Εισαγωγή – όροι

1) Φιλολογία
= όλο το σύνολο των πνευματικών προϊόντων του λόγου (ποίηση και πεζογραφία)

2) Λογοτεχνία

όρος του Πανταζίδη : τα καλλιτεχνικά προϊόντα του γραπτού λόγου

όρος Συκουτρή: ένα τμήμα από το σύνολο της γραμματείας ενός έθνους
Όρος Βελούδη: Τα αξιόλογα μνημεία εθνικών και γλωσσικών κοινοτήτων

3) Γραμματεία
(όρος του Συκουτρή)
= δηλώνει το σύνολο των γραπτών μνημείων ενός έθνους
ανεξάρτητα από αισθητική φόρτιση
= τα προϊόντα της προφορικής παράδοσης δε συγκατελέγονται στην εθνική γραμματεία
= άλλο κριτήριο ένταξης στην εθν. γραμμ. είναι η γλώσσα του έργου (κριτήριο γλώσσας)

4) Λογοτεχνική κριτική:
= η ανάλυση, ερμηνεία και αξιολόγηση λογοτεχνικών έργων

4α) Επικεντρώνεται
α) σε συσχετισμό έργου με εξωτερικό κόσμο, συγγραφέα του, αναγνώστες
β) το αντιμετωπίζουν ως αυτόνομη οντότητα

4β) Διάκριση κριτικών προσεγγίσεων (Νάτσινα)

1. μιμητικές: με άξονα την αναπαραστατική του λειτουργία,
ερωτήματα σχετικά με το θέμα του κειμένου, αληθοφάνεια
οπτική γωνία συγγραφέα πχ δογματισμός
2. εκφραστικές: με βάση βιωματικές, συναισθηματικές, ψυχικές καταστάσεις συγγραφέα
Αναζήτηση τεκμηρίων ιδιοσυγκρασίας συγγραφέα
3. πραγματιστικές: εστίαση σε επενέργειες έργου στο κοινό
4. αντικειμενικές/φορμαλιστικές:
αντιμετώπιση έργου ως αυτάρκη κατασκευή // ανεξάρτητα από συνθήκες συγγραφής
εστίαση σε μορφή, δομή // σε ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κειμένου
( πχ ρόλος αφηγητή // παρουσία του στην αφήγηση )

5) Ερμηνευτική ανάγνωση κειμένου

 Αναγνώριση ιστορικών συμφραζομένων και πραγματολογικών δεδομένων

(βιογραφικών, ιστορικών, γεωγραφικών)
 Ανάλυση των αισθητικών του επιλογών
 Και των εκφραστικών του μέσων

Αποσκοπώντας => Στη διασάφηση του νοήματος του κειμένου

α) Από το πρωτοβάθμιο επίπεδο: κυριολεκτική σημασία, προσοχή σε γραμματική,
συντακτικό
β) ως το σύνθετο ζητούμενο: σύνδεσης κειμένου με ευρύτερους φιλοσοφικούς,
ιδεολογικούς προβληματισμούς ή εντοπισμό αλληγορικής σημασίας

η ανίχνευση εκφραστικών, μορφολογικών, αφηγηματικών χαρακτηριστικών, θεμάτων:

δεν αποτελεί αυτοσκοπό, αλλά ενισχύουν το ερευνητικό εγχείρημα

6) Διάκριση λογοτεχνικών – μη λογοτεχνικών έργων

 Όχι με βάση το περιεχόμενο
Λογ έργα: αποβλέπουν σε πνευματική ικανοποίηση, απευθύνονται σε φαντασία και
συναίσθημα αναγνώστη
Μη λογοτεχνικα: στο λογικό
 Βασικότερο το κριτήριο της μορφής: λογοτεχνικό είναι το έργο που
- επιμελήθηκε ιδιαίτερα ο συγγραφέας
- αποβλέπει σε αισθητικές αξίες

7) Θεωρία της λογοτεχνίας

= ο συστηματικός λόγος που ερευνά φύση και λειτουργία λογοτεχνίας
σε επίπεδο εννοιολογικής αφαίρεσης
= θέλει να αναδείξει τις γενικές αρχές που διέπουν το λογοτεχνικό φαινόμενο

8) Βασικά λογοτεχνικά είδη

Ποίηση, πεζογραφία, δράμα

9) Ανάλυση και ερμηνεία κειμένων: επικεντρώνεται στα

 Θεματική: κύρια ή δευτερεύοντα θέματα δηλώνονται άμεσα ή έμμεσα
 Τεχνοτροπικά χαρακτηριστικά: σύνδεση ενός έργου με αισθητικά ρεύματα
 Μορφολογικά χαρακτηριστικά:
Ποίηση: στιχουργική ή μετρική
Πεζογραφία: τεχνικές αφήγησης (τρόποι παρουσίασης μιας ιστορίας)
 Ύφος κειμένου: στοιχεία που δίνουν αισθητική λειτουργία, οπτική, τόνο
 Εκφραστικοί τρόποι: σχήματα λόγου

10) Λογοτεχνικός κανόνας :κατάγεται από την εκκλησιαστική παράδοση

 Στη λογοτεχνία: είναι το σύνολο των συγγραφέων και έργων
που είναι θεσμικά καταξιωμένοι ή λειτουργούν αντιπροσωπευτικά
σ’ ένα δεδομένο ιστορικό και πολιτισμικό πλαίσιο

11) Ιστορία της λογοτεχνίας:

ο επιστημονικός κλάδος που μελετά το λογοτεχνικό φαινόμενο
 όχι μόνο στην ιστορική του εξέλιξη
  αλλά σε συνάφεια με ιστορική και κοινωνική πραγματικότητα
 και ευρύτερη ιστορία ιδεών, πολιτισμού, αισθητικών μορφών

12) Αισθητική υπόσταση ενός έργου

 Προσδιορίζεται από τη λειτουργία ενός έργου στους αναγνώστες
 Δεν είναι εγγενής, απόλυτη
 Υπάρχουν έργα που έγιναν λογοτεχνικά εκ των υστέρων

13) Αντικείμενο κειμενικής ανάλυσης

 Η θέση από την οποία μιλά ο αφηγητής
 Η στάση του απέναντι σε όσα αφηγείται

14) Αφηγηματολογία
 Κλάδος της θεωρίας της λογοτεχνίας
 Μελετά τις τεχνικές του συγγραφέα
 Αντιμετωπίζει το κείμενο ως συστηματική μορφική κατασκευή

Στοιχεία αφηγηματολογίας
1. χρόνος
2. αφηγητής, οπτική γωνία
3. παντογνώστης αφηγητής
4. τρόποι εκφοράς αφήγησης (α, β, γ ενικό πρόσωπο)
5. ειρωνεία, ελεύθερος πλάγιος λόγος, εσωτερικός μονόλογος

15) έννοια χρόνου

Χρόνος αφήγησης: η χρονική σειρά που παρουσιάζονται τα γεγονότα από αφηγητή
Χρόνος ιστορίας: η χρονική σειρά που έγιναν τα γεγονότα στην ιστορία και η διαρκειά τους
σε αυτήν
 Είναι διαφορετικοί
 Συμπίπτουν σε σκηνές διαλόγων και εσωτερικού μονολόγου
 Σε όλες τις άλλες περιπτώσεις αλλοίωση με αναδρομές, προλήψεις, αναλυτική
περιγραφή περιστατικών, συνοπτική αφήγηση γεγονότων μεγάλης διάρκειας

16) Αφήγηση
1. εκθέτει μια ιστορία, που αποτελείται από μια σειρά γεγονότων
που συνδέονται με χρονική και αιτιώδη αλληλουχία
2. δε χρειάζεται να ακολουθεί διαδοχή γεγονότων, μπορεί να τα εκθέτει με δικό της τρόπο
(από διάφορες οπτικές γωνίες)

Αρα χρόνος και οπτική γωνία:καθορίζουν το αισθητικό αποτέλεσμα και ερμηνεία κειμένου

17) Τεχνική παντογνώστη αφηγητή

 Συνδέεται με ευρωπαϊκή μυθιστοριογραφία 19ου αιώνα
  Κλασική τεχνική αφήγησης πολυπρόσωπων μυθιστορημάτων
 Χρήση από μυθιστοριογράφους κλασικής παράδοσης
(ρεαλιστές, ρώσου 19ου αιώνα)
 Λειτούργησε ως πρότυπο στη γενιά του ‘30

18) Σύγχρονη αφηγηματολογία και τρόποι εκφοράς αφήγησης

 Αυτοδιηγητική: ο αφηγητής διηγείται τη δική του ιστορία
 Ομοδιηγητική: μετέχει στην ιστορία που αφηγείται
 Ετεροδιηγητική: διηγείται μια ιστορία που δε μετέχει ο ίδιος

19) Ειρωνεία

Ορισμός: Στηρίζεται στη διαλεκτική σχέση ανάμεσα σε διαφορές οπτικής γωνίας

Αισθητικό αποτέλεσμα: εντύπωση αυθυπαρξίας προσώπων, σαν να λειτουργούν χωρίς
τη μεσολάβηση συγγραφέα
Σημείο μηδέν ειρωνείας: όταν η οπτική γωνία αφηγητή ταυτίζεται με αυτή του ήρωα

20) Εσωτερικός μονόλογος = αναπαράσταση ροής συνείδησης

Ορισμοί:
1. η απόδοση ‘’περιεχομένου συνείδησης’’ ενός προσώπου της αφήγησης
σε α πρόσωπο και χρόνο Ενεστώτα, ευθύς λόγος ουσιαστικά
2. Στην ποίηση είναι ο λόγος χωρίς ακροατή, έκφραση ενδόμυχων σκέψεων, με
εκφράσεις σε ευθύ λόγο και την ελάχιστη δυνατή σύνταξη
Μορφολογία:
1. έλλειψη σύνταξης και συνοχής
2. μη λογική οργάνωση
3. αποσπασματικότητα
=> Τον καλλιέργησαν κυρίως οι μοντερνιστές

21) Ελεύθερος ή ανεξάρτητος πλάγιος λόγος

 Όταν ο αφηγητής χωρίς προειδοποίηση(εισαγωτικά, διάλογος) παύει να μιλά
για τον εαυτό του και μιλά για ένα από τα πρόσωπα του έργου του
 Γ πρόσωπο, λεξιλόγιο και εκφράσεις που χρησιμοποιεί ορισμένο πρόσωπο

Κεφάλαιο 1ο – Η επτανησιακή ποίηση του 19ου αιώνα

1) Ποια γεγονότα καθόρισαν την πορεία των Επτανήσων τον 19 ο αιώνα;

(τέλη 18ου – τέλη 19ου)

Α) Ιστορικό πλαίσιο

1. Ενετική κατοχή : επαφή με Δύση + ελληνικές ενετοκρατούμενες περιοχές πχ Κρήτη

- Συνέβαλε σε οικονομική ανάπτυξη Ιονίων νήσων
2. Προσάρτηση Επτανήσων στη Γαλλία: Ιδέες Γαλλικής Επανάστασης, ιδεώδη ελευθερίας
ισότητας
3. Επτάνησος Πολιτεία: επικυριαρχία του σουλτάνου, συγκρούσεις ανάμεσα σε
φιλελεύθερα και συντηρητικά στοιχεία της επτανησιακής κοινωνίας
4. Προσάρτηση σε Γαλλική αυτοκρατορία
5. Διεκδίκηση περιοχής από Άγγλους : Σταδιακά κατέλαβαν όλα τα Ιόνια νησιά
6. Συνθήκη Παρισίων
-Παραχωρήθηκαν στην Αγγλία ως ανεξάρτητο κράτος
-Η αυτονομία στην πράξη δεν έγινε ποτέ, γιατί την εξουσία ασκούσε ο Αγγλος διοικητής
των Επτανήσων
- Οι αντιδράσεις της επτανησιακής κοινωνίας εντάθηκαν μετά την έκρηξη της Ελληνικής
Επανάστασης (1821) και κατά καιρούς έλαβαν τη μορφή εξέγερσης
7. Συνθήκη του Λονδίνου (1863): τα Επτάνησα παραχωρούνται στην Ελλάδα

Β) Κοινωνικές συνθήκες

Η ανάπτυξη της επτανησιακής λογοτεχνίας επηρεάστηκε:

1. Από την πολιτική και κοινωνική κατάσταση
2. Από εκπαιδευτική και πνευματική παράδοση των νήσων

1. Κοινωνικές τάξεις επτανήσων

1. Ευγενείς
2. Αστοί
3. Ποπολάροι
Η αυστηρή ταξική διαστρωμάτωση -> αποτέλεσε πηγή έντονων συγκρούσεων και
επαναστάσεων
Η διάδοση των φιλελεύθερων ιδεών της Γαλλικής Επανάστασης -> δε στάθηκε δυνατό να
κλονίσει τα θεμέλια της συντηρητικής επτανησιακής κοινωνίας

19ος αιώνας- κοινωνική κατάσταση

α) Η πλειονότητα λογοτεχνών και λογίων ήταν: άντρες, από τάξεις ευγενών και αστών και οι
υπόλοιποι δεν είχαν πρόσβαση σε δημόσια ή ιδιωτική εκπαίδευση. Διαμορφώθηκαν
πνευματικά από ιδέες Διαφωτισμού και Γαλλικής Επανάστασης.
(Διαφωτισμός: πίστη σε ορθό λόγο, δύναμη του νου, απώτεροι στόχοι η γνώση, ελευθερία,
ευτυχία)
β) Οι περισσότεροι ποιητές: λόγω κοινωνικής προέλευσης και οικονομικής ανεξαρτησίας
αφιερώθηκαν απερίσπαστοι στα γράμματα, καθώς δεν ασκούσαν βιοποριστικό επάγγελμα
Πολιτικοί σχηματισμοί στα Επτάνησα
1. Συντηρητικοί
2. Μεταρρυθμιστές
3. Ροζισπαστισμός

Μετά την Ένωση, το ιδεολογικό κλίμα Επανήσων δέχτηκε τις επιδράσεις της Ελλάδας:
 Επιρροή της «Μεγάλης Ιδέας»: αλυτρωτική και επεκτατική εθνική ιδεολογία της
εποχής
 ιδεολογική τοποθέτηση: επηρέασε τη θεματική των έργων τους

Γ) Πνευματικές συνθήκες

’Ακαδημίες’’: Ίδρυση τοπικών φιλολογικών και επιστημονικών εταιρειών

Ιόνιος Ακαδημία (1824): ίδρυση του πρώτου ουσιαστικά ελληνικό πανεπιστήμιο(Κέρκυρα),

που συνέβαλε
 Στη διάδοση του πνεύματος του Διαφωτισμού
 Στην αναβίωση των παιδευτικών αξιών της ελληνικής αρχαιότητας

Υπήρχαν οι κατάλληλες προϋποθέσεις για την άνθηση τοπικής λογοτεχνίας:

1. Η διγλωσσία των μορφωμένων (ελληνόγλωσσοι και ιταλόγλωσσοι)
2. η ύπαρξη τυπογραφείων ( το πρώτο κρατικό τυπογραφείο στη Κέρκυρα το 1805, άδεια σε
ιδιωτικά τυπογραφεία το 1843)
3. η ανάπτυξη του τοπικού Τύπου και η σταθερή ροπή προς τη δημοτική γλώσσα

2) Τι ονομάζουμε Επτανησιακή σχολή;

α) Παλαμάς/ορισμός: το σύνολο των αξιόλογων ποιητών που έδρασαν στα Επτάνησα τον
19ο αιώνα γύρω κυρίως από τον Σολωμό
β) Διάκριση σε:
- Σολωμική Σχολή: περιλαμβάνει τους άμεσα εξαρτώμενους ή επηρεασμένους από τον
Σολωμό ποιητές
- Κερκυραϊκη Σχολή: αναφέρεται στην πλούσια τοπική λογοτεχνική παράδοση της
Κέρκυρας, η οποία κινείται στη γραμμή του ώριμου σολωμικού έργου
γ) Σήμερα: αναφέρεται στη λογοτεχνική παραγωγή στα Ιόνια Νησιά από τις τελευταίες
δεκαετίες του 18ου αιώνα – τέλος 19ου αιώνα

3) Με ποια είδη ασχολήθηκε η επτανησιακή ποίηση;

Α) Κυρίως ποίηση με κέντρο το έργο του Σολωμού
τα άλλα είδη λογοτεχνικού λόγου: ανάπτυξη σε μικρότερο βαθμό

Β) Κείμενα πεζογραφίας: μικρή παραγωγή

ιστορικά αφηγήματα, χρονογραφίες, απομνημονεύματα: μεγάλη παραγωγή
Η Αυτοβιογραφία της Ελισάβετ Μουτζά-Μαρτινέγκου, το πρώτο ελληνικό γυναικείο
πεζογράφημα.
Η ανάπτυξη του κριτικού δοκιμίου και της φιλολογικής αισθητικής μελέτης, με κύρια
θέματά της την ποίηση και τη γλώσσα.

Γ) Επτανήσιοι θεατρικοί συγγραφείς επηρεάστηκαν από έργα του κρητικού θεάτρου και τη
σύγχρονή τους ευρωπαϊκή δημιουργία.

Δ) Επτανησιακές μεταφράσεις έργων τόσο από την αρχαία ελληνική όσο και από τις
νεότερες δυτικές λογοτεχνίες

4) Περίοδοι της επτανησιακής σχολής // Ποιητικές ομάδες

-> σημείο αναφοράς Σολωμός, κορυφαίος Επτανήσιος ποιητής

Α) Προσολωμικοί: ποιητές περιορισμένης αξίας, εντοπίζονται στη Ζάκυνθο (τέλη 18 ου-

αρχές 19ου αιώνα)
Γλώσσα: μικτή και ακαταστάλακτη ακόμη δημοτική γλώσσα
Θέμα: ποιήματα κυρίως πολιτικού και κοινωνικού χαρακτήρα, όπως πατριωτικά θούρια,
πολεμιστήρια άσματα και κοινωνικές σάτιρες (Θούρια: πολεμικά τραγούδια, εμβατήρια)
Τα πιο ενδιαφέροντα ποιήματά τους: όσα γράφτηκαν με αφορμή την άφιξη των Γάλλων
Δημοκρατικών στα Επτάνησα

2 εκφραστικές τάσεις ποιημάτων:

α. Επιρροή από φιλελεύθερες ιδέες Διαφωτισμού και αξίες της Γαλλικής Επανάστασης, ως
βάση για την εθνική αναγέννηση των Ελλήνων
β. Ροπή προς την αρκαδική ποίηση : ποιήματα που εκφράζουν τη νοσταλγία της αρχαίας
Αρκαδίας, έναν ειδυλλιακό τόπο στον οποίο οι άνθρωποι ζουν εντελώς ανέμελα,
αφοσιωμένοι στις απολαύσεις του έρωτα και του κρασιού.

Κυριότεροι εκπρόσωποι:
Στέφανος Ξανθόπουλος, Νικόλαος Λογοθέτης-Γούλιαρης, Νικόλαος Κουτούζης, Αντώνιος
Μαρτελάος

Β) Σολωμικοί: ποιητές που γνώριζαν και περιέβαλαν το Σολωμό (συνομήλικοι και νεώτεροι)
- το έργο τους φέρνει τα ίχνη της σολωμικής επίδρασης
- συνέβαλαν στη μελέτη και διάδοση της ποίησης του δασκάλου
Σημαντικότεροι:
1. Αντώνης Μάτεσης: Συγγραφέας λυρικών και σατιρικών ποιημάτων
 2.Γεώργιος Τερτσέτης: γλώσσα δημοτική (επιρροή Σολωμός)
γράφει εκτενή αφηγηματικά ποιήματα, θεματολογία: από το 1821 και την αρχαιότητα.
3. Ιούλιος Τυπάλδος: λυρισμός, μυστικοπάθεια, αγάπη για την πατρίδα ακολουθεί το
παράδειγμα του Σολωμού, γλώσσα δημοτικού τραγουδιού
4. Γεράσιμος Μαρκοράς: Επικό Λυρικό ποίημα « Όρκος» 
λυρικό κομμάτι: αφορά την αγάπη δύο νέων και
επικό: χρονική περίοδος Κρητική επανάσταση και Ολοκαύτωμα Αρκαδίου
 5. Ιάκωβος Πολυλάς: Σημαντική συμβολή στο μεταφραστικό και κριτικό πεδίο, ο πρώτος
εκδότης του σολωμικού έργου.

Γ) Μετασολωμικοί: όσοι εμφανίζονται μετά τον θάνατο του Σολωμού, ιδίως στην Κέρκυρα

α) Επίδραση των κριτικών απόψεων του Πολυλά

β) εφαρμόζουν το φιλόδοξο μεταφραστικό σχέδιο του για πλουτισμό της 7νησιακής λογ:
με τις νεοελληνικές αποδόσεις των σημαντικότερων έργων της αρχαίας ελληνικής και των
σύγχρονων ευρωπαϊκών λογοτεχνιών.

Εκπρόσωποι: Στυλιανός Χρυσομάλλης, Γεώργιος Καλοσγούρος, Νίκος Κογεβίνας

Δ) Εξωσολωμικοί: ποιητές το έργο των οποίων δεν εντάσσεται στη σφαίρα επιρροής του
Σολωμού.

 1.  Αριστοτέλης Βαλαωρίτης: 
 Διαμεσολαβητής ανάμεσα στην επτανησιακή και ελλαδική λογοτεχνία του 19 ου
αιώνα
 Στα επικά ποιήματά του:
η δημοτική γλώσσα και η εκφραστική απήχηση του δημοτικού τραγουδιού
θέματα: αντλημένα είτε από την ιστορική παράδοση της Επτανήσου είτε από τον
εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα των Ελλήνων.
 Άποψη για ποίηση :ένας έντεχνο τρόπο για να γίνει γνωστή η νεότερη ελληνική
ιστορία
 Στόχος: η ενδυνάμωση του πατριωτικού αισθήματος και η εμπέδωση της εθνικής
αυτογνωσίας
 Ποίηση: έκδηλα ρομαντικά στοιχεία (κυρίως από το γαλλικό ρομαντισμό)

2. Ανδρέας Κάλβος 
- θεωρείται σύμφωνα με τα σημερινά αισθητικά κριτήρια ο άλλος κορυφαίος πόλος της
επτανησιακής ποίησης,
-παρά το γεγονός ότι το έργο του αντιμετωπίστηκε με επιφύλαξη

3. Ανδρέας Λασκαράτος : συγγραφέας στιχουργημάτων και πεζών αφηγηματικών και

δοκιμιακών κειμένων
 καταγραφέας των ηθών της τοπικής κοινωνίας και αρνητής των προλήψεων
κατά βάθος όμως πουριτανός και ηθικολόγος,
 σταθερή καλλιέργεια της σάτιρας και ρηξικέλευθερες, ως προς τα κοινωνικά ήθη
της εποχής, ιδέες του. 
  αξία των κειμένων του έγκειται στο καινοτόμο και μαχητικό φρόνημά του,
που τον οδήγησε σε σκληρή σύγκρουση με τον τοπικό κλήρο, με αποτέλεσμα να αφοριστεί
από την ορθόδοξη εκκλησία.

Ε) Ελάσσονες και επίγονοι

Ελάσσονες:
α) ποιητές που έδρασαν στην Επτάνησο σ’όλη τη διάρκεια του 19 ου αιώνα
β) ανέπτυξαν αξιοσημείωτη δραστηριότητα πολλοί ακόμα ελάσσονες ποιητές
-     Ιωάννης Πετριτσόπουλος
-     Σπυρίδων Μελισσηνός
-     Παναγιώτης Πανάς
-     Ανδρέας Μαρτζώκης
-     Στέφανος Μαρτζώκης

Επίγονοι:
α) λογοτέχνες που έδρασαν στο τελεύταιο τέταρτο του 19 ου αιώνα και πρώτες δεκαετίες
20ου
β) Χαρακτηρίζονται ως επίγονοι της Σχολής, επειδή οι περισσότεροι δέχτηκαν την επίδραση
του εξωεπτανησιακού πνευματικού περιβάλλοντος και κυρίως της Αθήνας.

- Λορέντζος Μαβίλης
- Γεράσιμος Σπαταλάς
- Μαρίνος Σιγούρος

5) Διαφορές Επτανησιακής και Αθηναικής σχολής

ΕΠΤΑΝΗΣΙΑΚΗ ΑΘΗΝΑΪΚΗ
Δημοτική Γλώσσα Γλωσσικός αρχαϊσμός (αρχαϊστική
καθαρεύουσα  του παρόντος και
καθαρεύουσα του παρελθόντος. Η
Αθηναϊκή σχολή υποστηρίζει πως
η  δημοτική είναι τοπική γλώσσα άρα
ανίκανη να εκφραστή μέσω αυτής η
ελληνική λογοτεχνία.
ΚΟΙΝΩΝΙΑ
Επτανησιακή από τους επτανήσιους που Η Αθηναϊκή από τους Φαναριώτες που
είναι οι εκπρόσωποι του είναι νέα ανερχόμενη ομάδα πνευματική
παλιού  (καθαρόαιμο ελληνικό στοιχείο) και οικονομική. Η εθνική συνείδηση έχει
στίγματα ευρωπαϊκά.

Χρονικά όρια
Επτανησιακή Σχολή : παράλληλα με την πρώτη Αθηναϊκή Σχολή
Πρώτης Αθηναϊκής Σχολής: 1830-1880
 Διαφορές Επτανησιακής Αθηναϊκής:

1) κύρια διαφορά: η γλώσσα της ποίησης

Επτανήσιοι λογοτέχνες: υποστήριζαν τη δημοτική γλώσσα, στην οποία έγραφαν και τα
έργα τους κάποιοι με στοιχεία ντοπιολαλιάς
Στην Αθηναϊκή: ο γλωσσικός αρχαϊσμός, με αποτέλεσμα η δημοτική γλώσσα να εξοριστεί
από τη λογοτεχνία μέχρι το 1880

2) Χρήση καθαρεύουσας:
Αθηναϊκή ποίηση:
Η χρήση της καθαρεύουσας γνώρισε διάφορες εκδοχές, από την απλή καθαρεύουσα, μέχρι
την καθαρά αρχαϊστική καθαρεύουσα. Λιγοστές φωνές υποστήριξης δημοτικής.

Στα Επτάνησα μέχρι το 1850:

Υπάρχουν λογοτεχνικές μαρτυρίες γλωσσικού αρχαϊσμού

3) Έντονη η αντίθεση ανάμεσα στις δύο σχολές.

Αθηναίοι λογοτέχνες και λόγιοι:
α) το γλωσσικό ιδίωμα της επτανησιακής ποίησης ακατάλληλο ως γλωσσικό όργανο μιας
πανελλήνιας λογοτεχνίας.
β)Η πανελλήνια λογοτεχνία να προσεγγίσει το αρχαιοελληνικό γλωσσικό μεγαλείο.

4) Τι υπέκρυπτε η γλωσσική διαφορά:

α) Την αντίθεση ανάμεσα σε δυο κοινωνικά στρώματα της ελληνικής κοινωνίας τον 19 ο
αιώνα Επτανήσιους + Φαναριώτες
β) Αμφότεροι διεκδικούσαν πολιτικούς, κοινωνικούς, διοικητικούς και πνευματικούς
ρόλους στην Ελλάδα

(Φαναριώτες: Έλληνες που το 17ο αιώνα εγκαταστάθηκαν στο Φανάρι της Κων/πολης και
έλαβαν διάφορα αξιώματα και ανέπτυξαν σημαντική πνευματική δραστηριότητα)

6) Λογοτεχνικές επιδράσεις της Επτανησιακής σχολής;

1. Ιταλία :
Α) παλαιός ιταλικός νεοκλασικισμός και
Β) ο σύγχρονος ρομαντισμός. (ανάλυση στη τεχνοτροπία – ποιητική)

2. Αγγλική και Γερμανική Φιλολογία

3. Η Αρχαία και Λατινική γλώσσα και λογοτεχνία

α) Η γνώση των αρχαίων ελληνικών στα Επτάνησα δεν ήταν ιδιαίτερα διαδεδομένη τον 19 ο
αιώνα.
β) Όμως η επαφή με τις κλασικές λογοτεχνίες: διαμεσολαβείται από τον ιταλικό νεοκλασικισμό
(βασικό αίτημα του οποίου ήταν η γνώση και αξιοποίηση κλασικών κειμένων)

4. Ντόπια λογοτεχνία, η οποία χωρίζεται στο δημοτικό τραγούδι και στην Κρητική λογοτεχνία.
Το δημοτικό τραγούδι
α) άσκησε γλωσσική και στιχουργική επίδραση σε επτανησιακά ποιήματα.
β) η σχέση με το δημοτικό τραγούδι ήταν αδιαμφισβήτητο πειστήριο της εθνικής ταυτότητα
γ) και τρόπος να συνδεθεί η εθνικά αναγεννημένη λογοτεχνία με τις λαϊκές ρίζες της

5. Οι Επτανήσιοι και Σολωμός

Α) με τους προσολωμικούς όσον αφορά τα θέματα: πατριωτικά, φιλελεύθερη ιδεολογία
Β) με τους ‘’προδρόμους’’ του Σολωμου: στην επιλογή της λαϊκής γλώσσας

7) Ρεύματα, τεχνοτροπία

Διαμόρφωση τεχνοτροπίας της επτανησιακής ποίησης βάσει:

1. Νεοκλασικισμού
2. Ρομαντισμού: ρήξη με το παρελθόν και την αντικειμενική θέαση του κόσμου,
απευθέρωση φαντασίας συναισθήματος, πρωτοτυπία – δημιουργικότητα καλλιτέχνη,
υποκειμενική θέαση πραγματικότητας

Κλασικισμός: Σύνδεση της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας με πρότυπα και αξίες κλασικής

λογοτεχνίας

Ιταλικός νεοκλασικισμός:
α) Διαμόρφωσε πνευματικά τη γενιά του Σολωμού και του Κάλβου
β) Απέκλινε από το κλασικιστικό ιδεώδες του 17ου αιώνα
γ) Διαμορφώθηκε μέσα από τη διαπλοκή του με τον προρομαντισμό

Επτανησιακός νεοκλασικισμός:
α) έχει σταθερούς κλασικούς κανόνες (ισορροπία, αρμονία, τελειότητα) στα ποιήματα
β)παράλληλα ως θέμα έχει έναν συναισθηματικό και ιδεολογικό κόσμο, όπως αναδύθηκε
από ρομαντισμό

Σε θεματικό επίπεδο:
α) το λαμπρό ελληνικό παρελθόν συναρτάται με το ηρωικό και ταραγμένο παρόν του
εθνικού αγώνα
β) Η ανάμνηση της κλασικής παιδείας τροφοδοτεί το πάθος της εθνικής αποκατάστασης

Η επικράτουσα ποιητική θεωρία στα Επτάνησα μέχρι το 1830:

- Ο νεοκλασικισμός
- Η ιδεολογία του Διαφωτισμού
- Και του φιλελευθερισμού

Στη συνέχεια άσκησαν επίδραση:

- Ο ρομαντισμός
- Κυρίως ο γερμανικός ρομαντισμός

Σε φιλοσοφικό επίπεδο ο επτανησιακός ρομαντισμός προσδιορίστηκε

 Από τον ιδεαλισμό, όπως εκφράστηκε από τον Χέγκελ
(υποστηρίζει την υπεροχή του πνεύματος και της συνείδησης έναντι της ύλης)

Ευρωπαϊκός ρομαντισμός επηρέασε:

- Επτανησιακή
- Πρώτη Αθηναϊκή Σχολή

8) Γνωρίσματα που συνδέουν τον επτανησιακό ρομαντισμό με τον ευρωπαϊκό

και τον διαφοροποιούν από τον αθηναϊκό είναι:

 Ο άκρατος ιδεαλισμός και η εξιδανίκευση της τέχνης

 Ο σχηματισμός λογοτεχνικών ομάδων ή σχολών ( π.χ ο κύκλος του Σολωμού ή του
Πολυλά).
 Η στροφή προς τη συλλογή, μελέτη και αξιοποίηση των προϊόντων του λαϊκού
πολιτισμού.
 Η στροφή προς τη δημοτική γλώσσα
 Η προσφυγή στη φύση και η έκφραση υποκειμενικών αισθημάτων, ψυχικών
καταστάσεων και προβλημάτων
 Η σύζευξη της ποίησης με τη μουσική και τη φιλοσοφία
 Η αποσπασματικότητα, με παραδειγματική την περίπτωση  του ώριμου Σολωμού
 Η πρώιμη καλλιέργεια της λογοτεχνικής κριτικής και του δοκιμίου.

Κύρια διαφορά επτανησιακού και αθηναϊκού ρομαντισμού

Μετά τη δημιουργία του ελληνικού κράτους:

Ο ελλαδικός ρομαντισμός
-> τάχθηκε στην υπηρεσία του νεοσύστατου βασιλείου
->για να συμβάλλει στη συγκρότηση και επιβολή εθνικής ιδεολογίας

Ο επτανησιακός
-> δεν ήταν δέσμιος μιας τέτοιας ιδεολογικής βλέψης

9) Ποια η θεματική της επτανησιακής ποίησης;

3 θεματικοί κύκλοι:
 Αγάπη για την πατρίδα
 Αγάπη για τη γυναίκα
 Αγάπη για τη χριστιανική θρησκεία

Ειδολογική διάκριση επτανησιακής σχολής: επικολυρική και λυρική ποίηση

Στα επικολυρικά εκτενή ποιητικά συνθέματα: το θέμα της πατρίδας, έκφραση του
συλλογικού βιώματος
Στα λυρικά ποιήματα: Θέματα θρησκείας και γυναίκας (έκφραση του ιδιωτικού χώρου)

1) Αγάπη για την πατρίδα

Επίκεντρο: γεγονότα και πρόσωπα της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 ή αρχαιότητας ελλ.
Συνδυασμός με την ανάμνηση της ένδοξης ελληνικής αρχαιότητας και το πνεύμα του
φιλελευθερισμού. Συνδυασμός με χριστιανισμό.
Θρησκεία: παραπλήσια με φιλοπατρία για εκδήλωση ελληνικού εθνικού φρονήματος
Είδη: Αναπτύσσεται είτε σε επικαιρικά ποιήματα (θούρια, πατριωτικοί ύμνοι και ωδές) είτε
σε εκτενή αφηγηματικά συνθέματα.

