Φιλελληνισμός και ’21: Οι πολλές όψεις ενός

διεθνούς φαινομένου

Μαρία Ευθυμίου

2η Εβδομάδα

© Μπορεί να χρησιμοποιηθεί από τους φοιτητές του Mathesis μόνο για προσωπική τους χρήση
και όχι για να διανεμηθεί κατά οποιονδήποτε τρόπο.

Περιεχόμενα
 Περιεχόμενα 1

Εβδομάδα 2:
Το Φιλελληνικό κίνημα και τα χαρακτηριστικά του 2

2.1: Φιλελεύθερη Διεθνής και Φιλελληνικά κομιτάτα 2

V2.1.1 Φιλελευθερισμός, Τεκτονισμός, Μυστικές Εταιρείες (11') 2

V2.1.2 Η Φιλελεύθερη Διεθνής (9') 5

V2.1.3 Τα Φιλελληνικά Κομιτάτα (7') 8

2.2: Όψεις και μεταπτώσεις ενός κινήματος 10

V2.2.1 Τα Φιλελληνικά Κομιτάτα και οι πρωτοβουλίες τους (7') 10

V2.2.2 Φιλελληνισμός και Τέχνη (7') 12

V2.2.3 O Φιλελληνισμός και οι μεταπτώσεις του (9') 14

2.3: Το Φιλελληνικό κίνημα και η διασπορά του 15

V2.3.1 Το Φιλελληνικό κίνημα στη Γερμανία και στην Ελβετία (12') 15

V2.3.2 Το Φιλελληνικό κίνημα στη Γαλλία και στην Αγγλία (7') 18

V2.3.3 Το Φιλελληνικό κίνημα στις ΗΠΑ (9') 21

–1–
 Εβδομάδα 2:
Το Φιλελληνικό κίνημα και τα χαρακτηριστικά του

2.1: Φιλελεύθερη Διεθνής και Φιλελληνικά κομιτάτα

V2.1.1 Φιλελευθερισμός, Τεκτονισμός, Μυστικές Εταιρείες (11')

https://youtu.be/OXBky2LusUI
απομαγνητοφώνηση Asimenia & ioan / αντιπαραβολή Lemonia9

Η Ευρώπη, λοιπόν, στο 1815 αλλάζει ριζικά –θα έλεγε κανείς– σε πολλά. Μέσα σε αυτή
τη ζώνη θα γίνει η Επανάσταση του ’21. Εξ αυτού οι αρχηγοί των κρατών της Ευρώπης, των
ισχυρότερων κρατών της Ευρώπης, όταν ξεκίνησε η Επανάσταση –όπως το είπαμε και σε
προηγούμενη ενότητα–, δεν ήταν υπέρ του Αγώνα των Ελλήνων. Και δεν ήταν υπέρ του
Αγώνα των Ελλήνων όχι μόνο για όσα είπαμε, δηλαδή για τη διατήρηση της ειρήνης και της
ασφάλειας της Ευρώπης, αλλά και γιατί στην Ευρώπη υπήρχαν πυρήνες, περιοχές με έκτακτες
και έντονες καταστάσεις. Τα πιο πολλά συνέβαιναν στην Ευρώπη μετά το 1800 και μέχρι το
1823. Σοβαρότατα γεγονότα συνέβαιναν στην περιοχή της Ιβηρικής Χερσονήσου (αυτό που
είναι Ισπανία και Πορτογαλία), που στη διάρκεια των Ναπολεοντείων Πολέμων είχαν
καταληφθεί από τη Γαλλία, η Αγγλία επενέβαινε σε αυτά κ.λπ. Έγιναν μεγάλες ανακατατάξεις,
εσωτερικές συγκρούσεις, οι Ισπανοί συγκρούστηκαν με τους Γάλλους… Ήτανε μια ταραγμένη
περίοδος για την Ιβηρική Χερσόνησο η οποία δεν έληξε μετά το 1815, αλλά στην Ιβηρική
Χερσόνησο συνέχισαν να υπάρχουν γεγονότα και συγκρούσεις και επαναστατικά γεγονότα στα
οποία εμπλέκονταν Άγγλοι και Γάλλοι. Έρχονταν να πολεμήσουν στις περιοχές αυτές
φιλελεύθεροι από την υπόλοιπη Ευρώπη, για να κρατηθούν τα φιλελεύθερα προτάγματα των
επαναστατών στην Ισπανία και την Πορτογαλία.

Επομένως, εδώ είχαμε μια εστία από αυτές που δεν αγαπούσε το σχήμα που
δημιουργήθηκε από το συνέδριο της Βιέννης και η Ιερά Συμμαχία. Επομένως η Ιερά Συμμαχία
είχε αγωνία γι’ αυτήν εδώ την περιοχή, όπως είχε αγωνία και για περιοχές της Ιταλίας όπου,
πάλι με την παλινόρθωση, η Αυστρία είχε έλεγχο στις περισσότερες περιοχές της Ιταλίας, όπου
και υπήρχαν επαναστατικοί πυρήνες σε σημεία στη νότια Ιταλία, στη Σικελία και στο
Πεδεμόντιο, δηλαδή στη βόρεια Ιταλία στα σύνορα προς τη Γαλλία.

Εκεί, λοιπόν, υπήρχαν επαναστατικές ομάδες που πολύ ανησυχούσαν την Ιερά
Συμμαχία. Λίγο πριν απ’ την Επανάσταση του ’21, συμβαίνουν γεγονότα και στη νότια Ιταλία

–2–
και στο Πεδεμόντιο, και στην περιοχή της Ισπανίας. Σε αυτές τις περιοχές υπάρχουν
επαναστάτες ντόπιοι οι οποίοι πολεμούν για τις ιδεολογίες τους και για το να συγκρατηθούν τα
κεκτημένα των προηγούμενων δεκαετιών και να απομακρυνθούν οι συντηρητικές, ας πούμε,
δυνάμεις οι οποίες επιθυμούσαν να ελέγξουν ξανά τις περιοχές. Έρχονται να βοηθήσουν
αυτούς τους επαναστάτες και άλλοι ένοπλοι οι οποίοι πίστευαν στα ίδια ιδανικά και που δεν
επιθυμούσαν την παλινόρθωση έτσι όπως είχε συμβεί στην Ευρώπη.

Υπήρχε δηλαδή στην Ευρώπη, μετά το 1815 και το 1821 που ξεκινάει η Ελληνική
Επανάσταση, ένας εσωτερικός αναβρασμός: δεν μπορεί να ηττήθηκε ο Ναπολέων και να έληξε
ο κύκλος της Γαλλικής Επανάστασης και να ηττήθηκαν εκατοντάδες χιλιάδες φιλελευθέρων οι
οποίοι είχανε μπει τόσο βαθιά μέσα στα πράγματα αλλά, ταυτοχρόνως, από κάτω βράζει αυτή
η σύγκρουση και η επιθυμία να ξαναμπεί στο προσκήνιο πολιτικά η “χαμένη υπόθεση”. Το
λέω αυτό διότι, όταν ξεκινάει η Ελληνική Επανάσταση, ήδη υπάρχουν σκληρά γεγονότα στην
Ισπανία, στη δε Ιταλία, στις περιοχές που είπαμε ότι υπήρχαν επαναστατικά κινήματα (στη
νότια Ιταλία, στη Σικελία και στο Πεδεμόντιο), οι επαναστάσεις εκεί που συμβαίνουν
συντρίβονται από τα αυστριακά στρατεύματα, δηλαδή απ’ την Ιερά Συμμαχία.

Ωστόσο, δεν σημαίνει αυτό ότι οι παλμοί τους δεν αντανακλώνται ακόμη στην Ευρώπη
και κυρίως δεν επηρεάζουν τα όσα θα συμβούν με την έκρηξη και της Ελληνικής
Επανάστασης. Η Ελληνική Επανάσταση δηλαδή συμβαίνει σε μια εποχή που ακόμη έχει τα
ζώπυρα των προηγουμένων εποχών και στην Ευρώπη υπάρχουν εκατοντάδες χιλιάδες ατόμων
που τώρα, τώρα πρόσφατα, ήταν μέσα στη φωτιά. Πολλοί από αυτούς επιθυμούν ξανά να
μπουν στη φωτιά (είναι μία εποχή ηρωική για την Ευρώπη αυτή), είναι ακτιβιστές –ο καθένας
με τον δικό του τρόπο, δεν ήτανε με όμοιο τρόπο– και πολλοί απ’ αυτούς είναι σε μυστικές
οργανώσεις αναμεμειγμένοι. Είναι πολύ διαδεδομένες αυτές οι συνομωτικές μυστικές
οργανώσεις, πώς ήταν σε εμάς η Φιλική Εταιρεία δηλαδή – η Φιλική Εταιρεία στην ουσία
μιμείται τους Καρμπονάρι, δηλαδή μια αντίστοιχη οργάνωση που υπήρχε στην Ιταλία, τους
Δεκεμβριστές στην ουσία κ.λπ.

Ήτανε μια εποχή ανδρών. Ανδρών έτοιμων να πολεμήσουν αλλά και γυναικών
επηρεασμένων από αυτά τα γεγονότα. Αλλά οι άντρες ήταν και στον πόλεμο και αυτοί δίνουν
το στίγμα μυστικών οργανώσεων τεκτονισμού. Είναι απίστευτα διαδεδομένος ο τεκτονισμός.
Ο τεκτονισμός θεωρείται αυτονοήτως, δηλαδή ο κύκλος των στοών των μασόνων.
Εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι είναι σε μασονικές στοές, αυτοί οι φιλελεύθεροι βρίσκονται
στις μασονικές στοές, επεξεργάζονται πολιτικά προγράμματα μέσα σε αυτές. Το να λες είσαι
τέκτονας σήμαινε αυτονοήτως ότι είσαι επαναστάτης και ότι είσαι πρωτοπόρος επαναστάτης,
δεν είναι τυχαίο ότι μέσα στους τρεις οι τρεις ιδρυτές της Φιλικής Εταιρείας ήταν τέκτονες,

–3–
-ακριβώς διότι ο Ξάνθος μας το λέει και στα απομνημονεύματα του- ακριβώς διότι ήταν μια
κατάσταση στην Ευρώπη ο τεκτονισμός, είναι επαναστατικός ο τεκτονισμός, πάρα πολλοί από
τους επαναστάτες ήταν μέλη τεκτονικών στοών, μέλη συνωμοτικών οργανώσεων, μέλη
ακτιβιστικών οργανώσεων. Γενικά υπάρχει μια δράση, μια τάση, μια ετοιμότητα των
ανθρώπων, να δράσουν κοινωνικά. Σκέφτονται νέες λύσεις, κοινωνικές η μια ομάδα, άλλη
λύση κοινωνική η άλλη ομάδα. Υπάρχουν ταυτοχρόνως θρησκευτικές οργανώσεις, που και
αυτές έχουν τη δικιά τους διάσταση, φιλανθρωπικές οργανώσεις που έχουν την δικιά τους
διάσταση, οργανώσεις που είναι ανάμεικτες, πολιτικές και θρησκευτικές και φιλανθρωπικές,
τάχει όλα ο μπαξές.

