμένο στη Κεφαλονιά, γιατί
υπήρξε μεγάλη διάδοση και επιτυχία του έργου στα Επτάνησα και είναι διακοσμημένο με 121
μικρογραφίες.

Πρωτοτυπώθηκε στη Βενετία, το 1713(Το πρώτο τυπωμένο αντίτυπο της Βενετίας, βρίσκεται στη
Γεννάδειο βιβλιοθήκη της Αθήνας), καθώς η πλούσια χειρόγραφη διάδοση του δεν έφτανε, προφανώς,
να καλύψει τη ζήτηση. Αυτό είναι ενδεικτικό. Μην ξεχνούμε πως αυτοί οι δέκα χιλιάδες στίχοι του
Βιτσέντζου Κορνάρου δεν γράφτηκαν για να παίζονται -μ' όλο που κι έτσι, στο πάλκο, αγαπήθηκε ο
Ερωτόκριτος- αλλά για να διαβάζονται. Και οι, πάμπολλες έκτοτε, λαϊκές και ατημέλητες εκδόσεις του
διαβάστηκαν αμέτρητες φορές. Το σημαντικότερο, και το πιο υποψιαστικό για το μέγεθος της συμβολής
του Ερωτόκριτου στην αναγέννηση της ελληνικής γλώσσας και συνείδησης : η διάδοσή του περισσότερο
κι απ’ την ανάγνωση στηρίχτηκε στην αποστήθισή του.

Μέχρι πρόσφατα στην Κρήτη κυρίως αλλά και στα Επτάνησα κι αλλού ήταν πολλοί που ήξεραν να
απαγγέλλουν από στήθους Ερωτόκριτο. Μπορούμε απ’ αυτό να φανταστούμε τις φορές που οι στίχοι του
Κορνάρου ξεδίψασαν άπειρες καρδιές , αιώνες. Ίσως αυτό εξηγεί –σαν χάρη σε μνήμη κυτταρική- γιατί
η γλώσσα του Ερωτόκριτου , γλώσσα με καταγωγή ιδιωματική , ακούγεται μολαταύτα οικεία, μεταφέρει
αβίαστα ιδέες και αισθήματα , μάλιστα αναβαθμίζοντας τα με τη δύναμη της τέχνης . Ακριβώς όπως το
θέλησε ο ποιητής . Ένας άνθρωπος της Αναγέννησης και που, μ’αυτό το «ερωτικό παραμύθι» του
πρόσφερε στα ιδεώδη του νέου ανθρωπισμού ένα ιδανικό μέσο να γίνουν κτήμα κοινό και κίνητρο των
ελληνόγλωσσων .

«...όποιος του πόθου εδούλεψε εισέ καιρό κιανένα

ας έρθει για ν' αφουκραστή ο,τί 'ναι εδώ γραμμένα...»

Μορφικά το ποίημα του "Ερωτόκριτου" ανήκει στην κατηγορία του έπους με έκδηλο τον ερωτικό
χαρακτήρα συνδυασμένο κατά συνήθεια της εποχής με το ρομαντικό στοιχείο. Το μακρό αυτό
αφηγηματικό ποίημα. Ο βαθύς λυρισμός, η ζωντανή γλώσσα, η δύναμη της περιγραφής, η αδρή
σκιαγράφηση των ηρώων, η έξοχη διαγραφή των ψυχολογικών καταστάσεων, η κλιμάκωση των
δραματικών συγκρούσεων μαζί με την έντονη παρουσία του φυσιολατρικού στοιχείου προσδίδουν στο
έργο το χαρακτήρα μεγαλόπνοης επικής σύνθεσης. Η πρώτη έκδοση του έργου Ερωτόκριτος έγινε στην
Βενετία τον 17ο αιώνα. Από τότε γνώρισε τεράστια διάδοση και αγαπήθηκε από το λαό τόσο, ώστε μέχρι
πριν λίγα χρόνια ακόμα, λαϊκοί ραψωδοί )λυράριδες και βιολάτορες) ήξεραν απέξω - από προφορική
παράδοση - μεγάλα αποσπάσματα που συνήθιζαν να τα απαγγέλλουν, συνήθως σε πανηγύρια και
φιλικές συγκεντρώσεις.
Το ποίημα έχει ερωτικό χαρακτήρα. Περιγράφει τον έρωτα της πριγκίπισσας Αρετούσας, κόρη του
βασιλιά της Αθήνας, και του Ερωτόκριτου, ψυχογιού του βασιλιά, έναν έρωτα κοινωνικά απαγορευμένο.
Ο βασιλιάς ανακαλύπτει το ρομάντζο και διώχνει τον Ερωτόκριτο στα ξένα. Παρά ταύτα ο Ερωτόκριος
αγνώριστος σπεύδει να βοηθήσει το βασιλιά σε κάποιο δύσκολο πόλεμο. Ο Ερωτόκριτος, το όμορφο και
αντρειωμένο παλικάρι, στο τέλος κατορθώνει με την παλικαριά του να ενωθεί με την Αρετούσα.