Σολωμός και Κάλβος: θέματα αποκλειστικά ελληνικής επανάστασης

2) Αγάπη για τη χριστιανική θρησκεία (γίνεται και στην ιταλική ποίηση)
Κυρίαρχα μοτίβα: Παναγία, άγγελοι, μοναχοί
Έντονο το θρησκευτικό στοιχείο: στο Σολωμό, Τυπάλδο, Τερτσέτη

ιδιότυπος επτανησιακός λυρισμός,

- αφομοίωσε στοιχεία από την κρητική παράδοση, το δημοτικό τραγούδι, τον ρομαντισμό
και τον ιδεαλισμό,

Θέματα ιδιωτικού βίου:

τα περισσότερα διακρίνονται από έντονη συναισθηματική έξαρση (ρομαντικό πνεύμα)

3) Αγάπη για τις γυναίκες

Γυναίκες:
α) Χάνουν την υλική τους υπόσταση, γίνονται θεϊκές σχεδόν παρουσίες, άγγελοι
β) Δε γεννούν το σαρκικό πόθο, αλλά την επιθυμία ενός ιδανικού και μυστικού έρωτα, μέσο
λύτρωσης από τις γήινες αναγκαιότητες

Ροπή προς τη σατιρική ποίηση,

 από την ευθυμογραφική, αθώα διακωμώδηση γενικών ανθρώπινων
 μέχρι τη γνήσια σάτιρα, που στηλιτεύει επώνυμα πρόσωπα της τοπικής
κοινωνίας, με πρόθεση καταγγελίας

10) Ποια η γλώσσα της επτανησιακής σχολής;

Γλωσσικό καθεστώς Επτανησίων: Διγλωσσία (λόγια και δημοτική)

Δημοτική για Επτανήσιους:

α) ως επικράτουσα κοινή νεοελληνική γλώσσα ανεξαρτήτως μορφωτικού επιπέδου και
κοινωνικής προέλευσης
β) πολλοί επτανήσιοι ποητές έγραψαν ποιήματα σε δημοτική
γ) δεν εμφανίζεται ομοιόμορφη σε ποιήματα επτανησιακής
δ) λαϊκή γλώσσα: λειτουργούσε ως έκφραση εθνικού φρονήματος

Δοκιμιακά κείμενα για υποστήριξη δημοτικής: για να απορριφθούν οι 2 άλλες γλωσσικές

τάσεις

1η τάση: λόγιοι Φαναριώτες, επιρροή από κλασικισμό

Αρχαϊζουσα: ενδιάμεσο στάδιο μέχρι η γλώσσα Νεοελλήνων να αναστήσει αρχαία ελληνική

2η τάση: ’’ μέση όδος’’ : μια συμβιβαστική λύση από Κοραή, για να αποφευχθούν ακρότητες
λαϊκής και αρχαϊστικής γλώσσας
Άποψη Κοραή: κοντά στη λαϊκή με πλουτισμό από λόγια
‘’Διάλογος’’ Σολωμού:
1. θερμή υποστήριξη λαϊκής γλώσσας
2. απορρίπτει θέσεις Φαναριωτών και Κοραή αναφέροντας αρχαίους και νέους συγγραφείς
 3. ο αγώνας για επικράτηση δημοτικής ήταν για Σολωμό: ισότιμος με αγώνα για εθνική
ελευθερία
4. προβολή ρόλου ποιητή: αυτός που θα πλουτίσει και θα εξευγενήσει τη δημοτική γλώσσα

Μορφή δημοτικής σε ποιήματα Επτανησιακής:

από τη χρήση ντοπιολαλιάς, ως τη χρήση της γλώσσας του κλέφτικου τραγουδιού
Βαλαωρίτης – καθαρεύουσα, Κάλβος: αποκλίνει από το γενικό γλωσσικό κανόνα

11) Ποια η Σολωμική εκδοχή ποιητικής γλώσσας

1. αναπτύχθηκε μια ομοιόμορφη δημοτική, αποκαθαρμένη από τοπικιστικά στοιχεία

2. δεν αποκλίνει από λεξιλόγιο και μορφολογία λαϊκής γλώσσας

3. δεν αρνείται πλουτισμό με επιλεγμένα στοιχεία λόγιας γλώσσας

12)Πολυλάς: οδός γλωσσικού μέσου όρου;

προσπάθησε να δώσει λύση στο γλωσσικό διχασμό λογίων της εποχής του

1. καταδίκασε τις δύο εκδοχές της καθαρεύουσας, αρχαϊστική και απλή καθαρεύουσα
όσο και ακραίο δημοτικισμό Ψυχάρη

2. Πρότεινε την οδό ‘’ γλωσσικού μέσου όρου’’

3. η θεωρία του εδραζόταν στη δημοτική, , με αρκετά στοιχεία καθαρεύουσας που πέρασαν
σε προφορικό λόγο

13) Ποια η μορφολογία επτανησιακής ποίησης;

Η επτανησιακή ποίηση
 Ενέταξε στα ποιήματα ιταλικά μετρικά σχήματα(ολιγοσύλλαβοι στίχοι και ολιγόστιχες
στροφές), κορύφωση με χρήση ιταλογενούς 11σύλλαβου στα ελλ. ποιήματα
 Συνδυαστικά με ελληνικό 15σύλλαβο, τον στίχο της έμμετρης ποίησής μας

Ωδές Κάλβου: μοναδική περίπτωση

Ανομοιοκατάληκτη πεντάστιχη στροφή τεσσάρων επτασύλλαβων
με ελεύθερη κατάληξη και ενός παροξύτονου πεντασύλλαβου

Κεφάλαιο 2- Η ποίηση του Διονύσιου Σολωμού - Κορυφαίος επτανήσιος ποιητής

1) Γιατί θεωρείται ως ο εθνικός μας ποιητής;

  είναι ο δημιουργός του εθνικού ύμνου
 κύρια θέματα των ποιημάτων του: αντλούνται από τον εθνικοαπελευθερωτικό
αγώνα των Ελλήνων
 γενάρχης(πρώτος πρόγονος) της νεότερης ελληνικής ποίησης,
έθεσε γλωσσικούς και αισθητικούς όρους για την ανάπτυξή της

2) Χαρακτηριστικά Σολωμού:

 εθνικός ποιητής
 δίγλωσσος: ιταλική και ελληνική γλώσσα
 σολωμικό έργο: εξακολουθεί να μας προκαλεί αισθητική συγκίνηση
η πατριωτική θεματική του: εστιάζεται στον πόθο μιας υπερατομικής και
πνευματικής ελευθερίας και ανάγεται σε μια καθολική σφαίρα φιλοσοφικής
αναζήτησης

3) Ποια η εκδοτική ιδιομορφία του σολωμικού έργου;

1. Όσο ζούσε δημοσίευσε: ένα πολύ μικρό και όχι το αξιολογότερο μέρος του έργου του

2. Ποιητική φήμη του οφειλόταν: κυρίως στον νεανικό «Ύμνο εις την Ελευθερίαν»
(έγραψε το ποίημα σε ηλικία 25 ετών).

3. Τα καλύτερα ποιήματά του (συνθέματα της ωριμότητάς του) :

έμειναν ανέκδοτα αλλά και ανολοκλήρωτα,
σε διάφορα στάδια επεξεργασίας στα τετράδιά του

4. Στα αυτόγραφα τετράδιά του χρήση ιταλικής και ελληνικής γλώσσας

πεζά σχεδιάσματα ποιημάτων και στοχασμοί: γραμμένα στην ιταλική
στίχοι των ποιημάτων: γραμμένοι στην ελληνική γλώσσα
(Στοχασμοί: τεχνικές σημειώσεις για τα ποιήματά του, στοχασμοί για την ποίησή του,
υποδείξεις προς εαυτόν)

Κύριοι σταθμοί εκδοτικής τύχης Σολωμού

1. Ιάκωβος Πολυλάς (1859) εκδίδει ‘’Τα ευρισκόμενα’’

-> κατόρθωσε να αποκαταστήσει και να ανασυνθέσει το ελληνικό κείμενο σολωμικών
ποιημάτων

2. Λίνος Πολίτης εκδίδει τα ‘’Άπαντα’’και τα ‘’Αυτόγραφα έργα’’

->παρουσίασε πιστά τα σολωμικά τετράδια, έδωσε νέα ώθηση σε σολωμική έρευνα

3. Στυλιανός Αλεξίου εκδίδει’’ Ποιήματα και πεζά’’

 η πιο πρόσφατη έκδοση
  αναθεώρηση απόψεων Πολυλά και Πολίτη,
 ενιαία παρουσίαση ολοκληρωμένων έργων

4) Ποια είναι οι περίοδοι της ποίησης του Σολωμού;

1) Ζακυνθινή Περίοδος: Στη Ζάκυνθο (1818-1828)

Σύντομα ποιήματα λυρικού είδους (εξέφραζαν προσωπική συγκίνηση)
2) Κερκυραϊκή Περίοδος :Στην Κέρκυρα (1828-1857)
Μεγάλης έκτασης ποιήματα δραματικού/επικού/αφηγηματικού είδους
Στα δραματικά: μιλούν τα ίδια τα πρόσωπα της ιστορίας απευθείας σε αναγνώστη
Στα επικά: η ιστορία των προσώπων είναι το αντικ αφήγησης
 Κομβικό σημείο έτος 1833: συμπίπτει με την έναρξη της μεγάλης οικογενειακής
δίκης

5) Ποια τα στάδια της ποιητικής εξέλιξης του Σολωμού;

α) Νεανική θητεία στην ιταλική ποίηση – πρώτα ποιήματα Σολωμού

1. Κυρίως σονέτα, γραμμένα στην ιταλική γλώσσα όταν σπούδαζε στην Ιταλία.
(επηρεασμένα από ιταλικό νεοκλασικισμό)
2. θρησκευτικά θέματά: επιρροή από ιταλική ποίηση (τέλη 18ου - αρχές 19ου αιώνα)
3. Όταν επέστρεψε στη Ζάκυνθο(1818-1822): θρησκευτικά και σατιρικά ποιήματα στην
ιταλική γλώσσα – τα τελευταία είχαν συνήθως στόχο τον Ζακύνθιο γιατρό Διονύσιο Ροϊδη.
4. έκδοση ποιητικής συλλογής: 33 αυτοσχέδια σονέτα (1822) στην Κέρκυρα

β) Πρώτα ελληνικά ποιήματα (1818 - 1823)

α. το πατριωτικό αίσθημα Σολωμού

β. συνδυασμένο με τη ρομαντική αντίληψη για την αξία λαϊκής γλώσσας
-> τον ωθούσε να γράψει ελληνικά ποιήματα
γ. πρώτα ποιήματα: απλά και αφελή
θέματα: άδολη αγάπη για φανταστικές γυναίκες, θάνατος φανταστικών ή πραγματικών
ηρώων
Χαρακτηριστικά: στίχοι μικρής έκτασης, περίτεχνες ομοιοκαταληξίες

γ) Στροφή σε πατριωτική ποίηση – Οι ύμνοι

1. Η επανάσταση του 1821: έναυσμα ποιητικής δημιουργίας

2. Τον Μάιο του 1823: έγραψε του «Ύμνου εις την Ελευθερίαν» (158 4στιχες στροφές)
Μετάβαση από αφελή θέματα σε ποίηση εθνικών ιδεών
Γλώσσα: μικτή βάση της η δημοτική, με λόγια ίχνη και κάποιοι ιταλισμοί.
Ύφος: συνθέτει στοιχεία του επικού και του λυρικού είδους.
Μορφή της Ελευθερίας:
 προσωποποιημένη ως θεά,
 ταυτίζεται με την Ελλάδα και περιγράφονται τα κατορθώματα του αγώνα.
  Στο τέλος η Ελευθερία απευθύνει στους Έλληνες προτροπές για ομόνοια.

δ) Ο Λάμπρος, το πρώτο αποσπασματικό ποίημα

Θεματολογία: Ερωτική ιστορία με τραγικό τέλος, μικρή η σχέση με τον εθνικό αγώνα
Γλώσσα: Δημοτική.
Επίδραση: Η επίδραση είναι από τον Άγγλο ρομαντικό Byron,
Η μορφή του ήρωα- επαναστάτη όπως ο Λάμπρος που συγκρούεται με τον θεϊκό και τον
ανθρώπινο νόμο. (απαντάται συχνά στα ποιήματα του Byron)
Επίσης θεματικά στοιχεία (ρομαντικά στοιχεία εποχής): αιμομιξία, βίαιος πρόωρος
θάνατος, αυτοκτονία, υπερφυσικά στοιχεία.
Χαρακτήρας: Επικός – Δραματικός.

ε) Η γυναίκα της Ζάκυθος

1. Το 1826 άρχισε τη σύνθεση του και δημοσιεύτηκε το 1927.
2. Παλαιότερα η φιλολογική έρευνα αντιμετώπισε το έργο ως πεζό κείμενο, σύμφωνα όμως
με νεότερους μελετητές πρόκειται ουσιαστικά για ποίημα σε πεζό

3. το έργο πέρασε 3 στάδια επεξεργασίας 1826-1833

- Πρώτο στάδιο: στόχευε στη σάτιρα κάποιας συγκεκριμένης, ανώνυμης ζακυνθινής με
επιλήψιμη κοινωνικά και εθνικά συμπεριφορά
- Στο δεύτερο και στο τρίτο στάδιο: πήρε τη μορφή ενός εφιαλτικού οράματος ή
προφητείας με αναφορές στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα των Ελλήνων,
- αναδεικνύεται σε μια σύγκρουση του καλού και του κακού.

4. Θεματολογία: Εξιδανίκευση της γυναικείας μορφής.

Γλώσσα: Δημοτική (με ιδιώματα της Ζακύνθου).
Αφηγητής είναι ο ιερομόναχος Διονύσιος

6) Ποια τα χαρακτηριστικά της ώριμης ποίησής του;

1. Μετά την εγκατάστασή του στην Κέρκυρα: εγκατέλειψε θρησκευτική, πατριωτική

θεματολογία και ερωτική συναισθηματολογία
2. Μεταστροφή σε ποιητική αντίληψη: θέλει να υπερβεί εμπόδια ποιητικής έκφρασης.
3. Η απομόνωση του: ενίσχυσε τη ροπή του προς τη μελέτη φιλοσοφίας.

Α) Ο Κρητικός (1833-1834):
 απόσπασμα ενός ανολοκλήρωτου επικολυρικού συνθέματος, σηματοδοτεί την
αρχή της ποιητικής ωριμότητας του Σολωμού.
 έχει έντονο το στοιχείο της λυρικότητας
 στροφή προς την ελληνική ποιητική παράδοση: προς την κρητική λογοτεχνία της
ακμής και καλλιέργεια του δεκαπεντασύλλαβου στίχου.
 Το πιο ολοκληρωμένο από τα αποσπασματικά ποιήματα Σολωμού, με υψηλά
νοήματα
 Θεματολογία: Ο αγώνας ενός ανθρώπου στη δίνη οριακών αντιθέσεων.
 Υπόθεση: Δραματική
Γλώσσα: Δημοτική.
Σκοπός: Η αβεβαιότητα της υπάρχουσας κατάστασης.
 Φεγγαροντυμένη: αιθέρια γυναικεία ύπαρξη, που παρηγορεί τον ήρωα στη
δοκιμασία του
Ερμηνείες:
1. Προσωποποίηση ελευθερίας και πατρίδας, της Ελλάδας ή της Κρήτης,
2. της ζωής ή της φύσης, της θρησκείας ή της θείας χάριτος ή και της ποιητικής χάρης,
3. της συνείδησης του ήρωα ή της θείας αγάπης,
4.Αναδυόμενη Αφροδίτη ή Παναγιά

Β) Οι Ελεύθεροι πολιορκημένοι: κορυφαίο ποιητικό σύνθεμα Σολωμού

 3 στάδια γραφής ποιήματος: τα τρία σχεδιάσματα μαρτυρούν τη προσπάθεια του
Σολωμού να υποτάξει γλώσσα και δεκαπεντασύλλαβο στα έργα του
 Θεματολογία: Η δεύτερη πολιορκία του Μεσολογγίου από τους Τούρκους το 1825
και η ηρωική έξοδος των πολιορκημένων τον Απρίλιο 1826
Γλώσσα: Δημοτική.
Σκοπός: Ανάδειξη του ηρωικού μεγαλείου των Ελλήνων, που οδηγούνται συνειδητά στη
θυσία, υπερβαίνοντας τα ψυχικά εμπόδια και κατακτώντας την πνευματική τους ελευθερία

Γ)Ο Πόρφυρας:
 εκδοτικά το ποίημα παρουσιάζει πολλά προβλήματα: οι μορφές που παραδίδουν οι
εκδόσεις Πολυλά και Αλεξίου έχουν σημαντικές διαφορές στην έκταση και στο
περιεχόμενο.
 Ήρωας: εκστασιασμένος από την ομορφία της φύσης ξαφνικά σπαράσσεται από
τον καρχαρία
 στιγμή του θανάτου: η κορυφαία στιγμή ανακάλυψης του εαυτού του
 Θεματολογία: Ένα πραγματικό περιστατικό της καθημερινότητας (ένας καρχαρίας
κατασπαράσσει έναν άγγελο στρατιώτη στην Κέρκυρα).
Γλώσσα: Δημοτική.
Σκοπός: Η επεξεργασία του ίδιου του θανάτου ως μια μυστική και αποκαλυπτική στιγμή
(στο τέλος, ανακαλύπτει ή αποκαλύπτει τον εαυτό του).

4. Την τελευταία δεκαετία της ζωής του ο Σολωμός :

επέστρεψε στη σύνθεση ιταλικών ποιητικών κειμένων.

7) Θεματικές σολωμικής ποίησης;

α) Νεανική ποιητική παραγωγή της ζακυνθινής περιόδου:

Πατρίδα, χριστιανική θρησκεία, εξιδανικευμένη γυναικεία μορφή (7νησιακή σχολή)

β) Στα ώριμα συνθέματα της κερκυραϊκής περιόδου:

 Τα ίδια θεματικά κέντρα εμπλουτίζονται μέσα από φιλοσοφικές αναζητήσεις
Σολωμού,
  Ανάγονται στα θέματα: ο έρωτας, ο θάνατος, η ελευθερία, η πίστη στον θεό, η
σχέση του ανθρώπου με τη φύση

ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΣΟΛΩΜΟΥ : Mackridge - δύο ζεύγη αντιθέσεων

1.ελευθερία & φύση.
2. θρησκεία & θάνατος

1. Η ελευθερία: συνδέεται με τους αγώνες των Ελλήνων κατά των Τούρκων και είναι
κατάκτηση της ανθρώπινης βούλησης,
-> θριαμβεύει επάνω στη φύση, που κυριαρχείται από ανεξέλεγκτες δυνάμεις και δεν
γνωρίζει ηθικούς κανόνες.

Η έννοια της ελευθερίας εξελίσσεται στο σολωμικό έργο:

Ύμνος εις την ελευθερίαν: έχει σημασία ιδεολογικοπολιτική

(ελευθερία υπόδουλων που αγωνιζόμενοι θα αποκτήσουν ανεξάρτητη πατρίδα)

Ελεύθεροι Πολιορκημένοι: αποκτά πνευματική σημασία

(απελευθέρωση ανθρώπινης ψυχής, που οι πολιορκημένοι Μεσολογγίτες αγωνίζονται να
κατακτήσουν, υπερνικώντας φυσικά και ψυχικά εμπόδια από τους ίδιους τους εαυτούς
τους πχ πείνα, από τη φύση πχ ομορφιά άνοιξης που εκμαυλίζει αγωνιστές και από
εχθρούς)

Λάμπρος: κατάχρηση ελευθερίας από έναν άνθρωπο που κυριαρχείται από φυσικά, ζωώδη
ένστικτα, που δεν κατάφερε να υποτάξει στην ελεύθερη βούλησή του, ώστε να πράττει
ηθικό καθήκον απέναντι σε Θεό και ανθρώπους.

Πορφύρας: η αυτογνωσία του ανθρώπου, προϋπόθεση για κατάκτηση ελευθερίας,

αποκτάται την οριακή στιγμή της διττής του επαφής με φύση, που συνδυάζει καλό με κακό.
- Ο κολυμβητής εκστασιάζεται από ομορφιά φύσης
- Θανατώνεται βίαια από τον καρχαρία (άλογο στοιχείο φύσης)

2. θρησκεία και θάνατος: η χριστιανική πίστη υπερβαίνει τον θάνατο.

Όλα τα συνθετικά ποιήματα τελειώνουν με τον βίαιο θάνατο των βασικών ηρώων.

Στα νεανικά ποιήματα:

Η οριακή στιγμή: θεωρείται ως λυτρωτική είσοδος σ’ένα άφθαρτο και καλύτερο κόσμο.
Θρησκευτικό πνεύμα: με αναφορές στην ορθόδοξη εκκλησία

Στα μεταγενέστερα ποιήματα: Φαρμακωμένη, Κρητικός

Θάνατος προσώπου: λειτουργεί ως προάγγελος της Δευτέρας Παρουσίας
Θρησκευτικό πνεύμα: βαθαίνει, γίνεται μέρος της εμπειρίας ανθρώπων που δοκιμάζονται

Συνθέματα της σολωμικής ωριμότητας : γύρω από διάφορες όψεις της δοκιμασίας του
ανθρώπου να φέρει σε αίσιο πέρας την πάλη του με εμπόδια και προκλήσεις της ζωής:
 τον πόλεμο, το ηθικό χρέος, τον έρωτα, την ποίηση.

2β) Θάνατος: συνδέεται με το θέμα του έρωτα

Λάμπρος, Κρητικός: θέματα έρωτα και θανάτου αλληλενεργούν, επίτευξη δραματικής
κορύφωσης και ανάδειξη ηθικών μηνμάτων συνθεμάτων
Λάμπρος: ο ανήθικος σαρκικός έρωτας επιφέρει εν τέλει το θάνατο
Κρητικός: ο θάνατος της αγαπημένης συνδέεται μυστικά με τον έρωτα του θείου στοιχείου

3. Έρωτας: Σε όλο το έργο του Σολωμού είναι αγνός, με εξαίρεση το «Λάμπρο» όπου είναι
σαρκικός
ελευθερία, θρησκεία, αγνότητα: σύμμαχοι του ανθρώπου ενάντια στις δυνάμεις της φύσης

8) Από ποιες πηγές επηρεάστηκε ο Σολωμός;

Οι λογοτεχνικές πηγές του Σολωμού διακρίνονται σε τέσσερις άξονες:

1. Αρχαία λογοτεχνία
2. Αγία Γραφή
3. Νεοελληνική λογοτεχνική παράδοση (δημώδη μεσαιωνικά κείμενα, κρητική
λογοτεχνία, δημοτικό τραγούδι, «πρόδρομοι»)
4. Ευρωπαϊκή λογοτεχνική παράδοση (ιδίως ιταλική και γερμανική λογοτεχνία)

9) Μορφολογία Σολωμού

α) Ο τρόπος σύνθεσης σολωμικών ποιημάτων άλλαξε με το πέρασμα του χρόνου.

Υμνος εις την ελευθερία: λυρικό ποίημα, γράφτηκε σ’ένα μήνα
Ελεύθεροι πολιορκημένοι: σύνθεση μεγαλεπίβολου έργου, κράτησε είκοσι περίπου χρόνια

β) Τρόπος σύνθεσης ανολοκλήρωτων ποιημάτων:

1. Αρχικά κατέγραφε σε ιταλικό πεζό κείμενο: την κεντρική ιδέα και τα βασικά στοιχεία της
υπόθεσης του ποιήματος και
2. Μετά στιχουργούσε διάφορους θεματικούς πυρήνες της υπόθεσης: σε ελληνικούς
στίχους.
3. Ενδιαμέσως στα ιταλικά διάφορους στοχασμούς,
4. σε διάφορα στάδια επεξεργασίας τους ελληνικούς στίχους

10) Αποσπασματικότητα Σολωμού

Αποσπασματικότητα:
 τα συνθετικά και σημαντικότερα ποιήματα μας παραδόθηκαν ανολοκλήρωτα
 δεν δημοσιεύει πολλά έργα του
 δεν ολοκληρώνει έργα του ή τα ολοκληρώνει, αλλά έχουν μέσα κενά
Ερμηνείες αποσπασματικότητας (τρεις κατηγορίες)
1. Βιώματα, ψυχολογική κατάσταση (αλκοολικός, τελειομανής, οκνηρός).
2. Προσωπική εσωτερική δυσκολία. (εκμάθηση ελληνικής γλώσσας, όπου η σχέση του
χαρακτηρίζεται ελλιπής).
3. Ζήτημα τεχνοτροπίας ή ποιητικής ωριμότητας του Σολωμού.
3 απόψεις μελετητών επί του ζητήματος της αποσπασματικότητας:
α) Βελούδης: η ρομαντική αισθητική ή διαλεκτική του Hegel (επιρροή από τους
Ευρωπαίους ποιητές).
Το απόσπασμα είναι έκφραση ρομαντικής αισθητικής, που αντιλαμβάνεται τη καλλιτεχνική
δραστηριότητα ως δημιουργική διαδικασία.
Με άλλα λόγια, ο Σολωμός ενδιαφέρεται για τη διαδικασία της σύνθεσης όχι το συνθετικό
αποτέλεσμα. (υπερβολική άποψη)
β) Maccridge: Υποστηρίζει ότι ο Σολωμός διέκρινε την ποιητική ιδέα των ποιημάτων από
την γλωσσική και εκφραστική υλοποίηση.
Ο Σολωμός είχε την αίσθηση ότι καμία υλική μορφή δε μπορεί να ενσωματώσει με
επάρκεια την ποιητική ιδέα.
γ) Βαγενάς: Υποστηρίζει και αυτός, ότι υπάρχει ασυμβατότητα ανάμεσα στο περιεχόμενο
και την έκφραση π.χ. προσπαθούσε να γράψει «τραγικού και επικοτραγικού περιεχομένου
ποίηση με λυρική γλώσσα»

Οι μελετητές υποστηρίζουν δύο πράγματα:

- είτε πως αυτό είναι τυχαίο,
- είτε αφορά τον χαρακτήρα του Σολωμού.
Η άποψη του Πολίτη: Θεωρεί πως αυτή η αποσπασματικότητα, οφείλεται στην αδιαφορία
του Σολωμού να εντάξει τα λυρικά αποσπάσματα σε ένα συνολικό αφηγηματικό ή
επικολυρικό έργο.

12) Τεχνοτροπία Σολωμού

1. Σύζευξη νεοκλασικισμού και ρομαντισμού

Νεοκλασικιστική επίδραση: νεανικά σολωμικά ποιήματα
Ρομαντική επίδραση: πρωτοεμφανίζεται στον Λάμπρο, διαμορφώνει ποιήματα ωριμότητας
(συνδέεται με μελέτη γερμανικής λογοτεχνίας και φιλοσοφίας )

2. Γνήσιος μεικτός τρόπος ποίησης:

 δημιουργία ενός νέου ποιητικού τρόπου
 ένωση κλασικού και ρομαντικού τρόπου της εποχής του
 φανέρωνε ότι ο ώριμος ποιητής σκεφτόταν ως ρομαντικός

Α. Νεανική ποίηση: στοιχεία προρομαντισμού (όπως και τα ιταλικά πρότυπά της)

Β. Νεανικός κλασικορομαντισμός: βοήθησε στη μειξη κλασικιστικών και ρομαντικών
τεχνοτροπικών στοιχείων της ώριμης περιόδου του
όλα τα συνθετικά ποιήματα από τον Λάμπρο ως τον Πορφύρα: δεν έχουν κανένα
κλασικιστικό στοιχείο

ώριμα συνθέματα:
 αφορούν κυρίως στον εθνικό αγώνα των Ελλήνων
 δείχνει ότι δεν αφομοίωσε από ρομαντισμό τον ρόλο της ποίησης
(ως τρόπο έκφρασης ασυγκράτητου πάθους)

Ποιητικά είδη:
Ο Λάμπρος : αφηγηματικό ποίημα με δραματικά στοιχεία
Ο Κρητικός : δραματικός μονόλογος με λυρικά στοιχεία
Οι Ελεύθεροι πολιορκημένοι : ποίημα με αφηγηματικό πλαίσιο κυρίως με δραματικά και
λυρικά στοιχεία

Κεφάλαιο 3 - Η ποίηση του Ανδρέα Κάλβου - επτανήσιος

1) Χαρακτηριστικά γενικά Κάλβου:

1. δίγλωσσος, έγραψε ποιητικά (λυρικά και δραματικά) κείμενα σε ιταλική γλώσσα

2. το ελληνόγλωσσο ποιητικό έργο του Κάλβου αποτελείται:

- από 20 ωδές
- είναι περιορισμένο
(Ωδή: λυρικό ποίημα, με μεγαλοπρέπεια ύφους και συνδυάζονται τα προσωπικά
συναισθήματα με γενικές σκέψεις)

3. Έκδοση 2 συλλογών σε νεαρή ηλικία:

Στο υπόλοιπο της ζωής του δεν έγραψε και δεν δημοσίευσε άλλα ποιήματα.
- η Λύρα
- τα Λυρικά

4. έζησε σε τρεις ευρωπαϊκές χώρες (Ελβετία, Αγγλία, Γαλλία)

Καθοριστική η σχέση του με τον Ιταλό ποιητή Ugo Foscolo

5. συμμετοχή στη μυστική οργάνωση των Καρμπονάρων

(παράνομη οργάνωση που αγωνιζόταν για δημοκρατικά ιδεώδη)

2) Ομοιότητες και διαφορές Κάλβου – Σολωμού;

Ομοιότητες:
 στόχος και η θεματική (στόχοι της Ελληνικής Επανάστασης).
 Πρόθεση διάδοσης αιτημάτων του αγώνα της Επανάστασης στους μορφωμένους
Ευρωπαίους.
 ύφος που χαρακτηρίζεται από υπερβολή (επίδραση ευρωπαϊκού ρομαντισμού).
Διαφορές:
 γλώσσα: Σολωμός: υπέρμαχος της ομιλούμενης ελληνικής Κάλβος: λόγιας.
 βίος: Σολωμός: αριστοκρατικής οικογένειας Κάλβος ταπεινής καταγωγής.
 Ανεκδοτολογικό χαρακτήρα η διαπίστωση πολλών ότι δεν γνώριζαν ο ένας τον
άλλον, παρόλο που ζούσαν στην ίδια πόλη επί 24 χρόνια.
 Το πιθανότερο να υπήρχε τυπική γνωριμία χωρίς την πνευματική επαφή.

3) Ιδεολογικές επιρροές

1. Επιρροή από Ιταλία, Αγγλία, Ελβετία:

Ιταλικός νεοκλασικισμός, φιλελεύθερες ιδέες Γαλλικής Επανάστασης.

2. Σε Ελλάδα + Ιταλία: κινήματα για εθνική αποκατάσταση καταπιεσμένων λαών

3. Επιρροή από ιδανικά Διαφωτισμού (μαχητικός και ασυμβίβαστος):

- απελευθέρωση από αυθεντίες, προλήψεις, δεισιδαιμονίες
 - περιορισμός απόλυτης και αυθαίρετης εξουσίας μοναρχών
- εφαρμογή των δικαιωμάτων του ανθρώπου

4. Ωδές: απορρέουν από το ευρωπαϊκό φιλελληνικό κίνημα.

Απευθυνόταν: στο ευρωπαϊκό κοινό που είχε ευαισθητοποιηθεί απέναντι στον ελληνικό
αγώνα.
Στην πρώτη έκδοση της Λύρας: υπάρχει πίνακας ελληνικών λέξεων σε γαλλική μετάφραση.
Επιλογή της νέας ελληνικής γλώσσας ως εργαλείο: υποδηλώνει την επιθυμία του να
υπηρετήσει όχι μόνο πατρίδα αλλά και τις αναγεννημένες Μούσες

4) Θεματική Κάλβου

Θεματική: Ελληνική Επανάσταση

 Ωδές: εξυμνούνται γεγονότα, πρόσωπα και καταστάσεις εθνικού αγώνα
 θεματικές αντιθέσεις :ελευθερία-τυραννία (αναλύεται σε αντιθέσεις καταστάσεων
φως-σκότος, ομορφία-βαρβαρότητα, μνήμη-λησμονιά)
 αναφορές: αρχαία μυθολογία, στους αρχαίους προγόνους, στο ένδοξο
αρχαιοελληνικό παρελθόν, σύγχρονη Ελλάδα και χριστιανική λατρεία
απόδειξη: ότι έγραψε τις Ωδές για να εμψυχώσει, δοξάσει την Ελλάδα
αποτίναξη του τουρκικού ζυγού: μάχη εναντίον του τυραννικού καθεστώτος

α) ιδεολογία του ως ποιητή

 ποίηση: μέσο άσκησης δικαιοσύνης εναντίον αδικίας δυναστών,
 Επανάσταση: αναγάγεται σε ευρύτερο πλαίσιο ιδεών,
 Υπερίσχυση: δικαίου εναντίον της αδικίας, παιδείας εναντίον βαρβαρότητας
 Εκφράζει: ατομικό του αγώνα να σπάσει τα δικά του προσωπικά δεσμά (όντας
μέτοικος)

β) Συχνές εμφανίσεις του ποιητικού «εγώ»: υπηρετεί ανάγκες έμφασης, πειθούς στον
αναγνώστη
Περιορισμός των προσωπικών βιωμάτων του: ανάδειξη συλλογικού αγώνα.

δ) «ποιητή της Ιδέας»: έγραψε μια νοητική, αντικειμενική ποίηση,

που άντλησε από την ιστορική συγκυρία της εποχής,
αλλά κατά βάθος επικεντρώνεται σε διαχρονικές, μεταφυσικές ιδέες.

5) Κέντρο ιδεαλισμού: εγκωμιασμός Ελευθερίας και ταύτισή της με Αρετή

Στράτευσε την ποίησή του στον ιερό σκοπό να υπηρετήσει την Επανάσταση (απόλυτος
ιδεαλισμός).
Κατά βάθος πολιτική ποίηση.

