Oto Chuyen Dung-bai Giang-май

Lêi nãi ®Çu
Trong tæng sè «t« vµ ®oµn «t« ë n−íc ta, çc lo¹i ph−¬ng tiÖn «t«
vËn t¶i chuyªn dïng chiÕm mét tû lÖ ®¸ng kÓ.
ViÖc sö dông «t« vËn t¶i chuyªn dïng cho phÐp n©ng cao chÊt
l−îng vµ hiÖu qu¶ vËn chuyÓn hµng ho¸, gi¶m giê c«ng xÕp dì, gi¶m
çc thñ tôc giÊy tê, kh«ng cÇn ng−êi ¸p t¶i hµng ho¸,...
¤t« vËn t¶i chuyªn dïng ngµy cµng ®−îc sö dông nhiÒu trong
çc qu¸ tr×nh c«ng nghÖ vµ s¶n xuÊt cña çc ngµnh c«ng nghiÖp, n«ng
nghiÖp, x©y dùng vµ th−¬ng m¹i,....
Do nhu cÇu cña nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng, nhiÒu c¬ së c«ng nghiÖp
cña n−íc ta ®· tiÕn hµnh thiÕt kÕ, l¾p r¸p, c¶i t¹o çc «t« t¶i th«ng
dông thµnh çc «t« chuyªn dông nh− «t« xitec, «t« cã thïng tù ®æ, «t«
bån chøa xim¨ng, «t« Ðp r¸c, «t« thang,...
TËp tµi liÖu “¤t« vµ xe m¸y chuyªn dïng” nh»m giíi thiÖu víi
b¹n ®äc çc lo¹i «t« vËn t¶i vµ xe m¸y chuyªn dïng, çc lo¹i kÕt cÊu
thïng xe, çc trang bÞ c«ng nghÖ vµ ph¹m vi sö dông chóng.
TËp tµi liÖu nµy cã thÓ sö dông lµm tµi liÖu gi¶ng d¹y trong çc
tr−êng trung häc chuyªn nghiÖp, cao ®¼ng vµ ®¹i häc. §ång thêi cã
thÓ sö dông trong c«ng t¸c thiÕt kÕ, khai th¸c cña ngµnh vËn t¶i «t«.
Do tr×nh ®é cã h¹n, kh«ng tr¸nh khái thiÕu sãt, rÊt mong ®−îc
çc b¹n ®äc gãp ý. Mäi th− gãp ý, xin göi theo ®Þa chØ “Bé m«n C¬
khÝ «t« - tr−êng ®¹i häc Giao th«ng VËn t¶i - CÇu GiÊy - Hµ néi.
Çc t¸c gi¶
1
Ch−¬ng I
®¹i c−¬ng vÒ «t« chuyªn dïng
1.1. C«ng dông, ph©n lo¹i, yªu cÇu cña «t« chuyªn dïng.
1.1.1. C«ng dông.
¤t« chuyªn dïng lµ ph−¬ng tiÖn c¬ giíi ®−êng bé (bao gåm: «t«,
®oµn «t«, moãc, nöa moãc,...) ®−îc sö dông ®Ó chuyªn chë mét lo¹i
hµng ho¸ (hoÆc mét nhãm hµng ho¸) nhÊt ®Þnh, hoÆc thùc hiÖn mét
chøc n¨ng nµo ®ã. ¤t« chuyªn dïng cã nh÷ng c¬ cÊu thïng xe hoÆc cã
nh÷ng trang thiÕt bÞ ®Æc biÖt cã çc chøc n¨ng vËn t¶i, xÕp dì, hoÆc
mét vµi c«ng viÖc c¬ giíi ho¸ nµo ®ã.
¤t« chuyªn dïng tham gia vµo c«ng t¸c vËn t¶i hµng ho¸ gäi lµ
«t« vËn t¶i chuyªn dïng.
¤t« chuyªn dïng kh«ng tham gia vµo c«ng t¸c vËn t¶i hµng ho¸,
mµ chØ thùc hiÖn nh÷ng nhiÖm vô riªng nµo ®ã ®−îc gäi lµ «t« phôc vô
chuyªn dïng (hoÆc «t« ®Æc chñng).
1.1.2. Ph©n lo¹i.
C¨n cø vµo c«ng dông nh− trªn, cã hai lo¹i chÝnh: «t« vËn t¶i
chuyªn dïng (h×nh 1.1) vµ «t« phôc vô chuyªn dïng (h×nh 1.2).
H×nh 1.1: Ph©n lo¹i «t« vµ ®oµn «t« vËn t¶i chuyªn dïng
2
H×nh 1.2: Ph©n lo¹i «t« vµ ®oµn «t« phôc vô chuyªn dïng
Sù ph©n lo¹i theo çc h×nh 1.1 vµ 1.2 míi chØ lµ chung nhÊt, çc ch−¬ng
sau sÏ tr×nh bµy cô thÓ.
1.1.3. Yªu cÇu.
Çc ph−¬ng tiÖn vËn t¶i «t« chuyªn dïng ph¶i ®¶m b¶o çc yªu cÇu chung
sau ®©y:
- Ph¶i ®¸p øng yªu cÇu vËn chuyÓn nh÷ng lo¹i hµng ®Æc biÖt vÒ tr¹ng th¸i, tÝnh
chÊt nh−: hµng láng, hµng dêi, hµng qu¸ dµi (siªu tr−êng), hµng qu¸ nÆng (siªu
träng), hµng qu¸ lín (qu¸ khæ),...
- Ph¶i b¶o toµn ®−îc khèi l−îng vµ chÊt l−îng hµng ho¸ trong suèt qu¸ tr×nh
c«ng nghÖ vËn t¶i nh−: hµng kh«ng bÞ biÕn d¹ng (nøt, vì), kh«ng bÞ ¶nh h−ëng
cña m«i tr−êng (m−a, n¾ng), kh«ng bÞ thiu thèi (®èi víi hµng t−¬i sèng mau
háng).
- Ph¶i ®¶m b¶o tÝnh an toµn (phßng chèng ch¸y næ), tÝnh vÖ sinh c«ng nghiÖp vµ
kh«ng g©y « nhiÔm m«i tr−êng (khi vËn chuyÓn chÊt phÕ th¶i).
- Ph¶i cã kh¶ n¨ng lo¹i trõ ®−îc mét sè nguyªn c«ng phô trong c«ng nghÖ vËn
t¶i nh−: c©n, ®o, ®ong, ®Õm.
- Ph¶i cã tÝnh c¬ giíi ho¸ cao trong çc qu¸ tr×nh xÕp vµ dì hµng ho¸ (cÈu, thïng
tù ®æ, xitÐc,...)
- Gi¶m chi phÝ cho bao b× ®Ó n©ng cao khèi l−îng hµng ho¸ vËn chuyÓn.
3
1.2. Ph©n lo¹i hµng ho¸.
Hµng ho¸ cã ¶nh h−ëng ®Õn viÖc chän çc gi¶i ph¸p bè trÝ còng nh− ®Æc
thï kÕt cÊu cña çc trang bÞ c«ng nghÖ vµ cÊu t¹o cña thïng xe chuyªn dïng l¾p
®Æt trªn «t«, nghÜa lµ nh÷ng hµng ho¸ kh¸c nhau ph¶i cã çc lo¹i «t« vËn t¶i
chuyªn dïng t−¬ng øng ®Ó n©ng cao n¨ng suÊt vµ hiÖu qu¶.
V× vËy hµng ho¸ ®−îc ph©n thµnh n¨m nhãm chÝnh nh− sau:
- Nhãm I: bao gåm:
+ Hµng dµi (siªu tr−êng) nh− gç c©y, cét ®iÖn, thÐp ®Þnh h×nh, èng dÉn, cèng,
dÇm cÇu bª t«ng,...
+ Hµng cã kÝch th−íc lín (qu¸ khæ) nh−: çc kièt, tr¹m g¸c, nhµ vÖ sinh l−u
®éng,...
+ Hµng nguyªn chiÕc, nguyªn khèi nh−: «t« con, m¸y x©y dùng b¸nh xÝch, m¸y
xÕp dì,...
Yªu cÇu chung cña nhãm hµng nµy khi vËn chuyÓn lµ kh«ng bÞ gÉy, vì,
kh«ng xª dÞch khi «t« chuyÓn ®éng.
Tuú thuéc vµo tÝnh chÊt, tr¹ng th¸i, kÝch th−íc, h×nh d¸ng cña hµng ho¸
mµ chän çch ®Þnh vÞ vµ kÑp chÆt chóng trªn sµn «t«. §Þnh vÞ hµng ho¸ cã thÓ
b»ng çc ph−¬ng ph¸p sau: tú toµn bé mÆt ®¸y, mét vµi ®iÓm theo chiÒu dµi, çc
®Çu mót, hoÆc theo çc vÞ trÝ ®· qui ®Þnh s½n trªn sµn «t«. Cã lo¹i hµng ho¸ xÕp
chång lªn nhau, nh−ng cã lo¹i kh«ng ®−îc xÕp chång,...
- Nhãm II: bao gåm:
+ Hµng dêi ®æ ®èng b×nh th−êng nh−: çt, ®Êt, ®¸, sái,...kh«ng ®ßi hái ph¶i b¶o
qu¶n trong qu¸ tr×nh vËn chuyÓn. Th−êng sö dông «t« vµ ®oµn «t« cã thïng tù ®æ
®Ó chuyªn chë.
+ Hµng nöa láng (hµng sÖt) bª t«ng th−¬ng phÈm (bª t«ng t−¬i), v÷a x©y dùng,
dung dÞch nhùa gi¶i ®−êng, ...®ßi hái ph¶i cã b¶o qu¶n ®Æc biÖt ®Ó ®¶m b¶o tÝnh
®ång nhÊt cña hµng ho¸, tr¸nh hiÖn t−îng ph©n ly trong qu¸ tr×nh vËn chuyÓn.
Th−êng dïng «t« vµ ®oµn «t« xitÐc quay hoÆc xitÐc nhiÖt nãng ®Ó chuyªn chë.
- Nhãm III: bao gåm:
+ Hµng c«ng nghiÖp thùc phÈm nh−: b¸nh kÑo, ®−êng, b¸nh m×, thøc ¨n chÝn,...
+ Hµng c«ng nghiÖp d©n dông nh−: ®å gç, tñ l¹nh, tivi,...
+ Hµng c«ng nghiÖp may mÆc nh−: quÇn ¸o, b«ng, v¶i, sîi,...
§Æc ®iÓm chung cña nhãm hµng nµy lµ cÇn ph¶i b¶o qu¶n çch ly víi m«i
tr−êng xung quanh. Th−êng sö dông «t« vµ ®oµn «t« cã thïng kÝn ®Ó vËn
chuyÓn.
4
- Nhãm IV: bao gåm:
+ Hµng láng kh«ng bao b× nh−: s¶n phÈm cña dÇu má (dÔ ch¸y, dÔ næ); s÷a t−¬i,
bia, n−íc ngät (dÔ bÞ sñi bät, mÊt phÈm chÊt).
+ Hµng d¹ng bét kh«ng bao b× nh−: bét ngò cèc, xi m¨ng, th¹ch cao,...§Æc ®iÓm
chung lµ hót Èm dÔ vãn côc, bôi,...
Yªu cÇu chung cña lo¹i hµng nµy lµ ph¶i çch ly hoµn toµn víi m«i
tr−êng, b¶o qu¶n ë nhiÖt ®é nhÊt ®Þnh, ®¶m b¶o vÖ sinh, gi¶m çc va ®Ëp thuû
lùc,...Th−êng sö dông «t« vµ ®oµn «t« xitÐc (bån chøa) ®Ó chuyªn chë.
- Nhãm V: bao gåm:
+ Hµng ho¸ cã chiÒu cao ®¸ng kÓ, khi vËn chuyÓn ph¶i ®Ó ë t− thÕ ®øng nh−:
kÝnh x©y dùng, giµn bª t«ng, ....§Æc ®iÓm chung lµ dÔ vì, gÉy, dÔ bÞ bÈn trong
qu¸ tr×nh vËn chuyÓn.
+ Hµng çp x©y dùng nh−: çp cÇu treo, çp cÇn trôc, .... Lo¹i hµng nµy th−êng
®−îc cuèn thµnh tõng cuén cã lâi gç rÊt lín. Th−êng sö dông « t« chuyªn dïng
cã sµn thÊp, tiÕt diÖn ngang h×nh thang, cã s½n çc ®iÓm ®Þnh vÞ vµ kÑp chÆt hµng
ho¸.
Ngoµi çch ph©n lo¹i trªn cßn tån t¹i mét çch ph©n lo¹i kh¸c dùa trªn
tÝnh chÊt, sè l−îng, ph−¬ng ph¸p xÕp dì, ®iÒu kiÖn vËn chuyÓn vµ b¶o qu¶n hµng
ho¸ (h×nh 1.3).
Do hµng ho¸ cã thÓ tÝch vµ träng l−îng riªng kh¸c nhau, trong ngµnh vËn
t¶i cã kh¸i niÖm vÒ hÖ sè sö dông träng t¶i:
Q
γ =
q
Trong ®ã:
γ. HÖ sè sö dông träng t¶i
Q. Träng l−îng thùc cña hµng ho¸ trªn xe (tÊn)
q. Träng t¶i thiÕt kÕ cña « t« (tÊn)
VÝ dô: vËn chuyÓn b«ng, dï cã chÊt ®Çy thïng còng kh«ng thÓ sö dông hÕt
träng t¶i cña xe (γ ≤ 0,5), nh−ng nÕu vËn chuyÓn g¹o th× γ = 1.
HÖ sè sö dông träng t¶i ®−îc sö dông lµm c¨n cø thanh to¸n c−íc phÝ vËn
chuyÓn.
Ngoµi ra, cßn cã kh¸i niÖm hµng cång kÒnh (hµng xÕp ®Çy thïng « t«
nh−ng chØ chiÕm 1/3 träng t¶i thiÕt kÕ) vµ hµng nÆng (hµng cã träng l−îng riªng
≥ 0,6 T/ m3 ).
5
C¨n cø vµo sè l−îng (lín, nhiÒu), tÝnh chÊt (láng, rêi ®æ ®èng), kh«ng sö
dông bao b×, hoÆc lo¹i hµng ®Æc biÖt cÇn thiÕt ph¶i sö dông « t« vµ ®oµn « t«
chuyªn dïng míi ®¶m b¶o chÊt l−îng vËn chuyÓn cã hiÖu qu¶ cao.
H×nh 1.3: Ph©n lo¹i hµng ho¸ theo c«ng nghÖ vËn t¶i.
1.3. ¦u vµ nh−îc ®iÓm cña « t« vËn t¶i chuyªn dïng
So víi « t« vËn t¶i th«ng dông, « t« vËn t¶i chuyªn dïng cã nh÷ng −u ®iÓm
sau:
- Hµng ho¸ ®−îc b¶o qu¶n tèt h¬n vÒ sè l−îng vµ chÊt l−îng trong qu¸ tr×nh vËn
chuyÓn, çc lo¹i hµng nguy hiÓm (dÔ ch¸y, næ, g©y « nhiÔm) lu«n ®−¬c ®¶m b¶o
an toµn cao.
- Cã kh¶ n¨ng c¬ giíi ho¸ cao trong çc qu¸ tr×nh xÕp vµ dì hµng ho¸ lªn vµ
xuèng thïng xe.
- Gi¶m ®−îc çc chi phÝ phô cho çc c«ng t¸c ®ong, ®o, c©n, ®Õm, bao gãi hµng
ho¸, ¸p t¶i hµng ho¸.
- N©ng cao an toµn vÖ sinh c«ng nghiÖp vµ vÖ sinh thùc phÈm trong qu¸ tr×nh
c«ng nghÖ vËn t¶i.
- HÖ sè sö dông träng t¶i lín khi chuyªn chë çc hµng ho¸ cã danh môc réng.
6
Tuy vËy, « t« vËn t¶i chuyªn dïng cã nh÷ng nh−îc ®iÓm sau:
- Gi¸ thµnh chÕ t¹o « t« chuyªn dïng rÊt cao v× sè l−îng s¶n xuÊt çc lo¹i « t«
nµy kh«ng nhiÒu.
- Träng t¶i ®Þnh møc cña « t« vËn t¶i chuyªn dïng gi¶m v× trªn « t« cã l¾p thªm
çc trang thiÕt bÞ c«ng nghÖ.
- Giê c«ng b¶o d−ìng vµ söa ch÷a t−¬ng ®èi cao.
- HÖ sè lîi dông qu·ng ®−êng cã hµng thÊp, th−êng lµ vËn chuyÓn hµng ho¸ mét
chiÒu (β ≤ 0,5).
1.4. Ph−¬ng h−íng ph¸t triÓn cña « t« chuyªn dïng.
Sù ph¸t triÓn cña « t« chuyªn dïng (sè l−îng, kiÓu d¸ng, chñng lo¹i,...)
phô thuéc vµo sù ph¸t triÓn vµ nhu cÇu vËn t¶i trong nÒn kinh tÕ quèc d©n còng
nh− th«ng th−¬ng quèc tÕ.
X· héi ngµy cµng ph¸t triÓn, khoa häc kü thuËt ngµy cµng tiªn tiÕn, chñng
lo¹i hµng ho¸ trong c«ng nghiÖp, n«ng nghiÖp, x©y dùng, khai th¸c má, tiªu
dïng,... cµng phong phó vµ ®a d¹ng th× l¹i xuÊt hiÖn ngµy cµng nhiÒu ph−¬ng
tiÖn vËn t¶i « t« chuyªn dïng míi, nh»m ®¸p øng kÞp thêi çc yªu cÇu míi ®Æt ra
cho ngµnh vËn t¶i.
H×nh 1.4: S¬ ®å h×nh thµnh « t« chuyªn dïng.