Ήτανε μια Ευρώπη πάρα πολύ δυναμική σε καταστολή, αλλά από κάτω η δυναμική
ακόμη δεν είχε καθόλου καταλαγιάσει. Και έτσι όταν ξεκινάει η Ελληνική Επανάσταση, όταν
μαθαίνει η Ευρώπη ότι επαναστατούν οι Έλληνες, ε…! αυτό κάνει τη διαφορά, κάνει διαφορά
διότι οι Έλληνες, δεν είναι οι όποιοι όποιοι, είναι οι απόγονοι των αρχαίων Ελλήνων. Ο κάθε
Ευρωπαίος ακούει τη λέξη Ελλάδα, και ακούει τη λέξη αρχαίοι Έλληνες και βουρκώνει και ο
κάθε Δυτικοευρωπαίος θεωρεί πνευματική του βάση τους αρχαίους Έλληνες και τους αρχαίους
Ρωμαίους. Πάνω σε αυτούς έχει στηθεί και όλος του ο κόσμος και όλη του η υπόσταση και τα
όλα του τα προτάγματα και ο φιλελευθερισμός, πάνω σε αυτό έχει πατήσει και πάνω στην
αρχαία Αθήνα και στη δημοκρατία και στα δικαιώματα των πολιτών κ,τλ. Ε...! και τώρα οι
απόγονοι τους κάνουν επανάσταση, αυτό παίζει τεράστιο ρόλο, πολύ μεγαλύτερο και από τις
επαναστάσεις στην Ισπανία και την Ιταλία γιατί; Διότι στην περίπτωση των Ελλήνων, το
μεγαλείο των Αρχαίων Ελλήνων, παίζει το ρόλο του και τον τεράστιο ρόλο του και δεύτερο
διότι οι Έλληνες δεν πολεμούν εναντίον της Αυστρίας ή εναντίον της Γαλλίας, αλλά πολεμούν
εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, του τυράννου, του βαρβάρου. Ήταν ταυτισμένες με
τέτοιες έννοιες, αυτές , της ωμότητας, της βιαιότητας και βεβαίως για πολλούς, που είναι και
πολλοί (πολύ) Χριστιανοί. Πολεμούν όχι μόνο οι απόγονοι των Αρχαίων Ελλήνων, αλλά
πολεμούν και Χριστιανοί εναντίον Μουσουλμάνων. Δηλαδή το πακέτο που παρουσιάζει
ιδεολογικά η Ελληνική περίπτωση είναι συγκλονιστικό, αν σκεφτεί κανείς εκείνη την εποχή,
διότι εμπεριέχει το επαναστατικό, τα προτάγματα των παραστάσεων που έχουν προηγηθεί,
Γαλλικής, Αμερικανικής κ.τλ που ακόμα τα ζώπυρα τους, δεν το συζητούμε, ότι είναι ζωντανά
και ακόμη και στην παλινόρθωση δεν τα διαγράφουν οι κυβερνήσεις, διότι ήταν τόσο ισχυρά
και δεύτερον καλύπτει και τους Χριστιανούς και φυσικά καλύπτει όλες τις πλευρές της
συνταύτισης με τους Έλληνες και φυσικά υπηρετεί, αν θέλουμε και τις εσωτερικές επιθυμίες
των ανθρώπων της επαναστατικής παράδοσης της Ευρώπης, οι οποίοι τώρα, λόγω της
παλινόρθωσης, είναι σε καταστολή και ψάχνουν να βρούνε τρόπους να ξαναφέρουν στο
προσκήνιο τα χαμένα, ή τέλος πάντων τα «εν κινδύνω» ευρισκόμενα προτάγματα. Έτσι η

–4–
Ελληνική Επανάσταση άγγιζε τις καρδιές πάρα πολλών ανθρώπων, είτε μαχητών, είτε
ακτιβιστών, είτε μορφωμένων, δεν το συζητούμε, γιατί όσο πιο μορφωμένος ήσουν τόσο πιο
πολύ έτοιμος να στραφείς προς τον φιλελληνισμό ήσουν, διότι είχε τόσο πολύ διαβάσει
αρχαίους Έλληνες, αλλά και απλούς ανθρώπους, τους οποίους κατακτά και έτσι θα προκύψει
αυτό το μεγάλο κίνημα του φιλελληνισμού.

V2.1.2 Η Φιλελεύθερη Διεθνής (9')

https://youtu.be/s1IUTcBuvlI
απομαγνητοφώνηση annac / αντιπαραβολή kpasisi

Παρόλη την παλινόρθωση, παρόλο το Συνέδριο της Βιέννης και τη δημιουργία της, ας
πούμε, «Ιεράς Συμμαχίας» με τις ιδιαιτερότητες που είχε, που είπαμε ότι η Αγγλία στην ουσία
δεν είναι μέλος της Ιεράς Συμμαχίας· μετέχει συνολικά στα πράγματα, αλλά είναι τόσο δυνατή
που να αισθάνεται ότι είναι ο αυτόνομος παίκτης. [Παρ' όλα αυτά] στον νότο της Ευρώπης
συμβαίνουν επαναστατικά γεγονότα, στη ζώνη της Ελληνικής Επανάστασης. Σας θυμίζω
(είπαμε) την Ιταλία, όπου [οι επαναστάσεις] κατεπνίγησαν από την Αυστρία – λογικό, γιατί
αυτή είχε μακρόχρονη παρουσία σε αυτήν την περιοχή και ήταν φυσικά και μέλος της Ιεράς
Συμμαχίας, και καταπνίγονται οι επαναστάσεις στην Ιταλία. Ενώ στην Ισπανία τα πράγματα
συνεχίζονται μέχρι και το 1823, δηλαδή, ενόσω τρέχει η Ελληνική Επανάσταση, τρέχουν
γεγονότα στην Ισπανία. Και είναι αυτό εντυπωσιακό: ότι ο νότος της Ευρώπης, στην ουσία,
συντηρεί τον επαναστατικό, αν θέλουμε, παλμό την εποχή αυτή.

Όμως η περιοχή στην οποία γίνονται τα περισσότερα γεγονότα είναι η Λατινική

Αμερική, η Κεντρική και Νότιος Αμερική. Μετά το 1810 και σε όλη τη δεκαετία του 1820
γίνονται γεγονότα σε αυτή τη μεγάλη ήπειρο που, στην ουσία, κατοικούν απόγονοι των
Ισπανών Κονκισταδόρες του 1492, μετά τον Χριστόφορο Κολόμβο κ.λπ. Οι Πορτογάλοι
ελέγχουν την περιοχή της Βραζιλίας, οι απόγονοι των Κονκισταδόρες έχουν αναμιχθεί και με
ντόπιους πληθυσμούς έχουν έρθει και άλλοι κ.λπ. Αυτοί τώρα πλέον πολεμούν εναντίον των
μητροπόλεων σε μια αλυσίδα επαναστάσεων που παρήγαγε θρυλικές μορφές, όπως ο Σιμόν
Μπολιβάρ, ο Χοσέ ντε σαν Μαρτίν, και κινητοποίησε τις αντένες των μαχητών της ελευθερίας,
των φιλελευθέρων του κόσμου –δηλαδή, της Ευρώπης στην ουσία–, φυσικά με κεντρικότερους
τους Εγγλέζους. Η Αγγλία εκπροσωπεί τον πιο προχωρημένο πολιτικό κόσμο της εποχής και
τον πιο συγκροτημένο φιλελεύθερο κόσμο της εποχής μαζί με το παιδί της, τις Ηνωμένες
Πολιτείες στον Βορρά, που πλέον έχουν αποσχισθεί. Το λέω αυτό, διότι στα γεγονότα στη
Λατινική Αμερική έρχονται και μετέχουν ενεργά Βρετανοί πολεμιστές, είτε συνδεόμενοι με

–5–
την κυβέρνησή τους είτε αυτόνομοι, ανεξάρτητοι ιδεολόγοι που έρχονται να πολεμήσουν –
φυσικά, έρχονται και Γάλλοι και από άλλες χώρες της Ευρώπης να πολεμήσουν εκεί.

Στο σημείο αυτό είναι σημαντικό να υπογραμμίσουμε ότι, στον 19ο αιώνα, έχει
αναπτυχθεί μια Διεθνής, Διεθνής των πολεμιστών της ελευθερίας, "Φιλελεύθερη Διεθνής", έτσι
ονομάζεται και στη βιβλιογραφία, Φιλελεύθερη Διεθνής. Διότι χιλιάδες αντρών, που μετέχουν
στα γεγονότα, είναι έτοιμοι να αφήσουν τον τόπο τους, να πάνε σε μια άλλη περιοχή, όπου
τρέχουν επαναστατικά γεγονότα, να πολεμήσουν και να συνεισφέρουν στα πράγματα. Αυτή η
Φιλελεύθερη Διεθνής δεν είχε ακριβώς θεσμούς, συνέβη εκ των πραγμάτων. Το λέω αυτό,
διότι πολύ αργότερα στον 19ο αιώνα, όταν είχε αρχίσει να αναπτύσσεται ο επόμενος κύκλος, ο
κομμουνιστικός κύκλος, ο οποίος κάλυψε ένα τμήμα του 19ου αιώνα και ένα τμήμα του 20ού
αιώνα, αυτός ο κύκλος ο κομμουνιστικός είχε τη δικιά του Διεθνή που ονομάστηκε
Κομμουνιστική Διεθνής, που ήταν πιο συγκροτημένη, είχε θεσμούς κ.λπ., και που συνέβαινε
το ίδιο, δηλαδή κομμουνιστές που πίστευαν σε αυτή την ιδεολογία πήγαιναν σε άλλα μέρη που
ομοϊδεάτες τους έδιναν μάχη κ.λπ.