5) Γλώσσα Κάλβου
1) Λόγω παραμονής σε Ιταλία + Ευρώπη:
 λόγια και όχι της ομιλούμενη
ο μόνος μείζων Επτανήσιος ποιητής που δεν υιοθέτησε τη δημοτική γλώσσα.
(αιτία επίκρισης και καταδίκης του από τους άλλους Επτανήσιους)
 ανυπότακτη σε γραμματικούς κανόνες
 ανομοιόμορφη (ιταλισμοί, σολοικισμοί)
(Σολοικισμοί : η λανθασμένη χρησιμοποίηση συντακτικών μορφών της γλώσσας
στον προφορικό ή το γραπτό λόγο)

2) Μορφολογικά εντελώς προσωπικό γλωσσικό ποιητικό ιδίωμα:

 καθαρεύουσα, με αρχαϊστικούς και δημώδεις τύπους.
 μίξη: στοιχείων από την αρχαία ελληνική, θρησκευτικά κείμενα, λόγια και δημώδη
εποχής, με ιδιωματικά στοιχεία
 Κορμός καλβικού λεξιλογίου: οι αρχαιοελληνικές λέξεις

3) Επιρροή από τον Ιταλό Foscolo:

γλώσσα της ποίησης: λόγια - τεχνητή, με αρχαϊστικά στοιχεία από την ομιλούσα

6) Τεχνοτροπία – ρεύματα

Ωδές:
σύζευξη ιταλικού νεοκλασικισμού και ευρωπαϊκού προρομαντισμού

α) στοιχεία νεοκλασικισμού: ύφος ωδών, ισορροπημένη αρχιτεκτονική, παρομοίωση,

μετωνυμία, εικονοπλαστική ικανότητα, ιδιότυπος ιδεαλισμός,
κλασικά αιτήματα για την τέχνη, τέχνη: παιδευτική αξία + διδακτικός χαρακτήρας
Λύρα: κλασικιστική αναφορά, Μούσα λυρικής ποίησης

β) λανθάνει η συναισθηματική και ψυχρή ροπή προς τον ρομαντισμό, ορισμένα ίχνη της
οποίας φτάνουν μέχρι την επιφάνεια
στοιχεία προρομαντισμού: μελαγχολική διάθεση, η δραματική ένταση, οι οραματικές
καταστάσεις, εμφάνιση του ‘’εγώ’’ του ποιητή σε ορισμένα σημεία

Ύφος ωδών: υψηλός τόνος, επιγραμματικότητα, αποφθεγματικότητα

Σοβαρός τόνος: ένταση μιας αγωνιστικής ποίησης (εξύμνηση επανάστασης)

7) Μέτρο – ιδιαιτερότητες Κάλβου

Η εκφραστική τόλμη του Κάλβου
α) πηγάζει από συνειδητές επιλογές ποιητή
β) ή προκύπτει από συγκυρίες λογοτεχνικής του διαμόρφωσης;

Χαρακτηριστικά ωδών:
«πολύτροπος αρμονία»
 στιχουργικό σύστημα: με αρχαιοελληνικές καταβολές
 Ρυθμικά και εκφραστικά: συνδυασμός σύνθετου, ευμετάβλητου και αρμονικού
ρυθμικού και εκφραστικού αποτελέσματος
 Άρνηση: μουσικότητας και ομοιοκαταληξίας
Απόκλιση: από μετρικές μορφές, γλώσσα και νόημα
= Χαρακτηριστικά που απορρέουν από εσωτερικό δραματικό ρυθμό Ωδών
 Πιο κοντά στην ιταλική δραμαματική ποίηση
(οργάνωση ρυθμού Ωδών: βάσει εσωτερικού ρυθμού ιταλικού δραματικού είδους)

Ο Κάλβος μεταφέρει συνειδητά στα ποιήματά του

α) τη ρυθμικότητα της ιταλικής δραματικής ποίησης
β) απόκλιση μέτρου-σημασίας: λόγω της ανάγκης του ποιητή να εναρμονίσει ιταλικά
μετρικά-ρυθμικά γνωρίσματα ωδών με ελληνική γλώσσα
γ) καλβική μετρική: προάγγελος του ελεύθερου στίχου της ποιητικής γενιάς του 1930

Λυρικός
Εξωτερικά μορφικά στοιχεία στιχουργίας: κυρίως νεοκλασικά και μερικά ρομαντικά θέματα

Κεφάλαιο 4ο – Η πρώτη Αθηναϊκή Σχολή – Ρομαντική ποίηση και πεζογραφία

(1830 – 1880)
Ποίηση

1) Ορισμός Α’ Αθηναϊκής σχολής;

Ο όρος Παλαιά ή Πρώτη Αθηναϊκή σχολή αναφέρεται σε:

1. ποίηση: ρομαντικής τεχνοτροπίας και καθαρεύουσας γλώσσας
2. περίοδος: 1830 – 1880
3. γράφεται: κυρίως στην Αθήνα και σε περιοχές αλύτρωτου ελληνισμού
(Σμύρνη, Κωνσταντινούπολη)
4. Επίσης: Και σε άλλα αστικά κέντρα της Ελλάδας, εκτός Επτανήσων
5. υπαρκτές αλληλεπιδράσεις μεταξύ επτανησιακής – αθηναϊκής,
αλλά και τεχνοτροπικές και ιδεολογικές διαφορές

2) Ιδεολογική διαφορά Επτανησιακής – Αθηναϊκής σχολής;

Αθηναϊκή:

α) η ποίηση υπηρέτησε εθνικοπατριωτική ιδεολογία, άξονες της οποίας ήταν:

- η ιστορική συνέχεια του ελληνισμού από αρχαιότητα μέχρι νεότερα χρόνια
- η ενσωμάτωση τουρκοκρατούμενων περιοχών στο ελληνικό κράτος
β) Περισσότεροι λογοτέχνες: κατείχαν δημόσια αξιώματα ή καθηγητές πανεπιστημίου:
-> ανέλαβαν την έκφραση του δημόσιου αισθήματος
-> ευθυγραμμίστηκαν με την κρατούσα ιδεολογία
γ) Κάποιοι ήρθαν σε σύγκρουση με την εξουσία

Επτανησιακή ποίηση
 Δεν ήταν δέσμια ανάλογης ιδεολογικής βλέψης

3) Βασικό πλαίσιο λογοτεχνικής παραγωγής 1830 – 1880;

Συνεκτικά στοιχεία δύο σχολών την περίοδο 1830-1880

α) αντίληψη της πραγματικότητας: επιρροή από ρομαντισμό

 Ρήξη με κλασικισμό
 Ανάγκη απελευθέρωσης φαντασίας και συναισθήματος
 Αισθητική αρχή: αναζήτηση πρωτοτυπίας και δημιουργικότητας του καλλιτέχνη

β) Αντλούν από τις ίδιες πηγές, αναφέρονται σε κοινά πρότυπα, αποτυπώνουν ομόκεντρα
συναισθήματα

γ) Στην πορεία διαφοροποιούνται

Αθηναϊκή λογοτεχνία:
 Κλασικιστικές τάσεις (ευθυγραμμίζεται ιδεολ. με συντηρητισμό Ελλάδας)
  Κρίνεται ως κλασικορομαντική

4) Φάσεις ρομαντικής ποίησης σύμφωνα με Δημαρά; Εκπρόσωποι;

Περίοδοι εξέλιξης αθηναϊκής ποίησης (Δημαράς)

- Εξόρμηση (1830 – 1850)

- Ακμή (1850 - 1870)
- Παρακμή (1870 – 1880)

Α) Εξόρμηση (1830 – 1850)

Κυριότεροι εκπρόσωποι:
Αλέξανδρος Σούτσος
Παναγιώτης Σούτσος
Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής

Χαρακτηριστικά:

1. Μεγαλύτερη παραγωγή: σε ποίηση παρά πεζογραφία, εξαιτίας

α) Οξυμένου θυμικού Ελλήνων, εκφραζόταν ευκολότερα με την ποίηση
β) επικράτουσα αντίληψη: ότι η ποίηση ήταν το ανώτερο λογοτεχνικό είδος

2. Μεταστροφή από ορμή ρομαντισμού

-> σε μια γλωσσικά και ιδεολογικά συντηρητική λογοτεχνία (κλασικιστικής αντίληψης)
-> που διατηρεί ρομαντική θεματική

3. Αποτελείται: κυρίως από Φαναριώτες:

- Γόνους καλών οικογενειών Κωνσταντινούπολης
- Μετά τις σπουδές τους, επιστρέφουν στην Ελλάδα για να επανδρώσουν και να
τροφοδοτήσουν πνευματικούς και μορφωτικούς δεσμούς
- Φέρνουν ρομαντικό πνεύμα σε ποίηση

Τεχνοτροπία: είναι λυρική ποίηση που αξιοποιεί

α) Θέματα και ύφος παλαιότερης φαναριωτικής ποίησης και δημοτικού τραγουδιού

β) Συγχρονισμός με νέο ρομαντικό πνεύμα

Ακμή(1850 – 1880)

Κυριότεροι εκπρόσωποι:
Θεόδωρος Ορφανίδης
Ηλίας Τανταλίδης

Την περίοδο της ακμή σηματοδοτούν δύο πανεπιστημιακοί ποιητικοί διαγωνισμοί:

α. Ράλλειος (1851 – 1860)
β. Βουτσιναίος(1862 – 1877)

Γ) Παρακμή (1870 – 1880)

Κυριότεροι εκπρόσωποι:
Αχιλλέας Παράσχος
Δημήτριος Παπαρρηγόπουλος

5) Ποιο είναι το έργο που εισάγεται ο ρομαντισμός στη πεζογραφία;

α) ‘’Ο οδοιπόρος’’, Παναγιώτης Σούτσος

β) περίοδος εξόρμησης

6) Θέματα Αθηναϊκής ρομαντικής ποίησης;

1) Ως το 1850:

1. Έντονα αισθήματα, άδολη αγάπη γυναικών, ερωτική μελαγχολία ανδρών

2. Απαισιόδοξη διάθεση: φτάνει ως την απόγνωση και αυτοκτονία
3. Επιθυμία για απομόνωση, τάση για διαρκή φυγή
4. Περιπλάνηση, φυσιολατρεία
5. Αγάπη για πατρίδα, συνδυασμένη με θρησκευτική πίστη
6. Διαρκείς μεταβολές τύχης

Αγάπη για πατρίδα:

Θέματα: πρόσφατα ιστορικά γεγονότα ( Επανάσταση, συγκρούσεις με Αλή Πασά)

Είδη ποίησης:
α) Λυρική και πατριωτική
β) Σατιρική ποίηση (Αλέξανδρος Σούτσος)

Άνθηση σατιρικής ποίησης οφειλόταν:

1. Ρομαντικό χαρακτηριστικό της ανικανοποίησης,
2. Αντίθεση και εξέγερση καλλιτέχνη στο πολιτικοκοινωνικό του περίγυρο

Γλώσσα:
α) κλασικιστική ροπή σε καθαρεύουσα
β) τάση για αναβίωση των αρχαίων μέτρων
2) Περίοδος παρακμής:
1. Μετά το τέλος των ποιητικών διαγωνισμών (δεκαετία 1870 – 1880)
 Πυκνώνουν στοιχεία υπερβολής και παρακμής ρομαντικής ποίησης
 Επικρατούν θέματα πενθισμού και θανατολαγνείας
2. Κυριαρχεί ένας αρνητικός ψυχισμός, φτάνει μέχρι την πεισιθάνατη διάθεση.
-> άδοξο τέλος αθηναϊκού κλασικορομαντισμού

7) Τι σημαίνει ο όρος ‘’πτώση ιδανικού’’ στην Αθηναϊκή Σχολή;

Περίοδος εξόρμησης:

Κύριο ερώτημα που θέτουν ποιήματα: σύγκριση ανάμεσα σε σύγχρονους Έλληνες και
αρχαίους προγόνους, οι απόψεις διίστανται:
1. Αναγέννηση σύχρονης Ελλάδας στις βάσεις ένδοξου παρελθόντος
2. Απελπισμένη παραδοχή κατωτερότητας νεότερων έναντι ανυπέρβλητων προγόνων

Και τα δύο άκρα οδηγούν

 Στο αίσθημα πτώσης ιδανικού: δε συγκρίνεται το σύγχρονο ελληνικό παρόν με
παρελθόν
 Σύγχρονοι Ελληνες: καταγγέλλονται ως ανάξιοι απόγονοι ηρώων επανάστασης

8) Τι γνωρίζεται για τους ποιητικούς διαγωνισμούς; Περίοδοι;

Την περίοδο της ακμή σηματοδοτούν δύο πανεπιστημιακοί ποιητικοί διαγωνισμοί:

α. Ράλλειος (1851 – 1860)
β. Βουτσιναίος (1862 – 1877)

Χαρακτηριστικά διαγωνισμών

1. Αύξησαν πολύ την παραγωγή ποιημάτων

2. Σημαντικοί θεσμοί της ελληνικής πνευματικής ζωής μετά τα μέσα 19 ου αιώνα

3. Διαμόρφωσαν σύγχρονη ποίηση και κριτική

4. Τα ονόματά τους (Ράλλειος, Βουλτσιναίος) οφείλονται στα ονόματα πλούσιων εμπόρων

που ανέλαβαν τον ρόλο του αγωνοθέτη.

5. Μέλη κριτικής επιτροπής: πανεπιστημιακοί καθηγητές

6. Στην αρχή ο διαγωνισμός ήταν ενιαίος. Μετά λόγω μεγάλης συμμετοχής ο Βουτσιναίος ->
χωρίστηκε σε τμήματα ανάλογα με το ποιητικό είδος

7. Κάποιοι εισηγητές που έκριναν τα έργα: Ραγκαβής, Κουμανούδης, Παπαρρηγόπουλος

Τελετή ανάδειξης νικητή: κεντρικό γεγονός πνευματικής και κοινωνικής ζωής

9) Το έργο της Αθηναϊκής Σχολής θεωρήθηκε ως μανιφέστο; Γιατί;

Α) Δοκίμιο του Παναγιώτη Σούτσου (1853)

• ‘’Νέα σχολή του γραφόμενου λόγου ή ανάστασις της αρχαίας ελληνικής
εννοούμενης από πάντων’’
• Πρότεινε ως λύση την αναβίωση αρχαίας ελληνικής γλώσσας
• Γλωσσικό αυτό μανιφέστο: μια από τις γνωστότερες εκδηλώσεις κλασικιστικής
ροπής στην αρχαιότητα

Β) Ράλλειος:
• συνέβαλε στην επικράτηση της αρχαϊζουσας γλώσσας στην ποίηση
• δε γινόταν δεκτά στο διαγωνισμό ποιήματα γραμμένα σε δημοτική (1852)
Στόχος:
1. να αντιμετωπιστεί το φαινόμενο γλωσσικής διασποράς
2. και να διαμορφωθεί μια πανελλήνια γλώσσα, όσο το δυνατόν πιο κοντά στην αρχαία
ελληνική

Γ) Οι ποιητικοί διαγωνισμοί:
1. σχημάτισαν κυρίαρχες αντιλήψεις της πανεπιστημιακής κριτικής για τα πνευματικά
ζητήματα
2. Τα ποιήματα που παράχθηκαν στο πλαίσιο των διαγωνισμών: ακολούθησαν υποδείξεις
πανεπιστημιακής κριτικής

Νέο δόγμα:
1. Λογοτεχνία: να προσεγγίζει το αρχαιοελληνικό γλωσσικό μεγαλείο, με τη διάδοση της
καθαρεύουσας και η επιβολή της
(κλασικιστική ροπή στην αρχαιότητα)
2. Οι εισηγητές διαγωνισμών: θεωρούν τον ρομαντισμό ως ξενόφερτο (δυτικό) κίνδυνο για
ήθη Ελλήνων.

Βασικές αρχές αθηναϊκης ποιητικής σύμφωνα με διαγωνισμούς

1. Να μη συγχέονται τα ποιητικά είδη
2. Συνετή χρήση: αρχαιοπρεπών μετρικών σχημάτων (αναβιωμένος δακτυλικός εξάμετρος)
3. Ποίηση: φυσικότητα, να μην παραβιάζει ιστορική αλήθεια και να προβάλει ηθικές αξίες

Τι άλλαξε:
1. Επιβολή καθαρεύουσας άρχισε να μεταστρέφεται την περίοδο του Βουτσιναίου:
=> επιτράπηκε η υποβολή ποιημάτων στη δημοτική
-> βαθμιαία ροπή σε δημοτική γλώσσα στην ποίηση, προς το τέλος της περιόδου
διαγωνισμών
2. Στροφή ποίησης από το λυρικό στο δραματικό=>επικό είδος
3. Κριτική πανεπιστημιακών στο ρομαντισμό =>ενίσχυση κλασικιστικών ποιητικών τάσεων
4. Κύρια χαρακτηριστικά ποίησης: αρχαιολατρία, πατριδολατρία, ρητορισμός, αναβίωση
αρχαίων μέτρων
10) Πότε παρακμάζει η Α΄Αθηναϊκή ποίηση;

Παράσχος: Εκφράζει τον εκφυλισμό της αθηναϊκής ποίησης

Παπαρρηγόπουλος (Ο φανός του Κοιμητηρίου Αθηνών) :

Συνδυάζει αρχαϊστική καθαρεύουσα, θεματολογία τάφων, αφελή φιλοσοφικό στοχασμό
πεισιθάνατης διάθεσης.

Μεταβατικό στάδιο: αθηναϊκή κλασικορομαντική ποίηση - εκείνης της γενιάς του 1880

α. Τέλος της περιόδου: εμφάνιση ποιητών (Βιζυηνός, Προβελέγγιος, Jean Moreas-

Ι.Παπαδιαμαντόπουλος) που λειτούργησαν ως μεταβατικό στάδιο ανάμεσα σε αθηναϊκή
και γενιά 1880.

β. Η παρουσία της δημοτικής, ολοένα και πιο αισθητή (1870-1880)

Πεζογραφία

1) Ορισμός ρομαντικής πεζογραφίας Αθηναϊκής περιόδου

Περίοδος: 1830 – 1880

Παλαίοτερα υπήρχε η άποψη:

  Ότι διακρινόταν από θεματική, ειδολογική, γλωσσική μονομέρεια
 Ιστορικό μυθιστόρημα: κυρίαρχο και μοναδικό είδος
 η μοναδική γλώσσα η τεχνητή καθαρεύουσα
Αναθεωρήθηκαν παλαιότερες κριτικές απόψεις.

Αναθεώρηση άποψης για γλώσσα:

 ότι κυρίαρχη γλώσσα είναι η καθαρεύουσα
 ποικιλία: από λογιότερες μέχρι απλές εκφράσεις
 διείσδυση γλώσσας προφορικού λόγου στα διαλογικά τμήματα των πεζογραφικών

2) Θεματική ρομαντικής πεζογραφίας

Βασικός θεματικός άξονας: ο έρωτας (τα πάθη του έρωτα)

Ορισμός μυθιστορήματος (Κοραής):

οι ερωτικές περιπέτειες αποτελούν το απαραίτητο συστατικό στοιχείο του

Θέματα:
1. Ποικίλλα τα λογοτεχνικά είδη

2. Πλαίσιο: διάφορα περιβάλλοντα (από σύγχρονη Ελλάδα, έως ιστορικό παρελθόν,

μακρινές χώρες Ευρώπης, Ασίας, Αμερικής)

3. Ανεκπλήρωτοι έρωτες ή ερωτικές ιστορίες με οδυνηρό τέλος : κυρίαρχο μοτίβο

4. Η ερωτική θεματική σε πολλά διαπλέκεται με τα θέματα της πατρίδας και της πολιτικής.
Θεματική εξαίρεση η Στρατιωτική ζωή εν Ελλάδι

3) Ποιες είναι οι δύο τάσεις στη πεζογραφία της περιόδου; Εκπρόσωποι.

Οι 2 βασικές τάσεις:

α. κριτική/σατιρική
Ο εξόριστος του 1831 (Σούτσου)
Ο πίθηκος Ξουθ (Πιτσιπιού)
Θάνος Βλέκας (Καλλιγάς)
Πάπισσα Ιωάννα (Ροίδης)

β. ιδεαλιστική/ηθική
1.Η ορφανή της Χίου (Πιτσιπιού)
2. μέρει ο Θάνος Βλέκας

Λέανδρος Σούτσου: εκδηλώνονται και οι δύο τάσεις

4) Φιλοσοφικές επιρροές τη μεταβατική δεκαετία του 1830

1. Επιβιώνει η παράδοση της λογοτεχνίας των χρόνων του Διαφωτισμού

(φιλοσοφική σάτιρα, αφηγήματα ηθών με διδακτική πρόθεση, αναβίωση αρχαιοελληνικού
μυθιστορήματος)

2. Μαζί με το ρεύμα του ρομαντισμού

3. Η παράδοση του Διαφωτισμού δεν έσβησε ποτέ σε όλη τη διάρκεια της 50ετίας
(απόδειξη η αντιεκκλησιαστική σάτιρα Ροϊδη)

5) Διάκριση μυθιστορίας – μυθιστόρημα (Τζιόβας)

Πεζογραφήματα περιόδου 1834 - 1850:

Δείχνουν πορεία νεοελληνικής πεζογραφίας από μυθιστορία -> μυθιστόρημα

α. Μυθιστορία:
1. Συνδεδεμένη: με θεματική αρχαιοελληνικού μυθιστορήματος (ερωτικό ειδύλλιο δύο
εραστών που αντιμετωπίζουν δυσκολίες ώσπου να ενωθούν και να ζήσουν ευτυχισμένοι).
2. Κεντρικό θέμα: μια ιστορία αγάπης
3. Σκοπός: τέρψη και τη διδαχή, τείνει προς την εξιδανίκευση

β. Μυθιστόρημα:
1. Πιο αληθοφανές, ρεαλιστικές τάσεις, κριτικότερη διάθεση προς την κοινωνία.
2. Εμφάνιση γύρω στο 1850.
2. Όχι στεγανά όρια ανάμεσα στα δύο ( ο Ζωγράφος π.χ. κινείται στο μεταίχμιο ένα μέρος
είναι μυθιστορικό, ένα μυθιστορηματικό).

6) Ποιο είναι το έργο της πρώτης μυθιστορίας;

Ορφανή της Χίου του Πιτσιπίου

7) Ποιο είναι το έργο που κάνει την εμφάνισή του ο ρομαντισμός στην Ελλάδα;

Ο Λέανδρος (1834): επιστολικό μυθιστόρημα του Παναγιώτη Σούτσου

Ρομαντικά μοτίβα στο Λέανδρο:
α) διαπλοκή ερωτικών προβλημάτων με πολιτικό προβληματισμό,
β)ψυχικός και πολιτικός διχασμός του κεντρικού ήρωα,
γ) αυτοβιογραφικά στοιχεία εντός μυθοπλασίας, αυτοκτονία, περιπλάνηση
δ)αντιπαράθεση πόλης - κοινωνίας - πολιτισμού - φύσης
Στοιχεία που τα εντάσσουν στην ρομαντική παράδοση:

α) διαχείριση των συναισθημάτων,

β) τροπή και εξέλιξη που δίνουν στις αντιδράσεις των ηρώων,
γ) εξιδανίκευση της πραγματικότητας,
δ)ρητορική των κειμένων που φτάνει ως την υπερβολή και τον στόμφο.
Αγώνας για αληθοφάνεια περιγραφών:
-> δημιουργούν την εντύπωση ενός πρώιμου ρεαλισμού

8) Τι γνωρίζετε για το ιστορικό μυθιστόρημα; Παράδειγμα;

Χαρακτηριστικά:
α) είναι άμεσος καρπός του ευρωπαϊκού ρομαντισμού.
β) Εμφανίζεται κάπως αργά στη νεοελληνική λογοτεχνία: γύρω στα 1850
(Αυθέντης του Μορέως, Α. Ρίζου Ραγκαβή)
γ) τοποθετεί τη δράση: στο μακρινό ιστορικό παρελθόν
δ) Μεγαλύτερη απήχηση έργων: του Στέφανου Ξένου και Κωνσταντίνου Ράμφου
Αντλούν τις υποθέσεις τους: από την περίοδο της Οθωμανοκρατίας, Επανάσταση

Όσα έργα εκδόθηκαν διετία 1861-1862:

α) Εντάσσονται στο γενικότερο κλίμα ανακάλυψης και αξιοποίησης της ελληνικής ιστορίας,
β) προκειμένου να αντιμετωπιστεί η μεγάλη διάδοση του μεταφρασμένου μυθιστορήματος
(κυρίως γαλλικού)

Πλαίσιο:
α) κυριαρχεί το ζήτημα των αλύτρωτων περιοχών
β) και η Μεγάλη Ιδέα αποτελεί βασικό άξονα του έθνους

Ιδεολογικός στόχος μυθιστορημάτων:

α) ανάδειξη υπεροχής ελληνικού στοιχείου έναντι των εκάστοτε εχθρών.
β) αποτελούσαν πιο ελκυστική πρόταση για γνώση της ν.ε. ιστορίας.
γ) προσπάθεια λογοτέχνη να σχολιάσει αλληγορικά τη σύγχρονη πολιτική πραγματικότητα
και να κάνει υποδείξεις διαχείρισής της

Έργα: Πάπισσα Ιωάννα (Ροϊδης)

Πάπισσα Ιωάννα:
α) σατιρική οπτική συγγραφέα
β) Κύριος στόχος: εκκλησία, αλλά σατιρίζονται χαρακτηριστικά ιστορικού μυθιστορήματος
γ) Δράση: στο Μεσαίωνα, υπονομεύει τη τάση της εποχής για ανάδειξη Βυζαντίου και
χριστιανισμού

9) Ποια ήταν η διαφοροποίηση του Βικελά στο ‘’Λουκή Λάρα’’;

Εντάσσεται στο ιστορικό μυθιστόρημα:

α. Διαφοροποίηση ως προς το χειρισμό του ιστορικού υλικού:

- γειωμένη προσέγγιση γεγονότων
- προετοίμαζε γενιά 1880

β. Ξεκινά με αυτό η ανάπτυξη του διηγήματος,

λόγω ρεαλιστικού, προσγειωμένου τόνου

10) Ποια ήταν τα ξενόθεμα αφηγήματα ρομαντικής εποχής;

Χαρακτηριστικά:

1. κατηγορία αφηγηματικών κειμένων της περιόδου

2. Έφερναν σε επαφή τον Έλληνα αναγνώστη με όψεις

- της δυτικοευρωπαϊκής αστικής ζωής
- ή των πρωτόγονων κοινωνικών μορφών σε Ανατολή, Αφρική κ.α.

3. Μεγάλη ακμή στα 1850, παραγωγικότερος εκπρόσωπος ο Ραγκαβής.

4. Αρχικά παραγκωνίστηκαν και καταδικάστηκαν, γιατί θεωρήθηκε ότι απομάκρυναν τον

Έλληνα αναγνώστη από τα προβλήματα της πραγματικότητητας

5. Αναγνωρίστηκε ο παραβολικός/αλληγορικός τους χαρακτήρας με την ελληνική

πραγματικότητα

11) Ποια ήταν τα ‘’απόκρυφα’’ μυθιστορήματα;

α) άλλη κατηγορία πεζογραφικών κειμένων

β) αστικά μυθιστορήματα μυστηρίου

1. Αναδεικνύουν κρυμμένες και σκοτεινές όψεις της ζωής στα αστικά κέντρα.
2. Απευθύνονται κυρίως σε λαϊκό κοινό.
3. Φιλολαϊκός χαρακτήρας, καθώς αποκαλύπτουν και καταδικάζουν την αθλιότητα της ζωής
των χαμηλών κοινωνικών στρωμάτων των μεγάλων πόλεων υποστηρίζοντας έτσι την
ανάγκη βελτίωσης των συνθηκών ζωής τους.

Εργο: Απόκρυφα Κωνσταντινουπόλεως, Χριστόφορου Σαμαρτσίδη

12) Ποια η λειτουργία της πεζογραφίας;

Βασική της λειτουργία: η ηθική ωφέλεια και η τέρψη του αναγνώστη

Άξονες: η διαχείριση του έρωτα και του πατριωτικού καθήκοντος.
Ιδεολογική λειτουργία:
1. Όχι μόνο περιγραφή του κοινωνικού παρόντος
2. αλλά ιδεολογική διαμόρφωσή του

"πεζογραφία καταστατικού χαρακτήρα" – όρος Καγιαλή:

Η λειτουργία πεζογραφίας είναι παραβολικού τύπου
 διδακτικοί μύθοι προτρεπτικού ή αποτρεπτικού χαρακτήρα
 αξιοποιώντας στερεότυπα ρομαντικά μοτίβα,
 προβάλλει πρότυπα κοινωνικής οργάνωσης και ηθικής συμπεριφοράς
 στόχος:
α) η υπόταξη των ατομικών συμφερόντων στο συλλογικό στο εθνικό συμφέρον
β) η εξέλιξη του νεαρού κράτους σε λειτουργική κοινωνία
(ιδεολογική και πολιτική διαμόρφωση)

1) Πώς εκδηλώθηκε ο ρομαντισμός στην Ελλάδα;

Ρομαντισμός:καλλιτεχνικό φαινόμενο που ανανέωσε ριζικά την καλλιτεχνική έκφραση και

ποιητική θεωρία (τέλη 18ου – μισά περίπου 19ου αιώνα)

1. εμφάνιση: μετά την ίδρυση του ελληνικού κράτους 1830 – 1880

2. Θεματολογία: αρχαία ελληνική και βυζαντινή παράδοση
ιστορικές συνθήκες: εμφάνιση Μεγάλης Ιδέας, οικονομική δυσπραγία

2) Ιστορικό πλαίσιο δράσης ρομαντισμού:

α) Ανάγκη καθορισμού εθνικής ταυτότητας της αναγεννημένης Ελλάδας,
απελευθερωμένη από τη μακροχρόνια τουρκική δουλεία
β) Πριν από το 1821: δεν υπήρχε σαφώς καθορισμένη έννοια του έθνους - κράτους
ανάμεσα στους Έλληνες
γ) Αρχές 19ου αιώνα: δεν υπήρχε κοινώς αποδεκτός όρος που να ορίζει τον ‘’Έλληνα’’
δ) Αγώνας 1821: Η Ελλάδα έγινε ευρωπαϊκό κράτος σε μία νύχτα, Παραδοσιακοί θεσμοί και
αγροτικός πληθυσμός ήταν αντίθετοι με δυτικές αρχές

Σύνδεση με ρομαντισμό

Αναπόσπαστο μέρος της ιδεολογίας του Ρομαντισμού και του Γλωσσικού ζητήματος:
Α) η γλώσσα είναι καθοριστικό χαρακτηριστικό εθνικής ταυτότητας
Β) το αρχαίο παρελθόν είναι κατά κάποιο τρόπο ανακτήσιμο στο παρόν

Υπό την επιρροή του Ρομαντισμού κάθε έθνος

1. διεκδικεί την αξία της παράδοσης, που το διαμόρφωσε
2. εγγυάται τη διαφορά του από τους αντιπάλους του
3. το παρελθόν ισχυροποιεί τη θέση τους στο παρόν

3) Γλώσσα Πρώτης Αθηναϊκής Σχολής;

 καθαρεύουσα, σύνδεση με κλασικό και βυζαντινό παρελθόν
 και ποιήματα σε δημοτική για απήχηση στο κοινό

Χαρακτηριστικά κειμένων:
εξεζητημένες μεταφορές και παρομοιώσεις,
αδικαιολόγητες επαναλήψεις,
απροσδόκητες αντιθέσεις,
αλλόκοτες συναισθηματικές συγκρούσεις, ακυριολεξία,
μεγαληγορία,
μελαγχολικό ύφος που φτάνει σε απαισιοδοξία
Θεματολογία: έρωτας, θρησκεία, πατρίδα

Κεφάλαιο 6ο - Η Γενιά του 1880: Πεζογραφία και ποίηση

1) Ορισμός γενιάς 1880

 μεγάλη ομάδα λογοτεχνών, δραστηριοποίηση σε ποίηση και λογοτεχνία
 περίοδος: 1880 – 1910
  επηρεάζεται: από εθνικά ζητήματα της χώρας, εδαφικές επιδιώξεις νέου κράτους,
αλλά και προσπάθεια ανάπτυξής του
 Γλωσσικό Ζήτημα, κερδίζει έδαφος η δημοτική γλώσσα

2) Ιστορικό πλαίσιο διαμόρφωσης

 Ελληνική κοινωνία: ρεαλιστικές απαιτήσεις
 Ρομαντικά στοιχεία: ως ζητούμενο το Αλυτρωτικό ζήτημα, Μεγάλη Ιδέα, επέκταση
συνόρων
 Οδυνηρό το αποτέλεσμα της Μικρασιατικής καταστροφής: πρόβλημα αφομοίωσης
προσφύγων από ανταλλαγές πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας

Συνοπτικά πλαίσιο
Α) Αισιοδοξία για ανασυγκρότηση κράτους – εξάπλωση συνόρων Ελλάδας
Β) Σημείο αναφοράς: η Αθήνα -- πολιτισμικό κέντρο εξέλιξης λογοτεχνικών ρευμάτων
Γ) Εμφάνιση πολλών εντύπων, Εστία, Ραμπαγάς, Μη χάνεσαι, Τέχνη
Δ) σημαντικότερο πολιτισμικό γεγονός περιόδου: δημοσίευση έργου Γιάννη Ψυχάρη με
τίτλο ‘’Το ταξίδι μου’’
- προκαλεί αναζωπύρωση γλωσσικού ζητήματος
- συμβάλει στη σταδιακή διαμόρφωση του δημοτικιστικού κινήματος

3) Ποιο έργο του 1880 συνέβαλε σε αναζωπύρωση γλωσσικού ζητήματος;

Γλωσσικό ζήτημα: Δημοτικιστές vs υποστηρικτές της καθαρεύουσας.

1. Κυρίαρχο ρόλο ο Ψυχάρης: αρχηγός δημοτικιστικού κινήματος

Το ταξίδι μου:
 α) καθιέρωση καθημερινής γλώσσας απλών ανθρώπων.
β) επαναφέρει στο προσκήνιο το θέμα χρήσης της δημοτικής γλώσσας,
γ) το συνδέει με εθνικιστική ιδεολογία
(λέει ένα έθνος για να γίνει έθνος πρέπει να κάνει δική του φιλολογία, να δείξει ότι ξέρει τι
αξίζει η δημοτική γλώσσα)
δ)Στο έργο κατακεραυνώνει τους δασκάλους και τον λογιοτατισμό.

2. Επηρεασμένος από "το ταξίδι" και ο Α. Καρκαβίτσας, ο οποίος γράφει τον Ζητιάνο σε
δημοτική εγκαταλείποντας για πάντα την καθαρεύουσα.
Το παράδειγμά του ακολουθούν κι άλλοι (Εφταλιώτης, Βλαστός, Πάλλης) .

3. Πεζογραφία περιόδου: η χρήση της καθαρεύουσας δεν εγκαταλείπεται εύκολα, σε

πολλά κείμεναποικιλία τύπων από καθαρεύουσα και ιδιωματική ντοπιολαλιά

4. ποίηση:
πιο εύκολη η αλλαγή λόγω:
 παράδοσης του δημοτικού τραγουδιού,
 του παραδείγματος του Σολωμού,
 της καταλυτικής επίδρασης Παλαμά.

Πεζογραφία περιόδου

4) Χαρακτηριστικά Ρεαλισμού
Είναι το μοτίβο του καθρέφτη, σύμβολο ρεαλιστικής γραφής περιόδου
1. αφετηρία : Γαλλία, συνδέθηκε αρχικά με εικαστικές τέχνες
2. ορισμός: Επισταμένη παρατήρηση εξωτερικής πραγματικότητας και πιστή και
λεπτομερής αναπαραγωγή της στο λογοτεχνικό κείμενο.
Στόχος: να καθρεφτιστεί η πραγματικότητα σε κειμενικό επίπεδο
3. Κλασικά στοιχεία ύφους ρεαλισμού:
-η αντικειμενικότητα στην αφήγηση
-η εστίαση στο τετριμμένο και το καθημερινό
-η πιστή αναπαραγωγή του περιβάλλοντος
-μια γενική απαισιοδοξία για την ικανότητα του ατόμου να επιβάλει την ύπαρξή του σε
έναν κόσμο αδιάφορο και χωρίς κατανόηση.
4. Ρεαλιστικό μυθιστόρημα: είναι μια ανθρωπολογία του λαού
5. Μέσα από την ανάλυση και την ψυχολογική διερεύνηση των χαρακτήρων => εξετάζεται η
σύγχρονη ιστορία των ηθών.

5) Νατουραλισμός στην Ελλάδα – έργα και εκπρόσωποι

1. Εμφανίζεται στην Ελλάδα με τη μετάφραση της Νανάς του Ζολά από τον Ιωάννη
Καμπούρογλου- προκάλεσε αντιδράσεις λόγω σκανδαλώδους περιεχομένου
2. Ο Γρηγόριος Ξενόπουλος με το άρθρο του Εικονογραφημένη Εστία, προσπάθησε να κάνει
κατανοητή τη θεωρία του κινήματος
3. Νεοελληνικός νατουραλισμός: εμφανίζεται την περίοδο που το κίνημα έχει ουσιαστικά
εκπνέυσει στη Γαλλία, επιβιώνει για αρκετά χρόνια με διαφορετικές εκφάνσεις
4. Νατουραλιστικό μοντέλο: Η Λυγερή, Ο Ζητιάνος (Καρκαβίτσας), Η Φόνισσα
(Παπαδιαμάντης), Η ζωή και ο θάνατος του Καραβέλα (Θεοτόκης)

6) Χαρακτηριστικά Νατουραλισμού
=> Είναι η ακραία μορφή του ρεαλισμού

1. Συγγραφέας: ως ανατόμος ανατέμνει την ανθρώπινη συμπεριφορά, προσπαθεί να

ανακαλύψει τους "νόμους" και τα αίτια που βρίσκονται πίσω από αυτή.
2. Παράγοντες που συνέβαλαν στην εμφάνισή του: οι ανακαλύψεις φυσικών επιστημών, η
ταξινόμηση του ζωικού βασιλείου σε ομοταξίες, και η θεωρία του Δαρβίνου
3. Ο Νατουραλισμός επεκτείνει το ρεαλιστικό μοντέλο ιδιαιτέρως σε:
α)απαισιόδοξη αντίληψη για την πορεία του ανθρώπου
β)υποστηρίζοντας ότι παράγοντες μέσα και έξω από αυτόν επηρεάζουν τον τρόπο που
λειτουργεί περιορίζοντας τα περιθώρια της ελεύθερης βούλησής του.
γ)Στο κείμενο προβάλλεται όχι μόνο το τετριμμένο και το καθημερινό, αλλά κυρίως το
νοσηρό, το παθογόνο, το θλιβερό
4. Ήρωες: έρμαια των παθών τους, αλκοολισμού, εγκληματικών ή σεξουαλικών ενστίκτων ή
άλλων νοσηρών ιδιαιτεροτήτων
5. Παρουσιάζουν δύο όψεις της προόδου:
α) αγώνας για υλικές απολαβές και ισχύ + τον απεγνωσμένο αγώνα εργατών για βελτίωση
της κατάστασής τους
β) Πίστη στην πρόοδο μέσω επιστημονικών και τεχνολογικών εξελίξεων + εξαθλίωση
εργατικής τάξης, πεσιμιστική διάθεση για το μέλλον του ανθρώπου
6. Είδος: διήγημα

Βασικότερα νατουραλιστικά στοιχεία:

α) Κριτική των υποκριτικών κοινωνικών προσχημάτων.
β) Παντοδυναμία ενστίκτων και ψυχικής διαφοράς.
γ) Έμφαση σε ρόλο κληρονομικότητας στη διαμόρφωση των ατόμων είτε σε συσχετισμό με
το παρελθόν είτε με συσχετισμό με το οικογενειακό - συγγενικό περιβάλλον.
δ) Η απομάκρυνση του ατόμου από την αρχική γνησιότητα.