 
Μέρος Ά Ο βασιλιάς της Αθήνας Ηράκλης και η βασίλισσα του Άρτεμη αποκτούν μια μοναχοκόρη,
την Αρετούσα, που μεγαλώνει έχοντας συχνή συντροφιά τον νεαρό Ρωτόκριτο, γιο του Πεζόστρατου,
σύμβουλου του βασιλιά. Ο Ρωτόκριτος την ερωτεύεται και μαζί με τον φίλο του Πολύδωρο, τραγουδά
κρυφά κάτω απ' τα παράθυρα της. Μια νύχτα οι δυο φίλοι, σε μια συμπλοκή με ανθρώπους του βασιλιά
σταλμένοι να τους συλλάβουν, σκοτώνουν δυο από αυτούς. Ο Ρωτόκριτος. με την προτροπή του
Πολύδωρου, ταξιδεύει στην Έγριπο (Εύβοια). Η Αρετούσα, σε μια επίσκεψη στον άρρωστο πατέρα του,
ανακαλύπτει την ταυτότητα του τραγουδιστή. Όταν ο Ρωτόκριτος επιστρέφει βλέπει ότι λείπουν τα
ερωτικά του τραγούδια και η ζωγραφιά της βασιλοπούλας, Γνωρίζοντας ότι όσο αυτός έλειπε μόνο η
Αρετούσα μπήκε στο δωμάτιο του, καταλαβαίνει πω; το μυστικό του μαθεύτηκε και ανησυχεί. Ωστόσο,
εκείνη όχι μόνο δεν του θυμώνει, αλλά ανταποκρίνεται στην αγάπη του με κρυφές ματιές.

Μέρος ΄Β Ο Ηράκλης οργανώνει ένα κονταροχτύπημα για να διασκεδάσει την κόρη του και για να
της βρει κατάλληλο σύζυγο. Έρχονται από πολλά μέρη πρίγκιπες και άρχοντες για να αγωνιστούν,
παρουσιάζονται ένας – ένας και η εμφάνισή τους περιγράφεται λεπτομερώς. Τελευταίος φτάνει ο
Κρητικός Χαρίδημος , ο άρχοντας της Γόρτυνας . Ένα ποιμενικό «ιντερμέδιο» εξιστορεί τον τραγικό του
έρωτα για την κοπέλα που παντρεύτηκε και σκότωσε κατά λάθος στο κυνήγι. Ο Καραμανίτης
Σπιθόλιοντας τον κατηγορεί ότι έχει στην κατοχή του ένα σπαθί που είχε κλέψει ο πατέρας του Κρητικού
από τον δικό του πατέρα και τον προκαλεί σε μονομαχία. Ο Κρητικός δέχεται και σκοτώνει τον
Καραμανίτη. Όταν η γκιόστρα αρχίζει τελικά την επομένη, ο βασιλιάς ορίζει τρεις «πρωταθλητές» - Τον
Κυπρίδημο από την Κύπρο, τον Κρητικό Χαρίδημο και τον Ερωτόκριτο – που θα αναμετρηθούν με τους
υπολοίπους . Ο Ρωτόκριτος νικά τον Φιλάρετο από την Μεθώνη, τον Ηράκλη από την Έγριπο και τον
Δρακοκαρδο από την Πάτρα. Ο Κυπριώτης νικά τον Δημοφάνη από την Μυτιλίνη τον Ανδρόμαχο απο το
Ανάπλι, τον Γλυκάρετο από την Αξιά (Νάξο) και τον Πιστόφορο του Βυζαντίου. Τέλος, ο Κρητικός νικά
τον Δρακόμαχο από την Κορώνη, τον Νικοστράτη από τη Μακεδονία και τον Τριπόλεμο από τη
Σκλαβουνιά. Ο Πιστόφορος, παρά την ήττα του, παίρνει το έπαθλο του ομορφότερου αγωνιστή. Γίνεται
κλήρωση ανάμεσα στους τρεις για να αναδειχτούν οι δύο που θα αναμετρηθούν στο τελικό
κονταροχτύπημα. Ο Κρητικός αποκλείεται και φεύγει χωλωμένος. Ο Ρωτόκριτος αγωνίζεται με τον
Κυπριώτη, υπερισχύει και στεφανώνεται νικητής από την Αρετούσα.

