Κεφάλαιο 4ο

Αθηναϊκός ρομαντισμός

(ποίηση και πεζογραφία)

Ποίηση

Γνωρίσματα Πρώτης Αθηναϊκής Σχολής

1. ο όρος αναφέρεται στην ποίηση ρομαντικής τεχνοτροπίας και καθαρεύουσας γλώσσας

2. περίοδος 1830 – 1880

3. Γράφεται κυρίως στην Αθήνα και σε περιοχές αλύτρωτου ελληνισμού

(Σμύρνη, Κωνσταντινούπολη)

4. Και σε άλλα αστικά κέντρα της Ελλάδας, εκτός Επτανήσων

Διαφορά Αθηναϊκής με Επτανησιακή σχολή

-> ιδεολογική

α) Στην Αθήνα η ποίηση υπηρέτησε εθνικοπατριωτική ιδεολογία, άξονες της οποίας ήταν:

- η αδιάλειπτη ιστορική συνέχεια του ελληνισμού από αρχαιότητα μέχρι νεότερα χρόνια

- η ανάγκη ενσωμάτωσης τουρκοκρατούμενων περιοχών σο κορμό του εθνικού κράτους

β) Οι περισσότεροι λογοτέχνες κατείχαν δημόσια αξιώματα ή ήταν καθηγητές

πανεπιστημίου

-> ανέλαβαν την έκφραση του δημόσιου αισθήματος

-> ευθυγραμμίστηκαν με την κρατούσα ιδεολογία

γ) Κάποιοι ήρθαν σε σύγκρουση με την εξουσία

Επτανησιακή ποίηση

 Δεν ήταν δέσμια ανάλογης ιδεολογικής βλέψης

Συνεκτικά στοιχεία δύο σχολών την περίοδο 1830-1880

α) η διάδοση και επικράτηση του ρομαντισμού όσον αφορά την αντίληψη της
πραγματικότητας

ο ρομαντισμός βασίστηκε:

- Σε ρήξη με τον κλασικισμό

- Πρόβαλε ανάγκη απελευθέρωσης φαντασίας και συναισθήματος
- Αισθητική αρχή: αναζήτηση πρωτοτυπίας και δημιουργικότητας του καλλιτέχνη
β) και οι δύο σχολές αντλούν από τις ίδιες πηγές, αναφέρονται σε κοινά πρότυπα,
αποτυπώνουν ομόκεντρα συναισθήματα

Στην πορεία διαφοροποιούνται

Αθηναϊκή λογοτεχνία:

- Έλκεται από κλασικιστικές τάσεις + παραδείγματα τάσεων θέματα θαυμασμός για

αρχαιότητα
- Ως απόρροια ευθυγράμμισής της με συντηρητικές ιδεολογικές ροπές εθνικού
κράτους
- Κρίνεται ως κλασικορομαντική

Περίοδοι εξέλιξης αθηναϊκής ποίησης (Δημαράς)

- Εξόρμηση (1830 – 1850)

- Ακμή (1850 - 1870)
- Παρακμή (1870 – 1880)

Α) Εξόρμηση (1830 – 1850)

Κυριότεροι εκπρόσωποι

- Αλέξανδρος Σούτσος
- Γεώργιος Ζαλοκώστας
- Παναγιώτης Σούτσος
- Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής

1. Μεγαλύτερη παραγωγή σε ποίηση παρά πεζογραφία, εξαιτίας

- Του οξυμένου θυμικού των Ελλήνων που εκφραζόταν ευκολότερα με την ποίηση
- Υπήρχε η επικράτουσα αντίληψη, ότι η ποίηση ήταν το ανώτερο λογοτεχνικό είδος

2. Μεταστροφή από ρηξικέλευθη ορμή ρομαντισμού

( εξαιτίας της σύνδεσης της λογοτεχνίας με μια ασθενική κρατική οντότητα)

-> σε μια γλωσσικά και ιδεολογικά συντηρητική λογοτεχνία, κλασικιστικής αντίληψης

-> που διατηρεί κοινούς τόπους ρομαντικής θεματικής

Η γενιά αυτή αποτελείται κυρίως από Φαναριώτες:

- Γόνους καλών οικογενειών Κωνσταντινούπολης

- Μετά τις σπουδές τους, επιστρέφουν στην Ελλάδα για να
επανδρώσουν+τροφοδοτήσουν πνευματικούς και μορφωτικούς δεσμούς
- Φέρνουν ρομαντικό πνεύμα σε ποίηση

Έργο που εισάγεται ο ρομαντισμός στην αθηναϊκή λογοτεχνία:

‘’Ο οδοιπόρος’’, Παναγιώτης Σούτσος

Τεχνοτροπία – Θεματική

Τεχνοτροπία

Η λυρική ποίηση αξιοποιεί:

- Θέματα και ύφος παλαιότερης φαναριωτικής ποίησης και δημοτικού τραγουδιού

- Συγχρονίζεται με νέο ρομαντικό πνεύμα

Θεματική

- Έντονα αισθήματα, άδολη αγάπη γυναικών, ερωτική μελαγχολία ανδρών

- Απαισιόδοξη διάθεση που φτάνει ως την απόγνωση και αυτοκτονία
- Επιθυμία για απομόνωση, τάση για διαρκή φυγή
- Περιπλάνηση, φυσιολατρεία
- Αγάπη για πατρίδα, συνδυασμένη με θρησκευτική πίστη
- Διαρκείς μεταβολές τύχης

Η ποίηση πατριωτικής θεματολογίας αντλεί θέματα: από πρόσφατα ιστορικά γεγονότα πχ

Επανάσταση, συγκρούσεις με Αλή Πασά

Κύριο ερώτημα που θέτουν: η σύγκριση ανάμεσα σε σύγχρονους Έλληνες και αρχαίους
προγόνους, οι απόψεις διίστανται

1. Η σύχρονη Ελλάδα αναγεννιέται στις βάσεις του ένδοξου παρελθόντος

2. απελπισμένη παραδοχή κατωτερότητας νεότερων έναντι ανυπέρβλητων προγόνων

Και τα δύο άκρα οδηγούν

 Στο αίσθημα πτώσης ιδανικού

 Οι σύγχρονοι Ελληνες καταγγέλλονται ως ανάξιοι απόγονοι ηρώων επανάστασης

Είδη ποίησης

- Λυρική και πατριωτική

- Ανάπτυξη σατιρικής ποίησης (Αλέξανδρος Σούτσος)

Η άνθηση της σατιρικής ποίησης οφειλόταν:

- Στο ρομαντικό χαρακτηριστικό της ανικανοποίησης,

- αντίθεση + εξέγερση καλλιτέχνη στο πολιτικοκοινωνικό του περίγυρο

Η ταλάντωση ποιητών ανάμεσα σε λαϊκή και λόγια γλώσσα τη δεκαετία του 1830

- εξελίσσεται σε κλασικιστική ροπή σε καθαρεύουσα

- τάση για αναβίωση των αρχαίων μέτρων
 Ακμή(1850 – 1880)

Κυριότεροι εκπρόσωποι:

- Θεόδωρος Ορφανίδης
- Ηλίας Τανταλίδης
- Ιωάννης Καρασούτσας
- Δημοσθένης Βαλαβάνης

Την περίοδο της ακμή σηματοδοτούν δύο πανεπιστημιακοί ποιητικοί διαγωνισμοί:

α. Ράλλειος (1851 – 1860)

β. Βουτσιναίος(1862 – 1877)

Χαρακτηριστικά διαγωνισμών

1. Η κορύφωση της ποιητικής παραγωγής εξαρτήθηκε από τους διαγωνισμούς

2. Ήταν σημαντικοί θεσμοί της ελληνικής πνευματικής ζωής μετά τα μέσα 19 ου αιώνα

3. επηρέασαν τη διαμόρφωση σύγχρονής τους ποίησης και κριτικής

4. Τα ονόματά τους (Ράλλειος, Βουλτσιναίος) οφείλονται στα ονόματα πλούσιων εμπόρων

που ανέλαβαν τον ρόλο του αγωνοθέτη.

Κύριοι όροι: θεσπίστηκαν το 1851

Ποσό νικητή: 1000 δραχμές

Μέλη κριτικής επιτροπής: πανεπιστημιακοί καθηγητές

5. Σύμφωνα με τον Ράλλη αποσκοπούσαν

-> σε καλλιέργεια ποίησης και ελληνικής γλώσσας, συγκεκριμένα αρχαϊζουσας

6. Στην αρχή ο διαγωνισμός ήταν ενιαίος.

Μετά λόγω μεγάλης συμμετοχής ο Βουτσιναίος -> χωρίστηκε σε τμήματα ανάλογα με το

ποιητικό είδος

7. Κάποιοι από τους εισηγητές που έκριναν τα έργα: Ραγκαβής, Κουμανούδης,

Παπαρρηγόπουλος

Τελετή ανάδειξης νικητή: κεντρικό γεγονός πνευματικής και κοινωνικής ζωής

8. Οι ποιητικοί διαγωνισμοί αποτέλεσαν το πεδίο σχηματισμού και έκφρασης αντιλήψεων

της πανεπιστημιακής κριτικής για πνευματικά ζητήματα.
Ράλλειος

 συνέβαλε στην επικράτηση της αρχαϊζουσαν γλώσσας στην ποίηση

 δε γινόταν δεκτά στο διαγωνισμό ποιήματα γραμμένα σε δημοτική (1852)
 Στόχος:
1. να αντιμετωπιστεί το φαινόμενο γλωσσικής διασποράς
2. και να διαμορφωθεί μια πανελλήνια γλώσσα όσο το δυνατόν πιο κοντά στην
αρχαία ελληνική

Νέο δόγμα

1. Η λογοτεχνία του νεοσύστατου ελληνικού κράτους να προσεγγίζει το αρχαιοελληνικό

γλωσσικό μεγαλείο.

Σε αυτό οφείλεται: η διάδοση της καθαρεύουσας και η επιβολή της

(κλασικιστική ροπή στην αρχαιότητα)

2. Αρνητική στάση σε ακραίες ρομαντικές εκδηλώσεις από εισηγητές διαγωνισμών.

Καταγγέλουν τον ρομαντισμό ως ξενόφερτο (δυτικό) κίνδυνο για ήθη Ελλήνων.

Υποστήριξαν θερμά το πνεύμα αρχαιοπρεπούς κλασικισμού.

Βασικές αρχές αθηναϊκης ποιητικής σύμφωνα με διαγωνισμούς

1. τα διάφορα ποιητικά είδη δεν πρέπει να συγχέονται

2. τα αρχαιοπρεπή μετρικά σχήματα (αναβιωμένος δακτυλικός εξάμετρος)

Να χρησιμοποιούνται με σύνεση και ανάλογα με το ποιητικό είδος

3. η ποίηση να αποβλέπει στη φυσικότητα,

Να μην παραβιάζει ιστορική αλήθεια και να προβάλει ηθικές αξίες

Τι άλλαξε

1. η επιβολή της αρχαϊστικής καθαρεύουσας άρχισε να μεταστρέφεται

την περίοδο του Βουτσιναίου

- Επιτράπηκε η υποβολή ποιημάτων στη δημοτική

- Προς το τέλος της περιόδου διαγωνισμών -> βαθμιαία ροπή σε δημοτική γλώσσα
στην ποίηση

2. Στροφή ποίησης από το λυρικό στο δραματικό, επικό είδος

3. Η σφοδρή κριτική των πανεπιστημιακών στο ρομαντισμό

-> συνέβαλε σε ενίσχυση κλασικιστικών ποιητικών τάσεων

4. Κύρια χαρακτηριστικά ποίησης: αρχαιολατρία, πατριδολατρία, ρητορισμός, αναβίωση
αρχαίων μέτρων

Γ) Παρακμή (1870 – 1880)

Κυριότεροι εκπρόσωποι:

- Αχιλλέας Παράσχος
- Δημήτριος Παπαρρηγόπουλος
- Σπυρίδων Βασιλειάδης

Χαρακτηριστικά

1. Μετά το τέλος των ποιητικών διαγωνισμών (δεκαετία 1870 – 1880)

-> στοιχεία υπερβολής και παρακμής ρομαντικής ποίησης πυκνώνουν

2. Επικρατούν θέματα πενθισμού και θανατολαγνείας.

3. Κυριαρχεί ένας αρνητικός ψυχισμός που φτάνει μέχρι την πεισιθάνατη διάθεση.

-> σήμανε άδοξο τέλος αθηναϊκού κλασικορομαντισμού

4. Παράσχος (Ο φανός του Κοιμητηρίου Αθηνών) :

-> ο χαρακτηριστικότερος εκφραστής του εκφυλισμού της αθηναϊκής ποίησης:

Συνδυάζει αρχαϊστική καθαρεύουσα, θεματολογία τάφων, αφελή φιλοσοφικό στοχασμό

πεισιθάνατης διάθεσης.

Μεταβατικό στάδιο ανάμεσα σε αθηναϊκή κλασικορομαντική ποίηση και εκείνης της

γενιάς του 1880

α. Στο τέλος της περιόδου εμφανίζονται κάποιοι ποιητές (Βιζυηνός, Προβελέγγιος, Jean
Moreas-Ι.Παπαδιαμαντόπουλος) που λειτούργησαν ως μεταβατικό στάδιο ανάμεσα σε
αθηναϊκή και γενιά 1880.

β. Η παρουσία της δημοτικής, ολοένα και πιο αισθητή

Πεζογραφία

Αναθεωρήθηκαν παλαιότερες κριτικές απόψεις

Αστήρικτες οι παγιωμένες για χρόνια αντιλήψεις

(ολόκληρη η ‘’ρομαντική’’πεντηκονταετία διακρινόταν από θεματική, ειδολογική και

γλωσσική μονομέρεια)

1. ότι το μοναδικό λογοτεχνικό είδος της περιόδου ήταν το ιστορικό μυθιστόρημα

2. και η μοναδική γλώσσα η τεχνητή καθαρεύουσα

3. οι απόψεις για τη γλώσσα της πεζογραφίας αναθεωρήθηκαν

- παρά το γεγονός ότι κυρίαρχη γλώσσα είναι η καθαρεύουσα

- η μορφή της δεν είναι μια στεγανή

- ποικίλλει από λογιότερες μέχρι απλές εκφράσεις της

4. διείσδυση γλώσσας προφορικού λόγου στα διαλογικά τμήματα των πεζογραφικών

Είδος: το μυθιστόρημα, το διήγημα και άλλες αφηγηματικές μορφές

Υπο-είδος: οι ειδικότερες κατηγορίες των παραπάνω (ιστιρικό μυθιστόρημα, επιστολικό,

ερωτικό κ.ά.)

Βασικός θεματικός άξονας πεζών των ρομαντικών χρόνων: ο έρωτας (τα πάθη του έρωτα)

- Οι ανεκπλήρωτοι έρωτες ή ερωτικές ιστορίες με οδυνηρό τέλος

(κυρίαρχο μοτίβο πρώτων μετεπαναστατικών μυθιστορημάτων και διηγημάτων)
- Σε πολλά η ερωτική θεματική διαπλέκεται με τα θέματα της πατρίδας και της
πολιτικής. Θεματική εξαίρεση η Στρατιωτική ζωή εν Ελλάδι

Κοραής: ορισμός μυθιστορήματος

 οι ερωτικές περιπέτειες αποτελούν το απαραίτητο συστατικό στοιχείο του

μυθιστορήματος.

Οι 2 βασικές τάσεις:

α. κριτική/σατιρική (Ο εξόριστος του 1831, Ο ζωγράφος, Θάνος Βλέκας, Πάπισσα Ιωάννα,

Στρατ. ζωή εν Ελλάδι)

β. ιδεαλιστική/ηθική (Η ορφανή της Χίου, εν μέρει ο Θάνος Βλέκας)

-> και οι δύο τάσεις εντοπίζονται στον Λέανδρο

Η παράδοση του Διαφωτισμού (μεταβατική δεκαετία 1830)

1. Επιβιώνει η παράδοση της λογοτεχνίας των χρόνων του Διαφωτισμού

(φιλοσοφική σάτιρα, αφηγήματα ηθών με διδακτική πρόθεση, αναβίωση αρχαιοελληνικού

μυθιστορήματος)

2. Μαζί με την εμφάνιση του ρεύματος του ρομαντισμού

Διηγήματα Σούτσου ‘’Τρισχιλιόπηχος’’ ‘’Απομνημονεύματα ενός Ψιττακού’’

-> συνεχίζουν την παράδοση φιλοσοφικής σάτιρας Διαφωτισμού και έργων Βολταίρου

‘’Πίθηκος Ξουθ’’ Πιτσιπίου

-> περιγράφουν ανθρώπινους χαρακτήρες και συμπεριφορές (με διδακτική διάθεση)

3. Η παράδοση του Διαφωτισμού δεν έσβησε ποτέ σε όλη τη διάρκεια της 50ετίας

Μυθιστορία – Μυθιστόρημα

Πορεία νεοελληνικής πεζογραφίας σε μυθιστορία - μυθιστόρημα

α. Μυθιστορία:

1. Συνδεδεμένη περισσότερο με την θεματική του αρχαιοελληνικού μυθιστορήματος

(ερωτικό ειδύλλιο δύο εραστών που αντιμετωπίζουν δυσκολίες ώσπου να ενωθούν και να
ζήσουν ευτυχισμένοι).

2. Κεντρικό θέμα μια ιστορία αγάπης με σκοπό την τέρψη και τη διδαχή.

Τείνει προς την εξιδανίκευση.

β. Μυθιστόρημα:

1. Πιο αληθοφανές, ρεαλιστικές τάσεις, κριτικότερη διάθεση προς την κοινωνία. Εμφάνιση
γύρω στο 1850.

2. Όχι στεγανά όρια ανάμεσα στα δύο ( ο Ζωγράφος π.χ. κινείται στο μεταίχμιο ένα μέρος
είναι μυθιστορικό, ένα μυθιστορηματικό).

Η εμφάνιση του ρομαντισμού

Το έργο με το οποίο κάνει την επίσημη εμφάνισή του στη ν.ε. πεζογραφία ο ρομαντισμός

 Ο Λέανδρος (επιστολικό μυθιστόρημα) του Παναγιώτη Σούτσου (1834)

 στερεότυπα μοτίβα: διαπλοκή ερωτικών προβλημάτων με πολιτικό προβληματισμό,
ψυχικός και πολιτικός διχασμός του κεντρικού ήρωα, αυτοβιογραφικά στοιχεία
εντός μυθοπλασίας, αυτοκτονία, περιπλάνηση, αντιπαράθεση πόλης - κοινωνίας -
πολιτισμού - φύσης.
Τι καθιστά τα έργα ρομαντικά;

1. ιδιότυπη αντίληψη της πραγματικότητας

2. πραγματογνωσία συγγραφέων, ενσωμάτωση στοιχείων από το περιβάλλον τους

Αγώνας για αληθοφάνεια περιγραφών

-> δημιουργούν την εντύπωση ενός πρώιμου ρεαλισμού.

3. Στοιχεία που τα εντάσσουν στην ρομαντική παράδοση:

- Η διαχείριση των συναισθημάτων,

- η τροπή και εξέλιξη που δίνουν στις αντιδράσεις των ηρώων,

- η εξιδανίκευση της πραγματικότητας,

- η ρητορική των κειμένων που φτάνει ως την υπερβολή και τον στόμφο.

Ιστορικό μυθιστόρημα

- Άμεσος καρπός του ευρωπαϊκού ρομαντισμού.

- Εμφάνιση κάπως αργά στη νεοελληνική λογοτεχνία: γύρω στα 1850
(Αυθέντης του Μορέως, Α. Ρίζου Ραγκαβή).

Μεγαλύτερη απήχηση

- Τα έργα του Στέφανου Ξένου και Κωνσταντίνου Ράμφου

- Αντλούν τις υποθέσεις τους από την περίοδο της Οθωμανοκρατίας

Όσα έργα εκδόθηκαν διετία 1861-1862

 Εντάσσονται μέσα στο γενικότερο κλίμα ανακάλυψης και αξιοποίησης της

ελληνικής ιστορίας,
 προκειμένου να αντιμετωπιστεί η μεγάλη διάδοση του - γαλλικού κυρίως -
μεταφρασμένου μυθιστορήματος.

Όσα μυθιστορήματα

- αναφερόταν σε περίοδο Οθωμανοκρατίας,

- γεννημένα σε μια περίοδο που κυριαρχεί το ζήτημα των αλύτρωτων περιοχών
- και η Μεγάλη Ιδέα αποτελεί βασικό άξονα του έθνους είχαν

ως ιδεολογικό στόχο:

- να αναδείξουν την υπεροχή του ελληνικού στοιχείου έναντι των εκάστοτε εχθρών.
- αποτελούσαν μια πιο ελκυστική πρόταση για γνώση της ν.ε. ιστορίας.
- προσπάθεια λογοτέχνη να σχολιάσει αλληγορικά τη σύγχρονη πολιτική
πραγματικότητα και να κάνει υποδείξεις διαχείρισής της.

Έργα: Πάπισσα Ιωάννα (Ροϊδης), Λουκής Λάρας (Βικέλας)

Ξενόθεμα αφηγήματα Ξενόθεμα αφηγήματα

1. Έφερναν σε επαφή τον έλληνα αναγνώστη με όψεις

- της δυτικοευρωπαϊκής αστικής ζωής

- ή των πρωτόγονων κοινωνικών μορφών σε Ανατολή, Αφρική κ.α.

2. Μεγάλη ακμή στα 1850, παραγωγικότερος εκπρόσωπος ο Ραγκαβής.

3. Αρχικά παραγκωνίστηκαν και καταδικάστηκαν, γιατί θεωρήθηκε ότι απομάκρυναν τον

Έλληνα αναγνώστη από τα προβλήματα της πραγματικότητητας

4. Μετά αναγνωρίστηκε ο παραβολικός/αλληγορικός τους χαρακτήρας.

Απόκρυφα (κατηγορία πεζογραφικών κειμένων)

 Αστικά μυθιστορήματα μυστηρίου,

1. Αναδεικνύουν κρυμμένες και σκοτεινές όψεις της ζωής στα αστικά κέντρα.

2. Απευθύνονται κυρίως σε λαϊκό κοινό.

3. Φιλολαϊκός χαρακτήρας, καθώς αποκαλύπτουν και καταδικάζουν την αθλιότητα της ζωής
των χαμηλών κοινωνικών στρωμάτων των μεγάλων πόλεων υποστηρίζοντας έτσι την
ανάγκη βελτίωσης των συνθηκών ζωής τους.