7) Ηθογραφία

Στην Ελλάδα της εποχής ο ρεαλισμός => συνδέθηκε στην πράξη με ηθογραφία

Ρεαλισμός: Γενική τάση που χαρακτηρίζει έργα διαφορετικών εποχών

Ηθογραφία: Τάση που εντοπίζεται σε διάφορες εποχές

α) Απεικόνιση μικρών παραδοσιακών κοινοτήτων στο φυσικό τους περιβάλλον

β) Κοινότητες τόσο αγροτικού όσο και αστικού χώρου.
γ) Ηθογραφία εμφανίζεται και σε διηγήματα ή μυθιστορήματα της πόλης

Ορισμός Ηθογραφίας:
Α)«Απεικόνιση εκ του φυσικού ηθών και εθίμων, ανθρώπινων τύπων και περιοχών»:
δηλαδή πιστή μεταγραφή της πραγματικότητας και συμπίπτει με τη γενική έννοια του
ρεαλισμού.

Β) Στα τέλη 19ου αιώνα: ηθογραφία συνδέθηκε με λαογραφικές επιδιώξεις (στόχος η

γνωριμία με την ντόπια ανθρωπογεωγραφία- ανίχνευση φύσης ελληνικού πολιτισμού)

6) Λαογραφία (επιστήμη)

1. Τέλη 19ου αιώνα: σύνδεση λαογραφίας – ηθογραφίας, ζητούμενο ο ελληνικός πολιτισμός

Συγγραφείς περιόδοι: καταγράφουν ως λαογράφοι τα ελληνικά ήθη

2. Ρομαντική η σύλληψη της ελληνικής λαογραφίας, επιρροή από Χέρντερ:

Α) Οι εγχώριες παραδόσεις λαού εκφράζουν τις ρίζες του, συνθέτουν την εθνική του
ταυτότητα
Β) κάθε έθνος είναι μια οργανική οντότητα με ιστορική εξέλιξη (ρομαντικό εθνικιστικό
ιδεώδες)
Γ) έμφαση σε γλώσσα και πολιτισμική παράδοση => δεσμοί δημιουργίας έθνους

3. Ηθογραφία = Ένα είδος γραφής βασισμένο στην παρατήρηση, όσο το δυνατόν πιο πιστή
μεταγραφή και, τέλος, την ανάλυση.
α) Πεζογραφικά κείμενα περιόδου: ορίζονται ως ηθογραφικά, παρουσιάζουν μια μικρή
κοινότητα και μελετούν συγκεκριμένους τύπους της κοινότητας ή συγκεκριμένες δοξασίες
β) Ηθογράφοι: γνωρίζουν καλά τον τόπο και τις συνήθειες των ανθρώπων που
περιγράφουν, συχνά εκδηλώνουν μια νοσταλγική προσκόλληση, συνδυασμένη ενίοτε με τις
αναμνήσεις παλαιών παιδικών τραυμάτων.
γ) Το διήγημα συνδέθηκε με την ηθογραφική προοπτική.

9) Χαρακτηριστικά διηγήματος

α) Ορισμός:
Σύντομο μυθοπλαστικό κείμενο, δράση κυρίως τον παραδοσιακό αγροτικό τόπο.
Συνδέεται: με επισταμένη μελέτη του πραγματικού -ρεαλιστική προοπτική.
Εκπρόσωποι: ξεκινάει με τον Λουκή Λάρα του Βικέλα και αποκτά υπολογίσιμη υπόσταση
με το Αμάρτημα της μητρός μου του Βιζυηνού.
Χαρακτηριστικά: ποικιλία θεμάτων, υπερβολή, φανταστικό, σασπένς
Κύριο γνώρισμα της συγγραφικής παραγωγής της περιόδου: πληθώρα σύντομων
αφηγηματικών κειμένων

β) Ακμή: δεκαετία 1880

α) Ανάπτυξη του Τύπου: οι λογοτέχνες μπορούν να παρουσιάσουν τη δουλειά τους, μέσω
του τύπου, προωθούνται ιδέες
β) Διαγωνισμός διηγήματος (1883) από το περιοδικό Εστία: θέματα σχετικά με την αρχαία -
μεσαιωνική - σύγχρονη ιστορία.

γ) Λόγοι επιλογής φόρμας διηγήματος λόγω:

α. τάσης για παρατήρηση και καταγραφή των παραδόσεων
β. παρουσίασης διαφορετικών πτυχών του εξελισσόμενου αστικού τοπίου
(είτε με ρεαλιστικό τρόπο είτε δίνοντας έμφαση στο ακραίο και φανταστικό)
γ. προσπάθειας απόδοσης του ιδιώματος των χαρακτήρων.

10) Χαρακτηριστικά Βιζυηνού

1. γεννημένος στη Βιζύη της Θράκης, σπουδές σε ψυχολογία

2.Γνωστός από τα 6 διηγήματά του:

α)Το αμάρτημα της μητρός μου,
β)Αι συνέπειαι της παλαιάς ιστορίας,
γ)Ποιος ήτον ο φονεύς του αδερφού μου,
δ)Το μόνον της ζωής ταξείδιον,
ε) Μεταξύ Πειραιώς και Νεαπόλεως,
ζ)Μοσκώβ Σελήμ
όλα καταλήγουν => ανατροπή προσδοκιών των ηρώων τους και του αναγνώστη

3. Τίτλοι: περικλείεται ένα ερώτημα ή ελλοχεύει κάτι αλλόκοτο ή μια απορία.

Ο λόγος: όχι για δημιουργία σασπένς. Τον ενδιαφέρει η ψυχολογία των ηρώων του, ο
τρόπος αντιμετώπισης της μοίρας τους και οι αδυναμίες τους
Τι κάνει:
α) Ψυχογραφεί, εισδύει στις σκέψεις τους, οδηγεί τα πρόσωπα σε κρίση συνειδήσεων και
μεταφέρει στον αναγνώστη τις αμφιβολίες και τα διλήμματά τους
β)Κλόνισε τις ηθογραφικές βεβαιότητες: με τρόπου παρουσίαση ηθογραφίας σε λογοτεχνία
Χαρακτηριστικά του έργου του:

1. Κυριαρχούν αντιφάσεις :
Α.μέσα στην ίδια πραγματικότητα, δημιουργούν ένα μυστήριο που απαιτεί λύση
Β. Καμία πλευρά της πραγματικότητας δεν απορρίπτεται ως ψεύτικη

2. Αινιγματικός χαρακτήρα της αφήγησης:

Α.ορθολογική ερμηνεία μυστηρίου
=> στη λύση μυστηρίου παραμένει κάτι ακόμη,
Β. δε θριαμβεύει πουθενά η λογική
Γ αβεβαιότητα, τραγική κατάσταση, αυταπάτη, πλάνη

3. Ύπαρξη εσωτερικής και εξωτερικής πραγματικότητας

4. Γλώσσα: Καθαρεύουσα
Πλαίσιο: ηθογραφία

5. Όρια λογικής : μέσω της οποίας ερμηνεύουμε την πραγματικότητα

6. Εκφράζει προβληματική γενιάς 80

11) Χαρακτηριστικά Καρκαβίτσα

1. Έργα: Η Λυγερή, Ο Ζητιάνος, Ο Αρχαιολόγος

2. Θεματική: συνήθειες/επιδιώξεις/όνειρα διαφορετικών παραδοσιακών ομάδων ή

κοινοτήτων.

3. Χαρακτηριστικά:
α) Ρεαλιστικός στις περιγραφές, αληθοφάνεια σε αναπαράσταση των ηρώων του,
β) Αναγνώστης: νιώθει ότι έχει πρόσβαση στα μυστικά των κοινοτήτων (το επάγγελμά του:
στρατιωτικός γιατρός, ταξίδια σε ελληνική επαρχία).

Ζητιάνος:
α) νατουραλιστική τεχνοτροπία: περιγράφει σκληρές συνθήκες διαβίωσης, αμάθεια,
δεισιδαιμονίες
β) Τρόπος δόμησης πλοκής: αίτιο -> αποτέλεσμα, χρήση αγροτικού λεξιλογίου, έντονη
προβολή ιδέας του πεπρωμένου(νατουραλιστικό μοντέλο).
γ) Ωστόσο: παρεμβαίνει στην αφήγηση με σχόλια-προτροπές ή κριτική, με σκοπό να
ενεργοποιήσεις συνειδήσεις =/= νατουραλισμός
δ) Δράση: σε ένα χωριό στον Όλυμπο, προβάλει έτσι μεγαλείο φύσης.
Φύση: εικόνες που άλοτε προδίδουν τη μεγαλοπρέπεια και άλλοτε την ταπεινή, ανίερη
πλευρά της
Γλώσσα: Δημοτική.

12) Χαρακτηριστικά Παπαδιαμάντη

1. Ο πρώτος ηθογράφος

2. Αμφιλεγόμενες κριτικές:
Α)Επικρίθηκε για προχειρότητα και χαλαρότητα στη σύνθεση (απόρροια της
επαγγελματικής γραφής του).
Υποτιμήθηκε από δημοτικιστές, όπως Βιζυηνός
Β)Εγκωμιάστηκε για το λυρισμό του έργου του και τη σύλληψη της "έννοιας της ν.ε. λαϊκής
μυθολογίας"

3. Προσέγγιση ρεαλισμού: δε χρησιμοποιεί ηρωισμό/τραγωδία, αλλά

σαγηνεύει έμμεσα τον αναγνώστη, νιώθει έντονη αγωνία, για να του δείξει ότι οι
προσδοκίες του ήταν ψευδείς και απατηλές

Χαρακτηριστικά διηγημάτων του:

1. Χώρος δράσης: Σκιάθος (ηθογραφικός ρεαλισμός)
2. Αίσθημα: νοσταλγία για το χαμένο παρελθόν ή τα χαμένα ιδανικά
Στα αθηναικά διηγήματα: υπερτερεί αίσθημα απομόνωσης, εξορίας, έκπτωσης
3. Απόσταση από ηθογραφία: αποτυπώνει κυρίως σκέψεις, επιθυμίες και οράματα, ενίοτε
σκοτεινά ή απροσδιόριστα
4. προσωπικότητα Παπαδιαμάντη: δεκτικός στην κατανόηση των άλλων και συμπονετικός
5. Κόσμος ηρώων του: ατελής, δέχονται καρτερικά τη μοίρα τους, βασίζοντας τις ελπίδες
τους στο Θεό
6. Γλώσσα:
Αφηγηματικό μέρος: Ιδιότυπη καθαρεύουσα,
Διάλογοι: ομιλούμενη λαϊκή γλώσσα του νησιού του
7. Υπερβαίνει ρεαλισμό: όσα παρουσιάζει ξεφεύγουν από πραγματικότητα
6. έργα: λυρικότητα - ποιητικότητα

4. Φόνισσα: Εισχωρεί στην ψυχολογία της φόνισσας

α) αξιοποιώντας τόσο τα διδάγματα του Νατουραλισμού,
όσο και τη ντοστογιεφσκική διερεύνηση της ψυχολογίας του δολοφόνου

13) Γυναίκες πεζογράφοι περιόδου

1. Γυναικεία πεζογραφία περιόδου => αρκετά ανεπτυγμένη

2. Θεματική:
α) ο χώρος του σπιτιού, της οικογένειας, των κοινων. συναναστροφών.
β)Η αποκατάσταση των θηλυκών με τον κατάλληλο σύζυγο
(τάσεις εξιδανίκευσης των καταστάσεων ή με τάσεις προσγείωσης ρομαντικών διαθέσεων)

3. Χαρακτηριστικό: η περιγραφή του συναισθημ. κόσμου, συχνά με ειρωνική διάθεση

12) Το συμβολικό και το ιδεολογικό μυθιστόρημα

Από τις εφημερίδες της Εστίας και Ραμπαγά: περνάει η προβληματική του Νατουραλισμού

Από περιοδικά Η τέχνη του Χατζόπουλου, Ο Διόνυσος του Χατζόπουλου και Καμπύση:
- Νέες λογοτεχνικές τάσεις, Φιλοσοφία του Νίτσε,
- ενεργή παρουσία συγγραφέων στα κοινωνικά δρώμενα,
- Έντονο ενδιαφέρον για τις ιδεολογικές ζυμώσεις στην ευρώπη (σοσιαλισμός)

Νέες μορφές μυθιστορήματος =/= νατουραλισμός - θετικισμός:

α. μυθιστόρημα της ψυχολογικής ανάλυσης (ψυχολογικό ή συμβολιστικό)

1. Αποτέλεσμα: αντίδραση σε ορθολογισμό Νατουραλισμού, βρίσκει οπαδούς στην Ελλάδα

2. Περιγραφή: λεπτομερής, του εσωτερικού κόσμου των ηρώων.
α) Αντιστοίχιση συναισθημάτων με στοιχεία φύσης ή σύμβολο
β) Σημασία στο τι σκέφτονται και τι αισθάνονται.
γ) έμφαση στην κοινωνική ανάλυση, μέσω διερεύνησης εσωτερικού κόσμου

3. Εμβάθυνση σε ψυχολογία ηρώων: Βιζυηνός, Παπαδιαμάντης, Παπαδοπούλου

4. Ουσιαστικός εκπρόσωπος: Κωνσταντίνος Χατζόπουλος, εκφραστής συμβολιστικής

ποίησης στην Ελλάδα
Στα πρώτα διηγήματά του: ακολουθεί ηθογραφικές επιταγές περιόδου, λυρισμός γραφής
του
Στα ωριμότερα αφηγήματα: συνδυάζει κοινωνικό περιεχόμενο με ψυχογράφηση ηρώων

β. ιδεολογικό μυθιστόρημα εκφράζεται ενδιαφέρον για

α) τις κοινωνικές συνθήκες και
β) τις απαραίτητες αλλαγές στο κοινωνικό πεδίο

Κύριος εκπρόσωπος: Θεοτόκης

Χαρακτηριστικά: παρουσιάζει στα έργα του τις κοινωνικές συγκρούσεις

15) Ηθογραφία και λαογραφία (Beaton)

Επιδράσεις ελληνικού ρεαλισμού:

1. ηθογραφία: μορφή ρεαλισμού, επιμονή σε εξωτερικές λεπτομέρειες

Α) Ασχολείται με τη ζωή στην ελληνική ύπαιθρο.
Β) Περιγραφή με υπέρμετρο συναισθηματισμό / έμφαση σε ωμές όψεις ζωής

2) Πολιτιστικό περιβάλλον ελλ. Ρεαλισμού:

Α) Επίδραση ξένης λογοτεχνίας, Ζολά
Η εμμονή με αποκτήνωση ανθρώπου και ωμότητα είναι παρούσα: Στον Ζητιάνο,
Καρκαβίτσας
Β) Επίδραση της επιστήμης της λαογραφίας = επιστήμη μελέτης λαϊκού πολιτισμού
είχε ζωντανές ενδείξεις αδιάσπαστης συνέχεια Ελληνισμού, από την κλασική αρχαιότητα
και τα τραγούδια, ήθη, έθιμα των σημερινών Ελλήνων απτελούσαν τα τεκμήρια, επηρέασε
λογοτεχνία.

Τέλη δεκαετίας 1860:

Α) Λαογραφία και ηθογραφία = αποτελούν έκφραση του αιτήματος για εθνική αυτογνωσία
Β) Είχε προκύψει το αίτημα για ένα πραγματικά ηθογραφικό μυθιστόρημα και διεκδίκησης
της παράδοσης
Κυρίαρχη μορφή κινήματος: Πολίτης, εισήγαγε το 1884 τον όρο ‘’λαογραφία’’
Προκήρυξε το διαγωνισμό για ελληνικό διήγημα (αρχή ηθογραφίας)
Νικητής: Δροσίνης, επαινέθηκε για γνήσια ελληνικότητά του

Ποίηση

16) Χαρακτηριστικά ποίησης γενιάς 1880

1. Σταδιακή αλλαγή δεκαετία 1870 – 1880:

υποχωρεί ρομαντισμός => σε μια πεζή καθημερινότητα
Μεταβατικό στάδιο: ποιήματα Βιζυηνού
Προβελέγγιος: τελευταίος ρομαντικός
Και οι δύο ξεκινούν από ρομαντισμό και καθαρεύουσα, καταλήγουν σε δημοτικισμό

2. Στις εφημερίδες Ραμπαγάς κα Μη χάνεσαι:

εμφάνιση νέων ποιητών (Δροσίνης, Παλαμάς, Πολέμης), θέματα καθημερινά και σατιρική
διάθεση
3. Επίσημη εμφάνιση γενιάς 1880: Στίχοι ( Νίκος Καμπάς), Ιστοί αράχνης (Δροσίνης)

4. Συσπείρωση ομάδας: γύρω από Παλαμά

Θέματα: καθημερινότητας
Γλώσσα: δημοτική, απλή
Ρεύμα: γαλλικός Παρνασσισμός

5. Ονομάστηκε επίσης και "Νέα Αθηναϊκή Σχολή" επειδή βρίσκεται στον αντίποδα της Α'
Αθηναϊκής Σχολής

17) Τεχνοτροπία – Ρεύματα

Παρνασσισμός: επιρροή από Γάλλους

Πυρήνας: Παλαμάς

Α. Αντίδραση: σε συναισθηματικές υπερβολές ρομαντισμού, αξία της αυτοδυναμίας

τέχνης (τέχνη για την τέχνη).
Β. Σημασία: φόρμα ποιήματος, ρυθμική και μελωδική στιχουργία, καλλιέργεια έντεχνων
στροφικών συμπλεγμάτω.
Γ. Φόρμα: Προκρίνουν τη φόρμα του σονέτου.
Δ. Στροφή: προς το αρχαιοελληνικό παρελθόν.
Ε. έμφαση στο απλό, καθημερινό

Θεματική Δροσίνη και πρώτα Παλαμά:

α) Κυριαρχεί: ο έρωτας ως παιχνίδι και χαρά και ο οικείος χώρος του σπιτιού
β) Έμπνευση: από σκέψεις της στιγμής για απλά πράγματα.
γ)Ποιήματα Δροσίνη: έμπνευση από λαογραφική παράδοση, αγροτική σκηνογραφία,
δημοτικό τραγούδι

18) Κωστής Παλαμάς – Χαρακτηριστικά

=> Αντιπροσωπευτικότερος εκφραστής αλλαγών της γενιάς του 80

α. δημοτικιστής: συμβολή σε διάδοση και επικράτηση δημοτικής

β. λειτουργία της ποίησης: ο ποιητής είχε το δικαίωμα να χρησιμοποιεί τη γλώσσα όπως
αυτός θέλει, με επαναστατικό τρόπο

γ. Ρεύματα: Παρνασσισμό σε έκφραση και μορφή και Συμβολισμού

δ. Χαρακτηριστικά έργων:
1.συνθέτει ετερόκλητα στοιχεία, ενίοτε έντονη εθνικιστική ρητορική.
2. μοναχικότητα, τόνος μελαγχολίας στο σύνολο του έργου του.
- ένιωσε πόνο προσωπικής απώλειας, εθνικές αγωνίες
- μεταφυσικές αναζητήσεις για την έκφραση της ουσίας του κόσμου,
- εθνικός, διεθνικός

ζ. Ποιητής-μύστης: μπορεί να συλλάβει έννοιες και οράματα που μένουν ασύλληπτα για
τον υπόλοιπο κόσμο (εικόνα που εμφανίζεται σε ποιήματα Παλαμά)
ποιητής – προφήτης: ο ποιητής είναι ανάμεσα σε φιλόσοφο και καλλιτέχνη (απόστολοι
ιδέας) και η ποίηση οδηγεί στη φιλοσοφική ποίηση

η. Θεματική: πόλη – αθηναιογράφος, διαπερνάται από πατριωτική ιδέα

ι. Πηγές έμπνευσης: αρχαία ελληνική γραμματεία, εκκλησιαστικά κείμενα, βυζαντινοί

ιστορικοί, υστεροβυζαντινά δημώδη κείμενα, δημοτικό τραγούδι, έργα κρητικής
αναγέννησης, ποίηση Βαλαωρίτη, Σολωμού, Κάλβου

κ. Επιδράσεις: από Νίτσε (ιδέα Υπερανθρώπου) (Δωδεκάλογος του Γύφτου)

19) Λυρισμός ‘’εγώ, εμείς, όλοι’’

Σχηματικός διαχωρισμός της ποίησής του σε 3 πεδία/τάσεις:

α. λυρισμός του εγώ

α) έκφραση: ατομικού στοιχείου
β) Θέματα: ερωτισμός, γυναικολατρία και κασσιανισμού
(Κασσιανισμός: κάτι σαν αμαρτία, χαμός κάποιου παραδείσου,
πώς ήταν αρχικα να ζήσει, τον τρώνε οι τύψεις, έντονη ψυχική διάθεση καρφωμένη στο
μυαλό του ποιητή)
γ) Αισθήματα: απομόνωση, μελαγχολία, απαισιοδοξία
δ) Ποιήματα λυρικά ελάσσονος τόνου γύρω από ιδιωτική ζωή ατόμου

β. λυρισμός του εμείς -- ελληνική προοπτική προς το μέλλον

α) Θέματα: πατριδολατρία, αρχαιολατρία, γλωσσική ιδέα, εθνικά ιδεώδη
Πατριδολατρία: συνδέεται με έννοια τυρταϊσμού (η πνοή που υψώνει/ τονώνει στα
σύγχρονά του ποιήματα, που είναι από ύμνους προς ήρωες, από βωμούς προς θεούς)
β) Ποιήματα: εκτενή επικολυρικά, μείζονος τόνου, δίνει ο Παλαμάς εθνική εμβέλεια
γ) Συλλογές: Ο δωδεκάλογος του Γύφτου
γ. λυρισμός του όλοι -- παγκόσμια μηνύματα.
α) ποιητής – μύστης: εμβαθύνει σε ποίηση για να εκφράσει ουσία της ύπαρξής τους και του
κόσμου
β) Στοιχεία: φιλοσοφική διάθεση με παγκόσμια εμβέλεια,
Συναίρεση υποκειμενικού – αντικειμενικού στοιχείου
Πραγμάτωση ένωσης ατόμου με καθολική ανθρωπότητα

Λυρισμός εμείς και όλων: εκφράζεται σε ποιήματα – μεγάλα οράματα Παλαμά

Τριαδικό σχήμα λυρισμών => αντιστοιχεί στην αρχή θέση-αντίθεση-σύνθεση

20) Δυϊσμός Παλαμά

Χαρακτηριστικό ποίησής του: ο δυϊσμός, δηλαδή η συναίρεση ή απόρριψη 2 αντίθετων

τάσεων
Ζεύγη αντιθέσεων στο έργο του: Ελλάδα-κόσμος, ζωή στη φύση-ζωή στην πόλη, πίστη-
απιστία, έντονη δράση-απόμερη ζωή, θέση-άρνηση

21) Ποια φιλοσοφία τον επηρέασε;

Από Παρνασσισμό:
α) κρατάει μόνο τη μορφική επεξεργασία.
β) Συνθέτει έξοχα σονέτα.
=> Πιο έκδηλη η επιρροή του Συμβολισμού.

Συλλογή η Ασάλευτη ζωή:

α) Αντιμετώπιση ποίησης ως μέσο υποβολής ιδεών
β) θετικισμός, ρεαλισμός

22) Αρχή της ιδεολογικής του ροπής

 θέση-αντίθεση-σύνθεση

1. εκ πρώτης όψεως: αγεφύρωτες συγκρούσεις, υπάρχει εσωτερική ενότητα στο παλαμικό

έργο
2. ενότητα: έγκειται στη σύζευξη αντιθετικών στοιχείων με τη βοήθεια της ποίησης
3. Με αυτήν την αρχή: επιτυγχάνεται η υπέρβαση του έντονου ανταγωνισμού των
προγόνων του ανάμεσα σε παρελθόν και μέλλον, όπως προσδιοριζόταν από τη σχέση τους
στο παρόν

23) Χαρακτηριστικά συμβολισμού

1. Βασίζεται: στην έννοια του μυστηρίου, κυριαρχεί σε φύση και άνθρωπο (είναι η ουσία
της πραγματικότητας)
2. Στόχος ποιημάτων: πρόκληση συναισθημάτων και σκέψεων παρά περιγραφή.
3. συμβολιστική εικόνα: υποδηλώνει ψυχική κατάσταση του υποκειμένου, αντιστοιχίες
μεταξύ αισθήσεων
4. Ποίηση: μη περιγραφική, ποίηση τραγούδι,
Για να φωτίσει τα πράγματα γίνεται υπαινικτική, υποβλητική, ρευστή, μουσική.
5. Ο Παλαμάς όρισε την ποίηση : "Λόγο που πάει να γίνει τραγούδι".
6. Θεματική:
α) τέχνη ως καταφύγιο από τις δοκιμασίες της ζωής,
β)μυστικισμός, η πνευματική αντιμετώπιση της ύπαρξης του ανθρώπου,
γ) συναίσθηση της θνητότητας, δύναμη του ερωτισμού.

Ο Δωδεκάλογος του Γύφτου: --

Ποικίλοι ρυθμοί, στίχος ελεύθερο τροχαϊκό
Ποιητής μύστης
Γύφτος: συμβολίζει τον ποιητή/ καλλιτέχνη που ζει εξόριστος από την κοινωνία, αρνείται τα
«είδωλα» και τους θεσμούς κοινωνίας, θέλει να αναγεννήσει τον κόσμο
με τη βοήθεια βιολιού γίνεται
Βιολί: σύμβολο μουσικής, συνδέεται με την τέχνη του ποιητή
Αισθητή επιρροή Νίτσε, στο σύμβολο Υπερκαλλιτέχνη, προσωπείο Υπερανθρώπου
Πολυδιάστατο ποίημα: η τοποθέτηση της δράσης σε ιστορικό πλαίσιο παραμονή άλωσης
Κων/πολης
Ποιητής-μύστης που μπορεί να συλλάβει έννοιες και οράματα που μένουν ασύλληπτα για
τον υπόλοιπο κόσμο (εικόνα που εμφανίζεται σε ποιήματα Παλαμά)
Κυριαρχεί στο Δωδεκάλογο του Γύφτου: ποιητής – μύστης

24) Εθνικός ποιητής

1. Θεωρείται εθνικός ποιητής: λόγω ιδεολογικών χρήσεων του έργου του

2. Αντίληψη Παλαμά για εθνικό ποιητή: δεν είναι αυτός που έχει ως θέμα ιστορικά ή
κοινωνικά ιδεώδη του τόπου του,
Αλλά εκείνος που σφραγίζει αυτά τα ιδεώδη με την ατομική του ψυχή

Βικελάς

1. Λουκής Λάρας(1879): δείγμα ρεαλισμού πριν το Ζολά και το διαγωνισμό

Στόρι: η ιστορία ενός νεαρού άνδρα από τη Χίο, ο οποίος εμπλέκεται στην Επανάσταση του
’21. Ιδιαίτερα στην καταστροφή της γενέτειράς του από τους Τούρκους.
Συναισθήματα οικογένειας και κοπέλας: δε μας αποκαλύπτονται

Ρεαλιστικά Χαρακτηριστικά:
α) Γλώσσα:
1. αμιγώς δημοτική, ύφος απλό (αντίθεση με Ρομαντισμό)
2.πεζολογική, πραγματιστική καθαρεύουσα: ενισχύει ρεαλιστικό στοιχείο

β) Ο τρόπος χειρισμού του θέματός του:

1. Επικεντρώνεται σε μη δραματικές εμπειρίες ήρωα
Ηρωας: πατριώτης, όχι αγωνιστής
2. Άρνηση Βικέλα να εξιδανικεύσει εθνικό αγώνα (ρεαλιστική μέθοδος)
3. Ηθικοδιδακτική τάση Βικελά
3. Αναφορά: σε πραγματικά γεγονότα, που μεταπλάθονται δημιουργικά.

γ) Υστερεί ως ρεαλιστικό μυθιστόρημα: απουσία αποστασιοποίησης συγγραφέα από

ήρωα-αφηγητή, ασάφεια ως προς το ποιος μιλάει
Αφηγητής: ατελές ανθρώπινο ον με προκαταλήψεις και όρια

Κεφάλαιο 10 - Η ποίηση του Καρυωτάκη

 Ποιητής της γενιάς του 1920
 Καρυωτακισμός

1) Σε ποια γενιά ανήκει ο Καρυωτάκης, ποια χαρακτηριστικά έχει αυτή; Αναφορά

εκπροσώπων.

Χαρακτηριστικά γενιάς 1920:

  Χαμηλόφωνος λυρισμός,
 χρηση καθημερινού λεξιλογίου,
 αίσθηση πίκρας για την απώλεια των ιδανικών και απογοήτευσης από την
αδιάφορη και μίζερη ζωή της πόλης,
 νοσταλγία των περασμένων και
 διαθεση φυγής στη φύση και στο πραγματικό ή ονειρικό ταξίδι

Άλλοι ποιητές της γενιάς του 20:

Τέλος Αγρας, Ναπολεων Λαπαθιώτης, Κώστας Ουράνης, Ρώμος Φιλύρας

Γενικά για Καρυωτάκη:

Τρεις ποιητικές συλλογές:

 Ο πόνος του ανθρώπου και των πραγμάτων (1919)
 Νηπενθή (1921-ομηρική λέξη που σημαίνει αυτά που διώχνουν το πένθος)
 Ελεγεία και σάτιρες (1927): ποιητικό άλμα της ποίησής του
 η δραστικότερη έκφραση του ιστορικοκοινωνικού στίγματος της εποχής ανάμεσα
στον Α΄ και Β΄ παγκοσμιο πόλεμο
 στο πρόσωπο του Καρυωτάκη θάβεται η Μεγάλη Ιδέα
 Κλίμα απόγνωσης και διάψευσης

Ζωή Καρυωτάκη
 Γεννήθηκε στη Τρίπολη
 Αυτοκτόνησε στη Πρέβεζα

Αυτοκτονία Καρυωτάκη
 Υπερβαίνει ατομική σφαίρα ανθρώπου
 Συμβολική σημασία ως κοινωνικό γεγονός
 Χειρονομία δημόσιας αντεκδίκησης, διαμαρτυρία
 Ενέργεια συνέπειας του πεισιθάνατου έργου του

2) Ποιο είναι το ιστορικό & κοινωνικό πλαίσιο στο έργο του Καρυωτάκη;
Κοινωνική διάσταση έργου του.

 Στη συλλογή του Ελεγεία και Σάτιρες: εκφράζει το κλίμα απόγνωσης

Εποχή ανάμεσα σε Α και Β παγκόσμιο πόλεμο: κλίμα απόγνωσης και διάψευσης
 Η γενιά του 1920 εκφράζει:
α) Αποτυχία Μεγάλης Ιδέας => πεσιμισμός, αποπροσανατολισμός, απόγνωση που
εκφράζεται από γενιά 1920
 β) Μικρασιατική καταστροφή => αισθήματα οδύνης και διάλυσης που προκάλεσαν
η συντριπτική εθνική ήττα της Μικρασιατικής Καταστροφής και τα επακόλουθα
προβλήματα της κοινωνικής ένταξης των προσφύγων.
 Η ποίηση του Καρυωτάκη θέτει το ζήτημα κοιν. ευθύνης:
Ο ποιητής ως πνευματικός άνθρωπος έχει κοινωνική ευθύνη και βρίσκεται σε
αναπόσπαστη σχέση με το κοινωνικό περιβάλλον.

3) Θεματική Καρυωτάκη

1) Πυρήνας του έργου: το κυνήγι του ιδανικού κι έπειτα η αποτυχία,

ο πόθος κι έπειτα η απάτη, η πλάνη κι έπειτα η απογοήτευση
=>Δηλαδή, η διάσταση ανάμεσα στις επιθυμίες και ψυχικές διαθέσεις του ατόμου και την
περιβάλλουσα αντικειμενική πραγματικότητα.
Η διάσταση αυτή φτάνει ως τη σύγκρουση και την ΟΡΙΣΤΙΚΗ ΡΗΞΗ

2) Αντιθέσεις
Πχ αντίθεση από τη σχέση υποκειμενικού-αντικειμενικού στη σχέση φαινομένου-ουσίας

Αντιθετικά Ζεύγη
π.χ. δυστυχισμένο παρόν – ευτυχισμένο παρελθόν
σκληρή πραγματικότητα – ανεκπλήρωτα όνειρα

Μέσα από επιμέρους αντιθέσεις προβάλεται η κεντρική αντίθεση

Φαινόμενο: τωρινός, απατηλός και νόθος κόσμος – η (χαμένη) ουσία ο αλλοτινός, μακρινός,
σχεδόν ονειρικός και αυθεντικός κόσμος

3) Δύο όψεις αναζήτησεις του ιδεατού κόσμου

Θετική: ιδανική υπερβατική πραγματικότητα
Αρνητική: αινιγματικό χάος, καταλήγει σε ματαιότητα και πλήρη απόγνωση

Κοσμοαντίληψη Καρυωτάκη: οδηγεί στην παραδοχή του Κοσμικού τίποτε, του απόλυτου
Μηδενός, τραγικότητα κόσμου, επιλογή θανάτου έναντι ζωής

Σάτιρες: κέντρο θεματικής: η ρηχότητα της σύγχρονης ζωής

Ρεαλιστική εκφραστική προοπτική: του τραγικού ρομαντικού,
καταγγέλουν με καυστικότητα: κοινωνική υποκρισία, αναλγησία, συμβατικότητα
Συγκροτούν: το πλαίσιο της πεισιθάνατης θεωρίας του Καρυωτάκη
4)κεντρικό θέμα η ποίηση (περισσότερα από τα μισά):

• Καταδεικνύει αδυναμία ποίησης να αποτρέψει τη συγκρουσιακή και αδιέξοδη

σχέση με πραγματικότητα,
• ειρωνική προβολή συμβατικότητάς ποίησης: ως δραστηριότητας που έχασε πια
κάθε κοινωνική λειτουργικότητα
 • στα ποιήματα ποιητικής: πρόβλημα υπαρξιακής αγωνίας και ματαιότητας
συναρτάται με το πρόβλημα της (περιθωριοποιημένης) θέσης του ποιητή στην
κοινωνία
• μια ταπεινή τέχνη χωρίς ύφος (εμβατηριο πένθιμο και κατακόρυφο) τον οδηγεί
στα όρια της σιγής-την οριστική παράδοση του ποιητικού λόγου στη σιωπή

4) Ποιες είναι οι 3 θεματικές κατηγορίες του ρεαλισμού του Καρυωτάκη;

1. Φιλολογικός: κοινωνική θέση, συμπεριφορά των ανθρώπων των γραμμάτων

2. Κοινωνικός: κοινωνικά προβλήματα ή φαινόμενα
3. Πολιτικός: σύγχρονα πολιτικά γεγονότα

5) Γλώσσα

 καθαρεύουσα και δημοτική, αλλά κατά βάση δημοσιοϋπαλληλική καθαρεύουσα,

που βίωνε στο χώρο εργασίας του
 Ροπή στη καθαρεύσουσα: δείχνει την απεμπλοκή του από τη γραμμή των
δημοτικιστών, γενιά 1880

6) Μορφολογία ποιημάτων Καρυωτάκη

 Εξωτερικά: αυστηρά έμμετρη ποίηση(ιαμβικός ρυθμός, στροφικά συστήματα,

ομοιοκαταληξία κ.α.)
 Χαρακτηριστικό: προμελετημένη παραφωνία, παράταιρος ήχος
 Υπονόμευση παραδοσιακού μέτρου: μεθοδευμένες μετρικές παρεμβάσεις
(ασυνήθιστες τομές, υπερβολικοί διασκελισμοί, παρατονισμοί κα)
 δεν ανανέωσε το νεότερο ελληνικό στίχο αλλά εξέφρασε την πίεση που ασκείται
στο εσωτερικό της παραδοσιακής φόρμας του
 η πίεση αντανακλάται στο περιεχόμενο=> η κοινωνική ασφυξία το περιεχομένου,
α) βρίσκει διαφυγή στην κοινωνική καταγγελία και
β) αδυνατεί να εκφραστεί στα παραδοσιακά σχήματα

7) Από ποια ρεύματα επηρεάστηκε;

Θεμελιώδης αρχή ποιημάτων Καρυωτάκη: άρρηκτος δεσμός ποίησης – ζωής

1) Πριν από Σάτιρες: Επηρεασμένος από Γαλλικό συμβολισμό.