Η Φιλελεύθερη Διεθνής είναι σε βράση κυριολεκτικά στο πρώτο μισό του 19ου αιώνα,
και η Ελληνική Επανάσταση είναι εκείνη η οποία θα της δώσει διεξόδους εκφράσεως μετά το
1821. Όταν ξεκινούν τα γεγονότα του 1821 –και το σημείο αυτό είναι σημαντικό να το πούμε–,
οι ειδήσεις την εποχή που συζητούμε από ένα σημείο σαν την Ελλάδα σήμερα, δηλαδή στον
νότο της Βαλκανικής, για να φτάσουν στη δυτική Ευρώπη, ας πούμε στη Γαλλία, χρειαζόταν
το ελάχιστο ενάμιση μήνα· υπολογίζουμε για ασφάλεια δύο μήνες, διότι περίπου τόσο έκανε
για να φτάσουν οι ειδήσεις στη Δυτική Ευρώπη. Εξ αυτού γνωρίζουμε ότι η είδηση της
Ελληνικής Επανάστασης έφτασε στη δυτική Ευρώπη περίπου τον Μάιο του 1821 και άρχισε
να ανάβει τις φωτιές της και, τέλος πάντων, να εμπνέει και να τροφοδοτεί αντιδράσεις και
κινήσεις και το μεγάλο κίνημα του Φιλελληνισμού, το οποίο, πρέπει να πούμε ότι, είναι
μοναδικό στην ανθρώπινη ιστορία αυτό που συνέβη με την έναρξη της Ελληνικής
Επανάστασης και την κινητοποίηση τόσων ανθρώπων, από τόσες χώρες με διάφορους τρόπους
για να βοηθήσουν τους Έλληνες που επαναστατούσαν. Επαναλαμβάνουμε ότι οι Έλληνες ήταν
η ψυχή, η Ελλάδα ήταν ψυχή της Ευρώπης από την Αναγέννηση και μετά. Επομένως, ο μέσος
Ευρωπαίος, ο Δυτικοευρωπαίος, όχι μόνο είχε ακούσει για τους Έλληνες, αλλά αισθανόταν ότι
ήταν η πνευματική του καταβολή η περιοχή αυτή, εξού και η μεγάλη συγκίνηση επιπλέον για
το ζήτημα αυτό. Εκτός του γεγονότος ότι πολεμούσαν χριστιανοί εναντίον αλλόδοξων
μουσουλμάνων τυράννων, βαρβάρων. Ενώ οι Ισπανοί, ας πούμε, είχαν πολεμήσει εναντίον των
Γάλλων που ήταν δικοί μας άνθρωποι, εδώ από την Ευρώπη, χριστιανοί εναντίον χριστιανών·
και εδώ τα πράγματα ήταν πιο περίπλοκα. Στην Ελληνική Επανάσταση μπορούσε να

–6–
συγκινηθεί για την Ελληνική Επανάσταση και ο χριστιανός και ο συντηρητικότερος και ο
ριζοσπαστικότερος και όλα τα στρώματα, θα έλεγε κανείς, πολλά στρώματα του πληθυσμού.
Φυσικά, δεν ήταν όλοι υπέρ της Ελληνικής Επαναστάσεως, υπήρχαν και ομάδες και στρώματα
τα οποία ήταν υπέρ της Παλινόρθωσης και δεν ευνοούσαν τέτοιες δράσεις.

Πρέπει να πούμε ότι στην περιοχή των Βαλκανίων δεν ήταν η Ελληνική Επανάσταση η
πρώτη εναντίον των Οθωμανών, γιατί είχε προηγηθεί η Σερβική Επανάσταση το 1804. Οι
Σέρβοι είχαν επαναστατήσει το 1804 εν μέσω Ναπολεόντειων Πολέμων –έχει σημασία αυτό–,
δηλαδή σε άλλα περιστατικά της Ευρώπης πολέμησαν γενναία με αρχηγό τον περίφημο
Γεόργκι Πέτροβιτς Καραγκεόργεβιτς – αυτόν που λέμε εμείς Καραγεώργη της Σερβίας και του
έχουμε αφιερώσει και δρόμο στο κέντρο της πρωτεύουσας. Οι Σέρβοι πολέμησαν γενναία
μέχρι το 1813, πολλές εξελίξεις, φυσικό είναι, όταν γίνονται τέτοια γεγονότα. Ηττήθηκαν το
1813, ξαναμπήκαν στον χορό του πολέμου και των εξελίξεων μετά το 1815· είχαν πολλές
εξελίξεις. Όκαι όμως ποιοι ασχολήθηκαν με τους Σέρβους; Ποιοι έμαθαν τα γεγονότα των
Σέρβων και, τέλος πάντων, είχαν κάποια αντίδραση βοηθείας ή όχι; Είναι μόνο οι Αυστριακοί
και οι Ρώσοι, οι οποίοι σχετίζονταν με αυτόν τον λαό, οι μεν Ρώσοι, επειδή οι Σέρβοι ήταν
σλαβικής καταγωγής και οι Ρώσοι είχαν μεγάλη ανάμιξη στα θέματα της Βαλκανικής,
πολεμώντας εναντίον των Οθωμανών ή οι Αυστριακοί, οι οποίοι επειδή έχουν σύνορα με την
περιοχή των Σέρβων στο σαντζάκι του Βελιγραδίου, δηλαδή στα σύνορα Οθωμανικής
Αυτοκρατορίας και Αυστρίας. Αντίθετα η υπόλοιπη Ευρώπη, μα ούτε άκουσε για τους
Σέρβους, αλλά και άμα άκουσε δεν της έκανε εντύπωση, διότι δεν της έλεγαν τίποτα οι Σέρβοι,
δεν ήξεραν για αυτούς. Διότι οι Σέρβοι, κάπου στον Μεσαίωνα, είχαν δημιουργήσει κάποια
μεσαιωνικά βασίλεια, είχαν έρθει προς τον Νότο με τις σλαβικές μετακινήσεις κάπου το 700-
800 μ.Χ.· δεν τους έλεγε τίποτα. Ενώ η Ελληνική Επανάσταση τους μιλούσε σε πάρα πολλές
χορδές των προταγμάτων τους, των ιδεολογιών τους, του θαυμασμού τους, της ταυτότητάς
τους, και αυτή είναι η βάση της μεγάλης θετικής αντίδρασης υπέρ των Ελλήνων για τη βοήθεια
του Αγώνα τους. Αυτό είναι η βάση του Φιλελληνικού Κινήματος, μαζί με όλο το υπόστρωμα
που είπαμε και στις προηγούμενες ενότητες.

V2.1.3 Τα Φιλελληνικά Κομιτάτα (7')

https://youtu.be/8PjIOPvAesE
απομαγνητοφώνηση lizeta & Kathryn / αντιπαραβολή Mirella

Το φιλελληνικό κίνημα στην Ευρώπη και την Αμερική, τη Βόρεια κυρίως Αμερική, είχε
δύο όψεις, τις εξής 102, αλλά κατ’ αρχήν δύο όψεις: η μία αφορούσε άτομα τα οποία, όπως

–7–
είπαμε, ήταν έτοιμα να έρθουν να πολεμήσουν στο πλευρό των Ελλήνων. Αυτά δεν ήταν,
φυσικά, τα περισσότερα – υπολογίζεται ότι στη διάρκεια του αγώνα των Ελλήνων περίπου
1.200 ένοπλοι, νεαροί άντρες κατά κανόνα, άφησαν σπίτια, βολή, όπου και αν βρίσκονταν και
ήρθαν να πολεμήσουν δίπλα στους Έλληνες για περισσότερο, για λιγότερο (θα μιλήσουμε γι’
αυτό εκτενέστερα).

Η μεγάλη μάζα όμως των φιλελλήνων ήταν άτομα καθημερινά στον τόπο τους, που
άκουσαν για τα τεκταινόμενα στην Ελλάδα, για τα γεγονότα εκεί στον νότο της Βαλκανικής,
στην Πελοπόννησο, στη Στερεά Ελλάδα, στα νησιά και συγκινήθηκαν πολύ και ήθελαν να
βοηθήσουν τους Έλληνες. Όπως είπαμε, τα άτομα αυτά δεν ήταν μιας συγκεκριμένης
κοινωνικής ζώνης αλλά, κατά κανόνα, δεν ήταν απλοί καθημερινοί άνθρωποι, δηλαδή χωρικοί,
κτηνοτρόφοι, αγρότες κ.λπ. Κατά κανόνα, τα άτομα τα οποία μετείχαν στο φιλελληνικό κίνημα
–φυσικό είναι αυτό– ήταν άτομα καλλιεργημένα, που είχαν σπουδάσει κάτι, είχαν μάθει, είχαν
περάσει από σχολείο, είχαν ακούσει για τους αΑρχαίους Έλληνες δηλαδή και αυτό τους
κινητοποιούσε περισσότερο.