Εργο: Απόκρυφα Κωνσταντινουπόλεως, Χριστόφορου Σαμαρτσίδη

Ιδεολογική λειτουργία της πεζογραφίας

Βασική της λειτουργία: η ηθική ωφέλεια και η τέρψη του αναγνώστη

Άξονες: η διαχείριση του έρωτα και του πατριωτικού καθήκοντος.

Ιδεολογική λειτουργία:

1. Όχι μόνο για την περιγραφή του κοινωνικού παρόντος

2. αλλά για την ιδεολογική διαμόρφωσή του

"πεζογραφία καταστατικού χαρακτήρα" – Καγιαλής: Η λειτουργία πεζογραφίας είναι

παραβολικού τύπου.
Πρόκειται για διδακτικούς μύθους που σκοπεύουν στην οικοδόμηση του έθνους στο
πλαίσιο του αστικού κράτους(καταστατικού χαρακτήρα). Κείμενα ιδεολογικής και πολιτικής
διαμόρφωσης.

Αξιοποιώντας στερεότυπα ρομαντικά μοτίβα, προβάλλει πρότυπα κοινωνικής οργάνωσης

και ηθικής συμπεριφοράς με στόχο την υπόταξη των ατομικών συμφερόντων στο συλλογικό
- εθνικό συμφέρον και την εξέλιξη του νεαρού κράτους σε λειτουργική κοινωνία.

(ιδεολογική και πολιτική διαμόρφωση)

 Ρομαντισμός Πύλη για την ελληνική γλώσσα

Ρομαντισμός:καλλιτεχνικό φαινόμενο που ανανέωσε ριζικά την καλλιτεχνική έκφραση και

ποιητική θεωρία (τέλη 18ου – μισά περίπου 19ου αιώνα)

1. εμφανίζεται μετά την ίδρυση του ελληνικού κράτους (1830) έως 1880

Τρεις περίοδοι: εξόρμηση, ακμή, παρακμή

Θεματολογία: ανάλογα με ιστορικές συνθήκες νεοσύστατου ελληνικού κράτους (εμφάνιση

Μεγάλης Ιδέας, οικονομική δυσπραγία) επιλέγει θέματα από αρχαία ελληνική και
βυζαντινή παράδοση

Διαμόρφωση των βασικών του χαρακτηριστικών: από τους Φαναριώτες

2. Ιστορικό πλαίσιο δράσης ρομαντισμού της Αθηναϊκής Σχολής

Α. γεγονότα μεγάλης σημασίας για το νεοσύστατο κράτος

Θητεία και δολοφωνία Καποδίστρια, εκλογή Οθωνος, Επανάσταση 3 ης Σεπτεμβρίου,

Βασιλεία Γεώργιου Α’, αγώνες για απελευθέρωση Κρήτης)

 Ανάγκη για καθορισμό εθνικής ταυτότητας της αναγεννημένης Ελλάδας,

απελευθερωμένη από τη μακροχρόνια τουρκική δουλεία

3. Έλληνες ρομαντικοί

- κινούνται με ταχείς ρυθμούς για παραγωγή έργων

- Στην Ευρώπη είχε ξεκινήσει η ύφεση του ρομαντισμού και έπρεπε να καταθέσουν
γρήγορα το έργο τους

4. Γλώσσα: καθαρεύουσα, σύνδεση με κλασικό και βυζαντινό παρελθόν

Συνέθεσαν όμως και ποιήματα σε δημοτική για απήχηση στο κοινό.

Χαρακτηριστικά κειμένων: εξεζητημένες μεταφορές και παρομοιώσεις, αδικαιολόγητες

επαναλήψεις, απροσδόκητες αντιθέσεις, αλλόκοτες συναισθηματικές συγκρούσεις,
ακυριολεξία, μεγαληγορία, μελαγχολικό ύφος που φτάνει σε απαισιοδοξία

Θεματολογία: έρωτας, θρησκεία, πατρίδα

Πατρίδα: οι πρόσφατοι αγώνες κατά των Τούρκων, πολιτικές αναζητήσεις εποχής

5. άνθηση ιστορικού μυθιστορήματος

 Ο ρομαντισμός στην Ελλάδα Beaton

Έθνος και γλώσσα

1. Πριν από το 1821 -> δεν υπήρχε σαφώς καθορισμένη έννοια του έθνους - κράτους
ανάμεσα στους Έλληνες

2. Ρήγας Φεραίος Βελεστινλής διακήρυσσε ένα είδος ομοσπονδίας των υποδουλωμένων

στην Οθωμανική Αυτοκρατορία λαών υπό την αιγίδα κοινής ελληνικής γλώσσας και
διοίκησης

3. απόδημοι Έλληνες στη Ρωσία ίδρυσαν τη ‘’Φιλική εταιρεία’’

4. Αρχές 19ου αιώνα: δεν υπήρχε κοινώς αποδεκτός όρος που να ορίζει τον ‘’Έλληνα’’

Αρχαιότητα: ο όρος ‘’Έλλην’’ χαρακτήριζε τον ομιλητή μιας κοινής γλώσσας

Μεσαίωνα: σήμαινε ειδωλολάτρης

Αρχές 19ου αιώνα ο κοινός όρος ήταν Ρωμιός, που σήμαινει τον ομιλητή της ρωμαικής
γλώσσας και τον ορθόδοξο Χριστιανό

Τουρκική: αναφερόταν στη χριστιανική κοινότητα υπό την κατοχή των Οθωμανών Millet-i-
Rum

5. Μέχρι το 1833: η Ελλάδα είχε γίνει ανεξάρτητο κράτος

Ο ρόλος των φιλέλληνων της Δύσης και η θέση του νέου κράτους-> διατάρασσε την
ισορροπία δυνάμεων ανάμεσα στα ευρωπαϊκά κράτη

6. Αγώνας 1821

- Η Ελλάδα έγινε ευρωπαϊκό κράτος σε μία νύχτα

- Παραδοσιακοί θεσμοί και αγροτικός πληθυσμός ήταν αντίθετοι με δυτικές αρχές

- οι όροι που οι Έλληνες προσπαθούν να διακηρύξουν τη ταυτότητα τους είναι δανεισμένοι

από τη Δύση (ειρωνεία), όπως είναι η έννοια του έθνους

Δύο τάσεις στο δεύτερο μισό 19ου αιώνα

- ισχυρισμός για φυλετική συγγένεια με αρχαία Ελλάδα

- η ιδεολογία της ‘’Μεγάλης Ιδέας’’

6. από τη στιγμή που υπήρχε ένα έθνος-κράτος και οι πολίτες είχαν ονομαστεί Έλληνες

-> έμενε να καθοριστεί τι είναι Ελληνας

Όλοι οι πολίτες του βασιλείοι με εξαίρεση βασιλιά και συμβούλους(Βαυαροί)

 Είχαν κοινό χαρακτηριστικό την ελληνική γλώσσα και την ορθόδοξη θρησκεία
  Πολλοί ομόγλωσσοι και ομόθρησκοι ζούσαν εκτός Ελλάδος υπό την Οθωμανική
κυριαρχία
 Για να επιβιώσει το ελληνικό κράτος θα έπρεπε να συμπεριλάβει όλους τους
Έλληνες (Ιωάννης Κωλέττης)
 Η Μεγάλη Ιδέα ήταν η κινητήρια δύναμη της εξωτερικής πολιτικής της Ελλάδας έως
το 1922 (ανταλλαγή πληθυσμών με Τουρκία)

7. Το όνειρο του Κωλέττη πραγματοποιήθηκε

-> με τη συνθήκη της Λωζάννης (ανταλλαγή πληθυσμών Ελλάδας Τουρκίας)

-> καθορίστηκαν τα σύνορα του ελληνικού κράτους

8. Η ταυτότητα των Ελλήνων ως έθνους, δε μπορούσε να διαχωριστεί από τη γλώσσα τους

Τους ένωναν γλώσσα και θρησκεία

Η άμεση καταγωγή της γλώσσας από την αρχαία -> πρόσφερε σταθερό και έγκυρο σημείο
αναφοράς για τον καθορισμό της ταυτότητας

Η γλώσσα: ουσιαστικός δεσμός ανάμεσα σε σύγχρονο Έλληνα και λαμπρό παρελθόν

9. Σύνδεση με ρομαντισμό

Αναπόσπαστο μέρος της ιδεολογίας του Ρομαντισμού και του Γλωσσικού ζητήματος:

Α) η γλωσσική κοινότητα είναι καθοριστικό χαρακτηριστικό εθνικής ταυτότητας

Β) το αρχαίο παρελθόν είναι κατά κάποιο τρόπο ανακτήσιμο στο παρόν

Αποτέλεσμα ρομαντικής ιδεολογίας

- Η ανεξαρτησία της Ελλάδας (τη βοήθησαν οι φιλέλληνες)

- Η αναγνώριση για τον Νεοέλληνα ενός ειδικού status ως καταγόμενο από τον
Έλληνα αρχαίας εποχής

10. Δημοτική vs καθαρεύουσα: εμφανίστηκαν τέλη 19ου αιώνα, αντιτιθέμενες τάσεις, έχουν
τις ρίζες τους στη ρομαντική ιδεολογία

Καθαρεύουσα:

- Προτείνει μια πρόοδο προς τα πίσω με αντιστροφή γλωσσικής εξέλιξης

- Για να αναβιώσει περασμένα μεγαλεία

Δημοτική:

- Βασίζει την απήχησή της στην κοινότητα, που ομιλεί την ίδια γλώσσα
- Ως στοιχείο της εθνικής ταυτότητας

11. Κοραής: δεν ήταν ρομαντικός,

- αλλά ενστερνίστηκε ιδέες Σλέγκελ και Χέρντερ για τη γλώσσα ως καθοριστικής σημασίας
στοιχείο εθνικής συνείδησης

- βασίστηκε σε αυτές για να ισχυριστεί ότι η σύγχρονη ελληνική γλώσσα κατάγεται από
τους αρχαίους, ότι οι σύγχρονοι Έλληνες είχαν κληρονομήσει τη γλώσσα των προγόνων
τους

- μίλησε για «κάθαρση» της σύγχρονης γλώσσας για να μοιάζει περισσότερο στην αρχαία

12. Υποστηρικτές δημοτικής (Ψυχάρης)

- ποτέ δεν απέρριψαν μεγαλείο παρελθόντος

- προσπάθησαν να καταδείξουν την εξελικτική πορεία του πνεύματος των αρχαίων όπως
αποτυπώνεται σε ήθη, πεποιθήσεις και τραγούδια αγροτών

13. Κοραής και Ψυχάρης

- θέλουν να καθαρίσουν τη γλώσσα από ξενικά στοιχεία ιδίως τούρκικα

- και οι δυο έχουν την ίδια οργανική θεωρία για γλώσσα (φόρος τιμής και αγάπη για
γλώσσα)

14. Πνευματικό κίνημα Δημοτικισμού

Τα πρώτα 50 χρόνια κυριαρχεί η τάση κάθαρσης στην Ελλάδα

Από το 1880 και μετά: ενδιαφέρον για παραδοσιακή ζωή και γλώσσα της υπαίθρου

Εξαιτίας της ανακάλυψης ότι η λαϊκή παράδοση είναι ο θησαυρός των αρχαίων ηθών και
εθίμων

Για τα επόμενα 50 χρόνια κυριαρχεί κίνημα Δημοτικισμού, αλλά δεν κατέστησε γλώσσα της
εκπαίδευσης τη δημοτική.

Συνέβαλε στη διαμόρφωση της νεότερης ελληνικής λογοτεχνίας τον 20 ο αιώνα.

Οι έννοιες νεότερης ελληνικής παράδοσης και εθνικής ταυτότητας οφείλουν πολλά σε

Δημοτικισμό.

Το έργο, Ψυχάρης -> μανιφέστο υπέρμαχων δημοτικής

15. Η εφημερίδα Ακρόπολη υποστήριζε τη μετάφραση κειμένων Καινής διαθήκης σε

Δημοτική.

- 1901: επαναστατημένοι φοιτητές Πανεπιστημίου Αθηνών κατέλαβαν τα γραφεία της

- κατέστρεψαν τα πιεστήρια της εφημερίφας, συγκρούσεις με αστυνομία

- δύο χρόνια αργότερα βίαιες συγκρούσεις έγιναν με αφορμή τη μετάφραση της Ορέστειας
του Αισχύλου στη δημοτική
Αίτια αντίθεσης:

Α) Θρησκευτικά: οι μεταφράσεις να εγκρίνονται από την εκκλησία

Β) διαμαρτυρία για τη γλώσσα της μετάφρασης

ρομαντική ιδεολογία όσων διαμαρτυρήθηκαν έντονα για τη χρήση της δημοτικής

-> καταπατώνται ιερά κειμήλια Ελληνισμού, είμαστε θεματοφύλακες των κειμηλίων των
προγόνων, είμαστε αντιπρόσωπο ελληνισμού (λόγια φοιτητή ιατρικής)

-> η θρησκεία και η γλώσσα πρέπει να διατηρούνται από τους λαούς (στοιχεία εθνικής
ταυτότητας), αλλιώς πρέπει να διαμαρτυρηθούμε (επαναστατικό πνεύμα)

Ψυχάρης

Γλώσσα και πατρίδα είναι το ίδιο. Ένα έθνος για να μεγαλώσει πρέπει να διευρύνει τα
νοητικά του σύνορα

16. Κοινά δύο πλευρών

Α) στρέφονταν στην ταυτότητα του έθνους και της γλώσσας

Β) στρέφονταν στο παρελθόν, για να εφοδιάσουν το έθνος με σταθερό γλωσσικό ιδίωμα

Στόχος υπέρμαχων καθαρεύουσας: να αντιστρέψουν τη γλωσσική αλλαγή και να αντρέξουν

σε αρχαιότητα

Στόχος δημοτικιστών: να ενισχύσουν το φθίνων ιδίωμα αγροτών

Η συγκρότηση της παράδοσης

Το ελληνικό κράτος όταν δημιουργήθηκε μετά την επανάσταση του 1821-1828

 Αποτέλεσε νεωτερισμό
 Πρωτοφανές στην ιστορία του Ελληνισμού
 Έπρεπε να δημιουργήσει το δικό του παρελθόν και στοιχεία της ιστορίας του
Ώστε να εδραιώσει τη σύγχρονή του υπόσταση και τις μελλοντικές του φιλοδοξίες

Υπό την επιρροή του Ρομαντισμού κάθε έθνος

1. άρχισε να ανακαλύπτει και να διεκδικεί την αξία της παράδοσης, που το διαμόρφωσε

2. και στο παρόν εγγυάται τη διαφορά του από τους αντιπάλους του

3. το παρελθόν καθορίζει και ισχυροποιεί τη θέση τους στο παρόν

Από τη στιγμή που ήταν δημιούργημα του ευρωπαϊκού Ρομαντισμού

 Τα μέσα για τον καθορισμό και την ύπαρξή του θα είχαν τις ρίζες στην ίδια πηγή
 Χαρακτηριστικά ιδιαίτερης ελληνικής πρόσληψης του ρομαντισμού
- Η διαμόρφωση μιας εθνικής λογοτεχνίας
- Η ρομαντική ιστοριογραφία
- Η ανάπτυξη της λαογραφικής επιστήμης

Α. Ποίηση για ένα νέο κράτος

Διονύσιος Σολωμός: εθνικός ποιητής του κράτους

1. Υπήρχε ο πρώτος ποιητής που στο γραπτό λόγο αναφέρθηκε στους σύγχρονους του
Έλληνες ως ελεύθερο λαό. (στον Ύμνο του)

2. το θέμα πολλών ποιημάτων του ήταν ο αγώνας του λαού για την ελευθερία του

3. Τα ελληνικά δεν ήταν η γλώσσα εκπαιδευσής του, είχε περάσει πολλά χρόνια στην Ιταλία
ως φοιτητής. Γεννήθηκε στα Επτάνησα σε περιβάλλον που μιλούσε και ιταλικά και
ελληνικά.

-> το να γράψει στα ελληνικά ήταν δυσκολότερο εγχείρημα από το αντίστοιχο του
Γουερντσγουερθ

-> η ομιλούμενη ελληνική γλώσσα σε λίγες περιπτώσεις είχε χρησιμοποιηθεί στη

λογοτεχνία

-> δεν υπήρχε καθιερωμένο λογοτεχνικό μέσο ικανό να αποτυπώσει τις σύνθετες ιδέες
ρομαντικών

4. όλα τα λογοτεχνικά έργα βασίζουν τα νοήματά τους στη διακειμενική σχέση με άλλα
κείμενα, εύλογα γραμμένα στην ίδια γλώσσα

-> έπρεπε να μάθει τη γλώσσα και να δημιουργήσει ένα ποιητικό ιδίωμα που θα βασιζόταν
σε αυτήν

-> έπρεπε να δημιουργήσει ένα διακείμενο(κείμενα στην ίδια γλώσσα), στο πλαίσιο του
οποίο θα μπορούσαν να ενταχθούν τα κείμενά του,

Για να μεταφέρει τα νοήματα των Ευρωπαίων συγχρόνων του

 Το πραγματοποίησε στρεφόμενος στο δημοτικό τραγούδι

 Και στον Ερωτόκριτο
( είχε γραφτεί πριν 200 χρόνια στη βενετοκρατούμενη Κρήτη, με επιδράσεις από
την ιταλική αναγέννηση. Πολλοί κρητικοί πήγαν στα επτάνησα μετά την άλωση της
Κρήτης το 1669 και έφεραν το χειρόγραφο του Ερωτόκριτου, που αργότερο
εκδόθηκε στη Βενετία.)
Στο ποίημά του Ο Κρητικός
 Εξυμνεί το κατόρθωμα των μακρινών του προγόνων να δημιουργήσουν ένα λογ.
μνημείο και ισχυρό λογ. ιδίωμα στον ερωτόκριτο και να το διασώσουν από τον
εχθρό

5. Κλέφτικο τραγούδι:

- δε θα πρέπει να χρησιμοποιείται μιμητικά από ένα φιλόδοξο εθνικό ποιητή

- Οι κλέφτες με αυτό αναπαράστησαν τη ζωή τους, τις ιδέες τους τα αισθήματά τους,
δεν έχει το ίδιο ενδιαφέρον από το δικό μας στόμα

- Το έθνος ζητά από μας το θησαυρό της δικής μας διάνοιας

6. Στα ποιήματά του επέδειξε πως η υπαινικτική χρήση παραδοσιακής λαϊκής ποίησης

-> μπορούσε να αποτελέσει διακείμενο για ρομαντική λογοτεχνία νέου κράτους

Ρομαντική ιστοριογραφία και λαογραφία

Ιδεολογική απειλή για την ύπαρξη της Ελλάδας ως έθνους-κράτους

 Οι επίμονες έρευνες του αυστριακού ιστορικού Fallmerayer

 Ήθελε να αποδείξει, βασισμένος στα ιδιαίτερα τοπωνύμια, ότι ο πληθυσμός της
Πελοποννήσου απαρτιζόταν από Σλάβους 6ο αιώνα και Αλβανούς 14ο αιώνα

Δύο μορφές αντίδρασης των Ελλήνων

1. η συγκρότηση ενός παρελθόντος 2.500 χρόνων για το ελληνικό έθνος

2. η κάπως καθυστερημένη ανακάλυψη των ηθών, εθίμων, τραγουδιών, παραμυθιών

ως μαρτυρία κληρονομιάς από την αρχαιότητα

-> ανάπτυξη λαογραφίας ως επιστημονικού κλάδου (οφείλεται στον ιδρυτή της

ελληνικής λαογραφίας Νικόλαο Πολίτη)

Μεσαίωνας

- Ακριβώς όπως και στη Δύση αποκαταστάθηκε ως μια απαραίτητη μεταβατική

περίοδος από την αίγλη της αυτοκρατορικής Ρώμης στα σύγχρονα ευρωπαϊκά
κράτη
- Έτσι και στην Ελλάδα, η μεσαιωνική βυζαντινή ιστορία, αποτελεί μετάβαση της
εξέλιξης των Ελλήνων για να φτάσει στη σύγχρονη κατάστασή του
- Οι προφορικές παραδόσεις των λαών να θεωρηθούν ανεξάρτητο ιστορικό στοιχείο
που διατηρήθηκε από το λαό

Σπυρίδων Ζαμπέλιος

1. Μαθητής του Σολωμού, είχε αναγνωρίσει τη σημασία της προφορικής παράδοσης

για τη δημιουργία εθνικής λογοτεχνίας

2. δημιούργησε μια συλλογή τραγουδιών που είχε συλλέξει ο ίδιος

 3. Μεγαλύτερο επίτευγμα -> το ιστορικό του έργο

Η πολυσέλιδη εισαγωγή του στα δημοτικά τραγούδια τοποθετεί τον πολιτισμό του
Βυζαντίου στον πολιτιστικό χάρτη της σύγχρονης Ελλάδας για πρώτη φορά.

Στο βιβλίο του Βυζαντιναί Μελέται:

τριμερή διαίρεση και ενότητα ιστορίας σε: αρχαία, μεσαιωνική, νέα

Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος

1. ανέλαβε το έργο κωδικοποίησης και απόδοσης επιστημονικού έργου στις εισηγήσεις

του Ζαμπέλιου

2. καταγόταν από την Κωνσταντινούπολη

3. Σημαντικό έργο του: Ιστορία του Ελληνικού έθνους

Έλεγε ότι η εθνική συνείδηση μεταφέρεται αναδρομικά στους Ελληνες από την ιστορία
τους μέχρι τη κλασική αρχαιότητα

4. εισήγαγε τη ρομαντική έννοια της ‘’εθνικής αλήθειας’’

Η ανάκτηση του παρελθόντος έχει καθοριστεί από το όραμα του ειδικού μέλλοντος

Νικόλαος Πολίτης

1. Στο βιβλίο του Μελέτη επί του βίου των νεώτερων Ελλήνων παραθέτει ήθη και έθιμα της
ελληνικής υπαίθρου, που παρουσιάζουν σχέση με εκείνα της αρχαιότητας

2. έτσι ο ‘’εθνικός χαρακτήρας’’ (στοιχείο ρομαντισμού)

Θα μπορούσε να καθοριστεί στο παρόν και να επεκταθεί αναδρομικά, για να συμπεριλάβει

τον πολιτισμό των αρχαίων

Διαγωνισμός ελληνικού διηγήματος

1. η αναζήτηση μιας τεκμηρίωσης για τον μοναδικό χαρακτήρα του ελληνικού λαού

2. και για τον ισχυρισμό ότι κατάγεται από τους αρχαίους

-> έγινε και με τον διαγωνισμό ελληνικού διηγήματος το 1883

-> μυθιστοριογράφοι και διηγηματογράφοι αντλούσαν θέματα από ήθη και έθιμα
απομακρυσμένων αγροτικών κοινοτήτων

-> δημοσίευαν κείμενα με καθαρά λαογραφικό υλικό

Πεζογραφία περιόδου: στρεφεται εναντίον του λογοτεχνικού ρομαντισμού, τον υποκαθιστά

ένας ρεαλιστικός ή νατουραλιστικός τρόπος, που συνδέεται με κοινωνική κριτική

Η υποκειμενική ιδεολογική αρχή παραμένει ρομαντική

 Κεφάλαιο 6ο

Η Γενιά του 1880: Πεζογραφία και ποίηση

Ορισμός

Η λογοτεχνική "Γενιά του 1880" περιλαμβάνει

- μια μεγάλη και σημαντική ομάδα λογοτεχνών που δραστηριοποιούνται τόσο στην
πεζογραφία όσο και στην ποίηση

- και διαμορφώνουν με το έργο τους τις λογοτεχνικές τάσεις της περιόδου 1880 - 1910
περίπου.