 ιμπρεσσιονιστικός συμβολισμός του συναισθήματος :
α)δυσφορία και αρνητική διάθεση του ποιητή
 β)υποβάλλονται μέσα από τα θλιβερά και πένθιμα τοπία και πράγματα
 στα Ελεγεία υπερβατικός συμβολισμός
α) αφηρημένες εικόνες και μουσική υποβολή του λόγου
β)επιχειρούν να συλλάβουν και να αποδώσουν μια ονειρική ή ιδεατή
πραγματικότητα
 τύπος καταραμένου ποιητή (αναπτύχθηκε στα πλαίσια του γαλλικού
συμβολισμού):
α) Ποιητής που είναι σε διαρκή δυσαρμονία με περιβάλλουσα πραγματικότητα,
β) Κυριαρχείται από ολέθρια πάθη και
γ)συνθέτει το έργο του αναλώνοντας τον εαυτό του, αφού ζωή και τέχνη είναι
αδιαίρετες.

2) Σάτιρες: στροφή του στον ρεαλισμό

Σε καμία περίπτωση δεν είναι ρομαντικός, γιατί είτε ως ποιητής είτε μέσω των ηρώων του
έργου του, δεν καταφέρνει να αναδείξει τα ιδεώδη του ρομαντισμού.

Κέντρο Καρυωτακικής ποιητικής:

Ποιητής: δε μπορεί να είναι ο (ρομαντικός) ήρωας, με θεόπνευστη γνώση που οδηγεί το
κοινό σε ιδεώδη
Ποίηση: δε μπορεί να είναι αυτάρκης, μονόλογος στο κενό , χλευάζει υπερβατικές
δυνατότητες ποίησης
Ρόλος ποίησης: να συμμετέχει σε μια ‘’συναλλαγή’’ λέξεων μέσα στην κοινωνική
πραγματικότητα

χαμηλόφωνος, υποβλητικός, εξομολογητικός, μελαγχολικός λυρισμός συνυπάρχουν

=> με οξυμένη κραυγη της απελπισίας και με ρεαλιστική, ειρωνική και (αυτο)σαρκαστική
κοινωνική καταγγελία

8) Ορισμός του ‘’καρυωτακισμού’’

Αρχικά: η στάσιμη και αρνητική μίμηση του έργου του Καρυωτάκη, μόδα που ξέσπασε μετά
το θάνατό του

Με το πέρασμα του χρόνου σήμαινε:

α) Την πεισιθάνατη αντιμετώπιση της ζωής:
- γενιά του 30: Σεφέρης, νεανικός Ρίτσος
- πρώτη και δεύτερη μεταπολεμική γενιά
β) Τη μυθοποίηση του Καρυωτάκη από τους νεότερους ποιητές και κριτικούς.

Ρίζα φαινομένου καρυωτακισμού: καρυωατακική ποίηση – εθελούσιος θάνατος

(αυτοχειρία)

Η συγγένεια νεότερων ποιητών με Καρυωτάκη:

- Είναι ατμοσφαιρική, ιδεολογική, ψυχολογική ( Καρυωτάκης: ποιητής αρνητής, κοινωνικός
αντικομφορμιστής)
- Όχι τόσο εκφραστική

ΆΡΑ καρυωτακισμός
 Κοινωνικό και αισθητικό φαινόμενο: που αφορμάται από την ποίηση
προεκτείνει την προβληματική σχέση ποιητή και κοινωνικού περίγυρου
σε πρόβλημα ΑΤΟΜΟΥ και ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ
 Εκφράζει τη διάθεση για ψυχολογική ελευθερία, κοινωνική διαμαρτυρία, ρήξη με
κρατούσα ιδεολογία
 τρόπος κοινωνικοποίησης νεότερης ποίησης,
να καταλάβει τον κοινωνικό ρόλο και το αδιέξοδό της
συμβολοποιώντας στοιχεία του προσώπου και του έργου του Καρυωτάκη.

9) Φάσμα Καρυωτακισμού – Τζιόβας

Α. Προσεγγίζοντας τον όρο ‘’καρυωτακισμός’’ κατά τον Τζιόβα:

1. Ακόμη κι αν κάποιοι ποιητές μιμήθηκαν τον Καρυωτάκη,ο καρυωτακισμός δεν ήταν
ρεύμα => δύσκολο να μιλήσουμε για μίμηση
2. Περισσότερο ατμοσφαιρική, ιδεολογική, ψυχολογική συγγένεια με κλίμα ποιητών
Μεσοπολέμου, παρά αποκλειστικά με Καρυωτάκη
α) καυστικότητα λόγου
β) παρωδιακή εφαρμογή ομοιοκαταληξίας
γ) συγγένεια βιωμάτων και αδιεξόδων
3. Για νεότερους ποιητές: ήταν ο ποιητής - αρνητής, ο κοινωνικός αντικομφορμιστής.
4.Η πεισιθάνατη αντιμετώπιση της ζωής:
α)δεν μπορεί να αποδοθεί αποκλειστικά στην ποίηση του Καρυωτάκη,
β)μέσω αυτής διαθλώνται ψυχολογικές διαθέσεις και κοινωνικές αποδοκιμασίες.

Β. Ο Τζιόβας διακρίνει 4 πτυχές του καρυωτακισμού:

α) έχουν κοινωνικό παρανομαστή
β) αφορούν επικοινωνία ποιητικού υποκειμένου με το περιβάλλον του

1. Αυτο-υποτίμηση και αυτό-παρώδηση του ποιητή και του ρόλου του στην κοινωνία,
2. Διαμαρτυρία για κοινωνική απομόνωση και αντίθεση στη θεσμική καταπίεση,
3. Έκφραση του προσωπικού αδιεξόδου, της μελαγχολικής διάθεσης ή της ανοιχτής πληγής
4. Γλωσσική αιχμηρότητα και στιχουργική παρωδία.

Γ) Καρυωτακισμός:
 δεν είναι τόσο ποιητικό φαινόμενο όσο κοινωνικό και αισθητικό

Κοινωνικό φαινόμενο:
1. Καρυωτάκης: κοινωνικός ποιητής, η ποίησή του είχε χαρακτήρα κοιν. αλληλεγγύης.
α) θέτει στο επίκεντρο σχέση ποιητή με εξουσία της κοινωνίας
β) έκφραση αίσθησης στέρησης χωρίς αυταπάτες ότι θα την αμβλύνει μέσω της ποίησης – η
ποίηση δε θα αλλάξει τον κόσμο
γ) σαρκασμός, σάτιρα
δ) αναγάγει τη σχέση ποιητή – κοινωνίας, σε πρόβλημα ατόμου – κοινωνίας
ε) ποίηση κοινωνικής καταγγελίας με αποκορύφωμα την αυτοκτονία του

2. είναι ένας τρόπος κοινωνικοποίησης της νεότερης ποίησης

=> αντικρίζει τον κοινωνικό ρόλο και το αδιέξοδό της, συμβολοποιώντας στοιχεία του
προσώπου και του έργου του Καρυωτάκη
=>ως πρότυπο: συνδυάζοντας υπαρξιακό άγχος, ποιητική αυτοαναφορικότητα, κοινωνική
καταγγελία
=> ποίηση διαμαρτυρίας, αυτοσαρκασμού και κοινωνικής σάτιρας.
=> σάτιρα Καρυωτάκη: θέλει να κάνει τον αναγνώστη να συνειδητοποιήσει την κοιν. του
θέση, το παιχνίδι που παίζεται σε βάρος του

3. Με την ποίηση και την αυτοκτονία του: θέτει ζήτημα ζωής και τέχνης
Ζωή και τέχνη: ταυτίζονται στο έργο του μέσω του εσωστρεφή λυρισμού, ασαφούς
εικονοποιίας με σάτιρα και αστικό ρεαλισμό

Κεφάλαιο 11 - Μοντέρνα ποίηση και Γενιά του ‘30

1) Βασικά χαρακτηριστικά γενιάς ‘30

1. Εμπνευστής της συλλογικής κίνησης ο Γ. Θεοτοκάς

2. Τα 4 χαρακτηριστικά της:
α. η εκφραστική λιτότητα
 β. η χρήση του ελεύθερου στίχου
γ. γόνιμη σύνδεση με τις ευρωπ. αισθητικές αναζητήσεις (μοντερνισμός-υπερρεαλισμός)
=> πνεύμα ευρωπαϊκού συγχρονισμού // ανανέωση λογοτεχνίας
δ. η έμφαση στο νέο, στην αλλαγή, στη ρήξη με το παρελθόν

3. Δυσκολίες να προσδιοριστούν τα χαρακτηστικά της

α. αν και υπάρχει ρήξη με παρελθόν, οικειοποιούνται λογ. παράδοση
β. αμφίθυμη στάση ποιητών σε συμμετοχή σε συλλογική κίνηση
γ. η γενιά: βρίσκεται σε συνεχή αναθεώρηση στις μέρες μας (αντικρουόμενες απόψεις)

4. Τα έργα τους έχουν συγκροτήσει: έναν λογοτεχνικό κανόνα, αναπληρώνοντας την

απουσία νεοελληνικών κλασικών συγγραφέων

2) όρος για γενιά του 30

Α. υπάρχει ανομοιογένεια στη γενιά

Β. ηλικιακά όρια της γενιάς: είναι συγκεχυμένα.
Γ. Οι αναζητήσεις συγγραφέων δεν έχουν αισθητική και ιδεολογική ομοιογένεια
Δ.Κοινός τόπος: Αίτημα της ανανέωσης και του εκσυγχρονισμού.
Ε. Ανανεώνει ελληνική λογοτεχνία: τη φέρνει σε επαφή με ευρωπαϊκά ρεύματα

3) Ποια είναι τα μέλη;

Δεσπόζουσα μορφή: Σεφέρης, είναι η μόνη συνιστώσα της γενιάς για κάποιους
Άλλος Βασικός Εκπρόσωπος: Οδυσσέας Ελύτης
Από εκεί και πέρα υπάρχουν διαφοροποιήσεις για τους εκπροσώπους.
Η ποιητική γενιά του 30 απαρτίζεται από 5 ποιητές:
Σεφέρης, Ελύτης , Ρίτσος, Εμπειρίκος, Εγγονόπουλος.

Άλλοι ποιητές που συσχετίζονται: Σκαρίμπας, Βαλαωρίτης, Γκάτσος κτλ.

Στα πέριξ της γενιάς: εκπροσωπούν διαφορετικές τάσεις: Θέμελης, Καββαδίας κτλ.

4) Τεχνοτροπικά- Ρεύματα

Στόχος:
α) η ανανέωση των εκφραστικών μέσων,
β) με κυριότερη την εγκατάλειψη του παραδοσιακού έμμετρου στίχου.
Χαρακτηριστικά:
α) η "σκοτεινότητα", η "ελλειπτικότητα", η "άλλογη αλληλουχία των νοημάτων"
β) γενικότερα η "ανατρεπτική εκφραστική"
γ) Άλλοι σχολιαστές υποστηρίζουν ότι η γενιά εισηγήθηκε τον μοντερνισμό, άλλοι ότι τον
πολέμησε
δ) Παπατσώνης: αληθινός, πρώιμος εισηγητής μοντερνισμού

5) Στόχοι-στρατηγική των ποιητών:

α. η ιδεολογική θεώρηση των πραγμάτων
β. απευθύνονταν σε "εθνικό ακροατήριο"
γ. η οικειοποίηση και αναμόρφωση της παράδοσης
δ. η καλλιέργεια μιας συλλογικής συνείδησης
ε. η προβολή προγραμματικών "θέσεων" (από Σεφέρη, Ελύτη)

6) Στάση απέναντι στην παράδοση

α. μείξη μοντερνιστικών και παραδοσιακών στοιχείων

=> επιδίωξη συνομιλίας με παράδοση
β. επιλεκτική υποστήριξη αξιών λογοτεχνικής παράδοσης, προκειμένου να
εξυπηρετηθούν τα συμφέροντά τους
γ. άλλοι θεώρησαν ότι ο μοντερνισμός τους έρχεται σε σύγκρουση με την παράδοση
δ. Αντιμετώπιση μορφών όπως Μακρυγιάννης με μυθοποιημένη εξιδανικευμένη ματιά
ε. Αρνητικές όψεις γενιάς: εξιδανίκευση λαού, απόδραση από τη ιστορία

7) Από ποια ρεύματα επηρεάστηκε;

1. Αγγλοσαξονικός μοντερνισμός: αφομοίωση μοντέρνου // ένταξη σε πνευμ ζωής Ευρώπης

2. Γαλλικός Υπερρεαλισμός
=> 2 κατευθύνσεις ελληνικού μοντερνισμού στην ποίηση

2 τρόποι απόπειρας συγχρονισμού με την Ευρώπη:

α. με μεταφράσεις μοντέρνων ποιητικών κειμένων-δοκίμια ευρωπαίων
β. πρωτότυπη ποίηση: με χρήση ελεύθερου στίχου

8) Τι γνωρίζετε για τον αγγλοσαξονικό μοντερνισμό; Από ποιον ξεκίνησε η

προσοικείωση;

Η προσοικείωση του αγγλοσαξονικού μοντερνισμού και η "μυθική μέθοδος":

Σεφέρης, Μυθιστόρημα
Έτος: 1935

Βασικά χαρακτηριστικά μοντερνισμού (Σεφέρη,Μυθιστόρημα):

α. ελεύθερος στίχος
β. δραματικότητα: με χρήση ποιητικών "προσωπείων"
γ. χρήση καθημερινού μη "ποιητικού" λεξιλογίου - προφορικότητα ποιήματος
δ. "σκοτεινότητα" νοήματος: άλλογη σύλληψη πραγμάτων, ποίηση με μουσικότητα
ε. αποσπασματικότητα – ελλειπτικότητα στο έργο: βασισμένη σε ψυχολογία/συναίσθημα
και όχι σε λογικές αλληλουχίες.
στ. υπαινικτικές παραπομπές σε κείμενα, δηλαδή παραφράσεις ξένων κειμένων,
αφομοίωση ξένου υλικού στο μοντέρνο ποίημα
ζ. ο πολυγλωσσισμός:
1. μίξη προγενέστερων τύπων ελληνικής γλώσσας (αρχαίας και μεσαιωνικής)
2. με ιδιωματικά στοιχεία με τη μέθοδο του κολάζ.

η. η "μυθική μέθοδος": ειδική χρήση του αρχαίου μύθου (όρος του Έλιοτ)
α) επιτυγχάνεται παραλληλισμός σύγχρονου και αρχαίου κόσμου ως πλαίσιο
β) ως αντίστιξη προς τον διαλυμένο, άρρωστο και ναρκωμένο ιστορικό παρόν.
Γ) Αποτέλεσμα: καταργούνται πλαίσια, τόσο στα πρόσωπα (μυθικά/ιστορικά) όσο και στον
χρόνο (παρελθόν/παρόν ==> "χρονικός συνταυτισμός").
=> σε ενιαίο μυθο-ιστορικό παρελθόν
=> Καταργείται διάκριση παρόν - μυθο-ιστορικό παρελθόν
(μοντερνιστικό ‘’ιστορικό συναίσθημα’’)

9) Γαλλικός υπερρεαλισμός: πρωτοποριακό εγχείρημα ή καλλιτεχνικό ρεύμα;

( έχει στοιχεία πρωτοποριακά: αυτόματη γραφή, ασυνείδητο)

Υπερρεαλιστές => επαναστάτες που στοχεύουν:

α) στην αλλαγή της φύσης της συνείδησης και
β) αλλοίωση της αντίληψης για τη φύση της πραγματικότητας
γ) Το κατορθώνουν μέσα από τις πρωτοπορίες αρχών 20 ου αιώνα:

10) Υπερρεαλισμός, πότε- ποιοι, χαρακτηριστικά. Πότε ήρθε στην Ελλάδα;

Γαλλικός υπερρεαλισμός και αυτόματη γραφή: Εισηγητής ο Εμπειρίκος με Υψικάμινο

Έτος: 1935

Σεφέρης για υπερρεαλισμό

1. είναι η σχολή που πρεσβεύει: απρόσωπο χαρακτήρα έμπνευσης και αυτόματη γραφή
2. Έλευση υπερρεαλισμού στην Ελλάδα: συνδέθηκε με Υψικάμινο
3. Στην Ελλάδα ο υπερρεαλισμός εισπράχθηκε μόνο ως αισθητική σχολή.

Χαρακτηριστικά υπερρεαλισμού/σουρεαλισμού:
1. έκφραση πραγματικής λειτουργίας της σκέψης
2. απουσία ελέγχου από λογική, προκαταλήψεις αισθητικές ή ηθικές.
3. Διεύρυνση και εμβάθυνση πραγματικότητας (με συναίρεση συνειδητού- ασύνειδητου)
4. Στηρίζεται στην παντοδυναμία ονείρου (ασυνείδητο), στο αδιάφορο παιχνίδι της σκέψης
5. Φιλοδοξούν αληθινή αντίληψη πραγματικού, όχι επιφανειακή

Δημιουργία Υπερπραγματικότητας: διεύρυνση και εμβάθυνση ορίων της πραγματικότητας

Αυτόματη γραφή στη λογοτεχνία:

1. βασικό εργαλείο των υπερρεαλιστών (αμεσότερος τρόπος έκφρασης)
ένα πειραματικό εγχείρημα, στοχεύει στην αλλαγή των οριών παραγωγής τέχνης
2. βασίζεται: σε απόκρυφους μηχανισμούς των ονείρων (απελευθέρωση ασυνείδητου)
3.Όνειρα+αυτόματη γραφή(καταγραφή ασυνείδητου): έρχονται στοιχεία στην επιφάνεια,
μέσω του υπερρεαλισμού αξιοποιούνται στη γνήσια μορφή τους
4. Υπερρεαλιστής: δε χρησιμοποιεί τη λογική, αλλά τυχαίο και παράλογο

Χαρακτηριστικά πρωτοποριών αρχών 20ου αιώνα

1. οργανωμένες ομάδες με προκλητική και συχνά βίαιη ρητορική και δράση

2. διάθεση για πειραματισμούς που καταρρίπτουν όρια καλλιτεχνικής και μη καλλιτεχνικής
έκφρασης.
3. πρόθεση: η καταστροφή της τέχνης ως διακεκριμένης σφαίρας και
4. προβολή του απόλυτα απρόσωπου χαρακτήρα της έμπνευσης.

Πολιτική διάσταση γαλλικού υπερρεαλιστικού κινήματος:

 Σύμπραξη ορισμένων εκπροσώπων με κομμουνιστική αριστερά
 Προσπάθεια δραστικής αλλαγής πρόσληψης και λειτουργίας της τέχνης
 Απόπειρα καταστροφής κατοχυρωμένων προνομίων καλλιτέχνη
 Καταγγελία ιεροποιημένης τέχνης ως υποκριτικού τεχνάσματος που θέλει την
αστική εκμετάλλευση
11) Τι εμπόδισε τη πρόληψη του Μοντέρνου

Αρνητικές αντιδράσεις
α) από κριτική και δημιουργούς, λόγοι: μίμηση ξένων συρμών εις βάρος ελληνικών
συμφραζομένων, σκανδαλιστική απουσία έλλογου νοήματος
β) όσο και από το κοινό: αδιαφορεί λόγω έλλειψης αισθητικής παιδείας.

Αποτέλεσμα:
α) Η διεκδίκηση εθνικού ακροατηρίου και καθοδηγητικού ρόλου των συγγραφέων
β) Η περιδεής (φόβος) στάση πολλών από αυτούς απέναντι σε ευρωπαϊκά πρότυπα
γ) οι περιορισμοί του περιβάλλοντος της εποχής
 ευνοούν τη προσαρμογή του μοντέρνου σε μια συντηρητική νοοτροπία
οι αλλαγές περιορίζονται σε ανανέωση των εκφραστικών μέσων που όμως συνδυάζεται
με μια νοοτροπία ακαδημαϊσμού και σοβαροφάνειας

Εξαιρέσεις: Σκαρίμπας (αντικομφορμιστής) και Ν. Κάλας (τα συνδύαζε όλα: θεωρητική

γνώση, ερευνητική περιέργεια, εκφραστική τόλμη, πολιτική εγρήγορση και συγχρονισμό με
ευρωπαϊκές μοντερνιστικές αναζητήσεις).

Λόγοι που εξηγούν τις επιλογές της γενιάς:

α. η ιστορική συγκυρία (δικτατορία Μεταξά, πόλεμος, Κατοχή)
β. η οξύτατη κοινωνική και πνευματική τους απομόνωση
γ. η συντηρητική τους νοοτροπία

Το τίμημα:
α) το ελληνικό μοντέρνο περιορίζεται: σε ανανέωση εκφραστικών τρόπων
β) αποκόβεται: από τις ευρύτερες (πνευματικές και κοινωνικές) ριζοσπαστικές
διεκδικήσεις των ευρωπαϊκών μοντερνιστικών κινήσεων.

12) Ποιο έργο – δοκίμιο αποτελεί μανιφέστο γενιάς 30;

 Ελεύθερο Πνέυμα, Θεοτοκάς: δοκίμιο, μανιφέστο γενιάς του ‘30

έτος: 1929 (περίοδος μεσοπολέμου)
διάθεση για ανανέωση, ρήξη νέων μεσοπολέμου με παρελθόν
απόψεις Θεοτοκά: δεν υιοθετήθηκαν από σύνολο πεζογράφων περιόδου

Τι φανερώνει το έργο;
1. Νέοι συγγραφείς: επιθυμούν όχι τόσο τη ρήξη με παρελθόν, όσο με το λογοτεχνικό
παρόν (δηλαδή με Καβάφη και Καρυωτάκη).
2. Απέναντι στην "άρνηση" προβάλλουν τη δική τους ισχυρή κατάφαση:
πίστη στο μέλλον, ρώμη της νιότης, ατομικότητα, ελεύθερη βούληση, δημιουργική
φιλοδοξία, στη δύσκολη τέχνη.

Η αντίφαση // διπλή ταυτότητα νέων συγγραφέων:

α) ανυπόταχτοι, ανικανοποίητοι
β)οι νέοι διανοούμενοι, που θα αναλάβουν πνευματική καθοδήγηση Ελληνισμού

- Ο λόγος:
Η ιστορική στιγμή: μετά την επιστροφή του Βενιζέλου στην εξουσία,
α) οφιλελεύθεροι βενιζελικοί : οικειοποιούνταν ρητορική ευρωπαϊκών κινημάτων,
β) δεν επιθυμούν να συγκρουστούν με το κατεστημένο - πνευματικό ή κοινωνικό,
γ) διεκδικούν τον ηγετικό ρόλο στην πνευματική ζωή μέσα από την εξασφάλιση του
λογοτεχνικού τους κύρους.

13) Πώς εκδηλώνεται τελικά ο υπερρεαλισμός στην Ελλάδα;

1. Αντινομίες στην εισαγωγή του μοντέρνου στην ελληνική πνευματική ζωή:

Οι νέοι του 30 επιζητούν μάλλον τη σύνδεση με παρελθόν παρά τη ρήξη με αυτό
Προβάλλονται συντηρητικές ιδεολογικές κατευθύνσεις
2. Αντινομίες: είναι ευδιάκριτες στο περιοδικό ‘’Νέα γράμματα’’ που ήταν βασικός μοχλός
μοντέρνας ποίησης, βασικός χρηματοδότης: Κατσίμπαλης
3. Ριζικά διαφορετική δράση με ευρωπαϊκά πρωτοποριακά κινήματα:
Απαλλαγμένη από κάθε ανατρεπτική πρόθεση
4. ελληνική εκδοχή υπερρεαλισμού: θεωρήθηκε κοινωνικά ακρωτηριασμένη
Λειτούργησε ως αυστηρά καλλιτεχνική πρωτοπορία: περιορίστηκε σε ζήτημα ατομικής
απελευθέρωσης και αισθητικό ριζοσπαστισμό

- Άλλοι λόγοι:
α. Μετά την μεταξική δικτατορία=>παραίτηση από κοινωνικό πρόγραμμα σουρρεαλισμού.

β. Γενιά 30=> δεν υιοθέτησε καμιά από τις 3 θεμελιακές αρχές του γαλλικού κινήματος:
αυτόματη γραφή, σύνδεση καλλιτεχνικής έκφρασης - πολιτικής δράσης,
άρνηση του πλαισίου παραγωγής/πρόσληψης/λειτουργίας της τέχνης.

γ. Ανυπαρξία προγραμματικών τοποθετήσεων ελλήνων υπερρεαλιστών:

δηλώνει την δυσκολία να συμβιβάσουν τα ενδιαφέροντά τους - υπερρεαλιστικές αρχές.

13) Τι γνωρίζετε για το ζήτημα της ελληνικότητας;

Α. Ιδεολογία εθνισμού:
α) απαραίτητη για κατανόηση έννοιας ελληνικότητας δεκαετίας 1930
β) Από το 1922: επιστρατεύεται η έννοια του εθνισμού λόγω κατάρρευσης Μεγάλης Ιδέας
δ) Στόχος: η εθνική αναγέννηση να περάσει από πεδίο εδαφικής επέκτασης στην
πνευματική ηγεμονία ελληνισμού
"πνευματικός εθνισμός":
α) αναγνωρίζει έθνος ως αφηρημένη οντότητα
β)συνδέει ιθαγένεια , γνησιότητα τέχνης με ελληνική αυτογνωσία
Β. Λογοτεχνικές εξελίξεις:
α) οπαδοί εθνισμού: προωθούν αίτημα "ελληνικότητας" και συγχρόνως απαξιώνουν τις
μοντερνιστικές αναζητήσεις ως προϊόντα μιμητικής ξενομανίας.
β) Κατά τη διάρκεια μεταξικής δικτατατορίας:
άκρατος συντηρητισμός και εθνικιστικός λόγος περί πολιτισμού στην πνευματική ζωή της
χώρας
γ) Προώθηση: επιστροφής στις ρίζες, τέχνη ως ηθογραφική απεικόνιση (εθνοκεντρισμός)
Αποτέλεσμα
α) ελληνικός μοντερνισμός: υπό αμφισβήτηση
β) νέοι συγγραφείς: να επικεντρωθούν σε ζητήματα ιθαγένειας, παράδοσης, απόδειξη
εθνικής συνείδησης
γ) νεωτερική ποίηση: προϊόν μιμητικής ξενοτροπίας
δ)πρώτες συλλογές Εμπειρίκου και Εγγονόπουλου: επικρίθηκαν για μη ελληνικότητα.

Γ. Απόψεις λογοτεχνών

Σεφέρης + Ελύτης:προσπαθούν να συγκεράσουν "ελληνικότητα" και νεωτερική τεχνοτροπία

- Άποψη Ελύτη:
α) Αποδέχεται εθνισμό => μιλά για έρωτα, πατρική γη
β) συναρτά το αίτημα με εκφραστικά μέσα σύγχρονης εποχής (υπερρεαλιστική γραφή)

- Άποψη Σεφέρη:
Σημερινή Ελλάδα: να βρει τη θέση της απέναντι στην αρχαία παράδοση και να
συνειδητοποιήσει την πρόσφατη ιστορία της.
Ελληνικός πολιτισμός: θα αποκτήσει φυσιογνωμία, όταν αποκτήσει φυσιογνωμία ελληνική
η σημερινή Ελλάδα, σύνθεση αληθινών έργων που θα έχουν γίνει από γνήσιους Έλληνες
Συγγραφείς: τα έργα που θα έχει γεννήσει η ψυχή τους θα είναι ελληνικά
Ελληνικότητα: προκρίνει ουσιαστικά την ιστορική και πολιτισμική αυτογνωσία

Τοποθέτηση Σεφέρη:
Α) απαλάσσει τη λογοτεχνία από την υποχρέωση ενσωμάτωσης δειγμάτων εντοπιότητας
για να αναδείξει τον εθνισμό της,
Β) τεκμήριο ιθαγένειας του συγγραφέα είναι η ληξιαρχική ταυτότητα και η γλωσσική του
συνείδηση

Δ. Εκδοχές ελληνικότητας
-1η εκδοχή περί ελληνικότητας:
α) Το ζήτημα του συνδυασμού μοντερνιστικών αντιλήψεων-εθνικών/λαϊκών αξιών
απασχόλησε τη γενιά του 30.
β) Ευωδόθηκε μετά τον πόλεμο με την ανακάλυψη του Μακρυγιάννη

-2η εκδοχή (αριστερής προέλευσης, πρόταση αριστεράς):

α) το "λαϊκό" (=δημοτικό) τραγούδι: πρότυπο για δημιουργία μιας λογοτεχνίας κατανοητής
από τον λαό και ριζωμένης στα γνήσια εθνικά αισθήματα.
β) δεν είχε μεγάλη επίδραση στο καλλιτεχνικό γίγνεσθαι λόγω της δικτατορίας του Μεταξά
γ) μακροπρόθεσμα βοηθά στην αφομοίωση εκφράσεων μοντερνιστικής ελληνικότητας στα
μεταπολεμικά χρόνια

-3η εκδοχή:
α) ως αντίδοτο στον "νοσηρό" καρυωτακισμό
β) πχ η ελληνική αισιοδοξία του Σεφέρη
γ) γενικό χαρακτηριστικό γενιάς 30: προσθέτει στο ελληνικό τοπίο το Αιγαίο πέλαγος

Ελληνικότητα
α) αποτελεί ειδοποιό χαρακτηριστικό γενιάς 1930
β) είναι τεκμήριο λογοτεχνικής αξίας
γ) η ελληνικότητα αισθημάτων και ιδεών, αισθητικής ατμόσφαιρας, με κατεύθυνση
πνευματική

Έργα και ποιητές

1) Γιώργος Σεφέρης:
ελεύθερος στίχος, γλώσσα δημοτική

Χαρακτηριστικά ‘’Στροφή’’, ‘’Fog’’

1. Κυκλοφορία 1931, τίτλος παραπέμπει:
α) στον όρο της μετρικής
β) στροφή στη νεώτερη ποίηση
2. Ποιήματα συλλογής:
α) μορφολογικά και εκφραστικά: παράδοση
β) υπονομεύονται με χρήση ειρωνείας-διάχυση νοήματος

‘’Τετράδια γυμνασμάτων’’,’’ Ημερολόγιο καταστρώματος’’, ‘’Μυθιστόρημα’’

1. Μυθιστόρημα: βλ. αγγλοσαξωνικός μοντερνισμός

α) Μέρη ποιήματος (Α’ – ΚΔ’): 24 όπως ραψωδίες Ιλιάδας Οδύσσειας
β) συνθετικά: μύθος και ιστορία
μύθος: χρησιμοποίησε τον μύθο του Οδυσσέα
ιστορία: ήθελε να εκφράσει μια ανεξάρτητη κατάσταση
γ) θεματική: η σκληρή μοίρα ελληνισμού διαχρονικά (αναφορές σε Μικρ. Καταστροφή)
δ)Τεχνική: αντιπαραβολή αρχαιοελληνικού σύγχρονου κόσμου (μυθική μέθοδος,
υπαινικτικές παραπομπές)
ε) Γλώσσα: καθαρά δημοτική

2. Τετράδιο γυμνασμάτων
α) 36 ποιήματα γραμμένη τη δεκαετία 1928-1937
β) διάφορα ποιήματα που δεν είχε συλλογή να τα βάλει
γ) κριτική διάθεση, λυρικός λόγος, διάλογος με αρχαία παράδοση (μοντερνιστικό πρότυπο)
3. Ημερολόγιο καταστρώματος β:
α) ιδιωτική έκδοση – μορφή χειρόγραφων (1945)
β) Τελευταία μέρα: δε κυκλοφόρησε αρχικά, λόγω φόβου λογοκρισίας
γ) ποιητική μετουσίωση χρόνων Α παγκοσμίου πολέμου, ποιήματα γραμμένα σε τόπους
εξορίας που ζει με την εξόριστη ελληνική κυβέρνηση (Νότια Αφρική, Μέση Ανατολή)
δ) αποτύπωση αγωνιών ξενιτεμένου, προκλήσεις του πρόσφυγα-ποιητή
ε) Θέματα: από επίγνωση τραγικής μοίρας ανθρώπου – σάτιρα πολιτικής Μέσης Ανατολής
ζ) Κατοχή. Σαν αφήγηση επικαιρότητας

Ο δαίμων της πορνείας -- Καβαφικός τρόπος. Το περισσότερο ιδιωματικό και το πιο έντονα
αφηγηματικό ποίημα του Σεφέρη.
Επί Ασπαλάθων -- Επικαιρικό και πολιτικό. Αναφέρεται στη φοβερή μεταθανάτια τιμωρία
όσων διαπράττουν αδικίες.

2) Οδυσσέας Ελύτης

3 περίοδοι ποίησης
1η περίοδος:
α) κυριαρχούν: η φύση και οι μεταμορφώσεις της
ποίηση: αισιόδοξη, φωτεινή, εφηβική, όπου το Αιγαίο έχει κεντρική θέση
β) χρήση υπερρεαλισμού: ‘’αστραφτερές’’ λέξεις, εικονοποιία έντονη, ονειρική ατμόσφαιρα
γ) Μορφική οργάνωση: πειθαρχεί σε αυστηρές αρχές.
δ) Συλλογή: Προσανατολισμοί, Ήλιος ο πρώτος
Ήλιος ο πρώτος:
- εξυμνεί το κλίμα μια καλοκαιριάτικης μέρας δίχως τέλος, πέρα από χρόνο,
- Ήλιος, χαρά ζωής
- Διακρίνεται πικρή γεύση, απολογητικοί τόνοι

2η περίοδος:
α) ιστορική και ηθική συνειδητοποίηση
συναισθήματα: έπαρση, τύψη, διδαχή, εξομολόγηση (όψεις ποιητ. Υποκ.)
β) συλλογή: Άξιον εστί, χωρίζεται σε τρία μέρη (Η Γένεσις, τα Πάθη, Δοξαστικόν)
- επίπεδα ποιήματος:
Χώρος υποκειμένου (Ελύτη ως ποιητή και ποιητικής του μοίρας)
Χώρος ιστορίας (ελληνισμού και δραματικής του επιβίωσης)
Χώρος μεταφυσικής (ο άνθρωπος μετέωρος ανάμεσα σε ουρανό και γη)

3η περίοδος
συλλογή: Τα ετεροθαλή

Άξιον εστί:
 έργο σταθμός, συνδυάζει στοιχεία ελληνικής παράδοσης και μοντέρνας ποιητικής
(γλώσσα εκκλησιαστικής υμνογραφίας, έπη Ομήρου, ποιήματα Σολωμού).
και Του Αιγαίου (ο έρωτας, το αρχιπελαγος)
 συνδυασμός ατομική εμπερίας ποιητή – με εθνική/ιστορική εμπειρία,
πάθη ελληνισμού – αίσθηση του υποκειμένου
 ποιητής νικά τους πολεμίους του χάρη στην ταύτισή του με τον ελληνικό χώρο και
την ιστορία του.
  Γλωσσικό υλικό: αναζωογοννημένες (λέξεις από όμηρο έως Σολωμό)
Ύφος: Επικοί τόνοι.

