Charles Fox Parham Charles F. Parham (ur. 4 czerwca 1873, zm. 29 stycznia 1929) — amerykatiski kaznodzieja i ewangelista. Wraz z Williamem J, Seymourem, Parham byt jedng z dwéch centralnych postaci w rozwoju i wczesnym rozprzestrzenianiu sig amerykariskiego pentekostalizmu. To Parham powiazat glosolalie z chrztem w Duchu Swietym, teologicznym zwigzkiem kluczowym dla pojawienia sie pentekostalizmu jako odrebnego ruchu. Parham byt pierwszym kaznodzieja, ktory wyartykutowat charakterystyczna doktryne pentekostalizmu o jezykach dowodowych i rozszerzyt ruch. Charles Fox Parham Pionier pentekostalizmu Urodzony 4 cerwea 1837 Muscatine, lowa, Stany Zjednoczone Zmart 29 stycznia 1929 (55 lat) Baxter Springs, Kansas, Stany Zjednoczone Zawod Ewangelista Matzonek(-cy) Sarah Thistlewaite, 1896-1929, (jego smieré) Zycie prywatne Parham, jeden z pigciu synéw Williama i Ann Parham, urodzit sig w Muscatine w stanie lowa 4 czerwea 1873 roku i przeniést sig z rodzina do Cheney w stanie Kansas krytym wozem w 1878 roku. William Parham posiadat ziemig, hodowat bydto i ostatecznie kupit firme w miescie. MatkaParhama zmarta w 1885 roku, W nastepnym roku jego ojciec poslubit Harriet Miller, cork metodystycznego jeédica. Harriet byta gorliwa chrzescijanka, a Parhamowie otworzyli sw6j dom dla "dziatalnosci religijnej". "! Karol ozenit sie z Sara Thistlewaite, cérka kwakra. Ich zareczyny odbyly sie latem 1896 roku! a pobrali sie 31 grudnia 1896 roku podezas ceremonii Przyjaciét. §) Ministerstwo Wezesna stuzba Parham zaczat prowadzi¢ swoje pierwsze nabozeristwa religijne w wieku 15 lat. W 1890 roku zapisat sie do Southwestern College w Winfield w stanie Kansas, szkoly zwizanej z metodystami. Uczeszczat do 1893 roku, kiedy doszedt do przekonania, ze edukacja uniemodliwi mu skutecznq postuge. Nastepnie pracowat w Metodystycznym Koéciele Episkopalnym jako pastor zaopatrzeniowy (nigdy nie zostat wyswiecony). “! Parham opuscit koscidt metodystyczny w 1895 roku, poniewaz nie zgadzat sig z jego hierarchia. Skarzyt sie, ze metodystyczni kaznodzieje "nie zostali pozostawieni do gtoszenia przez bezposrednia inspiracje". ! Odrzucajac denominacje, zatozyt wlasng wedrowna sluzbe ewangelizacyjna, ktéra glosita idee ruchu Swigtosci i zostala dobrze przyjeta przez mieszkaficéw Kansas, © Topeka (Kansas) Jakig czas po narodzinach syna, Claude'a, we wrzesniu 1897 roku, zaréwno Parham, jak i Claude zachorowali, Przypisujac ich pééniejsze wyzdrowienie boskiej interwengji, Parham wyrzekt sie wszelkie) pomocy medycznej i zobowiazat sie do gtoszenia boskiego uzdrowienia i modlitwy za chorych. W 6 roku Parham przeniést swoja siedzibe do Topeka w stanie Kansas, gdzie prowadzit misje i biuro["®°*). Rowniez w Topeka zatozyt Dom Uzdrowienia Betel i wydawat czasopismo. Apostolic Faith, Parham dziatat na zasadzie “wiary". Nie przyjmowat ofiar podczas nabozefistw, wolat modlié sie, aby Bég zatroszczyt sie o stuzbe. Parham, “decydujac sig na pelniejsze poznanie najnowszych prawd przywréconych przez ruchy dnia pééniejszego", wziqt urlop naukowy od pracy w Topeka w 1900 roku i "odwiedzit rézne ruchy". ©! Podezas gdy widziat i patrzyt na inne nauki i modele, odwiedzajac inne prace, wigkszos¢ czasu spedzat w Shiloh, sluzbie Franka Sandforda w Maine oraz w kampanii religijne| Sandforda w Ontario. @! Z pééniejszych pism Parhama wynika, ze wlaczyt niektore, ale nie wszystkie, idee, ktére zaobserwowat, do swojego pogladu na prawdy biblijne (ktérych péznie} nauczat w swoich szkotach