ΕΥΡΙΠΙΔΗ ''ΕΛΕΝΗ'' ΠΡΟΛΟΓΟΣ - 2η ΣΚΗΝΗ (στίχοι 83 – 191)

Νοηματική Απόδοση
Δεν προφταίνει να τελειώσει την εξιστόρηση των συμφορών της η Ελένη,
όταν εμφανίζεται ένας Έλληνας, ο ………………, αδελφός του Τελαμώνιου
Αίαντα, ο οποίος μόλις την αντικρίζει είναι έτοιμος να χρησιμοποιήσει το
τόξο του εναντίον της, γιατί σαν να βλέπει μπροστά του ''πολυμίσητη θωριά
κακούργας γυναίκας''. Ο Τεύκρος γρήγορα συνέρχεται από την έκπληξη,
πιστεύοντας πως δεν μπορεί παρά να έχει μπροστά του κάποια γυναίκα
που μοιάζει καταπληκτικά της Ελένης. Από τον διάλογο με τον Τεύκρο θα
πληροφορηθεί η Ελένη όχι μόνο τους λόγους που τον ανάγκασαν να έρθει στην Αίγυπτο εξόριστος από τη Σαλαμίνα, αλλά και
όσα συνέβησαν στην ………………….. και στην Ελλάδα κατά τη μακρά απουσία της από την πατρίδα. Πέρασαν, μαθαίνει,
……………. χρόνια από τότε που αλώθηκε η Τροία και ο ……………………….., που έχει αιχμαλωτίσει την Ελένη, δεν έχει
ακόμη επιστρέψει στην Ελλάδα, ενώ υπάρχει η φήμη πως έχει πεθάνει πνιγμένος στην τρικυμία του πελάγους. Έτσι, χάνεται
η ελπίδα με την οποία ζει, ότι κάποτε θα επιστρέψει με τον άνδρα της στη Σπάρτη, όπως την είχε διαβεβαιώσει
ο…………………… . Από τον Τεύκρο πληροφορείται ακόμη ότι η μητέρα της Λήδα αυτοκτόνησε με βρόγχο στον λαιμό από
ντροπή για τη διαγωγή της κόρης της και ότι τα αδέλφια της, οι ……………………….., κατά μία φήμη έγιναν αστέρια, κατά άλλη
όμως αυτοκτόνησαν κι αυτοί εξαιτίας της. Αφού η Ελένη πήρε όσες πληροφορίες ήθελε από τον ανυποψίαστο για την
ταυτότητά της Τεύκρο, ο οποίος την παρακαλεί να μεσολαβήσει στη ……………………….. για να του υποδειχθεί πώς μπορεί
να φθάσει σώος στην Κύπρο, τον συμβουλεύει να φύγει αμέσως από την Αίγυπτο χωρίς την προφητεία της Θεονόης, γιατί, αν
γίνει αντιληπτή η παρουσία του από τον ………………………… (που λείπει προσωρινά σε κυνήγι), θα σκοτωθεί.

Ερμηνευτικά σχόλια
 Δομή της ενότητας
στ. 83 – 104: το μίσος του Τεύκρου για την Ελένη (παρόν)
στ. 105 – 166: οι πληροφορίες που δίνει ο Τεύκρος (παρελθόν)
στ. 167 – 191: το πρόβλημα του Τεύκρου (παρόν)
 Ο ρόλος της σκηνής με τον Τεύκρο
Οι μελετητές του έργου προβληματίστηκαν σχετικά με τον ρόλο της σκηνής με τον Τεύκρο, γιατί το πρόσωπο αυτό δεν
επανεμφανίζεται στη συνέχεια στο δράμα. Τα βασικά ερωτήματα που τους απασχόλησαν είναι: α) γιατί ο Ευριπίδης
επέλεξε τον Τεύκρο να μεταφέρει τις πληροφορίες στην Ελένη και β) τι προσφέρει η σκηνή στο έργο. Ως προς το πρώτο
ερώτημα δόθηκε η απάντηση ότι ο ποιητής επέλεξε τον Τεύκρο, γιατί αυτός α) ήταν από τους λίγους φημισμένους ήρωες
που επέζησαν του Τρωικού πολέμου, β) η Ελένη έπρεπε να μάθει από ένα υπεύθυνο πρόσωπο και σαν τέτοιο ο Ευριπίδης
διάλεξε τον αδελφό του Αίαντα Τεύκρο, ο οποίος ήταν γνωστό πως είχε ιδρύσει τη Σαλαμίνα της Κύπρου. Ως προς το
δεύτερο ερώτημα διατυπώνεται η άποψη ότι ο Ευριπίδης με την εμφάνιση του Τεύκρου εξέφρασε τα φιλικά αισθήματα του
αθηναϊκού λαού προς τον σύγχρονο βασιλιά της Κύπρου Ευαγόρα, απόγονο του μυθικού βασιλιά της Σαλαμίνας της
Κύπρου, ο οποίος ήταν ο μόνος που είχε ταχθεί στο πλευρό της Αθήνας μετά τη σικελική εκστρατεία. Η ερμηνεία αυτή
συνδέει άμεσα τη σκηνή με το ιστορικό πλαίσιο της εποχής που γέννησε το έργο.