Πρέπει να πούμε ότι συναφώς στο φιλελληνικό κίνημα ρόλο έπαιξε και μία συνήθεια
που υπήρχε στον αγγλοσαξωνικό κυρίως κόσμο αλλά και στη Δυτική Ευρώπη που ονομάζεται
Le Grand Tour (The Grand Tour)1, σύμφωνα με το οποίο ένα άτομο, κυρίως άντρας, όταν
ενηλικιώνονταν, είχε μεγάλη επιθυμία να κάνει ένα μεγάλο ταξίδι – και κυρίως το ταξίδι αυτό
πήγαινε προς την Ιταλία, προς τις περιοχές που είχαν αρχαιότητες, προς τα Ιεροσόλυμα, προς
την Ελλάδα, περνούσαν από εδώ, και επομένως υπήρχαν και άτομα που είχαν τέτοια εμπειρία.
Συχνά όταν επέστρεφαν έγραφαν βιβλία και διηγούνταν γι’ αυτά και έτσι υπήρχαν πολλαπλά
νήματα που δημιουργούσαν το φιλελληνικό κίνημα και την αίσθηση εγγύτητας με τους
Έλληνες.

Αυτό το δεύτερο κομμάτι, δηλαδή των ανθρώπων οι οποίοι στον τόπο τους ήθελαν να
δράσουν υπέρ των Ελλήνων, ήταν σαφώς το μεγαλύτερο διότι ήσουν εκεί που ήσουνα και
έψαχνες να βρεις τρόπο να βοηθήσεις τους Έλληνες. Το κίνημα αυτό, όπως είπαμε, αφορούσε
κατά κύριο λόγο, στις περισσότερες χώρες, άτομα από μεσαία τάξη και πάνω, ακριβώς διότι
εκεί μπορούσες να περιμένεις ότι θα συναντούσες τη ζώνη την ανθρώπινη η οποία είχε την
επαφή και τη γνώση της αΑρχαίας Ελλάδας, άρα τις αντένες ανοικτές, αλλά και άτομα τα
οποία είχαν μετάσχει και είχαν συμμετάσχει ψυχολογικά ή με άλλο τρόπο στα όσα είχαν
συμβεί λίγο πριν στην ταραγμένη αλλά μεγαλειώδη ζωή, ιδεολογική και πρακτική, της
Ευρώπης.

1 Η Μεγάλη Περιήγηση (Le Grand Tour) παρουσιάζεται στην Ευρώπη του 17ου, 18ου και 19ου
αιώνα.

–8–
 Τώρα, τα άτομα τα οποία κινητοποιούνταν για τους Έλληνες, τι στόχο είχαν; Στόχο
είχαν να βοηθήσουν τους Έλληνες. Μάλιστα. Πώς, τι σημαίνει «βοηθώ τους Έλληνες»; Στο
σημείο αυτό πρέπει να πούμε ότι σε αρκετές χώρες της Ευρώπης, λόγω της Παλινόρθωσης,
υπήρχε ένα αστυνομοκρατούμενο κλίμα και καθώς οι κυβερνήσεις δεν ήταν υπέρ
αναστατώσεων, και φυσικά ο φυσικός συνομιλητής όλων των κυβερνήσεων της Ευρώπης ήταν
η Οθωμανική Αυτοκρατορία. Αυτή ήταν το κράτος, αυτή είχε στημένο το σύστημα της
διοίκησης στην Ανατολική Μεσόγειο, επομένως αυτή θεωρούνταν ότι είναι η νόμιμη
εκπρόσωπος διοίκησης αυτής της άκρης της ανατολικής άκρης της Ευρώπης, που δεν ήταν
μικρή· γιατί η Οθωμανική Αυτοκρατορία μπορεί να μην ήταν πλέον στις δόξες της, αλλά δεν
έπαυε να είναι μια μεγάλη αυτοκρατορία.

Εκεί λοιπόν, σε διάφορες περιοχές, υπήρχε μια αρνητική στάση και στο εσωτερικό των
χωρών απέναντι σε εκδηλώσεις συμπάθειας και βοήθειας προς τους Έλληνες. Εξ αυτού, όταν
ξεκίνησε το φιλελληνικό κίνημα αλλά και αργότερα σε αρκετές χώρες, οι φιλέλληνες έψαχναν
να βρουν τρόπους κάλυψης της δράσης τους κάτω από ένα ένδυμα φιλανθρωπικό, ώστε να μη
φαίνεται ότι έχει ιδεολογική διάσταση: θα βοηθήσουμε τους Έλληνες οι οποίοι δοκιμάζονται,
που είναι χριστιανοί, που ζούνε τα δεινά, που πρέπει να τους στείλουμε φάρμακα, να τους
στείλουμε τρόφιμα, να τους στείλουμε... –όχι πολεμοφόδια σε αυτή την πλευρά, αλλά
οπωσδήποτε πολλοί φιλελληνικοί κύκλοι ήθελαν να φτάνουν και πολεμοφόδια στην Ελλάδα–
και εν πάση περιπτώσει εδώ στήνονταν ένας ολόκληρος μηχανισμός.

Όπως και σήμερα, όταν θέλει κανείς να βοηθήσει μία περιοχή που δοκιμάζεται, τι κάνει;
Δημιουργεί μια ομάδα· (την εποχή εκείνη αυτό που δημιουργούνταν ονομαζόταν ‘Kομιτάτα’,
(Comitéommittee μια λέξη, -Commity ή Committee ή Comité, ανάλογα με τη γλώσσα).
Κομιτάτα, δηλαδή εσύ, εγώ, πέντε έξι στη γειτονιά μας, στην πόλη μας έχουμε το ίδιο
αίσθημα, θέλουμε να βοηθήσουμε, βρισκόμαστε, στήνουμε τα ραντεβού μας, λέμε θα
βρισκόμαστε εκεί, θα κάνουμε αυτό, οργανώνουμε τη δράση μας και σε αρκετές χώρες
υπήρχαν πολλές πόλεις στις οποίες στήθηκαν Κομιτάτα, άλλες λιγότερο, πάντως στήθηκαν
Κομιτάτα φιλελληνικά, που, όπως είπαμε, στόχος τους ήτανε να βοηθήσουν τους Έλληνες
κάτω από οποιονδήποτε μανδύα. Στην Αυστρία και στη Βόρεια Γερμανία, στην περιοχή της
Πρωσίας, ποτέ δεν δημιουργήθηκε ένα αξιόλογο φιλελληνικό κίνημα., Ωωστόσο στα
περισσότερα κράτη και κρατίδια της Γερμανίας, (γιατί δεν υπήρχε ενιαία Γερμανία, εθνικό
κράτος που λέγεται Γερμανία, παρότι χρησιμοποιούνταν ο όρος Γερμανία – σήμαινε μια
χαλαρή σύνδεση διαφορετικών κρατών Γερμανικών).

τΤο φιλελληνικό κίνημα εκεί γνώρισε μεγάλη ακμή, στα περισσότερα κράτη και κρατίδια,
ιδιαίτερα στη Βαυαρία. Ααλλά και στην Ελβετία, στη Γαλλία, στην Ιταλία, στην Ολλανδία,

–9–
στη Δανία, στη Σουηδία, στην Αγγλία ήταν ένα διαδεδομένο φαινόμενο, [όπως] και στις
Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής.

– 10 –
 2.2: Όψεις και μεταπτώσεις ενός κινήματος

V2.2.1 Τα Φιλελληνικά Κομιτάτα και οι πρωτοβουλίες τους (7')

https://youtu.be/jGEFyT6L_PI
απομαγνητοφώνηση Katerina_Kypraiou / αντιπαραβολή kpasisi

Αυτές οι ομάδες στόχο είχαν να ενισχύσουν και να βοηθήσουν τους Έλληνες. Πώς
ήθελαν να βοηθηθούν οι Έλληνες; Με διάφορους τρόπους: ένας, να πιεστούν οι κυβερνήσεις
τους να βοηθήσουν τους Έλληνες, να πάψουν να είναι αρνητικοί ως προς τους Έλληνες. Πώς
πιέζεις σε μια τέτοια κατεύθυνση; Να γράφεις άρθρα –στις χώρες που μπορούσαν να βγουν
άρθρα, γιατί είπαμε ήμασταν σε μια ειδική ζώνη πολιτικής σε κάποιες περιοχές της Ευρώπης–
να γράφεις άρθρα στις εφημερίδες, είτε έμμεσα είτε άμεσα, να παρωθείς δηλαδή το δημόσιο
αίσθημα απέναντι στους Έλληνες. Όταν γράφονταν αρνητικά άρθρα σε σχέση με τους Έλληνες
να απαντάς, να μην το αφήνεις το πράγμα αναπάντητο. Γράφτηκαν πολλά βιβλία υπέρ των
Ελλήνων από επωνύμους διανοουμένους, διότι στο κίνημα υπέρ των Ελλήνων –όπως είναι
κατανοητό– πολλά από τα άτομα που μπήκαν σε αυτή τη διαδικασία ήταν υψηλής
μορφώσεως2, κάποιοι ήταν και συγγραφείς και διανοούμενοι και στοχαστές και φιλόσοφοι
κ.λπ. Μπήκαν στη διαδικασία συγγραφείς πονημάτων, επίσης γράφτηκαν πολλά ποιήματα και
μάλιστα από επώνυμους και πολύ σπουδαίους ποιητές όπως ήταν ο Σέλλεϋ στην Αγγλία, ο
Βύρωνας κ.λπ., αλλά και στη Γαλλία επώνυμοι ποιητές. Φυλλάδια κυκλοφορούσαν ούτως
ώστε να φτάνει σε περισσότερους ανθρώπους το μήνυμα του Αγώνα των Ελλήνων και των
στόχων των Ελλήνων, δηλαδή η προσπάθεια ήταν να δημιουργηθεί μια βάση ανθρώπινη,
συγκινησιακή3 υπέρ των Ελλήνων για να κερδηθούν πολιτικά και να υπάρχουν πολιτικά κέρδη
υπέρ των Ελλήνων.

Από εκεί και πέρα εκτός από αυτές τις δράσεις, τα Κομιτάτα, αλλά περισσότερο, άλλα
λιγότερο ανάλογα και με τον εμπνευστή τους, ανάλογα και με τον αριθμό, ανάλογα και με την
εποχή ρίχνονταν και σε άλλες δραστηριότητες. Στόχος τους ήταν: πολλά από αυτά τα
Κομιτάτα ήταν πολύ σημαντικά στη διοχέτευση, την καθοδήγηση των ενόπλων που ήθελαν να
πάνε, να βρεθούνε στην Ελλάδα, να βοηθηθούν στον δρόμο τους για να φτάσουν στην

2 Μεταξύ 1800-1826 στη Μεγάλη Βρετανία κυκλοφόρησαν 35 βιβλία για την Ελλάδα και τους
Έλληνες. Στη Γαλλία μεταξύ 1821-1827 κυκλοφόρησαν 128 αντίστοιχα βιβλία.