biblijnych). °! Oprécz tego, ze miat wptyw na to, czego nauczat, wydaje sie, Ze przejat sw6j model szkoty biblijnej i inne podejgcia z pracy Sandforda. ©) Kiedy wrécit z tego urlopu, ci, ktorzy pozostali odpowiedzialni za jego uzdrawiajacy dom, przejeli kontrole i zamiast walczyé 0 kontrole, Parham zatozyt Bethel Bible College w Topeka wpaédzierniku 1900 roku. Szkota byta wzorowana na Sandford's "Holy Ghost and Us Bible School”, a Parham nadal dziatat na zasadzie wiary, nie pobierajac czesnego. Zaprosit “wszystkich duchownych i chrzescijan, ktorzy byli gotowi porzucié wszystko, sprzeda¢ to, co mieli, rozda¢ i wejsé do szkoly na nauke i modlitwe". Odpowiedziato okoto 40 oséb (w tym osoby pozostajace na utrzymaniu). 7! Jedynym podrecznikiem byta Biblia, a nauczycielem byt Duch Swiety (z Parhamem jako rzecznikiem). "1°! Przed rozpoczeciem szkoly biblijnej Parham styszat o co najmniej jednej osobie z pracy Sandforda, ktéra méwita jezykami i przedrukowala ten incydent w swojej gazecie, Doszedt rowniez do wniosku, ze do petnego chrztu jest cos wigcej, niz inni wowezas uznawali. '7! Pod koniec 1900 roku Parham poprowadzit swoich uczniéw w Bethel Bible School do zrozumienia, ze musi nastapi¢ dalsze dogwiadczenie z Bogiem, ale nie wskazat im konkretnie méwienia jezykami Podczas gdy relacja Parhama wskazuje, Ze kiedy zajecia zostaly zakoriczone pod koniec grudnia, opuscit swoich uczniéw na kilka dni, proszac ich, aby przestudiowali Biblie w celu ustalenia, jakie dowody byty obecne, gdy wezesny kosciét otrzymat Ducha Swigtego ©! nie jest to jasne z innych relacji. (2!!! Uczniowie mieli kilka dni modlitwy i uwielbienia oraz odprawili nabozeristwo sylwestrowe w Betel (31 grudnia 1900 r.). Nastepnego wieczoru (1 stycznia 1901 roku) odprawili rowniez nabozeristwo i tego samego wieczoru Agnes Ozman poczuta natchnienie, proszac 0 modlitwe, aby otrzymaé petnie Ducha Swietego. 7! Natychmiast po modlitwie zaczeta mowié w tym, co nazywali "jezykami", méwigc w tym, co uwazano za znany jezyk. Ruch Wiary Chrzeécijariskiej Kontrowersyjne przekonania i agresywny styl Parhama utrudnialy znalezienie wsparcia dla jego szkoly; lokalna prasa wySmiewata szkote biblijng Parhama, nazywajac ja "wieza Babel”, a wielu Jego bylych uczniéw nazywato go fatszywym. W kwietniu 1901 roku stuzba Parhama zostala rozwigzana. ‘'"! Dopiero w 1903 roku jego losy poprawity sie, gdy gtosit o uzdrawiajacej mocy Chrystusa w El Dorado Springs, Missouri, popularnym uzdrowisku. Mary Arthur, Zona prominentnego obywatela Galeny w stanie Kansas, twierdzita, ze zostata uzdrowiona pod rzadami Parhama. Ona i jej maz zaprosili Parhama, aby gtosit swoje przestanie w Galenie, co robit przez zime 1903-1904 w magazynie mieszczacym setki oséb. W styczniu Joplin, Missouri, News Herald poinformowat, Ze 1 zostalo uzdrowionych, a 000 zgtosito nawrécenie. W matych gémiczych miasteczkach potudniowo-zachodniego Missouri i potudniowo-wschodniego Kansas Parham rozwinat silna pozycje, ktéra stanowia trzon jego ruchu do korica Zycia, °°) Ze spotkari Galeny Parham zebrat grup mlodych wspétpracownikéw, ktérzy podrézowali od miasta do miasta w "zespotach" gloszacych "wiare apostolska. W przeciwieristwie do innych kaznodziejéw z przestaniem zorientowanym na Swigtosé, Parham zachecat swoich wyznawcow do stylowego ubierania sig, aby pokaza¢ atrakcyjnos¢ zycia chrzescijaiiskiego. W tym czasie, w 1904 roku, w Keelville w stanie Kansas, zbudowano pierwszy kosciét ramowy zbudowany specjalniejako zgromadzenie zielonoswiatkowe. Inne “apostolskie zgromadzenia wiary" (Parham nie lubit okresla¢ lokalnych organizagji chrzescijariskich jako “kosciotow") rozpoczely sie w rejonie Galeny. 