3) Ανδρέας Εμπειρίκος
 επίσημος εκπρόσωπος του υπερρεαλισμού,
 ο πρώτος που χρησιμοποίησε την αυτόματη γραφή
(πλούσιες εικόνες μέσα από το υποσυνείδητο)
 συλλογές: Υψικάμινος, Οκτάνα

3 φάσεις της σχέσης Εμπειρίκου – υπερρεαλισμού

κάθε φάση: δηλώνει μεγαλύτερη απομάκρυνση από υπερρεαλισμό
1η : Υψικάμινος
α) γλώσσα καθαρεύουσα, αυτόματη γραφή-δέχτηκε ειρωνικά σχόλια
β) δεν αποτελεί ουσιαστικά προϊόν υπερρεαλιστικού λόγου
γ) αυστηρή εφαρμογή ελληνικής σύνταξης – έντεχνη ποίηση
2η : Οκτάνα
α) ερωτικό όραμα εκφέρεται ρητά//μυθοποίηση σεξουαλικής πράξης//συνδυάζεται με
λόγο ευαγγελίου (αποκαλυπτικός οραματισμός)
β) αποφεύγεται και η ελάχιστη αναφορά στην ελληνική και διεθνή πραγματικότητα
3η : εκτενέστερα πεζά

Χειμερινά σταφύλια –τα δεινά μιας γυναίκας-παιδιού, όχι απόλυτα ακτανότητο (η μυγα
που ματιάζει ένα διαμάντι) στοιχειωδης συγκινησιακη ακολουθια-(Ιππευων ονους αγαπων
κυριες=άκρατα υπερρεαλιστικό, δυσδιακριτος αφηγηματικος αξονας)- Το ρήμα αγναντεύω
(το μέλλον της ολόκληρο και το παρον μου) λιγοτερο υπερρεαλιστικο, εντονη ρυθμικοτητα,
λυρικο λεξιλογιο, λογική και μορφική συνοχή, βασίζεται σε μια σειρά από μεταφορές
μάλλον απλώς μοντέρνο.
Στέαρ (η πλάστιγξ κλείνει εκεί που προτιμάμε)
Στροφές στροφάλων (ω υπερωκεάνειον.. κυνηγητές εμείς της γοητείας των ονείρων). Απλό,
ευρύχωρο, συγκρατηκά ολοκληρωμένο, είναι ύμνος της ελληνικής ναυσιπλοΐας.
Σε αντίθεση με την Υψικάμινο, η καθαρεύουσα υποχωρεί, η λογική αλληλουχία είναι
αναγνωρίσιμη.

Γ) Νίκος Εγγονόπουλος
 υπερρεαλιστής ποιητής, ζωγράφος
 ύφος: παράδοξες μεταφορές παρομοιώσεις, απροσδόκητο, αποσπασματικό
 γλώσσα ιδιότυπη με αρκετά λόγια στοιχεία, βαθύς λυρισμός.

Μπολιβάρ
 ελληνικό ποίημα, γράφτηκε χειμώνα 1942
 αινιγματικό έργο
  ενθουσιώδεις κριτικές. Ελληνοκεντρικός πυρήνας.
 Η εθνική αντίσταση προβεβλημένη σε παγκόσμιο πλαίσιο σημασιολογείται ως
γενικότερη επαναστατική ορμή.
 Συγκερασμός Οδυσσέα Ανδρούτσου με τον Μπολιβάρ: όχι ιστορικά τόσο
αυθαίρετος
Το καράβι του δάσους
 Χαρά στον κόσμο της παιδικής ηλικίας
 Αφηγητής: στην παιδική ηλικία μπορούσε να επικοινωνεί με τα πουλιά, όχι όμως
και σαν ενήλικας
 Λόγος: ανεπαρκής να μεταφέρει φευγαλέα οράματα χαράς παιδιών
 Αγάπη: φυσική, μεταφυσική, μουσική οντότητα
 Έλλογη γραμματική δομή, αφηγηματικός χαρακτήρας

4) Γιάννης Ρίτσος

 Αγωνιστικό ήθος
 Απευθύνεται στον απλό αναγνώστη χωρίς να απαιτεί ειδική εξάσκηση.
 διαρκής πειραματισμός με νέες φόρμες
 ιστορικότητα, επικαιρικότητα, αυτοβιογραφική διάθεση
 Γλώσσα: καθημερινή
 Υφός: από πλούσιο λυρισμό με τάση προς αισθηματολογία έως πεζολογικό ύφος
της προφορικής κουνέντας, δραματική εκφορά, και κοφτή έκφραση

Γενικά
1. Θεματική: εργατική και μικροαστική καθημερινότητα
2. Χαρακτηριστικά; Λεπτομερής καταγραφή αντικειμένων και πραγμάτων
3. Ώριμο έργο: ολιγόστιχα ποίηματα, ιδιωτική εμπειρία, που είναι αντίθετη με ιδεολογικό
στόχο Ρίτσου και δημιουργεί συγκρούσεις στο εσωτερικό του κειμένου, αισθήματα ενοχής
στο ποιητικό υποκείμενο

5 περίοδοι ποιητικής

1η περίοδος 1930-1936:
Συλλογές: Τρακτέρ, Πυραμίδες
Επιρροές: Καρυωτάκης, Βάρναλη, Μαγιακόφσκι, Δημοτικό τραγούδι
Στίχος καλοδουλεμένος, ειρωνικά διαβρωμένος, παραδοσιακός
Ύφος: Συχνά σατιρικός, αυτοσαρκαστικός, ροπή προς κοινωνική κριτική
Ψυχική απομόνωση. Κανένας αυθόρμητος ενθουσιασμός. Ηθική εξάντληση.
Επιτάφιος –επαναστατικό ποίημα, στα πρότυπα του δημοτικού τραγουδιού.

2η περίοδος 1936-1943:
Στίχος: ελεύθερος, εμφάνιση πρώτων υπερρεαλιστικών στοιχείων
Διάθεση: Λυρική, μουσική
Έργα: Το τραγούδι της αδερφής μου, Εαρινή Συμφωνία

3η περίοδος 1944-1955:
Ύφος: Υποχωρεί ο μουσικός λυρισμός. Πικρός λόγος κάποτε σκληρός. Στοχαστικός τόνος.
Ρωμιοσύνη: συνδυασμός δημοτικού τραγουδιού, συμβολισμοί, υπερρεαλισμού
Θεματική: επικαιρική (Κατοχή, Αντίσταση, εμφύλιος, ήττα, εξορία)
Διάθεση: αγωνιζόμενη Ελλάδα

4η περίοδος 1956-1966:
Χαρακτηριστικό: Η πιο δημιουργική περίοδος. Κριτική διάθεση σε πρακτικές της Αριστεράς.
Συνειδησιακές συγκρούσεις.
3 κύκλοι: α. ο κύκλος των πραγμάτων β. ο κύκλος των χορικών
γ. ο κύκλος της 4ης διάστασης: ως κορυφαία στιγμή στη δημιουργική εξέλιξη του Ρίτσου.
Πρόκειται για εκτενείς μονολόγους στους οποίους οι μυθικές αναφορές διαπλέκονται με
ιστορικές και αυτοβιογραφικές συνδηλώσεις.
Γερασμένοι αντιήρωες στο γνώριμο καβαφικό μοτίβο που δηλώνεται με ζεύγη φρορά-
χρόνος, παρόν-παρελθόν. αναχρονισμοί.
Διαρκής δραματική αναμέτρηση. Ποίηση ως ανάλυση και στόχος της η γνώση.

5η περίοδος 1967-1990:
Συλλογή: Γίγνεσθαι
Θεματική: αναφορά σε δικτατορία
Χαρακτηριστικά:
Νέοι εκφραστικοί τρόποι. Υπερρεαλιστικές τεχνικές. Επιστρέφει στο δημοτικό τραγούδι και
το λαϊκό μοιρολόι

Επιτάφιος- 15συλλαβος, ομοιοκαταληκτο διστιχο λαϊκο μοιρολόι-έκφραση και σύνταξη

απλες, εικονες στα πλαισια παραδοσιακής κατανοητής εκφρασης- Εαρινή συμφωνία –
(κοβοντας χαμομηλια και βλεποντας τη θαλασσα θα ξαναπουμε την παιδικη μας δεηση) –
Θαλασσινο αποβροχο (αναμεσα απ’τη χαραμαδα του φιλιου σου)
Τη Ρωμιοσυνη μην την κλαις
Σχήμα της απουσίας (πιο τολμηρή σύλληψη εικονων-χρηση θαλάσσιας εικονοποιίας για να
εκφραστεί το συναίσθημα του πένθους, ποιητική σύλληψη περίπλοκη και δυσνόητη η
εικόνα των τελευταίων στίχων εντελώς ασυνήθιστη) (χιλιάδες μικροί σταυροί απ’τα
πέλματα των θαλάσσιων πουλιών)

Κεφάλαιο 13 – Μεταπολεμική ποίηση (1944 - 1974)

1) Ποιο είναι το ιστορικό πλαίσιο της μεταπολεμικής ποίησης;

(αγώνας αντίστασης, διώξεις Εμφυλίου, κοινωνικοί αγώνες)

Α. Όρια μεταπολεμικής περιόδου

Ξεκινά: τερματισμός Γερμανικής κατοχής (μετά την απελευθέρωση Αθήνας, Θεσσαλονίκης)
Τελειώνει: πτώση δικτατορικού καθεστώτος (1967-1974)
  Έντονη απήχη σύγχρονης ιστορίας στη μεταπολεμική λογοτεχνική παραγωγή

Β. Κατοχή (1941 – 1944)

Δημιουργία αντιστασιακών οργανώσεων (1941-1942)

α) Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο (Ε.Α.Μ.),
β) ο Εθνικός Δημοκρατικός Ελληνικός Σύνδεσμός (Ε.Δ.Ε.Σ)
 Συσπείρωσε τις λαϊκές δυνάμεις εναντίον των κατακτητών
 Αγώνας για εθνική απελευθέρωση – συσπείρωση λαού – ενίσχυση συλλογικότητας

Τα δύο τελευταία χρόνια της Κατοχής

α) Πλησίαζε η εθνική ελευθερία
β) Αντιπαραθέσεις και συγκρούσεις στην αντίσταση για πολιτική επικράτηση μετά την
απελευθέρωση
γ) κρίση ανάμεσα σε οργανώσεις αντίστασης και εξόριστης ελληνικής κυβέρνησης –
σχηματισμός κυβέρνησης εθνικής ενότητας για εκτόνωση κρίσης

Α’ Μεταπολεμική Φάση ( Απελευθέρωση και Εμφύλιος) 1944 – 1949

1. Απελευθέρωση:
 αποχώρηση δυνάμεων του Άξονα από την Ελλάδα (1944)
 Βρετανοί περιφρουρούν χώρα από ‘’αναρχία’’, αφοπλισμός ανταρτών
 Ε.Α.Μ.: αποχωρεί από τη κυβέρνηση εθνικής ενότητας λόγω της αμιφισβήτησης
λαϊκής κυριαρχίας, ΕΛΑΣ: αρνείται να διαλυθεί

2. Εμφύλιος:
 Συγκέντρωση διαμαρτυρίας στη πλατεία Συντάγματος//τραυματισμός
διαδηλωτών// πολύνεκρες συγκρούσεις (Δεκεμβριανά)
 Εξομάλυνση κρίσης: με συμφωνία της Βάρκιζας δεν έφερε ουσιαστικά
αποτελέσματα// αθέτηση συμφωνίας από κυβέρνηση με διώξεις, φυλακίσεις
και εξορίες κατά της Αριστεράς// πολλοί κατέφυγαν στα
βουνά//ανταρτοπόλεμος
 1946: επικράτηση Δεξιάς, επάνοδος βασιλιά, ΚΚΕ εκτός νόμου, παρέμβαση ΗΠΑ
σε εξελίξεις, Οξύνεται το πολεμικό κλίμα εμφυλίου// εθνικός διχασμός,
μεταναστεύσεις

Β’ Μεταπολεμική Φάση (Αστικό κράτος, Ιδεολ. Φυσιογνωμία Αριστεράς) 1950-1959

Κατάσταση της Ελλάδας τη δεκαετία του 50:

α) Σχέση με εξωτερικό: ‘’Ψυχρός πόλεμος’’// Ένταξη Ελλάδας στο ΝΑΤΟ (1952) ενισχύει
εξάρτηση με Δύση
β) Εσωτερικό: αντικομουνιστική προπαγάνδα// διχασμός λαού//οικονομικά προβλήματα,
ανεργία// εσωτερική και εξωτερική μετανάστευση
 γ) Πολιτικά: απόλυτη κυριαρχία Δεξιάς// Πιέσεις στο εργατικό κίνημα, ταπεινωτικοί όροι
όπως ‘’πιστοποιητικό κοιν. φρονημάτων’’//συλλογικοί αγώνες λαού από αριστερά

Γ’ Μεταπολεμική Φάση (Αναθέρμανση κοιν. αγώνων έως δικτατορία) 1967 – 1974

Α) Εσωτερικό: συσπείρωση δυνάμεων εναντίον της Δεξιάς με την Ένωση Κέντρου (αρχηγό
Παπανδρέου) // Δεξιά: χρησιμοποιεί τη βία, δολοφονία βουλευτή ΕΔΑ Λαμπράκη Γρηγόρη
Β) Εξωτερικό: εθνικό πρόβλημα Κύπρου
Αποτέλεσμα
1. κλίμα πολιτικής αστάθειας
2. πτώση κυβέρνησης Παπανδρέου – πραξικόπημα συνταγματαρχών - χούντα

Αποτέλεσμα

1. Αντίδραση λογοτεχνών
Ως το 1970 επέλεξαν τη σιωπή ως μορφή διαμαρτυρίας

2. Κλίμα στην Ελλάδα:

α) αντιδικτατορικός αγώνας//εξέγερση Πολυτεχνείου// πτώση χούντας 1974
β) Εισβολή Τούρκων στην Κύπρο (1974): σημάδεψε τη μεταπολεμική περίοδο

2) Όροι μεταπολεμικής γενιάς

(μεταπολεμική λογοτεχνική παραγωγή, μεταπολεμικοί λογοτέχνες, μεταπολεμική
λογοτεχνική γενιά, μεταπολεμικότητα)

1) Μεταπολεμική λογοτεχνική παραγωγή

α) Σύνολο λογ. έργου της μεταπολεμικής περιόδου
β) Όγκος: είναι μεγαλύτερος από προηγούμενες περιόδους
γ) χωρίζεται: σε ώριμο έργο παλαιότερων (λογοτέχνες μεσοπολέμου και γενιά 30) και σε
δυναμική παρουσία νέων λογοτεχνών που εμφανίστηκαν τα μεταπολεμικά χρόνια

2) Μεταπολεμικοί λογοτέχνες
α) όσοι γεννήθηκαν ανάμεσα 1917 – 1940
β) και εξέδωσαν λογ. βιβλίο στη διάρκεια της μεταπολεμικής περιόδου
Πχ Σεφέρης αν και ανήκει στη μεταπολεμική λογοτεχνία χρονολογικά, πρακτικά είναι στη
γενιά του 30 και έχει ήδη διαμορφώσει την προσωπικότητά του τα πρώτα μεταπολεμικά
χρόνια

3) Μεταπολεμική λογοτεχνική γενιά

α) Λογοτεχνική γενιά: ομάδα λογοτεχνών με κοινά ηλικιακά δεδομένα, βιώματα,
πνευματική μόρφωση, παραπλήσια εκκίνηση συγγραφικής δραστηριότητας
β) Διάκριση σε: (Αργυρίου)
1. Πρώτη μεταπολεμική γενιά: όσοι γεννήθηκαν από 1917 – 1928
2. Δεύτερη μεταπολεμική γενιά: 1929 – 1940
Διαφορά πρώτης και δεύτερης μεταπολεμικής γενιάς: όσοι ανήκουν στην πρώτη γενιά
(1917-1928)συμμετείχαν ενεργά στους αντιστασιακούς αγώνες και έζησαν τις διώξεις του
Εμφυλίου, όσοι ανήκουν στη δεύτερη (1929-1940) είχαν έμμεση αντίληψη των γεγονότων.

4) Μεταπολεμικότητα
α) το κοινό στίγμα των μεταπολεμικών λογοτεχνών
β) στην κρίσιμη ηλικία της νεότητάς τους έζησαν οδυνηρά βιώματα πολέμου
- αποκόμισαν: αίσθηση ‘’ήττας’’ ανθρώπου, παρακμής ηθικών αξιών

3) Ποιες είναι οι τάσεις στη μεταπολεμική ποίηση; (3)

α) πολιτική ποίηση:
 Χαρακτηριστικά: έντονος κοινωνικός προβληματισμός, ιδεολογικό και πολιτικό
περιεχόμενο.
 Κύριο χαρακτηριστικό ποιητικής: αμεσότητα
 Έκφραση και ανθρώπινων συναισθήματων
Εκπρόσωποι: Λειβαδίτης (υπαρξιακές και μεταφυσικές αναζητήσεις), Αναγνωστάκης
(έγραψε υπαρξιακά & ερωτικά), Λεοντάρης

β) υπαρξιακή ποίηση:
 Χαρακτηριστικά: κοινωνικός προβληματισμός και υπαρξιακή εμπειρία
 κύριο χαρακτηριστικό: η αγωνία για την τύχη του μεταπολεμικού ανθρώπου.
Σινόπουλος, Καρούζος: σύνδεση με εποχή μέσα από την υπαρξιακή αγωνία τους για τη τύχη
του μεταπολεμικού ανθρώπου
Ασλάνογλου, Δημουλά: νεότεροι ποιητές, έμφαση σε συναισθήματα ιδιωτικής ζωής
Εκπρόσωποι: Σινόπουλος, Σαχτούρης, Καρούζος, Δημουλά,

γ) μετα-υπερρεαλιστική ποίηση,
χαρακτηριστικά: στοιχεία από τον υπερρεαλισμό, συνδυασμός με μοντερνιστικές τάσεις
εποχής.
Εκπρόσωποι: Κακναβάτος, Βαλαωρίτης, Γονατάς, Αραβαντινού.

4) Θεματογραφία μεταπολεμικής ποίησης

Η θεματική τους
 συνδέθηκε με ιδεολογική τους ένταξη // ρεαλιστική έκφραση
 κοινά στοιχεία αναφοράς και συλλογική δράση
Θέματα που ασχολείται μεταπολεμική ποίηση:

1) Συλλογικά βιώματα εποχής => κοινή ψυχολογία της κοινωνίας

α) Εμπειρίες πολεμικού και πολιτικού αγώνα (αντίστασης , φυλακής, εξορίας)
β) επιπτώσεις της ήττας
γ) ειρήνη // προβλήματα προσαρμογής ανθρώπου σε νέα δεδομένα
5) η πολιτική αμφισβήτηση

2) σχέσεις προσώπων μέσα από πολιτική διάσταση

3) Αισθήματα:
α)η νοσταλγία της χαμένης αγωνιστικότητας
β) έκπτωση από παράδεισο ή ελπίδα, απογοήτευση
γ) φθορά χρόνου, υπαρξιακή αγωνία
δ) αίσθημα της ενοχής, αυτοτιμωρίας του αδιεξόδου και του παραλόγου
ε) ανθρώπινη μοναξιά και αλλοτρίωση.
ε) ατομικό και κοινωνικό άγχος, απελπισία

4) Συμβολισμοί που επαναλαμβάνονται στη μεταπολεμική ποίηση: στέρηση, εγκλεισμός,

απομόνωση, σκοτάδι, δίψα, μνήμη, νεκροί, παραισθήσεις, χειραψία, γράμμα, ερείπια,
λάσπη, άνεμος, φωτιά, καρφί, μηχανές (ο άνεμος είναι το μοτίβο σε συλλογές του
Λειβαδίτη)

5) Θέματα: έλλειψη ιδεολογικής πίστης, κενό, αίσθηση αδιεξόδου στην κοινωνική ζωή
και σε ανθρώπινες σχέσεις, ανορθόδοξες ερωτικές στάσεις

Ιδεολογία των μεταπολεμικών ποιητών:

 η ιδεολογική φόρτιση του ποιητικού λόγου // κοιν. λειτουργία ποίησης

 ποίημα: φορέας μηνυμάτων με πολιτική και κοινωνική σημασία
 αγωνίζονται για το κοινό καλό // είχαν εμπλακεί σε πολιτικά πράγματα
 στάση «κοινωνικού πόνου»: έχουν αίσθημα κοινωνικής ευθύνης σε ιστορικές
εξελίξεις
χρήση του ‘’εμείς’’:η ποίησή του εκφράζει τη συλλογική συνείδηση, αγωνιστικότητα,
αισιοδοξία και προσπαθεί να ξυπνήσει την εργατική τάξη
χρήση α’ ενικού προσώπου: διάψευση οραμάτων => τελικά υποκειμενική ποίηση, που
α)εκφράζει την προσωπική θέαση του κόσμου ή
β) εξωτερικεύει δραματικά την υπαρξιακή αγωνία
5) Τεχνοτροπία – μορφολογία - επιδράσεις:

Επιδράσεις
1) από ιδεολογικά στρατευμένοι ποιητές => στόχος η ρεαλιστική απόδοση πραγματικότητας
Στόχος: η μετάδοση του ποιητικού λόγου στον απλό λαό

2) Επίδρασεις:
Α)επίδραση Ρίτσου: γνωριμία με την αντίσταση και την εξορία
Β) επίδραση Λιβαδείτη: μεγάλες ποιητικές συνθέσεις, επικοί τόνοι, αγωνιστική αισιοδοξία

3)Βαθμιαία υποχώρηση επίδρασης Ρίτσου για την κοινωνική λειτουργία ποίησης:

-> με τη σταδιακή συνειδητοποίηση της ιδεολογικής κρίσης

4. Καβάφης:
ιστορική του αίσθηση, φιλοσοφικό προβληματισμό, ειρωνεία σε φαινόμενα ηθικής
παρακμής
Καρυωτάκης: κριτική και σατιρική διάθεση

Ύφος:
Α) ιδεολογική στράτευση: ύφος υψηλών τόνων// Ποίηση οραμάτων
β) μετά ύφος καθημερινής συνομιλίας

Χαρακτηριστικά μεταπολεμικών ποιητών

1. υπερίσχυση αισθήματος συλλογικότητας
2. τέχνη: να είναι στρατευμένη // να υπηρετεί κοινωνικό σύνολο
3. Ποίηση: εκφράζει ψυχολογία ανθρώπων που αγωνίζονται να μη συνθλιβούν στη
κοινωνική ζωή

Μορφολογία μεταπολεμικών ποιητών

1. χρήση ελεύθερου στίχου (μοντέρνα ποίηση)
2. σχέση με παράδοση
Α) διατηρούν στοιχεία της (δεκαπεντασύλλαβο, λεξιλόγιο, ποιητική μυθολογία)
Β) επιρροή δημοτικού τραγουδιού σε ποίηση της Αντίστασης (στόχος η αναβίωση του
ηρωικού πνεύματος του δημοτικού τραγουδιού)
3. Στη συνέχεια μοντέρνοι εκφραστικοί τρόποι

Γλώσσα
1.λαϊκή γλώσσα, τόνος καθημερινής συνομιλίας => εγκατάλειψη ποιητικού λεξιλογίου
2. Γλωσσικοί πειραματισμοί με ανατροπές σε γραμματική και σύνταξη//νέες φράσεις//
ξενικές εκφράσεις
3. Σπάνια καθαρεύουσα (για να ειρωνευτούν άρχουσα τάξη και αντίθεση με λαϊκή)
3. Στόχος:
α)να περάσουν μηνύματα στο λαό – επικοινωνία με απλούς ανθρώπους
β) καθημερινά γεγονότα => πηγή ποιητικής συγκίνησης
γ)ανάδειξη ποίησης σαν επαναστατικό μέσο
6) Πολιτική ποίηση

Πολιτική ποίηση: όρος που προσδιορίζει μέρος της μεταπολεμικής ποίησης

Πολιτικός ποιητής: μαχητική στράτευση, μαρξιστική ιδεολογία
Κύριο χαρακτηριστικό μεταπολ. γενιάς: έντονος κοινωνικοπολιτικός προσανατολισμός
Κείμενα μεταπολεμικής γενιάς: εμπλέκοντα έμμεσα ή άμεσα με προβλήματα εποχής
Απαραίτητη προϋπόθεση για το έργο: η λογοτεχνική αξία όχι μόνο προπαγανδιστικό
Ποίηση πολιτικών ποιητών
1. Συνδέθηκε με ελληνική μεταπολεμική κοινωνία και περιπέτειές της
2. Ποιητές: Οι μεγαλύτεροι ηλικιακά ποιητές της: έπαιξαν ενεργό ρόλο στην αντίσταση
Οι περισσότεροι: μάρτυρες των γεγονότων όχι συμμέτοχοι

Ηλικιακή διαφορά πρώτης και δεύτερης μεταπολεμικής γενίας

= Συνεπάγεται διαφορετικές ιστορικές εμπειρίες
 Μεγαλύτεροι ποιητές:
α) έζησαν ακμή αγωνιστικού οράματος
β) πλήρωσαν τίμημα στρατιωτικής ήττας Αριστεράς
 Νεότεροι:
α) πλήρωσαν το ίδιο τίμημα
β) η ψυχολογία τους τραυματίστηκε λόγω της στέρησης οράματος και δράσης, χρεώθηκαν
την ήττα για μια μάχη που δεν έζησαν

7) Στάδια διαμόρφωσης πολιτικής ποίησης (3)

α) Η ποίηση της Αντίστασης:

1.Ορισμός: πατριωτικά ποιήματα που εμπνεύστηκαν από αγώνα εναντίον ξένων
κατακτητών
2.Σκοπός: ανύψωση ηθικού αγωνιστών ενάντια σε κατακτητές, ύμνος ιδανικών ελευθερίας
(Σικελιανός)
3.Μετά την απελευθέρωση: παρόμοια ποίηματα για ενίσχυση σε οράματα αριστεράς
4.Νεανικά γραπτά μεταπολεμικών:
Α) διάσωση μαρτυριών Κατοχής, Εμφυλίου
Β) Απόδοση καθημερινής αγωνίας ανθρώπου σε κατοχή και εμφύλιο και την παθητική
αντίσταση και ήττα του

β) Η ποίηση της δοκιμασίας (ποίηματα δεκαετίας ΄50)

1. Ασχολείται με τις 2 όψεις ήττας Αριστεράς:

α) επικράτηση αντιπάλων και βίαιη συμπεριφορά τους
β) ιδεολογική κρίση της αριστεράς

2. Τύχη μεταπολεμικών ποιητών:

1. Πήγαν σε ξερονήσια, εξορία//φυλακίσεις:
χρόνος απολογισμού, ψύχραιμος καταλογισμός ευθυνών
2. Ψυχολογική δοκιμασία που οδήγησε =>
Α. σε ρήξη με τη κομματική γραμμή
Β. προβολή ανθρώπινου προσώπου πολιτικής ποίησης

Η ποίηση της Αντίστασης και η ποίηση της Δοκιμασίας ανήκουν στην πολιτική τάση.
γ) Ποιητική και πολιτική ηθική: όρος του Μαρωνίτη

1. Από σύμπραξη ποιητικής πράξης - πολιτικής δράσης=> προκύπτει μια νέου τύπου ηθική

2. αλληλεπίδραση ανάμεσα σε ιδεολογία και ποίηση μεταπολεμικών ποιητών => επηρέασε

το έργο τους

3. Τα γεγονότα της ιστορίας και η πολιτικοποίηση των ποιητών

Α) ενεργοποίησαν εξάρτηση ατόμου από ομάδα
Β) ανέδειξαν σύνδεση διανοούμενων με λαό (συλλογικός χαρακτήρας ποίησης)
Γ) διάσπαση συλλογικότητας: μετά την ήττα αριστεράς

3. Μετά τη διάσπαση
Α) έκφραση υποκειμενικής θεώρησης κόσμου από πολιτική ποίηση
Β) αναζητά ιστορική αλήθεια για συμβάντα εποχής

4. Βασικά θέματα :
Α) απολογισμός θυσιών για τον ιδεολογικό αγώνα- ενοχές όσων επέζησαν
Β)κοινωνικές αλλαγές- αστικοποιημένη καταναλωτική κοινωνία και αλλοτρίωσή της,
Γ) δυνατότητες παρέμβασης ποίησης,
Δ) ποικιλία ιδεολογικών αναζητήσεων, διάθεση απολογισμού παρελθόντος
Ε) Μετά τη διάψευση οραμάτων => στροφή σε υπαρξιακές αναζητήσεις

Αναγνωστάκης: στο μεγαλύτερο μέρος του έργου του εσωτερικεύει πολιτική του ηθική
στάση

8) Εκπρόσωποι

1) Τάκης Σινόπουλος (τοπίο θανάτου, μυθική μέθοδος)

Α) «τοπίο θανάτου» : βίωσε άμεσα το τοπίο θανάτου μεταπολεμικής ποίησης,αφού ήταν
γιατρός στο Αλβανικό μέτωπο, έζησε τη διαμάχη
Β) μυθική μέθοδος (πρόσωπα, συμβολισμοί): με αυτήν απέδωσε το τοπίο θανάτου

Μετά: ιστορική διάσταση στην ποίησή του (Πολυτεχνείο, δικτατορία)

Νεκρόδειπνος: πρωταγωνιστής ο επιζών που βασανίζεται από το βίωμα θανάτου, η ύπαρξή
του δεμένη με παρελθόν, διχασμένη προσωπικότητα

2) Νίκος Καρούζος ( ρομαντικές υπαρξιακές αναζητήσεις, ιδιόμορφη ποιητική γλώσσα)

 Μοναχική πορεία ποιητή, δε θέλει να ομαδοποιηθεί στα λογ. ρεύματα
 Ιδεολογικές-μαρξιστικές αναζητήσεις: ρομαντική ροπή στην επαναστατικότητα
 Ποιητική γλώσσα: εκφραστική τόλμη, λυρικά και δραματικά στοιχεία, αμεσότητα
και συναισθηματική φόρτιση προφορικού λόγου

 Γλωσσική εξωστρέφεια, υπαρξιακές αναζητήσεις

α)Διαρκής μετάβαση σε πεδία προβληματισμού
β)υπαρξιακές αναζητήσεις: αντιφατικές ( από χριστιανισμό έως αθεϊα)

4) Μίλτος Σαχτούρης (εφιαλτικός εσωτερικός κόσμος, παράλογο)

1. εφιαλτικός εσωτερικός κόσμος: εφιαλτικές εικόνες, δεσπόζει το αίσθημα φόβου και

απειλής.
-> αναπαριστά διαταραγμένη ισορροπία ζωής μεταπολεμικού ανθρώπου
2. Χαρακτηριστικά: παράλογος κόσμος, υπαρξιακή αγωνία, υπερρεαλισμός, αρχέτυπα
σύμβολα, εξπρεσιονιστική συνείδηση ποιητή
3. Μορφή και περιεχόμενο ποίησης: επηρεάζεται από υπερρεαλισμό κυρίως στην
εικονοποιία
4. Ποιητική εικόνα:
α) αποδέσμευση από συμβατικές εικόνες καθημερινότητας
β) συνάρτηση εικόνας-εποχής και αγωνία του ποιητή
5. Βασική θεματική του:
Α) ο έρωτας, η υπαρξιακή αγωνία και ο φόβος του θανάτου,
Β) η πάλη ανάμεσα στις δυνάμεις του καλού και του κακού
Γ) και οι αρχετυπικοί συμβολισμοί του Σαχτούρη (ουρανός, φεγγάρι, δρόμος, κήπος) =
οικεία στην καθημερινή ανθρώπινη εμπειρία.
Δ)   Πολλά στοιχεία τα έχει αντλήσει από παραμύθια

9) Νεότεροι μεταπολεμικοί ποιητές και υπαρξιακή αγωνία

Χαρακτηριστικά Νεότερων μεταπολεμικών ποιητών:

1. λυρικός ποιητικός λόγος

2. εσωστρεφής τόνος υπαρξιακής αγωνίας έμφαση σε δραματικές κορυφώσεις ζωής
(έρωτας θάνατος)
3. Θεματική: διάφορες εκφάνσεις της ζωής των ανθρώπων, σχέση ανθρώπου με
περιβάλλοντα κόσμο
4. Υποχωρεί ιδεολογική χροιά ποίησης, κυριαρχούν ενδόμυχα συναισθήματα
5. Λειτουργία μνήμης: είναι προσωπική, φορέας ενδόμυχης συγκίνησης

10) Ποια η συμβολή του υπερρεαλισμού στους μεταπολεμικούς ποιητές;

Συμβολή υπερρεαλισμού στους μεταπολεμικούς ποιητές

1. Αποδέσμευσε ποιητές από παραδοσιακά ποιητικά πρότυπα, οι νέοι ποιητές αφομοίωσαν
γλώσσα και εικονοποίια του
2. Αριστερά: θεώρησε υπερρεαλισμό ως εκδήλωση αστικής παρακμής
3. Αρχικά - επηρεάστηκαν από υπερρεαλισμό
Στη συνέχεια – συνδυασμός υπερρεαλισμού με σύγχρονες αναζητήσεις, ψυχανάλυση ή
εσωτερικές υπαρξιακές αναζητήσεις (εξαίρεση ο Κακναβάτος)

Χαρακτηριστικά μετά-υπερρεαλιστών πχ Κακναβάτος

1. διαφοροποίηση από αρχές υπερρεαλισμού γενιάς ’30 (στόμφος, ρομαντική διάθεση)
2. μικρή έκταση, καθημερινό λεξιλόγιο,
3. αφηγηματικός χαρακτήρας, μοντερνιστικές τεχνοτροπικές τάσεις

Κεφάλαιο 14 - Η μεταπολεμική πεζογραφία (1944 – 1974)

1) Χαρακτηριστικά μεταπολεμικής πεζογραφίας

1. Πολυμορφία: ποικιλία τάσεων, θεματικών και αφηγηματικών τρόπων

2. Λογοτεχνική μαρτυρία
3. Υποκείμενα έργων: γυναίκες
4. Χαρακτήρες αντιπροσωπευτικοί: σχέση ανθρώπου-ιστορίας με καθολική ισχύ (τρόπος
διαμόρφωσης ιστορικών εξελίξεων)
5. Εστίαση: σε υποκείμενα εξελίξεων – νέοι όροι διαβίωσης – διαβρωτική καθημερινότητα
6. Συμβολοποίηση πραγματικότητας:
Α) στο υπόστρωμα το παράλογο, παράδοξο, φανταστικό,
Β) με παρουσία ιστορικών γεγονότων, ιδιωτικών βιωμάτων, εμπειρίες συνείδησης
Γ) επιρροή μοντερνισμού, υπερρεαλισμού, εξπρεσιονισμού-απροσδιόριστος χωροχρόνος
7. έμφαση έργων στο ρόλο της γλώσσας ως φορέα πολιτισμού στην καταγραφή
πραγματικότητας

