Kąty między płaszczyznami oraz prostymi

i płaszczyznami w ostrosłupie prawidłowym

sześciokątnym

Wprowadzenie
Przeczytaj
Aplet
Sprawdź się
Dla nauczyciela
 Kąty między płaszczyznami oraz prostymi
i płaszczyznami w ostrosłupie prawidłowym
sześciokątnym

Źródło: dostępny w internecie: pxhere.com, domena publiczna.

Zrób eksperyment. Weź zapałki, wykałaczki lub inne patyczki. Narysuj na kartce okrąg
o promieniu mniejszym od długości patyczka. Skonstruuj sześciokąt foremny.
Narysuj dłuższe przekątne sześciokąta. A teraz weź plastelinę, wklej ją w wierzchołki
sześciokąta oraz środek okręgu, który służył do konstrukcji wielokąta i w każdy
z plastelinowych wierzchołków wbij patyczek. Wbij patyczek pionowo w środek okręgu.
Połącz patyczki z wierzchołków wielokąta z patyczkiem wbitym pionowo. Otrzymałeś
ostrosłup prawidłowy sześciokątny. Weź kątomierz i spróbuj zmierzyć kąt między
krawędzią boczną otrzymanego ostrosłupa, a dłuższą przekątną podstawy. Czy wiesz jak
nazywa się ten kąt? Czy przy każdej krawędzi otrzymałeś ten sam kąt (oczywiście weź pod
uwagę niedokładność konstrukcji i pomiarów)? Jaki jest związek zmierzonego kąta
z odcinkami w ostrosłupie prawidłowym sześciokątnym?

Twoje cele

Nazwiesz kąty pomiędzy płaszczyznami oraz prostymi i pomiędzy płaszczyznami

w ostrosłupie prawidłowym sześciokątnym.
Wskażesz kąty pomiędzy płaszczyznami oraz prostymi i pomiędzy płaszczyznami
w ostrosłupie prawidłowym sześciokątnym.
Obliczysz miary kątów pomiędzy płaszczyznami oraz prostymi i pomiędzy
płaszczyznami w ostrosłupie prawidłowym sześciokątnym.
Pogrupujesz kąty w ostrosłupie prawidłowym sześciokątnym ze względu na typ.
Przeanalizujesz związki między różnymi typami kątów w ostrosłupie prawidłowym
sześciokątnym.
Przeczytaj

Podzielimy kąty w ostrosłupie prawidłowym sześciokątnym na dwie grupy: pierwsza z nich,

to kąty pomiędzy odcinkami i płaszczyznami – znajdą się tu kąt nachylenia krawędzi
bocznej do płaszczyzny podstawy oraz kąt nachylenia wysokości ostrosłupa do ściany
bocznej, druga to kąty pomiędzy płaszczyznami, do których zaliczymy kąt między ścianą
boczną i płaszczyzną podstawy oraz kąt pomiędzy sąsiednimi ścianami bocznymi.

Kąty pomiędzy odcinkami a płaszczyznami w ostrosłupie

prawidłowym sześciokątnym
Pierwszym kątem tego typu jest kąt nachylenia krawędzi bocznej ostrosłupa prawidłowego
sześciokątnego do płaszczyzny podstawy. Jego miara jest równa mierze kąta pomiędzy
krawędzią boczną, a dłuższą przekątną podstawy.

Do obliczenia miary tego kąta możemy wykorzystać trójkąt prostokątny, którego bokami są:
wysokość ostrosłupa, połowa dłuższej przekątnej i krawędź boczna lub trójkąt
równoramienny, którego ramionami są krawędzie boczne, a podstawą - dłuższa przekątna
podstawy.
Przykład 1

Krótsza przekątna podstawy ostrosłupa prawidłowego sześciokątnego i wysokość

ostrosłupa mają tę samą długość równą 12. Oblicz miarę kąta nachylenia krawędzi
bocznej do płaszczyzny podstawy. Sprawdzimy, jakim trójkątem jest trójkąt, którego
bokami są krawędzie boczne i dłuższa przekątna podstawy?

Rozwiązanie

Krótszą przekątną podstawy obliczamy ze wzoru d2 = a√3.

Czyli 12 = a√3, a stąd otrzymujemy, że a = 4√3.

A zatem połowa dłuższej przekątnej również ma długość 4√3.

 Korzystając z funkcji trygonometrycznych kąta ostrego w trójkącie prostokątnym
otrzymujemy tg α = 12 = √3.
4√3

Czyli α = 60°.

Oznacza to, że trójkąt, którego bokami są krawędzi boczne i dłuższa przekątna podstawy
jest trójkątem równobocznym.