3] Ruch Parhama wkrétce rozprzestrzenit sie w Teksasie, Kansas i Oklahomie[<>]. W 1906 roku Parham rozpoczat prace na wielu frontach. W Houston stuzba Parhama obejmowata prowadzenie szkoly biblijnej okoto 1906 roku. Kilku Afroamerykanéw byto pod silnym wplywem stuzby Parhama, w tym William J. Seymour. "4! Zaréwno Parham, jak i Seymour gtosili kazania Afroamerykanom z Houston, a Parham planowat wysta¢ Seymoura, aby gtosit do czarnych spotecznosci w catym Teksasie. ‘'®! We wrzesniu wyruszyt rowniez do Syjonu, IL, starajac sie pozyskaé zwolennikéw skompromitowanego Jana Aleksandra Dowiego, chociaz wyjechat na dobre po tym, jak zawalita sie miejska wieza cignien i zniszczyta jego namiot kaznodziejski. Przez ‘okoto rok miat zwolennikéw kilkuset "Parhamitéw", ostatecznie prowadzonych przez Johna G Lake'a. “16 roku Parham wystat Lucy Farrow (czarna kobiete, ktéra byla kucharka w jego szkole w Houston, ktéra otrzymata "chrzest Ducha" i czuta sig “cigzarem dla Los Angeles") do Los Angeles w Kalifornii, wraz z funduszami, a kilka miesigcy pézniej wystat Seymoura, aby dotaczyt do Farrow w pracy w Los Angeles w Kalifornii, z funduszami ze szkoly. ['°°°!l'’) Praca Seymoura w Los Angeles ostatecznie przeksztatcita sie w Przebudzenie na Azusa Street, ktére jest uwazane przez wielu za miejsce narodzin ruchu zielonoswiatkowego. Seymour poprosit i otrzymat licence jako pastor Parham’s Apostolic Faith Movement i poczatkowo rozwazat swoja prace w Los Angeles pod zwierzchnictwem Parhama. |"®! Jednak Seymour wkrotce zerwat z Parhamem z powodu jego ostrej krytyki emocjonalnego kultu na ulicy Asuza i mieszania sig bialych i czarnych wrnaboderstwach. (4) Jego zaangazowanie w segregacje rasowa i poparcie dla brytyjskiego izraelizmu czesto prowadzily ludzi do uwazania go za rasiste. Jednak niektérzy zauwazyli, ze Parham byt pierwszym, ktéry dotart ponad podziatami rasowymi do Afroamerykanéw i Amerykanéw meksykatiskich i wlaczyt ich do mtodego ruchu zielonogwiatkowego. Gtosit w czarnych kosciotach i zaprosit Lucy Farrow, czamg kobiete, ktéra wystat do Los Angeles, aby glosita na spotkaniu obozu “Apostolskiego Ruchu Wiary” w Houston w sierpniu 1906 roku, na ktérym on i W. Fay Carrothers byli odpowiedzialni, Incydent ten zostat opisany przez naocznego swiadka Howarda A. Gossa w ksiazce jego Zony, The Winds of God]”®” w ktérej stwierdza: "“Swiezo po przebudzeniu w Los Angeles, siostra Lucy Farrow wrécita, aby wziaé udziat w tym spotkaniu obozowym. Chociaz byla Murzynka, zostata przyjeta jako postaniec od Pana do nas, nawet na glebokim potudniu Teksasu. 1! Niemniej jednak Parham sympatyzowat z Ku Klux Klanem, a nawet gtosit w ich imieniu, P2231 Skandal jpadek wplywow Koleinym ciosem dla jego wptywéw w mtodym ruchu zielonoswigtkowym byly oskarzenia o niewkasciwe zachowanie seksualne jesienia 1906 roku. Nastepnie zostat aresztowany w 1907 rokuw San Antonio w Teksasie pod zarzutem “popelnienia nienaturalnego przestepstwa" wraz z 22- letnim wspétoskarzonym, JJ. Jourdanem. Parham wielokrotnie zaprzeczal, Ze jest praktykujacym homoseksualista, ale prasa podchwycita te informacje. '*4! Ostatecznie prokurator okregowy postanowit umorzyé sprawe. Parham i jego zwolennicy upierali sig, Ze oskarzenia byly falszywe i byly czescig proby wrobienia go przez Wilbura Volive. °°! Parham wezesniej przestat