Μέρος Τρίτο Η αγάπη των δύο νέων εκδηλώνεσαι τώρα πιο τολμηρά: συναντιούνται κρυφά τις νύχτες
και συνομιλούν από τη μια κι από την άλλη πλευρά ενός παραθύρου με σιδεριές. Ο Ρωτόκριτος
ξεθαρρεύει και παρακαλεί τον πατέρα του να πλησιάσει τον βασιλιά και να ζητήσει το χέρι της
Αρετούσας. Ο Πεζόστρατος δέχεται πρόθυμα να βοηθήσει τον γιο του και πηγαίνει στον βασιλιά. Ο
Ηράκλης αντιδρά βίαια στην τόση αυθάδεια: ο γάμος της κόρης του μ' έναν κοινό θνητό είναι
αδιανόητος. Ο Ρωτόκριτος τιμωρείται με εξορία Πριν φύγει, συναντιέται κρυφά με την Αρετούσα,
ορκίζονται πίστη αιώνια κι εκείνη του δίνει το δακτυλίδι της, ενθύμιο και εγγύηση παντοτινής
αφοσίωσης.

Μέρος Τέταρτο Υποψιαζόμενος τη συνενοχή της Αρετούσας, ο Ηράκλης αποφασίζει το γάμο της με
το βασιλόπουλο του Βυζαντίου. Όταν εκείνη αρνιέται, οργισμένος τη ρίχνει σ' ένα μπουντρούμι μαζί με
τα νένα της, τη Φροσύνη. Μπαίνοντας ο τέταρτος χρόνος της φυλάκισής της, ο ρήγας της Βλαχιάς
εισβάλλει και απειλή την Αθήνα. Ο Ρωτόκριτος αποφασίζει να βοηθήσει. Με το υγρό που του δίνει μια
μάγισσα βάφεται μελαχρινός, κι έτσι αγνώριστος ρίχνεται στον πόλεμο και γίνεται το φόβητρο του
εχθρού. Σε μια κρίσιμη μάχη σώζει τον Ηράκλη και όταν, αργότερα, ο ξένος ρήγας προτείνει να κριθεί ο
πόλεμος σε μια μονομαχία, προσφέρεται να αντιμετωπίσει αυτός το πρωτοπαλίκαρο των Βλάχων, τον
Άριστο. Σε μια αναμέτρηση που κρατά ώρες, σκοτώνει τον Άριστο και σώζει την Αθήνα.

Μέρος Πέμπτο Ο Ερωτόκριτος έχει τραυματιστεί σοβαρά στη μονομαχία αλλά σιγά – σιγά
καλυτερεύει . Σε ένδειξη ευγνωμοσύνης , ο Ηράκλης του προσφέρει το βασίλειό του , όμως
εκείνος ζητά μόνο για γυναίκα του την κόρη του βασιλιά . Η Αρετούσα αρνιέται επίμονα ,
πράγμα που χαροποιεί τον Ερωτόκριτο . Πάντα μελαχροινός , αγνώριστος , κρυμμένος πίσω
απ’ το όνομα Κριτίδης , την επισκέπτεται στη φυλακή. Δοκιμάζει την πίστη της εξιστορώντας
της τον ίδιο του τον θάνατο και δείχνωντάς της το δαχτυλίδι της , που του έδωσε δήθεν , ο
Ερωτόκριτος πρίν πεθάνει. Εκείνη θρηνεί και χάνει τις αισθήσεις της και τότε αυτός
φανερώνει την πραγματική του όψη , χρησιμοποιώντας ένα αντίδοτο υγρό. Στη συνέχεια
αποκαλύπτεται και στον βασιλιά, που πιά δεν μπορεί παρά να δεχτεί το γάμο. Ο Ερωτόκριτος
και η Αρετούσα βασιλεύουν ευτυχισμένοι για πολλά χρόνια .