Kolejnym kątem tego typu jest kąt nachylenia wysokości ostrosłupa do płaszczyzny ściany
bocznej. Jego miara jest równa mierze kąta pomiędzy wysokością ostrosłupa, a wysokością
ściany bocznej.
Aby obliczyć miarę kąta nachylenia wysokości ostrosłupa do ściany bocznej,
wykorzystujemy trójkąt prostokątny, którego bokami są wysokość ostrosłupa, odcinek,
łączący spodek wysokości ze środkiem krawędzi podstawy (jego długość jest równa
połowie długości krótszej przekątnej podstawy) oraz wysokość ściany bocznej.  Możemy też
skorzystać z trójkąta, którego podstawą jest odcinek łączący środki równoległych krawędzi
podstawy, a ramionami - wysokości ścian bocznych poprowadzone z wierzchołka
ostrosłupa do tych środków.

Przykład 2

Stosunek wysokości ściany bocznej do krawędzi podstawy ostrosłupa prawidłowego

sześciokątnego wynosi 2√3. Obliczymy miarę kąta nachylenia wysokości ostrosłupa do
płaszczyzny ściany bocznej.

Rozwiązanie

Z treści zadania mamy, że ha = 2√3.

Czyli h = 2a√3.

Otrzymaliśmy więc, że wysokość ściany bocznej jest dwukrotnie dłuższa od krótszej

przekątnej podstawy.

Spójrzmy na rysunek.
 Z twierdzenia cosinusów mamy

x2
= (2 x)2
+ (2 x) 2
−2⋅2 x ⋅ 2x ⋅ cos(2α)
A stąd 8x2 cos(2α) = 7 x
2
.

Czyli cos(2α) =
7
8
= 0, 875.

Odczytując z tablic trygonometrycznych otrzymujemy, że 2α ≈ 29°.

Czyli α ≈ 14°30'.

Kąty pomiędzy płaszczyznami w ostrosłupie prawidłowym

sześciokątnym
Pierwszym kątem pomiędzy płaszczyznami w ostrosłupie prawidłowym sześciokątnym jaki
omówimy, będzie kąt nachylenia ściany bocznej do płaszczyzny podstawy. Jego miara jest
równa mierze kąta pomiędzy wysokością ściany bocznej poprowadzonej z wierzchołka
ostrosłupa, a odcinkiem łączącym środki równoległych krawędzi podstawy.
Do obliczania miary kąta nachylenia ściany bocznej do płaszczyzny podstawy
wykorzystujemy te same trójkąty, co w przypadku kąta nachylenia wysokości ostrosłupa do
ściany bocznej.

Zauważmy, że kąt nachylenia ściany bocznej do płaszczyzny podstawy i kąt nachylenia

wysokości ostrosłupa do ściany bocznej w ostrosłupie prawidłowym sześciokątnym są
kątami tego samego trójkąta prostokątnego. A zatem suma tych dwóch kątów wynosi 90°.
Przykład 3

Obliczymy miarę kąta nachylenia ściany bocznej do podstawy oraz kąt nachylenia
wysokości do ściany bocznej w ostrosłupie prawidłowym sześciokątnym, w którym
4
krawędź podstawy ma długość , a krawędź boczna . 6
Rozwiązanie

4
Jeżeli krawędź podstawy ma , to połowa krótszej przekątnej podstawy ma długość 2√3.
Obliczymy wysokość ściany bocznej z twierdzenia Pitagorasa.

Mamy 22 + h2 = 62 , a stąd h = 4√2.

 Korzystając z funkcji trygonometrycznych otrzymujemy cos α ≈ 0, 6124.
2√ 3 √6
= =
4√ 2 4

Czyli kąt nachylenia ściany bocznej do podstawy wynosi α ≈ 52°, a kąt nachylenia
wysokości do ściany bocznej β ≈ 90° − 52° = 38°.

Kolejnym kątem pomiędzy płaszczyznami w ostrosłupie prawidłowym sześciokątnym jest

kąt między sąsiednimi ścianami bocznymi. Miara tego kąta jest równa mierze kąta
pomiędzy wysokościami sąsiednich ścian bocznych poprowadzonymi z różnych
wierzchołków podstawy na wspólną krawędź boczną.
 Przykład 4

Krawędź podstawy ostrosłupa prawidłowego sześciokątnego ma długość 2, a wysokość

ściany bocznej poprowadzona z wierzchołka podstawy ma długość 1, 9. Obliczymy miarę
kąta między sąsiednimi ścianami bocznymi.

Rozwiązanie

Rozważmy trójkąt równoramienny, którego podstawą jest krótsza przekątna podstawy

a ramionami - wysokości ścian bocznych ostrosłupa. Następnie zaznaczmy na rysunku
jego wysokość. Będziemy rozważać powstały trójkąt prostokątny.