- Οι δημιουργοί επιδεικνύουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τις πολιτικές, κοινωνικές και

πολιτισμικές εξελίξεις τόσο στον ελλαδικό χώρο όσο και στην υπόλοιπη Ευρώπη.

Γενιά: περιλαμβάνει

- λογοτέχνες που γεννήθηκαν την ίδια περίοδο ή των οποίων το έργο εμφανίζεται την
ίδια περίοδο
- τα χαρακτηριστικά μιας γενιάς σχηματίζονται από κοινές συνιστώσες στα έργα τους
- ορισμένοι λογοτέχνες μπορεί να εμφανίζουν έργο που καλύπτει δύο γενιές (πχ
Σεφέρης), άλλοι μπορεί να λειτουργούν στο περιθώριο μιας λογοτεχνικής Γενιάς,
αλλά να ανήκουν ηλικιακά στην ίδια ομάδα (Καβάφης και γενιά ’80)
- οι διαχωρισμοί δεν είναι απόλυτοι
Α) Πλαίσιο διαμόρφωσης της λογοτεχνικής Γενίας του 1880

1. Πολιτικές, κοινωνικές, πολιτισμικές συνθήκες σε Ελλάδα και Ευρώπη

-> Η γενιά του 1880 στρέφεται προς τις εξελίξεις της σύγχρονης ελληνικής κοινωνίας και
προς την Ευρώπη, από όπου δέχεται τον αισθητικό προσανατολισμό

-> η πορεία της σηματοδοτείται από εθνικά ζητήματα της χώρας, κυρίως εδαφικές
επιδιώξεις νέου κράτους, αλλά και την προσπάθεια ανάπτυξής του, όσο και
από,ευρύτερα κοινωνικά και πολιτισμικά ζητήματα εποχής

-> Γλωσσικό Ζήτημα, κερδίζει έδαφος η ελληνική γλώσσα

ΙΣΤΟΡΙΚΟ – ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ

Η μεταβολή του 1880: ήταν ένα γενικότερο πνευματικό φαινόμενο

Ελληνική κοινωνία:

1. ύστερα από τη ρομαντική της περίοδο έτασσε στον εαυτό της ρεαλιστικές απαιτήσεις

-> απαιτήσεις που προσπάθησε να υλοποιήσει ο Χαρίλαος Τρικούπης (πρωθυπουργός

περιόδου)

-> έθεσε ως στόχους του την αναδιοργάνωση δημόσιας διοίκησης, στρατού και
δικαιοσύνης και τη δημιουργία αναπτυξιακών έργων

2. Ρομαντικά στοιχεία: επικρατεί ως ζητούμενο το Αλυτρωτικό ζήτημα

-> δηλαδή η απελευθέρωση ελληνικών εδαφών από Οθωμανική Αυτοκρατορία

-> αποτέλεσμα της Μεγάλης Ιδέας τόσο σε κυβερνώντες όσο και σε ελληνική κοινωνία

-> οι εδαφικές διεκδικήσεις φαίνεται δυνατόν να πραγματοποιηθούν, μετά την

προσάρτηση της Θεσσαλίας το 1881

3. Υπήρχαν εσωτερικά και εξωτερικά προβλήματα, που υπονόμευαν την προσπάθεια

ανασυγκρότησης του κράτους

- αντίδραση Μεγάλων Δυνάμεων το 1886 στα επεκτατικά του σχέδια

- διόγκωση εξωτερικού χρέους, εθνική χρεοκοπία το 1893

- ήττα από την Τουρκία το 1897 στην προσπάθεια απελευθέρωσης της Κρήτης και
άλλων ελληνόφωνων περιοχών

- κήρυξη πτώχευσης το 1897 και επιβολή διεθνούς οικονομικού ελέγχου

- ήττα 1897 στη Θεσσαλία: η Ελλάδα αναγκάστηκε να παραχωρήσει στην Οθωμανική

αυτοκρατορία μέρος των κεκτημένων κοντά στα Θεσσαλικά σύνορα

- Διενέξεις με Βουλγαρία για το Μακεδονικό ζήτημα

 Γεγονότα που δεν ανέκοψαν την επέκταση του ελληνικού κράτους

- έως το 1913 είχε απλωθεί προς Βορρά και Νότο, περιελάμβανε Κρήτη και πολλά
νησιά Αιγαίου
- στο εσωτερικό: ανάπτυξη οικονομίας
- Η οικονομία κατάφερε να διαγράψει αναπτυξιακή πορεία

4. Αναπτερώθηκε το ηθικό των Ελλήνων, ώθηση για νέες εδαφικές επιδιώξεις

- 1909, η επανάσταση στο Γουδί έφερε στο προσκήνιο τον Ελευθέριο Βενιζέλο,
προώθησε κοινωνικές μεταρρυθμίσεις

- νικηφόροι πόλεμοι 1912-1913

5. Το οδυνηρό αποτέλεσμα των Μικρασιατικών εκστρατειών

-> σφράγισε αρνητικά την περίοδο

- πρόβλημα αφομοίωσης προσφύγων από ανταλλαγές πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και

Τουρκίας

6. Συνοπτικά υπάρχει

Α) στο μεγαλύτερο διάστημα περιόδου γενική αισιοδοξία για ανασυγκρότηση κράτους

Β) κυριαρχεί η ιδέα του έθνους-κράτους και η προσπάθεια υλοποίησής της.

Γ) εξάπλωση συνόρων Ελλάδας

Δ) Σημείο αναφοράς: η Αθήνα -- πολιτισμικό κέντρο εξέλιξης λογοτεχνικών ρευμάτων,

σημείο αναφοράς για τους λογοτέχνες.

Ε) Εμφάνιση πολλών εντύπων, Εστία, Ραμπαγάς, Μη χάνεσαι, Τέχνη και διαμορφώνουν

ένα αναγνωστικό προφίλ για κατοίκους Αθήνας και Πειραιά

Ζ) σημαντικότερο πολιτισμικό γεγονός περιόδου: η δημοσίευση ενός πρωτοποριακού

κειμένου του Γιάννη Ψυχάρη με τίτλο ‘’Το ταξίδι μου’’

- προκαλεί αναζωπύρωση γλωσσικού ζητήματος

- συμβάλει στη σταδιακή διαμόρφωση του δημοτικιστικού κινήματος

2. Γλωσσικό ζήτημα και ενίσχυση δημοτικής, ως γλώσσα λογοτεχνίας

Δημοτικιστές και υποστηρικτές της καθαρεύουσας.

1830-1880: αγώνας ανάμεσα σε καθαρεύουσα και αρχαϊζουσα

1880 και νωρίτερα: υποστήριξη δημοτικής σε λογοτεχνία και εμφανίζονται δείγματα λόγου
ενδεικτικά της επικείμενης αλλαγής
1. Κυρίαρχο ρόλο παίζει ο Ψυχάρης, Έλληνας της Διασποράς

-> η μαχητική του στάση τον χρήζει αρχηγό του δημοτικιστικού κινήματος

- Το ταξίδι μου: προέκυψε από το ταξίδι του συγγραφέα σε Κωνσταντινούπολη, Χίο, Αθήνα
και μελετά τις γλωσσικές διαλέκτους των περιοχών αυτών

- Μέσα από χιουμοριστικά, αληθοφανή ή φανταστικά επεισόδια προωθεί ως υπέρτατη

αξία

-> την καθιέρωση της καθημερινής γλώσσας των απλών ανθρώπων.

-> επαναφέρει στο προσκήνιο το θέμα χρήσης της δημοτικής γλώσσας, που συνδέει με
εθνικιστική ιδεολογία (λέει ένα έθνος για να γίνει έθνος πρέπει να κάνει δική του
φιλολογία, να δείξει ότι ξέρει τι αξίζει η δημοτική γλώσσα)

- Στο έργο κατακεραυνώνει τους δασκάλους και τον λογιοτατισμό.

2. Επηρεασμένος από "το ταξίδι" και ο Α. Καρκαβίτσας, ο οποίος γράφει τον Ζητιάνο σε
δημοτική εγκαταλείποντας για πάντα την καθαρεύουσα. Το παράδειγμά του ακολουθούν κι
άλλοι (Εφταλιώτης, Βλαστός, Πάλλης) .

3. Πεζογραφία περιόδου

 Οι περισσότεροι, ωστόσο, λογοτέχνες προσπαθούν να διατηρήσουν μια

μετριοπαθή στάση ως προς το ζήτημα της γλώσσας, η χρήση της καθαρεύουσας
δεν εγκαταλείπεται εύκολα
 Σε πολλά κείμενα παρατηρείται ποικιλία τύπων από καθαρεύουσα και ιδιωματική
ντοπιολαλιά
 1911: κυβέρνηση Βενιζέλου ορίζει ως επίσημη γλώσσα του κράτους τη
καθαρεύουσα
 Καλλιεργούνται ακρότητες και από τις δύο πλευρές
 Η δημοτική εισχωρεί στον πεζό λόγο στους διαλόγους
 Η αλλαγή της αφήγησης από καθαρεύουσα σε δημοτική είναι σταδιακή

- Πιο εύκολη η αλλαγή στην ποίηση, λόγω 1) της παράδοσης του δημοτικού
τραγουδιού, 2) του παραδείγματος του Σολωμού, 3) αλλά και της καταλυτικής
επίδρασης του Παλαμά.

Β) Τάσεις που επικράτησαν σε χώρο πεζογραφίας

Γενικό πνεύμα εποχής: ο ρεαλισμός κυριαρχεί σε όλες τις πτυχές της ζωής

Επιρροές: από ευρωπαϊκό Νατουραλισμό, Παρνασσισμό, Συμβολισμό

Επιρροές εσωτερικού: λαογραφία, προτάσσει την παρουσίαση ελληνικού κόσμου

Νατουραλισμός στη πεζογραφία: συνδυάζεται με μια έντονη κοινωνική κριτική

Νατουραλιστικά κείμενα εποχής: έντονη διάθεση ψυχογράφησης

Είδος: Διήγημα,

οι σημαντικότεροι πεζογράφοι ξεφεύγουν από όρια ηθογράφησης και κρατούν

αποστάσεις από ρεαλισμό (Βιζυηνός, Παπαδιαμάντης) ή παρουσιάζουν πτυχές της
κοινωνίας με όλα τα ψεγάδια τους, καταργώντας κάθε διάθεση εξιδανίκευσης (Βικέλας)

1. Ρεαλισμός – Νατουραλισμός

Συνθήκες:

1. ενίσχυση του επιστημονικού πνεύματος, ανάπτυξη φυσικών επιστημών, χημείας,

συστηματοποίηση ιατρικής, ο σιδηρόδρομος μειώνει τις αποστάσεις και φέρνει πόλεις
και ανθρώπους εγκύτερα, αναπτύσσεται βιομηχανία μεταλλουργίας και άνθρακα, νέα
τάξη εργατών

-> επηρεάζουν καταλυτικά τρόπο σκέψης και δράσης ανθρώπων

-> πνεύμα διερεύνησης δυνατοτήτων ανθρώπου, η ευημερία θεωρείται συνισταμένη

οικονομικής και τεχνολογικής ανάπτυξης

2. Γενιά 80: συνδέεται με πέρασμα από Ρομαντισμό σε Ρεαλισμό

Ο ρεαλισμός είναι αποτέλεσμα του θετικισμού και ανακαλύψεων των φυσικών

επιστημών

3. Φιλοσοφία

Ογκύστ Κοντ: εξέφρασε την ιδέα της εξέλιξης στην ανθρώπινη σκέψη, ο άνθρωπος
μέσω της επιστημονικής μεθόδου αποκτά γνώση για τον κόσμο που τον περιβάλει

Ιπποκλίτ Ταιν: πρότεινε την ανάλυση της ψυχολογίας των ατόμων και οργάνωση
πορισμάτων με τέτοιο τρόπο ώστε να είναι διακριτοί οι συσχετισμοί μεταξύ τους

Αξίωμα Ταιν – άξονας νατουραλιστικής θεωρίας:

Τα άτομα υποβάλλονται στην επίδραση του περιβάλλοντος, της κληρονομικότητας και

της στιγμιαίας συγκυρίας

Αυτοί οι τρεις παράγοντες καθορίζουν σε τέτοιο βαθμό σκέψεις και ενέργειες που
υποβαθμίζεται εντελώς η ιδέα της ελεύθερης βούλησης

4. Φυσικές επιστήμες

Λαμάρκ: τα φυτά και τα ζώα εξελίσσονται με βαθμιαία μεταβολή από προϋπάρχουσες

μορφές ζωής

Δαρβίνος: ο άνθρωπος προέρχεται από τα χαμηλότερα ζώα και ότι ανάμεσα στα ζώα
υπάρχει συνεχής αγώνας για επιβίωση ικανότερου και μια διαδικασία φυσικής
 επιλογής, αδύναμα ζώα ή οργανισμοί εξαφανίζονται. Ο Δαρβίνος ήταν ο πρώτος που
υποστήριξε δημόσια μια τέτοια άποψη μια περίοδο όπου κυριαρχούσε η θεοκρατική
αντίληψη.

5. Καρλ Μαρξ: διαμορφώνει νέα αντίληψη για σχέσεις οικονομίας και κοινωνίας

Εξελίξεις σε φιλοσοφία και επιστήμες:

δημιούργησαν βάσεις για νέα αντίληψη στην τέχνη

ΡΕΑΛΙΣΜΟΣ = μοτίβο του καθρέφτη, σύμβολο ρεαλιστικής γραφής περιόδου

1. αφετηρία στη Γαλλία, συνδέθηκε αρχικά με εικαστικές τέχνες

2. ορισμός: Η επισταμένη παρατήρηση της εξωτερικής πραγματικότητας και η πιστή και

λεπτομερής αναπαραγωγή της στο λογοτεχνικό κείμενο.

Στόχος: να καθρεφτιστεί η πραγματικότητα σε κειμενικό επίπεδο

3. Κλασικά στοιχεία ύφους ρεαλισμού:

-η αντικειμενικότητα στην αφήγηση

-η εστίαση στο τετριμμένο και το καθημερινό

-η πιστή αναπαραγωγή του περιβάλλοντος

-μια γενική απαισιοδοξία για την ικανότητα του ατόμου να επιβάλει την ύπαρξή του σε
έναν κόσμο αδιάφορο και χωρίς κατανόηση.

4. Ρεαλιστικό μυθιστόρημα: είναι μια ανθρωπολογία του λαού

5. Μέσα από την ανάλυση και την ψυχολογική διερεύνηση των χαρακτήρων εξετάζεται η
σύγχρονη ιστορία των ηθών.

ΝΑΤΟΥΡΑΛΙΣΜΟΣ = η ακραία μορφή του ρεαλισμού

 Αποτελεί την προσπάθεια συγκερασμού της επιστήμης με την λογοτεχνία και

θεωρείται η ακραία μορφή του ρεαλισμού.
 Εμφανίζεται στην Ελλάδα με τη μετάφραση της Νανάς του Ζολά από τον Ιωάννη
Καμπούρογλου- προκάλεσε αντιδράσεις λόγω σκανδαλώδους περιεχομένου
 Συνέβαλε και ο Γρηγόριος Ξενόπουλος με το άρθρο του Εικονογραφημένη Εστία,
προσπάθησε να κάνει κατανοητή τη θεωρία του κινήματος
 Νεοελληνικός νατουραλισμός: εμφανίζεται την περίοδο που το κίνημα έχει
ουσιαστικά εκπνέυσει στη Γαλλία, επιβιώνει για αρκετά χρόνια με διαφορετικές
εκφάνσεις
 Νατουραλιστικό μοντέλο: Η Λυγερή, Ο Ζητιάνος (Καρκαβίτσας), Η Φόνισσα
(Παπαδιαμάντης), Η ζωή και ο θάνατος του Καραβέλα (Θεοτόκης)
1. Ο συγγραφέας ως ανατόμος ανατέμνει την ανθρώπινη συμπεριφορά και τις
διακυμάνσεις της και προσπαθεί να ανακαλύψει τους "νόμους" και τα αίτια που βρίσκονται
πίσω από αυτή.

2. Στην εμφάνισή του συνέβαλαν: οι ανακαλύψεις φυσικών επιστημών, η ταξινόμηση του

ζωικού βασιλείου σε ομοταξίες, και η θεωρία του Δαρβίνου

3. Ο Νατουραλισμός επεκτείνει το ρεαλιστικό μοντέλο ιδιαιτέρως σε ό,τι αφορά την

α)απαισιόδοξη αντίληψη για την πορεία του ανθρώπου, β)υποστηρίζοντας ότι παράγοντες
μέσα και έξω από αυτόν επηρεάζουν τον τρόπο που λειτουργεί συμπιέζοντας τα περιθώρια
της ελεύθερης βούλησής του. γ)Στο κείμενο προβάλλεται όχι μόνο το τετριμμένο και το
καθημερινό, αλλά κυρίως το νοσηρό, το παθογόνο, το θλιβερό.

4. Ήρωες: έρμαια των παθών τους, αλκοολισμού, εγκληματικών ή σεξουαλικών ενστίκτων ή

άλλων νοσηρών ιδιαιτεροτήτων

5. Οι νέες κοινωνικές συνθήκες μετά τη βιομηχανική επανάσταση: είχαν δημιουργήσει τάξη

εργατών που ζούσαν στην αθλιότητα και έτρεφαν τη βιομηχανική μηχανή

6. Οι Νατουραλιστές παρουσιάζουν και τις δύο όψεις της προόδου

-> αγώνας για υλικές απολαβές και ισχύ + τον απεγνωσμένο αγώνα εργατών για βελτίωση
της κατάστασής τους)

-> Κυριαρχεί πίστη στην πρόοδο μέσω επιστημονικών και τεχνολογικών εξελίξεων +
εξαθλίωση εργατικής τάξης, πεσιμιστική διάθεση για το μέλλον του ανθρώπου).

Βασικότερα νατουραλιστικά στοιχεία:

α) Η κριτική των υποκριτικών κοινωνικών προσχημάτων.

β) Η παρουσίαση της παντοδυναμίας των ενστίκτων και της ψυχικής διαφοράς.

γ) Η έμφαση στο ρόλο της κληρονομικότητας στη διαμόρφωση των ατόμων είτε σε
συσχετισμό με το παρελθόν είτε με συσχετισμό με το οικογενειακό - συγγενικό
περιβάλλον.

δ) Η απομάκρυνση του ατόμου από την αρχική γνησιότητα.

2. Ηθογραφία

1. Στην ελληνική πραγματικότητα της εποχής

 ο ρεαλισμός συνδέθηκε στην πράξη με την ηθογραφία.

 Απεικόνιση μικρών παραδοσιακών κοινοτήτων στο φυσικό τους περιβάλλον.
 Κοινότητες τόσο αγροτικού όσο και αστικού χώρου.
 Ηθογραφία εμφανίζεται και σε διηγήματα ή μυθιστορήματα της πόλης
2. Ορισμός: Η ηθογραφία νοείται ως απεικόνιση εκ του φυσικού ηθών και εθίμων,
ανθρώπινων τύπων και περιοχών, δηλαδή πιστή μεταγραφή της πραγματικότητας και
συμπίπτει με τη γενική έννοια του ρεαλισμού.

 Οι όροι ρεαλισμός και ηθογραφία: μπορούν να ειδωθούν συνδυαστικά

 Ρεαλισμός: μια γενική τάση που χαρακτηρίζει έργα διαφορετικών εποχών
 Ηθογραφία: είναι μια τάση που μπορεί να εντοπιστεί σε διάφορες εποχές
 Τις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα η ηθογραφία
συνδέθηκε με λαογραφικές επιδιώξεις με στόχο τη γνωριμία με την ντόπια
ανθρωπογεωγραφία (ανίχνευση φύσης ελληνικού πολιτισμού)

3. Ρομαντική είναι η σύλληψη της ελληνικής λαογραφίας:

Στηρίζεται στην άποψη του Χέρντερ

 Σύμφωνα με την οποία οι εγχώριες παραδόσεις ενός λαού εκφράζουν τις ρίζες του
και συνθέτουν την εθνική του ταυτότητα και συνείδηση
 Ο Χέρντερ προσδιόρισε το ρομαντικό εθνικιστικό ιδεώδες όταν έλεγε ότι
κάθε έθνος είναι μια οργανική οντότητα με ιστορική εξέλιξη

4.Άρα η διαδικασία καταγραφής ηθών μπορεί να ενταχθεί

- Είτε στα πλαίσια μιας εθνικής ιδεολογίας

- Είτε να αναλυθεί με όρους που παραπέμπουν σε Ρεαλισμό και Νατουραλισμό

5. Η λαογραφία = Πρόκειται για ένα είδος γραφής βασισμένο στην παρατήρηση, την
όσο το δυνατόν πιο πιστή μεταγραφή και, τέλος, την ανάλυση.

Α) Πολλά πεζογραφικά κείμενα της περιόδου ορίζονται ως ηθογραφικά

 Γιατί παρουσιάζουν μια μικρή κοινότητα και μελετούν συγκεκριμένους τύπους της
κοινότητας ή συγκεκριμένες δοξασίες

Β) Στις περισσότερες περιπτώσεις οι ηθογράφοι γνωρίζουν καλά τον τόπο και τις
συνήθειες των ανθρώπων που περιγράφουν, συχνά εκδηλώνουν μια νοσταλγική
προσκόλληση, συνδυασμένη ενίοτε με τις αναμνήσεις παλαιών παιδικών τραυμάτων.

Γ) Το διήγημα συνδέθηκε με την ηθογραφική προοπτική.