3 Υπέρ των Ελλήνων εκφράστηκαν ποιητές και λογοτέχνες όπως ο Λαμαρτίνος, ο Γκαίτε, ο
Σατωμπριάν, ο Σέλλεϋ, ο Λόρδος Βύρωνας, ο Βίκτωρας Ουγκώ, ο Πούσκιν κ.ά.

– 11 –
Ελληνική Επανάσταση. Ένας Δανός που ξεκινούσε για να πολεμήσει στην Ελλάδα, ένας
Σουηδός που ξεκινούσε να πολεμήσει στην Ελλάδα, ένας Γερμανός που ξεκινούσε να
πολεμήσει στην Ελλάδα, πώς θα έφτανε στην Ελλάδα; Έπρεπε στην ουσία να διασχίσει ένα
μεγάλο τμήμα της Ευρώπης για να βρεθεί σε λιμάνια από τα οποία φεύγανε πλοία για να πάνε
στην Ελλάδα. Το λιμάνι στο οποίο κατά κανόνα πήγαινες για να βρεθείς στην Ελλάδα είναι η
Μασσαλία. Οι ένοπλοι δηλαδή οι οποίοι ήθελαν να βρεθούν στην Ελλάδα έπρεπε να βρεθούν
στη Μασσαλία. Κατά καιρούς κάποιοι μπορούσαν να φύγουν κι από την Τεργέστη ή από το
Λιβόρνο αλλά σταδιακά τα λιμάνια της Ιταλίας έγιναν απαγορευτικά λόγω της παρουσίας των
Αυστριακών.

Επομένως το λιμάνι από το οποίο έφευγαν οι περισσότεροι και έφυγαν οι περισσότεροι

ένοπλοι για να έρθουν στην Ελλάδα στα εννέα χρόνια που διήρκησε η Επανάσταση, έφυγαν
από τη Μασσαλία, μάλιστα. Αλλά για να βρεθεί ένας ένοπλος στη Μασσαλία έπρεπε πολλές
φορές να διασχίσει ένα μεγάλο τμήμα της Ευρώπης, δεν ήταν άνθρωποι που αναγκαστικά
είχαν χρήματα για να το κάνουν, έπρεπε επομένως τα ενδιάμεσα Κομιτάτα, σε διάφορες
πόλεις, να βοηθήσουν αυτούς τους ανθρώπους που κινούνταν προς τον Νότο να φτάσουν μέχρι
τη Μασσαλία. Επομένως πολλά Κομιτάτα ήταν σε εγρήγορση για αυτή τη διαδικασία. Και
βοηθούσαν, βοηθούσαν πρακτικά, βοηθούσαν με χρήματα, με ρούχα, με τροφή για να φτάσουν
οι ένοπλοι στη Μασσαλία. Όπως καταλαβαίνουμε μεγάλο ρόλο έπαιζαν τα Κομιτάτα της
Γαλλίας στη διαδρομή αυτή, ιδιαίτερα της Λυών, της Μασσαλίας, του Παρισιού, γιατί η
Γαλλία ήταν τόπος από τον οποίο θα περνούσαν αυτοί οι ένοπλοι.

Άλλες δράσεις που έπρεπε, έβαλαν στόχο να κάνουν αυτά τα Κομιτάτα ήταν να
βοηθήσουν, όπως είπαμε, πρακτικά τους Έλληνες με χρήματα, με ρούχα, με τρόφιμα· και
κυρίως με χρήματα. Να φτάσουν χρήματα στους Έλληνες γιατί οι Έλληνες είναι σε πόλεμο,
έχουν ανάγκη από χρήματα για όπλα, για χίλιες μύριες δράσεις. Αφήστε δε, που ένα πολύ
μεγάλης σημασίας έργο των Κομιτάτων ήτανε να βοηθήσουν τους χιλιάδες Έλληνες που
συλλαμβάνονταν από τα τουρκικά στρατεύματα ως αιχμάλωτοι και πουλιόνταν στα
σκλαβοπάζαρα, είτε στην Αίγυπτο είτε στην Κωνσταντινούπολη κ.λπ. Τα Κομιτάτα
συγκεντρώνουν χρήματα για να αγοραστούν αυτοί οι εξανδραποδισμένοι άνθρωποι και, αν
είναι δυνατόν, να εντοπιστούν πού βρίσκονται, να αγοραστούν και να σταλούν πίσω στις
οικογένειές τους· και αυτό ήταν ένας μεγάλος στόχος.

Γενικά χρειαζόταν να μαζευτούν χρήματα. Πώς μπορούσε να μαζέψει κανείς χρήματα;

α) Οι ίδιοι οι φίλοι της Ελλάδας έβαζαν και από τα δικά τους χρήματα, κάποιες δωρεές κ.λπ. β)
Να συγκεντρώνουν χρήματα από άλλα άτομα τα οποία είναι συγκινημένα από αυτό ή λιγότερο
συγκινημένα. Να κάνουν δηλαδή εράνους, όπως γίνεται και σήμερα. Έτσι, πολλές τέτοιες

– 12 –
ομάδες έκαναν εράνους και συγκέντρωναν χρήματα τα οποία και προσπαθούσαν να φτάσουν
στους Έλληνες. Για να συγκεντρώσουν χρήματα πολλοί από αυτούς ήταν ευρηματικοί. Έκαναν
χειροτεχνήματα, τα πουλούσαν. Οι κυρίες κεντούσαν, οι κύριοι έκαναν χειροτεχνήματα με τα
χέρια τους, δαντέλες, απογευματινά τσάγια, ανάγνωση φιλελληνικών έργων. Όλα αυτά έπαιζαν
ρόλο στα πράγματα. Και φυσικά μεγάλο ρόλο έπαιξαν τα διάφορα αντικείμενα τα οποία
παρήγγελναν αυτές οι φιλελληνικές ομάδες σε εργοστάσια της εποχής με φιλελληνικά θέματα,
τα οποία και πουλούσαν στη συνέχεια και έτσι συγκέντρωναν χρήματα για να σταλούν στην
Ελλάδα.

V2.2.2 Φιλελληνισμός και Τέχνη (7')

https://youtu.be/dK-ezTeIEhU
απομαγνητοφώνηση Konsfarm / αντιπαραβολή Asimenia

Τα Κομιτάτα, όπως είπαμε, είναι σε εγρήγορση για να βοηθήσουν τους Έλληνες.

Κάποια εξ αυτών ήταν χαρακτηριστικά δραστήρια και με καταπληκτικούς ανθρώπους τελείως
δοσμένους στο έργο τους και θα δούμε κατά καιρούς ποια ήταν τα πιο σημαντικά .Αυτή τη
στιγμή περιγράφουμε το γενικό σχήμα δράσης των Κομιτάτων, τα οποία –όπως είπαμε–
διευκολύνονταν από το έργο ποιητών, από το έργο ζωγράφων, από το έργο διανοουμένων οι
οποίοι έγραφαν υπέρ των Ελλήνων και προετοίμαζαν το έδαφος στην κοινωνία για την βοήθεια
των πραγμάτων.

Στο σημείο αυτό να δούμε ας πούμε μία αποτύπωση από την Δανία. Ένας Δανός
φιλέλληνας ζωγράφισε ιδανικά, ιδανικά ένα ζευγάρι Ελλήνων σε μία λίμνη, το όλο ... το όλο...
το κλίμα ας πούμε έτσι είναι πολύ ευγενές, πολύ ρομαντικό… στο βάθος αρχαίοι ναοί. Ήτανε
μία εξιδανίκευση, ας πούμε, της ελληνικής …... των ελληνικών πραγματικοτήτων. Πρέπει να
πούμε ότι εκείνοι που ήξεραν το “Λεβάντε” (δηλαδή την Ανατολική Μεσόγειο, αυτό που είναι
σήμερα Βαλκάνια, Νότος της Ελληνικής Χερσονήσου, τα παράλια της Συρίας, λεγόταν
“Λεβάντε”, όλη αυτή την περιοχή), αυτοί λοιπόν που ήξεραν τα Βαλκάνια και την Ελληνική
Χερσόνησο ήταν περισσότερο Γάλλοι ή Άγγλοι (οι Άγγλοι γιατί είχανε και τα Εεπτάνησα την
εποχή αυτή), αλλά Σουηδοί, Δανοί, Γερμανοί δεν είχανε ιδέα για τα παρακάτω,. κΚαι έτσι
ακόμη περισσότερο εξιδανικεύαουν στο μυαλό τους και ενέπλεκαν τους σύγχρονους Έλληνες
με τους αΑρχαίους·, εξάλλου αυτό ήταν μεγάλο διακύβευμα την εποχή εκείνη.

Είπαμε επίσης ότι παρήγγελναν σε εργοστάσια διάφορα φιλελληνικά θέματα, δηλαδή

πήγαιναν σε ένα εργοστάσιο πορσελάνης και έλεγαν: θέλουμε να μας τυπώσετε, να μας
δημιουργήσετε τόσα... π.χ. χίλια πιάτα τα οποία να έχουν ένα θέμα που θα σας δώσουμε εμείς.