Jedna z jego przyprostokątnych ma długość taką, jak połowa krótszej przekątnej, czyli √3
, a przeciwprostokątna jest wysokością ściany bocznej poprowadzonej z wierzchołka
podstawy.

Narysowany kąt (oznaczmy go przez α2 ) stanowi połowę kąta pomiędzy sąsiednimi

ścianami bocznymi.

Korzystając z funkcji trygonometrycznych otrzymujemy sin α2 ≈ 0, 9116, a stąd

√3
=
1,9
α ≈ 66°.
2

Czyli kąt między sąsiednimi ścianami bocznymi ma miarę około 132°.

Słownik
kąt nachylenia krawędzi bocznej do płaszczyzny podstawy ostrosłupa prawidłowego
sześciokątnego

kąt pomiędzy krawędzią boczną, a przekątną podstawy

kąt nachylenia wysokości do ściany bocznej ostrosłupa prawidłowego sześciokątnego

kąt pomiędzy wysokością ostrosłupa prawidłowego sześciokątnego, a wysokością ściany

bocznej poprowadzonej z wierzchołka ostrosłupa

kąt nachylenia ściany bocznej do płaszczyzny podstawy ostrosłupa prawidłowego

sześciokątnego

kąt pomiędzy wysokością ściany bocznej ostrosłupa prawidłowego sześciokątnego

poprowadzoną z wierzchołka ostrosłupa, a odcinkiem łączącym spodek wysokości ze
środkiem krawędzi podstawy

kąt między sąsiednimi ścianami bocznymi ostrosłupa prawidłowego sześciokątnego

kąt pomiędzy wysokościami ścian bocznych poprowadzonymi z różnych wierzchołków

podstawy na wspólną krawędź tych ścian
Aplet

Polecenie 1

Spójrz na ostrosłup prawidłowy sześciokątny w aplecie. Chwytając za wierzchołek będziesz

mógł zwiększyć lub zmniejszyć wysokość. Nazwij kąty β, γ, δ, które pojawiają się w aplecie.

Polecenie 2

Odpowiedz na pytania.

1) Co dzieje się z kątem pomiędzy wysokością a ścianą boczną ostrosłupa prawidłowego

sześciokątnego, gdy zwiększamy wysokość?

2) Co się dzieje z kątem pomiędzy krawędzią boczną a płaszczyzną podstawy, gdy zwiększamy
wysokość?
Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 輸

Ostrosłup na rysunku poniżej jest prawidłowy. Uzupełnij zdania. Przeciągnij poprawne

wartości w puste pola.

1. Miara kąta nachylenia krawędzi bocznej do podstawy wynosi .

2. Miara kąta nachylenia ściany bocznej do płaszczyzny podstawy wynosi .

3. Miara kąta pomiędzy wysokością ostrosłupa, a ścianą boczną wynosi .

69, 09° 21° 65° 69° 70° 20° 66, 09°

Ćwiczenie 2 輸

Oceń, czy poniższe zdania są prawdziwe czy fałszywe. Zaznacz zdanie prawdziwe.

Suma miary kąta nachylenia krawędzi bocznej do podstawy i kąta nachylenia

 wysokości do ściany bocznej w ostrosłupie prawidłowym sześciokątnym wynosi
90°.

Kąt nachylenia ściany bocznej do podstawy oraz kąt między wysokością ostrosłupa

i ścianą boczną mogą być kątami tego samego trójkąta prostokątnego.

Kąt nachylenia ściany bocznej do płaszczyzny podstawy w ostrosłupie

 prawidłowym sześciokątnym, to kąt pomiędzy wysokością ostrosłupa, a przekątną
podstawy.

Kąt nachylenia ściany bocznej do podstawy w ostrosłupie prawidłowym


sześciokątnym może mieć miarę 90°.

Ćwiczenie 3 醙

Ćwiczenie 4 醙

Kąt nachylenia wysokości do ściany bocznej w ostrosłupie prawidłowym sześciokątnym jest

pięciokrotnie mniejszy od kąta nachylenia ściany bocznej do podstawy. Oblicz miary obu
kątów.

Ćwiczenie 5 醙

Krawędź podstawy ostrosłupa prawidłowego sześciokątnego ma długość 6, a krawędź boczna

9. Oblicz cosinus kąta nachylenia ściany bocznej do płaszczyzny podstawy.
Ćwiczenie 6 醙

Ostrosłup na rysunku poniżej jest prawidłowy, a zaznaczony trójkąt równoboczny. Oblicz

miarę kąta nachylenia krawędzi bocznej do podstawy.