Αφιέρωμα της Καθημερινής "Επτά Ημέρες" 11/06/2000

Ήρθεν η ώρα κι ο καιρός, κ' η μέρα ξημερώνει,        765
        να φανερώσει ο Pώκριτος το πρόσωπο, που χώνει.
Eφάνη ολόχαρη η αυγή, και τη δροσούλα ρίχνει,
        σημάδια τση ξεφάντωσης κείνη την ώρα δείχνει.
311Xορτάρια εβγήκαν εις τη γην, τα δεντρουλάκια ανθήσα',
        κι από τσ' αγκάλες τ' Oυρανού γλυκύς Bορράς εφύσα.        770
Tα περιγιάλια ελάμπασι, κ' η θάλασσα εκοιμάτο,
        γλυκύς σκοπός εις τα δεντρά κ' εις τα νερά εγρικάτο.
Oλόχαρη και λαμπυρή ημέρα ξημερώνει,
        εγέλα-ν η Aνατολή, κ' η Δύση καμαρώνει.
O Ήλιος τες ακτίνες του παρά ποτέ στολίζει        775
        με λάμψιν, κι όλα τα βουνά και κάμπους ομορφίζει.
Xαμοπετώντας τα πουλιά εγλυκοκιλαδούσαν,
        στα κλωναράκια τω' δεντρών εσμίγαν κ' εφιλούσαν.
Δυό-δυό εζευγαρώνασι, ζεστός καιρός εκίνα,
        έσμιξες, γάμους, και χαρές εδείχνασι κ' εκείνα.        780
Eσκόρπισεν η συννεφιά, οι αντάρες εχαθήκαν,
        πολλά σημάδια τση χαράς στον Oυρανό εφανήκαν.
Παρά ποτέ τως λαμπυρά, τριγύρου στολισμένα,
        στον Oυρανό είν' τα νέφαλα σαν παραχρουσωμένα.
Tα πάθη πλιό δεν κιλαδεί το πρικαμένο αηδόνι,        785
        αμέ πετά πασίχαρο, μ' άλλα πουλιά σιμώνει.
Γελούν τση Xώρας τα στενά, κ' οι στράτες καμαρώνουν,
        όλα γρικούν κουρφές χαρές, κι όλα τσι φανερώνουν.
§Kαι μες στη σκοτεινή φλακήν, οπού'το η Aρετούσα,
        εμπήκα' δυό όμορφα πουλιά, κ' εγλυκοκιλαδούσα'.        790
Στην κεφαλήν της Aρετής συχνιά χαμοπετούσι,
        και φαίνεταί σου και χαρές μεγάλες προμηνούσι.
Πάλι με τον κιλαδισμόν απ' τη φλακήν εφύγαν,
        αγκαλιαστά, περιμπλεχτά τσι μούρες τως εσμίγαν.
H Nένα, οπού'τον φρόνιμη γυναίκα του καιρού τση,        795
        ήκουσε, κ' είδε και πολλά, ήβαλε μες στο νου τση,
το πως ετούτα τα πουλιά, που εσμίξαν έτσι ομάδι,
        χαρά μεγάλην προμηνούν, και Γάμου είναι σημάδι.
                NENA
312Λέγει· "Aρετούσα, κάτεχε, σ' καλόν πολύ το πιάνω
        τούτον, οπού'ρθαν τα πουλιά στην κεφαλή σου απάνω.         800
Σημάδι'ναι του Γάμου σου, ώρα, καλή ώρα να'ναι,
        γιά δέ', κι ό,τι είναι για καλό, στο λογισμό σου βάνε.
Ώς πότε θέ' να κάθεσαι στο βρόμο, Θυγατέρα,
        να διώχνεις τόσες Προξενιές, που του Kυρού σου εφέρα';
Kι ώς πότε τον Pωτόκριτο να στέκεις ν' ανιμένεις;        805
        Eσύ από τούτην τη φλακήν, ώστε να ζεις, δε βγαίνεις,
παρά στά θέλει ο Kύρης σου, να του θεληματέψεις.
        Mη βούλεσαι ανημπόρετα πράματα να γυρέψεις.
Kαι χίλιοι χρόνοι αν-ε διαβούν, δεν τον-ε κάνεις Tαίρι,
        κι ώστε να ζει, δεν έρχεται προς τα δικά σας μέρη.        810
Kι αν αποθάνει ο Kύρης σου, παραγγελιάν αφήνει,
        κ' εκείνοι που απομένουσι, ξορίζουν τον κι αυτείνοι.
Λοιπόν, Kερά μου, σκόλασε το λογισμόν τόν έχεις,
        κι ο Ξένος γίνεται ʼντρας σου, κάμε να το κατέχεις,
αυτός, οπού επολέμησε, κ' εγλίτωκε τη Xώρα.        815
        Πέ' το κ' εσύ πως τον-ε θες, και να βρεθεί καλή ώρα."