3. Διήγημα:

1. σε άνθηση τη δεκαετία του 1880

α) Η ανάπτυξη του Τύπου έδωσε ώθηση στους λογοτέχνες να παρουσιάσουν τη

δουλειά τους, μέσω του τύπου προωθούνται ιδέες
β) Διαγωνισμός διηγήματος (1883) από το περιοδικό Εστία με θέματα σχετικά με την
αρχαία - μεσαιωνική - σύγχρονη ιστορία.
2. Ορισμός:
Το διήγημα είναι ένα σύντομο μυθοπλαστικό κείμενο με πλαίσιο δράσης κυρίως τον
παραδοσιακό αγροτικό τόπο. Συνδέεται με την επισταμένη μελέτη του πραγματικού (τη
σύγχρονη ρεαλιστική προοπτική) (σύνδεση τεχνικής ρεαλισμού με εικαστικές τέχνες)

Η ανάπτυξη του διηγήματος ξεκινάει με τον Λουκή Λάρα του Βικέλα και αποκτά
υπολογίσιμη υπόσταση με το Αμάρτημα της μητρός μου του Βιζυηνού.
- Γιατί διήγημα:
Στο διήγημα βρίσκει φόρμα έκφρασης
α. της τάσης για παρατήρηση και καταγραφή των παραδόσεων και συνηθειών μιας
συγκεκριμένης ομάδας σε ένα συγκεκριμένο περιβάλλον
β. της παρουσίασης διαφορετικών πτυχών του εξελισσόμενου αστικού τοπίου

(είτε με ρεαλιστικό τρόπο είτε δίνοντας έμφαση στο ακραίο και φανταστικό)
γ. της προσπάθειας απόδοσης του ιδιώματος των χαρακτήρων.
- Χαρακτηριστικά:
α. Μεγάλη ποικιλία θεμάτων
β. Συχνά το ρεαλιστικό στοιχείο συνδέεται με ρομαντικά, ιστορικά ή αισθητιστικά
στοιχεία.
γ. Επίσης στοιχεία του φανταστικού, της υπερβολής και του αξιοπερίεργου, με μια
διάθεση δημιουργίας σασπένς (συχνά υπερτερούν έναντι της ρεαλιστικής αφήγησης).

Πχ Ξενόπουλος, Ο τρελός με τους κόκκινους πύργους

- Κύριο γνώρισμα της συγγραφικής παραγωγής της περιόδου:
Η πληθώρα σύντομων αφηγηματικών κειμένων που δίνουν έμφαση στο επίκαιρο και το
εντυπωσιακό ("χρονογραφήματα" ή "σκίτσα"), όπου περιγράφονται οι διάφορες όψεις
της Αθήνας και των τύπων της. Έμπνευση από αντίστοιχα ευρωπαϊκά κείμενα που
γράφονται ήδη από τις αρχές του 19ου αι.

4. Σημαντικοί εκπρόσωποι πεζογραφίας (Βιζυηνός, Καρκαβίτσας, Παπαδιαμάντης)

1.ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΒΙΖΥΗΝΟΣ: γεννημένος στη Βιζύη της Θράκης, σπουδές σε ψυχολογία

Αρχικά ασχολήθηκε με την ποίηση (ρομαντική Φαναριώτικη), μάλιστα βραβεύτηκε στο

Βουτσιναίο διαγωνισμό.

Μετα ασχολήθηκε με δημιουργική πεζογραφία και την ελληνική πολιτισμική

πραγματικότητα.

Γίνεται γνωστός από τα 6 διηγήματά του, η αφηγ. του παραγωγή αποτελείται από 13
κομμάτια.

( Το αμάρτημα της μητρός μου, Αι συνέπειαι της παλαιάς ιστορίας, Ποιος ήτον ο φονεύς του
αδερφού μου, Το μόνον της ζωής ταξείδιον, Μεταξύ Πειραιώς και Νεαπόλεως, Μοσκώβ Σελήμ)

Αφήγηση αινιγματική.

Τίτλοι στους οποίους περικλείεται ένα ερώτημα ή ελλοχεύει κάτι αλλόκοτο ή μια
απορία.
Και τα 6 του διηγήματα καταλήγουν στην ανατροπή των προσδοκιών των ηρώων τους,
μέσα στην οποία παγιδεύεται και ο ίδιος ο αναγνώστης εξαιτίας των δικών του
προσδοκιών.

Ο λόγος: όχι για δημιουργία σασπένς. Τον ενδιαφέρει η ψυχολογία των ηρώων του, ο
τρόπος αντιμετώπισης της μοίρας τους και οι αδυναμίες τους.

Ο Βιζυηνός: Ψυχογραφεί, εισδύει στο λαβύρινθο των σκέψεών τους και μεταφέρει
στον αναγνώστη στις αμφιβολίες και τα διλήμματά τους, οδηγώντας τα πρόσωπα σε
μια οξύτατη κρίση συνειδήσεων.

Κλόνισε τις ηθογραφικές βεβαιότητες, αναφορικά με τον τρόπο που η ηθογραφία

προβάλλεται στη λογοτεχνία.

Στα διηγήματά του: Αντιθέσεις και λογοτεχνικά υπονοούμενα που εκφράζουν την
προβληματική της Γενιάς του 1880.

Πχ στο Μεταξύ Πειραιώς και Νεαπόλεως: νύξεις για θεμελιώδη ρόλο φύσης στην
ποιητική δημιουργία (ελεφρά ειρωνία, ρομαντική σύνδεση φύσης ή νατουραλιστική
ανατροπή;)

Αι συνέπειαι της παλαιάς ιστορίας: ο τίτλος δείχνει τη θετικιστική φιλοσοφία αίτιο-

αποτέλεσμα, μπορεί να αναγνωστεί ως προειδοποίηση για κινδύνους που ενέχει η
μετατόπιση σε ξένη οπτική.

Η ιστορία αναφέρεται: στις αμοιβαίες δυσκολίες ερμηνείας και πρόσληψης δυτικού και
ελληνικού πολιτισμού

Υποβόσκει το ερώτημα για τον συγγραφέα: είναι υποστηρικτής της ιδέας της εθνικής
λογοτεχνίας ή του μοντέλου διεθνικής λογ. παραγωγής;

Χαρακτηριστικά του έργου του:

 Κυριαρχούν οι αμφιλογίες (αμφισημίες, αβεβαιότητες).

 Οι προσδοκίες του αναγνώστη και του ήρωα, μέσω του αινιγματικού
χαρακτήρα της αφήγησης.
 Η ύπαρξη ή αλληλεπικάλυψη δύο πραγματικοτήτων (εσωτερική, εξωτερική).
 Αβεβαιότητα, τραγική κατάσταση, αυταπάτη, πλάνη όπου όλα αυτά μαζί
δίνουν αινιγματική αφήγηση.
 Η υπέρβαση των ορίων.

2) ΑΝΔΡΕΑΣ ΚΑΡΚΑΒΙΤΣΑΣ (Η Λυγερή, Ο Ζητιάνος, Ο Αρχαιολόγος)

Θεματική: οι συνήθειες, επιδιώξεις και τα όνειρα διαφορετικών παραδοσιακών ομάδων

ή κοινοτήτων.

Χαρακτηριστικά: Ρεαλιστικός στις περιγραφές, τον χαρακτηρίζει η αληθοφάνεια στον

τρόπο αναπαράστασης των ηρώων του, ο αναγνώστης νιώθει ότι έχει πρόσβαση στα
μυστικά των κοινοτήτων (στρατιωτικός γιατρός, ταξίδια σε ελληνική επαρχία).
Λυγερή: --αντλεί θεματική από παιδική ηλικία συγγραφέα

Αρχαιολόγος: -- περνάει από την ηθογραφική παρουσίαση στη διδακτική αφήγηση,

τονίζει τη σημασία της εθνικής κληρονομιάς, που την συνδέει με τον λαϊκό πολιτισμό με
τρόπο σαφή

Προκρίνεται η αυθεντικότητα του λαϊκού πολιτισμού μέσω της απαγγελίας της Ελπίδας,
που συνδέει αρχαία κείμενα με λαϊκά παραμύθια και τσομπάνικα τραγούδια

Ζητιάνος: -- Σαφώς στα πλαίσια της νατουραλιστικής τεχνοτροπίας (σκληρές συνθήκες

διαβίωσης, αμάθεια, δεισιδαιμονίες).

Έντονη προβολή ιδέας του πεπρωμένου(νατουραλιστικό μοντέλο). Ωστόσο:

παρεμβαίνει στην αφήγηση με σχόλια-προτροπές ή κριτική, με σκοπό να
ενεργοποιήσεις συνειδήσεις =/= νατουραλισμός.

Τρόπος δόμησης πλοκής: αίτιο -> αποτέλεσμα, χρήση αγροτικού λεξιλογίου

Δράση: σε ένα χωριό στον Όλυμπο, προβάλει έτσι μεγαλείο φύσης.

Φύση: εικόνες που άλοτε προδίδουν τη μεγαλοπρέπεια και άλλοτε την ταπεινή, ανίερη
πλευρά της

Η φύση αναδεικνύεται παντοδύναμη και επιβάλλεται σε όλα τα έμβια όντα και στις
τύχες τους.

Χαρακτηριστικά:

Το περιεχόμενο των έργων του αντλείται από προσωπικές εμπειρίες ή διηγήσεις.

Γλώσσα: Δημοτική.

Νατουραλισμός των έργων του, γιατί βάσει τη φύση να καθορίζει τη λειτουργία των
προσώπων.

Έργο του: «Γιούσουρι» (σελ. 142-143).

Σχόλιο μελετητή: Σταυροπούλου, όπου σύμφωνα με αυτή, η φύση είναι υπερβατική

δύναμη και ο άνθρωπος δεν μπορεί να την υποτάξει. Ο δε άνθρωπος δεν έχει ελεύθερη
βούληση. Κυριαρχείται από ταπεινά ένστικτα και άρα δεν ορίζει τη ζωή του.

3. ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗΣ : είναι από τους πρώτους επαγγελματίες συγγραφείς,

μετέφραζε ξένη λογοτεχνία σε εφημερίδες και περιοδικά, έγραφε δικά του διηγήματα κατά
παραγγελία

Είχε αμφιλεγόμενες κριτικές:

Α)Επικρίθηκε για προχειρότητα και χαλαρότητα στη σύνθεση (απόρροια της

επαγγελματικής γραφής του).
Β)Εγκωμιάστηκε για το λυρισμό του έργου του και τη σύλληψη της "έννοιας της ν.ε.
λαϊκής μυθολογίας".

Χαρακτηριστικά διηγημάτων του:

1. Χώρος δράσης η Σκιάθος

2. Υπερισχύει μια νοσταλγία για το χαμένο παρελθόν ή τα χαμένα ιδανικά

Στα αθηναικά διηγήματα: υπερτερεί αίσθημα απομόνωσης, εξορίας, έκπτωσης

3. Ασφαλής απόσταση από την ηθογραφική προσέγγιση, αφού δεν αποτυπώνει μόνο
εντυπώσεις και δεδομένα, αλλά κυρίως σκέψεις, επιθυμίες και οράματα, ενίοτε
σκοτεινά ή απροσδιόριστα.

4. προσωπικότητα Παπαδιαμάντη: δεκτικός στην κατανόηση των άλλων και

συμπονετικός

5. Κόσμος που κινούνταν οι ήρωές του: ατελής, αυτοί δέχονται με καρτερικότητα τη

μοίρα τους, βασίζοντας τις ελπίδες τους στη θεία Πρόνοια

Φόνισσα: -- Εισχωρεί στην ψυχολογία της φόνισσας αξιοποιώντας με θαυμαστό τρόπο

τόσο τα διδάγματα του Νατουραλισμού, όσο και τη ντοστογιεφσκική διερεύνηση της
ψυχολογίας του δολοφόνου.

Κοινωνική κριτική (εγγύτερα στον Καρκαβίτσα).

Ψυχογραφική διείσδυση (προσιδιάζει σε Βιζυηνό)

Η Φραγκογιαννού είναι σε τέτοια νοητική και συναισθηματική σύγχιση ώστε

αντιστρέφει μέσα της ανθρώπινους και θεϊκούς νόμους, για να εκλογικεύσει τις
εγκληματικές της πράξεις.

Χαρακτηριστικά:

Στο αφηγηματικό μέρος: Ιδιότυπη καθαρεύουσα,

στους διαλόγους: ομιλούμενη λαϊκή γλώσσα του νησιού του.

α) υπερβαίνει τις συμβάσεις της ρεαλιστικής αφήγησης (αυτά που παρουσιάζει,

ξεφεύγουν από την πραγματικότητα)

β) λυρικότητα – ποιητικότητα

γ) γλώσσα (χρησιμοποιεί είτε παλαιότερους γλωσσικούς τύπους της καθαρεύουσας,

είτε μια ιδιωματική δημοτική).

Έργο του: «Όνειρο στο κύμα» (σελ. 141)

Σχόλιο μελετητή: εδώ έχουμε σχόλιο του Στεργιόπουλου, ο οποίος υποστηρίζει ότι ο
Παπαδιαμάντης συνδέει τον Ρεαλισμό – Νατουραλισμό και Λυρισμό μέσω των
σκοτεινών δυνάμεων της ψυχής και του μεταφυσικού υπόβαθρου του έργου του.
ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΞΕΝΟΠΟΥΛΟΣ

Κράτησε αποστάσεις λόγω της ζακυνθινής καταγωγής του, συνοδοιπόρος της γενιάς του
1880.

Θεματική: οι κοινωνικές και οικογενειακές συγκρούσεις. Επιχειρεί να ζωγραφίσει ένα

ταμπλό των ζακυνθινών ή των αθηναϊκών ηθών.

Ρομαντικά στοιχεία για να συγκινήσει τους αναγνώστες, όμως με προσγειωμένο τόνο

που συμφωνεί με τις επιταγές του ρεαλισμού.

Στοχεύει: στην ψυχαγωγία αναγνωστών

Ένας από τους πιο παραγωγικούς και δημοφιλείς πεζογράφους, "ο πιο 'λαϊκός'
συγγραφέας".

5. Γυναίκες πεζογράφοι περιόδου

Γυναικεία πεζογραφία περιόδου: αρκετά ανεπτυγμένη

Θεματική:
α) ο χώρος του σπιτιού, της οικογένειας, των κοινων. συναναστροφών.
β)Η αποκατάσταση των θηλυκών με τον κατάλληλο σύζυγο ( το θέμα παρουσιάζεται με
τάσεις εξιδανίκευσης των καταστάσεων ή με τάσεις προσγείωσης ρομαντικών
διαθέσεων)
Χαρακτηριστικό: η περιγραφή του συναισθημ. κόσμου, συχνά με κάποια ειρωνική
διάθεση.

Αλεξάνδρα Παπαδοπούλου: -- θέματα αστικά, ξέφυγε από τα ηθογραφικά πλαίσια,

ψυχολογία ηρώων, αίτια συμπεριφοράς τους, ψυχολογία πλήθους. Πιο κοντά στον
Βιζυηνό και Παπαδιαμάντη.
Πηνελόπη Δέλτα: -- διδακτική τάση με έμφαση στα ιδεώδη της πατρίδας και της
οικογένειας, παιδικό κοινό, εξίσου από ενηλίκους
Καλιρρόη Παρρέν: -- πρωτοποριακό πνεύμα, πολλοί συγγραφικοί πειραματισμοί. Η
τριλογία της έδωσε στη ν.ε. λογοτεχνία το μυθιστόρημα της γυναικείας χειραφέτησης.

Το συμβολικό και το ιδεολογικό μυθιστόρημα

Από τις εφημερίδες της Εστίας και Ραμπαγά: περνάει η προβληματική του Νατουραλισμού

Από περιοδικά Η τέχνη του Χατζόπουλου, Ο Διόνυσος του Χατζόπουλου και Καμπύση:
- Νέες λογοτεχνικές τάσεις, Φιλοσοφία του Νίτσε,
- επιζητείται μια πιο ενεργή συγγραφέων στα κοινωνικά δρώμενα,
- Έντονο ενδιαφέρον για τις ιδεολογικές ζυμώσεις στην ευρώπη (σοσιαλισμός)
Νέες μορφές μυθιστορήματος =/= νατουραλισμός - θετικισμός:

α. μυθιστόρημα της ψυχολογικής ανάλυσης (ψυχολογικό ή συμβολιστικό)

Εμφανίζεται ως αποτέλεσμα της αντίδρασης στην ορθολογιστική προσέγγισης της ζωής

του ατόμου από τον Νατουραλισμό, βρίσκει οπαδούς στην Ελλάδα
Λεπτομερέστερη περιγραφή του εσωτερικού κόσμου των ηρώων.
Συχνά αντιστοιχίζονται τα συναισθήματά τους με κάποιο στοιχείο της φύσης ή σύμβολο
Το σημαντικό δεν είναι πλέον τα αίτια και το αποτέλεσμα των πράξεων, αλλά τι
σκέφτονται και τι αισθάνονται.
Ο περιβάλλων χώρος λειτουργεί ως σύμβολο.
Επίσης, έμφαση στην κοινωνική ανάλυση, μέσω διερεύνησης εσωτερικού κόσμου
Χατζόπουλος

Εμβάθυνση σε ψυχολογία ηρώων: Βιζυηνός, Παπαδιαμάντης, Παπαδοπούλου

Ουσιαστικός εκπρόσωπος: Κωνσταντίνος Χατζόπουλος, εκφραστής συμβολιστικής

ποίησης στην Ελλάδα
Στα πρώτα διηγήματά του: ακολουθεί ηθογραφικές επιταγές περιόδου, λυρισμός γραφής του
Στα ωριμότερα αφηγήματα: συνδυάζει κοινωνικό περιεχόμενο με ψυχογράφηση ηρώων
Ο πύργος του ακροποτάμου:-- περιγράφεται η αδυναμία μιας αρχοντικής οικογένειας να
προσαρμοστεί στο νέο οικον. και κοιν. Πλαίσιο αρχών 20ου αιώνα που έθετε σε αμφισβήτηση
παλιές αξίες της οικογενειακής καταγωγής
Περιορισμένη δράση.
Ανάλυση εσωτερικού κόσμου ηρώων.
Τρεις αδερφές ζουν απομονωμένες σε ένα πύργο και συνειδητοποιούν ότι φθίνει κάθε ελπίδα
για βελτίωση της ζωής τους και αποκατάσταση
Μελαγχολική διάθεση: στη περιγραφή συναισθημάτων σκέψεων
Ετοιμόροπος πύργος, περιβάλλοντας χώρος: σύμβολα

β. ιδεολογικό μυθιστόρημα
Ενδιαφέρον για τις κοινωνικές συνθήκες και τις απαραίτητες αλλαγές στο κοινωνικό
πεδίο.
Παρουσίαση κοινωνικών συγκρούσεων.
Κύριος εκπρόσωπος: Θεοτόκης
Θεοτόκης: παρουσιάζει στα έργα του τις κοινωνικές συγκρούσεις
Χρηστομάνος: εκπροσωπεί στην Ελλάδα το κλίμα του αισθητισμού

Πεζογράφοι πρώτων δεκαετιών 20ου αιώνα

1. Πηνελόπη Δέλτα, Ίων Δραγούμης:

- εκφραστές ελληνοκεντρικού πνεύματος, ηθικοδιδακτικά έργα,
- εκφράζουν περηφάνεια για ελληνικές αρετές,
- ημερολογιακή μορφή, διαπλοκή φιλοσοφικού λόγου με μυθιστορηματικό, αυτοβιογραφική
διάσταση έργου
2. Δημοσθένης Βουτυράς:
Αντλεί θέματα από εργατικό κόσμο πόλεων, πεζογραφία παράδοξου και ονείρου,
Εκφράζει προσπάθεια διαφυγής από το αναπόδραστο της μοίρας
 ΜΕΤΑΓΕΝΕΣΤΕΡΟΙ ΠΟΙΗΤΕΣ & ΠΕΖΟΓΡΑΦΟΙ

Ξανθόπουλος, Χατζόπουλος, κλπ.

Κινούνται  περισσότερο στον αστικό ρεαλισμό.

Ο Ξενόπουλος αδιαφορεί για την ηθογραφία της γενιάς του ΄80 και ενδιαφέρεται για
την αστική γενιά.

Ο Χατζόπουλος είναι συμβολιστής, γράφει υπαινικτικά για ρευστά συναισθήματα και

καταστάσεις. Αποδίδει δε στο έργο του ασάφεια, υποβολή και μουσικότητα.
Δέλτα, Δραγούμης.. εκφραστές του ελληνοκεντρικού πνεύματος, ηθικοδιδακτικά έργα,
διαπλοκή του δοκιμιακού/φιλοσοφικού λόγου με τον μυθιστορηματικό.
Βουτηράς.. θέματα από τον εργατικό κόσμο των πόλεων, πεζογραφία παράδοξου,
ονείρου, προσπάθεια διαφυγής από το αναπόδραστο τη μοίρας

Γ) Ποίηση

Εμφάνιση Παρνασσισμού, Ρεαλισμού: καθυστερεί σε σχέση με την εκδήλωση των δύο

τεχνοτροπιών στην Ευρώπη

Κυριότερος εκφραστής: Παλαμάς, πολλοί ποιητές ακολουθούν το παράδειγμά του

- στην επεξεργασία της μορφής, χρήση απλής γλώσσας

- καλλιέργεια μιας ευρείας θεματικής με εθνικά οράματα

Στοιχεία:

- λόγια και δημοτική ελληνική παράδοση

- αρχαιοελληνικό πνεύμα και διαχρονικότητα ελληνικού πολιτισμού

- καθημερινότητα, έρωτας, ομορφιά

1. Από τον φθίνοντα ρομαντισμό στον Παρνασσισμό

Αλλαγές στην ποίηση όπως και σε πεζογραφία:

1. Αλλαγή σε θέματα, τεχνοτροπία, γλώσσα, στόχοι
2. Υποχώρηση ρομαντικής διάθεσης, εμφάνιση νέων στοιχείων σε ποίηση
3. Βαθμιαία αλλαγή, συνύπαρξη τάσεων

Βασική κατεύθυνση στην ποίηση είναι η προσγείωση των ρομαντικών ιδανικών σε μια
καθημερινότητα πεζή, αλλά όχι απαραίτητα δυσάρεστη

Μεταβατικό στάδιο: ποιήματα Βιζυηνού

Προβελέγγιος: τελευταίος ρομαντικός
Και οι δύο ξεκινούν από ρομαντισμό και καθαρεύουσα, καταλήγουν σε δημοτικισμό
Εμφάνιση νέων ποιητών σε εφημερίδες εποχής
- Θέματα καθημερινά και σατιρική προοπτική
- Δροσίνης, Παλαμάς, Σουρής, Πολέμης, Καμπάς
- Διαφόρα από καθαρευουσιάνικο ρομαντισμό

Επίσημη εμφάνιση γενιάς 80: το 1880 με ποιήματα Καμπά, Δροσίνη, Κόκκου

Πυρήνας: ο Παλαμάς
Χαρακτηριστικά: Η φαντασία δίνει το προβάδισμα στην καθημερινότητα, χρησιμοποιείται η
απλή γλώσσα και η τεχνοτροπία προέρχεται από τον γαλλικό Παρνασσισμό.
Ονομάστηκε επίσης και "Νέα Αθηναϊκή Σχολή" επειδή βρίσκεται στον αντίποδα της Α'
Αθηναϊκής Σχολής
Διαφορές:
α. χρήση δημοτικής αντί της καθαρεύουσας
β. Παρνασσισμός αντί του ρομαντισμού
γ. απλότητα αντί της εκζήτησης του ύφους.