gtosié kazania w kosciele Volivy w Zion City, aby zatozyé sw6j Apostolski Ruch Wiary. Jednak przeciwnicy Parhama wykorzystali ten epizod, aby zdyskredytowa¢ zaréwno Parhama, jak i jego ruch religijny. Plakaty z rzekomym wyznaniem Parhama do sodomii zostaly rozdane w miastach, w ktérych glosit, wiele lat po tym, jak sprawa przeciwko niemu zostala umorzona. Parham nigdy nie byt w stanie otrzqsna¢ sig z pigtna, ktére przywigzalo sig do jego stuzby, a jego wplyw ostabt. [251126] pie Ponadto pojawity sie zarzuty nieprawidtowoéci finansowych i aberracji doktrynalnych. 7°! W nastepstwie tych wydarzen jego duza baza wsparcia w Syjonie pograzyla sie w szalefistwie szaleristwa podobnego do salemskiego, ostatecznie zabijajac trzech ich cztonkéw w brutalnych egzorcyzmach. Cztonkowie grupy, w tym John G Lake i Fred Bosworth, zostali zmuszeni do ucieczki z Illinois i rozproszeni po catej Ameryce. "°°! Gdy punkt ciezkosci ruchu przenidst sie z Parham do Seymour, Parham poczut sig urazony. Jego ataki na wschodzacych przywodcow w potaczeniu z zarzutami zrazity go do duzej czeéci ruchu, ktéry rozpoczat. Stat sig “ktopotliwy" dla nowego ruchu, ktéry probowat ustali¢ swoja wiarygodnos¢. '79 Smieré Jako chtopiec Parham nabawit sig cigzkiej goraczki reumatycznej, ktéra uszkodzita jego serce i przyczynita sig do jego zlego stanu zdrowia. W pewnym momencie prawie umart. Parham powrécit do aktywnego zycia kaznodziejskiego, mocno wierzac, ze Bég jest jego uzdrowicielem. Podczas gdy wyzdrowiat z goraczki reumatycznej, wydaje sig, Ze choroba prawdopodobnie ostabita jego migsnie serca i byla czynnikiem przyczyniajacym sig do jego pééniejszych problemow z sercem i przedwezesnej smierci. "7! W 1927 roku zaczely pojawiac sie wczesne objawy probleméw z sercem, a jesienia i latem 1928 roku, po powrocie z podrézy do Palestyny (co byto pragnieniem na cate zycie), zdrowie Parhama zaczeto sig pogarszac. In early January 1929, Parham took a long car ride with two friends to Temple, Texas, where he was to be presenting his pictures of Palestine. On January 5, he collapsed while showing his slides. When his wife arrived, she found out that his heart was bad, and he was unable to eat. Against his wishes (he wanted to continue his preaching tour), his family brought him home to Baxter Springs, Kansas, where he died on the afternoon of January 29, 1929, 71132Przekonania Parham's beliefs developed over time. Several factors influenced his theological ideas. He preferred to work out doctrinal ideas in private meditation, he believed the Holy Spirit communicated with him directly, and he rejected established religious authority. He focused on “salvation by faith; healing by faith; laying on of hands and prayer; sanctification by faith; coming (premillennial) of Christ; the baptism of the Holy Ghost and fire, which seals the bride and bestows the gifts”.! Initial evidence His most important theological contributions were his beliefs about the baptism with the Holy Spirit. There were Christians groups speaking in tongues and teaching an experience of Spirit baptism before 1901, like for example, in 17th century, the Camisards!*3!|54! and the Quakers. However, Parham was the first to identify tongues as the "Bible evidence" of Spirit baptism.°% It is not clear when he began to preach the need for such an experience, but it is clear that he did by 1900. Initially, he understood the experience to have eschatological significance—it “sealed the bride" Je of Christ consisted of 144,000 people taken for the “marriage supper of the Lamb".!"