ΜΑΘΗΜΑ XXI- 21

«ΠΩΣ ΠΗΡΕ ΤΟ ΟΝΟΜΑ ΤΟΥ ΤΟ PISAURUM»

Εισαγωγικό σημείωμα  Το ενδιαφέρον των Ρωμαίων, όπως και των Ελλήνων, για
την αναζήτηση της ετυμολογίας των λέξεων είναι αξιοσημείωτο. Πολλές όμως από
τις ετυμολογίες που πρότειναν δεν επιβεβαιώνονται από τα δεδομένα της
σύγχρονης επιστήμης της Γλωσσολογίας. Στο κείμενο που ακολουθεί ο σχολιαστής
του Βιργιλίου Σέρβιος μας εξηγεί πώς πήρε το όνομά του το Pisaurum (Πίσαυρο,
σημ. Pesaro), μια παράλια πόλη της Ομβρικής (Umbria).

Πρόσωπα: Βρέννος (Βrennus)  αρχηγός των Γαλατών, κατατρόπωσε τους

Ρωμαίους στον ποταμό Αλία, κατέστρεψε και λεηλάτησε τη Ρώμη , εκτός από το
Καπιτώλιο και πήρε τεράστια λύτρα για να αποχωρήσει.

Κάμιλλος (Camillus)  οι Ρωμαίοι τον είχαν κατηγορήσει ότι, όταν

κατέλαβε τους Βηίους, οικειοποιήθηκε παράνομα μέρος της λείας. Κατόπιν, όμως,
του έδωσαν έκτακτες εξουσίες dictator (αρχιστράτηγος), για να αντιμετωπίσει τους
Γαλάτες, οι οποίοι είχαν εισβάλλει στη Ρώμη και τη λεηλατούσαν. Αφού τους
εκδίωξε, αποσύρθηκε πάλι στην εξορία, αλλά, όταν χρειάστηκε, επέστρεψε,
αναλαμβάνοντας πάλι έκτακτες εξουσίες dictator.

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΑ

 Deleo  δηλητήριο
 Dico  δείχνω, δείκνυμι (αρχ.)
 Dictator  δικτάτορας, δικτατορία
 Dux  δούκας // duke (αγγλ.)
 Exilium  [ex + salio] σάλτο, σαλτάρω
 Legio  λεγεώνα /επιλέγω
 Nomen  όνομα // name (αγγλ.)
 Sequor  έπομαι, επόμενος / σοσιαλισμός (< socius), σεκόντο (< secundus)
 Sum  είμαι, ον, ουσία, ουσιαστικός / φουτουρισμός (από το fio)
 ΚΕΙΜΕΝΟ

Brenno duce Galli, apud Alliam flumen delētis legiōnibus Rōmanōrum,

evertērunt urbem Romam praeter Capitōlium, pro quo immensam pecuniam

accepērunt. Tum Camillus, qui diu apud Ardeam in exilio fuerat propter

Vēientānam praedam non aequo iure divīsam, absens dictātor est factus; is

Gallos iam abeuntes secūtus est: quibus interemptis aurum omne recēpit.

Quod illic appensum civitāti nomen dedit: nam Pisaurum dicitur, quod illic

aurum pensātum est. Post hoc factum rediit in exilium, unde tamen rogātus

reversus est.

ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

1.pro quo immensam pecuniam accepērunt: Δευτερεύουσα ονοματική αναφορική

επιθετική προσδιοριστική πρόταση, ως επιθετικός προσδιορισμός στο Capitolium.
Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία quo (pro quo: εμπρόθετη εισαγωγή).
Εκφέρεται με οριστική παρακειμένου (accepērunt), γιατί δηλώνει το πραγματικό.

2. qui diu apud Ardeam in exilio fuerat propter Vēientānam praedam non aequo
iure divīsam: Δευτερεύουσα ονοματική αναφορική επιθετική προσδιοριστική
πρόταση, ως παράθεση στο Camillus. Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία qui.
Εκφέρεται με οριστική υπερσυντελίκου (fuerat), γιατί δηλώνει το πραγματικό.

3. unde tamen rogātus reversus est: Δευτερεύουσα ονοματική αναφορική επιθετική

προσδιοριστική πρόταση, ως επιθετικός προσδιορισμός στο Εισάγεται με το
αναφορικό επίρρημα unde. Εκφέρεται με οριστική παρακειμένου (reversus est),
γιατί δηλώνει το πραγματικό.
Κείμενο Μετάφραση:

Brenno duce Galli, Όταν ήταν αρχηγός ο Βρέννος, οι

Γαλάτες (ή: με αρχηγό το Βρέννο),

apud Alliam flumen κοντά στον ποταμό Αλλία

delētis legiōnibus Rōmanōrum, αφού κατατρόπωσαν τις λεγεώνες των

Ρωμαίων,

evertērunt urbem Romam κατέστρεψαν εντελώς την πόλη Ρώμη

praeter Capitōlium, εκτός από το Καπιτώλιο,

pro quo για το οποίο

immensam pecuniam accepērunt. πήραν ως αντάλλαγμα ένα τεράστιο

χρηματικό ποσό.

