T.C.

İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ

FAKÜLTE : EDEBİYAT FAKÜLTESİ

BÖLÜM : TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI, LİSANS PROGRAMI

ÖĞRETİM ÜYESİ : Prof. Dr. Hatice TÖREN

DERSİN KODU : TUDE1016 ÇİFT

DERSİN ADI / YARIYILI : OSMANLI TÜRKÇESİNE GİRİŞ II / BAHAR 2020-2021

METİNLER-I

0
 OSMANLI TÜRKÇESİNE GİRİŞ II

Verilen metinleri okuyunuz.

1. Metinlerde yer alan Arapça ve Farsça kökenli kelime ve tamlamaların anlamlarını

bulunuz.
2. Metinlerde yer alan Arapça kökenli kelimelerin gramer yapılarını (cinsi, vezni, varsa
almış olduğu ekleri) açıklayınız.

KAYNAKÇA

ERGİN Muharrem Osmanlıca Dersleri, Boğaziçi Yay., 24. Baskı, İstanbul

2001.

ÖZKAN Mustafa -TÖREN Hatice Osmanlı Türkçesi I, Akademik Kitaplar, 5. Baskı,

İstanbul 2013.

TİMURTAŞ Faruk Kadri Osmanlı Türkçesine Giriş 1, Alfa Yay., 36. Baskı,
İstanbul 2016.

http://www.lugatim.com
https://www.osmanlicasozlukler.com/

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
 ‫يكى لسان‬
‫اسكى لسان نه در؟ اصال قونوشلمااين ‪ ,‬التينجه وعربانيجه كىب ايلكز كنديسيله مشغول اوالنلرك‬
‫ذوقى و ادراكنه تعلق ايدن بر شيئ ! سزه بونك اترخيىن چابوجاق چيزه مل ‪ .‬بز آسيادن غربه ‪,‬‬
‫آانطولييه هجرت ايتمشز ‪ .‬دين وادبيات بزه عريب وفارسى اوكرمتش ‪ .‬حىت بر زمانلره رمسى لسامنز‬
‫فارسى اولدغى كىب ‪ ,‬بر اپدشامهز ده عرجبه ىي بزه عمومى وملى بر لسان اوملق اوزره قبول‬
‫ايتدرمكه قالقمشمش ‪ .‬هجرمتزك ايلك عصرلرنده عرىب وفارسى بر چوق كلمه لر لسامنزه كريمش‬
‫‪ .‬بونك قطعيا ضررى يوق ‪ .‬لكن ادبيات ‪ ,‬صنعت وطوالييسيله تزين فكرى عرىب وفارسى قاعده‬
‫لر ده كتريمش ‪ .‬توركجه موازنه سىن غائب ايتمش ‪ ,‬طبيعته خمالف وصوك درجه صنعى بر حال‬
‫كسب ايتمش فقط انصلسه ‪ ,‬ينه اصلىن ‪ ,‬اساسى اوالن فعللر وصيغه لرك استقاللىن حمافظه‬
‫ايتمشدر ‪ .‬ايشته بو استقاللدر كه ‪ ,‬بوكون بزه توركجه ىي تكرار اسكى صافيت و سهولتنه ‪,‬‬
‫طبيعيلكنه ارجاع ايتمك اميدلرى ويرييور‪.‬‬

‫ادبيامتز ‪ :‬بوىن ده قيصه جه سويليه مل‪ :‬طبيعته خمالف ادبيامتزك بربرندن فرقلى خمتلف دوره لر‬
‫كچريدكىن ادعا ايتمك معناسزدر‪ .‬ادبيامتزك اترخيىن ايزنلر‪ ,‬طبيعى اوملقدن زايده سارى وارثى بر‬
‫تصنيف وايخود تقليد سائقه سنه مغلوب اوالرق ‪ ,‬بوىن ايپمشلردر ‪ .‬مطلقا بر دوره ايسته يورسكز‪,‬‬
‫سويليه مل – بو اويله خمتلف ومتعدد دكل – آجنق ايكى دوره واردر‪:‬‬

‫‪ -1‬شرقه طوغرى ‪ :‬ايرانه ‪ -2 ,‬غربه طوغرى ‪ :‬فريانسه يه‪.‬‬

‫وقتيله شرقه طوغرى ‪ ,‬ايرانه كيدنلرى بوكون ‪ ,‬غربه كيدنلره بكزته بيلرز ‪ .‬اونلر سوزده توركجه‬
‫ايزدقلرى ديوانلرك ايننه ‪ ,‬شهرت و اقتدارلريىن أتييد وتقويه ايتمك ايچون بر ده فارسى ديوان‬
‫‪15‬‬
‫ايپمه سىن امهال ايتمزلرمش ‪ .‬شيمديكى كنجلرك فريانسزجه منظومه لر و پييه سلر ترتيب ايدوب‬
‫افتخار ايتملرى كىب ‪ ..‬اوت بر طاقم تورك شاعرلرى ‪ ,‬حكيملرى هپ عرجبه وايخود عجم لساىن‬
‫اوزره ايزمشلر‪ .‬اپدشاهلردن فارسى ديوانلر اياپنلر كلمش ‪ .‬وهىب بو لسانك قواليلقله حتصيلى‬
‫ايچون "حتفه" سىن ايزمش و بيوك بر خدمت ايدييورم ‪ ,‬ظن ايتمش‪.‬‬

‫ملى ادبيامتز ‪ :‬يوقمش ‪ .‬حاال ده يوق ‪ .‬اوالنلر ده حماربه و تصوف تصويرلرندن ابتدائى شرقيلردن‬
‫عبارتدر ‪ .‬بو نيچون ؟ نيه بزم ملى ادبيامتز يوق ؟ سبب پك بسيط ‪ ..‬ايضاح ايده مل ‪ :‬ادبيات نه‬
‫در ؟ اسكى نظريه يه كوره "شعر وخيال صنعىت" دكلمى ؟ شعرلر ‪ ,‬مهان عموميتله دينه جك‬
‫درجه ده " عشق و معاشقه" حكايه لريدر ‪ .‬عشق ‪ ,‬سومشك ايسه طوالييسيله بزده ممنوعدر ‪.‬‬

‫كيم سولري؟ ‪ ...‬اون دورت ‪ ,‬اون بش ايشنده ابلغ و كوزل بر قيزجغز ! دكل مى ؟ اون بش‬
‫ايشنه كرين بر قيزى حميطمزده ابابسندن ‪ ,‬عموجه و طاييلرندن ‪ ,‬قردشلرندن ابشقه كيمسه كوره‬
‫مز ‪ ( .‬فائده لريىن ‪ ,‬قدسيتىن ‪ ,‬حكمتىن بوره ده تكرار ايتمك حبثمزدن خارج اوالن ) "تسرت"‬
‫كيفيىت بونه مانعدر ‪ .‬بر قوجه ىل قادين ‪ ,‬بر طول قادين ‪ ,‬ينه بو سببله ‪ ,‬سوملك دكل ‪ ,‬حىت‬
‫كورله مز بيله ‪ .‬فقط بو معاشقه احتمالنك كلياً ممنوع و مردود بولنماسىن ادىب ‪ ,‬اجتماعى ترقيلرمزه‬
‫مانع عد ايتمك – بوكون ايچون – طورفانده بر عقاللق‪.‬‬

‫بيوك بر خطادر ‪ .‬بو ممنوعيت بزى ‪ ,‬هر ترقى ايدن قومك سقوط ايتدكى او مدهش ضعف و‬
‫ذوق كردابنه دوشورميه جك ‪ ,‬ابمشزده حسى سرمسلك فريطنه لرى قواپرميه جق ‪ ,‬بزى مادى‬
‫ومنفعتله طوىل يوللرينه سوق ايله ميه جكدر‪.‬‬

‫شرقه طوغرى‪ :‬عربلر بدويت سايه سنده قادينلرله معاشقه ايده بيلمشلر ‪ ,‬حقيقة مؤثر و حمرق‬
‫شعرلر وجوده كرتمشلردر ‪ .‬بزم مدىن اسالميتمز قادينلرله ارككلرى شدتله بربرندن آيريدغندن‬
‫حقيقى و مريض عشقلره ميدان قاملاش ‪ ,‬حقيقى عشقلر اوملينجه شاعرلر خياللريله معاشقه يه‬
‫ابشالمشلر ‪ .‬شعرلرنده حقيقتك او بسيط ساده لكنه مقابل ‪ ,‬خيالك مطنطن آالجاىل ‪ ,‬بوش‬
‫صنعيلكى حصوله كلمشدر ‪ .‬صميمى حركت ايدنلر ‪ ,‬حقيقى ايزمق ايسته ينلرده اخالقسزلقلرى‬
‫‪16‬‬
‫بيزانس حسلرندن معمول هيكللر ديكمشلردر‪ .‬ندميك "مخامنامه"سى ‪ ,‬فاضلك "خوابننامه"سى‬
‫‪ ,‬وهبينك " شوق انكيز"ى ‪ ,‬رمحينك " انمه دل"ى كىب‪ ..‬يوزلريىن شرقه طوغرى چويره رك ايزن‬
‫شاعرلرك خطابلريىن آهلريىن ‪ ,‬اوخلرىن ‪ ,‬غزللرىن ‪ ,‬كوز ايشلرىن عموميتله قادينلر ايچون ظن‬
‫ايدنلر بر سنت چوجوغى قدر معصومدرلر ‪ .‬او نسلك صوك شاعرى اوالن معلم انجينك ‪ ,‬صوك‬
‫نشر اولنان "هدرلر(‪" )hederler‬ىن اوقويكز ‪ .‬بو كونكيلرك احتمال معناسىن بيله بيلمدكلرى "خط‬
‫آور ‪ ,‬چار ابرو" كىب تعبريلر كوره جك بعضى صووق تلميحلرىن پك ايكرنج ‪ ,‬اخالقسزجه بوله‬
‫جقسكز‪.‬‬