§¹i bé phËn çc lo¹i « t« chuyªn dïng hiÖn nay lµ ®−îc c¶i t¹o hoÆc chÕ
t¹o trªn c¬ së « t« t¶i th«ng dông (h×nh 1.4), nghÜa lµ thuéc mét hä « t« t¶i nµo
®ã, ®· ®−îc thay thÕ thïng xe th«ng dông b»ng mét thïng xe hoÆc çc trang bÞ
c«ng nghÖ chuyªn dïng. NhiÒu khi cßn thay ®æi chiÒu dµi c¬ së (th−êng lµ ng¾n
l¹i) cho phï hîp víi ®iÒu kiÖn khai th¸c cña « t« chuyªn dïng.
Ph−¬ng h−íng ph¸t triÓn hiÖn nay cña « t« chuyªn dïng lµ ngµy cµng
hoµn thiÖn h¬n çc lo¹i kÕt cÊu thïng xe vµ çc thiÕt bÞ c«ng nghÖ chuyªn dïng
7
®Ó ®¶m b¶o tÝnh tin cËy cao, tÝnh tiÖn nghi, tÝnh c¬ giíi ho¸, tÝnh tù ®éng ho¸,
...trong qu¸ tr×nh c«ng nghÖ vËn t¶i.
Mét xu h−íng kh¸c lµ ®a d¹ng ho¸ çc gam träng t¶i cña « t« chuyªn
dïng (tõ thÊp (0,5T) ®Õn cao (vµi tr¨m tÊn)) ®Ó cã thÓ sö dông hÕt träng t¶i cña «
t« (γ ≅ 1).
Th«ng th−êng « t« chuyªn dïng cã träng t¶i thiÕt kÕ thÊp h¬n çc « t« t¶i
th«ng dông cïng lo¹i (v× cã thªm çc trang thiÕt bÞ c«ng nghÖ chuyªn dïng). §Ó
n©ng cao träng t¶i thiÕt kÕ ph¶i sö dông çc lo¹i vËt liÖu nhe, më réng kÝch th−íc
thïng xe, n©ng cao chÊt l−îng ®éng lùc häc.
Xu h−íng chung hiÖn nay lµ kh¾c phôc tèi ®a çc ¶nh h−ëng t¸c ®éng cña
m«i tr−êng, ®¶m b¶o sè l−îng vµ chÊt l−îng hµng ho¸.
Trong çc ®iÒu kiÖn khai th¸c khã kh¨n « t« chuyªn dïng ph¶i cã tÝnh c¬
®éng cao (çc cÇu ®Òu lµ chñ ®éng), tÊt c¶ çc cÇu cña r¬mooc vµ s¬mi r¬mooc
còng lµ chñ ®éng.
§èi víi çc « t« chuyªn dïng (®oµn « t« chuyªn dïng) ch¹y ®−êng dµi
(liªn tØnh, liªn quèc gia, liªn lôc ®Þa,...) ph¶i cã çc trang bÞ tiÖn nghi cho l¸i xe,
thèng nhÊt ho¸ çc tiªu chuÈn vËn t¶i quèc gia vµ quèc tÕ (nh− vËn chuyÓn
contenn¬).
Cuèi cïng, ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ cña « t« chuyªn dïng, cÇn ph¶i nghiªn
cøu c¶i tiÕn kÕt cÊu thïng xe sao cho cã thÓ vËn chuyÓn ®−îc hµng ho¸ hai chiÒu
(container thïng rêi), phèi hîp ph−¬ng thøc vËn chuyÓn liªn vËn gi÷a çc
ph−¬ng tiÖn vËn t¶i kh¸c nhau: thuû, bé, s¾t, hµng kh«ng,...
8
Ch−¬ng II
§oµn «t« («t« Liªn hîp)
2.1. §¹i c−¬ng vÒ ®oµn «t«
2.1.1. Mét sè kh¸i niÖm c¬ b¶n.
§oµn «t« (theo TCVN 6211:1996 vµ ISO 3833:1977 cßn gäi lµ «t« liªn
hîp, tiÕng Anh: Combination of vehicle) gåm tõ hai hay nhiÒu kh©u vËn t¶i
®−êng bé ®−îc nèi ghÐp víi nhau b»ng nh÷ng c¬ cÊu cã thÓ l¾p vµ th¸o ®−îc,
trong ®ã cã mét kh©u chñ ®éng (cã ®éng c¬). ThÝ dô: «t« kÐo moãc, «t« kÐo nöa
moãc, «t« kÐo moãc chë hµng dµi,....
1- Moãc (R¬moãc): lµ kh©u thµnh phÇn ®éng cña ph−¬ng tiÖn vËn t¶i
®−êng bé ®−îc kÐo theo sau «t« b»ng çc phÇn tö nèi ghÐp (mãc kÐo hoÆc chèt
kÐo). Toµn bé träng l−îng cña moãc kh«ng ®Æt lªn «t« kÐo mµ truyÒn trùc tiÕp
qua çc b¸nh xe cña chÝnh nã xuèng mÆt ®−êng.
2
2
3
1
1
a) b)
H×nh 2.1: Moãc
a. Moãc mét trôc, b. Moãc hai trôc.
1. Cµng kÐo; 2. Thµnh moãc; 3. Khung moãc.
2- Nöa moãc (S¬mi r¬moãc): lµ kh©u thµnh phÇn ®éng cña ph−¬ng tiÖn
vËn t¶i ®−êng bé ®−îc kÐo theo sau «t« b»ng phÇn tö nèi ghÐp (yªn ®ì – gi¸
kÑp). Mét phÇn träng l−îng cña nöa moãc truyÒn xuèng mÆt ®−êng qua çc b¸nh
xe cña chÝnh nã, phÇn cßn l¹i truyÒn qua «t« kÐo.
3 3
4 4
2 2
1 1
a) b)
H×nh 2.2: Nöa moãc
a. Nöa moãc mét trôc; b. Nöa moãc hai trôc
1. Ch©n chèng, 2. Trô kÐo, 3. Thµnh, 4. Khung
9
3- Moãc chë hµng dµi: lµ kh©u thµnh phÇn ®éng cña ph−¬ng tiÖn vËn t¶i
®−êng bé, ®−îc kÐo theo sau «t« b»ng mãc kÐo. Hµng ho¸ ®Æt trªn gi¸ ch÷ U cña
moãc vµ cña «t« kÐo. Nh− vËy ®oµn «t« - moãc chë hµng dµi khi cã hµng th×
gièng nh− nöa moãc, khi kh«ng cã hµng gièng nh− moãc.
1 2 3 1 2 3
a) b)
H×nh 2.3. Moãc chë hµng dµi
a. Moãc kÐo hµng dµi mét trôc; b. Moãc kÐo hµng dµi hai trôc.
1. §oµn kÐo; 2. Gi¸ ch÷ U; 3. Khung moãc
2.1.2. ¦u nh−îc ®iÓm cña ®oµn «t«.
a. ¦u ®iÓm:
• Sö dông ®oµn «t« cho phÐp n©ng cao n¨ng suÊt vËn chuyÓn, ®«i khi n¨ng
suÊt vËn chuyÓn cao gÊp ®«i so víi «t« t¶i th«ng dông, gi¸ thµnh vËn chuyÓn vµ
chi phÝ nhiªn liÖu tÝnh theo TÊn-Km gi¶m tíi 20% - 30%, v× cã kh¶ n¨ng khai
th¸c hÕt c«ng suÊt dù tr÷ cña ®éng c¬ «t« kÐo.
• Sö dông ®oµn «t« cho phÐp gi¶m t¶i träng t¸c dông lªn trôc, tøc lµ gi¶m
t¶i träng t¸c dông lªn mÆt ®−êng, dÉn ®Õn gi¶m chi phÝ cho c«ng t¸c duy tu –
b¶o d−ìng çc c«ng tr×nh giao th«ng ®−êng bé vµ thµnh phè; theo th«ng t−
112/1998 TTBGTVT ngµy 29/4/1998 cña Bé GTVT qui ®Þnh: ¤t« 2 trôc chÞu t¶i
träng (gåm träng t¶i vµ tù träng) kh«ng ®−îc v−ît qu¸ 16 tÊn, «t« 3 trôc kh«ng
v−ît qu¸ 21 tÊn, nh−ng ®oµn «t« 3 trôc kh«ng qu¸ 24 tÊn, «t« 4 trôc kh«ng qu¸
28 tÊn, nh−ng ®oµn «t« 4 trôc lµ 28 tÊn, ®oµn «t« 5 trôc lµ 35 TÊn.
• Sö dông ®oµn «t« trong vËn chuyÓn ®−êng dµi vµ vËn chuyÓn liªn vËn
quèc tÕ cho phÐp gi¶m ®−îc thêi gian xÕp dì hµng b»ng çch thay «t« kÐo.
b. Nh−îc ®iÓm:
KÝch th−íc bao qu¸ lín (theo chiÒu dµi), ®iÒu khiÓn phøc t¹p, hµnh lang
quay vßng lín, c¬ ®éng kÐm.
10
2.1.3. Xu h−íng ph¸t triÓn cña ®oµn «t«.
Do nhu cÇu vËn chuyÓn hµng ho¸ víi khèi l−îng ngµy cµng lín, qu·ng
®−êng vËn chuyÓn dµi (liªn tØnh, liªn vïng, liªn quèc gia,....), nªn ®oµn «t« cã
träng t¶i lín (trªn 20T) ngµy cµng ®−îc sö dông nhiÒu, ®Æc biÖt lµ çc ®oµn «t«
kÐo nöa moãc.
Ph©n tÝch çc xu h−íng ph¸t triÓn vËn t¶i b»ng «t« t¹i çc n−íc cã nÒn
c«ng nghiÖp hiÖn ®¹i th× ®oµn «t« th«ng dông còng nh− ®oµn «t« chuyªn dïng
cã vÞ trÝ ®Æc biÖt, nhÊt lµ vËn chuyÓn ®−êng dµi trªn 1000Km.
Xu h−íng ph¸t triÓn hiÖn nay cña ®oµn «t« lµ:
a. C¶i tiÕn vÒ tuyÕn h×nh:
Gi¶m chiÒu dµi ®oµn «t« b»ng çch thu ng¾n çc c¬ cÊu nèi ghÐp, h¹ thÊp
träng t©m ®oµn «t« b»ng çch sö dông lo¹i lèp cã b¸n kÝnh nhá, gi¶m hÖ sè c¶n
khÝ ®éng häc b»ng çch thªm bé c¶i thiÖn khÝ ®éng häc (h×nh 2.4) ë trªn mui «t«
kÐo, hoÆc ¸p dôngbiÖn ph¸p dån kh«ng khÝ vµo khu vùc gi¶m ¸p phÝa sau ®oµn
«t« (h×nh 2.5) b»ng çch ë gi÷a «t« kÐo vµ nöa moãc ®Æt èng gãp giã 5 thu giã
truyÒn qua èng 4 l¾p däc d−íi gÇm vµ tho¸t ra ë phÝa sau theo çc cöa 3.
H×nh 2.4: §oµn «t« cã bé c¶i thiÖn khÝ ®éng häc.

1. Nöa moãc; 2. Bé c¶i thiÖn khÝ ®éng häc; 3. ¤t« kÐo
11
H×nh 2.5. §oµn «t« cã èng thu giã
1. ¤t« kÐo; 2. Nöa moãc; 3. Cöa tho¸t giã; 4. èng dÉn giã; 5. èng thu giã
b. C¶i tiÕn vÒ tiÖn nghi:
Chñ yÕu lµ c¶i tiÕn tiÖn nghi cho ng−êi l¸i xe b»ng çch c¶i tiÕn ghÕ ngåi
cã gi¶m chÊn ®Ó t¨ng ®é ªm dÞu, ghÕ cã ®iÒu chØnh cao – thÊp, tiÕn – lïi nh»m
phï hîp tÇm vãc cña ng−êi l¸i, t¹o cho ng−êi l¸i tho¶i m¸i, bè trÝ chç ngñ trong
ca bin cho ®oµn «t« ch¹y ®−êng dµi.
c. C¶i tiÕn vÒ ®éng lùc:
§Ó t¨ng kh¶ n¨ng kÐo – b¸m cña ®oµn «t«, ng−êi ta sö dông truyÒn lùc
chÝnh hai cÊp sè, ®éng c¬ ®iªzel cã c«ng suÊt lín, ®éng c¬ tuabin khÝ, hoÆc
truyÒn ®éng ®iªzel ®iÖn: §éng c¬ ®iªzel ch¹y m¸y ph¸t ®iÖn, dßng ®iÖn truyÒn
®Õn ®éng c¬ ®iÖn l¾p ë çc b¸nh xe (h×nh 2.6), th«ng qua çc b¸nh r¨ng hµnh
tinh lµm quay çc b¸nh xe chñ ®éng.
H×nh 2.6: Bé truyÒn ®éng ®iÖn b¸nh xe

1. §Üa phanh; 2. Cæ gãp; 3. Chæi than tiÕp
xóc; 4. C¬ cÊu chuyÓn h−íng; 5. B¸nh r¨ng
¨n khíp trong; 6. Lèp; 7. B¸nh r¨ng trung
t©m; 8. B¸nh r¨ng trung gian lín; 9. B¸nh
r¨ng trung gian nhá; 10. Roto ®éng c¬ ®iÖn.
12
2.1.4. Ph©n lo¹i ®oµn «t«.
a. Ph©n lo¹i theo sö dông
• §oµn «t« v¹n n¨ng (®oµn «t« phæ th«ng): Thïng xe lo¹i v¹n n¨ng cã thµnh
më vÒ hai phÝa bªn vµ phÝa sau. Thïng b»ng gç hoÆc b»ng kim lo¹i, cã thÓ phñ
b¹t, dïng ®Ó chë çc lo¹i hµng ho¸ kh¸c nhau víi sè l−îng lín.
• §oµn «t« vËn t¶i chuyªn dïng: Thïng xe cã kÕt cÊu ®Æc biÖt dïng ®Ó chë
mét lo¹i hµng ho¸ nhÊt ®Þnh (®oµn «t« chë gç, ®oµn «t« chë container,...) hoÆc
cã trang thiÕt bÞ xÕp dì.
• §oµn «t« phôc vô chuyªn dïng: thïng xe cã çc thiÕt bÞ dïng cho môc
®Ých nµo ®ã: tr¹m y tÕ di ®éng, x−ëng söa ch÷a di ®éng, tr¹m ph¸t ®iÖn di
®éng,...
b. Ph©n lo¹i theo çch ph©n bè t¶i träng.
• Ph©n bè t¶i träng ®éc lËp: ®oµn «t« kÐo moãc, sù ph©n bè t¶i träng lªn
trôc cña «t« kÐo vµ moãc ®éc lËp nhau.
• Ph©n bè t¶i träng phô thuéc: ®oµn «t« kÐo nöa moãc, sù ph©n bè t¶i träng
lªn trôc cña « t« kÐo phô thuéc träng l−îng cña nöa moãc.
• Ph©n bè t¶i träng hçn hîp: ®oµn «t« kÐo hµng dµi, khi kh«ng t¶i lµ ph©n
bè t¶i träng ®éc lËp, khi cã t¶i (cã hµng ho¸) lµ ph©n bè t¶i träng phô thuéc.
c. Ph©n lo¹i theo truyÒn dÉn ®éng lùc.
• Moãc vµ nöa moãc chñ ®éng: çc b¸nh xe cña moãc vµ nöa moãc ®−îc
dÉn ®éng m«men xo¾n tõ ®éng c¬ trªn «t« kÐo.
• Moãc vµ nöa moãc bÞ ®éng: çc b¸nh xe cña moãc vµ nöa moãc kh«ng cã
dÉn ®éng lùc kÐo.
d. Ph©n lo¹i theo dÉn h−íng.
• Moãc vµ nöa moãc cã dÉn h−íng: çc b¸nh xe hoÆc trôc b¸nh xe cã dÉn
®éng l¸i tõ l¸i xe.
• Moãc vµ nöa moãc kh«ng dÉn h−íng: çc b¸nh xe hoÆc trôc b¸nh xe
kh«ng cã dÉn ®éng l¸i tõ l¸i xe.
Mét sè kiÓu ®oµn «t« ®−îc tr×nh bµy ë h×nh 2.7.
13
H×nh 2.7: Mét sè kiÓu ®oµn «t«.
a. §oµn «t« kÐo moãc mét trôc; b. §oµn «t« kÐo moãc hai trôc; c. §oµn «t« cã
träng l−îng d»n (kÐo moãc d»n ®Ó t¨ng träng l−îng b¸m); d. §oµn «t« kÐo nöa
moãc thïng kÝn; e. §oµn «t« vËn chuyÓn hµng dµi; f. §oµn «t« kÐo nöa moãc cã
thªm thïng kÝn trªn «t« kÐo; g. §oµn «t« hçn hîp (kÐo nöa moãc vµ moãc)
2.2. Çc phÇn tö nèi ghÐp ®oµn «t«.
2.2.1. T−¬ng t¸c ®éng lùc häc gi÷a çc kh©u trong ®oµn «t«.
(Kh«ng gi¶ng, danh cho cao häc)
H×nh 2.8:
H×nh 2.9:
2.2.2. KÕt cÊu vµ nguyªn lý lµm viÖc cña bé nèi ghÐp.
a. Çc yªu cÇu.
Do ®Æc ®iÓm lµm viÖc, çc bé nèi ghÐp ®oµn «t« cÇn ph¶i ®¸p øng çc yªu
cÇu sau:
• TÝnh tin cËy vµ tÝnh an toµn cao: Çc chi tiÕt ph¶i cã ®é bÒn cao, ph¶i cã
çc c¬ cÊu b¶o hiÓm chèng hiÖn t−îng tuét moãc (nöa moãc) ra khái «t« kÐo.
14
• TÝnh c¬ ®éng cao: §−îc ®¸nh gi¸ b»ng sè bËc tù do vµ gi¸ trÞ çc gãc
quay ®éc lËp nhau. Th«ng th−êng çc bé nèi ghÐp cã 3 bËc tù do víi çc gãc
quay cho nh− b¶ng (2.1).
B¶ng 2.1: Çc gãc quay cña ®oµn «t« kÐo moãc vµ nöa moãc:
Gãc quay Lo¹i ®oµn «t«
KÐo mooc KÐo nöa mooc
MÆt ph¼ng däc ®øng 400 (xe phæ th«ng) 80 ÷ 120
600 (xe viÖt d· cao)
MÆt ph¼ng däc ngang 750 900
L¾c ngang 30
• C«ng t¸c nèi ghÐp vµ th¸o rêi çc kh©u trong ®oµn «t« ph¶i nhanh chãng
vµ an toµn. Th«ng th−êng trong çc ®oµn «t« sö dông lo¹i kÕt cÊu tù ®éng hoÆc
b¸n tù ®éng.
• H¹n chÕ t¶i träng t¸c dông b»ng çch chän ®óng ®Æc tÝnh cña çc phÇn tö
®µn håi hoÆc kÕt cÊu sao cho khe hë ban ®Çu nhá vµ lo¹i trõ nã khi chuyÓn ®éng.
• Bé nèi ghÐp ph¶i cã tÝnh v¹n n¨ng cao ®Ó cã thÓ l¾p lÉn, mét «t« cã thÓ
kÐo çc moãc cã kÕt cÊu vµ träng t¶i kh¸c nhau.
• TÇn sè dao ®éng riªng cña hÖ thèng kh«ng ¶nh h−ëng ®Õn t¸c dông kÐo vµ
c¬ thÓ ng−êi ë trªn ®oµn «t«. Kinh nghiÖm kh«ng nhá h¬n 3 – 3,5HZ.
• VÞ trÝ cña bé nèi ghÐp trªn khung «t« ph¶i ®¶m b¶o phï hîp víi kÝch
th−íc bao cña ®oµn «t«.
• §¶m b¶o tÝnh kh«ng ®ång thêi vµ sù khëi hµnh sím cña «t« kÐo so víi
kh©u moãc trong chÕ ®é t¨ng tèc.
• KÕt cÊu nhá, nhÑ, dÔ b¶o d−ìng vµ söa ch÷a.
b. KÕt cÊu bé nèi ghÐp ®oµn «t« kÐo moãc.
Bé nèi ghÐp ®oµn xe kÐo moãc cã ba lo¹i: mãc (« t« kÐo) vµ ®ßn kÐo
(moãc); chèt trô (« t« kÐo) vµ ®ßn kÐo (moãc); liªn kÕt khíp cÇu (dïng cho « t«
con)
15
VÞ trÝ cña mãc hoÆc ®ßn kÐo trªn khung « t« vµ khung moãc chän theo
tiªu chuÈn tÝnh mÒm (h×nh 2.10). Çc gãc β1, β2, β3, β4, trong mÆt ph¼ng th¼ng
®øng vµ çc gãc ±β vµ β5 trong mÆt ph¼ng ngang giíi thiÖu trong b¶ng 2. 2
H×nh 2.10: Bè trÝ mãc kÐo