! The from the church who would escape the horrors of the tribulation. It was Parham's desire for assurance that he would be included in the rapture that led him to search for uniform evidence of Spirit baptism. Later, Parham would emphasize speaking in tongues and evangelism, defining the purpose of Spirit baptism as an “enduement with power for service"."""! Parham believed that the tongues spoken by the baptized were actual human languages, eliminating the need for missionaries to. learn foreign languages and thus aiding in the spread of the gospel.°71 Some of Parham's followers even traveled to foreign countries in hopes of using glossolalia to communicate with the locals without learning the local languages. But after consistent failed attempts at xenoglossia "many of Parham's followers became disillusioned and left the movement." Other beliefs Parham believed in annihilationism—that the wicked are not eternally tormented in hell but are destroyed. According to this belief, immortality is conditional, and only those who receive Christ as Lord and Savior will live eternally. He stated in 1902, "Orthodoxy would cast this entire company into an etemal burning hell; but our God is a God of love and justice, and the flames will reach those only who are utterly reprobate’.!®) He also believed in British Israelism, anideology maintaining that the Anglo-Saxon peoples were among the Ten Lost Tribes of Israel.!) In addition, Parham subscribed to rather unorthodox views on creation, He believed God took two days to create humans—non-whites on the sixth day and whites on the eighth." Parham also supported Theodor Herzl and the struggle for a Jewish homeland, lecturing on the subject often. Oneness Pentecostals would agree with Parham’s belief that Spirit baptized (with the evidence of an unknown tongue) Christians would be taken in the rapture. But his teachings on British Israelism and the annihilation of the wicked were vehemently rejected.!"9) SpuScizna Parham originated the doctrine of initial evidence—that the baptism of the Holy Spirit is evidenced by speaking in tongues.”"1 It was this doctrine that made Pentecostalism distinct from other holiness Christian groups that spoke in tongues or believed in an experience subsequent to salvation and sanctification. In a move criticized by Parham,\"®! his Apostolic Faith Movement merged with other Pentecostal groups in 1914 to form the General Council of the Assemblies of God in the United States of America.!°! Today, the worldwide Assemblies of God is the largest Pentecostal denomination. In 1916, the fourth general council of Assemblies of God met in St. Louis, MO to decide on the mode of baptism they would use. All Apostolic Faith Movement ministers were baptized in Jesus‘ name by Charles F. Parham including Howard Goss, First, Superintendent of the United Pentecostal Church International. After a vote, out of approximately 430 ministers, 133 were asked to leave because the majority ruled they would maintain the Catholic Trinitarian formula of baptism as the official baptism of the Assemblies of God. This move formally sparked the creation of the Pentecostal Assemblies of the World, which would eventually create the United Pentecostal Church International and the Assemblies of the Lord Jesus Christ. Notatki a. While some feel Parham’s exact death date is obscure, details and timing shown in the biography “The Life of Charles F Parham",?"