‫غربه طوغرى ‪ :‬معلم انجى اولدكدن صوكره شرق دوره سىن حقيله حمافظه ايده جك آدم قاملامش‪.‬‬
‫عاكف اپشادن برى بناسنه ‪ ,‬تشكيلنه ابشالنالن آورواپ مكتىب ميدان آملش ‪ .‬عبداحلميدك سايه‬
‫سنده سياست و جديتله اشتغال كليا لغو اولندغندن بوكون كنديلرينه "دونكيلر" دينلن اسكى‬
‫ادىب " ثروت فنون" هيئىت اورته يه چيقمشدر‪ .‬فكرتله جناب جداً كوزل فقط صوك درجه ده‬
‫مليتمزه ‪ ,‬حسمزه ‪ ,‬ذوقمزه خمالف فريانسيزجه شعرلر وجوده كرتمشلردر‪ .‬فائق عاىل ايكنجى بر‬
‫عبد احلق حامد اوملغه چاابالمش ‪ ,‬خالد ضيا فريانسز رومانلرىن ‪ ,‬خاصه "ره نه مائزه روو ( ‪rene‬‬
‫‪")maizerov‬ى اوقييارق صحيفه صحيفه نقله ابشالمش ‪ ,‬حاصلى هيچ بريسى اساسلى ومهم بر‬
‫جتدد كوسدره مه مشلر ‪ ,‬ايلكز چاملشلر ‪ ,‬چاملشلر‪ ,‬چاملشلر ‪ ,‬اثرلرينك امسلرىن بيله فريانسيزجه‬
‫دن عيناً آشريمشلردر‪ .‬امواورس ده فه ندواس (‪" , )amous defendues‬په رله س نوئرس ( ‪perles‬‬
‫‪ ")noires‬لرى بيلمه يورسكز ايشته بو فنادر‪ .‬زيرا بر كون الكزه "اميله برغا راج (‪")emil bergarac‬‬
‫امضاىل بر كتاب كچر و امسنك "لريه برييسه ه (‪ ")lyre brisee‬اولدغىن حريتله كوررسكز‪ .‬او وقته‬
‫قدر ذهنكزده بيوتدككز فكرتك مشهور كتابنه كنديلكندن بر اسم بوالميا رق شو اوفاجق تركيىب‬
‫بيله فريانسيزجه دن آشريمغه جمبور قالدغنه متأثر ومتأسف اولرسكز ‪ .‬اوتوز بش سنه اول ابشالاين‬
‫ساده لكى اولدرن اونلردر ‪ ,‬تكلم لسانيله ايزى لسانىن يعىن طبيعى لسان ايله صنعى لساىن‬
‫برلشدرمك دكل ‪ ,‬كيلومرته لرله بربرلرندن آيريمشلردر‪ .‬اونلرك اويله مصراعلرينه ‪ ,‬اويله مجله لرنه‬

‫‪17‬‬
‫تصادف اولنوركه ايچنده هيچ توركجه يوقدر ‪ .‬اسكى لسانك فنالقلرندن هيچ بريىن دكيشدرمه‬
‫مشلر ‪ ,‬ايلكز نعتلرى ‪ ,‬قصيده لرى ‪ ,‬دستانلرى ‪ ,‬تركيب وترجيع بندلرى ‪ ,‬خممسلرى ‪ ,‬مسدسلرى‬
‫‪ ,‬مربعلرى ‪ ,‬غزللرى ‪ ,‬قطعه لرى برياقوب يرينه ساخته سونه لردن متشكل طاتسز واسكيلردن‬
‫دها معناسز ‪ ,‬مسروق بر "صالون ادبياتى" وجوده كتري مشلردر‪.‬‬

‫بوكونكيلر‪ :‬يعىن فجر آتى ‪ ..‬بونلرك يكانه مزيىت "دونكليلر" انمىن ويردكلرى اسكى "ثروت فنون"‬
‫كومه سنك ماهيتىن ايپمامشلر ‪ ,‬متاميله دكلسه بيله ‪ ,‬نسبتاً آكالمش اومله لريدر ‪ .‬فقط هنوز‬
‫كنديلرى ده يكى بر شئ ايپمه مشلر ‪ ,‬آجناق بكنمدكلرى دونكيلرك صنعى اثرلريىن صحيفه‬
‫صحيفه تكرار ايتمشلردر ‪ .‬دونكيلر اك قولالنلمه ين كلمه لرى اسكى قاموس صحيفه لرى‬
‫آراسنده بوالرق بر موفقيت اميش كىب لسانه قامتغه چاليشرلردى كه ‪ ,‬بوكونكيلر ايلكز بو‬
‫مناسبتسزلكى تقليد ايتمديلر ‪ .‬مرحوم امحد شعيب "غاستون ده شامپ (‪")gaston desamp‬ك‬
‫كتابىن امسيله برابر – كنديسى تدقيق ايتمش ‪ ,‬كندديسى تتبع ايتمش كىب – توركجه يه كچريوب‬
‫عامل شهرتىن قازامنه سنه اميرنديلر‪ .‬اونلر ده رقابته قالقديلر‪ .‬عجله ايتديلر ‪ ,‬هيچ بريسى امحد‬
‫شعيب قدر فريانسيزجه بيلميوردى ‪ .‬آكالمادن ترمجه يه ابشالديلر‪ .‬بوكون علمى اوالرق ايزدقلرى‬
‫‪ ,‬يعىن ترمجه ايتدكلرى صحيفه لرى قارشدررسكز مجله دكل ‪ ,‬حىت بر چوق صيغه خطالرى بيله‬
‫كوره جكسكز‪ .‬فقط وطنك بتون اميدى ينه اونلرده در ‪ .‬اونلر ذكيدرلر‪ .‬چوق كنجدرلر‪ .‬طبيعى‬
‫اوقويه جقلر‪ .‬چالشه جقلر ‪ ,‬تكامل ايده جكلر ‪ ,‬هله هيچ شبهه سز عصرلردن برى بزى ملى‬
‫بر ادبياتدن حمروم برياقن اسكى وصنعى لساىن ترك ايده جكلردر‪ .‬اوت اميدمز اونلرده در ‪.‬‬
‫اسكيلرك هپسى اولدى ‪ .‬دونكيلر فلجه اوغراديلر ‪ .‬آرتيق يكانه نصيبلرى اولومدر ‪ .‬اسكى‬
‫لساىن ايشاتن بوكون "بوكونكيلر"در ‪ .‬اونلرك دونكليلرى تقليد ايتمكدن واز كچدكلرى دقيقه‬
‫حقيقى بر فجر اوله جق اونلرك سايه سنده يكى بر لسانه ترمن اولنان "ملى بر ادبيات" طوغه‬
‫جقدر‪.‬‬

‫‪18‬‬
‫خسته لقلر ‪ :‬ادبيامتزك ماضيسى ‪ ,‬حاىل حقنده خمتصر فقط اولدقجه واضح بر قريوكى (‪)kroki‬‬
‫ايپدق ظن ايده رز ‪ .‬كورليوركه شيمدييه قدر ملى بر ادبيات وجوده كتريمه مشز ‪ .‬اسكيلر ايرانه‬
‫توجه ايتمش ‪ ,‬يكيلر يعىن دونكيلر كنديلرى ايچون يكى بر لسان ابداع ايتمكه لزوم كورميه رك‬
‫و ممكن اولدغى قدر ده بوزارق هپ اسكيلرك لسانىن قولالمنشلردر‪ .‬شيمدى يكى بر حياته ‪ ,‬بر‬
‫انتباه دوره سنه كرين توركلره يكى ‪ ,‬طبيعى بر لسان ‪ ,‬كندى لسانلرى الزمدر ‪ ,‬ملى بر ادبيات‬
‫وجوده كتريمك اجي ون اوال ملى بر لسان ايسرت ‪ .‬اسكى لسان خسته در ‪ .‬خسته لكلرى اﯾچنده‬
‫كى لزومسز و اجنىب قاعده لريله در ‪ .‬اوت شيمديكى لسامنزده عريب وفارسى قاعده لريله ايپالن‬
‫مجعلر ‪ ,‬تركيب اضاىف ‪ ,‬تركيب توصيفى ‪ ,‬وصف تركيبيلر ايشادقجه صاف و ملى عد اولنامز ‪.‬‬
‫بو لساىن كيمسه آكالمز ‪ ,‬اكثريت بيكانه قالر ‪ .‬كتابلر صاتلمز ‪ .‬وطنده مطالعه و تتبع مراقى‬
‫حصوله كتريله مز ‪ .‬اوتوز ميليونلق بر مملكتده اك بيوك ومشهور بر غازه ته دن اوتوز بيك نسخه‬
‫صاتالمز ‪ ,‬اك مكمل ومفيد كتابك صاتشى اندراً بيكى جتاوز ايدر‪.‬‬

‫تصفيه ‪ :‬بوىن انصل ايپماىل ؟ "درنك"ك آرقه سنه طاقلوب عقيم بر ارجتاعه طوغرى "خباراى‬
‫شريف" ده كى هنوز مبنائى بر حيات سورن ‪ ,‬مدهش بر وقوفسزلغك ‪ ,‬قورقونݘ بر تعصبك‬
‫قراكلقلرى ايچنده اويواين بوندن بر دوزينه عصر اولكى كونلرى ايشااين قومداشلرمزك ايننه مى‬
‫كيده مل؟ بو بر انتخاردر ‪ .‬بو ‪ ,‬سريع آتشلى طوپلرمزى ‪ ,‬ماكينه ىل تفنكلرمزى برياقوب يرلرينه ‪,‬‬
‫دمشانلرمز كلنجه – قومداشلرمز كىب – اوزرلرينه آاتجغمز صولرى قاينامتغه خمصوص چاى‬
‫مساورلرى قوميغه بكزر‪ .‬خري ‪ .‬بش عصردن برى قونوشدغمز كلمه لرى مأنوس دينلن عرىب وفارسى‬
‫كلمه لرى ممكن دكل ترك ايده ميز ‪ ,‬هله عروضى آتوب حممد امني بكك هجائى وزنلريىن هيج‬
‫بر شاعر قبول ايتمز ‪ .‬قونوشدغمز لسان ‪ ,‬استانبول توركجه سى اك طبيعى بر لساندر‪ .‬قيليشه‬
‫اوملش تركيبلردن ابشقه لزومسز زينتلر اصال مكامله مزه كريمز ‪ .‬ايزى لسانيله ‪ ,‬قونوشدغمز لسان‬
‫‪ ,‬استانبول توركجه سى اك طبيعى بر لساندر ‪ .‬قيليشه اوملش تركيبلردن ابشقه لزومسز زينتلر‬
‫اصال مكامله مزه كريمز ‪ .‬ايزى لسانيله ‪ ,‬قونومشه لسانىن برلشدررسك ادبيامتزى ‪ ,‬احيا ‪ ,‬ايخود‬

‫‪19‬‬
‫اجياد ايتمش اوال جغز ‪ .‬مهارمتزى ‪ ,‬صنعتمزى ‪ ,‬ذكامزى ايلكز بش اون كيشيلك بر اديب كومه‬
‫سى تقدير ايتمه ﯾهجك ‪ ,‬قارشيمزده آكالين ‪ ,‬تقدير ايدن ‪ ,‬آلقيشالاين و مكافتىن ويرن بر‬
‫اكثريت بولنه جق‪.‬‬