– 13 –
Το θέμα ήταν φιλελληνικό. Τι είναι φιλελληνικό θέμα: Τις περισσότερες φορές είναι κάποια
μορφή του Αγώνα των Ελλήνων. Καθώς κυλούσε ο χρόνος μαθεύονταν τα ονόματα ηρώων:· η
Μπουμπουλίνα [θαυμαζόταν] είχε μεγάλη... μεγάλο θαυμασμό γιατί ήταν γυναίκα και
μαχήτρια. Ο Μπότσαρης, η οικογένεια Μπότσαρη, ο Μάρκος Μπότσαρης, έχουν την
πρωτοκαθεδρία στις αποτυπώσεις, ή διάφορες μάχες. Θα εξηγήσουμε λίγο μετά ότι μεγάλο
ρόλο στην έκρηξη του φιλελληνισμού έπαιξαν σφαγές, όπως η σφαγή της Χίου ας πούμε, η
οποία έπαιξε ρόλο κι ο Ντελακρουά τη ζωγράφισε –μεγάλος ζωγράφος της εποχής– και έπαιξε
ρόλο αυτό το πράγμα... ή η πτώση του Μεσολογγίου εκτίναξε τον φιλελληνισμό. Πολλές
φορές θέματα έχουν μάχη, όπου αρματολοί, κλέφτες, πολεμιστές με τις χαρακτηριστικές
στολές πολεμούν εναντίον των Οθωμανών. Εδώ πέρα [εικ. 03:25] έχουμε μία τέτοια
αποτύπωση όπου γυναίκες πολεμούν. Είναι η έξοδος του Μεσολογγίου και βγαίνουν οι
γυναίκες κι αν θα μπορείτε να διαβάσετε είναι τα ονόματα: Μπότσαρης, Μιαούλης, ο Κανάρης
είναι πολύ μέσα στα ζητήματα αυτά.

Επίσης κάποιο αντικείμενο που πουλούσαν αυτά τα Κομιτάτα και είχε μεγάλη ζήτηση
ήταν οι φιλελληνικές τράπουλες, που επίσης τις παρήγγελναν τα Κομιτάτα και τις πουλούσαν
με κάποιο κέρδος και τα χρήματα τα συγκέντρωναν υπέρ των Ελλήνων. Να [εικ. 04:00]μία
φιλελληνική τράπουλα όπου βλέπουμε τον Κολοκοτρώνη, βλέπουμε τον Κανάρη, τον Μάρκο
Μπότσαρη, τον Καποδίστρια, τον Μαυροκορδάτο κ.λπ., σε διάφορες θέσεις των χαρτιών
αυτών, των παιγνιοχάρτων. Άλλα αντικείμενα τα οποία πουλούσαν την εποχή εκείνη είναι
αντικείμενα που συσχετίζονται με την μέτρηση του χρόνου. Να [εικ. 04:32] ένα φιλελληνικό
ρολόι. Το ρολόι είναι εδώ, και πάνω βλέπουμε έναν Έλληνα ναύτη. Το ναυτικό των Ελλήνων
είχε κάνει μεγάλη εντύπωση με την δράση του στην Ευρώπη και τα φιλελληνικά Κομιτάτα το
χρησιμοποιούσαν πολύ. Επομένως διάφορα αντικείμενα πωλούνται και συγκεντρώνονται
χρήματα υπέρ των Ελλήνων.

Καθώς θα κυλήσει ο χρόνος και κυρίως μετά την έξοδο του Μεσολογγίου οπότε το
φιλελληνικό κίνημα πραγματικά εκτινάχθηκε σε ολόκληρη την Ευρώπη, το Μεσολόγγι έγινε –
μετά το 1826 δηλαδή και την έξοδο του Μεσολογγίου– το Μεσολόγγι έγινε πάρα πολύ
αγαπητό και γνωστό. Εδώ [εικ. 05:22] βλέπετε ένα λικέρ ντε Μεσολόγγι, μία εταιρεία δηλαδή
παρήγαγε πια λικέρ με το όνομα του Μεσολογγίου – όχι πλέον για φιλελληνικούς λόγους, αλλά
για εμπορικούς λόγους. Δηλαδή η Ελληνική Επανάσταση είχε πολλές-πολλές εκφάνσεις.
Αφήστε που, προκειμένου να ενισχυθεί το φιλελληνικό κίνημα αλλά και επειδή είχε διάδοση
από ένα σημείο και πέρα –κυρίως μετά το Μεσολόγγι βέβαια–, θεατρικά έργα με θέματα
ελληνικά παίζονταν, γράφονταν και παίζονταν και προβάλλονταν και έχουμε αφίσες από αυτά

– 14 –
τα φιλελληνικά έργα τα οποία παίζονταν στην Γαλλία, στο Βέλγιο, στην Ολλανδία κ.λπ.
Δηλαδή η Ελληνική Επανάσταση κινητοποίησε κυριολεκτικά τη Δυτική Ευρώπη!

Πρέπει να πω ότι, στη διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης, γλύπτες εμπνεύστηκαν

και δημιούργησαν λαμπρά έργα που μέχρι σήμερα βρίσκονται… Στην Ιταλία, ας πούμε, [εικ.
06:35] δύο Έλληνες μπουρλοτιέρηδες, ένα θαυμάσιο άγαλμα που και σήμερα βρίσκεται σε
δημόσιο χώρο. Όλα αυτά αποδίδουν το φιλελληνικό κλίμα το οποίο υπήρχε και τις δράσεις του
φιλελληνικού κινήματος.

V2.2.3 O Φιλελληνισμός και οι μεταπτώσεις του (9')

https://youtu.be/G5M90qUk0H4
απομαγνητοφώνηση Olvia / αντιπαραβολή

– 15 –
 2.3: Το Φιλελληνικό κίνημα και η διασπορά του

V2.3.1 Το Φιλελληνικό κίνημα στη Γερμανία και στην Ελβετία (12')

https://youtu.be/W9Oit4iPCro
απομαγνητοφώνηση kpasisi &Chris_Alex70 / αντιπαραβολή & kpasisi

Αναφερθήκαμε γενικά στα Φιλελληνικά Κομιτάτα και είπαμε, περίπου, τον κύκλο
δράσεων. Είναι σημαντικό να κρατήσουμε στον νου ότι υπήρχε , γενικά, μία άνοδος και
κάθοδος του φιλελληνικού κινήματος, που οφειλόταν σε πολλά γεγονότα στο εσωτερικό της
χώρας – άλλοτε αρνητικά, που έφευγαν, άλλοτε θετικά· και αυτό το κρατάμε. Αλλά γενικά, το
φιλελληνικό κίνημα διήρκεσε –άλλοτε περισσότερο, άλλοτε λιγότερο– κατά τη ροή των
γεγονότων.

Ποιες χώρες παρουσίαζαν το πιο μεγάλο ενδιαφέρον σε αυτή την κατεύθυνση, δηλαδή
στο φιλελληνικό κίνημα και στις δράσεις του;

Ταχεία ήταν η ανάπτυξη, σχεδόν αμέσως, σε δύο περιοχές: στη Γερμανία, όπως είπαμε
σε προηγούμενη ενότητα – όχι σε ολόκληρη τη Γερμανία, γιατί η Γερμανία δεν ήταν ενιαίο
εθνικό κράτος, αλλά σε πολλά κράτη γερμανικά το φιλελληνικό κίνημα πραγματικά χτύπησε
το 100%. Έχει σημασία και ερμηνεία του πράγμα, διότι οι Γερμανοί είναι ο λαός της Ευρώπης
που διαβάζει και μελετά τους αρχαίους Έλληνες περισσότερο από κάθε άλλον· και αυτό έπαιζε
ρόλο στα πράγματα. Επιπλέον, οι Γερμανοί είχαν ζήσει την εισβολή του Ναπολέοντα και αυτό
τους είχε κάνει πάρα πολύ ευαίσθητους σε θέματα ελευθεριών κ.λπ. Και τρίτον, και πολύ
σπουδαίο, είναι ακριβώς αυτό που είπαμε: (δηλαδή), η Γερμανία δεν είχε γίνει ακόμη ενιαίο
εθνικό κράτος και στα πολλά της μικρά κράτη και μεγαλύτερα κράτη και κρατίδια υπήρχαν
κινήματα ένωσης των Γερμανών. Οι Γερμανοί, δηλαδή, είχαν έναν καημό – όχι όλοι, αλλά
αυτοί οι οποίοι οραματίζονταν την ενιαία Γερμανία και μετείχαν του κινήματος. [Αυτοί] είχαν
έναν καημό για την ένωση της χώρας τους κι επομένως, ήταν πιο ευαίσθητοι κι ανοιχτοί στα
κελεύσματα των παλμών και των αναστατώσεων που υπήρχαν εκείνη την εποχή.

Επομένως, όταν άκουσαν στη Γερμανία, ότι γίνεται στην Ελλάδα δράση εναντίον των
Τούρκων και Επανάσταση, πήρε φωτιά, κυριολεκτικά, το φιλελληνικό κίνημα, ιδιαίτερα στη
Βαυαρία· η Βαυαρία ήταν το πιο φιλελληνικό κράτος – η Βαυαρία βρίσκεται στον νότο της
Γερμανίας. Μάλιστα στη Βαυαρία είχε ενδιαφέρον ότι ακόμη και ο βασιλιάς της ο Λουδοβίκος
(Ludwig) ήταν τόσο θερμά φιλέλληνας και τόσο ανοιχτά φιλέλληνας σε μία Ευρώπη που οι
ηγεμόνες δεν το ‘δειχναν αυτό το πράγμα· συνήθως ήταν αντίστροφα κιόλας τα αισθήματά

– 16 –
τους. Αυτός ήταν τελείως φιλέλληνας, θεοπάλαβα, θα έλεγε κανείς, φιλέλληνας! Είχε
συγγράψει κι ο ίδιος θεατρικά έργα, πλήρωνε θιάσους για να τα παίξουν και να τα ανεβάσουν,
προήγε με όποιον τρόπο μπορούσε τα φιλελληνικά αισθήματα και την παραγωγή, έγραφε ο
ίδιος και φιλελληνικά ποιήματα. Μάλιστα, φιλοξενούσε ορφανά από την Ελλάδα τα οποία
εκπαίδευε, τα διέσωζε, φρόντιζε για τη μόρφωσή τους.