Παρνασσισμός: τον ακολουθεί η γενιά του 80

Τεχνοτροπία που γεννήθηκε από μια ομάδα Γάλλων ποιητών που γύρω στο 1866
αντιδρώντας στις συναισθηματικές υπερβολές του ρομαντισμού κηρύττει την αξία του
δόγματος αυτοδυναμίας της τέχνης (τέχνη για την τέχνη).
Σημασία στη φόρμα του ποιήματος, στη ρυθμική και μελωδική στιχουργία και την
καλλιέργεια έντεχνων στροφικών συμπλεγμάτων.
Προκρίνουν τη φόρμα του σονέτου.
Στρέφονται προς το αρχαιοελληνικό παρελθόν.

"Έλληνες Παρνασσιστές":
Πυρήνας: Παλαμάς

Στα χνάρια των Γάλλων. Αντιδρούν στις γλυκερότητες των ρομαντικών (Παράσχος).
Επιθυμούν να δημιουργήσουν κάτι καινούργιο δίνοντας έμφαση στο απλό και το
καθημερινό.
Επίσης σημασία στην αισθητικής της φόρμας.
Ποιήματα Καμπά: μεταβατικό στάδιο
Η ποίησή τους αποπνέει αίσθηση γαλήνης και ισορροπίας και ότι είναι η καταλληλότερη
για να εκφράσει τις συναισθηματικές διακυμάνσεις αλλά και τις φιλοσοφικές σκέψεις.
Θέματα ποιημάτων Καμπά, Δροσίνη Κόκκου και πρώτα Παλαμά:
Κυριαρχεί ο έρωτας ως παιχνίδι και χαρά και ο οικείος χώρος του σπιτιού
Έμπνευσή τους αποτελούν συχνά σκέψεις της στιγμής για απλά πράγματα.
Ποιήματα Δροσίνη: έμπνευση από λαογραφική παράδοση, αγροτική σκηνογραφία,
δημοτικό τραγούδι
ποιήματα Κόκκου, Τριανταφύλλου, Σούρη: Έντονη χιουμοριστική και σατιρική διάθεση.

Δραστηριότητα 10: Ποια τα βασικά χαρακτηριστικά σύμφωνα με Γ. Αράγη ως ενδεικτικά

του νέου τρόπου ποιητικής γραφής;
Σάτιρα, καθημερινότητα, φλερτ, σωματοποιημένος (όχι εξιδανικευμένος ή άυλος) έρωτας.
Γίνεται διακριτή η ηθογραφική διάσταση.
Γλώσσα απλή και λιτή, φόρμες πειθαρχημένες.
Ωστόσο, ο δημοτικισμός και η σημασία για το "αληθινό" δεν αποκλείουν εντελώς  τις
ρομαντικές ιδέες και πραγματώσεις.

2. Η ποίηση του Κωστή Παλαμά

Γενικά: ήταν και διηγηματογράφος, συγγραφέας ενός θεατρικού έργου, κριτικός ν/ε και
ξένης λογοτεχνίας

Σχηματικός διαχωρισμός της ποίησής του σε 3 πεδία: τάσεις της ποίησής του
α. λυρισμός του εγώ -- απομόνωση, μελαγχολία, απαισιοδοξία – ερωτικός τόνος ποίησης
β. λυρισμός του εμείς -- εθνικά ιδεώδη, επικός τόνος, μεγάλες συνθέσεις, ελλ. Προοπτική
προς το μέλλον
γ. λυρισμός του όλοι -- παγκόσμια μηνύματα. Ο ποιητής εμβαθύνει στη λειτουργία της
ποίησης για να εκφράσει την ουσία της ύπαρξής τους και του κόσμου (ο Ποιητής Μύστης).

Χαρακτηριστικό ποίησής του: ο δυϊσμός -- ζεύγη αντιθέσεων (Ελλάδα-κόσμος, ζωή στη

φύση-ζωή στην πόλη, πίστη-απιστία, έντονη δράση-απόμερη ζωή, θέση-άρνηση).
1η συλλογή: Τραγούδια της Πατρίδος μου, εκφράζουν πατριωτική έξαρση,
έμπνευση από δημοτικό τραγούδι (15σύλλαβος)
2η συλλογή: Τα Μάτια της Ψυχής μου
Τιμή σε ποιητικούς προγόνους, χρησιμοποιώντας ως τίτλο στίχο του Σολωμού
Χαρακτηριστικά περιόδου:
Βρίσκεται σε στάδιο ποιητικών αναζητήσεων
Από τον Παρνασσισμό κρατάει μόνο τη μορφική επεξεργασία.
Συνθέτει έξοχα σονέτα.
Πιο έκδηλη η επιρροή του Συμβολισμού.

Συλλογή Ιάμβοι και Ανάπαιστοι:

Άσκηση σε μορφική επεξεργασία, απόηχος μουσικής ποίησης Κάλβου, συμβολιστικές νύξεις

Συλλογή η Ασάλευτη ζωή:

Αντιμετώπιση ποίησης ως μέσο υποβολής ιδεών, θετικισμός, ρεαλισμός.
Ποιητής-μύστης που μπορεί να συλλάβει έννοιες και οράματα που μένουν ασύλληπτα για
τον υπόλοιπο κόσμο (εικόνα που εμφανίζεται σε ποιήματα Παλαμά)
Κυριαρχεί στο Δωδεκάλογο του Γύφτου

Συμβολισμός:

Βασίζεται στην έννοια του μυστηρίου, το οποίο κυριαρχεί σε φύση και άνθρωπο και είναι η
ουσία της πραγματικότητας.
Τα ποιήματα επιδιώκουν να προκαλέσουν συναισθήματα και σκέψεις παρά να
περιγράψουν.
Η συμβολιστική εικόνα υποδηλώνει την ψυχική κατάσταση του υποκειμένου, αντιστοιχείες
μεταξύ αισθήσεων
Ποίηση: μη περιγραφική, ποίηση τραγούδι,
Για να φωτίσει τα πράγματα γίνεται υπαινικτική, υποβλητική, ρευστή, μουσική.
Ο Παλαμάς όρισε την ποίηση ως "Λόγο που πάει να γίνει τραγούδι".
Θεματική: τέχνη ως καταφύγιο από τις δοκιμασίες της ζωής, μυστικισμός, η πνευματική
αντιμετώπιση της ύπαρξης του ανθρώπου, συναίσθηση της θνητότητας, δύναμη του
ερωτισμού.

Ο Δωδεκάλογος του Γύφτου: --

Ποικίλοι ρυθμοί, στίχος ελεύθερο τροχαϊκό
Ποιητής μύστης
Γύφτος: συμβολίζει τον ποιητή/ καλλιτέχνη που ζει εξόριστος από την κοινωνία, αρνείται τα
«είδωλα» και τους θεσμούς κοινωνίας, θέλει να αναγεννήσει τον κόσμο
με τη βοήθεια βιολιού γίνεται
Βιολί: σύμβολο μουσικής, συνδέεται με την τέχνη του ποιητή
Αισθητή επιρροή Νίτσε, στο σύμβολο Υπερκαλλιτέχνη, προσωπείο Υπερανθρώπου
Πολυδιάστατο ποίημα: η τοποθέτηση της δράσης σε ιστορικό πλαίσιο παραμονή άλωσης
Κων/πολης

Φλογέρα του Βασιλιά: --

Επική σύνθεση
Απολείται από 12 λόγους, 15συλλαβος στίχος
Σύμβολο μουσικό: φλογέρα

Η Πολιτεία και η μοναξιά: --

Δυϊσμός ποιητή:
η επιδίωξη εναρμόνισης λόγου με ρυθμό και επιθυμία έκφρασης εθνικών ζητημάτων
Εμποτισμένα με εθνικές αγωνίες ποιήματα, γράφονται πριν τους Βαλκανικούς

Συνοπτικά χαρακτηριστικά Παλαμά:

α. δημοτικιστής
β. τον απασχολούσε η λειτουργία της ποίησης, πίστευε ότι ο ποιητής είχε το δικαίωμα να
χρησιμοποιεί τη γλώσσα όπως αυτός θέλει, με επαναστατικό τρόπο
γ. τεχνοτροπία Παρνασσισμού (σε έκφραση και μορφή) και Συμβολισμού.
δ. συνθέτει ετερόκλητα στοιχεία, ενίοτε έντονη εθνικιστική ρητορική.
ε. μοναχικότητα, τόνος μελαγχολίας στο σύνολο του έργου του.
- ένιωσε πόνο προσωπικής απώλειας, εθνικές αγωνίες
- Επίσης, μεταφυσικές αναζητήσεις για την έκφραση της ουσίας του κόσμου,
- εθνικός, διεθνικός.
 3. Άλλες τάσεις στην ποίηση

Ποιήματα με ιστορικό/πατριωτικό θέμα.

Ποιήματα που έχουν ως κεντρική θέση: τον κόσμο λαϊκών παραδόσεων (ηθογραφία
πεζοραφίας)

Ποιήματα Κρύσταλλη: τάση προσφυγής σε δημοτικό τραγούδι

Ηθογραφικά: Αργύρης Εφταλιώτης, Αλέξανδρος Πάλης

Ποιήματα Πασαγιάννη: ιδιότυπος λυρισμός

Ποιήματα Βλαστού: λυρική σάτιρα

 Δημιουργική πνοή περιόδου, αποδεσμευμένη από ρομαντισμό,

 Αναδεικνύει το καθημερινό και οικείο ως σημαίνον
 Αξιοποιεί λαογραφικά στοιχεία

Ηθογραφία και Λαογραφία (Beaton)

Πεζογραφία 19ου αιώνα

Ρεαλισμός = πραγματικότητα

1. 19ος αιώνας, δομισμός ή στρουκτουραλισμός: ανάλυση πραγμάτων ως υποσύνολο

ευρύτερου συνόλου, που αλληλοπροσδιορίζονται βάσει κανόνων
Πεζογραφία 19ου αιώνα: μίμηση-αντιγραφή αυστηρά περιορισμένη, σχέσεις με
πραγματικότητα

2. Ο ρεαλιστής συγγραφέας: διηγείται μια ιστορία, γνωρίζοντας και ο ίδιος και το κοινό
του ότι είναι αναληθής, κάνει όμως τα πάντα για να δείξει ότι είναι αληθής

3. Ανεπιτυχές ρεαλιστικό κείμενο:

Όταν το ψευδές της ιστορίας ομολογηθεί ή αποκαλυφθεί λόγω ασυνεπειών ή
ανακριβειών σε επαληθεύσιμα γεγονότα
Όταν η αληθοφάνεια είναι τόσο επιτυχής ώστε να θεωρείται αυταξία

4. Μεταφορικός στόχος ρεαλιστών: η μίμηση, αναπαράσταση της πραγματικότητας

Μιμείται τη γλώσσα, τις μορφές λόγου όπως αυτή είναι στη ζωή στην καθημερινή ζωή
(καθημερινή επικοινωνία, έκθεση πραγματικών περιστατικών, εξωτερίκευση
συναισθημάτων, διάρθρωση σιωπηλών σκέψεων)

5. Σκοπός ρεαλισμού: επίτευξη ισορροπίας ανάμεσα σε αληθοφάνεια και

ψευδαίσθηση, για τη δημιουργία μιας νέας πραγματικότητας
Αληθοφάνεια, ψευδαίσθηση: πόλοι που υφαίνεται το κείμενο ρεαλιστή
Αληθοφάνεια: εγγύτητα με εξωκειμενικό κόσμο, αντιστοιχία με πραγματικά γεγονότα,
που είναι αναγνωρίσιμα από τον αναγνώστη για τον κόσμο που τον περιβάλει
Ψευδαίσθηση: πόλος με αυτονομία, εμπεριέχει τεχνικές και συμβάσεις για συναινετική
αναστολή δυσπιστίας

Ελληνικός Ρεαλισμός: Στρατηγικές συγγραφέων για επίτευξη του παραπάνω στόχου

Επιδράσεις ελληνικού ρεαλισμού δεκαετίες ’80 και ‘90

1) ηθογραφία: μια μορφή ρεαλισμού, επιμένει σε εξωτερικές λεπτομέρειες

Ασχολείται με τη ζωή στην ελληνική ύπαιθρο.
Περιγραφή με υπέρμετρο συναισθηματισμό / έμφαση σε ωμές όψεις ζωής

2) Πολιτιστικό περιβάλλον ελλ. Ρεαλισμού:

Α) Επίδραση ξένης λογοτεχνίας, Ζολά
Β) Καθυστερημένη εκδήλωση ενδιαφέροντος στην Αθήνα τις δεκαετίες 80 και 90 προς
ελληνικό πολιτισμό εποχής

Α) Βασικότερη επίδραση: η μετάφραση της Νανάς του Ζολά

Πριν εμφανιστεί το κίνημα του ρεαλισμού: εμφανίστηκε ο όρος ‘’ηθογραφικό
μυθιστόρημα’’ το 1869, ως μετάφραση του roman de moeurs, που χρησιμοποίησε ο
Μπαλζάκ για να περιγράψει τα μυθιστορήματά του το 1835
Ηθικό μυθιστόρημα= ταυτιζόταν με το εθνικό μυθιστόρημα σύμφωνα με Μπαλζάκ
Ηθικό και εθνικό μυθιστόρημα γεννήθηκαν μαζί
Ηθικό = από εκεί προκύπτει η λέξη ηθογραφία, αλλά τότε δεν περιέγραφε υπάρχον
είδος γραφής
Δεκαετία 80: εμφανίστηκαν διηγήματα και νουβέλες που περιέγραφαν τη ζωή στην
Ελλάδα, που επηρεάστηκαν από το Ζολά και το νατουραλισμό

Νανά Ζολά
1. Η μετάφραση του βιβλίου προκάλεσε θύελλα αντιδράσεων στους Αθηναίους,
Διεκόπη η δημοσίευση σε περιοδικό
2. Κυκλοφόρουσε ως αυτούσια έκδοση με πρόλογο με τη μορφή ‘’επιστολής από το
εξωτερικό» του Γιαννόπουλου -> άσκησε επίδραση σε Έλληνες συγγραφείς
Προετοιμάζει έδαφος για ιδέες Ζολά στην Ελλάδα
Εξηγεί κάποιες από τις ιδέες του Ζολά.
Η αφηγ. ιδιότητα Ζολά οφείλεται στην αντικειμενική όψη των πραγμάτων
3. Η εμμονή με αποκτήνωση ανθρώπου και ωμότητα είναι παρούσα:
Στον Ζητιάνο, Καρκαβίτσας
Η ζωή και ο θάνατος του Καράβελα, Θεοτόκης
Δεν αποτελούν τυπικό δείγμα της θεωρίας, αλλά επηρέασε μεταγενέστερους
συγγραφείς.
4. Επιρροή Ζολά: κρίσιμη αλλά περιορισμένη, δεν επηρέασε ιδιαίτερη Ελλ. Συγγραφείς
Έλληνες συγγραφείς: είδαν στον Ζολά την αντανάκλαση των πνευματικών
ενασχολήσεων, που ήταν ντόπιες
Β) Επίδραση της επιστήμης της λαογραφίας = επιστήμη μελέτης λαϊκού πολιτισμού
Εποχή ηθογραφίας: καταβολές στην ύπαιθρο του αναγνωστικού κοινού
Τέλη δεκαετίας 1860: ανάγκη για εθνική ταυτότητα
Επιθυμία επανακάλυψης τρόπου ζωής Ελλήνων χωρικών

Είχε προκύψει το αίτημα για ένα πραγματικά ηθογραφικό μυθιστόρημα και

διεκδίκησης της παράδοσης, για να ενισχυθεί η εθνική συνείδηση των Ελλήνων
μορφωμένος Έλληνας: θεωρούσε τον εαυτό του απόγονο και κληρονόμο αρχαίου
ελληνικού πολιτισμού
Την συνείδηση δεν τη δεχόντουσαν πάντα οι ξένοι πχ Fallmerayer (απειλή για Ελληνες)

Μελέτη λαογραφίας: είχε ζωντανές ενδείξεις αδιάσπαστης συνέχεια Ελληνισμού, από

την κλασική αρχαιότητα και τα τραγούδια, ήθη, έθιμα των σημερινών Ελλήνων
απτελούσαν τα τεκμήρια, επηρέασε λογοτεχνία
Κυρίαρχη μορφή κινήματος: Πολίτης, εισήγαγε το 1884 τον όρο ‘’λαογραφία’’
Προκήρυξε το διαγωνισμό για ελληνικό διήγημα (αρχή ηθογραφίας)
Νικητής: Δροσίνης, επαινέθηκε για γνήσια ελληνικότητά του
Στα λογ. περιοδικά εποχής: ως λαογράφοι Δροσίνης, Κονδυλάκης
Λογοτεχνία+Λαογραφία: αναζήτηση γνήσιας νεοελληνικής ταυτότητας
Πεζογράφοι γενιάς 80: συλλογή λαογραφικού υλικού

Καρκαβίτσας, Ζητιάνος:
Η αρχική έμπνευση είναι σε μια οδοιπορική εκδρομή που είχε κάνει
Στενή σχέση ηθογραφίας και λαογραφίας: Πολίτης, Παλαμάς
Πολίτης: αντικείμενο της λαογραφίας είναι η σπουδή παραδόσεων, δοξασιών, εθίμων,
της άγραφης φιλολογίας του λαού
Παλαμάς Για Καρκαβίτσα: τον επαινεί ως μυθιστοριογράφο, γιατί συλλέγει το υλικό του
Από ήθη, έθιμα, παραδόσεις του ελληνικού λαού

Λαογραφία και ηθογραφία = αποτελούν έκφραση του αιτήματος για εθνική

αυτογνωσία
Λογ.ρεαλισμός ηθογράφων: ήθελε να δημιουργήσει μια νέα πραγματικότητα μια
ελληνικότητα, που θα ταυτιζόταν ο Ελληνας
Εκπρόσωποι: Βικέλας, Βιζυηνός, Παπαδιαμάντης
= εισηγητές του ελληνικού ρεαλισμού,
ανήκουν στο πολιτισμικό περιβάλλον ηθογραφίας

κείμενα που σχολιάζονται: ανήκουν στη μεταβατική περίοδο 1879-1885

Α) Βικέλας
Λουκής Λάρας(1879): -- δείγμα ρεαλισμού πριν το Ζολά και το διαγωνισμό
Στόρι: η ιστορία ενός νεαρού άνδρα από τη Χίο, ο οποίος εμπλέκεται στην Επανάσταση
του ’21. Ιδιαίτερα στην καταστροφή της γενέτειράς του από τους Τούρκους.
Αφηγητής - ήρωας: γίνεται πρόσφυγας
Ιστορία: αφορά τους αγώνες και την επιτυχή τους έκβαση, όταν ανοίγει επιχείρηση
στην Τήνο (αντιηρωική)
Κορυφώνεται: όταν επιστρέφει στη Χίο για να ξεθάψει θησαυρό, για να τον σώσει από
τους Τούρκους. Η καρδιά του συγκινείται από μια κοπέλα, που είναι καταδικασμένη να
μεγαλώσει σε τουρκικό χαρέμι. Χρησιμοποιεί το θησαυρό για να τη σώσει.
Συναισθήματα οικογένειας και κοπέλας: δε μας αποκαλύπτονται

Ρεαλιστικά Χαρακτηριστικά:

α) Γλώσσα: αμιγώς δημοτική, ύφος απλό

απλοποιημένη, πεζολογική, πραγματιστική καθαρεύουσα: ενισχύει ρεαλιστικό στοιχείο
Η χρήση αμιγούς δημοτικής στη συγγραφή μυθιστορήματος ήταν κάτι αδιανόητο
τότε, επαινέθηκε από δημοτικιστές.
Η γλώσσα που επέλεξε να γράψει βασιζόταν στη γραπτή γλώσσα που χρησιμοποιούσε
ο ίδιος ως θετικός επιχειρηματίας, υπήρχε σχετική έλλειψη πεζών στην Αθήνα εκείνη
την εποχή.
Απομνημονεύματα Μακρυγιάννη: βιβλος δημοτικιστών, εκδόθηκαν χρόνια αργότερα

β) Ο τρόπος χειρισμού του θέματός του: Ενώ ο αγώνας του 1821 ήταν σύμβολο
ηρωισμού, τον αντιμετπωπίζει με ισοπεδωτική ευθύτητα και επικεντρώνεται σε μη
δραματικές εμπειρίες ήρωα
Ηρωας: πατριώτης, όχι αγωνιστής
Άρνηση Βικέλα να εξιδανικεύσει εθνικό αγώνα (ρεαλιστική μέθοδος), δε θίγει όμως την
κοινωνική κατάσταση περιβάλλοντος Λουκή

γ) Υστερεί ως ρεαλιστικό μυθιστόρημα: απουσία αποστασιοποίησης συγγραφέα από

ήρωα-αφηγητή, ασάφεια ως προς το ποιος μιλάει
Αφηγητής: ατελές ανθρώπινο ον με προκαταλήψεις και όρια
Ο φαινομενικός ρεαλισμός του, υποκρύπτει τον ξεκάθαρο θαυμασμό για κόσμο
οικονομίας και ελεύθερης επιχειρηματικής δραστηριότητας

δ) ειρωνικό στοιχείο: πλαγιογράφηση λέξεων ‘’λαβείν’’, ‘’δούναι’’

λέξεις που υπάρχουν σε γλώσσα λογιστικής
Γιατί θεωρείται ότι με το αφήγημα αυτό καθιερώνεται ο ρεαλιστικός τρόπος γραφής
στον ελληνικό πεζό λόγο;
Βασικό θέμα η αντιδιαστολή του ηρωισμού με το εμπορικό πνεύμα.
Γείωση ρομαντικών εθνικών οραμάτων από την επιλογή της επιβίωσης, έστω και με
κάποιες ενοχές από τον αφηγητή.
Μετάβαση από το ιδανικό στο πραγματικό μέσω της προώθησης των αξιών της
σκληρής εργασίας, πειθαρχίας καισυνοχής. Ρεαλισμός Βικέλα και ως αποτέλεσμα της
ηθικοδιδακτικής του τάσης.
Αναφέρεται σε πραγματικά γεγονότα, τα οποία μεταπλάθονται δημιουργικά.
Ύφος αφήγησης: ντοκουμενταρίστικο. αναπαράσταση ελληνικής ζωής με ακρίβεια και
σαφήνεια.
Γλώσσα: απλή και λιτή και με κάποιο προσωπικό ιδίωμα.
Καμία διάθεση εξωραϊσμού ή απόκρυψης στον τρόπο που ο αφηγητής παρουσιάζει τον
εαυτό του και τα ελαττώματά του.