‫انصل؟ انصل مى ؟ پك قوالى‪ ..‬برآز فداكارلقله هركس اياپبيلر ‪ .‬ابقكز ‪ ,‬برآز زمحت دميييورز‬
‫‪ .‬زيرا طبيعى بر حركت ايچون زمحت واضطرا به لزوم يوقدر ‪ ,‬براز فداكارلق ‪ ..‬صوك عصرك‬
‫هنايتلرينه طوغرى غربده قادينلر كنديلريىن پك سحار كوسرتن او طار قورسه لردن انصل واز‬
‫كچديلر ‪ ,‬انصل موهوم واعتبارى كوزللكلرندن براز فدا ايده رك اوال كندى صحتلرينه طوالييسيله‬
‫ايلرده طوغوره جقلرى نسلك عاقبتىن أتمني ايتديلرسه بز ده اويله اياپجغز ‪ .‬توركجه قاعده لرله‬
‫هر تركيب ايپالبيلر عرىب وفارسى قاعده لرله نيچون ايپيورز ‪ ,‬بو بر احتياج ميدر ؟ خري ‪ ,‬بز‬
‫اونلرى تزيني ايچون ‪ ,‬سوس ايچون ايپيورز شبهه سز سوس ايچون‪ ...‬ايشته بوندن واز كچه مل‬
‫‪ .‬لفظه طاپما يه مل ‪ .‬اثرلرمز ايلديزىل مقوادن بر هيكل اوملاسني ‪ ,‬فكره ‪ ,‬حسه امهيت ويره مل ‪.‬‬
‫ايزيلرمز ساده ‪ ,‬بياض ‪ ,‬حمتشم قوى ‪ ,‬ابديته انمزد ‪ ,‬مرمردن آبده لر اولسون ! بوىن اختيارلر ‪,‬‬
‫بوىن دونكيلر اياپمزلر‪ .‬هيچ بر اوىل ‪ ,‬مزاريىن كنديسى قازمز ‪ .‬اونلر طبيعى ايشامق ايسرتلر‬
‫حياتلرى اسكيلكله قائمدر ‪ " .‬يكى" اونلرك اك بيوك دمشانيدر ‪.‬‬

‫مليته طوغرى ‪ :‬حركت زماىن آرتق كلمش و حىت كچمشدر ‪ .‬ماضييه ‪ ,‬دونه ‪ ,‬ذوقه‪ ,‬اعتياده‬
‫آلداانرق مادى دوشومنكدن واز كچمه ملي يز ‪ .‬دوشومنلى ‪ ,‬ينه دوشومنلى تكرار دوشومنلى‬
‫وقطعى قرارمزى ويرملي يز ‪ .‬لسامنزى بويله طاغنيق‪ ,‬جمهول ‪ ,‬استعدادسز برياقان نه در ؟ عرىب‬
‫وفارسى كلمه لر مى ؟ اصال‪ ...‬بر احتياج نتيجه سى اوالرق كرينلر بزم اوملش ‪ ,‬اماللريىن حمافظه‬
‫ايتمكله برابر " تورك" اوملشلردر ‪ .‬مسع ‪ ,‬قافيه ‪ ,‬عرىب و فارسى مجعلر ‪ ,‬تركيبلر ايپمق ايچون ‪,‬‬
‫صرف سوس ‪ ,‬صرف زينت ايچون كرينلر بو سببلر قالقنجه طبيعتيله صاووشرلر‪ .‬بزه واسع بر‬
‫لسان الزم ‪ ,‬لكن منتظم ومضبوط اوملق شرطيله ! دنيانك اك مكمل ‪ ,‬اك بسيط ‪ ,‬اك ساده‬
‫وطبيعى بر صرىف اولدغى بتون لسان عامللرجنه ادعا و بيان اولنان توركجه صرفمزى طانيماىل ‪,‬‬

‫‪20‬‬
‫اونك اوزرينه افساد ايدجيى بر لكه كىب دوشن اجنىب قاعده لرى آمتايل يز ‪ .‬عرىب و فارسى اداتلرى‬
‫اصال قولالمنا مه يل يز ‪ .‬هله تركيبلرى مطلقا ‪ ,‬مطلقا توركجه قاعده سيله ايپمايل يز ‪ .‬او وقت ‪,‬‬
‫لزومسز اوالن بعضى عرىب و فارسى كلمه لرك كندى كنديلرنه صاوواشدقلرىن كوره جكسكز‪.‬‬

‫تصفيه صرىف ‪ :‬بو پك كچوك اوله جق ‪ ,‬فقط ماده لرى آز قانونلر انصل قوتلى و مكمالً رعايته‬
‫ايسه بو ده اويله ساده و كاىف ‪ ..‬عرىب و فارسى تركيبلر آتله جق ‪ .‬هانكيلرى مستثنا اوله جق؟‬
‫اوال شوىن سويليه مل كه علمى ‪ ,‬فىن و ادىب اصطالحلره مشديلك طوقوانمايز ‪" .‬حميط املعارف"‬
‫هيئىت تشكيل ايتدى ‪ .‬بتون اصطالحلره قطعى بر شكل ويره جك ‪ .‬بز اونلرى بر كلمه كىب‬
‫قبول ايده جكز ‪ ,‬تركيب نظريله ابقمايه جغز ‪ .‬ابقكز ‪ ,‬صوكره انصل‪:‬‬

‫‪ -1‬عرىب و فارسى قاعده لريله ايپالن بتون تركيبلر ترك اولنه جق ‪ .‬تكرار ايده مل فوق العاده‬
‫‪ ,‬حفظ الصحه ‪ ,‬ضرب مثل ‪ ,‬سوق طبيعى كىب قيليشه اوملش شيئلر مستثنا‪...‬‬
‫‪ -2‬توركجه مجع اداتندن ابشقه قطعيا اجنىب مجع اداتلرى قولالنلمايه جق‪ :‬احتماالت ‪,‬‬
‫مكاتب ‪ ,‬مأمورين ‪ ,‬خستكان ايزه جق يرده احتماللر‪ ,‬مكتبلر ‪ ,‬مأمورلر‪ ,‬خسته لر ايزه‬
‫جقسكز ‪ ,‬طبيعى كائنات ‪ ,‬انشاآت ‪ ,‬معاليات ‪ ,‬آخالق ‪ ,‬مسلمان كىب قيليشه حالنه‬
‫كلمشلر مستثنا‪...‬‬
‫‪ -3‬ديكر عرىب وفارسى اداتلرى ده آته جقسكز‪ :‬ااي ‪ ,‬اجل ‪ ,‬از من ‪ ,‬عن ‪ ,‬اندر‪ ,‬اب ‪ ,‬براى‬
‫‪ ,‬ىب ‪ ,‬ان ‪ ,‬تر ‪ ,‬چه ‪ ,‬چند ‪ ,‬زهى ‪ ,‬على ‪ ,‬ىف ‪ ,‬كأن ‪ ,‬كاه ‪ ,‬كار ‪ ,‬كني ‪ ,‬آسا ‪ ,‬وش ‪ ,‬ور‬
‫‪ ,‬انك ‪ ,‬اير كىب اداتلر ترك اولنه جق ‪ ,‬آجنق تكلمه كريمش ‪ ,‬متاميله توركجه لشمش اوالن‬
‫اان ‪ ,‬شايد ‪ ,‬شيئ ‪ ,‬كاشكى ‪ ,‬لكن ‪ ,‬انشى ‪ ,‬مهان ‪ ,‬هم ‪ ,‬هنوز ‪ ,‬ابرى ‪ ,‬يعىن كبيلرى‬
‫قولالنله جق ‪ .‬اونومتاايمل كه ترك اولنماسىن آرزو ايتدكمز بو اداتلر قولالنلسه بيله تركيب‬
‫قاعده لرى كىب لسانك متلكنه كرين "صنعتكار" كىب كلمه لرى سربستجه سويلر و‬
‫ايزابيلرز‪.‬‬

‫‪21‬‬
‫امسلر وصفتلر‪ :‬فارسى كلمه لرى ‪ ,‬عرجبه مصدر لرى ‪ ,‬توركجه مزده كى معنالرينه كوره اسم‬
‫وايخود صفت تلقى ايده جكز ‪ .‬فارسى و عرىب نسبت معناسىن و اداتىن حائز اوالنلره‬
‫عموميتله صفت ديه جكز‪ .‬لسامنزده ايلكز توركجه قاعده لرى حكم ايده جك ‪ .‬ايلكز توركجه‬
‫‪ ,‬ايلكز توركجه قاعده لرى ‪ ..‬توركجه نك مقانيزماسىن بوزان عرىب و فارسى قاعده لرى بيلميه‬
‫جكز ‪ ,‬آكالميه جغز‪ .‬بو آدمي قطعى اوله جق ‪ ,‬يكى لسانله علمى ‪ ,‬فىن ‪ ,‬ادىب ايزيلر‬
‫ايزاجغز ‪ ,‬حكايه لر أتليف شعرلر تنظيم ايده جكز ‪ ,‬واسكيلردن كيمسه ‪ ,‬حىت ادبيات جديده‬
‫نك ‪ ,‬طنينك شيمدى صوصان ‪ ,‬او مأيوس و متهيج منقدى بيله آرتيق متحكمانه ‪ ":‬بزم‬
‫لسامنزى ‪ ,‬دونكيلرك لسانىن تلفظ ايدييورسكز و دها سنه لرجه تلفظ ايده جكسكز" دميكه‬
‫جسارت ايده ميه جك ‪ .‬كوره جكلر كه ‪ ,‬بو لسان ابشقه بر شيئدر ‪ ,‬صافدر ‪ ,‬طبيعيدر ‪.‬‬
‫فضوىل و نفعى لساننك بر قاريقاتورى ‪ ,‬بر تقليدى ‪ ,‬بر خرابه سى ‪ ,‬بر اپستيسشى يعىن‬
‫دونكلريك ‪ ,‬كنديلرينك لساىن دكلدر‪ .‬شبهه سز اختيارلر موجوديتلريىن حمافظه ايتمك حسنه‬
‫مغلوب اوله جقلر ‪ ,‬اومللريىن حتقق ايتدره جك ‪ ,‬هنوز آلتنده قيميلدادقلرى اتزه قربلرينك‬
‫اوزرينه بر نسيان آبده سى ديكه جك اوالن بو تشبثه تنزل ايتميورلرمش كىب – هجوم‬
‫ايتمزلرسه بيله – دمشان قاله جقلردر‪.‬‬

‫امال ‪ :‬عرىب و فارسى كلمه لرك اماللرى شدتله ‪ ,‬ديىن بر تعصبله حمافظه اولنه جق‪ .‬توركجه‬
‫لره كلنجه ‪ ,‬مهم التباسلرى منع ايتمك ايچون ‪ ,‬شيمديلك ‪ ,‬معقول و معتدل بر طرزده‬
‫"حروف امال" قولالنله جق‪ ...‬امال مسئله سىن زمان حل ايده جكدر ‪ .‬اونك ايچون بوراده‬
‫حماكمه يه لزوم كورمه يورز ‪ .‬تشكل ايده جك "اجنمن دانش"لرك اعضالرى طبيعى هپ اختيار‬
‫اوله جق ‪ .‬اونلرده ده بو مسئله ىي حل ايده ميه جكلر ‪ .‬حكومتك لسان و ادبياتله مناسبىت‬
‫اوالن قسمى ‪ ,‬يعىن رمسى عامللر دها يكرمى بش سنه اول بزم "اختيارلر و اوملشلر‪ "..‬ديديكمز‬
‫دونكيلره "ادبيات جديده"يه بلوغه ايرمه مش چجوقلر نظريله ابقه جقدر ‪ .‬اونلرى ‪ ,‬دورت‬
‫ال ايله صارلدقجه صارلدقلرى اسكيلكى ‪ ,‬ماضييه ترك ايده رك بز كنجلر كندمز چاليشمايل‬