trªn khung « t« theo tiªu
β 1 β 3
chuÈn mÒm
β 4
β 2
β
β 5
β
B¶ng 2 . 2: Çc gãc mÒm cña bé nèi ghÐp ®oµn xe
§iÒu kiÖn khai th¸c ±β0 β1 0 β2 0 β30 β0 4 β0 5
§−êng nhùa tèt 115 50 70 30 50 120
§−êng ®Êt, 115 90 110 30 50 120
CÊu t¹o cña bé nèi ghÐp kÐo moãc cã çc bé phËn chÝnh sau ®©y:
• C¬ cÊu mãc kÐo cã nhiÖm vô nèi víi ®ßn kÐo cña moãc trªn c¬ cÊu nµy cã
bé b¶o hiÓm chèng hiÖn t−îng tuét moãc
• C¬ cÊu gi¶m chÊn: gåm çc phÇn tö ®µn håi nh»m gi¶m t¶i träng ®éng khi
®oµn xe b¾t ®Çu chuyÓn b¸nh vµ trong khi chuyÓn ®éng. Çc phÇn tö ®µn håi cã
thÓ lµ lß so hoÆc cao su.
16
Bé nèi ghÐp kiÓu mãc:
H×nh 2.11: Bé nèi ghÐp

kiÓu mãc
1. Vó mì; 2. Mãc; 3. Chèt;
4. Khãa h·m; 6. Hµm chÆn;
7 - 10. §ai èc; 8. XÝch;9.
PhÇn tö ®µn håi; 11. Chèt
chÎ; 12. N¾p che; 13 - 14.
Vßng ®Öm; 15. Vá bäc; 16.
N¾p che
Lo¹i mãc kÐo cã gi¶m chÊn cao su (h×nh 2.11a) th−êng ®−îc sö dông.
Trªn mãc 2 cã hµm chÆn 6 vµ khãa 4 chèng hiÖn t−îng tù nh¶ moãc. Th©n mãc
®Æt trong hai æ tr−ît trong vá bäc 15 v n¾p che 16. Th©n mãc cã thÓ quay
quanh t©m vµ di chuyÓn däc. Trong vá bäc cã phÇn tö cao su 9 ®· ®−îc nÐn s¬
bé b»ng 02 vßng ®Öm vµ ®ai èc 10. kÕt cÇu nh− vËy cã thÓ lo¹i trõ ®−îc khe hë
vµ ho¹t ®éng cña bé nèi ghÐp ®−îc hîp lý (do ®Æc tÝnh lµm viÖc phi tuyÕn).
17
Bé nèi ghÐp kiÓu mãc ®−îc tiªu chuÈn hãa theo kiÓu khèi l−îng kÐo mãc,
chia lµm n¨m lo¹i: 3.000; 8.000; 17.000; 30.000; 80.000 KG. Bèn lo¹i ®Çu (h×nh
2.11: b, c) ®−êng kÝnh lç mãc D lµ 48 mm, cßn lo¹i thø t− lµ 52 mm
KÝch th−íc khuyªn cña ®ßn kÐo nh− sau; bèn lo¹i ®Çu cã d = 43 mm, lo¹i
thø t− cã d = 45 mm; ®−êng kÝnh lç D = 90 mm
Lo¹i mãc cã nh−îc ®iÓm lµ tuæi thä kÐm v× mau mßn, khe hë gi÷a mãc vµ
khuyªn t¨ng lªn, g©y hiÖn t−îng dao ®éng ngang, biÓn hiÖn râ nhÊt lµ khi ®oµn
xe ch¹y víi vËn tèc h¬n 40Km/h
Bé nèi ghÐp kiÓu chèt
H×nh 2.12: Bé nèi
ghÐp kiÓu chèt
1. §ai èc; 2. B¹c dÉn
h−íng; 3 - 7. MÆt
bÝch; 4. PhÇn tö cao
su; 5. Th©n; 6. Vá
bäc; 8. N¾p che; 9. Lß
so; 10. Chèt; 11. PhÇn
tö h¹n chÕ ngang; 12.
Tay truyÒn; 13. Tay
quay;14. Trô ®øng;
15. Hµm dÉn h−íng ®ßn kÐo; 16 - 18. Lß so; 17. Ch¹c; 19. B¶o hiÓm.
Bé nèi ghÐp kiÓu chèt rÊt an toµn, ®¶m b¶o gi÷a çc cÆp tiÕp xóc kh«ng cã
khe hë hoÆc khe hë nhá. Nh−îc diÓm chÝnh cña lo¹i nµy lµ tÝnh mÒm bÞ h¹n chÕ
vµ kÕt cÇu phøc t¹p
Trªn h×nh 2.12 thÓ hiÖn kÕt cÊu bé nèi ghÐp kiÓu chèt; chèt 10 nèi b¶n lÒ
ch¹c 17 víi th©n 5, ®¶m b¶o tÝnh mÒm cña ®oµn xe trong mÆt ph¼ng th¼ng ®øng.
Cßn trong mÆt ph¼ng ngang tÝnh mÒm cña ®oµn xe ®−îc gi÷ b»ng phÇn tö h¹n
chÕ 11. Lß so l¸ 9 cã nhiÖm vô h¹n chÕ quay quanh t©m. Thø tù nèi ghÐp « t«
kÐo víi moãc nh− sau: quay tay quay 13 th«ng qua tay truyÒn 12 nÐn lß so 16
l¹i, ®Èy trô ®øng lªn phÝa trªn (nÐt ®øt). §ßn kÐo cïng víi khuyªn ®−îc ®−a vµo
18
hµm dÉn h−íng 15 vµ ch¹c 17 sau ®ã, tay quay 13 th«ng qua tay truyÒn 12 h¹
chèt trô ®øng 14 xuyªn qua lç khuyªn. C¬ cÊu b¶o hiÓm 19 chèng hiÖn t−îng tù
nh¶ mãc
Theo tiªu chuÈn quèc tÕ, ®−êng kÝnh trô ®øng vµ khuyªn lµ 50 mm
§ßn kÐo cña moãc
Cã nhiÒu lo¹i ®ßn kÐo moãc kh¸c nhau, d−íi ®©y lµ hai lo¹i th−êng gÆp:
H×nh 2.13 lµ lo¹i ®ßn kÐo cã khung h×nh tam gi¸c. §ßn kÐo ®−îc nèi víi
khung moãc b»ng hai chèt b¶n lÒ 3 ®¶m b¶o tÝnh mÒm trong mÆt ph¶ng th¼ng
®øng. Trªn thanh ngang cã c¬ cÊu tay quay 6 nèi víi çp 7 vµ mãc 8. Mãc nµy
gµi vµo tai 4. Khi quay tay quay 6 lµm xo¾n çp vµ gi÷ cho ®ßn kÐo ë vÞ trÝ
ngang (®· th¸o khái « t« kÐo). Khuyªn 2 cã ®−êng kÝnh lç 90 mm ®−îc l¾p vµo
®ßn kÐo b»ng ®ai èc vµ chèng xoay b»ng then. Khi ®oµn xe chuyÓn ®éng lïi,
chèt 5 h·m cøng m©m xoay vµo khung moãc.
H×nh 2.13: §ßn kÐo mooc
H×nh 2.14: §ßn kÐo thay ®æi

®é dµi
19
Nh»m môc ®Ých t¨ng träng t¶i cña ®oµn xe, cã thÓ sö dông ®ßn kÐo thay
®æi ®−îc chiÒu dµi b»ng çch thu ng¾n kho¶ng çch gi÷a « t« kÐo vµ moãc khi
chuyÓn ®éng th¼ng vµ dµi ra khi ®oµn xe quay vßng (h×nh 2.14). Vµnh r¨ng 1 ¨n
khíp trong víi b¸nh r¨ng 4 nèi víi tay quay 5, tay quay 5 nèi víi ®ßn 3. §ßn di
chuyÓn co l¹i hoÆc dµi ra trªn b¹c tr−ît ë khung tam gi¸c 2. §é co d·n tõ 700
®Õn 1300 mm
c. Bé nèi ghÐp ®oµn xe kÐo nöa moãc.
Bé nèi ghÐp ®oµn xe kÐo nöa moãc (s¬mi r¬moãc) th−êng dïng lo¹i gi¸
kÑp kiÓu yªn ®ì (l¾p trªn « t« kÐo) vµ trô ®øng (l¾p trªn nöa moãc)
H 1
H
r1 r3
r2
r
H×nh 2.15: T−¬ng quan gi÷a « t« kÐo vµ nöa moãc

B¶ng 2.3: Çc th«ng sè t−¬ng quan gi÷a « t« kÐo vµ nöa moãc
Ph¶n lùc th¼ng ®øng Çc th«ng sè t−¬ng quan
t¸c dông lªn yªn ®ì
(KG) H H1 r r1 r2 r3
690 925 1.000 1.150 4.300 900
< 2.000
- - - - - -
1.100 1.125 1.525 1.400 1.500 1.400
2.000 ÷ 14.000
1.100 1.125 1.525 1.900 2.000 1.400
- - - - - -
14.000 ÷ 40.000
1.200 1.225 1.525 2.500 2.600 1.400
Ghi chó: Tö sè dïng cho « t« kÐo hai trôc, mÉu sè dïng cho « t« kÐo ba trôc.
20
Bé nèi ghÐp kiÓu yªn ®ì cã çc lo¹i: mét hoÆc hai gi¸ kÑp; tù ®éng hoÆc
b¸n tù ®éng; cã ®iÒu chØnh hoÆc kh«ng ®iÒu chØnh khe hë. Phæ biÕn nhÊt lµ lo¹i
yªn hai gi¸ kÑp, b¸n tù ®éng vµ kh«ng ®iÒu chØnh khe hë
T−¬ng quan gi÷a « t« kÐo vµ nöa moãc thÓ hiÖn trªn h×nh 2.15. Çc kÝch
th−íc trªn h×nh lµ khi kh«ng chÊt t¶i vµ phô thuéc vµo ph¶n lùc th¼ng ®øng t¸c
dông tõ « t« kÐo lªn nöa moãc. T−¬ng quan nµy ¸p dông theo tiªu chuÈn ISO
cho çc lo¹i lèp cã ®−êng kÝnh tõ 920 mm ®Õn 1420 mm cho trong b¶ng 2.3
Bé ®ì kÐo lo¹i hai gi¸ kÑp:
Bé ®ì kÐo cã nhiÖm vô nèi « t« kÐo víi nöa moãc, truyÒn lùc kÐo sang
nöa moãc, nhËn mét phÇn träng l−îng cña nöa moãc lªn khung « t« kÐo vµ ®ång
thêi ®¶m b¶o t−¬ng t¸c quay vßng.
Trªn h×nh 2.16 lµ cÊu t¹o bé ®ì kÐo kiÓu yªn hai gi¸ kÑp
H×nh 2.16: Bé ®ì kÐo kiÓu yªn hai gi¸ kÑp

1. Yªn xoay; 2. Ch©n ®Õ; 3 - 6. Vò mì; 4. TÊm h·m; 5. B¹c cao su; 7.
Chèt; 8. Tay quay; 9 - 11. Lß so; 20. Then; 12. Cam h·m; 13. Gi¸ kÑp; 14. Trôc;
15. TÊm b¶o hiÓm
Hai ch©n ®Õ 2 cña bé ®ì kÐo ®Æt trªn gi¸ phô vµ g¾n vµo khung « t« kÐo
b»ng çc bul«ng. Hai trôc 14 ®Æt trong b¹c lãt cao su cã nhiÖm vô nèi kiÓu b¶n
lÒ gi÷a yªn xoay vµ ch©n ®Õ ®¶m b¶o sù l¾c däc vµ l¾c ngang (±30) cña yªn. C¬
21
cÊu mãc kÑp ®Æt d−íi yªn gåm hai gi¸ kÑp 13 l¾p trªn chèt 7. Cam h·m 12 g¾n
vµo thanh ®Èy vµ lß so tú 11. Tay quay 8 nèi víi thanh ®Èy vµ then cµi 10, cã lß
so 9 kÐo gi÷.
Khi th¸o nöa moãc khái « t« kÐo, tay quay 8 cïng cÇn ®Èy kÐo cam h·m
ra khái l−ng gi¸ kÑp, lß so 11 bÞ nÐn l¹i, then cµi 10 gi÷ chÆt cam h·m. H¹ ch©n
chèng cña nöa moãc, th¸o çc èng dÉn vµ d©y ®iÖn, cho « t« kÐo tiÕn lªn, trô
®øng cña nöa moãc sÏ tuét khái gi¸ kÑp
Khi nèi « t« kÐo víi nöa moãc; Cho « t« kÐo lïi l¹i, trô ®øng tú vµo miÖng
gi¸ kÑp sÏ lµm cho miÖng gi¸ kÑp më ra. Khi trô ®øng vµo h¼n bªn trong miÖng
gi¸ kÑp sÏ ®ãng l¹i, cam h·m chÞu søc ®Èy cña lß so chui vµo l−ng gi¸ kÑp vµ
khãa cøng l¹i, c¬ cÇu b¶o hiÓm 15 vµo r·nh h·m trªn thanh ®Èy, chèng hiÖn
t−îng tù tuét moãc
Trô ®øng:
Trô ®øng g¾n d−íi gÇm cña nöa moãc. Cã ba ph−¬ng ph¸p liªn kÕt trô
®øng vµo tÊm ®Õ cña nöa moãc:
- Dïng ®inh t¸n chám cÇu (h×nh 2.17a)
- Dïng vÝt hoÆc ®inh t¸n ch×m (h×nh 2.17b)
- Dïng ®ai èc trung tÊm (h×nh 2.17c)
Dïng ®inh t¸n ®¶m b¶o ®é tin cËy, ®é cøng v÷ng vµ cã ®é bÒn cao. Nh−îc
®iÓm khi sö dông liªn kÕt ®inh t¸n lµ khã th¸o l¾p khi cÇn thay thÕ trô ®øng
H×nh 2.17: Çc lo¹i liªn kÕt trô ®øng víi tÊm ®Õ nöa moãc
Theo ISO, ®é dµy tÊm ®Õ t = 10 ÷ 15 mm; sè l−îng ®inh t¸n hoÆc vÝt cÊy
tõ 6 ÷ 8; ®−êng kÝnh vßng trßn vÞ trÝ t¸n M = 115 ÷ 125 mm; ®−êng kÝnh ®inh
22
t¸n d3 = 12 ÷ 15 mm. §−êng kÝnh trô ®øng (phÇn l¾p ghÐp víi gi¸ kÑp) D = 50
mm; chiÒu cao h2 = 52 mm
d. Ch©n chèng nöa moãc
C«ng dông: Ch©n chèng cã c«ng dông gi÷ cho nöa moãc n»m ngang khi
®øng ®éc lËp víi ®oµn xe
Yªu cÇu ®èi víi ch©n chèng nöa moãc: Khi nèi hoÆc t¸ch khái ®oµn xe,
ch©n chèng nöa mèc ph¶i ®¶m b¶o:
- Cã kh¶ n¨ng di ®éng trong kho¶ng çch nhá
- ThuËn lîi vµ nhÑ nhµng tèi ®a cho l¸i xe
- B¶o d−ìng, söa ch÷a dÔ dµng
- Cã ®é tin cËy vµ tÝnh an toµn cao trong vËn hµnh
§Ò n©ng h¹ ch©n chèng cã çc lo¹i dÉn ®éng nh−: c¬ khÝ, thñy lùc, ®iÖn,
khÝ nÐn hoÆc lo¹i hçn hîp.
H×nh 2.18: Ch©n

chèng nöa moãc dÉn
®éng c¬ khÝ
1. Con l¨n; 2. VÝt h¹n
chÕ hµnh tr×nh; 3. VÝt;
4. §ai èc; 5. Vá hép;
6. B¸nh r¨ng nãn chñ
®éng; 7. Trôc b¸nh
r¨ng nãn chñ ®éng; 8.
b¸nh r¨ng nãn bÞ
®éng; 9. Trôc s¬ cÊp;
10. Vá ch©n chèng;
11. Gèi trôc con l¨n
23
PhÇn lín çc lo¹i nöa moãc hiÖn nay sö dông lo¹i hai ch©n chèng dÉn
®éng c¬ khÝ riªng biÖt (h×nh 2.18). Lo¹i nµy cã −u ®iÓm lµ ®¶m b¶o nöa moãc cã
thÓ ®ç th¨ng b»ng ë n¬i cã ®Þa h×nh kh«ng b»ng ph¼ng. Nh−îc ®iÓm cña lo¹i nµy
lµ l¸i xe mÊt nhiÒu thêi gian cho viÖc n©ng h¹ tõng ch©n chèng còng nh− di
chuyÓn tõ bªn tr¸i sang bªn ph¶i:
TruyÒn ®éng c¬ khÝ cã hép truyÒn ®éng hai, ba hoÆc bèn cÊp (gåm çc
cÆp b¸nh r¨ng nãn, b¸nh r¨ng trô vµ trôc vÝt - ®ai èc) ®Ó n©ng h¹ ch©n chèng.
Lùc quay çc trôc kho¶ng tõ 12 ÷ 50 KG. §Ó gi¶m søc lao ®éng vµ n©ng cao
hiÖu suÊt trong hép truyÒn ®éng sö dông æ l¨n thay cho çc æ tr−ît, gi¶m ma s¸t.
B«i tr¬n hép truyÒn ®éng b»ng mì hoÆc dÇu b«i tr¬n.
Trªn h×nh 2.19 lµ s¬ ®å dÉn ®éng thñy lùc cho hai ch©n chèng kiÓu xilanh
ch©n ®Õ.
Tr−íc khi th¸o nöa moãc khái ®oµn « t« ph¶i b¬m dÇu vµo ch©n chèng vµ
khãa van chÆn.
H×nh 2.19: Ch©n chèng dÉn ®éng thñy lùc