Tum Camillus, Τότε ο Κάμιλλος,

qui diu apud Ardeam ο οποίος για πολύ καιρό στην Αρδέα

in exilio fuerat είχε παραμείνει εξόριστος,

propter Vēientānam praedam εξαιτίας της λείας από τους Βηίους,

non aequo iure divīsam, η οποία δεν είχε μοιραστεί

ακριβοδίκαια,

absens αν και απουσίαζε,

dictātor est factus; εκλέχτηκε δικτάτορας ˙

is Gallos αυτός τους Γαλάτες

iam abeuntes secūtus est: ακολούθησε, ενώ ήδη αποχωρούσαν:

quibus interemptis αφού τους εξολόθρευσε,

aurum omne recēpit. πήρε πίσω όλο το χρυσάφι.

Quod illic appensum Επειδή αυτό ζυγίστηκε εκεί,

civitāti nomen dedit: έδωσε το όνομά του στην πόλη:

nam Pisaurum dicitur, ονομάζεται δηλαδή Πίσαυρο,

quod illic aurum pensātum est. επειδή εκεί ζυγίστηκε το χρυσάφι.

Post hoc factum Ύστερα από αυτή την πράξη (ο
Κάμιλλος)

rediit in exilium, επέστρεψε στην εξορία,

unde tamen rogātus από όπου όμως ,αφού τον

παρακάλεσαν,

reversus est. γύρισε/επέστρεψε.

 Γραμματικά ταξινομημένο λεξιλόγιο
ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ
A΄ κλίση
Αllia -ae: αρσενικό (δεν έχει πληθυντικό)
Roma -ae: θηλυκό (δεν έχει πληθυντικό)
pecunia -ae: θηλυκό (δεν έχει πληθυντικό)
Ardea -ae: θηλυκό (δεν έχει πληθυντικό)
praeda -ae: θηλυκό

Β΄ κλίση
Βrennus -i: αρσενικό (δεν έχει πληθυντικό)
Gallus -i: αρσενικό
Romanus -i: αρσενικό
factum -i: ουδέτερο
exilium -ii/-i: ουδέτερο
Capitolium -ii/-i: ουδέτερο (δεν έχει πληθυντικό)
Camillus -i: αρσενικό (δεν έχει πληθυντικό)
Pisaurum -i: ουδέτερο (δεν έχει πληθυντικό)
aurum -i: ουδέτερο (δεν έχει πληθυντικό)

Γ΄ κλίση
dux –cis: αρσενικό
flumen –inis: ουδέτερο
legio –onis: θηλυκό
urbs –is: θηλυκό
ius, γεν. iuris: ουδέτερο
dictator –oris: αρσενικό
civitas –atis: θηλυκό (γενική πληθυντικού: civitatum και civitatium)
nomen –inis: ουδέτερο

ΕΠΙΘΕΤΑ
Β΄ κλίση
immensus, -a, -um
Veientanus, -a, -um → δε σχηματίζει παραθετικά
aequus, -a, -um (Συγκριτικός: aequior - aequior - aequius, Υπερθετικός: aequissimus,
-a, -um)

ΑΝΤΩΝΥΜΙΕΣ
qui, quae, quod (αναφορική)
is, ea, id (οριστική)
hic, haec, hoc (δεικτική)

ΡΗΜΑΤΑ
1η Συζυγία
do, dedi, datum, dare
penso, pensavi, pensatum, pensāre
rogo, rogavi, rogatum, rogāre
2η Συζυγία
deleo, delevi, deletum, delēre

3η Συζυγία
everto, everti, eversum, evertĕre
accipio, accepi, acceptum, accipĕre 3* (ανήκει στα 15 της γ΄ συζυγίας σε –io)
divido, divisi, divisum, dividĕre
sequor, secutus sum, secutum, sequi (αποθ.)
interimo, interemi, interemptum, interimĕre
recipio, recepi, receptum, recipĕre 3* (ανήκει στα 15 της γ ΄συζυγίας σε –io)
appendo, appendi, appensum, appendĕre
dico, dixi, dictum, dicĕre (β' ενικό προστακτικής ενεστώτα: dic)
revertor, reversus sum, reverti (αποθ.) και revertor, reverti, reverti
(ηµιαποθ.) (στο κείµενο είναι αποθετικό)