‫‪22‬‬
‫يز ! سياسى و اجتماعى انقالبلرده ‪ ,‬اختالللرده ايش ابشنه ‪ ,‬اك اوكه انصل كنجلر ‪ ,‬انصل‬
‫كچوك رتبه ىل ‪ ,‬ايخود هيچ رتبه سز كنجلر كچيورسه علمى و ادىب اختالللرده ده ينه اويله‬
‫لرى كچمه يل در ‪ .‬فنالغىن هيچ كيمسه نك انكار ايده مديكى اسكى لساىن آجنق كنجلر‬
‫اساسندن دكيشدره جك و بر يكيلك حصوله كتريه جكلردر‪ .‬يوقسه ادبياتى ‪ ,‬سلطاىن‬
‫مكتبلرى ادبيات معلملكلرى امتحانلرى ايچون ترتيب اولنان كولنچ سؤاللردن عبارت ظن‬
‫ايدنلر دكل‪..‬‬

‫چاليشمه يل يز ‪ .‬اك مغلق موضوعلردن يكى لسانله ترمجه لر ايپماىل ‪ ,‬ايزيلر ايزماىل ‪ ,‬منظومه‬
‫لر وجوده كتريملي يز ‪ .‬بو مادى دليللردركه عصيان ايتدكمز اسكى لساىن دويره جك يرينه‬
‫طبيعى وملى لساىن يوكسلته جكدر‪.‬‬

‫غايه ‪ :‬هر شيئى حكومتدن بكله ميه مل ‪ .‬بو ارثى خسته لغى تداوى ايده مل ‪ .‬آرتيق لسامنزك‬
‫اصالح و تصفيه سىن ده ‪ ,‬حكومته ‪ ,‬معارف نظارتنه برياقري و بكله رسه ك واى حاملزه! ‪..‬‬
‫معارف انظرى افندى حضرتلرى شبهه سز دنيانك اك انموسلى ‪ ,‬اك عاىل ‪ ,‬اك قلىب متيز بر‬
‫آدميدر ‪ .‬كنديىن بوتون حرمتلرمزله سالملر و امسلرىن ايشيدجنه قرق بش درجه لك بر زاويه‬
‫حاصل ايده رك اكلريز‪ .‬بو ‪ ,‬بزم وجداىن ‪ ,‬اجتماعى ‪ ,‬سياسى و مقدس بر وظيفه مزدر‪.‬‬
‫بونكله برابر بو حمرتم ‪ ,‬بو بيوك ‪ ,‬بو متبحر ذاتك مجله لرك طرزلرى و تشكللريله مضاف‬
‫ومضاف اليهلرك ‪ ,‬وصفت و موصوفلرك اول و آخر كلمه لرندن دماغنده حاصل اوالن‬
‫انطباعك فن نظرنده كى ماهيتىن طانيماديغىن اعرتاف ايتمكه جمبورز ‪ .‬ايشينك واطمئناننك‬
‫أتثرييله يكى فلسفه يه ‪ ,‬فنك هر حقيقىت چريچيپالق اوراتيه چيقارن يكى نظريه لرينه ‪ ,‬يكى‬
‫حركتلرينه ايابجنيدر و كنديلرينه بكزه ين ذاتلر فريانسه اجنمن دانشنده ده آز دكلدر ‪ .‬چونكه‬
‫بو ايابجنيلق بر اقتدارسزلق صايلمز‪ .‬كيم بيلور نه كوزل بالغت ‪ ,‬معاىن ‪ ,‬منطق ‪ ,‬فقه وسائره‬
‫بيلورلر ‪ .‬فقط پيسيقولوژى كىب يكى علملرى؟ ‪ ...‬هيچ ! ايخود پك آز ‪ ..‬بونلرى بيلن ‪,‬‬
‫بونلرله حماكمه ايدن كنجلر‪ ,‬كنجلر‪ ,‬كنجلردر ‪ .‬عمرلريىن ماضييه حصر ايتميوب دائما‬

‫‪23‬‬
‫مستقبله ‪ ,‬فنه ‪ ,‬ضيا وحقيقته قوشان يينه كنجلردر‪ .‬اختيارلرله ‪ ,‬اختيار كنجلر آرتيق هيچ بر‬
‫وقت اكثريىت تشكيل ايده ميه جكلر و بو سببله حمرتم معارف انظرى افندى حضرتلرينك‬
‫رايستنده طوپالننلرك علمى و ادىب (سياسى دكل) فكرلرى ايلكز كنديلرينه يعىن ماضييه‬
‫منحصر قاله جقدر ‪ .‬بز ‪ ,‬بوتون قراكلقلردن اوزاق ‪ ,‬حر و مستقل علم و ادبيات ايچون‬
‫چاليشاجغز‪ .‬غايه مز ملى ‪ ,‬بر ادبيات وجوده كتريمك اوله جقدر‪.‬‬

‫نتيجه ‪ :‬اواينكز ‪ ,‬غلبه ايچون دمشانلرمزى طانيمق الزمدر و بيلكز كه ‪ ,‬بو عصرده حماربه ىي‬
‫اوردولر اياپرسه ده مظفريىت اصال قازانه مز ‪ .‬مظفريت انتظام و ترقينكدر‪ ..‬اشقودرادن بغداده‬
‫قدر بو قطعه ىي ‪ ,‬بو عثمانلى مملكتىن اشغال ايدن طوراىن عائله سى ‪ ,‬توركلر آجناق قوتلى‬
‫و جدى بر ترقى ايله حاكميتلرينك موجوديتلريىن حمافظه ايده بيلرلر ‪ .‬ترقى ايسه علمك ‪,‬‬
‫فنك ‪ ,‬ادبياتك هپمزك آراسنده انتشارينه وابسته در ‪ .‬و بونلرى نشر ايچون اوال الزم اوالن‬
‫ملى و عمومى بر لساندر‪ .‬ملى و طبيعى بر لسان اوملزسه علم ‪ ,‬فن ‪ ,‬ادبيات كنه بوكونكى‬
‫كىب بر معما حالنده قاله جقدر ‪ .‬عصرمز ترقى عصرى ‪ ,‬جمادله و رقابت عصريدر ‪ .‬بز بر‬
‫كوشه يه چكيلوب ندميك اپرالق فقط طبيعته خمالف تركيبلريىن ترمن ايدرسه ك مزارمزى كندى‬
‫املزله قازمش اولورز ‪ .‬آجناق ذوق و شهوت ‪ ,‬راي و متلق موضوعلرينه اليق اوالن او سوسلى‬
‫لساىن ‪ ,‬اسكى لساىن ‪ ,‬بش عصرلق بر منطقسزلغك ‪ ,‬بر حتفلغك طوغرديغى دونكيلرك‬
‫لسانىن ترك ايده مل ‪ .‬اساسلريله قائده لريله ايشايه جق اوالن توركجه مزى ايزامل ‪ .‬اسكى و‬
‫دونكى ادبيامتزك ماهيتىن ايشته دمندن خالصه ايتدك ‪ .‬عجمستان و فريانسادن چالنمش‬
‫شيئلر اونلره قطعياً امهيت ويرميكز و بيلكز كه ‪ ,‬ادبيامتز ‪ ,‬حقيقتده بزم اترخيمز و مليتمز‬
‫ايچون بر شان دكل ‪ ,‬بر شيندر‪.‬‬

‫اوت اي كنجلر! هپكز يكى لساىن احيا و اجياده چاليشكز ‪ ,‬ذكاكزى مهارتكزى ‪ ,‬دونكليلرى‬
‫كورى كورنه تقليده دكل ‪ ,‬يكى لساىن وضع و أتسيسه صرف ايدكز ‪ .‬ايزدغكزى هركس‬
‫آكالرسه ‪ ,‬سورسه كتابلريكز چوق صاتله جق زنكني اوله جق ‪ ,‬سعيكزك مكافاتىن كوره‬

‫‪24‬‬
‫جكسكز ‪ ,‬دونكيلرى تقليد ايتمكده دوام ايدرسه كز ‪ ,‬بر كون هنايت اونلر كىب مأيوس‬
‫اوالرق ايزى ايزمغه توبه ايده جك ‪" ,‬اوتوز ميليونك لساىن" ديه أتليف ايتدككز كتابك بش‬
‫يوز دانه صاتلمدغىن ‪ ,‬كاغد اپره سىن چيقارامدغىن كوره رك متأثر اوله جقسكز‪ .‬سز حمافظه‬
‫كارلق ايتدكجه ‪ ,‬يعىن ماضييه حمب و صادق قالدقجه غائب اوله جق اوالن شخصى منفعتلركز‬
‫ايننده عاىل ‪ ,‬حمرتم ‪ ,‬بيوك بر منفعت ‪ ,‬ملى منفعت ده غائب اوله جقدر‪ .‬بونك ايچون‬
‫مسئولسكز ‪ .‬اسكيلر و دونكيلر ادراكلرنده حمدود و معصومدرلر‪ .‬سطحى و هبيمى‬
‫دوشونرلردى ‪ ,‬اونلرك غايه سى "حال وماضى" ايدى ‪ ,‬سزك غايه كز استقبال ‪ ,‬استقبال ‪,‬‬
‫استقبالدر ‪ ,‬سزدن صوكره كله جك اوالن نسل ‪ ,‬ادراككزه رغما حمافظه كار وماضييه حمب‬
‫قالدغكزى كورورسه سزه ابدى لعنتلر ايده جكدر‪.‬‬

‫عمر سيف الدين‬

‫شعر حقنده بعضى مالحظه لر‬

‫قارئك بو كتابده اوقويه جغى "بر كونك صوكنده آرزو" امسلى منظومه ايلك انتشار ايدلدكى‬
‫زمان ‪ ,‬معناسى بعضيلرجنه لزومندن فضله مغلق تلقى ايدملش و او مناسبتله شعرده "معنا" و‬
‫"وضوح" حقنده خيلى شيئلر سويلنمش و ايزملشدى‪ .‬بو دقيقه ده بونلرك هيچ بريىن‬
‫خاطرالميورز‪ .‬انصل خاطراليه بيله مل كه سويلنن و ايزيالنلرك بر قسمى شتم و حتقري و بر‬
‫قسمى ده يومى غزته هزلياتى نو عندن شيئلردى ‪ .‬دوشونش آيريلغندن طوالىي حقارت ‪ ,‬اوته‬
‫دنربى بزده قوللنالن آشنمش بر سالحدر كه ‪ ,‬شرفسز بر مرياث حالنده ‪ ,‬عيىن جنسدن قلم‬
‫صاحبلرى آراسنده طانيمامش اوملقله افتخار ايده مز ‪ .‬هله ‪ ,‬علم و ادب ساحه لرنده نكره‬
‫‪25‬‬
‫و مسخره كاه عامل ‪ ,‬كاه منقد ‪ ,‬كاه صنعتكار قيليغنده مركبىن سربستجه قوشدرابيلدكندن‬
‫برى ‪ ,‬فكر آلش ويرشنده آرتيق انساىن آدابه رعايت ايدلدكىن كورمكى اميد ايتمك چوجقجه‬
‫بر صفوت اولور ‪.‬‬