A. PhÇn « t« kÐo; B. PhÇn nöa moãc
1. B×nh dÇu; 2. Van ®iÒu khiÓn; 3. Van nèi; 4. Van chÆn ng−îc; 5 - 6. Xilanh
ch©n chèng; 7. §Õ ch©n chèng
24
H×nh 2.20: Ch©n chèng cã xilanh thñy lùc
a. Xilanh t¸c dông mét chiÒu: 1. N¾p xilanh; 2. Vá ngoµi xilanh; 3. Vá
trong xilanh; 4. Ch©n ®Õ; 5. MÆt bÝch; 6. Lß so;
b. Xilanh t¸c dông hai chiÒu: 1. Ch©n ®Õ; 2. Chèt d−íi; 3. Xilanh thñy lùc;
4. Vá ch©n chèng; 5. Vá ngoµi xilanh; 6. Chèt trªn
Ch©n chèng t¸c dông mét chiÒu (h×nh 2.20a) cã vá ngoµi 2 vµ mÆt bÝch 5
g¾n vµo khung cña nöa moãc. DÇu qua n¾p 1 nÐn lß so 6 ®Ó h¹ ch©n chèng. Khi
n©ng ch©n chèng, më van chÆn lß so sÏ Ðp dÇu vÒ thïng chøa.
Ch©n chèng t¸c dông hai chiÒu (h×nh 2.20b) cã vá 5 d¹ng hép g¾n vµo
khung cña nöa moãc, vá trong cã ch©n ®Õ nèi víi xilanh qua chèt 2. Xilanh n»m
trong hép ch©n chèng ®Ó tr¸nh bôi bÈn.
Nh−îc ®iÓm cña bé ch©n chèng thñy lùc lµ mÊt dÇu do viÖc th¸o l¾p
®−êng èng nèi gi÷a hai phÇn « t« kÐo vµ nöa moãc khi th¸o l¾p ®oµn « t«. §Ó
n©ng cao kho¶ng s¸ng gÇm xe, sau khi n©ng lªn ch©n chèng cßn cã kh¶ n¨ng gÊp
l¹i.
25
H·ng HANDS thiÕt kÕ lo¹i thiÕt bÞ nèi ghÐp tù ®éng kh«ng sö dông trô
®øng Autosafe (h×nh 2.21).
H×nh 2.21: S¬ ®å nguyªn lý lµm viÖc cña c¬ cÊu ®ì ghÐp tù ®éng

a. Lïi « t« kÐo vµo nöa moãc, b. Qu¸ tr×nh nèi ghÐp
c. §oµn xe nèi ghÐp
Trªn « t« kÐo cã thanh cong 15 n»m gi÷a çc tÊm dÉn h−íng 5, hai mãc
nèi 8 cã cãc h·m 6. Trªn nöa moãc cã bµn xoay 4, con l¨n dÉn h−íng 3, con l¨n
tú 1.
Qu¸ tr×nh l¾p ghÐp ®oµn « t« nh− sau; ¤ t« kÐo lïi vµo gÇn nöa moãc
(h×nh 2.21a), con l¨n dÉn h−íng 3 tiÕp gi¸p tÊm dÉn h−íng 5 vµ n©ng nöa moãc
lªn (h×nh 2.21b). Con l¨n tú t¸ch khái mÆt ®Êt, khíp b¶n lÒ 13 bÞ thanh cong 15
®Èy ra khái cãc h·m 16, lß so 11 c¨ng ra (h×nh 2.21c). Mãc 8 quay quanh chèt 7
theo chiÒu ng−îc chiÒu kim ®ång hå «m lÊy con l¨n dÉn h−íng 3. Lß so 10 ®Èy
cãc h·m 6 gi÷ chÆt mãc 8. §oµn « t« cã thÓ khëi hµnh an toµn sau khi ®· nèi
ghÐp hÖ thèng dÉn ®éng phanh vµ d©y dÉn ®iÖn.
Trong tr−êng hîp th¸o nöa moãc khái ®oµn « t«, ng−êi l¸i kÐo ®ßn kÐo
trong cabin t¸c ®éng lªn ®ßn 9 lµm cãc h·m 6 gi¶i phãng mãc 8, « t« kÐo tiÕn
lªn. Con l¨n d·n h−íng tuét khái mãc 8 vµ l¨n trªn tÊm dÉn h−íng 5. Lß so 11
kÐo çc thanh dÉn ®éng 12 vµ 14 ®Ó h¹ ch©n chèng. Khíp b¶n lÒ 13 tú vµo khãa
h·m 16, nöa moãc t¸ch khái « t« kÐo.
2.3. §oµn « t« cã çc cÇu chñ ®éng.
ViÖc t¨ng sè l−îng cÇu chñ ®éng cã môc ®Ých lµm t¨ng tÝnh c¬ ®éng cña
®oµn « t« còng nh− viÖc tËn dông hÕt träng l−îng b¸m cña ®oµn « t«. Tuy nhiªn,
26
c«ng suÊt cña ®oµn « t« cã çc cÇu chñ ®éng ph¶i lín h¬n ®oµn « t« th«ng
th−êng (chØ cã cÇu chñ ®éng ë « t« kÐo) (kh«ng thÊp h¬n 10 ÷ 12 m· lùc/tÊn).
TruyÒn ®éng ®Õn çc b¸nh xe chñ ®éng cña moãc vµ nöa moãc b»ng c¬ khÝ,
thñy lùc hoÆc ®iÖn
2.3.1 TruyÒn ®éng c¬ khÝ
S¬ ®å dÉn ®éng c¬ khÝ tõ ®éng c¬ « t« kÐo ®Õn cÇu chñ ®éng trªn nöa
moãc trªn h×nh 2.22. M«men xo¾n tõ hép ph©n phèi 1 qua çc®¨ng 2, qua bé
truyÒn ®éng b¸nh r¨ng nãn 3 cña « t« kÐo, qua khíp nèi 4 ®Õn bé truyÒn b¸nh
r¨ng nãn 5 cña nöa moãc, qua çc®¨ng 5 ®Õn hép gi¶m tèc 7, qua çc ®¨ng 8, 9
®Õn c¬ cÊu ®ãng ng¾t (gµi cÇu) 10, qua çc truyÒn lùc chÝnh ®Õn çc cÇu 12 vµ
14 cña nöa moãc
H×nh 2.22: S¬ ®å dÉn ®éng c¬ khÝ çc cÇu chñ ®éng cña nöa moãc
1. Hép trÝch c«ng suÊt; 2, 6, 8, 9, 13. Çc®¨ng; 3. Bé truyÒn b¸nh r¨ng nãn trªn
« t« kÐo; 4. Khíp nèi; 5. Bé truyÒn b¸nh r¨ng nãn trªn nöa moãc; 6. Hép gi¶m
tèc; 10. C¬ cÊu ®ãng ng¾t; 11. Phanh tay; 12, 14. TruyÒn lùc chÝnh cña nöa
moãc
Trªn h×nh 2.23 giíi thiÖu s¬ ®oµn «t« kÐo moãc dïng trong n«ng nghiÖp.
Cµng kÐo 4 nèi víi mãc kÐo sau « t« theo kiÓu khíp cÇu. Trong ruét cµng kÐo lµ
truyÒn ®éng çc®¨ng 5 ®Ó truyÒn m«men xo¾n tõ hép trÝch c«ng suÊt cña « t«
kÐo ®Õn truyÒn lùc chÝnh cña moãc
27
H×nh 2.23: S¬ ®å r¬ moãc cã cÇu chñ ®éng
1. Trôc nèi tõ hép trÝch c«ng suÊt cña « t« kÐo; 2. Khíp cÇu; 3. Vá khíp cÇu; 4.
èng cµng kÐo; 5. Çc®¨ng; 6. CÇu chñ ®éng cña r¬moãc
2.3.2. TruyÒn ®éng thñy lùc
ViÖc dÉn ®éng b¬m thñy lùc cã thÓ trÝch c«ng suÊt tõ trôc khuûu ®éng c¬
hoÆc tõ hép sè. Trªn h×nh 2.24 lµ s¬ ®å dÉn ®éng thñy lùc trªn xe Unik Titan cña
h·ng SIMKA (Ph¸p) víi bé trÝch c«ng suÊt tõ trôc khuûu ®éng c¬. M«men xo¾n
tõ ®éng c¬ « t« qua khíp ®iÖn tõ 1 lµm quay b¬m thñy lùc çnh qu¹t 2. DÇu tõ
thïng dÇu 3 qua b¬m ®Õn r¬moãc lµm quay m«t¬ thñy lùc 6 truyÒn m«men ®Õn
truyÒn lùc chÝnh cña r¬moãc. Çc van 7 dïng ®Ó x¶ khÝ, van 8 cã t¸c dông gi÷ ¸p
lùc ë ®iÒu kiÖn an toµn (van an toµn ¸p lùc)
H×nh 2.24: S¬ ®å
truyÒn ®éng thñy lùc
®oµn xe Unik Titan
1. Khíp ®iÖn tõ; 2.
B¬m thñy lùc; 3.
Thïng dÇu; 4. Khíp
nèi; 5. èng tho¸t chÊt
láng; 6. M«t¬ thñy
lùc; 7. Van x¶ khÝ; 8.
Van an toµn; 9. §ång
hå ¸p lùc
28
2.3.3 TruyÒn ®éng ®iÖn
TruyÒn ®éng ®iÖn cho çc cÇu chñ ®éng cña moãc vµ nöa moãc ®−îc sö
dông nhiÒu ë Mü. H×nh 2.25 giíi thiÖu s¬ ®å nguyªn lý truyÒn ®éng ®iÖn ®iÓn
h×nh. M«mne xo¾n ®−îc truyÒn qua hép trÝch c«ng suÊt 2 ®Õn hép gi¶m tèc 4 vµ
lam quay m¸y ph¸t ®iÖn 5 ë « t« kÐo. §iÖn n¨ng ®ùoc truyÒn qua çc d©y dÉn
®Õn ®éng c¬ ®iÖn 6. §éng c¬ ®iÖn ho¹t ®éng, truyÒn m«men xo¾n ®Õn çc hép
ph©n phèi 7, 8 ®Õn çc cÇu chñ ®éng.
H×nh 2.25: S¬ ®å truyÒn ®éng ®iÖn cña ®oµn xe

1. §éng c¬ « t«; 2. Hép trÝch c«ng suÊt; 3. Çc ®¨ng; 4. Hép trÝch c«ng suÊt; 5.
m¸y ph¸t ®iÖn mét chiÒu; 6. §éng c¬ ®iÖn; 7, 8. Hép ph©n phèi cña moãc; 9.
Hép sè « t«
2.4. Mét sè bµi to¸n khai th¸c ®oµn «t«.
2.4.1 Nh©n tè ®éng lùc häc
Theo “Lý thuyÕt « t«” c«ng thøc tÝnh nh©n tè ®éng lùc häc cña « t« nh− sau:
Pk − Pω  M e .i h .i0  1
Ddo = =  η t − K .F .V 2  (2.8)
Gdo  Rbx  G do
Víi: Ddo . Nh©n tè ®éng lùc häc cña ®oµn « t«
Pk . Lùc kÐo ë b¸nh xe chñ ®éng (N)
Pw . Lùc c¶n kh«ng khÝ (N)
Gdo . Träng l−îng toµn bé ®oµn « t« (KG)
Me . M«men xo¾n cña ®éng c¬ « t« kÐo (N.m)
ih, i0 . Tû sè truyÒn cña hép sè vµ truyÒn lùc chÝnh
ηt . HiÖu suÊt truyÒn lùc
Rbx . B¸n kÝnh b¸nh xe chñ ®éng (m)
K . HÖ sè c¶n kh«ng khÝ (N.s2/m4)
29
F . DiÖn tÝch c¶n chÝnh diÖn cña ®oµn « t« (m2)
V . VËn tèc doµn « t« (m/s)
MÆt kh¸c:
Gdo = Gotokeo + ∑ Gmi (2.9)

n
i =1
Gotokeo . Trong l−îng « t« kÐo

∑Gmi . Träng l−îng cña moãc thø i ( i = 1÷ n)
Pk − Pω
⇒ D do = (2.10)
∑G
n
G otokeo + mi
i =1
Gotokeo + ∑ Gmi
n
§Æt K d = i =1
(hÖ sè träng l−îng cña ®oµn « t«)
Gotokeo
= otokeo (2.11)
Pk − Pω D
⇒ Ddo =
K d .Gotokeo Kd
Víi: Dotokeo . Nh©n tè ®éng lùc häc cña « t« kÐo

Theo c«ng thøc trªn, nh©n tè ®éng lùc häc cña ®oµn « t« phô thuéc vµo
nh©n tè ®éng lùc häc cña « t« kÐo vµ träng l−îng ®oµn « t«. Do ®o, viÖc lùa chän
träng l−îng cña ®oµn « t« hîp lý theo ®iÒu kiÖn sö dông lµ rÊt quan träng
Lùc kÐo phô thuéc vµo m«men xo¾n cña ®éng c¬, tû sè truyÒn cña hép sè
vµ truyÒn lùc chÝnh, b¸n kÝnh b¸nh xe, hiÖu suÊt truyÒn ®éng. §Ó t¨ng lùc kÐo cã
thÓ sö dông ®éng c¬ ®iªzen c«ng suÊt lín, sö dông tuècbin nÐn, sö dông hép sè
phô hoÆc bé chia ®Ó t¨ng tû sè truyÒn.
Lùc c¶n kh«ng khÝ phô thuéc vµo diÖn tÝch c¶n chÝnh diÖn vµ hÖ sè c¶n
kh«ng khÝ. HÖ sè c¶n kh«ng khÝ kh«ng chØ phô thuéc vµo h×nh d¹ng cña « t«
kÐo, moãc hoÆc nöa moãc, mµ cßn phô thuéc vµo khe hë gi÷a çc kh©u trong
®oµn « t«. Dßng kh«ng khÝ xo¸y lèc phÝa sau. phÝa trªn ®oµn xe vµ gi÷a çc khe
hë cña çc kh©u t¹o ra lùc c¶n khi ®oµn « t« chuyÓn ®éng (h×nh 2.26). Do ®ã, hÖ
sè c¶n kh«ng khÝ cña ®oµn « t« th−êng cao h¬n kho¶ng 15% ÷ 20% so víi « t«
th«ng dông. §Ó gi¶m lùc c¶n kh«ng khÝ cã thÓ ¸p dông çc biÖn ph¸p sau:
30
- T¹o tuyÕn h×nh mÆt chÝnh diÖn hîp lý ®Ó gi¶m søc c¶n cña dßng kh«ng
khÝ (l¾p mui khÝ ®éng häc)
- Gi¶m chªnh ¸p dßng kh«ng khÝ phÝa tr−íc vµ sau ®oµn « t«
- Gi¶m kho¶ng çch gi÷a çc kh©u vËn t¶i trong ®oµn « t«. NÕu kho¶ng
çch nµy tõ 120 ÷180 cm, hÖ sè c¶n khÝ ®éng lùc t¨ng 30 ÷ 50%, gi¶m xuèng 50
÷ 80 cm, hÖ sè c¶n khÝ ®éng häc chØ t¨ng 15 ÷ 17%
Khi ®oµn « t« chuyÓn ®éng víi tèc ®é æn ®Þnh th×
Ddo = = Ψ = f . cos α + sin α (2.12)

Dotokeo
Kd
Víi: ψ. HÖ sè c¶n tæng céng cña ®−êng

f. HÖ sè c¶n l¨n
α. Gãc dèc cña ®−êng
Tõ ®ã suy ra gãc dèc cùc ®¹i cña ®oµn « t« cã thÓ v−ît:
D 
α max = arctg  otokeo − f )  (2.13)
 Kd 
H×nh 2.26: H−íng dßng kh«ng khÝ khi ®oµn «t« chuyÓn ®éng
2.4.2. X¸c ®Þnh tèc ®é cùc ®¹i cña ®oµn « t«
X¸c ®Þnh tèc ®é cùc ®¹i cña ®oµn « t« theo nh©n tè ®éng lùc häc sÏ rÊt
phøc t¹p. Cã thÓ sö dông ®−êng ®Æc tÝnh vËn tèc ngoµi cña ®éng c¬ « t« kÐo víi
gi¶ thiÕt hµm Me = f(ne) trong giíi h¹n tõ m«men cùc ®¹i (Memax) ®Õn m«men
31
øng víi c«ng suÊt cùc ®¹i (MN) lµ tuyÕn tÝnh (h×nh 2.27). sai sè tÝnh to¸n kho¶ng
1,5 ®Õn 5% lµ cã thÓ chÊp nhËn ®−îc
Me (N.m)
Mo
Me max Mc
Me max
A
Mn Mn
α
ne (v/ph)
0 nM nN
0 Va (m/s)
Vmax
H×nh 2.27: TuyÕn tÝnh hãa ®Æc tÝnh ngoµi cña ®éng c¬ kÐo
Ph−¬ng tr×nh m«men xo¾n cña ®éng c¬ « t« kÐo
M e = M 0 − ne .tgα (2.14)
Víi: Me, ne. M«men vµ tèc ®é quay t−¬ng øng cña ®éng c¬
α. Gãc ngiªng cña ®−êng Me = f(ne) so víi trôc hoµnh
M0. Gi¸ trÞ cña m«men khi ne = 0
Theo "Lý thuyÕt « t«" ta cã:
(2.15)
10 4.N e max
MN =
1,047.n N
Víi: Nemax. C«ng suÊt cùc ®¹i cña ®éng c¬ (KW) øng víi tèc ®é n N (v/ph)
Tõ h×nh 2.27 ta cã:
(2.16)
M e max − M N M 0 − M N
tgα = =
n N − nM nN
(2.17)
M e max .n N − M N .n M
⇒ M0 =
n N − nM
32
Gi÷a tèc ®é quay cña trôc khuûu ®éng c¬ vµ tèc ®é cña « t« kÐo cã quan
hÖ:
(2.18)
2.π .n e .Rbx 30.ih .i0
V= ⇒ ne = .V
60.i h .i0 π .Rbx
Cã thÓ viÕt mèi quan hÖ gi÷a m«men xo¾n cña ®éng c¬ víi vËn tèc ®oµn
xe nh− sau:
(2.19)
30.ih .i0
Me = M0 − .V .tgα
π .Rbx
Ph−¬ng tr×nh ®−êng cong m«men c¶n quy dÉn vÒ trôc khuûu ®éng c¬ « t«
kÐo:
(2.20)
K d .Gotokeo .Rbx .Ψ K .F .Rbx 2
Mc = + .V
i h .i0 .η t ih .i0 .η t
§oµn « t« ®¹t tèc ®é cùc ®¹i khi hai ®−êng Me vµ Mc c¾t nhau t¹i ®iÓm A.
NghÜa lµ Me = Mc. T¹i ®iÓm A ta cã ph−¬ng tr×nh bËc hai:
α .V max
2
+ β .V max + γ = 0 (2.21)
Víi: α = ;β = .tgα ; γ = d otokeo bx − M 0