! by his wife, confirmed January 29, 1929 as the date of his death. In addition to providing his exact date of death, the biography provides dates for a number of events prior to and following his death which confirms the date. The obscurity concerning the date of Parham’s death may relate to the low profile of his passing away - to prevent an adverse reaction by those who were against Parham, he was buried in a simple grave, the location was not advertised, and it was not until later that a larger, more public, marker was placed over his grave. Odwolania 1. Blumhofer 1993, p. 44.10. 1" 12, 13, 14, 15. 16. 7. 18, 19, 20, 21 Goff, James R. Jr. (1988). Fields White Unto Harvest: Charles F. Parham and the Missionary Origins of Pentecostalism. University of Arkansas Press, ISBN 1-55728-025-8. Parham, Sarah (2000) [1930]. The Life of Charles F. Parham. Apostolic Faith Bible College OCLC 5090718 (https://www.worldcat.org/ocle/5090718) Blumhofer 1993, pp. 44-45. Blumhofer 1993, p. 45. Blumhofer 1993, p. 46. Blumhofer 1993, p. 47. Sarah Parham, p. 48. Martin, Larry (2000). The Topeka Outpouring of 1901. Christian Life Books. ISBN 0-9646289-7-X. Blumhofer 1993, p. 50. Espinosa 2014, p. 46. Blumhofer 1993, s. 53. Blumhofer 1993, s. 54. Blumhofer 1993, s. 55. Randall Herbert Balmer, “Encyclopedia of Evangelicalism’, Baylor University Press, USA, 2004, strona 619 B. Morton, “The Devil Who Heals’: Fraud and Falsification in the Evangelical Career of John G Lake, Missionary to South Africa 1908-1913", African Historical Review 44, 2 (2013): 105-6. The Winds of God, Ethel Goss, 1958 Word Aflame Press, strony 72-73 ‘Azusa Street and Beyond, L. Grant McClung Jr, 1986 Bridge Publishing Inc, strona 5 Gary B. McGe entjournal.ag.org/199903/068_tongues.cfm) Zarchiwizowane (https://web.archive.org/web/20170919 072706/http://entichmentjournal.ag.org/199903/068_tongues.cfm) 2017-09-19 w Wayback Machine, Enrichment Journal (http://enrichmentjournal.ag.org/) fongues, The Bible Evidence: The Revival Legacy of Charles F. Parham” (http://enrichm The Winds of God, Ethel Goss, 1958 Word Aflame Press, str. 97-98 Eddie L. Hyatt (esieft 2004), "Across the Lines: Charles Parham’s Contribution to the Inter-Racial Character of Early Pentecostalism’, (http://www. pneumafoundation.org/atticle jsp?article=EHyatt-Acros sTheLinesxml) Pneuma Review.22, Hollenweger, Walter J; MacRobert, lain (1988-10-10). Czarne korzenie i bialy rasizm wezesnego pentekostalizmu w USA (https://books.google.com/bookstid=SH2xCwAAQBAJ8&q=Klan) . Springer. ste, Xll, 62. ISBN 978-1-349-19488-9, “Parham (1873-1929), czesto opisywany jako pionier pentekostalizmu, byt takze sympatykiem Ku Klux Klanu i dlatego wykluczyt Seymoura z lekcji Bibi Seymourowi pozwolono shuchaé tylko poza klasa... Kiedy Parham wrécit do Teksasu, zostal oskarzony 0 homoseksualizm, a nastepnie udat sig na poszukiwanie Arki Noego. W polowie 1920 roku pisat dla rasistowskiego, antysemickiego czasopisma i glosit dla ostawionego Ku Klux Klanu." 