ΑΝΩΜΑΛΑ ΡΗΜΑΤΑ
sum, fui, -, esse
absum, afui, -, abesse
fio, factus sum, fiĕri
abeo, abi(v)i, abitum, abīre
redeo, redii, reditum, redīre

ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΑ
tum
diu (Συγκριτικός: diutius, Υπερθετικός: diutissime)
tam
unde

ΠΡΟΘΕΣΕΙΣ
tapud (+ αιτιατική)
praeter (+ αιτιατική)
pro (+ αφαιρετική)
 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΚΑΙ ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΕΞΑΣΚΗΣΗ

1. α) Να γράψετε τους τύπους που ζητούνται για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις :
duce κλητική ενικού
flumen ονομαστική πληθυντικού
deletis legionibus ονομαστική ενικού
urbem γενική πληθυντικού
exilio κλητική ενικού
aequo iure κλητική ενικού
dictator αφαιρετική ενικού
abeuntes ονομαστική ενικού
aurum omne γενική και κλητική ενικού
nomen αιτιατική πληθυντικού
hoc factum ονομαστική πληθυντικού

2. α) Να γράψετε τους τύπους που ζητούνται για καθέναν από τους παρακάτω
τύπους :
everterunt μετοχή ενεστώτα
acceperunt β ενικό υποτακτικής παρατατικού
fuerat γ πληθυντικό οριστικής μέλλοντα
divisam γ πληθυντικό υποτακτικής μέλλοντα
est factus απαρέμφατο ενεστώτα
abeuntes β πληθυντικό οριστικής παρακειμένου
secutus est γενική γερουνδίου
interemptis γ ενικό υποτακτικής ενεστώτα
recepit. α πληθυντικό υποτακτικής παρατατικού
dedit γ ενικό υποτακτικής ενεστώτα
appensum γ ενικό υποτακτικής υπερσυντελίκου
dicitur β ενικό προστακτικής ενεστώτα
rediit απαρέμφατο ενεστώτα
reversus est β πληθυντικό προστακτικής ενεστώτα

3. Να αναγνωρίσετε συντακτικά τις προτάσεις (τρόπος εισαγωγής τους και να

αιτιολογήσετε την έγκλιση και το χρόνο εκφοράς τους):
quod illic aurum pensatum est. /
qui diu apud Ardeam in exilio fuerat propter Veientanam praedam non aequo iure di
visam,
/ unde tamen rogatus reversus est.

4. Στην άλλη φωνή:

Galli everterunt urbem Romam praeter Capitolium./
Tum Camillus,absens dictator est factus/
quibus interemptis aurum omne recepit. /
Quod illic appensum civitati nomen dedit: /
nam Pisaurum dicitur, quod illic aurum pensatum est.

5. quod aurum pensatum est: Να γίνει μετοχική η πρόταση

 6. Σε πλάγιο λόγο με εξάρτηση: Aliquis nuntiavit:
Galli……acceperunt. /
Tum Camillus….. is Gallos iam abeuntes secutus est. /
absens dictator est factus/
Pisaurum dicitur, quod illic aurum pensatum est. /
Post hoc factum rediit in exilium, unde tamen rogatus reversus est.

7. Ανάλυση μετοχών σε προτάσεις:

Brenno duce /
deletis legionibus /
divisamVeientanam praedam /
absens/
Gallos iam abeuntes /
quibus interemptis /
Quod illic appensum /
Rogatus /

8. Να αντικαταστήσετε την υπογραμμισμένη λέξη με αυτή της παρένθεσης κάνοντας

τις αναγκαίες μεταβολές :
«post hoc factum rediit in exilium (Ardea), unde tamen rogatus reversus est.»

9. Να αντικατασταθεί ο χρονικός προσδιορισμός με χρονική πρόταση

«post hoc factum rediit in exilium.»

10. Να κάνετε χρονική αντικατάσταση : acceperunt, fuerat, est factus, pensatum est

11. Να κλίνετε τον τύπο στην οριστική του ενεστώτα και να γράψετε τα απαρέμφατα
όλων των χρόνων : secutus est

12. abeuntes: Να αναγνωρίσετε τον τύπο γραμματικά και να τον κλίνετε στους δύο
αριθμούς.

13. interemptis: Να κλίνετε την οριστική του παρατατικού και του μέλλοντα, και την
υποτακτική όλων των χρόνων.

14. rediit: Να αντικαταστήσετε τον τύπο χρονικά και εγκλιτικά.

15. quod illic aurum pensatum est: Να συμπτύξετε την πρόταση στο αντίστοιχο είδος
μετοχής.