K .F .Rbx 30.ih .i0 K .G .R .Ψ
i h .i0 .η t π .Rbx ih .i0 .η t
Trong mäi ®iÒu kiÖn, ®oµn « t« cã tèc ®é cùc ®¹i:

− β + β 2 − 4.α .γ
Vmax = (2.22)
2.α
HÖ sè γ lµ hµm sè phô thuéc vµo hÖ sè träng l−îng ®oµn « t« (Kd) vµ hÖ sè

c¶n cña ®−êng (ψ). Ta cã thÓ x©y dùng ®å thÞ tèc ®é cùc ®¹i c¶u ®oµn « t« phô
thuéc vµo hai hÖ sè ®ã; V max = f(Kd, ψ). ThÝ dô: cho ®oµn « t« cã Gotokeo = 6.4 T,
Kd = 1.93, ψ = 0.05. NÕu t¨ng Kd, tèc ®é Vmax « t« gi¶m ®ét ngét (h×nh 2.28)
33
Vmax (Km/h)
H×nh 2.28: Quan hÖ

50
gi÷a tèc ®é cùc d¹i cña
40
®oµn « t« víi K d vµ ψ
30
20
10
0 1.5 2,0 2,5 Kd
2.2.3 X¸c ®Þnh träng l−îng hîp lý cña ®oµn « t«

§oµn « t« thuéc lo¹i thµnh phÇn ®éng cã träng l−îng toµn bé thay ®æi
trong ph¹m vi réng. Mét « t« t¶i cã thÓ kÐo sau mét hoÆc mét vµi moãc, mét « t«
kÐo cã thÓ kÐo çc nöa moãc cã träng t¶i kh¸c nhau. V× vËy, viÖc chän çc kh©u
vËn t¶i chñ ®éng vµ bÞ ®éng ®Ó thµnh lËp ®oµn « t« cã träng t¶i hîp lý trong çc
®iÒu kiÖn khai th¸c cô thÓ lµ rÊt quan träng. Yªu cÇu tèi −u hãa ®oµn « t« theo
träng l−îng lµ ®¶m b¶o tèc ®éc chuyÓn ®éng trªn ®−êng cã hÖ sè c¶n ψ cho
tr−íc.
§Ó chän träng l−îng hîp lý cho ®oµn « t«, th−êng dùa vµo c«ng suÊt riªng
cña ®oµn « t«. C«ng suÊt riªng lµ tû sè gi÷a c«ng suÊt cùc ®¹i cña « t« kÐo vµ
trong l−îng ®oµn:
D Ne (KW)
H×nh 2.29: §å thÞ hçn hîp Nemax
x¸c ®Þnh c«ng suÊt riªng

Memax
cña ®éng c¬ « t« kÐo NM
Dmax
D N (M N )
nM nN ne (v/ph)
0
0 V (m/s)
VM VN
34
(2.23)
N e max
N do = ( KW / KG )
Gdo
Víi: Ndo. C«ng suÊt riªng cña ®oµn « t«
(2.24)
N e max
⇒ Gdo = ( KG )
N do
§oµn « t« chuyÓn ®éng víi vËn tèc 40 ÷ 45 Km/h, cã thÓ bá qua lùc c¶n
kh«ng khÝ. Nh©n tèc ®éng lùc häc cùc ®¹i Dmax cã thÓ x¸c ®Þnh nh− sau:
(2.25)
ih .i0
Dmax = M e max .η t
Gdo .Rbx
MÆt kh¸c M e max = .α vµ 0 h = N . = 0,1047 M

10 4.N e max i .i n π n
1,047.n N Rbx λ .VM 30 λ.VM
Víi: α. HÖ sè thÝch øng cña ®éng c¬, α =

M e max Dmax
=
MN DN
λ. Tû lÖ gi÷a çc tèc ®é quay cña ®éng c¬ øng víi c«ng suÊt cùc ®¹i
vµ m«men xo¾n cùc ®¹i, λ =

nN
nM
Thay thÕ çc ®¹i l−îng trªn vµo c«ng thøc (2.25), ta cã:
Dmax = 10 4.α .η t
N do
λ.VM
Hay:
VM .Dmax ( KW / KG ) (2.26)
λ
N do = 10 4.
α .η t
§Æt 10 4. = c vµ Dmax = Ψmax , c«ng thøc (2.26) cã d¹ng;

λ
α .η t
N do = c.Ψmax .VΨ max ( KW / KG ) (2.27)

Víi: Vψmax. vËn tèc ®oµn « t« øng víi hÖ sè c¶n lín nhÊt.
NÕu kÓ ®Õn søc c¶n cña kh«ng khÝ:
(2.28)
NW K .F .V 3 V3
= ≈ 0,33 ( Kw / KG )
Gdo η t .Gdo Gdo
C«ng thøc 2.27 ®−îc viÕt ®Çy ®ñ nh− sau:
35
(2.29)
V3
N do = c.Ψ.V Ψ + 0,33 ( KW / KG )
G do
Nh− vËy tr×nh tù x¸c ®Þnh träng l−îng ®oµn « t« nh− sau:
- Trªn c¬ së ®iÒu kiÖn khai th¸c, x¸c ®Þnh çc hÖ sè c¶n ψmax vµ tèc ®é
t−¬ng øng Vmax.
- Dùa vµo çc sè liÖu kü thuËt cña « t« kÐo ®Ó x¸c ®Þnh hÖ sè c trong c«ng
thøc (2.27)
- Dùa vµo c«ng thøc (2.27) hoÆc (2.29) ®Ó x¸c ®Þnh c«ng suÊt riªng cña
®oµn « t«
- X¸c ®Þnh träng l−îng ®oµn « t« theo c«ng thøc (2.24)
KiÓm tra l¹i theo ®iÒu kiÖn b¸m khi ®oµn « t« b¾t ®Çu chuyÓn ®éng:
(2.30)
J tb Gϕ
a. f . cos α + sin α + ≤ϕ
g Gdo
(2.31)
J tb Pk max
a. f . cos α + sin α + ≤
g Gdo
Víi: Jtb. Gia tèc ®oµn « t« b¾t ®Çu chuyÓn ®éng ≈ 0,5 m/s2
Gϕ. Träng l−îng b¸m cña ®oµn « t« (KG)
Pkmax. Lùc kÐo cùc ®¹i ë b¸nh xe chñ ®éng (N)
ϕ. HÖ sè b¸m cña b¸nh xe chñ ®éng víi mÆt ®−êng
a. HÖ sè tÝnh ®Õn ®iÒu kiÖn c¶n khi chuyÓn tõ tr¹ng th¸i tÜnh sang
tr¹ng th¸i ®éng. HÖ sè nµy phô thuéc tr¹ng th¸i mÆt ®−êng: a = 1,5 ÷ 2,5 trong
®iÒu kiÖn kh«; a = 2,5 ÷ 5,0 trong ®iÒu kiÖn tr¬n lÇy
g. Gia tèc träng tr−êng (m/s2)
C«ng thøc (2.30) ¸p dông trong tr−êng hîp hÖ sè b¸m nhá (®iÒu kiÖn tr¬n
lÇy) khi Gϕ.ϕ < Pkmax. C«ng thøc 2.31 ¸p dông trong tr−êng hîp hÖ sè b¸m lín
(®−êng lo¹i tèt, kh« r¸o) khi Gϕ.ϕ > Pkmax. L−u ý, ë c¶ hai tr−êng hîp lùc kÐo cùc
®¹i Pkmax ®Òu tÝnh ë tay sè 1 (®iÒu kiÖn chuyÓn b¸nh). Çc c«ng thøc 2.30 vµ 2.31
cã thÓ biÕn ®æi nh− sau:
(2.32)
ϕ.Gϕ
Gm ≤ − Gotokeo
Ψt + 0,05
36
Gm ≤ − Gotokeo (2.33)
Pk max
Ψt + 0,05
Víi: Ψt = a. f . cos α + sin α lµ hÖ sè c¶n tæng céng cña ®−êng víi ®iÒu kiÖn
khëi hµnh
J tb 0,5
= = 0,05(m / s 2 )
g 10
Chän träng l−îng moãc Gm cã ¶nh h−ëng ®Õn tèc ®é trung b×nh cña ®oµn
« t«:
Vtb = Votokeo − ∆V (G do − Gotokeo ) = Votokeo − ∆V (K do − 1).Gotokeo (2.34)
Víi: Votokeo. Tèc ®é trung b×nh cña « t« kh«ng kÐo moãc
∆V. §é gi¶m tèc ®é trung b×nh khi gia t¨ng träng l−îng ®oµn « t«
«t« kÐo cã ®éng c¬ x¨ng, ∆V = 1,0 Km/h.T
«t« kÐo cã ®éng c¬ ®iªzen, ∆V = 0,7 Km/h.T
Nh− vËy, nÕu t¨ng träng l−îng ®oµn « t«, tèc ®é trung b×nh xe gi¶m.
2.5. TÝnh to¸n æn ®Þnh ngang cña ®oµn « t«
2.5.1. §Æt vÊn ®Ò
So víi « t« t¶i th«ng dông, ®oµn « t« cã tÝnh æn ®Þnh ngang kÐm h¬n v× çc
kh©u trong ®oµn « t« nèi víi nhau b»ng khíp b¶n lÒ, chiÒu cao träng t©m vµ
m«men qu¸n tÝnh çc khèi l−îng ®−îc treo so víi t©m chßng chµnh cña nhÝp
còng lín h¬n.
Trong ®oµn « t« kÐo moãc th× moãc vµ « t« kÐo ®−îc tÝnh riªng biÖt, v× khi
chuyÓn ®éng moãc chÞu t¶i träng ngang (gia tèc) lín h¬n « t« kÐo. Yªu cÇu vÒ
æn ®Þnh ngang cña moãc còng v× thÕ mµ lín h¬n. Trong ®oµn « t« kÐo nöa moãc
th× tÝnh to¸n æn ®Þnh ngang cña c¶ ®oµn xe vµ cña nöa moãc còng tÝnh riªng biÖt
víi hai chØ tiªu: HÖ sè æn ®Þnh ngang (η) vµ gãc chßng chµnh cña khèi l−îng
®−îc treo (λ) víi lùc ngang riªng (µ = 0,4). §ång thêi ph¶i kÓ ®Õn tÇn sè giao
®éng riªng gãc ngang cña ®oµn xe (tÇn sè nµy ph¶i lín ®Ó khi ®¸nh tay l¸i nhanh
ë çc ®o¹n ®−êng vßng sÏ kh«ng bÞ céng h−ëng gi÷a tÇn sè giao ®éng riªng vµ
tÇn sè c−ìng bøc. V× vËy, tÝnh toµn æn ®Þnh ngang cña ®oµn « t« phøc t¹p h¬n «
t«.
37
M« h×nh tÝnh to¸n ®¬n gi¶n lµ coi « t« vµ ®oµn « t« nh− mét khèi cøng, cã
chiÒu réng (B) b»ng chiÒu réng vÖt b¸nh xe, chiÒu cao träng t©m (h) b»ng chiÒu
cao träng t©m ®oµn « t«. Nh− vËy, hÖ sè æn ®Þnh ngang lµ
(2.35)
B
η=
2.h
§Ó n©ng cao ®é chÝnh x¸c, ph¶i kÓ ®Õn sù biÕn d¹ng cña nhÝp, lèp, khung
xe, c¬ cÊu yªn kÐo ... C ng nhiÒu nh©n tè ¶nh h−ëng th× viÖc tÝnh to¸n cµng
phøc t¹p. Do ®ã, giíi h¹n tÝnh to¸n chØ kÓ ®Õn sù biÕn d¹ng cña nhÝp, cña lèp vµ
ph©n bè ®é cøng gãc tæng céng cña nhÝp trªn çc trôc
Trªn h×nh 2.30:
- S¬ ®å a, coi nhÝp vµ lèp cøng tuyÖt ®èi, çc trôc tú lªn gèi ®ì çch nhau
b»ng vÖt b¸nh xe (B). çc khèi l−îng ®−îc treo vµ chiÒu cao träng t©m ë çc cÇu
b»ng nhau (mh vµ h), hÖ sè æn ®Þnh ngang gièng m« h×nh tÝnh to¸n ®¬n gi¶n
- S¬ ®å b, coi cÇu sau gèi trªn mét ®iÓm gi÷a A, ®é cøng gãc cña nhÝp sau
b»ng kh«ng. CÇu tr−íc gèi trªn lß so, ®é cøng gãc quy ®æi cña nhÝp vµ lèp lµ Cp.
HÖ sè æn ®Þnh ngang ®−îc tÝnh nh− sau:
(2.36)
B G.B
ηc = −
4.h 4.C p
Víi: G lµ träng l−îng « t«, ®oµn « t«

- S¬ ®å c, çc nhÝp cÇu tr−íc vµ sau nh− nhau, ®é cøng gãc quy ®æi nh−
nhau, hÖ sè æn ®Þnh ngang:
(2.37)
B G. B
ηc = −
2.h 2.C p
H×nh 2.30: Çc m« h×nh tÝnh to¸n æn ®Þnh ngang

38
Qua çc s¬ ®å trªn, ®Ó ®¶m b¶o æn ®Þnh ngang th× ®é cøng gãc ë çc trôc
ph¶i nh− nhau. NÕu ®é cøng gãc cña nhÝp ë mét trôc t¨ng gÊp ®«i, trôc cßn l¹i
b»ng kh«ng th× hÖ sè æn ®Þnh ngang gi¶m ®i mét nöa (chØ ®óng khi ®é cøng gãc
cña nhÝp vµ t¶i träng t¸c dông lªn çc trôc nh− nhau, nÕu chóng kh¸c nhau (ë
®oµn « t« kÐo nöa moãc) ph¶i chän ®é cøng gãc hîp lý ®Ó ®¶m b¶o sù æn ®Þnh
ngang)
Ph−¬ng ph¸p tÝnh to¸n:
• Trªn s¬ ®å tÝnh to¸n æn ®Þnh cña ®oµn « t« kÐo nöa moãc theo ph−¬ng däc
(h×nh 2.31) khèi l−îng ®−îc treo cña « t« kÐo gåm hai thµnh ph©n mh1 vµ mh2
ph©n bè trªn cÇu tr−íc vµ cÇu sau cã cïng ®é cao tÝnh tõ mÆt ®Êt vµ b»ng chiÒu
cao träng t©m khèi l−îng ®−îc treo cña « t« kÐo. Khèi l−îng ®−îc treo cña nöa
moãc gåm mc ®Æt trªn c¬ cÊu yªn kÐo vµ mh3 trªn trôc nöa moãc vµ cã chiÒu cao
b»ng chiÒu cao trong t©m khèi l−îng ®−îc treo cña nöa moãc. Çc khèi l−îng
kh«ng ®−îc treo mH1, mH2 vµ mH3 cã chiÒu cao b»ng b¸n kÝnh b¸nh xe. NhÝp vµ
lèp quy −íc b»ng çc lß so, çc t©m chßng chµnh cña « t« nhÝp lµ O1, O2, O3.
T©m cña c¬ cÊu yªn kÐo lµ C, cßn t©m chßng chµnh cña nöa moãc coi nh− ®−êng
ngang cã ®é cao hk3.
H×nh 2.31: S¬ ®å ph©n bè khèi l−îng ®−îc treo vµ kh«ng ®−îc treo
cña ®oµn « t« kÐo nöa moãc theo ph−¬ng däc
• S¬ ®å tÝnh to¸n æn ®Þnh ngang cho mét trôc thø i cña ®oµn « t« kÐo nöa
moãc trªn h×nh 2.32. Gãc chßng chµnh cña çc khèi l−în ®−îc treo vµ kh«ng
®−îc treo nhá (sinα ≈ α, cosα ≈ 1 )
M«men lËt do lùc qu¸n tÝnh vµ träng l−îng so víi t©m chßng chµnh:
M = ∑ mhi .g.hi (µ + λ ) + mc .g .hc (µ + λ ) (2.38)