2) Πεζογραφία λογοτεχνικής μαρτυρίας

= έργα μετά από Κατοχή και Εμφύλιο

1) Απομάκρυνση από ηθογραφία//θέλει να διηγηθεί περιστατικά Κατοχής, Εμφυλίου,

Αντίστασης -> δίνουν εντύπωση αυθεντικής μαρτυρίας ή χρονικού
2) Αντλεί πληροφορίες: από προβληματισμό σύγχρονης ζωής// έντονη πολιτικοποίηση
3) Απαραίτητη: χρονική απόσταση και ψυχική διεργασία γεγονότων για λογ. δημιουργίες
4) Μετά το 1950: ολοκληρωμένα λογοτεχνήματα με θέμα τα πρόσφατα γεγονότα
5) Είδος: διήγημα ως απάντηση στην επείγουσα ανάγκη έκφρασης (λόγω συντομίας) και
δυσκολία έκφρασης κατακερματισμένων εμπειριών εποχής
6) Τεχνοτροπία: ρεαλιστική καταγραφή πρόσφατων γεγονότων
7) Λογοτεχνική αξία έργων: άνιση

Εκπρόσωποι
1.Διονύσιος Ρώμας: αναβιώνει ιστορικό μυθιστόρημα
2.Κοτζιάς: εμπνεέται από σύγχρονα γεγονότα, Κατοχή, παρουσίαση γεγονότων από πλευρά
δεξιάς παράταξης
3. Δημήτρης Χατζής:
Α) καλλιέργησε διήγημα, ρεαλιστική καταγραφή, οδυνηρή εμπειρία
Β) Εισχωρεί σε εσωτερικό κόσμο προσώπων, δίνει τη ζεστασία των ανθρώπινων σχέσεων
Γ) Πρόσωπα: παρουσιάζονται με ρεαλισμό με ανθρώπινο τόνο στην υπερηφάνεια τους
4.Στρατής Τσίρκας:
Α) Από πρεσβύτερους μεταπολεμικής γενιάς
Β) Ακυβέρνητες πολιτείες: αναφέρεται στον πόλεμο Μέσης Ανατολής, στα κινήματα μέσα
στο ελληνικό εκστρατευτικό σώμα και στις αντιδράσεις εναντίον τους, δίνει από την
αριστερή σκοπιά το ιστορικό φόντο

3) Γυναικεία πεζογραφία

Χαρακτηριστικά
1. Ανάδυση νέου υποκειμένου: γυναίκες στη μεταπολεμική εποχή
2. Στο προσκήνιο: γυναίκες συγγραφείς και ηρωίδες
3. Θεματική: διαμόρφωση γυναικείας ταυτότητας
4. Ωρίμανση: δε συνδέεται με θρηνούμενη απώλεια αλλά με αισιοδοξία δημιουργικότητας
5. Μορφολογία: Α πρόσωπη αφήγηση, θετική αντιμετώπιση γυναικείας ωρίμανσης

Τα ψάθινα καπέλα, Μαργαρίτα Λυμπεράκη:

α) δράση σε χρόνια Κατοχής, πραγματεύεται την ειρηνική πορεία 3 αδερφών προς την
ωριμότητα, διαγράφει τους δρόμους που ανοίγεται για τις γυναίκες της εποχής, ξεφεύγει
από το είδος επιστολών, ημερολογίου, εσωτερικού μονολόγου
β) Σηματοδοτούν δυναμική παρουσία γυναικών ως συγγραφέων και λογοτεχνικών ηρωίδων

Μιμίκα Κρανάκη
α) στο μυθιστόρημα της η ηρωίδα διαπιστώνει έναν αντιχρονισμό (όρος δανεισμένος από
τη μουσική) ανάμεσα στις επιθυμίες και τις εκπληρώσεις τους, που έρχονται πολύ νωρίς ή
αργά
β) πιρκή επίγνωση ανέφικτης πλήρωσης
γ) τριτοπρόσωπη αφήγηση

Τατιάνα Μιλλιέξ
α) η ηρωίδα καταλήγει σε ερήμωση και αποξένωση
β) Στο αλλάζουμε; : η ηρωίδα ακολουθεί ανδρικό πρότυπο ωρίμανσης για να διερευνήσει
τη πορεία δημιουργίας γυναικείας ταυτότητας, ο ερωτηματικός τίτλος θέτει υπό
αμφισβήτηση την έκβαση της χειραφέτησης
γ) τριτοπρόσωπη αφήγηση: η γυναίκα δεν αναδεικνύεται σε φορέα της δικής της αφήγησης
δ) η ιστορία περιγράφεται από διάφορες οπτικές γωνίες, δίνεται μια ολοκληρωμένη
αντίληψη για το πώς αντιλαμβάνεται η ηρωίδα τον εαυτό της και πώς την αντιλαμβάνονται
οι άλλοι

4) Πεζογραφία: άνθρωπος και ιστορία

Χαρακτηριστικά
1. Διερεύνηση: σχέσεων ανθρώπου με ιστορικές δυνάμεις
2. Χαρακτήρες: αντιπροσωπευτικοί, καθολικές επιδιώξεις συγγραφέων για τη σχέση
ανθρώπου – ιστορίας
3. Στο κέντρο της δημιουργίας λογοτεχνών: ο άνθρωπος

Δημήτρης Χατζής
‘’Το τέλος της μικρής μας πόλης’’:
α) Μικρή πόλη: ως τόπος και συλλογικός πρωταγωνιστής
β) Χρόνος: γεγονότα την περίοδο Κατοχής
γ) Πρωταγωνιστές: αντιμέτωποι με κοινωνικοπολιτικές αλλαγές που μεταβάλλουν οριστικά
τον παραδοσιακό τρόπο ζωής, παλιό κόσμο και αξίες
δ) Μορφικά χαρακτηριστικά: εστίαση σε διαφορετικούς πρωταγωνιστές, σύνθεση ενός
συλλογικού πορτραίτου της πόλης, η οπτική γωνία εναλλάσσεται μεταξύ παντογνώστη και
χαρακτήρων
ε)Προοδευτικές επιλογές: προβάλλονται, αντιδογματικός χαρακτήρας

Στρατής Τσίρκας
‘’Ακυβέρνητες πολιτείες’’
1. Δράση: Β’ Παγκόσμιος πόλεμος
2. Αφηγηματικοί τρόποι: νεωτερικές τεχνικές
α) πολλαπλή εστίαση, οπτική γωνία πολλαπλών χαρακτήρων
β) ειρωνική διάσταση, προβάλλεται η σχετικότητα της αλήθειας των πραγμάτων
γ) αφηγητής: α, β, γ πρόσωπο, δημιουργείται πολυφωνία
δ) χειρισμός χρόνου: η δράση δεν είναι γραμμική, υπάρχουν αναδρομές, άλματα στο
μέλλον που αναζητούν είτε τις αιτίες στα περασμένα, είτε παραλληλισμούς σε γεγονότα,
δίνεται η αίσθηση βάθους στα τεκταινόμενα
3. Διερεύνιση: μηχανισμών που κινούν πράξεις ανθρώπων και ιστορική εξέλιξη

5) Πεζογραφία: από τη χαμηλή σκοπία

Χαρακτηριστικά
1. Αντιηρωικές όψεις
2. παρελειπόμενα καθοριστικών ιστορικών γεγονότων σύγχρονης εποχής
3. Εστίαση: στον κόσμο που αναδύθηκαν από αυτά //διαβρωτική καθημερινότητα

Γιώργος Ιωάννου
 Διακρίθηκε στο εξομολογητικό κείμενο
 Στο έργο του αποτυπώνει κατοχική και μεταπολεμική ανθρωπογεωγραφία
 Από τη σκοπιά ενός ευαίσθητου περιθωριακού παρατηρητή
 Μικρές ασήμαντες ιστορίες, αθέατες όψεις καθημερινής ζωής
 Αφηγητής: περνάει το συλλογικό μέσα από το προσωπικό, μεταφορικές σημασίες
με ευρύτερη εμβέλεια
 Προσήλωση σε ιδιωτικό και συγκεκριμένο
 Εσωστρέφεια συγγραφέα

Κώστας Ταχτσής
 Τρίτο στεφάνι: εξιστορήσεις 2 γυναικών, αναδύεται η μικροαστική
καθημερινότητα, ενόσω εκτυλίσσονται μεγάλα γεγονότα ιστορίας, από Μακεδονικό
αγώνα έως Δεκεμβριανά
 Αναδύεται το μικροαστικό ήθος

Μάρκος Χάκκας
  Παρακολουθούμε το στοχασμό ενός πρωτοπρόσωπου αφηγητή απέναντι σε
απογοητευτικές εξελίξεις του μεταπολεμικού κόσμου
 Στην Καισαριανή, παραδοσιακά αριστερή συνοικία της Αθήνας
 Ανατρεπτική διάθεση απέναντι σε μικροαστισμό

6) Πεζογραφία και συμβολοποίηση πραγματικότητας

Χαρακτηριστικά
1. Απομάκρυνση από ρεαλισμό – συμβολοποίηση πραγματικότητας
2. Δράση:
Α) σε φαινομενικά απροσδιόριστο χωροχρόνο, ταυτότητα προσώπων μη ευδιάκριτη,
Β) πολλές φορές παράδοξη
3.Αφηγηματικές τεχνικές: από μοντερνισμό, υπερρεαλισμό, εξπρεσιονισμό

Άνδρεας Φραγκιάς
1. έργα νεορεαλιστικά: εστίαση στο μεταπολεμικό άνθρωπο της φτωχής Αθήνας
2. ‘’Ο λοιμός’’:
Α) παρουσιάζει μια απομονωμένη κοινωνία κρατουμένων υπό ολοκληρωτικό καθεστώς,
που ρυθμίζει τη ζωή τους σε απόλυτο βαθμό, φτάνει στο παράλογο, υπερβολή ρεαλισμού
Β) Κατάλυση χρονικότητας και αιτιότητας στα έργα του, μεγέθυνση λεπτομέρειας,
ασύνδετες σκηνές
3. Ρεαλιστική κριτική στον ολοκληρωτισμό, απηχεί τη θητεία του συγγραφέα στη
Μακρόνησο

Ε.Χ. Γονατάς
1.Επιρρόες: υπερρεαλισμός, εξπρεσιονισμός, παραδοξογραφία που φτάνει στην
αρχαιότητα
Εξπρεσιονισμός: εσωτερικές καταστάσεις του ανθρώπου εκφράζονται εξωτερικά με
ανοικείες εξελίξεις πλοκής ή στρέβλωσης αντικειμενικών χαρακτηριστικών του κόσμου
2. Γραφή: Ποιητικότροπη, παράξενες ιστορίες
3. Αφήγηση:
α) υπάρχει η λειτουργία ονείρων
β) περιγράφονται παράδοξες καταστάσεις με φυσικότητα έξω από χωροχρόνο,
γ) έλλειψη σαφούς συμπεράσματος που να βοηθά σε μεταφορική ερμηνεία ιστοριών
3. Ατμόσφαιρα: υπαρξιακό άγχος, έμμονη προσπάθεια και επαναληπτική αποτυχία ηρώων
για επίτευξη ενός στόχου

7) Πεζογραφία ως γλωσσική κατασκευή πραγματικότητας

Χαρακτηριστικά
1. εμφάνιση κειμένων: μετά τη δεκαετία του ‘60
2. έργα που χαρακτηρίζονται από
α) αντίληψη πραγματικότητας και υποκειμένου: δεν είναι ενιαία
β) έμφαση σε χρήση γλώσσας ως φορέας πολιτισμού
Πραγματικότητα: ζήτημα κοινωνικό και πολιτισμικό

Αλέξανδρος Κοτζιάς,
Έργο: Αντιποίησης αρχής
Αφορά: την πρόσφατη ελληνική ιστορία, από οπτική γλώσσας
Στόρι: εκτυλίσσεται στις 3 μέρες εξέγερσης Πολυτεχνείου από τα μάτια ενός χαφιέ της
αστυνομίας, με αναδρομές από εμφύλιο - Πολυτεχνείο
Ηρωας:
α) αρνητικός, σκοτεινός, εμποδίζεται η ταύτιση αναγνώστη
β) επιτρέπει διεισδυτική ματιά στην κοινωνική και πολιτική παθολογία εποχής, από
εμφύλιο έως δικτατορία και Πολυτεχνείο
Αφηγηματική τεχνική για ροή συνείδησης: ο ελεύθερος πλάγιος λόγος, δηλαδή χρήση γ’
προσώπου με λεξιλόγιο και εκφράσεις που ταιριάζουν στον ήρωα
Α) Αναδεικνύει τους εξουσιαστικούς λόγους διαμόρφωσης της προσωπικότητας του ήρωα
Β) Πολυφωνικό γλωσσικό σύμπαν(πχ προστακτικός λόγος Γερμανών): αποκαλύπτει την
ιστορική του διαμόρφωση

Θανάσης Βαλτινός, πεζογραφία

1. Έργο: μοιάζει να συντίθεται από υλικό αρχείου: προφορικές μαρτυρίες, αγγελίες κλπ
αυθεντικά ή επινοημένα, ο συγγραφέας ενορχηστρώνει το υλικό
2. Παραθέματα: προκαλούν τον αναγνώστη να αναλάβει ενεργό ρόλο και να ανασυστήσει
αφήγηση που λείπει
Πχ Στοιχεία για τη δεκαετία του ‘60
=>Ανασυστήνεται κοινωνικό πλαίσιο
=>αναγνώστης, αντιμέτωπος με κομμάτια ζωής μέσα από τη γλώσσα τους

Κεφάλαιο 12 - Πεζογραφία της Γενιάς του 30 (μυθιστόρημα)

1) Ιστορικό πλαίσιο

1. Οι πεζογράφοι της εποχής:

α) σε ρήξη με την παράδοση // ανανέωσαν με πρωτοποριακό τρόπο τη λογοτεχνία
β) δημοσίευση έργων: 1930 – 1940

2. Σημαδεύτηκε από τραυματική εμπειρία του Α' παγκοσμίου πολέμου και την κατάρρευση
της Μεγάλης ιδέας.
α) ύπαρξη πολιτικής αστάθειας
β) γέννηση νέων ιδεολογιών

3. 2 φάσεις στην πεζογραφία μεσοπολέμου:

α. 1920-30: στενή σχέση με παράδοση, αποδέσμευση από γενιά 80, τάση για ανανέωση.
β. 1930 και μετά: σαφέστερη έκφραση νεωτερικότητας, ριζικές αναθεωρήσεις.

2) Ποιο είναι το μανιφέστο της γενιάς του 30;

=>Το Ελεύθερο Πνεύμα (1929) του Γ. Θεοτοκά

1) Αναδεικνύει διάθεση για ανανέωση => επισημοποιεί ρήξη με το παρελθόν.

2) Οι απόψεις δεν υιοθετήθηκαν από όλους, προϊδεάζουν για τις επερχόμενες αλλαγές.
3) Ρήξη με παράδοση: γίνεται με την απόρριψη της ηθογραφίας (κυρίαρχη τον 19ο αι.)

- Οι λόγοι που απορρίπτεται η παράδοση > ηθογραφία:

α. φωτογραφική αποτύπωση της πραγματικότητας: παθητική και περιοριστική
β. εσωτερικότητα ανθρώπων και τοπίων: δε μπορεί να εκφραστεί
γ. Στάση του πεζογράφου απέναντι στη ζωή => δουλική και παθητική.
δ. Απέτρεψε ελληνική πεζογραφία => να βγει έξω από τα εθνικά της σύνορα.

- Ο στόχος του πεζογράφου κατά Θεοτοκά:

α. Να βρει το βαθύτερο νόημα της ζωής (αντίθεση με πεσσιμισμό γενιάς 20 και
καρυωτακισμό)
β. Αποδέσμευση από περιγραφή εξωτερικής πραγματικότητας.
γ. Τολμηρές συλλήψεις, πλατιές συνθέσεις, αφομοίωση της φιλοσοφικής σκέψης.
δ. Κυρίαρχος στόχος: η ατομικότητα, η εσωτερικότητα, ο ίδιος ο Άνθρωπος.
Στόχος: η δημιουργία αληθινών τύπων με ψυχογραφική πολυπλοκότητα

- Ποιους εξέφρασε τελικά:

τους Αθηναίους φιλελεύθερους αστούς
(ήθελαν να έχουν ρόλο καθοδηγητικό στα πράγματα της χώρας)
- Ποιο το αποτέλεσμα:
α. Οι αστοί διαψεύστηκαν αλλάζοντας προσανατολισμούς.
β. Όσοι δημιούργησαν έξω από ομάδα Αθηναίων αστών πεζογράφων τόλμησαν και
πέτυχαν.
3) Γενικά χαρακτηριστικά πεζογραφίας Γενιάς 1930

α) Μεταξύ ελληνικής παράδοσης και ευρωπαϊκής δημιουργίας

β) Το άτομο στην αστική κοινωνία.
γ) Κοινωνικός προβληματισμός
δ) Μορφές και τρόποι αφήγησης
α) Μεταξύ ελληνικής παράδοσης και ευρωπαϊκής δημιουργίας

- Το πλαίσιο:
α) Η τραυματική εμπειρία της μικρασιατικής καταστροφής και κύμα των προσφύγων
β) ωθούν σε νέους προσδιορισμούς έννοιας της Ελλάδας (σε σχέση με Δύση)
γ) Πολλοί πεζογράφοι είχαν μικρασιατική καταγωγή.

- Οι 3 τάσεις:

α. ελληνοκεντρική,
α) αναζητά και δηλώνει την ελληνικότητά της
β) δεν αρνείται επαφή με το ευρωπαϊκό πνεύμα (Μυριβήλης, Βενέζης)

β. πιστή στη παράδοση, πιο ανοικτή στην Ευρώπη,

α) Εκπρόσωποι: φιλελεύθερος αστικός κύκλος Αθήνας, Μικράς Ασίας (Πολίτης, Θεοτοκάς)
β) Συγγραφείς αστικού κέντρου: αξιοποίηση εθνικού και λαϊκού πολιτισμού
γ) για να πετύχουν εθνική αυτοσυνειδησία και γνήσια ελληνική δημιουργία.
δ) Χρήση δημοτικής.

γ. μοντερνιστές,
α) ριζική ρήξη με παράδοση, αντίδραση στις κοιν/πολιτικές συνθήκες,
β) αμφιβολία για τη θέση του ατόμου μέσα στην κοινωνία, σχετικότητα της εξωτερικής
πραγματικότητας.
γ) έκφραση τεχνοτροπική: κατακερματισμό αφηγηματικών συμβάσεων, την κατάλυση της
αναπαράστασης και τις νεωτερικές τους τεχνικές (Αξιώτη, Σκαρίμπας).

β) Το άτομο στην αστική κοινωνία.

- Τι επέφερε την ρήξη με την παράδοση:

Αστικοποίηση πληθυσμού => (δικτατορία μετά από πτώση Βενιζέλου) πολιτική/κοινωνική
κρίση
=> ανάγκη κοινωνικού αυτοπροσδιορισμού => αναταραχή, κινητικότητα => απομάκρυνση
από την ηθογραφία, δεν ικανοποιούσε τις σύγχρονες ανάγκες της εποχής.

- Οι 2 διαφορές:
Πριν: συλλογική ζωή κοινότητας, προσήλωση στο αγροτικό και επαρχιακό περιβάλλον.
Τώρα: ατομικότητα, εσωτερικότητα, πολυπλοκότητα του ανθρ. ψυχισμού.
Κέντρο βάρους οι πόλεις, η Αθήνα.

- Οι αντιφάσεις:
α. αποδοχή παράδοσης =/= απόρριψη ηθογραφίας
β.κοινωνικός προβληματισμός =/= έμφαση σε ατομικότητα-φαντασία-ελεύθερη βούληση,
αγάπη για ζωή.
=>αντίδραση σε καρυωτακισμό, δεν υιοθέτησαν απαραίτητα θετική άποψη για ζωή.
 γ. έμφαση στο άτομο =/= δημιουργία ανθρώπινων τύπων που εντάσσονται σε ένα
γενικότερο σύνολο.
Άτομο: δε δημιουργήθηκαν ολοκληρωμένοι ανθρώπινοι τύποι.
Μοντερνιστές: έμφαση σε ατομικότητα, υποκειμενική πρόσληψη πραγματικότητας

γ) Κοινωνικός προβληματισμός

- Ο κοινωνικός στόχος:
1. Πεζογραφία ως φορέας ιδεολογιών (συμβολή σε αστικό εκσυγχρονισμό )
2.Πεζογράφος γενιάς 30: μελετά όχι μόνο άτομο, αλλά και κοινωνία (από οπτική ατόμου)
3. Κοινωνία: σύνολο προς μελέτη και αντανάκλαση της ατομικής ζωής.
4.κοινωνικός προβληματισμός => κατά βάση ατομοκεντρικός.
5.Αντιπολεμικό μυθιστόρημα

δ) Μορφές και τρόποι αφήγησης: διήγημα -> μυθιστόρημα

4) Ποιο είδος πεζογραφίας καλλιέργησαν οι συγγραφείς γενιάς 1930 και γιατί;

διήγημα: συνδεδεμένο με ηθογραφία

μυθιστόρημα:
1. ευρύτερες,πολυπρόσωπες συνθέσεις, δεν έχει θεματικούς περιορισμούς
2. χωράει τα πάντα: εσωτερική ζωή, προβληματισμό, κοινωνική ματιά
3.κατά τα δυτ. πρότυπα, δείχνει πολυπλοκότητα σύγχρονης ζωής και ανθρώπινου ψυχισμού
4.Νέα αφηγηματική τεχνική από δυτικά πρότυπα: ο εσωτερικός μονόλογος(λόγω του
αιτήματος για εσωτερικότητα)

- Παρατήρηση:
Σε γενικές γραμμές οι συγγραφείς δεν κατόρθωσαν να υλοποιήσουν όλους αυτούς τους
στόχους.

5) Ορισμός ‘’πεζογράφοι της γενιάς του '30’’ και εκπρόσωποι

α) Νέοι μεσοπολέμου,"ωρίμασαν" ανάμεσα 1930-40, κοινά βιώματα, ηλικιακή σύνδεση

β) Διάθεση ρήξης με παρελθόν=> σαφείς νεωτερικές τάσεις
γ) ιδεολογική χροιά (αν και όχι από όλους)..
δ) Λογοτέχνες που συνεργάστηκαν με το περιοδικό ‘’Τα νέα γράμματα’’
Εκπρόσωποι: Μυριβήλης, Θεοτοκάς, Καραγάτσης, Σκαρίμπας.

6) Ποιοι οι κυριότεροι σταθμοί της λογοτεχνικής παραγωγής; (2)

α) 1933: έτος-σταθμός, μυθιστορήματα μεσοαστικού και μεγαλοαστικού χώρου

   α. λόγω πληθωρικής παραγωγής (από το 1930 το μυθιστόρημα μεσουρανεί)
   β. λόγω ανάπτυξης θεωρητικού λόγου γύρω νέο είδος
β) 1936 και μετά: αλλαγή στο μυθιστόρημα
  α) Πνευματική κρίση, εξαντλημένοι οι Αθηναίοι λογοτέχνες (Νέα Γράμματα)

 β)  Νέοι λογοτέχνες διαπίστωσαν:

   α. ιδεολογικό αδιέξοδο αστικής τάξης
   β. μη ανταπόκριση του έργου τους στο αναγνωστικό κοινό
   γ. πτώση Βενιζέλου => μεταξική δικτατορία => διάψευση πρόθεσής τους να συμβάλουν
στον αστικό εκσυγχρονισμό της κοινωνικής ζωής.

- Η πορεία από 1936 και μετά:

1) επιστροφή στο παρελθόν,
2) τόπο καταγωγής,
3) στη ζωή της γενέθλιας πόλης,
4) παιδική/εφηβική ηλικία 
6) ιστορία στο πλαίσιο της πολιτιστικής παράδοσης

7) Ποιες είναι οι 3 Τάσεις της Πεζογραφίας

1) Αιολική Σχολή (πεζογραφία ως μαρτυρία)
2) Αστικός ρεαλισμός
3) Μοντερνιστικές αναζητήσεις

8) Τι γνωρίζετε για την Αιολική Σχολή;

(πεζογραφία ως μαρτυρία)

-Ποιοι ανήκουν:
1. Όσοι γεννήθηκαν: Λέσβο και μικρασιατικά παράλια.
2. Αυτοί που έζησαν την κατάρρευση της Μεγάλης Ιδέας // σχεδόν συνομίληκοι
3. Δεν είχε επιγόνους.
Κυριότεροι εκπρόσωποι: Μυριβήλης, Βενέζης

- Η θεματική:
α)τραυματική εμπειρία των βαλκανικών πολέμων,
β) μικρασιατικής καταστροφής, της προσφυγιάς, της αιχμαλωσίας

- Τα 3 χαρακτηριστικά της:

α. αφήγηση βιωμένης εμπειρίας

Ο σκοπός: να κρατήσουν ζωντανά τα κρίσιμα για την Ελλάδα ιστορικά γεγονότα.
Η μέθοδος: μορφή μαρτυρίας, α' πρόσωπο, σημαντική η λειτουργία μνήμης
Μορφές: Ημερολογιακές και αυτοβιογραφικές
Η οπτική γωνία:  αμφισβήτηση του επικού χαρακτήρα του πολέμου
Η αντίθεση: ατομικές ιστορίες =/= συλλογική εμβέλεια, εκφράζουν υπαρξιακή αγωνία
θανάτου, φρίκη της βίας και σωματικού πόνου.

β. σεβασμός στις ελληνικές παραδόσεις, "ελληνικότητα"

Το περιβάλλον: ο τόπος καταγωγής τους με νοσταλγική διάθεση.

Η μέθοδος:  ηθογραφία (δημοτική, χρήση τοπικών ιδιολέκτων).
Η οπτική γωνία: 
α)προσήλωση σε παραδόσεις ελληνικής αγροτικής ζωής
β) αναζήτηση εθνικής ταυτότητας
γ) Βάσεις για διαμόρφωση ελλ. ταυτότητας: αρχαιότητα, χριστιανισμός, λαϊκός πολιτισμός
δ) Η φύση => αφηρημένη δύναμη (νησιά, Αιγαίο).
Θάλασσα: πηγή αυτογνωσίας, βιολογικής συνείδησης
Ε)Αντίδραση σε κάθε ξενόφερτο νεωτερισμό

Εκκινούν από χαμένο όραμα Μεγ. Ιδέας => νησιά Αιγαίου => έργο ταξιδιωτικό,
μυθιστορηματικό => νέα αιγαιακή μυθολογία => σύνδεση με αρχαία μυθολογία, ιστορία

γ. ρεαλισμός και λυρισμός

Χαρακτηριστικά συγγραφέων ΒΑ Αιγαίου:

1. Καταγραφή των βιωμάτων τους με ρεαλισμό
2. Και συναισθηματική και ιδεολογική φόρτιση (λυρική έκφραση).

Η μέθοδος:  αυτοβιογραφικός λόγος, χειρόγραφες επιστολές, μάρτυρας που αφηγείται

στον συγγραφέα την ιστορία του χωρίς να φαίνεται η επέμβαση του συγγραφέα
=>συνδυασμός αυθεντικότητας μαρτυρίας + μυθοπλασίας (ρεαλισμός+λυρική έκφραση)
Ποιοι το κάνουν: Μυριβήλης

Ωστόσο: λανθάνοντα στοιχεία επεξεργασίας (τολμηρές παρομοιώσεις, δηκτική ειρωνεία)

που υποδηλώνουν το αντίθετο, την στάση του συγγραφία απέναντι στον πόλεμο, τον
θάνατο, τη φύση, τη ζωή.

-Πού απέτυχαν:
   α. δεν ανταποκρίθηκαν σε σύνθετες μυθιστορηματικές δομές
   β. και απόδοση ολοκληρωμένων ανθρώπινων χαρακτήρων
   γ. και να περιγράψουν πολυπλοκότητα σύγχρονης κοινωνικής ζωής.
- Τα νεωτερικά στοιχεία:
   α. αντιπολεμικό πνεύμα
   β. προβολή ατομικού ως διεκδίκηση της προσωπικής ελευθερίας και αξιοπρέπειας
   γ. έντονα λυρική έκφραση
   δ. ενδελεχής αισθητική επεξεργασία της μορφής που άμβλυνε τα όρια του ρεαλισμού.
 9) Τι γνωρίζετε για τον Αστικό ρεαλισμό (αθηναϊκό κέντρο)

1. Νεότεροι από αυτούς της Αιολικής, έχουν αστική παιδεία

2. Χρησιμοποιεί: ηθογραφικά στοιχεία της αστικής κοινωνίας δεκαετίας ‘30

3. Καλλιέργεια μυθιστορήματος:
 Νέες αφηγηματικές τεχνικές (εσωτερικός μονόλογος, ελεύθ. πλάγιος λόγος)
 Βασίζεται σε ρεαλιστική περιγραφή
 Μυθιστορήματα κοινωνικά με ιδεολογική φόρτιση
 Υποθέσεις: εκτυλίσσονται στις πόλεις
 Έμφαση: στην εσωτερική ζωή ατόμου

4.Εκπρόσωποι: Θεοτοκάς, Καραγάτσης

Θεοτοκάς, Αργώ:
1. συμπυκνώνει τις ιδεολογικές αναζητήσεις
2. εκφράζει αναζήτηση εθνικής ταυτότητας // καταλήγει σε διάψευση όταν έρχεται σε
επαφή με Δύση
3. περιβάλλον: πόλη, κυρίως Αθήνα μεσοπολέμου
4.Ταξίδι Αργώς: ταξίδι ελληνισμού και νέας γενιάς που αναζητά το ιδανικό,
είναι ατελέσφορο το Χρυσόμαλλο Δέρας δε θα βρεθεί ποτέ

10) Τι γνωρίζετε για τις μοντερνιστικές αναζητήσεις;

1. πλήρης υιοθέτηση διδαγμάτων ευρωπαϊκού μοντερνισμού (υπερρεαλισμό,

εξπρεσιονισμό, φουτουρισμό)
2. ριζική ρήξη με παράδοση: μέσω της απόλυτα ανανεωμένης γραφής τους
3. Οι μοντερνιστές εκφράστηκαν μέσω της γραφής τους με:
- ανατροπή αφηγηματικών συμβάσεων (απόκλιση από συνήθεις τρόπους αναπαρ. χαρακτ.)
- κατάλυση αναπαράστασης
- νεωτερικές τεχνικές (εσωτερικός μονόλογος)
4. Αντίδραση σε κοινωνικοπολιτικές συνθήκες
5. Αμφιβολία για θέση ατόμου στην κοινωνία
6. Αντίληψη για σχετικότητα πραγματικότητας

- Γνωρίσματα μοντέρνου μυθιστορήματος:

α. Υποκειμενική και εσωτερικευμένη πρόσληψη πραγματικότητας (υποσυνείδητο,
υπερρεαλισμός).
β. Δεν υπακούει στις γνωστές δομές χρόνου-χώρου, συχνά απουσία πλοκής.
γ. Νέες τεχνικές: εσωτερικός μονόλογος, ελεύθερη εκφορά του λόγου, άλογο στοιχείο, ροή
συνείδησης.
δ. Αφηγητής: εσωτερικευμένη και περιορισμένη οπτική γωνία ή πολλαπλές οπτικές γωνίες.
ε. Εκφορά του λόγου: αποσπασματική, με συγκοπές, χάσματα, ανώμαλη στίξη.

- Εκπρόσωποι:
Πεντζίκης, Σκαρίμπας, Αξιώτη (νεωτερικοί)

Μέλπω Αξιώτη (1905-1973)

1. Εκπρόσωπος γενιάς 30’
2. Νεωτερικότητα: εσωτερικός μονόλογος, μονόλογος (προδίδουν παρουσία συγγραφέα)
3. Συνδυασμός προφορικής λαϊκής παράδοσης με νεωτερικές μεθόδους
4. Χαρακτηριστικά: αποσπασματικότητα, κατάδυση σε εσωτερικό κόσμο, επιστροφή στη ζωή της
κοινότητας
5. Στοιχεία και επιρροές: ηθογραφικού ρεαλισμού, της Αιολικής Σχολής, μοντερνιστών Θεσ/νικης

Κεφάλαιο 7 - Η ποίηση του Καβάφη

1) Επιδράσεις στα πρώτα ποιήματά του;

1. Πρώτα ποιήματα
α) γράφονται όσο είναι στην Κωνσταντινούπολη,
β) επιρροές από Φαναριώτες και Αθηναϊκό ρομαντισμό
γ) Γλώσσα: καθαρεύουσα, ύφος: στομφώδες, απαισιόδοξο, θεματολογία: πεισιθάνατη

2. Αθήνα: γενιά του 80, Παλαμάς, δημοτικής, καθημερινά θέματα, ανάλαφρο ύφος,
προσδιορισμός εθνικής ταυτότητας

3. Αντιπροσωπευτικό έργο: «Οι κτίσται»

2) Φάσεις εξέλιξης ποιητή

1) Πρώιμη φάση: 1891 - 1900

2) Νέα φάση δημιουργίας: από το 1900, βρίσκει τη προσωπική του φωνή
3) Ώριμη φάση: από 1911 και μετά

3) Από ποια ρεύματα επηρεάστηκε η πρώιμη φάση του;

1. Γαλλικός συμβολισμός
2. χαρακτηριστικά έργου: ευκρίνεια εικόνων και ρυθμική εκφορά στίχου.
3. Αντιπροσωπευτικά έργα: «Τα τείχη» και «Περιμένοντας τους Βαρβάρους»

4) Από ποια ρεύματα επηρεάστηκε η ώριμη ποιησή του;

1. Ρεαλισμό: κατακτά τολμηρά εκφραστικά μέσα, διατύπωση πολιτικής κριτικής

2. Νεωτερικότητα: διατυπώνει ερωτικό όραμα με τόλμη
2. Σημαντικός ρόλος στη ζωή του δύο άτομα: ο Άγγλος μυθιστοριογράφος Folster και
δεύτερος ο Σεγκόπουλος (κατ’ άλλους ερωτικός σύντροφος, κατ’ άλλους νόθος γιός).
3. Έργα: Ας φρόντιζαν

5) Ιδιαιτερότητες ποιητικής Καβάφη SOS

1. τεχνική: οικονομία, ακρίβεια, τολμηρή έκφραση, ιδιότυπος λυρισμός

2. διαφοποίηση από ποίηση εποχής
3. χρήση της ιστορίας, ειρωνεία των καταστάσεων, σύμβολα
4. μνήμη φαντασία
7. διαμόρφωση ποιητικής γλώσσας και λειτουργία στιχουργίας

6) Θεματική Καβάφη

3 θεματικοί κύκλοι:
1. φιλοσοφικός
2. πολιτικός
3. ηδονικός/ερωτικός
Διαχωρισμός: όχι στεγανός, ο καβαφικός κόσμος είναι ενιαίος.

1. Θέματα φιλοσοφικού κύκλου

α) Συμβολιστική τεχνοτροπία, πρώιμη φάση έργου του
β) Θέματα: ποιητικής
- σχέση ανθρώπου – χρόνου και οι αλλαγές στο σώμα,
- αναπόφευκτη ανθρώπινη μοίρα
- έννοια του χρέους, αδικία των θεών,
- πάλη χριστιανών και εθνικών,

2. Πολιτικός ή ιστορικός κύκλος

α) θεματικά: από Ελληνιστική εποχή, κατακτήσεις Μ. Αλεξάνδρου έως Άλωση Πόλης
β) Ήρωες: υπαρκτοί ή πλασματικοί
γ) Εξετάζει: συμπεριφορές στη ροή της Ιστορίας
Συνέπεια: πάντα η αποτυχία, ακύρωση ανθρώπινης βούλησης

3. Ηδονικός – ερωτικός κύκλος

α) κυρίαρχο ρόλο: η ερωτική ηδονή, η μνήμη
β) Ιδιόμορφος ερωτισμός ποιητή: τροφοδοτεί ηδονικά ποιήματα με ινδάλματα ωραίων
εφήβων
γ) Συνδυασμός ιστορικής αίσθησης και ηδονικής μνήμης (προσωπική ποιητική)
δ) Εμπεριέχει προσωπικά βιώματα.