‫نه تكرمله نه ده حتقري بر مناقشه يه زمني اوالمايه جغى ايچون بز بو سطرلرده اوجله اوقودقلرمزى‬
‫و ايشتدكلرمزى خاطرالمه غه لزوم كورميه رك ‪ ,‬شعرده "معنا" و"وضوح"ك نه قيمتده شيئلر‬
‫اولدغى حقنده كندى تلقى و قناعتمزى سويله مكله اكتفا ايده جكز‪.‬‬

‫هر شيئدن اول شوىن اعرتاف يده مل كه شعرده معنادن نه قصد ايدلدكىن بيلمه يورز ‪" .‬فكر"‬
‫ديدكلرى ابايغى مطالعه لر ييغيىن مى ‪ ,‬حكايه مى ‪ ,‬مضمومنى و "وضوح" ‪ ,‬بونلرك عادى‬
‫ادراكه كوره آكالشلمه سيمى دميكدر ؟ شعر ايچون بونلرى الزم عد ايدنلر ‪ ,‬اتريخ ‪ ,‬فلسفه‬
‫‪ ,‬نطق ‪ ,‬و بالغت كىب بر سورى "سوز" صنعتلريله قاريشدرنلر و اوىن اصل چهره و عالئمنده‬
‫سچوب طانيماينلردر‪ .‬شعرك بو ماهيتده تلقى اولنشى ‪ ,‬رسم ‪ ,‬موسيقى و هيكلرتاشى كىب‬
‫صنعتلرك ‪ ,‬كنديلرينه خاص و منحصر فورچه ‪ ,‬بواي ‪ ,‬نوطه و قلم كىب خصوصى وسائطدن‬
‫حمروم و افاده سىن قونوشالن لساندن استعاره يه جمبور اومله سندندر ‪ .‬بوندن طوالييدر كه ‪,‬‬
‫ابرماقلرينك طومته سىن بيلمدكى فورچه يه وكوزلرينك اوقومه سىن بيلمدكى نوطه يه قارشى‬
‫متحاشى وحرمتكار اوالن ان اهللر ‪ ,‬كندى قولالندقلرى كلمه لردن وجوده كلمش كىب‬
‫كوردكلرى شعرى على العاده "لسان" ماهيتنده تلقى ايله ‪ ,‬صرف بو زاويۀ رؤيتدن ابقارق ‪,‬‬
‫ابشقه جه حضرلقلى اوملغه هيچ لزوم كورمكسزين ‪ ,‬اوىن كستاخانه بر الاابليلكه حماكمه ايتمك‬
‫حقىن كنديلرنده بولورلر‪.‬‬

‫حالبوكه شاعر ‪ ,‬نه بر حقيقت خرب جيسى ‪ ,‬نه بر بالغتلى انسان نه ده بر واضع قانوندر ‪.‬‬
‫شاعرك لساىن "نثر" كىب آكالشلمق ايچون دكل ‪ ,‬فقط طويلمق اوزره وجود بوملش ‪ ,‬موسيقى‬
‫ايله سوز آره سنده ‪ ,‬سوزدن زايده موسيقييه ايقني ‪ ,‬متوسط بر لساندر‪" .‬نثر" ده اسلوبك‬
‫تشكلى ايچون ضرورى اوالن عناصرك هيچ برى شعر ايچون موضوع حبث اوالمز ‪ .‬شعر ايله‬
‫‪26‬‬
‫نثر ‪ ,‬بو اعتبارله ‪ ,‬يكديكريله نسبت وعالقه سى اومليان ‪ ,‬آيرى نظاملره اتبع ‪ ,‬آيرى ساحه‬
‫لرده آيرى ابعاد و اشكال اوزره يوكسه لن آيرى معماريدر‪ ".‬نثر"ك مولدى عقل ومنطق "‬
‫شعر"ك ايسه ‪ ,‬ادراك منطقه لرى خارجنده ‪ ,‬اسرار و جمهوالتك كيجه لرى ايچنه كوملمش ‪,‬‬
‫ايلكز منور صولرينك ايشيقلرى ‪ ,‬كاه بيكاه افق حمسوساته عكس ايدن قدسى وامسسز‬
‫منبعدر‪.‬‬

‫شعرك اوضاع و حركاتى تقليده اوزنن بر نثرك ساخته لكنه ‪ ,‬آجنق نثرك صراحت و انسجامىن‬
‫استعاره ايدن كولكه سز بر شعرك حزين چيپالقلغى ايرشه بيلري‪.‬‬

‫دينه بيلر كه شعر ‪ ,‬نسره قابل حتويل اوملااين نظمدر‪.‬‬

‫بر قاچ آى اول "خالص شعر" حقنده مشهور بر منقدله مناقشه سى ‪ ,‬بتون مدىن فكر دنياسىن‬
‫عالقه دار ايدن "راهب بره موند (‪")rahip Bremond‬ك ديدكى كىب ‪ ,‬حماكمه ‪ ,‬منطق ‪ ,‬بالغت‬
‫‪ ,‬انسجام ‪ ,‬حتليل ‪ ,‬تشبيه ‪ ,‬استعاره و بتون بونلره مشابه اوصاف ‪ ,‬شفق آيدينلغى كىب هر‬
‫طوقوندغنه كل پنبه لكىن ويرن شعرك سحركار أتثرييله تبديل ماهيت ايدوب استحاله ايتمدكجه‬
‫‪ ,‬عناصرى مياننه داخل اولدقلرى "مجله" على العاده " نثر"دن ابشقه بر شئ دكلدر ‪ .‬حىت‬
‫منظومه ده ‪ ,‬الكرتيك جرايىن نوعندن اوالن شعر سياله سى بر آن انقطاعه اوغرادميى بتون بو‬
‫عناصر ‪ ,‬درحال فطرى چركينلكلرينه سقوط ايدرلر‪ .‬شعر بر حكايه دكل ‪ ,‬سسسز بر شرقيدر‪.‬‬

‫فاعالتن فاعالتن فاعالتن فاعلن‬

‫سر من از انلۀ من دور نيست‬

‫ليك چشم و كوشرا آن نور نيست‬

‫( بنم سرم فرايدمدن اوزاق دكلدر ‪ .‬لكن هر كوزده اوىن كوره جك نور ‪ ,‬هر قوالقده اوىن‬
‫ايشيده جك قدرت يوقدر)‬

‫‪27‬‬
‫" معنا" آراشدرمق ايچون شعرى دمشك ‪ ,‬ترمنى ايز كيجه لرينك ييلديزلريىن رعشه ايچنده‬
‫برياقن حقري قوشى اتى ايچون اولدرمكدن فرقلى اوملاسه كرك‪.‬‬

‫ات ذره سى ‪ ,‬صوسدرالن او سحرانكيز سسى تالفييه كاىف ميدر؟‬

‫شعرده هر شيئدن اول امهيىت حائز اوالن كلمه نك معناسى دكل ‪ ,‬مجله ده كى تلفظ قيمتيدر‪.‬‬
‫شاعرك هدىف ‪ ,‬هر كلمه نك مجله ده كى موقعىن ‪ ,‬ديكر كلمه لرله‬

‫اوله جق متاس و تصادمدن و اسرارنكيز ازدواجلردن متحصل طاتلى ‪ ,‬حمرم هوائى واي خشني‬
‫سسه كوره تعيني و متفرق كلمه آهنكلريىن ‪ ,‬مصراعك عمومى روشنه اتبع قيالرق ‪ ,‬متموج‬
‫و سيال ‪ ,‬مظلم و ايمضى ‪ ,‬آغري واي سريع حسلره ‪ ,‬كلمه لرك معناسى فوقنده ‪ ,‬مصراعك‬
‫موسيقى متوجاتندن ان ممدود و مؤثر بر افاده بوملقدر‪.‬‬

‫كلمه حتوالتى و آهنك انديشه لرى آراسنده " معنا" كسوفه اوغرارسه "روح" اوىن آهنكك‬
‫لذتيله تالىف ايدر ‪ .‬اساسا "معنا" آهنكك تلقيناتندن ابشقه نه در ؟ شعرده موضوع ‪ ,‬شاعر‬
‫ايچون آجنق ترمن و ختيله بر وسيله در ‪ .‬صيقى بر دفنه اورمانينك اوراتسنه برياقالن ابل طوىل‬
‫بر فغفور ‪ ,‬بر قاوانوز كىب معنا ‪ ,‬شعرك ايپراقلرى ايچنده كيزلنه رك هر كوزه كورمنز وايلكز‬
‫خياالت وكلمه قافله لريىن ‪ ,‬ويزيلتيلى آريلر كىب‪ ,‬خارجاً اطرافنده اوچوشدرر ‪ .‬فغفور قاوانوزى‬
‫كورمني قارى ‪ ,‬بو حمري العقول آريلرك قناد موسيقيسىن ايشتملكه ذوق آلري‪ .‬زيرا قرمزى‬
‫چيچكلى سياه دفنه اورمانينك بوتون سرى بو كومش قنادلرك سسنده در‪.‬‬

‫بو تعريفك خارجنده هيچ بر شعر يوقدر ‪ .‬بويله اوملديغى ادعا ايدله بله جك بر شعر وارسه‬
‫او شعر دكلدر و اوكا "شعر" ديينلر آجناق ايابجنيلردر‪.‬‬

‫شعرك بر مشرتك لسان اومله سىن ايسته ينلرك واهى خيالنه حتقق امكاىن مييىن ايتملكه برابر ‪,‬‬
‫شيمدييه قدر هيچ بر بيوك شاعرك ‪ ,‬حمدود بر انسان طبقه سى خارجنده آكالشلمش اولديغى‬
‫ادعا ايدله ميه جكى قناعتنده يز ‪ .‬حامدك بيكلرجه حرياىن ايچندن ‪ ,‬اوىن اوقومش اوالنلر‬

‫‪28‬‬
‫يوزده اون بيله دكل ايكن ‪ ,‬آكالاينلر ‪ ,‬بو يوزده اونك بيكده اونك بيكده برى نسبتنده بيله‬
‫دكلدر‪ .‬شهرت ‪ ,‬آكالاين قوتلى ايكى اوچ روحدن طاشان هيجان سياله لرينك ضعيف‬
‫روحلرى آرقه سنده سوروكله يوب آمله سيله وجود بولور ‪ .‬ابشقه دورلو شهرت ‪ ,‬اصيل و‬
‫مغرور بر روح ايچون موجب حجابدر‪.‬‬