 Τα συναισθήματα του Τεύκρου για την Ελένη
Τα συναισθήματα αυτά είναι μίσος, αγανάκτηση και οργή και εκφράζονται με τις λέξεις ''πολυμίσητη'' (στ. 89), ''μίσος'' (στ.
100), ''οργή'' (στ. 101), ''μισεί'' (στ. 103), ''να πάει κατά χαμού'' (στ. 189 – 190), με την κατάρα που εκστομίζει στους στίχους
91 – 93 και με την αρχική του αντίδραση να χτυπήσει με τη σαΐτα του την ηρωίδα.
 Σύγκριση της ''κρίσεως των όπλων του Αχιλλέα'' με ''την κρίσιν περί της καλλίστης''
Η κρίση των όπλων του Αχιλλέα προσδιόρισε τη μοίρα του Τεύκρου. Αυτή οδήγησε στην αυτοκτονία του Αίαντα και αυτή με
τη σειρά της στη συμπεριφορά του Τεύκρου που προκάλεσε την απομάκρυνσή του από την πατρίδα. Η ''κρίση περί της
καλλίστης'' οδήγησε στην απαγωγή της Ελένης και την απομάκρυνσή της από την πατρίδα.
 Η αντίθεση ανάμεσα στο «φαίνεσθαι» και στο «είναι»
Η αντίθεση αυτή κυριαρχεί σε ολόκληρη τη δεύτερη σκηνή του Προλόγου. Ο Τεύκρος αδυνατεί να συνειδητοποιήσει την
πραγματικότητα: στην αρχή νομίζει ότι έχει μπροστά του την Ελένη της Τροίας, η οποία βέβαια δεν ήταν παρά ένα είδωλο.
Ύστερα νομίζει ότι δε βλέπει την Ελένη της Τροίας, αλλά κάποια άλλη που της μοιάζει. Κι όμως δε βλέπει καμιά από αυτές,
αλλά την πραγματική Ελένη. Με το παιχνίδι αυτό των αντιθέσεων ο ποιητής αυξάνει τη δραματικότητα του έργου.
 Τραγικές ειρωνείες της σκηνής
α) Στην αρχή της σκηνής ο Τεύκρος καταριέται τη νέα που έχει μπροστά του θεωρώντας πως αυτή είναι μια ξένη που
μοιάζει στην Ελένη, ενώ στο τέλος της εύχεται να είναι πάντα ευτυχισμένη και η Ελένη να μην επιστρέψει ποτέ στην πατρίδα
της. Την ειρωνεία κάνει μεγαλύτερη η διαπίστωση του Τεύκρου ότι η νέα που έχει μπροστά του μοιάζει στη μορφή με την
Ελένη, αλλά διαφέρει ως προς το ήθος και τη συμπεριφορά. Ο Τεύκρος δε γνωρίζει πως η γυναίκα που βλέπει μπροστά του
είναι η πραγματική Ελένη. Η ψευδαίσθηση στην οποία ζει ο Τεύκρος τονίζει την τραγική ειρωνεία.
β) Τραγική ειρωνεία δημιουργεί η βεβαιότητα του Τεύκρου ότι είδε την πραγματική Ελένη στην Τροία και η πίστη του ότι
αυτή έχει χαθεί στη θάλασσα μαζί με τον Μενέλαο.
 «Κι οι δυο χαθήκαν» (στ. 150): Η πληροφορία αυτή είναι πολύ σημαντική, γιατί ανατρέπει το στοιχείο εκείνο που
κρατούσε την Ελένη στη ζωή. Ο Μενέλαος είναι ο πιο σημαντικός παράγοντας που ρυθμίζει τη συμπεριφορά της
απέναντι στον Θεοκλύμενο. Εντείνεται έτσι η τραγικότητα της ηρωίδας, που χάνει και την τελευταία της ελπίδα για
σωτηρία, διεγείρεται στις ψυχές των θεατών ο έλεος και ο φόβος για την τύχη της και δημιουργείται έντονη δραματική
ατμόσφαιρα που θα γίνει εντονότερη μετά τις πληροφορίες του Τεύκρου για την αυτοκτονία της μητέρας της και την
πιθανή αυτοκτονία των αδελφών της Διόσκουρων εξαιτίας της ντροπής τους γι' αυτήν.
 Η Ελένη (ήθος)
Είναι το πρότυπο της ιδανικής γυναίκας, αφού συνδυάζει:
- σπάνια ομορφιά
- ευφυία, εξυπνάδα, ικανότητα στον διάλογο
- αποφασιστικότητα και δυναμισμό
- ευγένεια χαρακτήρα
- τιμιότητα
 Κλιμάκωση των συναισθημάτων της Ελένης σ' αυτήν τη σκηνή
Ξάφνιασμα από το μίσος του Τεύκρου, έντονη επιθυμία να μάθει τι έγινε στην Τροία, αγωνία για τα νέα των αγαπημένων
της προσώπων, πόνος και απελπισία από τα δυσάρεστα που ακούει και τελικά ο θρήνος.