Β) Βιζυηνός
=> 6 εκτενή διηγήματα, αντιπροσωπευτικά ηθογραφίας
Πλοκή: στην ιδιαίτερη πατρίδα του Βιζυηνού, Θράκη, το ένα εν πλω, το άλλο σε μια
πόλη ανθρακωρύχων στη Γερμανία
1) ήταν νεωτεριστής (δεν τον είχαν αναγνωρίσει στα χρόνια του λόγω της εμμονής τους
στην ηθογραφία και της άψογης καθαρεύουσας που γράφει)
Ο ρεαλισμός του: μοντέρνα μορφή αναζήτησης για το πράγματι πραγματικό
Επηρεάστηκε από σπουδές σε ψυχολογία και φιλοσοφία
2) Κάθε διήγημά του εμπεριέχει αντίφαση μέσα στην ίδια πραγματικότητα, που
δημιουργεί ένα μυστήριο που απαιτεί λύση
3) Χαρακτηριστικό Βιζυηνού: Καμία πλευρά της αντιφατικής πραγματικότητας δεν
απορρίπτεται ως ψεύτικη
4)Προηγούνταν της εποχής του:
- όσον αφορά αναπαράσταση στα διηγήματά του των αντιθετικών τρόπων κατανόησης
της πραγματικότητας
- έμμεση υποβολή ερωτήματος: Τι είναι πραγματικό;
Τελευταία χρόνια της ζωής του: Στο ψυχιατρείο

Το μόνο της ζωής του ταξείδιον: --

Ο μικρός ήρωας αφηγητής μαθαίνει με οδυνηρό τρόπο ότι ο κόσμος των παραμυθιών
του παππού, που πίστευε ως πραγματικό, βρίσκεται σε διάσταση με τον κόσμο που
πρέπει να μεγαλώσει.
Κλονίζεται η αίσθηση του πραγματικού: εξομολόγηση του παππού ότι οι ιστορίες για
ταξίδια ήταν παραμύθια, στην πραγματικότητα είχε κάνει ένα μόνο ταξίδι και δεν το
ολοκλήρωσε
Και αυτό το ταξίδι το διηγείται με γλώσσα παραμυθιού.
Τέλος: θάνατος του παππού, συνειδητοποίηση του ήρωα ότι αυτό ήταν το μοναδικό
ταξίδι του παππού
Μέσω της γλώσσας των παραμυθιών συνειδητοποιεί πληρέστερα το θάνατο.
Συμφιλιώνεται με τον κόσμο που πρέπει να ζήσει.

Αμάρτημα της μητρός μου:--

Άσπλαχνη και ανεξήγητη συμπεριφορά μητέρας
Η στάση της καθορίζεται: από τις ενοχές για κάτι που είχε συμβεί στο παρελθόν
Τέλος: το αμάρτημα αποκαλύπτεται, η μητέρα έχει συγχωρεθεί από Πατριάρχη, έχει
πειστεί λογικά ότι είναι παράλογη η ενοχική της στάση, όμως η ζωή της θα συνεχίσει να
κυριαρχείται από το αμάρτημα, με τον ίδιο παράλογο τρόπο όπως πριν

Ποιος ήταν ο φονεύς του αδερφού μου:--

Τίτλος: ενέχει στοιχείο μυστηρίου
Έκβαση ιστορίας: φονίας ήταν ο καλός και ευγενικός Τούρκος, που είχε περιθάλψει η
μητέρα του αφηγητή.
Τούρκος: είναι πράγματι καλός, αγαπά τη θετή του μητέρα, θέλει να φερθεί σαν
πραγματικός της γιος
Στην πορεία: ανακαλύπτουμε ότι ήταν χωρίς να το ξέρει ο δολοφόνος του αδερφού του
αφηγητή
Φύση πραγματικότητας: διφορούμενη
Αφηγητής: γνωρίζει αλήθεια, διατηρεί λογικά του
Τούρκος: γνωρίζει την αλήθεια, έχει χάσει τα λογικά του
Μητέρα: πρέπει να μείνει σε πλάνη για να διατηρήσει τα λογικά της

Αι συνέπειαι της παλαιάς ιστορίας:--

Κεντρικός ήρωας: βλέπει σε όνειρο την κοπέλα που είχε αγαπήσει να περιβάλεται από
γαλάζιο θόλο και να παίζει χρυσή άρπα, πιστεύει ότι πέθανε
Αφηγητής: ήδη μας έχει περιγράψει την αξιοθρήνητη κατάσταση μιας κοπέλας
κλεισμένης σε ψυχιατρείο, με τα χαρακτηριστικά του ονείρου του Πασχάλη
Η κοπέλα έχει πεθάνει πρόσφατα και ο Πασχάλης σκοτώνεται σε ατύχημα την άλλη
μέρα.

Μοσκώβ Σελήμ:--
Ο αφηγητής φτάνει στην θρακική ύπαιθρο σε καλύβι φτιαγμένο από κορμους δέντρων,
όμοια με Ρώσων χωρικών
Κραυγαλέα αντίθεση με την πραγματικότητα που ερμηνεύει ο Μ.Σ. , ιδιοκτήτης του
καλυβιού
Ο Σελήμ μας εξηγεί πως αν και Τούρκος, θαυμάζει κάθε τι ρώσικο, επιθυμεί να είναι
Ρώσος
Τέλος: διφορούμενο, όρο και παρατσούκλι ήρωα
Ποια πραγματικότητα είναι αληθινή για τον Σελήμ; Τούρκου ή Ρώσοτ

Χαρακτηριστικά διηγημάτων:
 Ορθολογική ερμηνεία μυστηρίου
 Όρια της λογικής, μέσω της οποίας ερμηνεύουμε την πραγματικότητα
  Τρέλα, πλάνη. Αν και λογική δομή, δε θριαμβεύει πουθενά η λογική.
 Λύση μυστηρίου. Παραμένει κάτι ακόμη.

Γ) Παπαδιαμάντης

Χαρακτηριστικά:
1. Ο πρώτος ηθογράφος
Διηγήματα, νουβέλες: σκηνοθετημένα στη Σκιάθο, ηθογραφικός ρεαλισμός
2. έκδοση ιστορικών μυθιστορημάτων
3. υποτιμήθηκε από δημοτικιστές, όπως Βιζυηνός
4. Προσέγγιση ρεαλισμού: δε χρησιμοποιεί ηρωισμό/τραγωδία,
Σαγηνεύει έμμεσα τον αναγνώστη, νιώθει έντονη αγωνία, για να του δείξει ότι οι
προσδοκίες του ήταν ψευδείς και απατηλές

Έρως-Ήρως:--
Ο συγγραφέας προτρέπει τον αναγνώστη να αναζητήσει ένα τέλος που προσιδιάζει στη
δραματική λογοτεχνία, αλλά απίθανο στη πραγματική ζωή
Καθόλου ρομαντικό τέλος, κυριαρχεί ρεαλισμός εσωτερικού κόσμου σκέψεων και
συναισθημάτων ηρωίδας ‘’καλύτερα αυτός παρά άλλος’’

Χρήστος Μηλιόνης:- (ηθογραφικό)

Τεχνική: παρουσίαση γεγονότων σε σειρά (κρατάει αμείωτο το ενδιαφέρον αναγνώστη)
Εκτενές διήγημα ή νουβέλα.
Φαινομενικά βασισμένο στο ομώνυμο δημοτικό τραγούδι.
Ήταν όμως εμπνευσμένο από το διαγωνισμό για συγγραφή διηγήματος με ελληνικό
θέμα του Πολίτη.
Είναι διπρόσωπο σαν τον Ιανό.
Δράση 100 χρόνια πριν, τείνει σε ιστορικό μυθιστόρημα, είναι όμως φανταστική ιστορία
Ο ήρωας δεν είναι ο πρωταγωνιστής και προέρχεται από προφ. παράδοση, είναι ο
γνωστός κλέφτης του οποίου ο θάνατος (συνέπεια άρνησης παράδοσης στους
Τουρκους) γίνεται δημοτικό τραγούδι.
Προιωνίζεται ηθογραφία
Ρομαντικό στοιχείο: η ρομαντική περιπέτεια μιας κοπέλας που απαγάγεται από
πλούσιο Τούρκο και δραπετεύει, κρύβεται σε κλέφτικο λημέρι
Ηθογραφικό στοιχείο: οι χωρικοί-ήρωες, χώρος γεγονότων
Παρουσιάζει τεχνικές ρεαλισμού: τεχνική αποστασιοποίησης
Για να κατανοήσουμε στοιχεία από απαγωγή ηρωίδας, πρέπει να διαβάσουμε τις
δηλώσεις με αντίστροφη σειρά.
Τούρκος: χαμογελαστός
Την εποχή εκείνη η παρουσία του Τούρκου ενέπνεε φόβο, για αυτό στρίγκλισε,
δημιουργώντας την εντύπωση ότι είδε κάτι φοβερό.
 Ο συγγραφέας μας δίνει τη δυνατότητα να προσεγγίσουμε το γεγονός με
διαφορετικούς τρόπους.
 Πρώτη πρόταση: αφηγητής από απόσταση, άκουσμα κραυγής
 Δεύτερη(ήταν Τούρκος): εγκυρότητα, καταλαβαίνουμε ότι δεν είναι όλη η αλήθεια
  Σαρίκι: εμφανές στοιχείο υπερβολής, καταγράφει την υποκ. εντύπωση που
προκάλεσε στο κορίτσι
Περιγραφή Τούρκου: γίνεται αντικειμενική με μια γενική παρατήρηση για ήθη εποχής,
που αντιπαραθέτει ένα στοιχείο από την ιστορία με την άμεση ματιά του κοριτσιού
Τότε: ο αναγνώστης βλέπει το περιγραφόμενο πρόσωπο

Πολλαπλή προσέγγιση, με τον τρόπο χρήσης της γλώσσας

 μοιάζει με διαφορετική οπτική γωνία σε ταινία κινηματογράφου,
 δημιουργία ψευδαίσθησης, ο αναγνώστης νιώθει ως αυτόπτης μάρτυρας ενός
πραγματικού γεγονότος, ψευδαίσθηση βάθους
 Ο Παλαμάς και η ποίησή του
Γαραντούδης

Γενικά:

1. Ποιητής, μεταφραστής λογοτεχνίας, διηγηματογράφος, θεατρικός συγγραφέας,

κριτικός και ιστορικός λογοτεχνίας, δοκιμιογράφος, δημοσιογράφος, επιστολογράφος
2. Κυριάρχησε στην πνευματική ζωή 1880-1930
3. Αντιπροσωπευτικότερος εκφραστής αλλαγών της γενιάς του 80
4. Ιστορικός ρόλος Παλαμά:
- συμβολή σε διάδοση και επικράτηση δημοτικής
- εκμετάλλευση ολόκληρου του θησαυρού ελληνικής γλώσσας
(καλλιέργεια όλων των μορφών στίχου από αυστηρά έμμετρο μέχρι ελευθερομένο)
- αξιοποίηση ελληνικου προφορικού λαϊκού πολιτισμού
- αξιοποίηση ελληνικής γραμματειακής παράδοσης
- συγχρονισμός ελληνικής – ευρωπαϊκής ποίησης (ποιητικός διεθνισμός)
Πίστευε ότι πρέπει να αφομοιώνει το κράτος ευρωπαϊκό νατουραλισμό, συμβολισμό,
όχι να τους φοβάται
5. 1895: σύνθεση Ολυμπιακού ύμνου
6. Πολλά ποιήματα με θέμα την πόλη – αθηναιογράφος
7. παλαμικό έργο: διαπερνάται από πατριωτική ιδέα
Πίστευε στην αρμονική συνύπαρξη πατριωτικής ιδέας + υψηλής τέχνης
8. Πηγές έμπνευσης: αρχαία ελληνική γραμματεία, εκκλησιαστικά κείμενα, βυζαντινοί
ιστορικοί, υστεροβυζαντινά δημώδη κείμενα, δημοτικό τραγούδι, έργα κρητικής
αναγέννησης, ποίηση Βαλαωρίτη, Σολωμού, Κάλβου
9. Επαφή με ξένη ποιητική παράδοση

Στόχος: η έκφραση όλων των όψεων της σύγχρονης ελληνικής πραγματικότητας

Φλογέρα του Βασιλιά: εκτενές αφήγημα,

 περιγράφει στάδια εξέλιξης του ελληνικού πολιτισμού.
 ποιητική ανάδειξη συνέχειας ελληνισμού.
 προβολή βυζαντινής εποχής.

Χαρακτηριστικά ποίησης Παλαμά

 η ποίηση εμφανίζει μεγάλο βαθμο διακειμενικότητας, γλωσσικού πλούτου,

στιχουργικής ‘’πολυτροπότητας’’
 τάσσεται υπέρ ενός καινοτόμου δημιουργού: εναρμονισμένος με πνεύμα ‘’νέων
καιρών’’, δημιουργική διαδικασία
 ελληνοκεντρική τάση συνυπάρχει με ευρωπαϊκό πνεύμα
 καλλιέργεια μορφής, ρηξικέλευθες ρυθμικές αναζητήσεις
 επιρροή από συμβολισμό (Τα μάτια της ψυχής μου)
 ρομαντικά στοιχεία
  επίδραση από Νίτσε (ιδέα Υπερανθρώπου) (Δωδεκάλογος του Γύφτου)
 επίδραση από σοσιαλισμό (οι προλετάριοι θα δώσουν λύση σε κοινωνικά
προβλήματα)
 ισχυρή έλξη από θετικές επιστήμες και σύγχρονα τεχνολογικά επιτεύγματα,
επιστημονική μέθοδος
 φιλοσοφική ποίηση: είναι για Παλαμά σύμφυτη με ποίηση, επηρεάζει τη σκέψη,
φέρνει καινοτόμα στοιχεία
 αποτυπώνει ρεαλιστική αντίληψη πραγματικότητας κατά βάση, χωρίς μεταφυσική
πίστη
 υιοθετεί αφηρημένη+ιδανική έννοια ποίησης που οδηγείς τη μουσική
 υποταγή στην έννοια της Ιδέας, κορύφωση στοχασμού

Άποψη Παλαμά για ποιητή

 υψηλότερη κορφή, φιλόσοφος, πολίτης του Σύμπαντος, Μεσσίας του τραγουδιού,

προφήτης
 ποιητής – προφήτης: ο ποιητής είναι ανάμεσα σε φιλόσοφο και καλλιτέχνη
(απόστολοι ιδέας) και η ποίηση οδηγεί στη φιλοσοφική ποίηση
 η φιλοσοφική ποίηση αποβλέπει στο μέλλον, άρα ο ποιητής έχει το ρόλο του
προφήτη
 ο ποιητής:
εκμεταλλεύεται, αξιοποιεί το παρελθόν
συνδέεται με το παρόν
αποβλέπει στο μέλλον

Συλλογές και σχόλια

 Τα τραγούδια της πατρίδος μου, Ύμνος εις την Αθήναν: επίδραση γαλλικού
παρνασσισμού
 Τα μάτια της ψυχής μου: ο ποιητής αποβλέπει στο μέλλον
Με το σχήμα θέση, αντίθεση, σύνθεση σχολιάζεται ο ρόλος του ποιητή
Θέση (παρόν ή παρελθόν)
Αντίθεση (παρόν ή παρελθόν)
Σύνθεση (μέλλον)

Ιδεολογική ροπή Παλαμά

 οικειώθηκε πλήθος στοιχείων, δεν ασπάστηκε κανένα απόλυτα

 σύζευξη παραδοσιακών – νεωτερίστικων στοιχείων
 συνύπαρξη προοδευτικών – συντηρητικών γνωρισμάτων
 μεταμορφώνεται συνεχώς ιδεολογικά, φιλοσοφικά

Αρχή της ιδεολογικής του ροπής

  θέση-αντίθεση-σύνθεση
 εκ πρώτης όψεως αγεφύρωτες συγκρούσεις, όμως υπάρχει εσωτερική ενότητα στο
παλαμικό έργο
 η ενότητα έγκειται στη σύζευξη αντιθετικών στοιχείων
 τη σύζευξη επιτυγχάνει η ποίηση!! (ενοποιητική αντίληψη ποιητή για ποίηση)
 με αυτήν την αρχή επιτυγχάνεται η υπέρβαση του έντονου ανταγωνισμού των
προγόνων του ανάμεσα σε παρελθόν και μέλλον, όπως προσδιοριζόταν από τη
σχέση τους στο παρόν
(ανάμεσα σε παράδοση-ανανέωση, προσήλωση σε εθνισμό-ροπή σε
κοσμοπολιτισμό)

Τριαδικό σχήμα ποίησης Παλαμά

 λυρισμός του εγώ

έκφραση ατομικού στοιχείου
Θέματα: ερωτισμός, γυναικολατρία και κασσιανισμού
Κασσιανισμός: κάτι σαν αμαρτία, ξεπεσμός, χαμός κάποιου παραδείσου,
πώς ήταν αρχικα να ζήσει, τον τρώνε οι τύψεις, έντονη ψυχική διάθεση
καρφωμένη στο μυαλό του ποιητή
Ποιήματα λυρικά ελάσσονος τόνου, μελαγχολικά, δυσοίωνα, γύρω από
ιδιωτική ζωή ατόμου
Συλλογές: Ιάμβοι και ανάπαιστοι, Ο τάφος, Η ασάλευτη ζωή, οι καημοί της
λιμνοθάλασσας, Οι νύχτες του Φημίου

 λυρισμός του εμείς

Θέματα: πατριδολατρία, αρχαιολατρία, γλωσσική ιδέα
Πατριδολατρία: συνδέεται με έννοια τυρταϊσμού (η πνοή που υψώνει/ τονώνει
στα σύγχρονά του ποιήματα, που είναι από ύμνους προς ήρωες, από βωμούς
προς θεούς)
Ποιήματα: εκτενή επικολυρικά, μείζονος τόνου, δίνει ο Παλαμάς εθνική
εμβέλεια
Συλλογές: Ο δωδεκάλογος του Γύφτου, Η φλογέρα του Βασιλιά, Βωμοί
Στόχος: ‘’είμαι ο ποιητής του καιρού μου και του γένους μου’’

 λυρισμός των όλων (ώριμος Παλαμάς)

Στοιχεία: στοχαστική και φιλοσοφική διάθεση με παγκόσμια εμβέλεια,
Συναίρεση υποκειμενικού – αντικειμενικού στοιχείου
Πραγμάτωση ένωσης ατόμου με καθολική ανθρωπότητα
Συλλογή: Οι πεντασύλλαβοι – Τα παθητικά κρυφομιλήματα

Λυρισμός εμείς και όλων: εκφράζται σε ποιήματα – μεγάλα οράματα Παλαμά

Τριαδικό σχήμα λυρισμών => αντιστοιχεί στην αρχή θέση-αντίθεση-σύνθεση
Σύνθεση = είναι ο λυρισμός των όλων
Ανώτερος ποιητής για Παλαμά:
εκείνος που υπερβαίνοντας το εγώ του, μπαίνει σε όλες τις ιδέες

Εθνικός ποιητής

1. Θεωρείται ένας από τους εθνικούς ποιητές μας, κυρίως λόγω των ιδεολογικών χρήσεων
του έργου του
2. Αντίληψη Παλαμά για εθνικό ποιητή: δεν είναι αυτός που έχει ως θέμα ιστορικά ή
κοινωνικά ιδεώδη του τόπου του,
Αλλά εκείνος που σφραγίζει αυτά τα ιδεώδη με την ατομική του ψυχή

Βασικοί άξονες του έργου του

1. φιλοσοφική ροπή του: σχέση ποιητή με ιδέες, και της σχέσης κοινού-ιδεών
2. σκοτεινότητα

Κεφάλαιο 7
 Η ποίηση του Καβάφη
Γενικά
Υπάρχουν αντιφατικές εκτιμήσεις για το έργο και την προσωπικότητά του
 συγχρονοί του: δύσκολα τον αποδέχτηκαν
 σήμερα: σημαντικότερος ποιητής Ελλάδας, πρέσβης ελλην. Πολιτισμού
 έργο Καβάφη: επιβάλλει ανάγνωση υπό το πρίσμα σύγχρονων θεωριών

Ζωή Καβάφη

1. Καταγόταν από αστική οικογένεια, έζησε στην Αλεξάνδρεια

-Βάραινε η μνήμη του ελληνιστικού παρελθόντος
2. 6ετής παραμονή στην Αγγλία, 3ετής παραμονή στην Κωνσταντινούπολη
Αγγλία: καλλιεργεί την έμφυτη κλίση του στα γράμματα
Πόλη: πλάτυνε ο ορίζοντας του φυλετισμού του, που τα πρώτα χρόνια καθορίστηκε
από τη ψυχολογία του απόδημου
3. Με εγκατάσταση στην Αλεξάνδρεια (1885) παίρνει ελληνική υπηκοότητα
4. Μεγάλη γλωσσομάθεια, αγάπη για Ιστορία (διαμόρφωσε την ποίησή του)
5. Εκδοτική συμπεριφορά:
 Όσο ζούσε δεν εξέδωσε όλο το έργο του
 1891-1904: τύπωνε ποιήματα χωριστά σε μονόφυλλα
 Έως 1911: τύπωση ποιημάτων σε τεύχη
 1912: τύπωση πρώτης χρονολογικά συλλογής
 1917: τυπώνει τη πρώτη θεματική συλλογή του

Πρώτες προσπάθειες – Επιδράσεις

 Τα πρώτα ποιήματα γράφονται όσο είναι στην Κωνσταντινούπολη

 Στην Αθήνα: γενιά του 80, Παλαμάς, καλλιέργεια δημοτικής, καθημερινά θέματα σε
ποίηση, ανάλαφρο ύφος, προσδιορισμός εθνικής ταυτότητας
 Καβάφης στην Πόλη: Δέχεται επιρροές από Φαναριώτες και Αθηναϊκό
ρομαντισμό.
 Η γλώσσα είναι καθαρεύουσα, το ύφος είναι στομφώδες, ρητορικό και
απαισιόδοξο και η θεματολογία πεισιθάνατη.
 Ασχολήθηκε και με πεζό λόγο
 Αντιπροσωπευτικό έργο της περιόδου «Οι κτίσται».