23, Grady, J. Lee. "Pentecostals Renounce Racism" (https://www.christianitytoday.com/ct/1994/december1 2/4te0S8.html) . ChristianityToday.com. Retrieved 2022-10-27. "The “father of American Pentecostalism,” Charles Parham, continued to endorse the Ku Klux Klan as late as 1927, Robeck said.” 24, Vinson Synan. The Holiness-Pentecostal Tradition: Charismatic Movements in the Twentieth Century. Grand Rapids, Michigan: William B. Eerdmans Publishing Company, 1997, p. 106 n. 25. Tony Cauchi, Charles Fox Parham (http://www.revival-library.org/index php/pensketches-menu/america n-pentecostal-pioneers/charles-parham) Archived (https://web archive.org/web/20151213115506/nt tp://www.revival-library.org/index php/pensketches-menu/american-pentecostal-pioneers/charles-par ham) 2015-12-13 at the Wayback Machine, Revival-library.org, United Kingdom, 2004 26. Thomas A. Fudge, Christianity Without the Cross: A History of Salvation in Oneness Pentecostalism, 2003 27. Gordon Mursell, English spirituality: from 1700 to the present day, John Know Press, 1997 28. Dairmuid MacCulloch, A History of Christianity, London, 2010 29, Blumhofer, Edith L. (1993). Przywracanie wiary: zgromadzenia Boze, pentekostalizm i kultura amerykariska (https://books google.com/books?id=tkuTfCPelw©) . Urbana i Chicago: University of Ilinois Press. str. $6, ISBN 978-0-252-06281-0. 30. Morton, "Diabet, ktéry leczy’, str. 106-9. 31. Sarah Parham, s. 413. 32, Healing and Revival Press, "Healing and Pentecost" (http://mww.healingandrevival.com/BioCFParham.ht m) (2006), konsultowane 1/03/2016. 33. Lacy, John (1707). Krzyk z pustyni. str. 32. OCLC 81008302 (https://www.worldcat.org/oclc/81008302) 34, Hamilton, Michael Pollock (1975). Ruch charyzmatycany (https://archive.org/details/charismaticmovem O0hami/page/75) . Grand Rapids, Michigan: William B. Eerdmans Publishing Company. str. 75 (https'// archive.org/details/charismaticmovemO0hami/page/75) _. ISBN 978-0-8028-3453-9. OCLC 1008209 (ht tps://www.worldcat.org/oclc/1008209) 35, Burrough, Edward (1831) [1659]. "List do czytelnika" w Fox, George. Wielka tajemnica wielkiej nierzqdnicy rozegrata sie, a krélestwo Antychrysta objawito sie az do zniszczenia. Dzieta George'a Foxa. 3. str. 13 (https://archive.org/details/worksgeorgefox09foxgoog/page/n17) . OCLC 12877488 (https:// www.worldcat.org/oclc/12877488) 36. William W. Menzies, Robert P, Menzies, “Spirit and Power: Foundations of Pentecostal Experience”, Zondervan, USA, 2011, strona 1637. Blumhofer 1993, s. 52. 38. NATHAN. OGAN (2016). GLOSSOLALIA : dar jezyk6w. [SL]: LULU COM. ISBN 978-1329860025. OCLC 986982029 (https://www.worldcat.org/oclc/986982029) 39, Espinosa, Gaston (2014). William J. Seymour i poczatki globalnego pentekostalizmu. Duke University Press. str. 45. 40. Creech, Joe (1996). “Wizje chwaly: miejsce prebudzenia Azusa Street w historii zielonoswiatkowej”. Historia Kosciota 65, nr 3. Strony 415—417, Linki zewnetrzne * Blumhofer, Edith L. (1993). Przywracanie wiary: zgromadzenia Boze, pentekostalizm i kultura amerykariska (https://books.google.com/books?id=tKuTIfCPelwC) . Urbana i Chicago: University of Illinois Press. str. 56. ISBN 978-0-252-06281-0, * Espinosa, Gaston (2014). William J. Seymour i poczatki globalnego pentekostalizmu. Duke University Press, str. 46. ISBN 978-0-8223-5635-6. © Goff, James R,, Jr. Fields White Unto Harvest: Charles F. Parham and the Missionary Origins of Pentecostalism (1989), standardowa biografia naukowa Zrédta pierwotne * Charles F. Parham, A Voice Crying in the Wilderness (Baxter Springs, KS: Apostolic Faith Bible College, 1902) * Charles F. Parham, The Everlasting Gospel (Baxter Springs, KS: Apostolic Faith Bible College, 1911) * Selected Sermons of the Late Charles F. Parham, ed Sarah E. Parham (Baxter Springs, KS: Apostolic Faith Bible College, 1941) Linki zewnetrzne © Charles Fox Parham (https://www.findagrave.com/memorial/20594825) _ w bazie Find a Grave (ang)