Ćwiczenie 7 難

Kąt nachylenia krawędzi bocznej do płaszczyzny podstawy w ostrosłupie prawidłowym

sześciokątnym ma miarę 70°. Jaką miarę ma kąt nachylenia ściany bocznej do płaszczyzny
podstawy?
Ćwiczenie 8 難

Ostrosłup na rysunku jest prawidłowy, a zaznaczony trójkąt równoboczny. Bok tego trójkąta
ma długość 8. Oblicz sinus kąta nachylenia ściany bocznej do płaszczyzny podstawy.
Dla nauczyciela

Autor: Magdalena Wojciechowska‐Rysiawa

Przedmiot: Matematyka

Temat: Kąty pomiędzy płaszczyznami i prostymi oraz pomiędzy płaszczyznami

w ostrosłupie prawidłowym sześciokątnym

Grupa docelowa:

III etap edukacyjny, liceum lub technikum, zakres rozszerzony

Podstawa programowa:

X. Stereometria.

Zakres podstawowy. Uczeń:

3) rozpoznaje w graniastosłupach i ostrosłupach kąty między odcinkami (np. krawędziami,

krawędziami i przekątnymi) oraz kąty między ścianami, oblicza miary tych kątów.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji

kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych,
technologii i inżynierii
kompetencje cyfrowe
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się

Cele operacyjne:

Uczeń:

wymienia kąty pomiędzy płaszczyznami i prostymi oraz pomiędzy płaszczyznami

w ostrosłupie prawidłowym sześcikątnym
klasyfikuje kąty w ostrosłupie prawidłowym sześciokątnym
nazywa kąty w ostrosłupie prawidłowym sześciokątnym na podstawie zamieszczonego
rysunku
oblicza miary kątów w ostrosłupie z zastosowaniem Twierdzenia Pitagorasa, własności
trójkąta równobocznego, trójkąta prostokątnego równoramiennego oraz funkcji
trygonometrycznych kąta ostrego w trójkącie prostokątnym
analizuje wzajemne zależności pomiędzy miarami kątów w ostrosłupie prawidłowym
sześciokątnym
Strategie nauczania:

konstruktywizm

Metody i techniki nauczania:

burza mózgów
rozmowa nauczająca
dyskusja

Formy pracy:

praca całą klasą

praca w parach
praca w grupach

Środki dydaktyczne:

komputer z dostępem do Internetu, głośników i tablicy interaktywnej lub projektora

materiały zawarte w e–podręczniku
arkusze papieru i flamastry dla poszczególnych grup
cyrkiel, patyczki, plastelina
modele brył

Przebieg lekcji

Faza wstępna:

1. Nauczyciel wprowadza eksperyment znajdujący się we wprowadzeniu tematu

z e‐podręcznika.
2. Uczniowie mierzą miary kątów wskazanych w eksperymencie. Wyciągają wnioski.
3. Nauczyciel formułuje kryteria sukcesu.

Faza realizacyjna:

1. Nauczyciel prowadzi z uczniami rozmowę nauczającą na temat typów kątów

w ostrosłupie prawidłowym sześciokątnym. Wskazuje kąty na modelu oraz
w materiałach i w medium zawartym w sekcji „Aplet”.
2. Nauczyciel analizuje przykłady zawarte w materiałach interaktywnych.
3. Nauczyciel dzieli klasę na 3–osobowe grupy, daje każdej z grup arkusz papieru
i flamastry. Uczniowie w grupach dyskutują nad rozwiązaniem zadań zamkniętych
z sekcji „Sprawdź się”.
4. Nauczyciel prezentuje poprawne rozwiązania.
5. Uczniowie rozwiązują w zeszytach zadania otwarte z sekcji „Sprawdź się”. Następnie
wraz z nauczycielem sprawdzają poprawność rozwiązania.
 6. Uczniowie mierzą długości krawędzi podstawy, wysokości i krawędzi bocznych
modeli, które otrzymali (z dokładnością do 1 mm) i układają zadanie dotyczące kątów
w ostrosłupie prawidłowym sześciokątnym dla kolegi z ławki.
7. Uczniowie rozwiązują zadania ułożone przez kolegę i sprawdzają otrzymane wyniki
z pomiarem wynikającym z eksperymentu.
8. Uczniowie wraz z nauczycielem dyskutują nad rozbieżnościami w otrzymanych
wynikach.

Faza podsumowująca:

Uczniowie wskazują słabe i mocne strony lekcji, omawiają, z czym mieli najwięcej
trudności.

Praca domowa:

Uczniowie mają zapoznać się ponownie z apletem i, na jego podstawie, wykonać 
umieszczone pod nim polecenia.

Materiały pomocnicze:

Ostrosłup i jego własności

Ostrosłup – opis bryły

Wskazówki metodyczne:

Materiał może posłużyć jako wprowadzenie, przypomnienie przy tematach dotyczących

objętości, pola powierzchni i przekrojów ostrosłupa prawidłowego sześciokątnego.