Φάσεις εξέλιξεις έργου ποιητή

1) Πρώιμη φάση(1891 - 1900):
 επηρεάζεται από τον Γαλλικό συμβολισμό
 χαρακτηριστικά του έργου του: η ευκρίνεια των εικόνων και η ρυθμική εκφορά του
στίχου.
 Έγραψε σημαντικά δοκίμια
 Αντιπροσωπευτικά έργα: «Τα τείχη» και «Περιμένοντας τους Βαρβάρους», «Κεριά»,
«Στην ίδια πόλη»

2) Από το 1900, νέα φάση δημιουργίας

 Βρίσκει την προσωπική του φωνή
 Επίσκεψη στην Αθήνα, ανάγκη να συστηματοποιήσει την ποιητική του τέχνη
 δημιουργεί την «Ποιητική» του, πεζό κείμενο

3) Ώριμη φάση(από 1911 κ.ε.):

 επηρεάζεται από τον Ρεαλισμό
 κατακτά τολμηρά εκφραστικά μέσα
 παίζουν σημαντικό ρόλο στη ζωή του δύο άτομα: ο Άγγλος μυθιστοριογράφος
Folster και δεύτερος ο Σεγκόπουλος (κατ’ άλλους ερωτικός σύντροφος, κατ’ άλλους
νόθος γιός).
 Απελευθερωμένος από κάθε είδους κοινωνικές δεσμεύσεις διατυπώνει με τόλμη
(ρεαλισμός + νεοτερικότητα) το ερωτικό όραμα και την πολιτική του κριτική
 Έργα: Ωραία λουλούδια κι άσπρα ως ταίριαζαν πολύ, Μύρης Αλεξάνδρεια του
340μΧ, Ας φρόντιζαν

Το έργο του
Είναι ενιαίο, δημιουργείται σε όλη τη διάρκεια της ζωής του
Ειρωνεία: σημαντική παράμετρος της ποίησής του
Τα ποιήματά του λειτουργούν παράλληλα, αλληλοσυμπληρώνονται

Ιδιαίτερα χαρακτηριστικά ποίησης Καβάφη (εργαλεία ποίησης) (ύφος)

 τεχνική
 διαμόρφωση ποιητικής γλώσσας
 διαφοροποίηση από ποίηση εποχής
 λειτουργία στιχουργίας
 ειρωνεία, δραματική ή τραγική ειρωνία, λεκτική ειρωνία, ειρωνεία των
καταστάσεων
1) Θεματική
3 θεματικοί κύκλοι:
 φιλοσοφικός
 πολιτικός
 ηδονικός/ερωτικός
Διαχωρισμός: όχι στεγανός.
 σε ποιητική έκφραση, όχι σε σημασιολογικό περιεχόμενο
 Ο καβαφικός κόσμος είναι ενιαίος.

Θέματα φιλοσοφικού κύκλου

 αναπόφευκτη ανθρώπινη μοίρα, μοιραία καταφορά τύχης, έννοια του χρέους,
αδικία των θεών, η πάλη χριστιανών και εθνικών, η σχέση του ανθρώπου με το
χρόνο
 Θέματα ποιητικής τέχνης και καλλιτεχνικής δημιουργίας (ποιήματα ποιητικής)
 έμπνευση ποιητή: η σχέση ανθρώπου-χρόνου, οι συνακόλουθες αλλαγές που
επιφέρει στο σώμα και στις επιλογές του
 Ποιήματα κυρίως συμβολιστικής τεχνοτροπίας, γραμμένα στη πρώιμη φάση του
έργου του

Πολιτικός ή ιστορικός κύκλος

 θεματικά κινείται από την Ελληνιστική εποχή – κατακτήσεις Μ. Αλεξάνδρου έως την
Άλωση της Κων/πολης το 1453.
 Σε ό,τι αφορά τα πρόσωπα, είτε είναι υπαρκτά είτε πλασματικά,
 εξετάζονται οι συμπεριφορές τους με τον ροή της Ιστορίας
 αυτό που απορρέει ως συνέπεια, είναι πως καραδοκεί πάντα η αποτυχία και
ακυρώνεται η ανθρώπινη βούληση.

Ηδονικός – ερωτικός κύκλος

 κυρίαρχο ρόλο παίζουν η ερωτική ηδονή, η μνήμη
 Ιδιόμορφος ερωτισμός ποιητή: τροφοδοτεί ηδονικά ποιήματα με ινδάλματα
ωραίων εφήβων
 Συνδυασμός ιστορικής αίσθησης και ηδονικής μνήμης (προσωπική ποιητική)
 Εμπεριέχει προσωπικά βιώματα.

«Ποιητική»

 Σταθμοί: Πρώτη Αθηναϊκή Σχολή, γαλλικός συμβολισμός

 Ξεκινά από τον Γαλλικό Παρνασσισμό (αγάπη για οικονομία, ακρίβεια, ισορροπία
μορφής, ενίοτε κάποια ψυχρότητα) 
 περνά σταδιακά σε έναν όλο και πιο τολμηρό ρεαλισμό, την προσωπική του φωνή.

Βασικές παράμετροι τεχνικής του: σε αυτές οφείλεται η ιδιαιτερότητα της φωνής του
  χρήση της ιστορίας,
 ειρωνεία,
 χρήση του συμβόλου,
 μνήμη, φαντασία και
 ιδιοτυπος λυρισμός

1) Ποίηση και Ιστορία:

 Αγαπούσε την ιστορία, ιστορικός ποιητής.

 Σημαντική η σχέση Καβάφη-ελληνισμού
 Ζούσε στην περιφέρεια του ελληνισμού: ανέπτυξε ψυχολογία απόδημου
 Καθορίζεται από νοσταλγία, υπεροψία, γοητεία, απώθηση
 Τόνιζε ότι ήταν ‘’ελληνικός’’, τονίζει την ελληνική του συνείδηση
 Σε πολλά ποιήματά του: σχέση άλλων λαών με ελληνισμό
 Τον γοητεύει το μεταίχμιο, η συνάντηση των πολιτισμών και των ιδεολογιών, οι
κρίσιμες στιγμές της ιστορίας
 Για αυτό ως σκηνικό ποιημάτων: η ελληνιστική εποχή και η επικράτεια που
προέκυψε από εκστρατείες Μεγάλου Αλεξάνδρου (είναι μεταβατικό στάδιο
ιστορίας, όταν καταλύθηκε από Ρωμαϊκή αυτοκρατορία)
 Ήττα και συντριβή= υπάγεται η πραγματικότητα της ιστορίας σε αυτούς τους
κανόνες
=> εστιάζει στις ποιότητες και συμπεριφορές διαχρονικής αξίας (αξιοπρέπεια,
φρόνηση, σοφία, ματαιότητα των μεγαλείων)
=>σύντηξη παρελθόντος και παρόντος
 Για να στηλιτεύσει ή να σχολιάσει σύγχρονες καταστάσεις, επιλέγει από το
παρελθόν παράλληλες με τις σύγχρονες στιγμές της ιστορίας
Σε πρώτο επίπεδο: πρωταγωνιστεί ένα πρόσωπο ή μια σκηνή ελληνιστικής εποχής
Σε ένα δεύτερο: ο αναγνώστης αναγνωρίζει πρόσωπα, γεγονότα, καταστάσεις
σύγχρονης ιστορίας
 Σημαντικός ο τρόπος: που συνδυάζει ιστορική ενόραση – ερωτικό του όραμα,
δημιουργώντας μια συγκροτημένη μυθολογία
 Οι ιστορικές πηγές ποιητή: μπολιάζονται από την ιδιαιτερότητα της ερωτικής του
ιδιοσυγκρασίας, ώστε βαθαίνει ο αντιφατικός χαρακτήρας του ανθρώπου,
διαχρονική συμπεριφορά ηρώων
 Πηγές ποιημάτων: λόγιες, ιστορικά κείμενα αρχαιότητας, ελληνιστικών και
ρωμαϊκών χρόνων
 Πρόσωπα ποιημάτων:
-δευτερεύουσας σημασίας από κάποια ιστορική πηγή
-άλλοτε δημιουργεί ψευδοϊστορικά πρόσωπα με συγκεκριμένες ιδιότητες, για να
σκιαγραφήσει το σκηνικό που χρειάζεται

2) Σύμβολο: 
  Χρήση συμβόλων από πρώιμη φάση ποιητή
 Σύμβολα: πρόσωπα, αντικείμενα, καταστάσεις γίνονται πυρήνες όπου
συμπυκνώνεται και μεταδίδεται στον αναγνώστη η εμπειρία του ποιητή
 Σύμβολα: κάμαρα, ρούχα, καθρέφτης, παράθυρα, τείχη, ταξίδι
 Συνήθως αποκωδικοποιούνται εύκολα
 καποιες φορές συνθετη ερμηνεία της σχέσης τους με έννοιες, αισθήσεις, ρευστές
συναισθηματικές καταστάσεις

3) Ειρωνεία (πρωταγωνιστικός ρόλος):

- λεκτική και ειρωνεία καταστάσεων

 έδωσε αφορμή για παραναγνώσεις ποιημάτων

 συνδέεται η καβαφική ειρωνεία και γερμανικός ρομαντισμός (Βελούδης 1983)
Ο Βελούδης διερευνά την ειρωνεία υπό το πρίσμα του γερμαν. Ρομαντισμού
Τονίζεται η σπουδαιότητα αποστασιοποίησης του καλλιτέχνη από το
αναπαριστώμενο αντικείμενο για να κατανοηθεί η ειρωνεία του ποιητή
 διάκριση σε τραγική ή δραματική (όταν το θύμα δεν το γνωρίζει ότι είναι θύμα)
εκδοχή της ειρωνείας των καταστάσεων

1) Δύο βασικές τεχνικές ειρωνείας - Βελούδης

Α) Τη μάσκα/προσωπείο (χρήση ενός συγκεκριμένου προσωπείου, που αναλαμβάνει να

παίξει ένα ρόλο)
Β) παρενθετικός λόγος (σχόλια μέσα σε παρενθέσεις ή παύλες)
Γ) υπερβολή, επαναλήψεις, τεχνάσματα που αφορούν τη ρίμα, τη στίξη, συγκερασμό
γλωσσικών επιπέδων, σύνταξη και δομή λόγου, γραμματική

2) Βαγενάς για Καβάφη

 ειρωνεία = δομικό στοιχείο ποιητικής Καβάφη, βασική πηγή συγκίνησης
 Θεμελιώδες χαρακτηριστικό ειρωνείας: η αντίφαση ανάμεσα σ΄αυτό που φαίνεται
και σ’αυτό που πραγματικά είναι
 Δύο βασικές κατηγορίες ειρωνείας
Α) Λεκτική ειρωνεία: (τεχνικές: μελετημένη ρητορική, μέτρο, ρίμα, στίξη,
συγκερασμός γλωσσικών επιπέδων, σύνταξη, δομή λόγου, γραμματική) αντίθεση
ανάμεσα σ’αυτό που διατυπώνεται και σ’αυτό που εννοείται
Β) Ειρωνεία των καταστάσεων: προκαλείται από την αντίθεση ανάμεσα στα
γεγονότα και προσδοκίες του θύματος
Εκφανση της η δραματική ή τραγική ειρωνεία και η ειρωνεία της μοίρας
 μοναδικότητα της καβαφικής ειρωνείας=σύντηξη της λεκτικής και της ειρωνείας
καταστάσεων
 η ειρωνεία της μοίρας διατρέχει την καβαφική ποίηση και αποτελεί μόνιμο τόπο
της θεματικής του: προκαλείται από αντίθεση γεγονότων-προσδοκίες θύματος,
αντίθεση πεπερασμένης φύσης ανθρώπου-ανάγκη ψευδαίσθησης αιωνιότητας
 (άνθρωπος αντιμέτωπος με αδυσώπητη μοίρα, δόλο Θεών, νομοτελειακά
αποφασισμένη πορεία προς το τέλος)
 Σημαντικότερη τεχνική ειρωνείας: το προσωπείο του ειρωνικού αφηγητή,
μεταμορφώνεται στο έργο ποικιλοτρόπως
(άλλοτε είναι αμφίθυμος, άλλοτε στοχαστικός, άλλοτε ειρωνικός απέναντι στο
πρόσωπο που γίνεται λόγος στο ποίημα)
 Συχνό προσωπείο: σοφιστή ή καλλιτέχνη ή αντικ. παρατηρητή εποχής του
 Ο εντοπισμός του είναι σημαντικός για καβαφική ποίηση
 Σχέση ποιητικού εγώ με προσωπείο
 Ελλοχεύει κίνδυνος παρανάγνωσης
 Παράδειγμα χρήσης προσωπείου: Εν μεγάλη ελληνική αποικία, 200 π.Χ.
-υπάχει διαστρωμάτωση ειρωνείας
-α πληθ. πρόσωπο: υπονοεί ύπαρξη ειρωνικού αφηγητή, ειρωνεύεται πολιτικούς
αναμορφωτές
-ύποπτος ο λόγος του προσώπου πίσω από τη μάσκα

4) Στα πρώιμα ποιήματα: ειρωνεία ανοιχτή, μονοεπίπεδη, σατιρική, διδακτική παιγνιώδης,

εύκολα αναγνωρίσιμη.
Πχ Οι μιμίαμβοι του Ηρώδου, Θεατής δυσαρεστημένος

Στην ώριμη περίοδο:

Πολυεπίπεδη και δύσκολη που απαιτεί την εμπλοκή του αναγνώστη στη λειτουργία της και
που αν δεν αποκωδικοποιηθεί σωστά, τον μετατρέπει θύμα της. Απαραίτητη η γνώση του
ιστορικού πλαισίου προκειμένου να αποκαλυφθεί η ειρωνική σχέση προσωπείου-ποιητή.
Πχ Στα 200 π.Χ. (υποδηλώνεται με υπερβολικό τόνο α στροφής και ειρωνική χροιά
γεωγραφικών τόπων, αλλά πρέπει να γνωρίζουμε ιστορικό πλαίσιο)

5) Η καβαφική ειρωνία εκμοντερνίζεται

- χάνει τον άμεσο διδακτισμό της
- γίνεται ατμοσφαιρική, φιλοσοφικότερη, κατορθώνει την ισορροπία των αντιθέτων
Καβάφης: βρίσκεται στο μεταίχμιο καιρών και τόπων
Φιλοσοφία του: είναι η φιλοσοφία του "εν μέρει", η αρμονία των ανιθέσεων,
συναίρεση ιστορικού με αισθητικό, παλαιού με σύγχρονο
Καβαφική ειρωνεία ώριμης φάσης: στην περιοχή του μοντερνισμού
Η λειτουργία της ειρωνείας κατοχυρώνει πολυφωνία κειμένου.
Οι αδιάκοπες μεταμορφώσεις καθιστούν την καβαφική ειρωνεία δαιδαλώδη.
Απαιτεί ενεργό συμμετοχή αναγνώστη και συνανάγνωση όλου του έργου για τη μύηση στο
καβαφικό σύμπαν.
Η ειρωνεία ενός ποιήματος αίρεται από την ανάγνωση του άλλου

4) Λυρισμός
  ιδιότυπος λυρισμός ποιητικής Καβάφη
 δηλαδή, ο τρόπος που εκφράζεται ο εσωτερικός κόσμος, εντυπώσεις,
συναισθήματα ποιητικού υποκειμένου
 ξεκινά από εξωτερικό γεγονός ή αντικείμενο
 μέσω της ρεαλιστικής αποτύπωσης οδηγείται στην ποιητική συνείδηση μέσα στο
όρια της κοινής εμπειρίας
 Η συγκίνηση μόλις υποδηλώνεται. Απλώς καταγράφει το γεγονός.
 Η εσωτερική διάθεση έχει υποχωρήσει στο βάθος του ποιήματος.
 Στην επιφάνεια: αναπαριστώνται με ακρίβεια οι συνθήκες της πραγματικότητας
που δημιούργησαν τη συγκεκριμένη διάθεση
 Μέσα λυρισμού: διαφάνεια περιγραφών, ορθολογική αντίληψη, σπανιότητα
παρομοιώσεων και μεταφορών, εντελώς ιδιαίτερη χρήση του επιθέτου.

Γλώσσα:

 Έχει γίνει αντικείμενο διχογνωμιών

 Δεν έχει σχέση ούτε με την καθαρεύουσα ή τη δημοτική του Παλαμά
 Βασικά χαρακτηριστικά η λιτότητα και η οικονομία.
 Η συνθετική αντίληψη του Καβάφη για τον ελληνισμό φαίνεται στις λεκτικές του
επιλογές
 Βασικό σώμα: δημοτική και λέξεις της καθαρεύουσας, αρχαϊζουσας, τοπικά
ιδιώματα, πολίτικο και τραπεζουντιακό ιδίωμα
 Τα κριτήρια επιλογής είναι για τον Καβάφη καλλιτεχνικά και όχι ιδεολογικά
Έτσι διαφοροποιείται από τη Γενιά 1880 και χρήση μόνο δημοτικής.
 Εκφραστικός πλούτος, γλωσσική φαντασία
 Σε συνδυασμό με την αίσθηση περιττού (επιρροή από παρνασσισμό)
 Βασικά γλωσσικά χαρακτηριστικά:
ευκρίνεια περιγραφής, ορθολογική αντίληψη των πραγμάτων, έλλειψη
παρομοιώσεων και μεταφορών, ελάχιστη και ιδιαίτερη χρήση επιθέτων,
δραστικότητα του ρήματος, παρασιώπηση, ακρίβεια, ρεαλιστική διατύπωση.

Μέτρο:

 Αντιποιητικό,
 έντονο το πεζολογικό στοιχείο
 Ελάχιστα ποιήματα ακολουθούν την αυστηρή παραδοσιακή στιχουργική
 μέτρο το κατεξοχήν ελληνικό – Ιαμβικό (διαδοχή δισύλλαβων ενοτήτων, όπου
τονίζονται οι ζυγές συλλαβές, το πλησιέστερο μέτρο στον προφορικό λόγο),
 αλλά με τον δικό του τρόπο, ελεύθερα (παρατονισμοί, χασμωδίες κτλ.)
 Η οργάνωση σε στίχους και στροφές γίνεται με βάση την ολοκλήρωση του
νοήματος
 Στιχουργική: χρησιμοποιείται για ρεαλιστική διατύπωση και ακρίβεια
 Εάν υπάρχει ομοιοκαταληξία, είναι «φθαρμένη – επιφανειακή» (τον ενδιαφέρει η
αρτιότητα του έργου και όχι η εξωτερική εμφάνιση)
  Ρυθμός: έντονος, στιχουργική ανορθοδοξία, με στίξη και λεκτικές επιλογές
δημιουργεί έντονη μουσικότητα
 Συχνά ο τρόπος με τον οποίο παραβιάζεται το μέτρο αποτελεί ένα βασικό τέχνασμα
της καβαφικής ειρωνείας.