‫بال مبالغه دينله بيلري كه هركسك آكاليه بيله جكى شعر ‪ ,‬منحصراً دون شاعرلرك ايشيدر ‪.‬‬
‫بيوك شعرلرك مدخللرى ‪ ,‬طونج قنادىل مستحكم شهر قاپولرى كىب ‪ ,‬صيمصيقى قااپليدر‪,‬‬
‫هر ال او قنادلرى ايته مز و او قاپولر بعضاً عصرلرجه انسانلره قااپىل طورر‪ .‬صوك سنه لرده‬
‫بر مورمخزك قوللرى (ندمي) ى بالهته قارشى صاقالاين قلعه نك قپو قنادلرى آراالقدن‬
‫صوكرادر كه جوجولر ‪ ,‬او شعرك ابغچه لرينه كريه بيلديلر ‪ .‬فقط بو كرينلردن بر چوغينك‬
‫آكاليشى ‪ ,‬چيىن ديوار اوزرنده كريىل ال ايزلرى كىب ‪ ,‬آجناق ندميى تلويث ايتمشدر ‪ .‬هر‬
‫شعرك ‪ ,‬روح سويه سنه كوره خمتلف درجه لرده معنالرى اولدغنه بوندن دها كاىف بر دليل‬
‫آرامغه لزوم وار مى؟‬

‫شاعرك "معناىل" اوملقدن اول دها نيجه انديشه لرى واردر كه ‪ ,‬اونلره نسبتله معنا و موضوع‬
‫‪ ,‬شعرك آجناق اهل اوملاينه كوره قورملش خارجى جبهه و جداريىن تشكيل ايدر ‪ .‬هرهانكى‬
‫جنسدن بر اثر صنعت قارشيسنده ( نه در؟ نه دميكدر‪ .‬بويله شيئ اولور مى؟ بكزه يور ‪,‬‬
‫بكزه ميور) طرزنده سؤاللر صرياالاين و اوكا كوره فكر و مطالعه بيان ايدن شخص ‪,‬‬
‫صنعتكارك كنديسندن هيچ بر شيئ اوكره نه ميه جكى و متاسندن دقتله حذر ايده جكى ‪,‬‬
‫عامل روحه مسلط ايكرنچ بر طفيليدر ‪ .‬آاثر صنعتده محاقتنه فدا بوالمااين و ارضك طرفنده‬
‫اك فضله منتشر اوالن بو طفيلى ‪ ,‬هر دورده و هر مملكتده صنعتكارك جاندن دمشىن اوملشدر‬
‫‪ .‬حياتده صنعتكار ‪ ,‬اونك يوزندن ‪ ,‬كاه سفلى بر دالقاووق و كاه معصوم بر قرابن اولور ‪.‬‬
‫بو طاغينق صنعت طفيليلرينك ايننده ‪ ,‬صنعت مفهومىن تقليد ايدن برده بر صنعت مأمورى‬
‫واردر كه ‪ ,‬ادبياتده امنوزجى ادبيات خواجه سيدر وهلۀ اوالده عنوان و صفىت امنيت خبش‬

‫‪29‬‬
‫اوالن بو آدمك حقيقتده "ادبيات درسى" قدر واهى اولديغنك دوشونلمه مسى شااين‬
‫حريتدر‪ .‬ادبيات خواجه سى ‪ ,‬هوا صااتن و مهتاب ايشغى اعمال ايدن افسانوى اتجرلر كىب‬
‫‪ ,‬كوزلك حس وادراكىن ‪ ,‬بر اتىل مكتب پروغرامنه تبعاً شاكردلرينه اوكره تن ‪ ,‬مشديكى خطاىل‬
‫تربيه اصولنك خلق و اجياد ايتديكى بيهوده بر مربيدر‪ .‬نه شاعر شعرى ‪ ,‬نه صنعتكار صنعىت‬
‫تفسري وايضاح ايده مز ‪ .‬اونك ايچون هيچ بر مملكتده ادبيات معلمى ‪ ,‬اندر استثنالرله نه بر‬
‫شاعر ‪ ,‬نه بر انثر ‪ ,‬نه بر ابشقه بر صورتله صنعته منسوب اوالن بر انساندر ‪ .‬اكثريتله قرائت‬
‫‪ ,‬امال و صرف خواجه لغندن استحاله ايدن بو ذات نظرنده شعر‪ ,‬سؤاللى جوابلى بر قرائت‬
‫مالزمه سندن فضله بر قيمىت اوملادغندن ‪ ,‬نثره قابل حتويل و صرف و حنو تطبيقاتنه مساعد‬
‫اوملااين هر شعر‪ ,‬كنج ذكالر ايچون استاد ايله مبتدينك اثرى مفاخر لسان اعدادينه داخل‪,‬‬
‫عيىن عيارده كوزل ايزيلردر ‪ .‬بر سياه كوزك ابقيشى و بر اتزه آغزك كولشى كىب ‪ ,‬ايضاح‬
‫ايدملكسزين كنديلكندن آكالشالن شعرى طوميق ايچن اك ابتدائى عصىب جتهيزاتدن حمروم‬
‫اوالن خواجه‪ ,‬شعرى امال ‪ ,‬صرف و حنو ‪ ,‬مسئله سى حالنده آكالته مديغى كون كرسيده‬
‫سويله يه جكى آرتيق بر تك سوز قاملامشدر‪.‬‬

‫مع مافه بر دقيقه ايچون شعرده "وضوح" ك لزومى قبول ايدلسه بيله ‪ ,‬اوال وضوحك نه دميك‬
‫اولديغىن آكالمق الزم كلري ‪ .‬هانكى دورلو ذكانك آكاليشى وضوحه مقياسه عد ايدمللى؟‬
‫بريسنه كوره آچيق اوالن بر شعرك ديكر بريسنه ده اويله كورمنه سى هيچ الزم كلمز ‪ .‬ذكالر‬
‫واردر كه كائناتك اورته سنه آتلمش سونوك آيينه لردر‪ .‬بونلرك آكالمدغى ايلكز شو واي بو‬
‫شعر دكلدر ‪ ,‬صيقى جمهوالت اورمانلرى بونلرك ذكالريىن و روحلريىن هر طرفدن چويرر ‪.‬‬
‫كيجه لر ايچنده ايانن آتش كىب ‪ ,‬تپه ده طورانه بللى اوالن معنانك ‪ ,‬اوچورومده كينه انمرعى‬
‫اومله سى قدر ضرورى نه اوالبيلر؟ شاعر ‪ ,‬عمومى لساندن مفرز كلمه لرى يكى معنالرله‬
‫زنكينلشمش ‪ ,‬هر حرىف يكى آهنكلرله طنان ‪ ,‬روش و اداسى ابشقه بر مقياسه كوره تنظيم‬
‫ايدملش‪ ,‬حسن ‪ ,‬رنك وخيال ايله مشبوع شخصى بر هلجه وجوده كتري ديكى آندن اعتباراً‬

‫‪30‬‬
‫اثرينك وضوحى قارئه كوره حتول ايتمكه ابشالر ‪ .‬زيرا وضوح ‪ ,‬اثره عائد اولدغى قدر قارئك‬
‫ده ذكا و روحنه تعلق ايدن بر مسئله در ‪ .‬هر يرده اولدغى كىب بزده ده يومى غزته نك تنبل‬
‫آليشدردغى قارئ ‪ ,‬شعرده قوالى بر ذوق بوالمز ‪ .‬حالبوكه شعر آكالشلمق ايچون ‪ ,‬روح‬
‫وذكا استعدادندن ابشقه چتني بر حاضرلنمه و حىت ضيا ‪ ,‬هوا و زمان شرطلرى كىب مشكل‬
‫بر طاقم خارجى عواملك ده ايردميىن ايسته ر ‪ .‬شعرلر وار كه صولر كىب اقشامله رنكله نر و‬
‫آغاچلر كىب مهتابله كولكه لنر‪ ,‬كونشك ضياسنده ايسه بو عيىن شعرلر ‪ ,‬تنفس ايدملز بر خبار‬
‫اولور ‪ .‬اوزاقدن كلن بر چوابن قوالىن واي بر ابغچوان شرقيسىن ديكله يه رك آغالمق ايسته‬
‫ديكمز ايز كيجه لرنده كى رومحز ‪ ,‬اوكله لرك حرارتنده طاشيديغمز او آغري و ابيغني ر و‬
‫حك اشى ميدر‪ ,‬اك كوزل شعرلر معنالريىن قارئك روحندن آالن شعرلردر‪.‬‬

‫شعرده بعض اقسامك شبهه و مبهميتده قامله سى بر خطا و بر قصور تشكيل ايتمك شويله‬
‫طورسون ‪ ,‬ابلعكس شعرك بديعيىت نقطۀ نظرندن الزمدر‪ .‬اسلوبده كورلدجيى بر صراحت ‪,‬‬
‫انكليز بديعياجتيسى "ژ ‪ .‬روسكني (‪ ")j. ruskin‬ك ديدكى كىب ‪ ,‬خميله يه ايپه جق هيچ بر شيئ‬
‫برياقمز ‪ ,‬او زمان صنعتكار اك قيمتلى متفقى اوالن قارئك روحندن كله جك ايردميى غائب‬
‫ايتمش اولور ‪ .‬اثر صنعتك اك بيوك هدىف خميله ىي كندينه رام ايتمكدر ‪ .‬بوكا موفق اوملااين‬
‫اثرك ديكر بوتون مزيت و فضيلتلرى‪ ,‬اوىن بر اثر صنعت اوملامقدن قوراتره مز‪.‬‬

‫موضوع ‪ ,‬كيجه ايچنده كللر كىب ‪ ,‬مجله نك آهنكلى قراكلغنده و معطر هيجاىن ايچنده بر‬
‫نيم شكل اوالرق ‪ ,‬آجنق سزيلر بر حالده براقلرسه خميله اونك اكسيك قاالن اقسامىن اكمال‬
‫ايدر و اوكا حقيقتدن بيك كره دها مهيج بر وجود ويرر‪ .‬خرابه لرك ‪ ,‬اوزاقدن كلن سسلرك‬
‫‪ ,‬انمتام رمسلرك ‪ ,‬قااب يونتلمش هيكللرك كوزللكى هپ بوندندر ‪ .‬هيچ بر چهره خيالده‬
‫كورندكى قدر حقيقتده كوزل دكلدر‪ .‬ايلك دفعه قپولرندن كيجه كريديكمز شهرلرك كوندوز‬
‫منظره سى خيال ايچون اك حزين بر سقوط اولدغىن كيم جتربه ايتمه مشدر ؟ خميله ‪ ,‬ايراصه‬
‫قوشى كىب ‪ ,‬آجنق شعرك نيم قراكلغنده پرواز ايده بيلر‪.‬‬