n
i −1
39
Víi: g. Gia tèc träng tr−êng
hi. ChiÒu cao khèi l−îng ®ùoc treo so víi t©m chßng chµnh
µ. Lôc ngang riªng
λ. Gãc chßng chµnh cña khèi l−îng ®ùoc treo
hc. ChiÒu cao khèi l−îng ®ùoc treo mc so víi t©m chßng chµnh cña «
t« kÐo
M«men phôc håi t¸c dông qua nhÝp:
M i = (0,5.C pi .B pi + C ci ).(λ − λ0i ) (2.39)
Víi: Cpi. §é cøng cña nhÝp
Bpi. Kho¶ng çch t©m nhÝp trªn mét trôc
Cci. §é cøng gãc cña bé æn ®Þnh nhÝp
λ0i. Gãc chßng chµnh cña trôc
Tõ ®iÒu kiÖn c©n b»ng trªn trôc (h×nh 2.32), ta cã:
a. B¸nh xe cßn tiÕp xóc víi mÆt ®−êng (ch−a lËt)
 4.R zi 
M i = 0,25.C li .Bi2 .N i .λ0i − R yi  + hki  − [(R zi − m Hi .g ).hki + m Hi .g .τ i ].λ0i + m Hi .g (hki − τ i ).µ
 C li .N i 
(2.40)
b. B¸nh xe kh«ng tiÕp xóc víi mÆt ®−êng (b¾t ®Çu lËt)
 3.Rzi 
M i = 0,5.Rzi .Bi − R yi  + hki + 0,5.Bi .λ0i  − [( Rzi − m Hi .g ).hki + m Hi .g .τ i ].λ0i + m Hi .g (hki − τ i ).µ +
 C li .N i 
+ 0,125(BHi + BBi ).C li .(λ0i − λ0 ki )
'
(2.41)
Víi: Cli, §é cøng chuÈn cña lèp (b»ng tû sè gi÷a t¶i träng t¸c dông lªn
lèp vµ ®é vâng cña nã khi khèi l−îng ®oµn « t« t¨ng gÊp ®«i)
Bi. ChiÒu réng vÖt b¸nh xe, Bi = 0,5.(Bni2 − Bti2 )
Bni vµ Bti. Kho¶ng çch mÐp ngoµi vµ mÐp trong cña lèp trªn trôc
Ni. Sè l−îng lèp trªn trôc
Ryi. Ph¶n lùc ngang cña lèp
Rzi. Ph¶n lùc th¼ng ®øng cña lèp
C'li. §é cøng cña lèp (b»ng ®¹o hµm cña t¶i träng t¸c dông lªn lèp
theo khèi l−îng kÕt cÊu ®oµn « t« t¨ng gÊp ®«i)
40
hki. ChiÒu cao t©m chßng chµnh so víi mÆt ®Êt
τi. B¸n kÝnh tÜnh häc cña b¸nh xe
λ0ki. Gãc chßng chµnh cña trôc khi mét b¸nh xe t¸ch khái mÆt
®−êng
Trong çc c«ng thøc 2.40 vµ 2.41, ®é biÕn d¹ng ngang (hyi - h×nh 2.32)
®−îc tÝnh trong ®iÒu kiÖn mét b¸nh xe tiÕp ®Êt vµ ®é cøng ngang cña lèp ®−îc
tÝnh b»ng nöa ®é cøng cña lèp. §é vâng cña lèp khi cã t¶i g©y ra sù chßng chµnh
b»ng 0,5.Bi .λ0i ë thêi ®iÓm b¸nh xe tiÕp ®Êt vµ b»ng khi b¸nh xe t¸ch khái
R zi
Cli .N i
mÆt ®−êng. Thµnh phÇn cuèi cïng cña c«ng thøc lµ m«men c¶n chßng chµnh bæ
xung nÕu cÇu cã b¸nh kÐp (hai lß so)
Thµnh phÇn ph¶n lùc ngang cña ®−êng t¸c dông lªn b¸nh xe:
R yi = R zi .µ (2.42)
H×nh 2.32: S¬ ®å tÝnh to¸n æn ®Þnh ngang cho trôc thø i cña ®oµn « t« kÐo
nöa moãc ë thêi ®iÓm b¸nh xe n©ng khái mÆt ®Êt
Trong tr−êng hîp ®oµn t« cã gi¸ treo th¨ng b»ng, thµnh phÇn ph¶n lùc
ngang ph¶i kÓ ®Õn c¶n quay vßng cña gi¸ treo vµ biÕn d¹ng ngang cña lèp. Çc
ph−¬ng tr×nh 2.38, 2.39, 2.40, vµ 2.41 t¹o thµnh hÖ ph−¬ng tr×nh tuyÕn tÝnh víi 5
Èn sè, viÕt d−íi ®¹ng ma tr©n:
A.X = B (2.43)
41
Víi: A, B. lµ ma trËn çc hÖ sè
X. Ma trËn Èn sè víi x 1 = λM1; x2 = λM2; x3 = λM3; x 4 = λ; x5 = µ
λMi. Ký hiÖu gãc chßng chµnh kh«ng thø nguyªn λ Mi =

λ0 i
λ0 ki
NÕu λMi < 1, c¶ hai b¸nh xe nhÊc khái mÆt ®−êng

NÕu λMi ≥ 1, mét b¸nh xe nhÊc khái mÆt ®−êng
Do sè Èn sè nhiÒu h¬n sè ph−¬ng tr×nh, v× vËy khi gi¶i hÖ ph−¬ng tr×nh
ph¶i cho mét Èn sè xi = 1 (i = 1, 2, 3), coi nh− tr×nh tù mÊt æn ®Þnh b¾t ®Çu tõ cÇu
tr−íc, cÇu gi÷a, cÇu sau. NÕu hÖ ph−¬ng tr×nh (2.43) ®· ®¬n gi¶n víi x 1 = 1; x 2
=<1; x3 =< 1 th× µ = η01. B¸nh xe trªn mét trôc kh«ng tiÕp xóc víi mÆt ®−êng.
NÕu x2 > 1; x3 > 1 th× kÕt qu¶ tÝnh to¸n çc b¸nh xe lu«n tiÕp ®Êt.
NÕu thay c«ng thøc 2.40 b»ng 2.41, bá qua thµnh phÇn thø hai v× qu¸ bÐ,
coi x i = 1, khi gi¶i ®−îc µ = η02. B¸nh xe cho hai trôc kh«ng tiÕp xóc víi mÆt
®−êng.
Tõ çc kÕt qu¶ tÝnh to¸n η01 vµ η01, chän gãc λ thÝch hîp . BiÕt gi¸ trÞ η0
cã thÓ x¸c ®Þnh ®−îc gãc æn ®Þnh ngang cña ®oµn « t« (ε):
η0 = tgε
Tõ çc ph−¬ng tr×nh (2.38), (2.40), (2.43) khi biÕt λ, λ0i =λ0ki, µ = η0 vµ
λMi = 1, cã thÓ t×m ®−îc ®é cøng gãc cña nhÝp.
Ngoµi çc gi¸ trÞ cho tr−íc η0 vµ λ, ph¶i x¸c ®Þnh ®−îc tÇn sè riªng cña
dao ®éng gãc çc khèi l−îng ®−îc treo trong ®oµn « t« (ωλ)
 
( )
1
 ∑ 0,5.C pi .B pi + C ci − ∑ m pi .hi − mc .hc  

n n 2
 i −1 
ωi = 
2
 (2.44)
[ ]
(m h1 + mh 2 ).ς 1 + (mc + m h3 ).ς 2
i =1
 
2 2

 

Víi: ∑ (0,5.C )
.B pi2 + C ci . §é cøng gãc cña nhÝp trong ®oµn « t« (khi thay
n
pi
i −1
®æi nã b»ng tÇn sè ωλ ≥ tÇn sè dao ®éng gãc cña ®oµn « t« t−¬ng ®−¬ng cã chØ
tiªu æn ®Þnh ngang tèt h¬n)
42
ζ1 vµ ζ2. b¸n kÝnh qu¸n tÝnh çc khèi l−îng ®−îc treo cña « t« kÐo vµ nöa
moãc so víi t©m chßng chµnh.
2.5. HÖ thèng phanh ®oµn «t«.
2.5.1. Yªu cÇu vµ ®Æc ®iÓm cña phanh ®oµn « t«
Xu h−íng ph¸t triÓn hiÖn nay lµ n©ng cao tèc ®é vµ t¶i träng cña ®oµn «
t«. V× vËy, còng cÇn ph¶i n©ng cao chÊt l−îng, ®é tin cËy cña çc hÖ thèng ®iÒu
khiÓn, an toµn. Trong ®ã bao gåm c¶ hÖ thèng phanh ®oµn « t«. §èi víi ®oµn «
t« th−êng ph¶i cã ba hÖ thèng phanh:
- HÖ thèng phanh chÝnh (phanh c«ng t¸c hay phanh ch©n)
- HÖ thèng phanh dõng (phanh ®ç hay phanh tay)
- HÖ thèng phanh dù tr÷ (®¶m b¶o dõng xe khi hÖ thèng phanh chÝnh cã sù
cè. Th−êng sö dông phanh d¹ng tÝch n¨ng lß so)
Tr−êng hîp xe ho¹t ®éng ë vïng ®åi nói, cã nhiÒu ®Ìo , dèc ph¶i cã thªn
hÖ thèng phanh phô (phanh ®éng c¬ hoÆc bé gi¶m tèc kiÓu nÐn) cã t¸c dông
gi¶m c−êng ®é ho¹t ®éng cña c¬ cÇu phanh chÝnh.
a. Yªu cÇu
- Ngoµi nh÷ng yªu cÇu c¬ b¶n ®èi víi hÖ thèng phanh cña « t« th«ng
th−êng, hÖ thèng phanh ®oµn « t« ph¶i ®¶m b¶o hiÖu qu¶ phanh cÇn thiÕt (qu·ng
®−êng vµ gia tèc phanh) còng nh− sù æn ®Þnh cña ®oµn « t« trong qu¸ tr×nh
phanh. Tr−êng hîp moãc hoÆc nöa moãc tuét khái « t« kÐo, hÖ thèng phanh ph¶i
®¶m b¶o gi÷ chóng l¹i tøc th×
- §èi víi moãc mét trôc cã träng l−îng nhá h¬n 750 KG vµ « t« kÐo cã
träng l−îng toµn t¶i gÊp ®«i träng l−îng cña moãc th× kh«ng cÇn cã hÖ thèng
phanh ë moãc. Trong mét sè tr−êng hîp ®Æc biÖt cho phÐp kh«ng sö dông phanh
ë moãc (mét trôc vµ hai trôc) cã träng l−îng 2,5 tÊn víi ®iÒu kiÖn kh«ng v−ît
qu¸ 65% träng l−îng toµn t¶i cña « t« kÐo
b. §Æc ®iÓm phanh ®oµn « t«
Khi nghiªn cøu ®éng lùc häc phanh « t«, ta coi nh− m«men phanh ë tÊt c¶
çc trôc cïng t¨ng ®ång thêi. Nh−ng ë phanh ®oµn « t«, do dÉn ®éng phanh qu¸
dµi, t¸c dông cña c¬ cÊu phanh ë moãc chËm h¬n « t« kÐo. Ngoµi ra chç nèi
43
moãc víi « t« kÐo cã hiÖn t−îng quay t−¬ng ®èi, lµm gi¶m sù æn ®Þnh cña ®oµn
« t« khi phanh.
P (KN) 1 2
(J (m/s2))
0 t (s)
t1 t2 t3 t4 t5 t6
t7
H×nh 2.33: Gi¶n ®å phanh cña ®oµn « t«

1. Lùc phanh (gia tèc phanh) cña « t« kÐo; 2. Lùc phanh (gia tèc phanh) cña
moãc hoÆc nöa moãc;
t1. Thêi gia chËm t¸c dông cña dÉn ®éng phanh « t« kÐo
t2. Thêi gian chËm t¸c dông cña dÉn ®éng phanh moãc hoÆc nöa moãc so
víi « t« kÐo
t2 + t2. Thêi gian t¨ng lùc phanh (gia tèc phanh) cña « t« kÐo
t3 + t4. Thêi gian t¨ng lùc phanh (gia tèc phanh) cña moãc
t5. Thêi gian phanh hoµn toµn cña c¶ ®oµn xe
t6. Thêi gian nh¶ phanh cña moãc
t7. Thêi gian nh¶ phanh cña « t« kÐo
Qua gi¶n ®å phanh cña ®oµn « t« (h×nh 2.33), phanh cña moãc (nöa moãc)
chËm t¸c dông so víi « t« kÐo mét kho¶ng thêi gian lµ t2 = 0,2 ÷ 0,4 gi©y. NÕu
kho¶ng çch gi÷a « t« kÐo vµ moãc qu¸ xa, thêi gian nµy cßn lín h¬n n÷a. ¸p
dông dÉn ®éng phanh ®iÖn khÝ nÐn cã thÓ gi¶m t2 cßn 0,05 gi©y.
2.5.2 §éng lùc häc phanh ®oµn « t«
a. Gia tèc phanh cña ®oµn « t«
Gia tèc phanh cña ®oµn « t« ®−îc x¸c ®Þnh theo s¬ ®å lùc t¸c dông ë h×nh
2.34. Gi¶ thiÕt çc lùc t¸c dông ë çc b¸nh xe trªn cïng mét trôc lµ nh− nhau, «
44
t« kÐo vµ moãc kh«ng cã chuyÓn ®éng t−¬ng ®èi. Çc lùc qu¸n tÝnh khi phanh
®oµn « t« P0 (cña « t« kÐo) vµ Pm (cña moãc) bao gåm çc thµnh phÇn lùc qu¸n
tÝnh cña çc khèi l−îng tÜnh tiÕn vµ çc khèi l−îng quay cña c¶ ®oµn « t«.
H×nh 2.34: S¬ ®å çc lùc t¸c dông lªn ®oµn « t« khi phanh
Lùc phanh ®oµn « t«:

Pjdo = Pjo + Pjm =  mo + mm +
∑ I bxo + ∑ I bxm 
.J do (2.45)
 
 rbxo rbxm 
Víi: mo, mm. Khèi l−îng « t« kÐo vµ moãc
∑I bxo , ∑I bxm . Tæng m«men qu¸n tÝnh cña çc b¸nh xe « t« kÐo vµ
moãc
rbxo , rbxm . b¸n kÝnh b¸nh xe « t« kÐo vµ moãc
Jdo. Gia tèc phanh cña ®oµn « t«

T−¬ng tù nh− phanh « t«, lùc phanh ®oµn « t« cã thÓ x¸c ®Þnh nh− sau:
Pjdo = δ jdo .mdo .J do (2.46)
Víi: δjdo. HÖ sè tÝnh ®Õn çc khèi l−îng quay


δ jdo = 1 +  m o + m m +
∑ I bxo + ∑ I bxm  1
. (2.47)
  m do
 rbxo rbxm 
mdo. Khèi l−îng quy ®æi cña ®oµn « t«
ë ®oµn « t«, çc khèi l−îng quy ®æi cña çc b¸nh xe qu¸ nhá so víi çc
khèi l−îng tÞnh tiÕn, do ®ã cã thÓ coi δjdo = 1.
Theo h×nh 2.34, çc lùc t¸c dông lªn ®oµn « t« khi phanh bao gåm:
Lùc c¶n l¨n Pf = ∑Pfi
45
Lùc c¶n lªn dèc Ph = Pho + Phm =(Go + Gm).sinα
Lùc c¶n kh«ng khÝ Pw
Lùc phanh trªn çc b¸nh xe Pp = ∑Ppi
i = 1, 2, 3, 4. Thø tù çc cÇu cña « t« kÐo vµ moãc
Tr−êng hîp phanh kh«ng h·m cøng çc b¸nh xe, lùc phanh trªn çc cÇu
Ppi tû lÖ víi m«men phanh Mpi :
(2.48)
M pi
Ppi =
rbxi
Tr−êng hîp phanh cã h·m cøng çc b¸nh xe, lùc phanh giíi h¹n bëi ®iÒu
kiÖn b¸m cña b¸nh xe víi mÆt ®−êng
Ppi = ϕ.Z i (2.49)
Trªn ®−êng b»ng ph¼ng « t« kÐo vµ moãc th¼ng hµng, coi gia tèc phanh ë
« t« kÐo vµ moãc nh− nhau Pj = Pp , Ph = 0, Pw vµ Pf nhá, cã thÓ bá qua. Gia tèc
phanh cña ®oµn « t« ®−îc x¸c ®Þnh nh− sau:
mdo .J do = ∑ Ppi
⇒ J do =
∑P pi
=
Pp1 + ... + Pp 4
(2.50)
mdo mo + mm
b. X¸c ®Þnh qu·ng ®−êng phanh vµ sè trôc moãc cã c¬ cÇu phanh

Bµi to¸n nµy ®−îc gi¶i trªn c¬ së c©n b»ng n¨ng l−îng trong qu¸ tr×nh
phanh. §éng n¨ng cña ®oµn « t« khi b¾t ®Çu phanh ®−îc x¸c ®Þnh nh− sau:
G o + ∑ G mi
M = .V o2 (2.51)
2g
Víi: i = 1, ..., n. Sè moãc ®−îc kÐo theo
Vo. VËn tèc cña ®oµn « t« khi b¾t ®Çu phanh
Gi¶ thiÕt trong n moãc cã k trôc moãc cã c¬ cÇu phanh, bá qua lùc c¶n
kh«ng khÝ, hÖ sè b¸m cña çc b¸nh xe lµ nh− nhau, çc moãc cã khèi l−îng
b»ng nhau (Gmi = Gm) lùc phanh ®oµn « t« ®−îc x¸c ®Þnh nh− sau:
Pdo = (Go + k .m'.G m ).ϕ ± (Go + n.G m ).α (2.52)
m'. HÖ sè ph©n bè t¶i träng lªn çc trôc moãc cã c¬ cÊu phanh
α. Gãc dèc cña ®−êng
46
C«ng do lùc phanh sinh ra trªn qu·ng ®−êng phanh (Sdo):
L = S do .Pdo = [(Go + k .m'.Gm ).ϕ ± (Go + n.G m ).α ].S do (2.53)
Theo ®Þnh luËt c©n b»ng n¨ng l−îng, M = L:
Go + ∑ G mi
.Vo2 = [(Go + k .m'.Gm ).ϕ ± (Go + n.G m )α ].S do
mo + mm
Vo2
⇒ S do = (2.54)
1
2.g (Go + k .m'.G m ).ϕ
.
±α
(Go + n.Gm )
Sè trôc moãc cã c¬ cÊu phanh
 (Go + n.G m )  2
 (
. Vo ± 2.α .g .S do − Go .ϕ)
⇒k=  2.g .S do 
(2.55)
m'.G m .ϕ
NÕu tÊt c¶ çc trôc ®Òu cã phanh:
Vo2
= (2.56)
2.g .(ϕ ± α )
S do
c. X¸c ®Þnh lùc t−¬ng t¸c ë moãc kÐo khi phanh

Tõ s¬ ®å lùc t¸c dông lªn ®oµn « t« khi phanh (h×nh 3.35) coi lùc c¶n
kh«ng khÝ Pw vµ lùc c¶n l¨n Pf b»ng 0, kh«ng cã dÞch chuyÓn t−¬ng ®èi gi÷a çc
kh©u. Cã thÓ x¸c dÞnh gia tèc khi phanh cho ®oµn « t« nh− sau:
H×nh 2.35: S¬ ®å lùc t¸c dông lªn ®oµn « t« khi phanh
• §èi víi « t« kÐo:

Pjo = Po1 + Po 2 + Pc ( KG )
⇒ mo .J po = Po1 + Po 2 + Pc ( KG ) hay Go .J po = ( Po1 + Po 2 + Pc ).g ( KG )
47
Po1 + Po 2 Pc
⇒ J po = g . + (m / s 2 )
Go mo
(m / s 2 ) (2.57)
Pc
J po = g .γ o +
mo
• T−¬ng tù ®èi víi nöa moãc:
(m / s 2 ) (2.58)
Pc
J pm = g .γ m −
mm
Víi: γ o = , γ m = m 3 m 4 . Lùc phanh riªng cña « t« kÐo vµ cña

Po1 + Po 2 P +P
mo mm
moãc (nöa moãc)

g. Gia tèc träng tr−êng, g = 9,8 (m/s2)
mo, mm. Khèi l−îng « t« kÐo vµ moãc (nöa moãc)
Poi, Pmi. Lùc phanh trªn çc trôc « t« kÐo vµ moãc (nöa moãc)
Go, Gm. Träng l−îng cña « t« kÐo vµ cña moãc (nöa moãc)
NÕu coi hÖ thèng nèi ghÐp ®oµn « t« lµ cøng, kh«ng cã khe hë th× Jpo =
Jpm. X¸c ®Þnh ®−îc Pc ë bé phËn nèi ghÐp nh− sau:
Pc = Gdo (γ m − γ o )(KG ) (2.59)
Nh− vËy, t¸c dông t−¬ng hç gi÷a « t« kÐo vµ moãc (nöa moãc) trong qu¸
tr×nh phanh phô thuéc vµo quan hÖ cña γo vµ γm. Cã ba tr−êng hîp nh− sau:
• NÕu γo = γm, th× Pc = 0. Phanh ë « t« kÐo vµ ë moãc (nöa moãc) thùc hiÖn
®ång thêi.
• NÕu γo > γm, th× Pc > 0. Moãc (nöa moãc) h·m « t« kÐo, moãc phanh tr−íc.
• NÕu γo < γm, th× Pc < 0. Moãc (nöa moãc) x« ®Èy « t« kÐo, « t« kÐo phanh
tr−íc.
Tr−êng hîp thø nhÊt ®èi víi ®oµn « t« lµ lý t−ëng, ®¶m b¶o hiÖu qu¶
phanh vµ tÝnh æn ®Þnh cao. Nh−ng khã thùc hiÖn, v× trong qu¸ tr×nh sö dông
träng l−îng cña « t« kÐo vµ moãc lu«n thay ®æi mét çch ®¸ng kÓ. Cßn ë ®oµn «
t« gåm « t« kÐo vµ nöa moãc, do cÇu sau cña « t« kÐo chÞu thªm mét phÇn träng
l−îng cña nöa moãc nªn còng khã ®¹t ®−îc.
Tr−êng hîp thø hai lµm ®oµn « t« d·n ra, lo¹i trõ kh¶ n¨ng gÊp khóc vµ
n©ng cao tÝnh æn ®Þnh cña ®oµn « t«. Nh−ng ®iÒu nay chØ x¶y ra ë giai ®oµn ®Çu
48
cña qu¸ tr×nh phanh, b»ng çch lµm chËm thêi gian t¸c dông phanh ë « t« kÐo. ë
giai ®o¹n phanh æn ®Þnh, do çc b¸nh xe cña moãc bÞ h·m cøng lµm kh¶ n¨ng
tr−ît mét phÇn hoÆc toµn bé cña moãc t¨ng lªn lµm moãc bÞ tr−ît bªn, kÐo ®oµn
« t« tr−ît theo. V× vËy trong thiÕt kÕ ®oµn « t« th−êng tÝnh to¸n sao cho cã sù x«
nhÑ cña moãc vµo « t« kÐo. §«i khi ë ®−êng vßng hoÆc phanh khÈn cÊp, sù x«
cña moãc vµo « t« kÐo lµm ®oµn « t« gÊp khóc, mÊt æn ®Þnh
d. Sù æn ®Þnh cña ®oµn « t« khi phanh
Y1'
A
Pjo A
P1'
a
α Y1''
α P1
P1'' Pc
L
A
Pcy Pcx
Mja
b
Y2'
Y2
c
P2' Y2''
P2 Pjm
P2''
β
β
Y3''
B
B
Y3'
P3''
P3
P3' b)
a)
H×nh 2.36: S¬ ®å lùc t¸c dông lªn ®oµn « t« khi phanh

GÊp khóc lµ hiÖn t−¬ng t©m däc cña « t« kÐo vµ moãc kh«ng th¼ng hµng
(h×nh 2.36a), lµm mÊt æn ®Þnh cña ®oµn « t«, lµm lÖch hµnh lang chuyÓn ®éng
g©y mÊt an toµn. Nguyªn nh©n gÊp khóc cã thÓ do phanh gÊp trong ®iÒu kiÖn
®−êng kh«ng tèt; lùc phanh vµ lùc b¸m ë çc b¸nh xe kh«ng ®Òu; hiÖn t−îng tù
quay cña çc b¸nh xe dÉn h−íng khi phanh; t¸c ®éng cña lùc bªn; mÆt ®−êng
nghiªng ngang ... Trªn s¬ ®å thÓ hiÖn bèn bËc tù do: ba bËc tù do ë « t« kÐo x, y,
α; mét bËc tù do ë nöa moãc lµ gãc quay β cña nöa moãc. Cã thÓ thiÕt lËp hÖ
49
bèn ph−¬ng tr×nh vi ph©n bËc hai (c©n b»ng lùc däc trôc x, y vµ çc m«men so
víi t©m « t« kÐo vµ t©m nöa moãc) ®Ó t×m ra çc ®iÒu kiÖn mÊt æn ®Þnh cña ®oµn
« t« khi phanh.
§Ó ®¬n gi¶n trong viÖc ®¸nh gi¶ ¶nh h−ëng cña çc th«ng sè kÕt cÊu ®Õn
sù æn ®Þnh cña ®oµn « t« khi phanh, m«h×nh 2.36b ®−îc thiÕt lËp víi çc gi¶ thiÕt
sau:
• Çc lùc phanh ë çc b¸nh xe trªn cïng mét cÇu b»ng nhau vµ ®Æt ë t©m
cÇu däc theo ®−êng t©m cña « t« kÐo vµ nöa moãc.
• Trong qu¸ tr×nh phanh « t« kÐo vµ nöa moãc thùc hiÖn çc chuyÓn ®éng
tÞnh tiÕn vµ chuyÓn ®éng quay. §−êng t©m däc cña « t« kÐo lÖch ®i mét gãc lµ α
so víi cÇu tr−íc víi t©m quay tøc thêi lµ A (®iÓm gi÷a cña cÇu dÉn h−íng).
§−êng t©m nöa moãc lªch mét gãc lµ β víi t©m quay tøc thíi lµ B (®iÓm gi÷a
cña trôc nöa moãc). çc vect¬ thµnh phÇn däc cña tèc ®é lín h¬n thµnh phÇn
ngang rÊt nhiÒu
• Bá qua lùc c¶n l¨n vµ lùc c¶n kh«ng khÝ, hÖ sè ¶nh h−ëng cña çc khèi
l−îng quay = 1
Coi lùc t¸c dông ë bé nèi ghÐp theo chiÒu d−¬ng, trïng víi vect¬ tèc ®é
t©m « t« kÐo. Çc lùc qu¸n tÝnh « t« kÐo Pjo vµ lùc t¸c dông ë bé nèi ghÐp Pc cã
xu h−íng lµm quay « t« kÐo quang t©m A:
M 1 = Pc .(L − c ).α + Pjo .a.α (2.60)
Pjo = mo .J d
X¸c ®Þnh c©n b»ng cña nöa moãc ta cã:

Pc = Pjm − P3 = m m .J d − P3
Thay Pjo vµ Pc vµo (2.60) ta cã:
 a 
M 1 = αm0 L (1 − )( m J d − 3 ) + J d  (2.61)
c m P
 L m0 m0 L 
M«men chèng l¹i sù quay cña « t« kÐo M2 do çc lùc phanh P1, P2 , lùc
ngang Y2 so víi t©m quay A vµ m«men qu¸n tÝnh khi phanh cña « t« kÐo:
M 2 = P2 .L.α + Y2 .L + M joA
50
d 2α 2 d α 2 d α
( )
2 d α
2 2 2
M joA = M jo + mo .a 2 . = m0 .ς . + mo .a . = mo ς 2
+ a .
dt 2 dt 2 dt 2 dt 2
(2.62)
d 2α
⇒ M 2 = P2 .L.α + Y2 .L + m0 (ς 2 + a 2 ).
dt 2
Víi: ζ. b¸n kÝnh qu¸n tÝnh cña « t« kÐo

NhËn xÐt:
• NÕu gãc α t¨ng lªn th× m«men quay M1 cµng lín, do ®ã giíi h¹n α =<80
• M1 phô thuéc vµo tû sè mm/mo, tû sè nµy cµng lín th× M1 cµng lín
• M1 phô thuéc kho¶ng çch c (vÞ trÝ ®iÓm ®Æt lùc Pc). VÞ trÝ ®iÓm ®Æt lùc
ph¶i n»m trong chiÒu dµi c¬ së L cña « t« kÐo. NÕu n»m ngoµi (c < 0), M1 t¨ng.
Tuy nhiªn c kh«ng thÓ qu¸ lín, v× cßn ph¶i ®¶m b¶o t−¬ng quan ®éng häc gi÷a «
t« kÐo vµ moãc. Gi¸ trÞ c = 50 ÷ 70 mm lµ hîp lý
• Gi¸ trÞ lùc ngang Y2 (ph¶n lùc ngang cña mÆt ®−êng t¸c dông lªn b¸nh xe)
cã ¶nh h−ëng ®Õn hiÖn t−îng gÊp khóc cña ®oµn « t« khi phanh. GÝa trÞ lùc
ngang phô thuéc vµo lùc phanh P2. NÕu cÇu sau bÞ tr−ît lª th× gi¸ trÞ Y2 gi¶m rÊt
nhá, M2 gi¶m lµm mÊt æn ®Þnh ®oµn « t« khi phanh. Kh¾c phôc hiÖn t−îng nµy
cÇn trang bÞ hÖ thèng chèng h·m cøng khi phanh ABS hoÆc bé ®iÒu hßa lùc
phanh.
• Gi¸ trÞ lùc Pc ®ãng vai trß quan träng. §Ó gi¶m gi¸ trÞ lùc Pc, ph¶i ®¶m b¶o
®ång thêi thùc hiÖn phanh « t« kÐo vµ moãc (nöa moãc) b»ng çch sö dông hÖ
thèng phanh ®iÖn - khÝ nÐn
a) b)
H×nh 2.37:
a. Sù thay ®æi lùc t¸c dông ë bé nèi ghÐp ®oµn xe, b. ¶nh h−ëng tèc ®é ®oµn xe
®Õn qu·ng ®−êng phanh, 1. DÉn ®éng h¬i; 2. DÉn ®éng ®iÖn - khÝ nÐn
51
Theo tiªu chuÈn, gãc quay α kh«ng v−ît qu¸ 80, hµnh lang phanh kh«ng
v−ît qu¸ 3,5 m. Nguyªn nh©n g©y ra gÊp khóc khi phanh lµ do moãc ®Èy « t«
kÐo khi phanh. Muèn tr¸nh hiÖn t−îng nµy th× phanh ë « t« kÐo vµ moãc ph¶i
x¶y ra ®ång thêi (Pc = 0). Mét sè xe cã trang bÞ van ®iÖn tõ cho phÐp gi¶m lùc Pc
kho¶ng 10% vµ qu·ng ®−êng phanh gi¶m 5 m so víi lo¹i dÉn ®éng khÝ nÐn b×nh
th−êng. NÕu l¾p thªm bé chèng h·m cøng b¸nh xe khi phanh ë moãc th× cã thÓ
lo¹i trõ hoµn toµn hiÖn t−îng gÊp khóc ®oµn xe.
2.3.5. DÉn ®éng phanh ®oµn « t«
a. DÉn ®éng phanh thñy lùc qu¸n tÝnh
DÉn ®éng phanh c¬ khÝ th−êng ®−îc dïng trong hÖ thèng phanh tay. DÉn
®éng phanh thñy lùc Ýt ®−îc sö dông trªn ®oµn « t« do viÖc nèi ghÐp èng dÉn
phøc t¹p. ë çc ®oµn « t« cã träng t¶i nhá th−êng sö dông lo¹i dÉn ®éng phanh
thñy lùc qu¸n tÝnh hoÆc phanh qu¸n tÝnh. Dùa trªn nguyªn t¾c l¨n x« cña moãc
vµo « t« kÐo (h×nh 2.38) lµm thanh ®Èy 4 ®Èy cÇn l¾p 5 dÞch chuyÓn, th«ng qua
piston 6 ®Èy dÇu ë xilanh 7 ®Õn çc xilanh phanh b¸nh xe ë moãc
H×nh 2.38: S¬ ®å dÉn ®éng phanh thñy lùc qu¸n tÝnh

1. Mãc kÐo moãc; 2. Con tr−ît; 3. Lß so gi¶m chÊn; 4. Thanh ®Èy; 5. CÇn l¾c;
6. Piston; 7. Xilanh phanh chÝnh; 8. Cµng kÐo moãc
b. DÉn ®éng phanh khÝ nÐn
ë çc ®oµn « t« cã träng t¶i trung b×nh vµ lín th−êng sö dông phanh khÝ
nÐn dÉn ®äng mét dßng hoÆc hai dßng (h×nh 2.39). Trong ®ã mét dßng cã nhiÖm
vô cung cÊp khÝ nÐn cho b×nh chøa cña moãc, dßng cßn l¹i lµm nhiÖm vô ®iÒu
khiÓn qu¸ tr×nh phanh ë moãc.
52
H×nh 2.39: S¬ ®å dÉn ®éng phanh khÝ nÐn ®oµn « t« cã moãc hai trôc
a. DÉn ®éng phanh mét dßng, b. DÉn ®éng phanh hai dßng
1. Bµn ®¹p phanh; 2. Van phan; 3. Van nèi; 4. BÇu phanh b¸nh xe « t« kÐo; 5.
BÇu phanh b¸nh xe moãc; 6. Van ph©n phèi; 7. B×nh chøa khÝ nÐn cña moãc; 8.
èng dÉn khÝ c«ng t¸c; 9. èng dÉn n¹p khÝ nÐn vµ ®iÒu khiÓn van ph©n phèi (lo¹i
mét dßng); 9a. èng dÉn khÝ ®iÒu khiÓn; 9b. èng dÉn khÝ n¹p cho b×nh chøa ë
moãc; 10. §Çu nèi; 11. B×nh chøa ë « t« kÐo; 12. èng dÉn khÝ c«ng t¸c ë « t« kÐo
ë lo¹i dÉn ®éng mét dßng, khÝ nÐn tõ b×nh chøa cña « t« kÐo qua ng¨n
trªn cña van phanh kÐp (c¬ cÇu tïy ®éng ng−îc) sang van ph©n phèi cña moãc
vµo b×nh chøa khÝ nÐn cña moãc khi ®¹p phanh, ¸p suÊt ë cöa ra trong ng¨n trªn
cña van phanh kÐp gi¶m xuèng, buéc van ph©n phèi cña moãc lµm viÖc b»ng
çch cho khÝ nÐn tõ b×nh chøa cña moãc sang bÇu phanh b¸nh xe. Qu¸ tr×nh
phanh moãc ®−îc thùc hiÖn. Khi th«i phanh, khÝ nÐn ë bÇu phanh th¶i vµo kh«ng
khÝ qua van ph©n phèi. Van phanh kÐp (ë « t« kÐo) vµ van ph©n phèi (ë moãc)
b¶o ®¶m t¸c dông tïy ®éng ®iÒu khiÓn phanh moãc.
53
ë dÉn ®éng hai dßng viÖc cung cÊp khÝ nÐn cho b×nh chøa vµ ®iÒu khiÓn
van ph©n phèi ®−îc thùc hiÖn riªng biÖt. Trong dÉn ®éng phanh mét dßng, ®iÒu
khiÓn van ph©n phèi b»ng çch gi¶m ¸p suÊt xuèng ®Õn ¸p suÊt khÝ quyÓn. Cßn ë
phanh hai dßng lµ t¨ng ¸p suÊt. DÉn ®éng phanh hai dßng cã −u ®iÓm lµ b×nh
chøa lu«n ®−îc cÊp khÝ nÐn, ®¶m b¶o cã thÓ phanh liªn tôc, hiÖu qu¶ phanh cao.
§èi víi ®oµn « t« chë hµng dµi, moãc ë qu¸ xa « t« kÐo. NÕu sö dông dÉn
®éng phanh khÝ nÐn sÏ lµm t¨ng thêi gian chËm t¸c dông vµ kh¶ n¨ng ®ång bé
còng kÐm. §Ó kh¾c phôc, th−êng sö dông dÉn ®éng phanh thñy khÝ: dÉn ®éng c¬
cÊu phanh b¸nh xe lµ thû lùc, cßn ®iÒu khiÓn xilanh phanh chÝnh lµ dÉn ®éng khÝ
nÐn. §Ó n©ng cao hiÖu qu¶ phanh cña ®oµn « t« cã träng t¶i lín, cßn sö dông lo¹i
dÉn ®éng phanh ®iÖn - khÝ nÐn, ®iÖn - thñy lùc hoÆc ®iÖn tõ
2.5.3.1 Van ph©n phèi
Van ph©n phèi l¾p trªn moãc (nöa moãc) cã nhiÖm vô ®iÒu chØnh ¸p suÊt
khÝ ë bÇu phanh b¸nh xe theo ¸p suÊt khÝ trong èng dÉn tõ «t« kÐo ®Õn moãc.
NÕu ®é gi¶m ¸p trong èng lín th× lùc phanh lín. Trªn h×nh 2.40a lµ cÊu t¹o van
ph©n phèi sö dông cho dÉn ®éng phanh mét dßng vµ dÉn ®éng phanh hai dßng.
Nguyªn lý lµm viÖc trªn h×nh 2.40b cho dÉn ®éng phanh mét dßng.
Khi kh«ng phanh: KhÝ nÐn qua ng¨n trªn cña van phanh kÐp sang khoang
A cña van ph©n phèi, qua van 6 vµo khoang B ®Ó n¹p cho b×nh chøa khÝ nÐn. Do
sù chªnh ¸p, çc piston 1 vµ 5 cïng víi cÇn 4 dÞch chuyÓn lªn cËn trªn, tú vµo
v¸ch ng¨n 3. ¸p suÊt khÝ nÐn cïng víi lß so 2 Ðp van 7 vµo ®Õ van 9 (h×nh
2.40b). Hai khoang B vµ C bÞ ng¨n çch. BÇu phanh th«ng víi khÝ trêi qua
khoang C.
Khi phanh: ¸p suÊt h¬i trong khoang A gi¶m xuèng (th«ng víi khÝ trêi qua
ng¨n trªn cña van kÐp). Do chªnh ¸p, çc piston 1 vµ 5 ®i xuèng Ðp van 7 vµo
èng 8, cöa th«ng víi khÝ trêi ®ãng l¹i, sau ®ã van 7 t¸ch dêi ®Õ 9 (h×nh 2.40d).
Çc khoang B vµ C th«ng víi nhau, khÝ nÐn tõ b×nh chøa vµo khoang B sang
khoang C ®Õn çc bÇu phanh. Do sù t¨ng ¸p suÊt trong khoang B nªn lùc t¸c
dông vµo phÝa d−íi piston 5 t¨ng lªn, ®Èy piston cïng víi cÇn 4 ®i lªn. sù dÞch
chuyÓn nµy ®¶m b¶o cho van 7 tú lªn ®Õ 9 mµ vÉn kh«ng rêi khái èng 8. Do c©n
54
b»ng lùc c¶ hai phÝa, çc piston t¹m ®øng yªn. Tõ phÝa trªn piston 1 ¸p suÊt
kh«ng ®æi t¸c ®éng vµo khoang B. ViÖc gi¶m ¸p suÊt trong khoang A kÌm theo
sù t¨ng ¸p suÊt phï hîp trong khoang B vµ trong bÇn phanh. Nh− thÕ, lùc phanh
çc b¸nh xe ë moãc còng nh− lùc phanh ë « t« kÐo phï hîp víi lùc ®¹p phanh.
Trong van ph©n phèi dÉn ®éng hai dßng cã lç V th«ng víi b×nh chøa cña «
t« kÐo, lç I th«ng víi van phanh « t« kÐo. NÕu chiÒu dµi èng dÉn tõ van phanh «
t« kÐo ®Õn van ph©n phèi cña moãc qu¸ 15 m ph¶i cã thªm van ®iÖn tõ ®Ó ®¶m
b¶o thêi gian t¸c ®éng phanh vµ tÝnh ®ång bé phanh gi÷a « t« kÐo vµ moãc.
H×nh 2.40: Van ph©n phèi
a. CÊu t¹o van ph©n phèi, b. S¬ ®å nguyªn lý van ph©n phèi mét dßng, c. S¬ ®å
nguyªn lý van ph©n phèi hai dßng, d, e, f. VÞ trÝ ®ãng më cña çc phµn tö
1, 5. Piston; 2. Lß so; 3. V¸ch ng¨n; 4. CÇn piston; 6. Van ng−îc; 7. Van di
®éng; 8. èng th«ng; 9. §Õ van
Thø tù c«ng dông çc lç th«ng:
I. Th«ng víi ng¨n trªn van phanh kÐp (« t« kÐo)
II. Th«ng víi b×nh chøa
III. Th«ng víi bÇu phanh b¸nh xe
IV. Th«ng víi khÝ trêi
S¬ ®å nguyªn lý ho¹t ®éng cña van ®iÖn tõ trªn h×nh 2.41. Lß so 3 ®Èy
piston 2 trong vá 1 xuèng d−íi, èng 5 n»m trong piston 2 cã van n¹p 6 vµ ®Õ 7.
55
Cuèi èng cã van x¶ 8 vµ ®Õ 9 ®Æt trªn piston 10. Khi kh«ng phanh, do t¸c ®éng
cña khÝ nÐn tõ b×nh chøa, piston 2 Ðp lß so 3 s¸t phÝa trªn vá 1, lß so 11 n©ng
piston 10 lªn s¸t v¸ch ng¨n. Lß so 4 ®Èy èng 5 xuèng, van 6 vµ ®Õ 7 ®ãng, van 8
vµ ®Õ 9 më. Trong c¬ cÇu ®iÖn tõ 16 cã lâi 19 liÒn víi van 17 vµ ®Õ 18 lµm
nhiÖm vô ®ãng lç th«ng gi÷a hai khoang A vµ B, lç c th«ng víi khÝ trêi.
H×nh 2.41: S¬ ®å nguyªn lý van ®iÖn tõ