3) Σπουδαίοτητα και εμβέλεια καβαφικού έργου

Αμφισβητήθηκε στην εποχή του

Παλαμάς: δεν τον αποδέχθηκε ποτέ
Το έργο του έγινε γνωστό κυρίως μετά το θάνατό του με τη μεσολάβηση γενιάς 30 και
πρόταση Σεφέρη
Μελετήθηκε από τους σημαντικότερους Έλληνες και ξένους επιστήμονες

Παγκοσμιότητα:
Σημαντικότερος πρέσβης νέου ελληνισμού
Εξακολουθεί να αποτελεί πόλο έλξης για μελετητές, αναγνώστες, δημιουργούς
Πηγή απόλαυσης και σοφίας με παγκόσμια εμβέλεια

Ερωτικά ποιήματα

 Χαρακτηριστικά: ιδιότυπη γλώσσα του Καβάφη, άνισες στροφές και

ανισοσύλλαβο, κατά κανόνα ανομοιοκατάληκτο στίχο, χαλαρό μέτρο, πεζολογικό
ύφος, καθημερινό λεξιλόγιο, και τη χαρακτηριστική «μεικτή» γλώσσα του Καβάφη
 Τα ερωτικά ποιήματα του Καβάφη αναφέρονται σε ωραίους νέους, συνδέονται με/
είναι ένας ύμνος στη νεότητα
 Ο Καβάφης άλλωστε έτρεμε τα γηρατειά και τη φθορά που προκαλούσαν στο
σώμα – η φθορά του χρόνου/ ο φόβος για τη φθορά
 τα ερωτικά του ποιήματα συνδέονται κατά κανόνα με τη λειτουργία της μνήμης,
ανάμνηση ερωτικών ηδονών
 Στις περισσότερες περιπτώσεις η μνήμη συνδέεται με την ερωτική απώλεια.
 Η ένταση του ερωτικού βιώματος, η κυριαρχία του και ο τρόπος-η ελευθερία που
το αντιμετωπίζει είναι επίσης κοινός τόπος στην καβαφική ποίηση
 τα ερωτικά του ποιήματα είναι πασιφανή παραδείγματα αντικομφορμισμού
 Η αναζήτηση του ερωτικού πάθους, το οποίο φαίνεται δυνατότερο από τις
συμβάσεις (πολλά από τα ερωτικά αντικείμενα των ποιημάτων είναι συχνά και
τύποι του περιθωρίου)
 Σε πολλά ποιήματα τολμά να μιλάει ανοιχτά για την ομοφυλοφιλία του
 Η απόλαυση της στιγμής
 ενδιαφέρουσα υποκατηγορία καβαφικών ερωτικών ποιημάτων είναι τα ιστορικά,
Οι ιστορικές πηγές και η γραμματεία γενικότερα αλλά και έργα τέχνης γίνονται
αφορμές ή «ενδύουν» τις ιδέες του «αναγνώστη» Καβάφη
 Άλλωστε τα ερωτικά είναι και τα λυρικότερα ποιήματα του Καβάφη γιατί το
συναίσθημα είναι το κυρίαρχο σ’ αυτά.
  Εμμονή στη λεπτομερειακή περιγραφή του «Σκηνικού» που τονίζει τον ρεαλισμό
των ποιημάτων και τη δύναμη της ανάμνησης.
 Είναι πολύ χαρακτηριστικός και ο αφηγηματικός χαρακτήρας των ποιημάτων, όπως
φαίνεται και από την ιδιαίτερη λειτουργία των ρημάτων, καθώς και το α΄ ενικό
πρόσωπο, που δίνει εξομολογητικό τόνο στα ποιήματα
 Στα ερωτικά ποιήματα είναι σπάνια η ειρωνεία

Κ.Π.Καβάφης, Τα Ποιήματα, δημοσιευμένα και αδημοσίευτα

Δημηρούλης

Κλασικός και μοντέρνος

Κλασικός
 Ανήκει στους κλασικούς της παγκόσμιας λογοτεχνίας
 Ήταν Έλληνας του παλαιού παροικιακού ελληνισμού
 Για τον ‘’κλασικό’’ Καβάφη αποφάσισε η Ιστορία παρά τις αντίθετες γνώμες που
εκφράστηκαν, διαχρονικό έργο
 Δύο γνωρίσματα καβαφικού έργου
1) η ένταξη στον κανόνα του κλασικού, στα μέτρα του δυτικού πολιτισμού
2) πολλαπλή ερμηνεία καβαφικού έργου, πολλά προσωπεία
 Κλασικός γιατί απολαμβάνει τη γενική αναγνώριση και τον καθολικό θαυμασμό,
αλλά και περιπτώσεις που ακυρώνουν το έργο του

Μοντέρνος
 Είναι ένας κλασικός του μοντερνισμού
 Κατάγεται από τον 19ο αιώνα, όπως και άλλοι συγγραφείς του μοντερνισμού
 Άργησε να βρει το δρόμο του.
Αναμετρήθηκε με παρνασσισμό και συμβολισμό και αισθητισμό
Απαρνήθηκε της ποιητική παράδοση του ελληνικού κόσμου,
Δηλαδή άχαρα καθαρεύουσα με ανώδυνο λυρισμό, με επιρροές ρομαντισμού
 Ποιήματα ως τέλη 19ου αιώνα: δείχνουν έναν εστέτ ποιητή, που δεν είχε βρει την
προσωπική του φωνή
 Δεν εντάχθηκε ούτε στη γενιά του 80, ούτε με καθαρεύοντες αθηναϊκής σχολής
Διάλεξε το δικό του δρόμο, σε ώριμη ηλικία

Ποιητής του μοντερνισμού

 Καινοτομία σε ποιητική, θεματική, διανομή

Στην ποιητική: αναζήτησε έναν ιδιοφυή τρόπο γραφής
 Στη θεματική: συγκρότησε ένα μικρό σύμπαν από πρόσωπα, γεγονότα, στάσεις
σύμβολα που ενισχύουν την ιδιαιτερότητα του λόγου
Κυκλοφορία ποιημάτων: ιδιωτική ρύθμιση της διανομής τους, αρνήθηκε την
έκδοση βιβλίου (ήταν η καθιερωμένη οδός)
 Πειραματική πρωτοπορία
Ενώ μοιάζει παλαιός και συμβατικός, άνθρωπος μιας άλλης εποχής, αισθητής
Διοχέτευσε το σκηνικό του εξεζητημένου βίου του στο έργο του
Το έργο του: συνομιλούσε με τον ευρωπαϊκό μοντερνισμό
 Υπήρξε μοντέρνος με δύο τρόπους:
1) Συσχετίζεται με ελληνικό και ευρωπαϊκό μοντερνισμό αν και ηλικιακά και
αισθητικά μπορεί να μην ανήκει σε αυτό
2) Θεωρείται μοντέρνος ανεξάρτητα από ρεύματα, κινήματα
Ποιητικός λόγος: είναι μοντέρνος γιατί υπερασπίζεται μια τέχνη που τίθεται
απέναντι στα καθιερωμένα, διαφέρει, μπορεί να θεωρηθεί ως αιρετική στάση

 Ευρώπη: Ο Φόρστερ τον τοποθέτησε στο πεδίο προσοχής του Τ.Σ. Έλιοτ
Ελλάδα: αναμετρήθηκε μαζί του η γενιά του 30, που μαχόταν τον ελληνικό
μοντερνισμό
Σεφέρης: τον παραλληλίζει με Έλιοτ
Σύνδεση Καβάφη με μοντερνισμό => από δεκαετία 30 και έπειτα

 Στο μεταμοντερνισμό: το καβαφικό έργο έχει ανοδική πορεία

Το έργο του δεν εκπροσωπεί μόνο το τεράστιο πολιτισμικό κεφάλαιο.
Σημασία έχει η μορφή του καλλιτέχνη, που διακινείται ως παγκόσμιο πολιτισμικό
αγαθό

Καβαφικές τεχνικές
α) Η τεχνική του μοντάζ
β) Το απάτητο μονοπάτι
γ) Τρίτη ματιά/ειρωνικό βλέμμα
δ) Σκηνοθεσία, αποστασιοποίηση, εμμεσότητα

α) Μοντάζ: ιδιόρρυθμη εφαρμογή του μοντάζ από Καβάφη – ποιητική μετουσίωση

 Τεχνικές: περικοπή, μετάθεση, μεγέθυνση, σμίκρυνση, λεπτομέρεια, γενική άποψη
 Με τη τεχνική του μοντάζ ο Καβάφης έγινε πρωτότυπος και επιδέξιος αφηγητής
ιστοριών
 Εντοπισμός θέματος: ευνοούσε τον ποιητικό σχεδιασμό
Προσπερνούσε τεράστιο όγκο πληροφοριών και γνώσεων.
Σταματούσε στο σημείο που έκρινε ότι χρειαζόταν για την εργασία του.
Ανέσυρε όσα η Ιστορία είχε αφήσει στο περιθώριο ως ασήμαντα
Και τα αναδείκνυε ως κυρίαρχο παράδειγμα

β) Το απάτητο μονοπάτι
 Παρεκκλίνει από την πεπατημένη, δημιουργεί μια καινούργια κατάσταση (ποίηση)
  Καταλήγει σε κάτι καινοτόμο, απροσδόκητο, ριζική αναδιαμόρφωση
 Καβάφης: μεγαλύτερη παρέκκλιση στην ελληνική ποίηση του 20 ου αιώνα
 Συνδέεται και επικοινωνεί με ότι άφησε, κρατά ζωντανή την επαφή
 Ισορροπία ανάμεσα σε ατομικό - συλλογικό

γ) Τρίτη ματιά/ειρωνικό βλέμμα

Τρίτη ματιά Καβάφη:

 Παρακολουθεί στενά το βίο και την τέχνη
 Η τρίτη ματιά τον έκανε Έλληνα ποιητή όλου του κόσμου
 Η τρίτη ματιά συγκροτείται από την άσκηση της αυτοκριτικής, της αμφιβολίας, της
απορίας
 Ο Καβάφης δεν αποκόπηκε από πεδίο ελληνικής και ευρωπαϊκής ποίησης

Ειρωνεία Καβάφη:
 Λειτουργεί ως υπαρξιακός σκεπτικισμός
 Αυτοέλεγχος: ελέγχει την ποιητική γραφή
 Περιγράφει τη διαδικασία γραφής, σύνθεσης ποιήματος, διερευνά ροπή
ποίησης προς φλυαρία, έξαρση συναισθημάτων
 Κύριο γνώρισμα της ποιητικής αυτογνωσίας του, μια μορφή σκεπτικού
στοχασμού, επηρεάζει άμεσα το ποιητικό αποτέλεσμα

δ) Σκηνοθεσία, αποστασιοποίηση, εμμεσότητα

 Τεχνικές που μαρτυρούν ανήσυχο πνεύμα και εμπέδωση ειρωνείας
 Απαιτεί από τον αναγνώστη του
α) την ανανέωση της προσκληπτικής ικανότητας και
β) αναθεώρηση του αισθητικού ορίζοντα,
=> για να υποδεχθεί νεωτερισμό και πρόκληση

Σκηνοθεσία
 Μια τεχνική που δεν εμπιστεύεται λυρικό εγώ και ποιητή-μύστη, ως προνομιούχο
υποκείμενο
 Για τον Καβάφη η ποίηση σημαίνει ‘’μετάφραση’’ στον λόγο
Και της πιο δραματικής προσωπικής κατάστασης
Και τις πιο ακραίας εμπειρίας
 Σκηνοθεσία:
Η ποίηση είναι η οθόνη που καταγράφεται λογισμός και φαντασία
ως καινούργια τοπία, με διαδρομές που αιφνιδιάζουν και προκαλούν

Αποστασιοποίηση ως τέχνη του απορείν

 Εκπαιδεύει την κριτική ματιά του αναγνώστη, φιλτράρει την ευαισθησία του

Εμμεσότητα ως πρακτική του υπαινίσσεσθαι

 Να μη φτάνεις εύκολα στο ζητούμενο,
  αλλά να περνάς τα επεισόδια που σκηνοθέτησε ο ποιητής
 παράδειγμα της εμμεσότητας: η προσφυγή στην ανάγνωση βιβλίων, επιστολών,
διαδικασία που παρεμβάλλεται ανάμεσα σε ποιητή-αισθήματά του,
αναγνώστη-ποίημα
 σε ορισμένες περιπτώσεις ο ποιητής περιγράφει άλλους να διαβάζουν.
Σκεφτόμαστε έτσι τη δική μας θέση ως αναγνώστες, που διαβάζουμε τον ποιητή να
διαβάζει
 μικρόκοσμος βιβλίων, κειμένων, βιβλιοθηκών
 αυτό διαφοροποιεί Καβάφη από άλλους ποιητές με υψηλό ρητορικό λόγο

Η εμμεσότητα καλλιεργεί την αναγνωστική αποστασιοποίηση

 Εμμεσότητα + Αποστασιοποίηση
 Αιφνιδιάζουν και εκπλήσσουν τον αναγνώστη, τον κρατούν σε εγρήγορση

Καβάφης
 Σε απόσταση από αισθήματα και πάθη του
 Πράττει ο ίδιος αυτό που απαιτεί από αναγνώστη
 Την επεξεργασία των αισθημάτων

 Η σκηνοθετική του ικανότητα

 Η δεξιοτεχνία στο μοντάζ
 Με διαρκή έλεγχο της τρίτης ματιάς
 Συνθέτουν τον πυρήνα της ειρωνικής του γλώσσας

Ελληνικός ή οικουμενικός

Έννοια του ελληνικού

Προφίλ ποιητή:
απεύφευγε να αναμειχθεί σε τρέχοντα πολιτικά και κοινωνικά ζητήματα του εθνικού
κέντρου,
επιφυλακτικός σε διατύπωση απόψεων που θα τον προσδιόριζαν ιδεολογικά
Πολιτικές απόψεις:
Από διάφορες μαρτυρίες φαίνεται συντηρητικός, με προτίμηση στην ελληνική βασιλεία
Αντιφατικές πληροφορίες
Το ενδιαφέρον του κυρίως πολιτισμικό: λογοτεχνία, γλώσσα, ιστορία, κοινωνία, θρησκεία
Και ο τρόπος που συμμετείχαν σε διαμόρφωση ελληνικού

Ελληνικός Καβάφης
 Είναι απλοϊκό να τον θεωρήσουμε Έλληνα, όπως θα τον ήθελε το εθνικό κέντρο, με
επιταγές ομοιογενούς και συμπαγούς ταυτότητας
 Σύνολο έργου του: αξιόπιστη μαρτυρία για το πως αντιμετώπισε λογοτεχνικά την
έννοια του ‘’ελληνικού’’
  Ο Καβάφης επεξεργάζεται συνεχώς την δική του μέθοδο για μια έννοια που
αντιπροσωπεύει πολλές πραγματικότητες στην ανέλιξη της Ιστορίας, όχι κάτι
απόλυτο
 Δεν είναι βέβαιο ότι θα δεχόταν μια ταυτότητα ελληνική (όπως την προσδιόριζε το
ελληνικό κέντρο)
 Θεωρείται Έλληνας ποιητής
 Είναι κοσμοπολίτης, γνώστης ξένων γλωσσών και ευρωπαϊκής παιδείας, γέννημα
παροικιακού ελληνισμού

Συμπέρασμα:
 Το καβαφικό έργο δεν υπηρετεί εθνικά ιδεώδη, φυλετική ταυτότητα
 Προτείνει μια επανεξέταση ‘’ελληνικού’’, έναν καινούργιο τρόπο να το
εντάξει στην ποίηση ως ερώτημα
 Ξεπερνά εθνικά σύνορα και χρονικά εμπόδια
 Έχει καθολικούς συμβολισμούς, γενικά νοήματα
 Αναζήτηση ‘’ελληνικού’’, να συμπεριληφθεί στην ξένη ματιά
Οι αναφορές του σε ελληνικές λέξεις δεν είναι η μονομερής σύνδεση με Ελλάδα εποχής του
 Δεν είναι ο ιδεολόγος ποιητής του ελληνισμού, αλλά
 Ο ποιητής του ‘’ελληνικού’’
 Διαφοροποιείται από έννοιες πατριωτισμού, ελληνοκεντρισμού
 Η οπτική του ελληνοκεντρισμού στον Καβάφη είναι κοντόφθαλμη θεώρηση
του ποιητή
 Η υπόσταση του ελληνικού στην ποίησή του δεν είναι αυτονόητη
 Η ποιητική του γλώσσα και η ειρωνική του ματιά και το πλάγιο ύφος του
Μεγαλώνει απροσδιοριστία νοήματος και πυκνότητα μορφής

Ουκουμενικός
 Η ποίησή του έχει οικουμενικό προορισμό
 Οι Έλληνες της εποχής του θέλουν έναν Καβάφη περιορισμένο στον
κόσμο του Παλαμά
 Μπορεί το ποιητικό έργο του Καβάφη να είναι:
Γραμμένο στα ελληνικά, με ελληνική θεματική
Να ανήκει στη ελληνική λογοτεχνία, με όρους ελλ. πραγματικότητας
 Είχε όμως ευρωπαϊκή παιδεία και σχέση με λογοτεχνικά ρεύματα
 Τεράστια απήχηση έργου του μέσω των μεταφράσεων σε όλο τον
κόσμο
 Διαρκής προβολή ελληνικών θεμάτων πχ αρχαίος κόσμος
 Έλληνας ποιητής και ταυτόχρονα Ευρωπαίος ανθρωπιστής
 Η τέχνη του εξερευνά το ελληνικό στις αναμείξεις, μεταλλάξεις μέσα
στην παγκόσμια ιστορία
 Δε γίνεται να μελετήσει κανείς Καβάφη αγνοώντας τη πραγμάτευση
του ‘’ελληνικού’’ = η έννοια είναι στον πυρήνα του Καβαφικού έργου
 Συμπέρασμα
Γλώσσα, ύφος, ποιητική, σκηνοθεσία, διακειμενικό πεδίο
 Ορίζονται με πρόβλεψη το οικουμενικό
 Τίθενται στο πεδίο του ελληνικού
 Ελληνικό: κεντρικό στο έργο του
 Βλέπει το τοπικό και σκέφτεται το οικουμενικό
 Τίποτα δεν είναι πιο παγκόσμιο από κρίση υποκειμένου
Όχημα: ελληνική γλώσσα
Αποσκευές: η τέχνη
Προορισμός: ο κόσμος

Γλώσσα Καβάφη

 Ήθελε να καταγράψει την ποίησή του σε δικό του ιδίωμα, που κατάγεται από τον
κοινό λόγο
 Ανατρεπτική χρήση της γλώσσας
 Διαρκής και πολύπλευρη η ενασχόλησή του με τη γλώσσα
 Αρχή του καλού τεχνίτη: από την υπάρχουσα γλώσσα συγκροτείς το δικό σου λόγο
 Ήθελε να αιφνιδιάσει χωρίς να αποξενώσει
- Χρήση λόγιας και δημοτικής
 Δημόσια δεν τοποθετήθηκε για το γλωσσικό ζήτημα
 Δεν συντάσσεται με δημοτικιστές
 Κρατήθηκε μακριά από δημόσιες τοποθετήσεις για γλώσσα
Δεν ήθελε να διαταράσσει εικόνα ποιητή
Αντιπάθεια για επιθετικό λογιοτατισμό
 Στη γλώσσα είναι ο αντίποδας του Παλαμά

Χαρακτηριστικά
 Λόγιος ποιητής εν γένει
 Επηρεάστηκε από γλώσσα Ελλήνων της διασποράς και Αγγλική
( την αγγλική είχε μάθει από μικρή ηλικία, χρησιμοποιούσε κάθε μέρα στην
εργασία του, στη ζωή του)
 Βαθμιαία αποδοχή δημοτικής, με λόγιες, ιδιωματικές λέξεις
Συνάντηση λόγιας με καθομιλουμένη
 Ξεχωριστός τόνος ποιητικής του φωνής, αποκλειστικά δικό του ιδίωμα
 Πρώτα ποιήματα: πιο λόγια, κυριαρχία καθαρεύουσας
Σταδιακά: αποδέχεται τη δημοτική
 Πεζός λόγος: καθαρεύουσα

Εκδοτική συμπεριφορά Καβάφη

1. Δημοσιεύσεις ποιημάτων σε διάφορα έντυπα

2. Μονόφυλλα 1892, συλλογή 1912
3. Δημοσίευση σε περιοδικά
4. Χειρόγραφη κυκλοφορία ποιημάτων
5. Πρώτη συλλογική έκδοση σε βιβλίο μετά το θάνατο του ποιητή

Είχε ασυνήθιστη εκδοτική συμπεριφορά

Δεν άφηνε τίποτα στην τύχη.
Δεν ήθελε να ακολουθήσει ότι κάνουν οι υπόλοιποι
Ιδιαίτερος, σαν την προσωπικότητά του ήταν σε γλώσσα, ύφος, τεχνική, ποιητική, εκδοτική
τακτική
- Στη διαχείριση ποιημάτων του παρεκκλίνει
- Αβεβαιότητα για το χρόνο συγγραφής των έργων του

Χαρακτηριστικά εκδοτικής συμπεριφοράς

 Απροθυμία Καβάφη για συγκεντρωτική έκδοση

 Φόρστερ: επέμενε να τον μεταφράσει και να τον εκδόσει στα αγγλικά σε μορφή
βιβλίου, μορφή αποδεκτή από Ευρωπαίους
Η άρνησή του συνεχίζεται
Είναι σαν να αδιαφορεί για την τύχη του έργου του στην Ευρώπη
Απροθυμία, διαρκής αναβολή, αδιαφορία
 Τρόπος κυκλοφορίας ποιημάτων: μέρος του έργου και έχει νόημα
Δεν εξέδωσε τίποτα, διακινούσε ο ίδιος το υλικό της γραφής του
Έμεινε ανέκδοτος εν ζωή
Διατηρούσε τη δική του τυπογραφική βιομηχανία, ήταν αποκλειστικό αφεντικό

 Πιθανόν να είναι σκόπιμη στρατηγική

Το έργο υπηρετεί καλύτερα όσο διαρκεί περιέργεια και απορία γύρω από αυτό
 Όταν πεθαίνει κυκλοφορούν μόνο ποιήματα ή συσσωματώσεις ποιημάτων σε
συγκεκριμένους αποδέκτες, τίποτα σε μορφή βιβλίου
 Πολύτιμο το καβαφικό έργο
 Τροφοδοτουσε περιέργεια κοινού
 Ως το τέλος της ζωής του:
διεύθυνε τη διαρκή σύνθεση και ανασύνθεση του έργου του

Εκδοτική συμπεριφορά
 Τύπωνε κάθε ποίημα ξεχωριστά και το διένεμε σε αποδέκτες (μονόφυλλα)
Ιδιωτική και αριστοκρατική αντιμετώπιση της ποίησης
Δεν δέχεται να συγκαταριθμηθεί με τους άλλους ποιητές
Δημιουργεί ο ίδιος τις συνθήκες πρόσληψής του
Τονίζει την ιδιαιτερότητά του
Πέτυχε: εκλεκτοί αναγνώστες ζητούσαν να ενταχθούν στον κύκλο των
προνομιούχων αποδεκτών
 Στη συνέχεια, αποφάσισε να βάλει τα μονόφυλλα σε τεύχη, τα μεμονομένα
ποιήματα εντάσσονταν σε ολιγομελείς ομάδες
 Ικανοποίησε έτσι τη ζήτηση για δείγματα της τέχνης του
 Κατόπιν, μεγαλύτερη διεύρυνση, συγκρότησε ‘’συλλογές’’, δύο μοφές
κατάταξης, χρονολογική και θεματική
Χειροποίητες συλλογές στη βιοτεχνία του
Η ζήτηση είχε γίνει εντονότερη
 Διακίνηση ποιημάτων γραμμένων με το χέρι που τα μοίραζε μεμονωμένα ή σε
συλλογές και αυτόγραφα τετράδια σε φίλους και γνωστούς
 Αποκήρυξε κάποια ποιήματά του που θεωρούσε ότι δεν τον εκπροσωπούσαν
πια, άφησε πολλά αδημοσίευτα
 Δεν εξέδωσε ποτέ σε μορφή κανονικού βιβλίου τα ποιήματά του

Προκάλεσε
 Αναταραχή φιλολόγων και βιβλιολόγων για εκδόσεις
Πώς θα χαρακτηριστούν τα δικά του τυπώματα;
Πρόβλημα βιβλιογραφικής κατάταξης
Επέτεινε ζήτηση και μυστήριο

Εξηγήσεις για αυτή την συμπεριφορά

 Πρόθεση ποιητή να κρατήσει ανοιχτή τη δυνατότητα
τροποποίησης/αναδιάταξης υλικού
 Απροθυμία να δεσμευτεί και να χαρακτηρίσει το σώμα του έργου του
 Μπορεί να ιδωθεί σαν ιδιοτροπία, εκκεντρικότητα
Αν αποκοπεί από τις ευρύτερες σχέσεις ανάμεσα σε συγγραφείς, εκδότες,
κριτικούς και αναγνωστικό κοινό
 Οι συγγραφείς αναπτύσσουν πολύπλοκη σχέση με τη δημοσιοποίηση της
εργασίας τους και την παρέμβαση διαμεσολαβητών
Επενδύουν στο έργο την υπαρξιακή τους κατάσταση και την κοινωνική τους
θέση
 Οι συγγραφείς ενίοτε δεν ακολουθούν την πεπετημένη, δε θέλουν να
θεωρηθούν υπάλληλοι, υποχείριοι εκδοτικού συστήματος
 Αναλαμβάνουν οι ίδιοι τη διαχείριση της τύχης του κειμένου τους

Καβάφης
 Προτίμησε τη παρέκκλιση
 Κυκλοφορία του έργου του στη προσωπική του βιοτεχνία
 Ανέλαβε ο ίδιος το έργο του