 Ιδεολογικά - Πολιτιστικά στοιχεία
α) H τιμή και η αξιοπρέπεια του ατόμου και της οικογένειας είναι πολύ σημαντικό πράγμα και μπαίνει πάνω και από την ίδια
τη ζωή. Η τιμωρία του Τεύκρου από τον πατέρα του και η αυτοκτονία της Λήδας και των Διόσκουρων μας πείθει γι' αυτό.
β) H θρησκευτικότητα των αρχαίων είναι έντονη: στήριζαν κάθε προσπάθειά τους στο θείο. Έτσι κι εδώ ο Τεύκρος πριν
πάει στην Κύπρο θέλει να συμβουλευτεί τη Θεονόη, όπως του υπέδειξε ο Απόλλωνας.

Ασκήσεις:
1. Να βάλετε σε κύκλο το Σ, αν οι παρακάτω προτάσεις είναι σωστές, ή το Λ, αν είναι λανθασμένες.
α) Ο Τεύκρος κρατώντας τόξο εμφανίζεται ξαφνικά και απροσδόκητα στη σκηνή και η εμφάνισή του προκαλεί έκπληξη
στους θεατές. Σ Λ
β) Η Ελένη πληροφορείται από τον Τεύκρο ότι η Τροία έχει κυριευτεί. Σ Λ
δ) Η Ελένη πληροφορείται από τον Τεύκρο ότι τα δυο αδέλφια της ζουν. Σ Λ
ε) Μοτίβο πολλών έργων του Ευριπίδη είναι ότι τα δεινά του πολέμου πλήττουν όχι μόνο τους νικημένους αλλά και τους
νικητές. Σ Λ
στ) Μέσα από τη φράση της Ελένης «Κι ό,τι έχεις δει για αλήθεια το λογιάζεις;» (στ. 145) ο Ευριπίδης θέτει ένα φιλοσοφικό
ερώτημα για το πόσο βέβαιες είναι οι αλήθειες που αποκτά κανείς μέσω των αισθήσεων. Σ Λ

2. Να συμπληρώσετε τα κενά.
α) Όταν τελείωσε ο Τρωικός πόλεμος, ο Τεύκρος γύρισε στη ………………….., αλλά ο πατέρας του ο Τελαμώνας δεν του
επέτρεψε να αποβιβαστεί στο νησί, επειδή δεν είχε καταφέρει να αποτρέψει τον θάνατο του αδελφού του …………………….
και δεν πήρε εκδίκηση από τους Αχαιούς για τον άδικο θάνατό του.
β) Ο Ευριπίδης συχνά βάζει τους ήρωές του να περιγράφουν επιβλητικά κτίρια, για να κινήσει ίσως τη φαντασία του θεατή
και να αναπληρώσει έτσι τη φτωχή σκηνογραφία του ………………………. του 5ου αι. π.Χ. Εδώ (στ. 84 – 86) παρουσιάζει το
…………………………. ανάκτορο ως μια πολυτελή και επιβλητική κατοικία μυκηναϊκού τύπου.
γ) Ως φιλοξενούμενος ο Τεύκρος έπρεπε να σεβαστεί την ξένη χώρα και τους κατοίκους της, συνεπώς και την
……………….……………. .
δ) Η Ελένη στον στίχο 133 αυτοχαρακτηρίζεται «……………………………», καθώς υπέφερε πολλές συμφορές και ήταν
δυστυχισμένη. Για τον Τεύκρο ο χαρακτηρισμός αυτός δηλώνει αυτήν που προξένησε συμφορές.
ε) Τη γεμάτη θλίψη και πόνο φράση «Ωω δυστυχία!» (στ. 157) η Ελένη τη λέει ψιθυριστά και έχοντας γυρίσει αλλού το
…………………. της, ώστε να δίνει την εντύπωση στους …………………. ότι ο Τεύκρος δεν ακούει. Γιατί, αν ο Τεύκρος
άκουγε τη φράση, οπωσδήποτε θα ρωτούσε την Ελένη γιατί θλίβεται τόσο για τον χαμό του ………………………. .
στ) Η αυτοκτονία της Λήδας και ο θάνατος των Διόσκουρων εξαιτίας της Ελένης είναι επινόηση του Ευριπίδη για τις
ανάγκες του έργου. Ο ποιητής παρουσιάζοντας τις συμφορές που προκάλεσε η Ελένη, χωρίς βέβαια να φταίει, εντείνει την
τραγικότητά της και προκαλεί τη συμπάθεια (…………………………) των θεατών.
ζ) Συνηθισμένο μοτίβο στην ελληνική λογοτεχνία, αρχαία και νέα, είναι οι ευχές και οι …………………… (στ. 189 – 191).
η) Η αγωνία της Ελένης να μάθει για τα αγαπημένα της πρόσωπα αυξάνει τον ρυθμό του διαλόγου. Γι’ αυτό ο ποιητής
χρησιμοποιεί στο μεγαλύτερο μέρος της σκηνής …………………………… (στ. 105 – 165), δηλαδή γρήγορη εναλλαγή λόγων.