Πρέπει να πω, ότι και άλλα φιλελληνικά κινήματα το έκαναν αυτό, δηλαδή κάποιες
εκατοντάδες ορφανών από την Ελλάδα διασώθηκαν και έγιναν αντικείμενο προστασίας και,
τέλος πάντων, μόρφωσης από αυτούς τους φιλελληνικούς κύκλους – η Βαυαρία ήταν πολύ
ψηλά σε αυτόν τον τομέα. Δεν είναι τυχαίο ότι, αργότερα το 1832, όταν οι Μεγάλες Δυνάμεις
επρόκειτο να επιλέξουν βασιλέα για την Ελλάδα, επέλεξαν (εν τέλει) τον γιο αυτού του τόσο
φιλέλληνα βασιλέα της Βαυαρίας, του Ludwig, δηλαδή τον Otto, τον Όθωνα. Στη Γερμανία,
λοιπόν, έχουμε πάρα πολύ θερμό φιλελληνικό κίνημα που κάνει όλα όσα είπαμε, τις δράσεις
που περιγράψαμε σε μεγάλο βαθμό, και, φυσικά, από τη Γερμανία φεύγουν πολλοί, πολλοί
νέοι για να έρθουν να πολεμήσουν μαζί με τους Έλληνες.

Η χώρα που αξίζει πάρα πολύ να τονιστεί πάνω στο θέμα αυτό είναι η Ελβετία. Η
Ελβετία είχε το χαρακτηριστικό ότι είχε το πιο διαχυμένο και σταθερό φιλελληνικό κίνημα στη
διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης, που σήμαινε ότι υπήρχαν σχεδόν σε κάθε πόλη και
κωμόπολη της Ελβετίας ένα ελληνικό κομιτάτο· τόσο στη γαλλόφωνη αλλά κυρίως στη
γερμανόφωνη Ελβετία, από την οποία και έφυγαν στελέχη που βοήθησαν τον ελληνικό Αγώνα.
Μεταξύ των οποίων [ήταν] ο Ιάκωβος Μάγιερ, ο θρυλικός Ιάκωβος Μάγιερ, ο οποίος ήρθε
νεαρό παλικάρι στο Μεσολόγγι, [όπου] εγκαταστάθηκε. [Ο Μάγιερ] εγκατέλειψε τις σπουδές
του στη Φαρμακευτική και ήρθε και έζησε στο Μεσολόγγι, παντρεύτηκε Μεσολογγίτισσα,
απέκτησαν παιδιά. Είναι ο θρυλικός διευθυντής και συντάκτης της εφημερίδας Ελληνικά
Χρονικά που έβγαινε στο Μεσολόγγι. Ο Μάγιερ έπαιξε [επίσης] μεγάλο ρόλο και ως γιατρός
και ως πολεμιστής, και σκοτώθηκε μαζί με τη γυναίκα του και τον γιο του κατά την Έξοδο.

Η Ελβετία παρείχε πολύ σπουδαίους Φιλέλληνες, κυρίως γερμανόφωνους, γιατί το

μεγαλύτερο κομμάτι της Ελβετίας είναι γερμανόφωνο, αλλά και της γαλλόφωνης πλευράς της
Ελβετίας.

Το χαρακτηριστικό του φιλελληνικού κινήματος στην Ελβετία είναι, ότι ήταν όχι μόνο
της υψηλής διανόησης και άρα μεσαίας και ανωτέρας τάξεως, όπως κατά κανόνα ήταν σε
άλλες περιοχές, αλλά ήταν πιο λαϊκό. Δηλαδή εκτός από πολύ σπουδαία πρόσωπα, τα οποία
ήταν Φιλέλληνες και έπαιρναν μέρος στα πράγματα, και απλοί άνθρωποι είχαν πληροφορηθεί
για την Ελληνική Επανάσταση και ήταν έτοιμοι να μπουν στους εράνους, να βοηθήσουν τους

– 17 –
ενόπλους που έρχονταν από άλλες περιοχές για να πάνε παρακάτω και να βρεθούν στη Γαλλία,
και μέσω της Γαλλίας να βρεθούν στη Μασσαλία. Το φιλελληνικό κίνημα στην Ελβετία ήταν
πολύ μεγάλο.

Μία σπουδαιότατη μορφή του φιλελληνικού κινήματος, μία θρυλική μορφή του
φιλελληνικού κινήματος στην Ελβετία είναι ο Jean-Gabriel Eynard – στα εΕλληνικά τον λέμε
Εϋνάρδο και υπάρχει δρόμος στο κέντρο της Αθήνας με το όνομά του. (Εδώ βλέπουμε τον
Εϋνάρδο σε νεότερη ηλικία, εδώ πιο ηλικιωμένο [εικόνα 07:10].) Ο Εϋνάρδος ήταν ο θρύλος
του Φιλελληνισμού της Ευρώπης και ευτυχώς είχε τιμηθεί και από την ίδια την Επανάσταση.
Ο Εϋνάρδος ήταν ένας από τους μεγαλύτερους τραπεζίτες της Ευρώπης και χρηματιστής. Έδρα
του είχε τη Γενεύη. Το σπίτι του Εϋνάρδου σήμερα είναι το Δημαρχείο της Γενεύης.

Μιλάμε για έναν πολύ πλούσιο άνθρωπο και επιτυχημένο στο επάγγελμά του, ο οποίος
συγκινήθηκε από το φιλελληνικό κίνημα. Με ποιον τρόπο; Ο Εϋνάρδος είχε γνωριστεί με τον
Ιωάννη Καποδίστρια προσωπικά. Όταν ο Ιωάννης Καποδίστριας είχε έρθει στο Συνέδριο της
Βιέννης γνωρίστηκαν αυτά τα δύο άτομα. Θυμίζω δε, ότι ο Ιωάννης Καποδίστριας έπαιξε
μεγάλο ρόλο στην πολιτική ζωή της Ελβετίας, γι΄ αυτό και στην Ελβετία τιμάται πολύ η μνήμη
του Ιωάννη Καποδίστρια.

Ο Ιωάννης Καποδίστριας, όντας στην περιοχή, γνωρίστηκε με τον Εϋνάρδο, έγιναν

αδελφικοί φίλοι και όταν ο Καποδίστριας (οκτώ-δέκα) χρόνια αργότερα, που ξέσπασε η
Ελληνική Επανάσταση και βρισκόταν στην Αγία Πετρούπολη, αρνήθηκε την διοίκηση, την
αρχηγία της Φιλικής Εταιρείας –όπως του προτάθηκε– και κατάλαβε, ότι θα είναι βλάβη της
Επαναστάσεως, αν έμενε δίπλα στον τσάρο, ενόσω έτρεχε η Εεπανάσταση, ο Καποδίστριας
παραιτήθηκε, εγκατέλειψε την Αγία Πετρούπολη και εγκαταστάθηκε από το 1822 στη Γενεύη.
Τότε η φιλία αυτών των δύο ανθρώπων, του Εϋνάρδου και του Καποδίστρια, έγινε
κυριολεκτικά αδελφική και ο Εϋνάρδος συγκινήθηκε τόσο πολύ από την παρώθηση, βέβαια,
του Καποδίστρια που οι δύο άντρες έστησαν στην Ελβετία αυτό το θαύμα του Φιλελληνισμού
στη χώρα αυτή.

Ο Εϋνάρδος συνεχώς χρηματοδοτούσε την Ελληνική Επανάσταση σε ό,τι μεγάλο

υπήρχε. Έδινε χρήματα για τα πάντα, βοηθούσε να φορτωθούν πλοία με οτιδήποτε για την
Ελλάδα, πλήρωνε καπεταναίους για να μεταφέρουν ενόπλους από τη Μασσαλία στην Ελλάδα,
πλήρωνε μεγάλα ποσά για να απελευθερωθούν σκλαβωμένοι Έλληνες από τα παζάρια των
Τούρκων,. έΈστελνε φάρμακα. Κκαι φυσικά, με το κύρος του και τις γνωριμίες του,
προσπαθούσε να γράφονται στις εφημερίδες όλης της Ευρώπης –όχι μόνο της Ελβετίας–
θετικά σχόλια για τους Έλληνες. Ήταν στην ουσία ο συντονιστής του Φιλελληνικού

– 18 –
κινήματος. Άμα γράφονταν αρνητικά σχόλια, κινητοποιούνταν για να απαλύνονται αυτά με
νέες δημοσιεύσεις και φυσικά, επειδή είχε υψηλές γνωριμίες σε όλη την Ευρώπη, παρωθούσε
τις υψηλές του γνωριμίες να είναι φιλικοί υπέρ των Ελλήνων, να αλλάξουν πολιτική, να
βοηθήσουν τους Έλληνες – στον βαθμό που μπορούσε. Πρέπει να πούμε στο σημείο αυτό, ότι
ο Εϋνάρδος, όταν ο αγαπημένος του φίλος Καποδίστριας έγινε Κυβερνήτης της Ελλάδας ήταν
δίπλα στον φίλο του – φυσικά από μακριά, γιατί τότε η επικοινωνία ήταν πολύ δύσκολη. Δεν
έπαψε λεπτό να είναι σε εγρήγορση για τα θέματα της Ελλάδας. Σημειωτέον, ότι ο Εϋνάρδος
δεν είχε το παραμικρό οικονομικό ενδιαφέρον γι΄ αυτή την περιοχή του κόσμου·. όλη του η
δράση ήταν στην περιοχή που ήταν. Ήταν Φιλέλληνας – σκέτο Φιλέλληνας και φίλος, φίλος
του Ιωάννη Καποδίστρια.

Θα γνωρίζουμε όλοι, ότι όταν ήρθε ο Καποδίστριας η Ελλάδα ήταν καμένη από πάνω
μέχρι κάτω, διαλυμένη, το ταμείο ήταν μείον. Ο Καποδίστριας ήθελε να χτίσει σχολεία,
νοσοκομεία, σχολές Ευελπίδων, ορφανοτροφεία. Χρήματα δεν υπήρχαν. Τα περισσότερα από
αυτά τα κτίσματα που έκανε ο Καποδίστριας έγιναν με χρήματα του Εϋνάρδου, διότι ο
Καποδίστριας του έλεγε «Jean-Gabriel, στείλε μου γι΄ αυτό!» κι ο εκείνοςJean-Gabriel του
έστελνε. Ήταν ανοικτός!. Και πρέπει να σας πω , ότι, όταν η Ελλάδα του ζήτησε να βοηθήσει –
μετά τον θάνατο του φίλου του, τη δολοφονία του φίλου του, το 1842, δεν υπήρχε στην
Ελλάδα τράπεζα και η ελληνική κυβέρνηση είχε ανάγκη να δημιουργηθεί τράπεζα, ζητήθηκε η
βοήθειά του, και ο Εϋνάρδος βοήθησε αποτελεσματικά, μαζί με τον Γεώργιο Σταύρου, να
δημιουργηθεί η πολύ σπουδαία Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος το 1842. Δηλαδή ο Εϋνάρδος
είναι μια θρυλική μορφή του Φιλελληνισμού.