7) Ρεύματα

1. Σταθμοί: Πρώτη Αθηναϊκή Σχολή, γαλλικός συμβολισμός

2. Ξεκινά από Γαλλικό Παρνασσισμό (οικονομία, ακρίβεια, ισορροπία μορφής,ψυχρότητα) 
3. Σταδιακά σε τολμηρό ρεαλισμό, προσωπική του φωνή

8) Σύμβολα στο Καβάφη

1. Από πρώιμη φάση ποιητή

2. Σύμβολα: πρόσωπα, αντικείμενα, καταστάσεις (μεταδίδεται εμπειρία ποιητή)
Σύμβολα: κάμαρα, ρούχα, καθρέφτης, παράθυρα, τείχη, ταξίδι Συνήθως
3. Σύνδεση με αισθήσεις, ρευστές συναισθηματικές καταστάσεις

9) Πώς στοιχειοθετείται ο ιδιότυπος καβαφικός λυρισμός;

ιδιότυπος λυρισμός= τρόπος έκφρασης εσωτερικού κόσμου ποιητή

1. Ξεκινά: από εξωτερικό γεγονός ή αντικείμενο – ρεαλιστική αποτύπωση

2. Επιφανειακά: αποτυπώνει με ακρίβεια τη πραγματικότητα που δημιούργησε τη διάθεση
 => έμμεση συγκίνηση
3. Μέσα λυρισμού:
Α) διαφάνεια περιγραφών, ορθολογική αντίληψη,
Β) σπανιότητα παρομοιώσεων και μεταφορών,
Γ) εντελώς ιδιαίτερη χρήση του επιθέτου.

10) Ιδιοτυπία Καβαφικής γλώσσας

1. Αντικείμενο διχογνωμιών – όχι καθαρεύουσα ή δημοτική γενιάς 80

2. Βασικό σώμα: δημοτική και λέξεις καθαρεύουσας, αρχαϊζουσας, τοπικά ιδιώματα,
πολίτικο και τραπεζουντιακό ιδίωμα
=> απεικονίζει έτσι συνθετική αντίληψη για ελληνισμό
3. Βασικά χαρακτηριστικά: λιτότητα, οικονομία
Μετά: εκφραστικός πλούτος, ευκρίνεια περιγραφής
ορθολογική αντίληψη των πραγμάτων,
έλλειψη παρομοιώσεων και μεταφορών,
ελάχιστη και ιδιαίτερη χρήση επιθέτων,
δραστικότητα του ρήματος,
ακρίβεια, ρεαλιστική διατύπωση.

11) Καβαφική ειρωνεία – ύφος Καβάφη

τραγική ή δραματική: όταν το θύμα δεν το γνωρίζει ότι είναι θύμα

1) Δύο βασικές κατηγορίες ειρωνείας (συνδυασμός 2 ειρωνειών)

Α) Λεκτική ειρωνεία:
τεχνικές: μέτρο, ρίμα, στίξη, συγκερασμός γλωσσικών επιπέδων
αντίθεση: ανάμεσα σ’αυτό που διατυπώνεται και σ’αυτό που εννοείται
Β) Ειρωνεία των καταστάσεων: αντίθεση ανάμεσα σε γεγονότα και προσδοκίες θύματος
-> Εκφανση της η δραματική ή τραγική ειρωνεία και η ειρωνεία της μοίρας

2) Δύο βασικές τεχνικές ειρωνείας - Βελούδης

Α) Τη μάσκα/προσωπείο (αναλαμβάνει να παίξει ένα ρόλο)
Β) παρενθετικός λόγος (σχόλια μέσα σε παρενθέσεις ή παύλες)
Γ) υπερβολή, επαναλήψεις, τεχνάσματα που αφορούν τη ρίμα

3) ειρωνεία της μοίρας:

α) διατρέχει την καβαφική ποίηση
β) προκαλείται από αντίθεση γεγονότων-προσδοκίες θύματος,
αντίθεση πεπερασμένης φύσης ανθρώπου-ανάγκη ψευδαίσθησης αιωνιότητας
(άνθρωπος αντιμέτωπος με αδυσώπητη μοίρα)
4) Στα πρώιμα ποιήματα: ειρωνεία μονοεπίπεδη, εύκολα αναγνωρίσιμη.
Στην ώριμη περίοδο: Πολυεπίπεδη και δύσκολη. Γίνεται ατμοσφαιρική, εκμοντερνίζεται
Απαραίτητη η γνώση του ιστορικού πλαισίου
Πχ Στα 200 π.Χ. (υποδηλώνεται με υπερβολικό τόνο α στροφής και ειρωνική χροιά
γεωγραφικών τόπων, αλλά πρέπει να γνωρίζουμε ιστορικό πλαίσιο)

5) Καβαφική ειρωνεία ώριμης φάσης: στην περιοχή του μοντερνισμού

Η λειτουργία της ειρωνείας κατοχυρώνει πολυφωνία κειμένου.
Οι αδιάκοπες μεταμορφώσεις καθιστούν την καβαφική ειρωνεία δαιδαλώδη.
Απαιτεί ενεργό συμμετοχή αναγνώστη και συνανάγνωση όλου του έργου για τη μύηση στο
καβαφικό σύμπαν.
Η ειρωνεία ενός ποιήματος αίρεται από την ανάγνωση του άλλου

13) Γιατί ο Καβάφης θεωρούσε τον εαυτό του ποιητή ιστορικό;

1. Αγαπούσε την ιστορία, ιστορικός ποιητής.

Τον γοητεύουν οι κρίσιμες στιγμές της ιστορίας
Ζούσε στην περιφέρεια του ελληνισμού: ανέπτυξε ψυχολογία απόδημου
Τόνιζε την ελληνική του συνείδηση

2. έννοιες ‘’Ήττα και συντριβή’’=η ιστορία υπάγεται σε αυτούς τους κανόνες

=> εστιάζει σεποιότητες διαχρονικής αξίας (αξιοπρέπεια, ματαιότητα των μεγαλείων)
=>σύντηξη παρελθόντος και παρόντος- στηλιτεύει το παρόν

3. Συνδυάζει ιστορική ενόραση – ερωτικό του όραμα

-> η ιστορία μπολιάζεται με ιδιαιτερότητα ερωτικής τους ιδιοσυγκρασίας

4. σκηνικό ποιημάτων: ελληνιστική εποχή, η επικράτεια που προέκυψε από εκστρατείες

Μεγάλου Αλεξάνδρου (μεταβατικό στάδιο ιστορίας)

5. Πηγές ποιημάτων: λόγιες, ιστορικά κείμενα αρχαιότητας, ελληνιστικών και ρωμαϊκών

χρόνων

6. Πρόσωπα ποιημάτων: δευτερεύουσας σημασίας από κάποια ιστορική πηγή, άλλοτε

δημιουργεί ψευδοϊστορικά πρόσωπα, για να σκιαγραφήσει το σκηνικό που χρειάζεται

14) Ερωτισμός και μνήμη στον Καβάφη

1. Χαρακτηριστικά:
α)ιδιότυπη γλώσσα του Καβάφη,
β) άνισες στροφές και ανισοσύλλαβο, κατά κανόνα ανομοιοκατάληκτο στίχο,
γ) χαλαρό μέτρο, πεζολογικό ύφος, καθημερινό λεξιλόγιο
2. Ερωτισμός
α)Αναφορά σε ωραίους νέους (ύμνος στη νεότητα)
β) άλλωστε έτρεμε τη φθορά του χρόνου
γ) σύνδεση με μνήμη: ανάμνηση ηδονών, ερωτική απώλεια, εξομολόγηση (α. προσωπο)
δ) Χαρακτηριστικά: ένταση ερωτικού βιώματος, κυριαρχία του
ε) σπάνια η ειρωνεία
ζ) λεπτομερής περιγραφή σκηνικού: ρεαλισμός ποιημάτων, δύναμη ανάμνησης

3. Ερωτικά ποιήματα: παραδείγματα αντικομφορμισμού

α) τολμά να μιλάει ανοιχτά για την ομοφυλοφιλία του
β) πολλά από τα ερωτικά αντικείμενα ποιημάτων: συχνά τύποι του περιθωρίου

15) Εκδοτική συμπεριφορά Καβάφη

1. Όσο ζούσε δεν εξέδωσε όλο το έργο του

2. 1891-1904: τύπωνε ποιήματα χωριστά σε μονόφυλλα
3. Έως 1911: τύπωση ποιημάτων σε τεύχη
4.1912: τύπωση πρώτης χρονολογικά συλλογής
5. 1917: τυπώνει τη πρώτη θεματική συλλογή του

16) Μέτρο

α) ιαμβικό με ελεύθερο τρόπο (παρατονισμοί, χασμωδίες, επιφανειακή ομοιοκαταληξία)

β) αντιποιητικό, πεζολογικό, ρεαλιστική αποτύπωση
γ) Ελάχιστα ποιήματα ακολουθούν την αυστηρή παραδοσιακή στιχουργική
δ) οργάνωση σε στίχους και στροφές: με βάση ολοκλήρωση του νοήματος

Ρυθμός: έντονος, στιχουργική ανορθοδοξία,

με στίξη και λεκτικές επιλογές δημιουργεί έντονη μουσικότητα

14) Σπουδαίοτητα και εμβέλεια καβαφικού έργου

Αμφισβητήθηκε στην εποχή του

Παλαμάς: δεν τον αποδέχθηκε ποτέ
Το έργο του έγινε γνωστό κυρίως μετά το θάνατό του με τη μεσολάβηση γενιάς 30 και
πρόταση Σεφέρη
Μελετήθηκε από τους σημαντικότερους Έλληνες και ξένους επιστήμονες

Παγκοσμιότητα:
Σημαντικότερος πρέσβης νέου ελληνισμού
Εξακολουθεί να αποτελεί πόλο έλξης για μελετητές, αναγνώστες, δημιουργούς
Πηγή απόλαυσης και σοφίας με παγκόσμια εμβέλεια
Κεφάλαιο 8 - Η ποίηση του Άγγελου Σικελιανού

1) Διαφορά Καβάφη - Σικελιανού

Εκπροσωπούν δυο διαμετρικά αντίθετα είδη ποίησης:

1. ποίηση: δραματική - λυρική

2. ποιητικός κόσμος: συγκρουσιακός - αρμονία και ενότητα
3. τεχνική: ειρωνεία – απουσία ειρωνείας
4. ύφος: προσγειωμένο πεζολογικό - έξαρση και λυρική εξύψωση
5. εκφραστικά: λιτότητα - πληθωρική και συντακτικά περίπλοκη
6. ειρωνική πεζολογία - υψιπετής λυρισμός

2) Γραμματολογικό πλαίσιο Σικελιανού

1. Θεωρείται τελευταίος απόγονος επτανησιακής ποίησης:

α) γνώση λαϊκής γλώσσας
β) οικείωση με δυτικές λογοτεχνίες, ιδίως ιταλική.
γ) επίδραση από Σολωμό

2. Γραμματολογικά στη γενιά των ποιητών του 1910:

α) ποίηση φιλοσοφικών αναζητήσεων, μεγάλων οραμάτων, επικής έκτασης,
β) επιρροή των ιδεών του Nietzsche – (έννοια υπερανθρώπου, ο άνθρωπος πρέπει να
υπερβαίνει τα όρια της παγιωμένης αντίληψης της ηθικής και να δημιουργεί με τη θέληση
και τη δύναμή του μια ανώτερη τάξη πραγμάτων).

3) Πρώτο επίσημο έργο

 Αλαφροϊσκιωτος, μεγάλο συνθετικό ποίημα

1. υμνείται: τόπος γέννησης Σικελιανού (Λευκάδα), λαϊκές παραδόσεις, ο ίδιος
2. γραμμένο: σε α’ ενικό πρόσωπο
3. τίτλος: παραπέμπει σε Σολωμό
4. επιρροή από Annunzio (ποιητής) :
-λατρεία αρχαίας Ελλάδας
-πίστη σε δύναμη νεότητας
-έμφαση σε σωματική ρώμη
-οξυμένη αισθαντικότητα

4) Περίοδοι Σικελιανού (3)

Α’ περίοδος: 1909 – 1917: παγανιστική, έργα «Αλαφροΐσκιωτος», «Πρόλογος στη ζωή».

Β’ περίοδος: 1917 – 1934: χριστιανική, δελφική έργα «Μήτηρ Θεού», «Πάσχα Ελλήνων».
Γ’ περίοδος: 1935 – 1947: τραγωδίες

Α’ περίοδος: 1909 - 1917

1. Έργα: Αλαφροΐσκιωτος, Πρόλογος στη ζωή, Λυρικά Α’

2. Χαρακτηριστικά:
α) έργα παγανιστικά
β)ύμνος στη φύση, ζωηρή εικονοποιία, έμφαση στις αισθήσεις
γ) παρούσες αρχαιοελληνικές θεότητες
δ) αυτοαναφορικές, αυτοεγκωμιαστικές συνθέσεις του
ε) τολμηροί μορφικοί πειραματισμοί : στίχος χωρίς μέτρο και ομοιοκαταληξία, περίπλοκη
σύνταξη
ζ)Τόνος: υψηλός, ιερατικός
 

Β' περίοδος: 1917 – 1934

Χαρακτηριστικά:
1) χριστιανική, δελφική
2) Στίχος 15συλλαβος (παραδοσιακός)
3) ενασχόληση εντατική με τη Δελφική Ιδέα
4) Έργα: Μήτηρ Θεού, Πάσχα Ελλήνων
5) Τόνος: υψηλός, ιερατικός

Γ' περίοδος: 1935 – 1947

Χαρακτηριστικά
1.Μετά την αποτυχία Δελφικής ιδέας (προσπάθειες του ποιητή Άγγελου Σικελιανού και της
συζύγου του, Eva Palmer, να οργανώσουν το φεστιβάλ των Δελφών. Προσπάθησαν να
αναβιώσουν ιδανικά της Αρχαίας Ελλάδας και την αρχαία τέχνη)
2. Φτάνει στην κορύφωση της τέχνης του -> γράφει τραγωδίες
3. Επίκεντρο: η μεταφυσική διάσταση της ζωής.
4. Λόγος: ταπεινός, φιλικός και αφηρημένος.
5. Αφήγηση: με πάθος, γεμάτη ειλικρίνεια, α’πρόσωπη αφήγηση
6. Τόνος: έχει τρυφερές αποχρώσεις, γίνεται φιλική εκμυστήρευση
7. Θεματική τραγωδιών: αρχαιοελληνική , λυρικά δράματα, ιδεολογική υπερφόρτωση

5) Θεματικές Σικελιανού

1) Κέντρο : φύση και μύθος

- λατρεία φύσης
- έμφαση σε αισθήσεις
- μύθος: τον αντιλαμβάνεται ως μια δύναμη που δίνει ζωή στη φύση, πάντοτε παρούσα,
που αποκαλύπτει πανανθρώπινες αλήθειες (όπως Γερμανοί ρομαντικοί) στον ποιητή και τις
αποκαλύπτει στους ανθρώπους
2) Συχνή αναφορά στον χριστιανισμό
Στην ουσία είναι παγανιστής ποιητής

3) Γυναίκα και έρωτας ως ενέργεια που κινεί τη δημιουργία.

- ερωτικός, αισθησιακός
- υμνεί γυναίκα ως ιερό σύμβολο γονιμότητας και μούσα του ποιητή

4) Η ίδια η ποιητική και ο εαυτός του ως χαρισματικό λυρικό υποκείμενο

6) Τεχνοτροπία

α) ρομαντισμός
β) γαλλικός συμβολισμός

1. Ρομαντικός:
- Όσον αφορά ρόλο ποίησης και ποιητή – επίμονη επεξεργασία δημιουργεί κλασικές
αρμονικές ποιητικές μορφές
- δε χαρακτηρίζει όλα τα ποιήματα
- ρομαντικά έργα: Αλαφροϊσκιωτου, Συνειδήσεων
α)αυτοαναφορικές συνθέσεις
β) μορφικά επαναστατικές,
γ) γεμάτες εκφραστικά μέσα

2. Γαλλικός συμβολισμός:
- καθαρή ποίηση (Μήτηρ θεού): αισθητική μέσω απλότητας
- έμφαση στον ήχο παρά στο νόημα

ειδοποιό στοιχείο της σικελιανικής γραφής:

- περίπλοκη, μακροπερίοδη συντακτική ανάπτυξη,
- μεγάλες παρομοιώσεις, πλούσιοι επιθετικοί προσδιορισμοί,
- δεξιοτεχνική αφηγηματική οργάνωση
(έντεχνη επανάληψη λέξεων: δημιουργεί υπόγειες συνομιλίες ανάμεσα στα μέρη του
ποιήματος ή σε σειρά ποιημάτων)

7) Μορφολογία

α) συνεχώς μορφικοί πειραματισμοί:

από σονέτο (αυστηρές προδιαγραφές) έως ελεύθερο στίχο (από στροφές, ομοιοκατ. μέτρο)
β)κάθε έργο του διαφέρει μορφικά από τα άλλα

Λυρικός Βίος: φάσμα 15σύλλαβου,δείγματα ελεύθερου στίχου (Πρόλογος στη ζωή, κάποια
ποιήματα στα Λυρικά Β), δεξιοτεχνικά σονέτα, ποιήματα παραδοσιακής μετρικής, ποικίλοι
συνδυασμοί στροφής, στίχων, ομοιοκαταληκτικών σχημάτων

8) Γλώσσα

α) γλωσσικά στοιχεία απο όλες τις περιόδους

(νεοελληνική, ομηρική, κλασικά έως μεσαιωνικά)
β) ένθερμος δημοτικιστής (θύμα του γλωσσικού ζητήματος)
χρήση ακραίων τύπων δημοτικής που δε χρησιμοποιούνται πια
γ) ενδιαφέρον για γλώσσα ανθρώπων λαού

=>σύνθετη γλωσσική διαστρωμάτωση έργου του

=> αποτυπώνει ενιαίο χαρακτήρα ιστορικής και πολιτισμικής παράδοσης Ελλήνων

9) Ιδεολογία, φιλοσοφικές επιρροές

1) Δελφική Ιδέα: όραμα συνεργασίας και συναδέλφωσης λαών, κέντρο οι Δελφοί

2) Νίτσε, Μπέρξον
Νίτσε: έννοια υπερανθρώπου, να υπερβαίνει όρια αντίληψης ηθικής και να δημιουργεί
ανώτερη τάξη πραγμάτων

3) φιλοσοφικό ρεύμα αντιλογοκρατίας (ιρρασιοναλισμός – Ευρώπη 19ος αιώνας)

 αντιδρούσε στις ορθολογικές αρχές του διαφωτισμού,
 στη λογοκρατία οφείλεται η ηθική και ιστορική πτώση δύσης
 δεν αρκεί ο ορθός λόγος για την ευτυχία του ανθρώπου
 χρειάζεται καλλιέργεια εσωτερικών δυνάμεων: το ένστικτο, η θέληση, το
συναίσθημα για την ολοκλήρωση του ανθρώπου

ρομαντισμός και υπερρεαλισμός: υπήρξαν ιρρασιοναλιστικά

10) Κοσμοθεωρία Σικελιανού

Κύριο μέλημα Σικελιανού:

α) καταπολέμηση διάσπασης σύγχρονης ζωής (διάσπαση ανθρώπου-φύσης, σάρκας
πνεύματος, ψυχής-πνεύματος, μύθου-ιστορίας) και
β) η κατάκτηση ενότητας και ολότητας

Αποσκοπεί στη προβολή πεποίθησης ‘’εν το παν’’:

1. Επιθυμεί το συγκερασμό παραδόσεων ελληνισμού
(αρχαιοελληνικές-χριστιανικές-νεότερες λαϊκές)
-> σε ένα σώμα,
2. Στόχος: Ενεργοποίηση συλλογικής πολιτισμικής μνήμης λαού και στη δυναμική
αναγέννηση

3) Στο ίδιο πλαίσιο και ο θρησκευτικός συγκρητισμός:

- ένωση αρχαιοελληνικής και χριστιανικής θρησκείας
- μέσα από σύμβολο Διόνυσου-Ιησού, μάνα-φύση/Παναγία
- ελληνοκεντρική λοιπόν σκέψη
- στη συνέχεια διεθνική διάσταση -> οδηγείται στην Δελφική ιδέα (όραμα
συνεργασίας και συναδέλφωσης των λαών με κέντρο τους Δελφούς)

11) Ποιητική

1. Ποίηση για Σικελιανό: λυρισμός (χαρακτηριστικός ο τίτλος Λυρικός Βίος)

ουσία του λυρισμού: προφορικότητα ποίησης που παραπέμπει στην αρχαιοελληνική
παράδοση (ομηρικά έπη)

2. Ωστόσο η ποίησή του:

α) ελάχιστα προφορική και
β) περίπλοκη σύνταξη

 Λυρικός Βίος:
1. δηλώνει αυτοβιογραφική διάσταση έργου (πρωτοπρόσωπος αφηγητής)
2. αριστοκρατική αντίληψη για ποίηση και ποιητή,
ποιητής: συνδυάζει ιδιότητες οραματιστή, προφήτη, ιερέα , μύστη, παίζει ζωτικό
ρόλο στην κοινωνία που ζει

3. Μετά την Κατοχή

-> υποχωρεί η εκλεκτική αντίληψη (ουτοπική και εκτός εποχής για αναγνώστες)
-> αποκτά ταπεινοφροσύνη και τραγικότητα.

Κεφάλαιο 9 - Κώστας Βάρναλης

- Έχει επηρεαστεί από όραμα Μεγάλης Ιδέας

Στάδια λογοτεχνικής εξέλιξης Βάρναλη

1. Η ποίηση του Βάρναλη έως το 1919
 2. Η μεταβατική περίοδος
3. Η ώριμη ποίηση του Βάρναλη (καθοριστική η δεκαετία του 1920)

1) Χαρακτηριστικά ποίησης Βάρναλη έως το 1919

Α. 1905: Εμφανίζεται στο ποιητικό προσκήνιο , με τη συλλογή Κηρήθρες

 λυρικά εκφραστικά στοιχεία,
 εκφράζει συγκίνηση

Β. 1907: στροφή από νεορομαντισμό και συμβολισμό => αισθητισμό

 Επιρροές: από Νίτσε (αποθέωση πράξης ή ιδέα υπερίσχυσης δυνατού)
 Θέματα: έρωτας, τέχνη, σκοπιμότητα ή ματαιότητα ανθρώπινης ύπαρξης, εκλείπει
ο Θεός ως πηγή νοήματος
 Ποιητική στάση: λατρεία νεότητας, σώματος, απολαύσεων
 Ποιητικό υποκείμενο: αδιάφορο ή εχθρικό έναντι δεσμεύσεων ανθρώπου σε
άλλον άνθρωπο ή στο κοινωνικό σύνολο

 Γράφει κυρίως μονολόγους και αντλεί υλικό από αρχαιότητα

 Εμβληματική: η μορφή του Διόνυσου
 Σύντομα κείμενα, πειραματική διάθεση, παραδοσιακή στιχουργική

2) Χαρακτηριστικά μεταβατικής περιόδου

1. Πλαίσιο: περίοδος εθνικής αισιοδοξίας (νικηφόροι για την Ελλάδα Βαλκανικοί πόλεμοι,
ελπίδες για μικρασιατική εκστρατεία)

2. έργο: Προσκυνητής (1919):

χωρίζεται σε 12 μέρη, 60 οκτάβες (όπως ο Λάμπρος του Σολωμού)
(Οκτάβες: οκτάστιχες στροφές, σταθερής ομοιοκαταληξίας, σε 11σύλλαβο στίχο)

3. Στροφή ποιητή: γίνεται με το ‘’Άσμα πρώτο’’

Α) Ποίηση: γίνεται αντιληπτή ως μια μορφή κοινωνικής πράξης, σε συνδυασμό με τη
σύλληψη ενός υψηλού, υπερατομικού στόχου, δραματοποιείται και η κατάρρευσή του
Β) Περιεχόμενο έργου: υμνεί ιστορική ενότητα και διαδρομή Ελλάδας, το όραμα
διανθρώπινο
Γ) Ομιλητής: προτρέπει τους Έλληνες να πρωτοστατήσουν σε αυτό το έργο
Δ) Μέλλον: συνειδητοποιεί ότι το όραμα συλλογικής προσπάθειας δεν έχει αντικειμενική
υπόσταση, αλλά είναι αποτέλεσμα της δικής του φαντασίας

3) Χαρακτηριστικά ώριμης ποίησης του Βάρναλη

1. Πλαίσιο: Βαλκανικοί πόλεμοι, Α παγκόσμιος, Μικρασιατική καταστροφή (δεκαετία 1920)

2. Παραμονή Βάρναλη στη Γαλλία: συνδέεται με τη στροφή του στο κομμουνισμό

3. Ώριμα έργα ποίησης: ‘’Το φως που καίει’’, ‘’Σκλάβοι πολιορκημένοι’’

Χαρακτηριστικά έργου
1. Αντιποίηση
2. Σάτιρα

4) Αντιποίηση SOS

α)Αντιποίηση: ειδική μορφή διαλόγου που συντελείται:

 Ανάμεσα στο έργο του και το λογοτεχνικό έργο άλλων δημιουργών
 Και στο προγενέστερο δικό του
β) Η αντιποίηση προϋποθέτει 2 διαδικασίες:
 Την ιδιοποίηση
 Και την αναίρεση της πηγής του

γ) Μέθοδος: μυθική (αξιοποίηση συμβόλων από αρχαία ελληνική και χριστιανική θρησκεία)
 Άλλοτε τα απομυθοποιεί
 Άλλοτε τα ερμηνεύει με τρόπο που αναιρεί χριστιανισμό
 Άλλοτε οικειοποιείται την επίσημη εκδοχή τους

5) Γλώσσα, Ύφος

1. Γλώσσα: δημοτική, οπαδός του Ψυχάρη

 Στα σατιρικά μέρη ποιημάτων: δημοτική σε διάφορες ποικιλίες της
 Πχ λαϊκή γλώσσα, γλώσσα περιθωρίου

2. Ύφος
 Εντατική χρήση παρενθετικού λόγου, στίξης, διασκελισμών
 Γραφή κοινών ονομάτων με αρχικό κεφαλαίο

6) Σάτιρα Βάρναλη

1. Κυρίως σε ώριμη περίοδο, εκθέτει μια αξιοκατάκριτη πτυχή πραγματικότητας

2. Χαρακτηριστικά σάτιρας αφορούν:
 Ήθος κειμένου
  Έννοια σύνθεσης

3. Φάσμα απόδοσης σάτιρας:

Ξεκινά από εύθυμη απεικόνιση.
Καταλήγει στην κριτική, βίαιη έκθεση σκοτεινής φύσης του ποιητή

4. Σύνθεση: όχι ενότητα, ομοιογένεια

α) ποικίλοι τύποι ποιημάτων
β) ποικιλία και σε μορφή, γλώσσα, θεματική

Κείμενα

1) Φως που καίει (1922)

 λυρικά και σατιρικά μέρη
 οραματικός χαρακτήρας
 Εκφράζει: την προσδοκία για υλοποίηση ενός ιδανικού στο πλαίσιο ποίησης
Ιδανικό: δημιουργία μιας κοινωνίας χωρίς εκμετάλλευση
 Στρατευμένη τέχνη

2) Σκλάβοι πολιορκημένοι (1927)

 λυρικά και σατιρικά στοιχεία
 Χαρακτήρας: αντιπολεμικός, αντιιδεαλιστικός
 Στηλιτεύει την συνειδησιακή υποδούλωση του λαού, στην οποία συνεργούν οι
ιδεαλιστές διανοούμενοι

1ο μέρος: επεισόδια από ζωή βιβλικών προσώπων

2ο μέρος: διαφορετικές οπτικές για τον πόλεμο πχ γυναίκα, άντρα, σκεπτικιστή
3ο μέρος: ένας πληγωμένος σε πολεμικά επεισόδια οραματίζεται ξεψυχώντας τη Δευτέρα
Παρουσία
4ο μέρος: επικεντρώνεται σε ένα επεισόδιο της ειρηνικής ζωής

Βάρναλης και Σολωμός

Ο τίτλος του έργου: Ανακαλεί του ελεύθερους πολιορκημένους του Σολωμού

Μεταπολεμικά
 Εκδίδει μόνο τον ‘’Ελεύθερο κόσμο’’, ποιητική συλλογή
 ‘’Οργή λαού’’: κυκλοφόρησε μεταθανάτια
 Περιλαμβάνουν ποιήματα που είχαν εμπνευστεί από δικτατορία

Nίκος Καζαντζάκης

1. Φιλοσοφικές επιρροές

Α) Νίτσε (φιλοσοφία, ύφος νιτσεϊκής γραφής επηρέασαν συγγραφέα)

Η αποθέωση της πράξης, ο ανορθολογισμός.
Η πεποίθηση ότι για να γεννηθούν νέες αξίες πρέπει να συντριβούν οι παλιές.

Β) Μπέρξον (ζωτική ορμή)

Αλέξης Ζορμπάς => είναι μυθοποίηση της μπερξονικής θεωρίας

=>μια παραβολή της ζωτικής ορμής σε λειτουργία

Η ζωτική ορμή
 Αρχέγονη ορμή, πηγή ζωής, αντικαθιστά το Θεό
 από τη μία πλευρά αποκτά υλική υπόσταση και από την άλλη ωθεί την ύλη
να εκδηλωθεί μέσα από όλο και πιο πνευματικές μορφές

Ασκητική: δοκίμιο, εξαγγελία των φιλοσοφικών του πεποιθήσεων

Μυθιστόρημα: Είδος που του προσέφερε διεθνή αναγνώριση

2) Βασικά χαρακτηριστικά πριν τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο

1. Αφηγηματικός χαρακτήρας έργων

Αφήγηση: δραματοποιεί τις φιλοσοφικές του αντιλήψεις και
επικεντρώνεται σε ηρωικές μορφές
2. γλώσσα: δημοτική, αποκλίνει από την καθημερινή
3. Λεξιλόγιο: πλούσιο, αντλημένο από ποικιλίες ελληνικής
4. πληθωρική εικονοποιία, περίπλοκη σύνταξη

3) Το μυθιστόρημα του Καζαντζάκη

1. Κύριο σώμα μυθιστορημάτων μετά το Β’ Παγκόσμιο πόλεμο:

- Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά (1946)
- Ο καπετάν Μιχάλης
- Ο Χριστός ξανασταυρώνεται

2. Αυτοβιογραφία => Αναφορά στο Γκρέκο (1961)

Σε αυτό το έργο μυθοποιεί τη ζωή του, ανάγει τα επεισόδια σε φιλοσοφικές αναζητήσεις.

4) Χαρακτηριστικά μυθιστορήματος

1. ρομαντική κοσμοθεωρία μυθιστορημάτων

2. τόπος: μη αστικό περιβάλλον

3. Θεματική: αντίθεση πνευματική + υλική πραγματικότητα
Πράξεις: εκείνες που διευκολύνουν, εκείνες που παρεμποδίζουν τη πνευματική διαδικασία
Μοτίβο κραυγής
4. Χαρακτήρες έργων : οριακές προσωπικότητες
5. Αφηγηματικό σύμπαν: διδακτικό προσανατολισμό, πέρα του ρεαλισμού, σύνδεση με
ηθογραφία

5) Παράγοντες για την επιτυχία του έργου του:

1) Η ρομαντική κοσμοθεωρία των μυθιστορημάτων του

ανταποκρίνεται στις ανάγκες Ευρωπαίων μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
2) Η κοσμοθεωρία αποθέωνε τη μοναδικότητα του ατόμου, τις απεριόριστες δυνατότητες
της ατομικότητας αν εκφραστεί ελεύθερα
3) Να μην ακολουθεί τη λογική, αλλά διαίσθηση και καρδιά
4)Να συγκρούεται με όρια, όπως παράδοση, συγκλίνουσα συγκρότηση προσωπικότητας,
συμβιβασμός με κοινότητα, νόμος, τάξη
5) Σε ένα ‘’εξωτικό’’ σκηνικό ασφαλές, διαφορετικό από αυτό του αστού αναγνώστη

6) Χρόνος, τόπος, θεματική

Τόπος: μη αστικό περιβάλλον

Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά: σε μια αγροτική κοινότητα της Κρήτης
Ο καπετάν Μιχάλης: Κρήτη
Ο Χριστός ξανασταυρώνεται: σε ένα χωριό της Μικράς Ασίας

Θεματική:
1) Βασική αντίθεση:
α) Τάση προς πνευματική μεταβολή (θετικά)
β) ανάγκες που απορρέουν από αυτήν και εμποδίζουν την πνευματικότητα (αρνητικά)
-Οι ήρωες ταλανεύονται ανάμεσα στους 2 όρους

πχ Βίος και Πολιτεία

 Οι δύο σύντροφοι του αφηγητή ακολουθούν διαφορετική πορεία (Σταυριδάκης και
Ζορμπάς)
 Και οι δύο ακολουθούν δρόμο μετουσίωσης σάρκας σε πνεύμα

Εμφανίζονται και άλλες αντιθέσεις:

Σώμα – πνεύμα, μονιμότητα – μεταβολή, παλιό – νέο, κάτω – πάνω, χώμα – ουρανός,
γυναίκα – άνδρας, σύνολο – άτομο, νους-καρδία
Πρώτος όρος: αρνητικός
2) Η ελευθερία:
- Προϋποθέτει αποδέσμευση από κάθε επιδίωξη υψηλή ή αλτρουιστική
- Η ανώτατη αρετή δεν είναι να είσαι ελεύθερος αλλά να μάχεσαι για την ελευθερία

3) Μοτίβα Καζαντζάκη
Φωτιά/φλόγα/σπίθα, λάσπη/χώμα, πόλεμος/στρατία, κραυγή

Μοτίβο κραυγής:
 εξωτερικεύει τον αληθινό μας εαυτό
 προέρχεται από καρδία, ένστικτο, διαίσθηση
 Έχει σχέση με αντίθεση νου/καρδιά, δείχνει κατωτερότητα νου στην πνευματική
μετουσίωση

7) Οι χαρακτήρες στα έργα του Καζαντζάκη

1) Κατηγορίες πράξεων
α) εκείνες που διευκολύνουν τη διαδικασία πνευματικής μετουσίωσης
β) εκείνες που την παρεμποδίζουν

2) Ο ξεχωριστός χαρακτήρας που ακολουθεί την ορμή προς αποπνευμάτωση στο τέλος
πεθαίνει.
 Η αποπνευμάτωση δεν ολοκληρώνεται σε πλαίσιο βιολογικής ύπαρξης
 Θάνατος: βιολογικό τέρμα της πορείας για πνευματοποίηση ύλης, λύση αφήγησης

3) Χαρακτήρες Καζαντζάκη: οριακές προσωπικότητες

 δεν ενσαρκώνουν τον μέσο άνθρωπο, τάση για ακραίο, άγιο, σατανικό
 αυτό που τους ηρωποιεί είναι η δοκιμασία που υφίστανται,
 δεν ακολουθούν ρεαλιστικά πρότυπα, ξεπερνούν συνεχώς τις δυνατότητές τους

8) Αφηγηματικό σύμπαν

1. Έχει διδακτικό προσανατολισμό

 η πλοκή ολοκληρώνεται μέσω της αναγωγής σε μία δεύτερη υπονοούμενη
αφήγηση: την πορεία του ήρωα στην πνευματική μετουσίωση
 μετάβαση ειδικού σε γενικό

2. Τα μυθιστορήματα κινούνται πέραν του ρεαλισμού

 κύρια βλέψη Καζαντζάκη => θέλει να δημιουργήσει ζωντανούς χαρακτήρες, που
πείθουν για αυτοτέλεια, αυτονομία

3. Σύνδεση με ηθογραφία τέλους 19ου αιώνα

 Σκηνικό μυθιστορημάτων: μικρές αγροτικές κοινωνίες (όπως ηθογραφικός
ρεαλισμός)
 Επιλογή/ τυπικός χαρακτήρας μυθιστορηματικών προσώπων: