Η σημασία της Επανάστασης του 1821 υπήρξε καταλυτική για την ιστορία της

Ευρώπης

«Μέχρι του 1821, η ιστορία της Ευρώπης, παρά τας γενναίας απόπειρας αι οποίαι είχον
σημειωθεί εις την Ιταλίαν και αλλαχού, εφαίνετο υποκύπτουσα εις τα αναχρονιστικά
συνθήματα. Εάν δεν απεφάσισαν οι Έλληνες να τολμήσουν ό,τι ετόλμησαν εις την Αγίαν
Λαύραν και, παραλλήλως ή εν συνεχεία, καθ' όλην την υπόδουλον χώρα ν, είναι ζήτημα
εάν ο 19ος αιών θα εχαρακτηρίζετο σήμερον ως αιών των εθνοτήτων, δηλαδή της
αποκαταστάσεως των εθνικών κρατών. Οι Έλληνες δεν απετίναξαν μόνον τον ζυγόν υπό
τον οποίον οι ίδιοι ετέλουν, αλλά κατήργησαν εμμέσως την έννοιαν παντός ζυγού εις
την Ευρώπην ολόκληρον, δημιουργήσαντες τας ηθικός και πολιτικός προϋποθέσεις διά
την εκδήλωσιν των διαφόρων εθνικών εξεγέρσεων, αι οποίαι, είτε επιτυχούσαι, ως εν
Ιταλία, είτε επανειλημμένως και τραγικώς κατασταλείσαι, ως εν Πολωνία, έδωσαν εις
τον 19ον αιώνα το χρώμα του και το μέγα ιστορικόν του νόημα».
Παναγιώτης Κανελλόπουλος, Τα Δοκίμια, τ. Β', Ιστορικά Δοκίμια, Εκδ. Εταιρείας Φίλων Παν.
Κανελλόπουλου, Αθήνα 1975, σ. 166.
Β. Η νομιμότητα του ελληνικού Αγώνα
«Από την επαναστατική προκήρυξη του Αλέξανδρου Υψηλάντη και αυτές των
επαναστατών στη νότια Ελλάδα, το 1821, έως τις τελευταίες ανάλογες επίσημες
διακηρύξεις οι Έλληνες δεν φείδονταν λόγων προκειμένου να στηρίξουν το επιχείρημα
της νομιμότητας του αγώνα τους. Οι Έλληνες είχαν ηττηθεί, οι χώρες τους είχαν
κατακτηθεί και οι ίδιοι είχαν υποδουλωθεί, αλλά δεν είχαν ποτέ ενσωματωθεί ως
οργανικό μέρος της πολιτείας των κατακτητών. Δεν ήταν "αποστάται" οι Έλληνες, κατά
τον συντάκτη των "Ελληνικών Χρονικών" του Μεσολογγίου, επειδή δεν είχαν υποταχθεί
σε "νόμιμον αρχήν", και η Ελλάδα δεν είχε αποτελέσει "νόμιμον τμήμα της οθωμανικής
επικρατείας". Η τουρκική κυριαρχία, σύμφωνα με άλλη εφημερίδα των επαναστατών,
είχε τη μορφή στρατιωτικής κατοχής: οι Τούρκοι "εστρατοπέδευον" στις ελληνικές
χώρες, δεν ήταν νόμιμοι κάτοχοι και κάτοικοι τους. Η Ελληνική Επανάσταση λοιπόν
αποσκοπούσε στην αποκατάσταση της νομιμότητας».
Θάνος Βερέμης - Γιάννης Κολιόπουλος, Ελλάς, η σύγχρονη συνέχεια. Από το 1821 μέχρι σήμερα,
Καστανιώτης, Αθήνα 2006, σ. 53.
α) Πού οφειλόταν η αρνητική στάση των Ευρωπαίων ηγετών απέναντι στην Ελληνική
Επανάσταση,
β) πώς αντέδρασαν οι επαναστατημένοι Έλληνες στη στάση αυτή και
γ) σε ποιον βαθμό έπεισαν, κατά τη γνώμη σας, τους Ευρωπαίους;

ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΠΑΡΑΘΕΜΑΤΟΣ
Η πρώτη, φυσικά, αντίδραση των μεγάλων δυνάμεων της Ευρώπης στην επανάσταση
των Ελλήνων ήταν αρνητική, επειδή θεωρήθηκε ότι στρεφόταν εναντίον της
ακεραιότητας της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και της εν γένει νομιμότητας και
σταθερότητας. Άλλωστε, η με κάθε τρόπο διατήρηση της σταθερότητας που είχε
επέλθει στην Ευρώπη, μετά το συνέδριο της Βιέννης (1815) αποτελούσε πρωταρχικό
μέλημα για τους εταίρους στην Ιερή Συμμαχία.
Ενδεικτική αυτής της πραγματικότητας είναι η πρώτη αντίδραση για την Ελληνική
Επανάσταση από τον Τσάρο Αλέξανδρο Α΄, ο οποίος, μόλις πληροφορήθηκε την
εξέγερση του Υψηλάντη, ενώ βρισκόταν στο Συνέδριο των Μεγάλων Δυνάμεων στο
Λάυμπαχ, αποκήρυξε το κίνημά του, διέγραψε τον Υψηλάντη από τους ρωσικούς
στρατιωτικούς καταλόγους και αποδοκίμασε ρητά την Ελληνική Επανάσταση.
Τη βασιμότητα των ευρωπαϊκών ανησυχιών σχετικά με τη γενικότερη επίδραση της
Ελληνικής Επανάστασης στα ευρωπαϊκά πολιτικά δρώμενα συμμερίζεται και ο
Παναγιώτης Κανελλόπουλος, όταν, αξιολογώντας τη σημασία της Επανάστασης,
διατυπώνει την άποψη ότι οι Έλληνες δεν αποτίναξαν μόνον τον ζυγό κάτω από τον
οποίο τελούσαν οι ίδιοι, αλλά κατήργησαν εμμέσως την έννοια παντός ζυγού στην
Ευρώπη ολόκληρη, δημιουργώντας τις ηθικές και πολιτικές προϋποθέσεις για την
εκδήλωση των διαφόρων εθνικών εξεγέρσεων, που, είτε επιτύγχαναν όπως στην Ιταλία,
είτε επανειλημμένα καταστέλλονταν όπως στην Πολωνία, θα έδινα στον 19ο αιώνα το
χρώμα του και το μέγα ιστορικό του νόημα.
Οι Έλληνες, επειδή βρίσκονταν σε δύσκολη θέση μέσα στη δεδομένη συγκυρία και
προκειμένου να πετύχουν αντιστροφή του κλίματος που επικρατούσε στα κυβερνητικά
κλιμάκια της Ευρώπης, έσπευσαν να υποστηρίξουν ότι ο αγώνας των Ελλήνων ήταν
νόμιμη επανάσταση εναντίον παράνομου ηγεμόνα, διότι οι Έλληνες είχαν υποδουλωθεί
διά της βίας και ποτέ δεν είχαν συνομολογήσει συνθήκη ειρήνης με τον Οθωμανό
ηγεμόνα και κυρίαρχο. Έτσι, δεν μπορούσαν να χαρακτηριστούν «αποστάτες», επειδή η
Ελλάδα δεν αποτελούσε νόμιμο τμήμα της οθωμανικής επικράτειας.
Τα επιχειρήματα αυτά έχουν περισσότερο ηθική βάση και όχι «τυπικό» νομικό
χαρακτήρα και επιδιώκουν να πείσουν για τη «νομιμότητα» του ελληνικού αγώνα, ώστε
να αντιμετωπιστεί η αντίθεση των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων απέναντι στην
Επανάσταση, τουλάχιστον τον πρώτο καιρό. Τις ελληνικές θέσεις εξέφραζαν σε
διάφορες περιστάσεις τόσο η παραδοσιακή ελληνική κοινωνία (πρόκριτοι, αρχιερείς
κ.λπ.), που υιοθέτησε συντηρητική στάση φοβούμενη μια πιθανή αποτυχία, όσο και οι
οπλαρχηγοί αλλά και οι φιλελεύθεροι διανοούμενοι και πολλά στελέχη της Φιλικής
Εταιρείας, που προέβαλαν τις φιλελεύθερες αρχές που είχαν επικαλεστεί οι Αμερικανοί
και Οι Γάλλοι επαναστάτες.
Αρχικά, λοιπόν, οι μεγάλες δυνάμεις καταδίκασαν την ελληνική Επανάσταση και
τάχθηκαν υπέρ της «νόμιμης» εξουσίας του Σουλτάνου. Αργότερα, εξαιτίας της
επιτυχούς έκβασης της Επανάστασης κατά τα δύο πρώτα χρόνια, της ανάπτυξης
φιλελληνικού κινήματος αλλά και της σταδιακής διαφοροποίησης των συμφερόντων
τους μέσα στην Ιερή Συμμαχία, επανεκτίμησαν τη στάση τους, έχοντας πάντα ως στόχο
την καλύτερη εξυπηρέτηση των συμφερόντων τους, και άρχισαν να προσεγγίζουν με
θετικότερο τρόπο το «Ελληνικό ζήτημα».