V2.3.2 Το Φιλελληνικό κίνημα στη Γαλλία και στην Αγγλία (7')

https://youtu.be/hIUaIUq-fP4
απομαγνητοφώνηση Areti2020 / αντιπαραβολή

Αναφερθήκαμε στο φιλελληνικό κίνημα στις δύο περιοχές που πραγματικά έχει σπάσει
τα ταμεία στην περίοδο της Επανάστασης και είναι γερμανικές περιοχές, διάφορα γερμανικά
κρατίδια, δηλαδή, κυρίως τα νοτιότερα αλλά και στο κέντρο της Γερμανίας , η Βαυαρία
φυσικά και η Ελβετία. Η Ελβετία είναι το θαύμα του φιλελληνισμού και στις παραμέτρους που
είπαμε στην προηγούμενή μας ενότητα.

Όμως η περιοχή στην οποία ο φιλελληνισμός είχε τεράστια δράση και σε αριθμό και
φυσικά είναι χώρα μεγαλύτερη κτλ, ήταν η Γαλλία όπου το φιλελληνικό κίνημα αναπτύχθηκε
μετά το 1823 -δηλαδή σε σχέση με τα γερμανικά κρατίδια και κράτη και την Ελβετία

– 19 –
αναπτύχθηκε αργότερα στην ίδια ζώνη του 1823,- μετά το 1823 αναπτύχθηκε και το
φιλελληνικό κίνημα στην Αγγλία. Το φιλελληνικό κίνημα στη Γαλλία ήταν πολύ ισχυρό στο
Παρίσι και σε μεγάλες πόλεις της Γαλλίας. Mάλιστα στο φιλελληνικό κίνημα στη Γαλλία
πήραν μέρος και Έλληνες οι οποίοι ήταν εκεί και ήταν τέλος πάντων δραστήριοι σε διάφορους
τομείς. Αυτό ισχύει για όλες τις περιοχές, όπου υπήρχε φιλελληνικό κίνημα κι υπήρχαν και
Έλληνες έμποροι κι Έλληνες διανοούμενοι κι αυτοί φυσικά συνέδραμαν το φιλελληνικό
κίνημα της περιοχής. Ας πούμε ο Αδαμάντιος Κοραής, δεν το συζητούμε ότι ήταν κοντά στα
φιλελληνικά κομιτάτα του Παρισιού και φυσικά στην Γαλλία. Ποιητές, διανοούμενοι γράφουν
και δίνουν τον τόνο στο φιλελληνικό κίνημα. Το φιλελληνικό κίνημα στη Γαλλία στο 1823-
1825 περίπου είναι το πιο δραστήριο κατά κάποιο τρόπο γιατί είναι στο δρόμο, στον
φιλελληνικό δρόμο και τα φιλελληνικά κομιτάτα έπρεπε να βοηθήσουν όπως είπαμε κι αυτή τη
σοβαρή πλευρά δηλαδή τη διοχέτευση των ενόπλων που επιθυμούσαν να βρεθούν στην
Ελλάδα, να φτάσουν στη Μασσαλία, -δεν ήταν απλό και στη Μασσαλία έπρεπε να μπουν σε
πλοίο, να βοηθηθούν οι διάφοροι τελωνειακοί κι άλλοι υπάλληλοι, να επιτρέψουν να μπουν
μέσα στα πλοία ένοπλοι ήταν λίγο λεπτό το θέμα -αλλά τα φιλελληνικά κομιτάτα της Γαλλίας
έπαιξαν το ρόλο τους αποτελεσματικά.

Περίπου την ίδια εποχή αρχίζει να αναπτύσσεται το φιλελληνικό κίνημα στην Αγγλία-
σας είπα και πριν ότι υπήρξε και φιλελληνικό κίνημα στη Δανία, στη Σουηδία, στην
Ολλανδία-, δεν ήταν τόσο μεγάλα κινήματα αλλά είχαν κι αυτά το ειδικό τους βάρος με όλες
τις δράσεις που είπαμε. Όμως αν θα έπρεπε να τονίσουμε κάποια φιλελληνικά κινήματα είναι
αυτά της Γερμανίας, των γερμανικών κρατιδίων, της Ελβετίας , της Γαλλίας, της Αγγλίας, των
Ηνωμένων Πολιτειών στα οποία θα αναφερθούμε και περιοχών της Ιταλίας. Περίπου την ίδια
εποχή και λίγο πιο καθυστερημένα αναπτύσσεται το φιλελληνικό κίνημα στην Αγγλία. Το
φιλελληνικό κίνημα της Αγγλίας θα αποδειχτεί το καιριότερο από όλα και τούτο διότι
δημιουργείται στο Λονδίνο καταρχήν και μετά αποκτά κάποια άλλα παραρτήματα. Δεν είναι
ότι στην Αγγλία υπήρχε πολύ διαχυμένο το φιλελληνικό κίνημα, δηλαδή δεν ήταν στατιστικά ο
αριθμός των Φιλελλήνων μεγάλος, όμως δεν ήταν και μικρός. Αλλά κείνο που κάνει το
φιλελληνικό κίνημα στην Αγγλία πάρα πολύ σημαντικό είναι το γεγονός ότι συμβαίνει στην
καρδιά της σπουδαιότερης χώρας στον κόσμο, της Αγγλίας. Στο Λονδίνο, στην περιοχή όπου
γίνονται όλες οι μεγάλες τομές στην οικονομία, στην πολιτική, η Αγγλία είναι η πιο
φιλελεύθερη μαζί με τις Ηνωμένες Πολιτείες χώρα της εποχής,οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν είναι
την εποχή αυτή τόσο σπουδαίες, η Αγγλία είναι η σπουδαία χώρα, είναι καταφύγιο
φιλελευθέρων, καταφύγιο πολεμιστών, η ίδια η χώρα εξάγει την δύναμή της και στον
ιδεολογικό επίπεδο.1

– 20 –
 Τα δε μέλη του φιλελληνικού κινήματος του Λονδίνου είναι άτομα πολύ υψηλού
κοινωνικού και πνευματικού επιπέδου, παίζει ρόλο αυτό. Απόφοιτοι του Ήτον, του Καίμπρητζ,
της Οξφόρδης. Κάποιοι από αυτούς είναι και βουλευτές, λόρδοι. Πρέπει να πω ότι στο
φιλελληνικό κίνημα σε ολόκληρη την Ευρώπη υπήρχαν και βαρώνοι και κόμητες. Αυτό παίζει
ρόλο γιατί ενισχύει ας πούμε το ειδικό βάρος των κινημάτων που είπαμε όμως ότι κατά μέσο
όρο ήταν μεσαία τάξη και πάνω. Στην περίπτωση του αγγλικού φιλελληνικού κινήματος
έχουμε υψηλής, υψηλότατης μορφώσεως άτομα και ειδικού κοινωνικού βάρους κι αυτό θα
παίξει ρόλο στα πράγματα διότι αυτά τα κομιτάτα, το κομιτάτο ιδίως του Λονδίνου θα είναι
εκείνο το οποίο θα παρωθεί την κυβέρνηση της Αγγλίας ν’ αλλάξει πολιτική. Και θα το
επιτύχει με επιχειρήματα, γράφοντας κι άρθρα στις εφημερίδες ότι συμφέρει στην Αγγλία να
δημιουργηθεί ένα μόρφωμα ελληνικό για τη ναυτιλία μας συμφέρει, για το εμπόριο μας
συμφέρει, θα έχουμε επενδύσεις σ’ εκείνη την ανατολική πλευρά της Μεσογείου μάλιστα. Και
πράγματι άλλαξε το κλίμα όπως είπαμε με τον Τζωρτζ Κάνινγκ.

Όταν οι Έλληνες απελπισμένα ζητούσαν δάνεια, κυρίως όχι μόνο για τα χρήματα αλλά
όπως είπαμε κυρίως για την αναγνωριση τους, το φιλελληνικό κομιτάτο έπεσε πάνω στους
επιχειρηματίες του City προσπαθώντας να βρει κάποιους οι οποίοι θα δίναν τελικά δάνειο
στους Έλληνες,- γιατί δεν τους έδινε κανένας δάνειο ούτε στην Ιταλία, ούτε στη Γερμανία,
πουθενά, κανείς δεν έδινε δάνειο στους Έλληνες, αφού δεν υπήρχαν- και τελικά βρέθηκε η
λύση με τον οίκο Riccardo και το Foreign Office έδωσε το πράσινο φως, δηλαδή το
φιλελληνικό κομιτάτο όταν η ελληνική κυβέρνηση του ζητούσε κάτι μεγάλο, προσπαθούσε να
την βοηθήσει. Έτσι δόθηκε και το πρώτο δάνειο, στο δεύτερο δάνειο δεν αναμείχθηκε το
κομιτάτο.

1.Εξέχουσες μορφές του αγγλικού φιλελληνικού κινήματος υπήρξαν, ανάμεσα σε

άλλους, ο 'Εντουαρντ Μπλάκιερ, ο Τόμας Γκόρντον, ο Φρανκ Άστιξ- άτομα υψηλότατης
κοινωνικής θέσεως, πλούτου, κύρους, μόρφωσης και ήθους που πρόσφεραν γενναιόδωρα στον
ελληνικό Αγώνα πολλά και μεγάλα- τόσο στην Αγγλία όσο και στην Ελλάδα, στα πεδία των
μαχών.

– 21 –
V2.3.3 Το Φιλελληνικό κίνημα στις ΗΠΑ (9')

https://youtu.be/2wGji8DlhFI
απομαγνητοφώνηση / αντιπαραβολή

– 22 –