‫‪31‬‬
‫حاصلى شعر ‪ ,‬رسوللرك سوزى كىب ‪ ,‬خمتلف تفسرياته مساعد بر وسعت و مشوىل حائز امله‬
‫ىل ‪ .‬بر شعرك معناسى ديكر بر معنا اوملغه مساعد اولدقجه هر اوقواين اوكا كندى حياتنك‬
‫ده معناسىن اضافه ايدر و بو صورتله شعر شاعرلرله انسانلر آره سنده مشرتك بر أتثر لساىن‬
‫اوملق اپيه سىن احراز ايده بيلري ‪ .‬اك زنكني ‪ ,‬اك درين و اك مؤثر شعر هركسك ايسته ديكى‬
‫طرزده آكاليه جغى و بنا عليه انمتناهى حساسيتلرى استيعاب ايده جك بر وسعىت اوالندر ‪.‬‬
‫حمدود و منفرد بر معنانك چنربى ايچنده صيقشوب قاالن شعر‪ ,‬حدودى‪ ,‬بشرى أتثراتك‬
‫حمشريىن چويرن او مبهم و سيال شعرك ايننده نه در؟‬

‫– امحد هاشم‪-‬‬

‫"زمزمه مقدمه سى" ندن‬

‫عصرمزك يتيشدرديكى شاعرلر ايچنده عبداحلق حامد بك افندينك اشعارى بىن اكثراي‬
‫دوشندردكى ايچون معشوقۀ وجدامندر! هله مشار اليهك اشعار متاخره سندن اوالن و بر‬
‫جمموعۀ ادبيه ده نشر اولنان " كرسىء استغراق" نشيده سىن اوقوديغم زمان ساعتلرجه‬
‫مستغرق اوملش ايدم‪.‬‬

‫بعض ذوات حامد بك افندينك اكثر شعرلرى معقد اولدغندن حبث ايدرلر ‪ .‬بو ادعا مسلم‬
‫دكلدر‪ .‬مسلم عد اولنسه بيله او دورلو ظالم مبهميت ايچنده شعشعه زا اوالن حقائق علويه‬
‫اجرام منريۀ مساويه يه بكزه ر كه ماهيتلرى آكالشلمامقله برابر ينه حريان متاشاسى اوملقدن‬
‫انسان كنديىن آال مز! بو ده مشار اليه كىب ذكاى خارق العاده اصحابنه خمصوص نقايص‬
‫علويه دن بر فضيلتدر كه شااين غبطه در!‬

‫سوزده لطافت و علويت نصل حتقق ايدر؟ بوىن قطعياً تعيني ايتمك انقابلدر فقط روحك آمال‬
‫اصيالنه سنه موافقتله مشروط اوالن افكار و خياالت و حسيات ايله بونلرى تبليغ ايچون‬

‫‪32‬‬
‫استعمال اولنان الفاظ و تعبريات آراسنده تناسب بولندقجه سوز‪ -‬كرك منثور اولسون كرك‬
‫منظوم‪ -‬مهان دائما كوزل و بعضا هم كوزل هم ده علوى دوشييور ‪ .‬افكار و خياالت و‬
‫حسياتده كى اصالت ايسه روحك كرمىء شوق وغرام ايله منبسط وايانئرۀ حسيات و‬
‫احرتاصات ايله ملتمع و ملتهب اولدغى زمانده اليح و واقع اولدغى حمققدر‪ .‬اويله بر حالده‬
‫نفس انطقه نك اظهار ايتدكى نغمات شائقانه واي نوحات مضطرابنه ىي اك موافق كلمات لينه‬
‫و لطيفه اك مناسب تعبريات شديده و جيده ايله ترمجه و تبليغه موفقيت هر شاعر و منشى‬
‫ايچون منفرد واسطۀ متايز اوالن ذوق معنوييه و تعبري آخرله حسن طبيعته مفتقردر‪.‬‬

‫علويت حقيقيه دن ىب نصيب اولدغى حالده ايلكز لفظاً علويىت مشعر سوزلر ابلون كبيدر‪:‬‬
‫هواى اشتهارده بر آرالق اعتال منا اولسه بيله ابالخره بر زمني جمهوليت و منسيته دوشر قالري!‬
‫حقيقت حسيه دن حمروم ايكن آتشدن قيويلجمدن حبث ايدن منظومه لر شبتابه بكزه ر ‪:‬‬
‫ظالم اوهام ايچنده فروزان كورنسه بيله هيچ بر قلب اوزرنده بر اثر احرتاق حصوله‬
‫كتريمكسزين كندى كنديلرينه سونر‪ ,‬حمو اولور!‬

‫يف احلقيقه نفعيدن اول و صكره او قدر قصيده پرداز كلمش ايكن بزم شعرلرك انواع معلومه‬
‫سى ايچنده عظمت تصور ‪ ,‬مساحت خيال ‪ ,‬ثروت الفاظ ‪ ,‬حالوت آهنك ايله متيز ايدن‬
‫قصيده دن حبث اولندقجه نه دن ديكرلرى قاله بيله النمق ايسته نلمه يور ده نفعى سويله‬
‫نيور؟‬

‫فضوليدن اول وصو كره او قدر غزل سرااين و تعبري اصحيله مصوران وجدان اشواق و آالم‬
‫حمبتله كواي دمساز اوملش ايكن مزيىت رقت حس ‪ ,‬لطافت خيال ‪ ,‬نزاكت الفاظ ايله حتقق‬
‫ايدن غزلدن سوز آچلدقجه نه دن فضيلتك اك بيوكى ينه فضولييه ارجاع اولنيور؟‪..‬‬

‫آاثر ادبيه ده و ابخلاصه شعرده اوچ نوع كوزللك تقدير اولنور كه برجنيسى حماسن فكريه يه ‪,‬‬
‫ايكنجيسى بدايع خياليه يه ‪ ,‬اوچنجيسى ده سنوحات قلبيه يه خمصوصدر ‪ .‬بو كوزللكلردن‬

‫‪33‬‬
‫روحه انفذ اوالن سنوحات قلبيه يه خمصوص اولدغيچون ديكرلرينه تقدم ايدر‪ .‬بوندن صوكره‬
‫كلن بدايع خياليه در‪ .‬حماسن فكريه اوچنجى درجه ده كوزل عد اولنورلر‪.‬‬

‫حماسن فكريه ‪ ,‬لطائف حسيه ايله قاريشريسه طبيعيدر كه اثرك كوزللكى بر قات دها آرته‬
‫جغى كىب كنديلرينه ده لطائف حسيه ايله بدايع خياليه نك آهنك امتزاجى بولنان آاثر لطافتجه‬
‫بر مرتبۀ عال العاله واصل اولور!‬

‫رجائى زاده حممود اكرم‬

‫شعر وانشا‬
‫چونكه حمصول حتصيل بزم ممالكه كوره ايلكز شعر و انشا جهتنده در‪ ,‬بونلردن بر نبذه حبث‬
‫ايدملك فائده دن خاىل دكلدر‪.‬‬

‫شعرك تعريف عمو ميسى كالم موزوندر ‪ ,‬يعىن ايكى سطر سوزك هر برنده كى سكون و‬
‫حركاتك مساوى اومله سندن عبارتدر ‪ .‬حىت قافيه اصوىل ملل متأخره بيننده عادت اوملشدر‪.‬‬
‫اسكى يواننيلر ايلكز وزنه رعايتله قافيه التزام ايتمزلر ايدى‪.‬‬

‫شعر هر قومده طبيعيدر ‪ .‬روى ارضه نه قدر ملل واقوام كلمش ايسه ‪ ,‬مجله سنك كنديلرينه‬
‫خمصوص شعرلرى وار ايدى ‪ .‬عثمانليلرك شعرى عجبا نه در؟‬

‫جناتى و ابقى و نفعى ديوانلرنده كوردكمز حبر رمل و هزجدن خمبون و جمتث قصائد و غزليات‬
‫و قطعات و مثنوايت ميدر ؟ يوقسه خواجه و عطرى كىب موسقى شناسانك ربط مقامات‬
‫ايلدكلرى ندمي و واصف شرقيلرمييدر؟‬

‫‪34‬‬
‫خري! بونلرك هيچ بريسى عثمانلى شعرى دكلدر ‪ ,‬زيرا كورلور كه بو نظملرده عثمانلى شاعرلرى‬
‫شعراى ايراىن و ايرانليلر دخى عربلرى تقليد ايله ملز بر شئ ايپلمشدر‪ .‬و بو تقليد ايلكز اسلوب‬
‫نظمده دكل ‪ ,‬بلكه افكار و معانيده بيله سرايت ايدرك ‪ ,‬بزم شعراى اسالف اداى نظم و افاده‬
‫ده و خياالت و معانيده عرب و عجمه ممكن مرتبه تقليده سعى ايتمكى معارفدن عد ايتمشلر ‪,‬‬
‫و عجبا بزم منسوب اولدغمز ملتك بر لساىن و شعرى وار ميدر و بوىن اصالح قابل ميدر؟ اصال‬
‫بوراسىن مالحظه ايتممشلردر!‬

‫انشا يولنده ده حال متاميله بويله اوملشدر ‪ .‬منشآت فريدون و آاثر ويسى و نركسى وسائر‬
‫منشآت معتربه اله آلنسه ‪ ,‬ايچلرنده اوچده بر توركجه كلمه بولنمز ! و بر مصلحت افاده ايدركن‬
‫‪ ,‬بديع و بيان فنلرى قارشدرالرق ‪ ,‬ابراز بالغت ايچون اويله مشوش و متتابع االضافات عباره‬
‫لر ايزمشلر كه ‪ ،‬قاموس و فرهنك برابر اوملدقجه و بر آدم فن معاىن و آداب عربده كمال مهارتى‬
‫اولدقدن صكره ‪ ،‬عادات بر درس مطالعه ايدر كىب ‪ ,‬بر چوق زمانلر صرف ذهن ايتمه دكجه ‪,‬‬
‫معناسىن استخراجه مقتدر اوالمز!‬

‫حاال ابب عاىل و دوائر سائره دن ايزالن حمررات رمسيه كرچه اسكى زمانلرده ارابب معارف‬
‫اقتدارنده كاتبلر اوملدغندن ‪ ,‬اولكى منشآت درجه سنده معقد دكلسه ده ‪ ,‬بونلر ده اول ابابنك‬
‫ولد زانسى اولدقلرندن ‪ ,‬ينه سجع و ربط و معناسى موهوم و مشكوك عبارات ايله مملودر‪.‬‬

‫اسكى انشالرده لغات عربيه و عبارات خميله وار ايسه ده ‪ ,‬ابرى ضمننده ايىي كوتى بر معىن دخى‬
‫چيقاردى ‪ .‬مشدى ايسه ‪ ,‬عصر انزكلشمش و افكار و پوليتيقه اينجلمش اولدغندن ‪ ,‬بعضى‬
‫فرمانلر و مكتوب ساميلر و تقريرلرده اويله عباره لر كورليور كه ‪ ,‬لغتلر هركسك بيلديكى شيئلر‬
‫ايكن ‪ ,‬معناى صحيحى نه اولدغى آكالشلمق قابل اومليور!‬

‫غريىب شوراسى كه ‪ ,‬بويله آكالشالمايه جق عباره ايزه بلمك حسن كتابتدن عد اولنيور! مثال‬
‫ماليه احكامى و حماسبات و جملس واالىي طوالشوب هنايت امرانمۀ سامى ايزملق اجياب ايتدرمش‬
‫تيمار واعشار ماده سنه دائر مفصل بر مكتوب صدارتپناهى كه ‪ ,‬ايكى اوچ يوز سطر سوزدر ‪,‬‬
‫‪35‬‬
‫بو يولده ملكه سى اوالن اك معروف بر ذاتك النه كچسني و اوقوتلسون‪ ,‬ختامنده شو اوقودغمز‬
‫ماده ىي لساانً تقرير ايدكز دينلسني ‪ ,‬او وقت كتابتمز نه كتابت و كاتبمز نه كاتبدر ميدانه چيقار‪.‬‬

‫واقعاً شعر و انشانك بو حاله كريمه سى بو عصرك ايپمه سى دكلدر‪ .‬عجملر قبول اسالميتدن‬
‫صكره ‪ ,‬علوم شرعيه ىي حتصيل ايچون لسان عربك حتصيلينه دوشدكلرى صريه ده كندى‬
‫لسانلرينك شعر و انشاسىن دخى آكا تقليد ايتدكلرى كىب‪ ,‬بز ده بدايت أتسس دولت عثمانيه‬
‫ده ايران علماسىن جلبه حمتاج اولدغمزدن‪ ,‬آنلرك تربيه سى اوزره كندى لسامنزى برياقوب ‪ ,‬عجم‬
‫شيوه سنه تقليد خطاسنه دومششزدر كه ‪ ,‬علماى رومك بو خصوصده ايتدكلرى امهال و قصور‬
‫عفو اولنمز بر خطادر ‪ .‬زيرا بىن آدم آراسنده مدار تعاطٸ افكار لساندر‪.‬‬

‫بر ملتك لساىن قواعد مضبوطه آلتنده اوملايوب هر النه قلم آالن كيمسه نك كيفنه متابعت ايدر‬
‫و حال طبيعيسندن چيقارسه ‪ ,‬اول ملت بيننده واسطۀ معامالت بوزملش دميك اولور‪.‬‬

‫تعجبه شااين دكل ميدر كه ‪ ,‬بزذه ايزى بيلمك ابشقه ‪ ,‬كاتب اوملق ينه بشقه در!‬

‫حالبوكه سائر لسانلرده ايزى و امال بيلن كاتب اولور‪ .‬واقعا هر لسانده اديب اوملق خيلى معلوماته‬
‫توقف ايدرسه ده ‪ ,‬عادات مراديىن كاغد اوزرنده افاده ايتمك ايچون ايزى ايزمق كفايت ايلر ‪.‬‬
‫بزده ايسه ايزى اوكرندكدن ماعدا بر چوق شيئلر دها بيلمك الزم كلر‪:‬‬

‫اوال ‪ :‬تركجه امال بيلنمليدر ‪ .‬حالبوكه اك كوچ شئ بودر ‪ ,‬زيرا وقتيله تركجه يه خمصوص لغت‬
‫كتاىب ايپلمامش و عثمانليلر ملل سائره ىي دائرۀ حكومتلرينه آلدقجه هر برنده كوردكلرى يكى‬
‫شيئلرك امسلريىن او ملتك لسانندن آلوب ‪ ,‬آز چوق بوزه راق قولالمنش و هر كاتب بر لغىت‬
‫سكون و حركاتينك ذهننجه اواين بر شكلى ايله ايزوب ‪ ,‬سائرلرى دخى ديكر صورتله ضبط‬
‫ايتمش اولدقلريندن ‪ ,‬امال اوكرنه جك كيمسه ‪ ,‬اول امرده بونلرك هانكيسينه اتبع اوله جغنده‬
‫متحري اولور‪.‬‬

‫‪36‬‬
‫هله يكرمى سنه دن برى ابب عاليده تفرد ايدن مأمورلرك هر برى بر جانلى لغت اوملق هوسنه‬
‫دوشه رك ‪ ,‬كيميسى ايسز ( بلدرر) ايزمغه ابشاليه ليدن برى كچوك كاتبلر نه ايپه جقلريىن‬
‫شاشرديلر‪.‬‬

‫اثنيا ‪ :‬عرىب و فارسى امال بيلمك الزمدر‪ .‬بو ايكى لسانك امالسىن بيلمك قواعديىن حتصيله‬
‫موقوف اولدغندن ‪ ,‬اك آز صرف و حنوى كورمه ينجه ‪ ,‬طوغرى تركيب ايزمق قابل اوالمز‪.‬‬

‫اثلثا‪ :‬بونلردن صكره بر ده اقالم دولتدن برنده بر قاچ سنه لر استخدام اولنمق ايسته ر ‪ .‬بو‬
‫اوملادقجه ( ايدوكنه) ىي ( اولديغنه) يه ربط ايتمه نك يوىل بيلنه مز و بو نكته كمانكش سرى كىب‬
‫كاتبلرك درس اخريى اولديغندن ‪ ,‬هر نه زمان بو ملكه ىي حاصل ايدرسه ‪ ,‬ابب عالينك‬
‫قولالندغى كاتبلر صريه سنه كچه بيلر و كواي بر ايزى ماكينه سى اولور‪.‬‬

‫لكن بوقدر زمحتلرله شو ملكه ىي اله كتورمش اوالن ذات ‪ ,‬اصحاب قرحيه و قابليتدن ايسه بو‬
‫حتصيلندن متلذذ اوله جق يرده متأسف اوملايل در ‪ ,‬چونكه مألوف اولدغى روابط تركيبات ‪,‬‬
‫كنديىن بر دائرۀ حمدوده ايچنه صوقمشدر كه ذهننه تبادر ايدن معانيدن ايلكز ملكه سنه‬
‫اوايبيلنلرى ايزوب ‪ ,‬سائرى كه غايت انزك و غري مأنوس دقايقدر ‪ ,‬امثاىل راده سندن ايلرى‬
‫كيتمكدن حمروم و معذور اولور‪.‬‬

‫بو سببدن كرك شعرمز و كرك انشامز نه درجه كريو قاملشدر ‪ .‬او يره كچه جك اصول قلم‬
‫سيئاتندندر كه أتليفلرده ‪ ,‬مطبوعاتده آاثر معرفتلريىن ابراز ايله ادبياتده بر انقالب عظيم حصولنه‬
‫سبب اوالن ذواتك اكثرى "اوملغله ‪ ,‬بولنمغله ‪ ,‬اجلدن ‪ ,‬حسبيله ‪ ,‬مبىن ‪ ,‬طوالىي ‪ ,‬دركار‪,‬‬
‫آشكار" دائرۀ فاسده سنده احنصاره تنزل ايده مدكلريچون قلملرنده اليقيله مستخدم دكللردى ‪.‬‬
‫عاىل كىب ‪ ,‬مشفق كىب امساعيل اپشازاده غالب كىب بر چوق كران قيمت جوهر فطانت ‪ ,‬قدرلرينه‬
‫اليق اوالن رعايىت كوره ميه رك ‪ ,‬كيمى جنون كتوردى ‪ ,‬كيمى عشرتله تلف نفس ايلدى‪.‬‬

‫‪37‬‬
‫واه بزه ! ايزيق بزه! بو حاله كوره بزم ملتده طبيعى حال اوزره نه شعر و نه ده انشا يوقمى دميك‬
‫اولور‪.‬‬

‫خري! بزم طبيعى اوالن شعر وانشامز طشره خلقى ايله استانبول اهاليسنك عوامى بيننده حاال‬
‫طورمقده در ‪ .‬بزم شعرمز ‪ ,‬هاىن شاعرلرى آراسنده ( دييش)‪ ( ,‬اوچلمه) و (قاايابشى) تعبري‬
‫اولنان نظملردر‪.‬‬

‫وبزم طبيعى انشامز مرتجم قاموسك اختاذ ايتدكى مٶخرا خمرب غزته سينك شيوۀ كتابتدر‪ .‬واقعا بو‬
‫نظم و بو كتابت مطلوب اوالن درجه ده بليغ و طمطراقلى كورمنز ايسه ده امت عثمانيه ايلرلدكى‬
‫صريه ده بونلره رغبت ايدملدكندن ‪ ,‬اولدقلرى حالده قاملشلر ‪ ,‬بيومه مشلردر ‪ .‬هله بر كره رغبت‬
‫او جهته دونسون ‪ ,‬آز وقت ايچنده نه شاعرلر ‪ ,‬نه كاتبلر يتيشر كه ‪ ,‬عقللره حريت ويرر‪.‬‬

‫واحلاصل شعر طبيعى اولدر كه شاعر جزئى بر مالحظه اوزرنه قلمى النه آلوب ارجتاال قرق اللى‬
‫بيت نظم ايدهبيلملى ‪ .‬كتابت مليه اولدر كه اىل قلم طواتن ‪ ,‬ذهنندهكى مرادىن ايىي كوتو كاغد‬
‫اوستنه قومياىل‪.‬‬

‫شيمديكى شعر و انشامزده ايسه ترتيب معاىن ايله برابر ‪ ,‬بر ده تشكيل و تركيب الفاظ دردى‬
‫ذهىن اشغال ايتمكله ‪ ,‬نه شعرده و نه ده نثرده اصول ارجتال ممكندر‪.‬‬

‫هر ملتك شاعرلرى و حىت بزم چوكور شاعرلرمز بداهة بر چوق شعر سويله رلر ‪ .‬بز ايسه ‪ ,‬بش‬
‫بيت بر غزىل طقوز آيده طوغرر كىب سويله رز ! سائر ملتلرده كربا و حىت مصنفلر ابلذات النه‬
‫قلم آلوب ‪ ,‬مكتوب و أتليفات ايزمزلر‪.‬‬

‫بلكه اينلرنده كى كاتبلرينه آغيزدن سويله رلر‪ ,‬آنلر دخى ايزارلر ‪ .‬نيتهكم بزده دخى كوى آغهلرى‬
‫اماملره سويلهيوب ايزدررلر‪ .‬بو سببدن كرك خمابرات و كرك أتليفات اونلرده سرعتلى و سهولتلى‬
‫اولور‪.‬‬

‫‪38‬‬
‫اما بز مكتوب ايزدغمزده بر ايكى كره تسويد و تبييض ايتمدكجه استه دكمز كىب اوالمدغندن ‪,‬‬
‫هم خمابره لرمزده أتىن و بطائت وهم ده افاده لرمزده نقصان و ركاكت بولنور‪ .‬بو فنالغى دفع‬
‫ايچون طبيعته اتباع ايتمه ىل‪.‬‬

‫ضيا اپشا‬

‫‪39‬‬
40
41
42
43
44
45
46