Khi hÖ thèng phanh phô « t« kÐo lµm viÖc, c«ng t¾c ®iÖn ®ãng m¹ch, lâi
19 nhiÔm tõ, lç c ®ãng l¹i, van 17 më ra, khÝ nÐn tõ b×nh chøa vµo khoang B, qua
r·nh d vµo khoang A ®Èy piston 2 xuèng lµm van 8 ®ãng l¹i, van 6 më. KhÝ nÐn
tõ b×nh chøa qua khoang B ®Õn khoang C ®Õn bÇu phanh. §ång thêi khÝ nÐn qua
r·nh b vµo kh«ng gian phÝa trªn piston 10. Khi ¸p suÊt trong khoang C (¸p suÊt
trong bÇu phanh) t¨ng lªn cao h¬n quy ®Þnh, piston 10 Ðp lß so 11 xuèng ®Ó van
6 ®ãng l¹i. Nh− vËy, khi phanh moãc b»ng hÖ thèng phanh phô khÝ nÐn lu«n
®−îc b¶o ®¶m ®óng ¸p suÊt quy ®Þnh nhê vÝt ®iÒu chØnh 12. Khi th«i phanh phô,
m¹ch ®iÖn bÞ ng¾t. D−íi t¸c dông cña lß so 20, van 17 ®ãng l¹i, lç c më, khÝ nÐn
tõ khoang A theo r·nh a qua lç c x¶ vµo khÝ trêi. Piston 2 bÞ khÝ nÐn ®Èy lªn, van
6 ®ãng, van 8 më, khÝ nÐn tõ bÇu phanh qua van 8, qua van ph©n phèi ®Ó x¶ vµo
khÝ trêi.
56
Khi hÖ thèng phanh chÝnh lµm viÖc, khÝ nÐn tõ van ph©n phèi vµo bÇu
phanh qua van 8, ®ång thêi còng t¸c ®éng lªn mµng 13 trong c¬ cÊu 15, lµm
c«ng t¾c th−êng ®ãng 14 më ra. Khi phanh « t« kÐo ®ång thêi b»ng phanh chÝnh
vµ phanh phô, c«ng t¾c ®iÖn khÝ nÐn kh«ng lµm viÖc. DÉn ®éng phanh ®iÖn - khÝ
nÐn cã hai hÖ thèng: KhÝ nÐn vµ ®iÒu khiÓn ®iÖn
c. DÉn ®éng phanh ®iÖn - khÝ nÐn
§Ó ®¶m b¶o t¸c dông nhanh vµ ®ång ®Òu gi÷a çc cÇu trong ®oµn « t«,
ng−êi ta sö dông dÉn ®éng phanh ®iÖn - khÝ nÐn. M¹ch ®iÖn ®ãng vai trß ®iÒu
khiÓn, m¹ch khÝ nÐn ®ãng vai trß m¹ch lùc (nguån) (h×nh 2.42)
H×nh 2.42: S¬ ®å nguyªn lý dÉn ®éng phanh ®iÖn - khÝ nÐn

1. PhÇn tö ®iÒu khiÓn; 2. B×nh chøa khÝ nÐn; 3. Van ph©n phèi; 4. BÇu phanh
b¸nh xe; 5. C¶m biÕn ¸p lùc; 6. Bé ®iÒu khiÓn trung t©m.
PhÇn tö ®iÒu khiÓn nhËn tÝn hiÖu ®iÒu khiÓn cña ng−êi l¸i vµ biÕn ®¹i
l−îng lùc ®¹p phanh thµnh tÝn hiÖu ®iÖn truyÒn tíi bé ®iÒu khiÓn trung t©m ®Ó xö
lý, so s¸nh. Tõ ®ã ph¸t tÝn hiÖu më van ph©n phèi ®−a khÝ nÐn tõ b×nh chøa tíi
bÇu phanh thùc hiÖn qu¸ tr×nh phanh moãc. Khi suÊt hiÖn ¸p lùc trong bÇu
phanh, c¶m biÕn vµ bé ®iÒu khiÓn trung t©m tiÕn hµnh so s¸nh vµ ®−a ra çc tÝn
hiÖu ®iÒu khiÓn nh−: tiÕp tôc më ®−a khÝ nÐn vµo bÇu phanh hay më víi tèc ®é
nhanh h¬n hoÆc chËm h¬n; gi¶m ¸p lùc khÝ nÐn; ®ãng hoµn toµn; nèi th«ng bÇu
phanh víi khÝ trêi.
¦u ®iÓm cña hÖ thèng dÉn ®éng nµy lµ thêi gian chËm t¸c dông cña moãc
so víi « t« kÐo rÊt nhá (0,05 gi©y) ®¶m b¶o tÝnh ®ång bé, an toµn vµ æn ®Þnh.
Trªn ®oµn « t« cã chiÒu dµi c¬ së cña nöa moãc lín h¬n 15 m, hÖ thèng
dÉn ®éng phanh ®iÖn - khÝ nÐn cã s¬ ®å trªn h×nh (2.43)
57
PhÇn dÉn ®éng khÝ nÐn ®−îc thÓ hiÖn b»ng çc nÐt liÒn víi hai dßng (dßng
cung cÊp vµ dßng ®iÒu khiÓn). PhÇn m¹ch ®iÖn thÓ hiÖn b»ng çc nÐt ®øt. NÕu
phÇn ®iÖn ®iÒu khiÓn h− háng th× phÇn dÉn ®éng khÝ nÐn vÉn ho¹t ®éng b×nh
th−êng. Bé ®iÒu khiÓn trung t©m ho¹t ®éng do t¸c ®éng tõ hai phÝa: Bé chuyÓn
®æi 15 ®o ¸p lùc ®Çu vµo chung cho hÖ thèng vµ bé chuyÓn ®æi 8 ®o ¸p lùc bÇu
phanh (®Çu ra). So s¸nh t¸c ®éng tõ hai phÝa, bé ®iÒu khiÓn trung t©m sÏ ®−a ra
çc tÝn hiÖu ®iÒu khiÓn nh−: Th«ng bÇu phanh víi khÝ trêi; ®−a khÝ nÐn tõ b×nh
chøa ®Õn bÇu phanh; gi÷ hÖ thèng trong tr¹ng th¸i æn ®Þnh. HÖ thèng cã thÓ kÕt
hîp víi hÖ thèng chèng h·m cøng b¸nh xe ABS hoÆc bé ®iÒu hßa lùc phanh. Çc
van ®iÖn tõ 9 vµ 10 nhËn tÝn hiÖu ®iÖn tõ ®Ìn phanh « t« kÐo, van 9 cã nhiÖm vô
ng¾t dßng ®iÒu khiÓn khÝ nÐn vµ chuyÓn sang ®iÒu khiÓn ®iÖn, van 10 cã nhiÖm
vô nhËn vµ cung cÊp khÝ nÐn cho m¹ch ®iÒu khiÓn tõ b×nh chøa. Van ®iÖn tõ 12
quyÕt ®Þnh viÖc cung cÊp khÝ nÐn tõ b×nh chøa ®Õn bÇu phanh, van 13 quyÕt ®Þnh
viÖc x¶ khÝ nÐn tõ bÇu phanh ra khÝ trêi.
H×nh 2.43: S¬ ®å dÉn ®éng phanh ®iÖn - khÝ nÐn ë ®oµn « t« cã chiÒu dµi c¬
së cña nöa moãc lín
1. §Çu nèi; 2. Läc khÝ nÐn; 3. Van; 4. B×nh chøa; 5. Van ph©n phèi; 6. Van ®iÖn
tõ; 7. BÇu phanh b¸nh xe; 8, 15. ¸p kÕ ®iÖn tö (bé chuyÓn ®æi); 9, 10, 12, 13.
Van ®iÖn tõ; 11. §iÒu hßa lùc phanh; 14. Bé ®iÒu khiÓn trung t©m.
58
Khi kh«ng phanh, khÝ nÐn tõ « t« kÐo theo dßng cung cÊp n¹p vµo b×nh
chøa ë moãc (nöa moãc), bÇu phanh th«ng víi khÝ trêi. Khi phanh, tÝn hiÖu ®iÖn
tõ ®Ìn phanh « t« kÐo ®Õn van ®iÖn tõ 9, ng¾t dßng ®iÒu khiÓn b»ng khÝ nÐn
chuyÓn sang ®iÒu khiÓn ®iÖn. LËp tøc bé chuyÓn ®æi 15 nhËn tÝn hiÖu ®Ó so s¸nh
víi bé chuyÓn ®æi 8 (chuyÓn ®æi 15 mang dÇu +, chuyÓn ®æi 8 ch−a cã). Bé ®iÒu
khiÓn trung t©m ®−a ra hai tÝn hiÖu: C¾t ®−êng th«ng khÝ trêi cña bÇu phanh vµ
®−a khÝ nÐn tõ b×nh chøa ®Õn bÇu phanh. Qu¸ tr×nh vÉn tiÕp tôc khi tÝn hiÖu trong
bé ®iÒu khiÓn trung t©m cßn chªnh lÖch (chuyÓn ®æi 15 +, chuyÓn ®æi 8 -). Khi
tÝn hiÖu trong c¶ hai chuyÓn ®æi b»ng nhau, hai van 12 vµ 13 ®ãng l¹i, ¸p suÊt
trong bÇu phanh kh«ng ®æi (const). NÕu ¸p suÊt trong bÇu phanh lín (chuyÓn ®æi
8 +, chuyÓn ®æi 15 -) lËp tøc van 13 më, ¸p suÊt khÝ trong bÇu phanh gi¶m dÇn
víi tèc ®é phô thuéc vµo tÝn hiÖu truyÒn hay qu¸n tÝnh cña hÖ thèng khÝ nÐn.
2.6. TÝnh n¨ng c¬ ®éng vµ c¬ cÊu dÉn h−íng cña moãc vµ nöa moãc.
2.6.1. Mét sè kh¸i niÖm c¬ b¶n.
a. TÝnh n¨ng c¬ ®éng cña ®oµn «t«:
TÝnh n¨ng c¬ ®éng cña ®oµn «t« lµ tËp hîp çc tÝnh chÊt b¶o ®¶m kh¶
n¨ng di chuyÓn quay vßng trong mét diÖn tÝch h¹n chÕ, kh«ng bÞ c¶n trë. TÝnh
n¨ng c¬ ®éng cña ®oµn «t« bao gåm: tÝnh ®iÒu khiÓn, tÝnh quay vßng vµ tÝnh
th«ng qua.
- T×nh ®iÒu khiÓn:
Do t¸c ®éng cña ng−êi l¸i vµo hÖ thèng l¸i, ®oµn «t« chuyÓn ®éng theo
quü ®¹o cã ®é cong kh¸c nhau. TÝnh ®iÒu khiÓn phô thuéc vµo çc nh©n tè kÕt
cÊu cña hÖ thèng l¸i, kh«ng phô thuéc vµo bè trÝ chung vµ çc kÝch th−íc bao
cña ®oµn «t« còng nh− çc ®Æc tr−ng cña mÆt ®−êng.
- TÝnh quay vßng:
Lµ kh¶ n¨ng ®oµn «t« quay vßng thËt ngoÆt trong mét diÖn tÝch hÑp. TÝnh
quay vßng phô thuéc vµo kÝch th−íc bao, chiÒu dµi vµ chiÒu réng c¬ së cña ®oµn
«t«. TÝnh ®iÒu khiÓn tèt th× tÝnh quay vßng tèt.
- TÝnh th«ng qua:
Lµ kh¶ n¨ng «t« ®i lät qua çc h¹n chÕ cña ®−êng x¸.
59
H×nh 2.44: Çc ®iÒu kiÖn chuyÓn ®éng vµ tÝnh c¬ ®éng cña ®oµn «t«
a: ®oµn «t« di chuyÓn tõ A ®Õn B kh«ng cã c¶n trë nµo; b: ®oµn «t« ®i qua khe
hë hÑp; c: ®oµn «t« di chuyÓn trong mét diÖn tÝch hÑp cã t−êng bao; d: ®oµn «t«
di chuyÓn trong ®Þa h×nh phøc t¹p.
b. Çc chØ tiªu ®¸nh gi¸.
TÝnh c¬ ®éng cña « t« ®−îc ®Æc tr−ng bëi çc chØ tiªu sau (h×nh 2.45):
- B¸n kÝnh quay vßng nhá nhÊt (Rmin): lµ kho¶ng çch tÝnh tõ t©m quay ®Õn vÕt
b¸nh xe ngoµi phÝa tr−íc khi gãc quay cña b¸nh xe dÉn h−íng lín nhÊt.
- B¸n kÝnh quü ®¹o chÝnh (R0): lµ kho¶ng çch tÝnh tõ t©m quay ®Õn ®iÓm M.
- B¸n kÝnh quay vßng bªn ngoµi (Rmaxn): lµ kho¶ng çch tÝnh tõ t©m quay ®Õn
®iÓm xa nhÊt phÝa ngoµi cña « t«.
- B¸n kÝnh quay vßng bªn trong (Rmint): lµ kho¶ng çch tõ t©m quay vßng ®Õn
®iÓm gÇn nhÊt cña ®oµn « t«.
Khi biÕt çc gi¸ trÞ R0, Rmin, Rmaxn, Rmint sÏ x¸c ®Þnh ®−îc diÖn tÝch quay
vßng ®oµn « t«.
- ChiÒu réng hµnh lang quay vßng theo vÕt b¸nh xe: ®−îc tÝnh b»ng hiÖu cña b¸n
kÝnh quay vßng lín nhÊt vµ nhá nhÊt theo vÕt cña çc trôc b¸nh xe t−¬ng øng.
- Hµnh lang quay vßng: ®−îc tÝnh b»ng hiÖu cña b¸n kÝnh quay vßng bªn ngoµi
vµ b¸n kÝnh quay vßng bªn trong. BH = Rmaxn- Rmint
Theo tiªu chuÈn: Rmin≤ 12m, Rmaxn ≤ 12.5m, Rmint ≥ 5.3m, BH≤ 6.7m.
60
H×nh 2.45: Çc chØ tiªu ®¸nh gi¸ tÝnh c¬ ®éng.
Ngoµi çc chØ tiªu ®éng häc trªn cßn cã çc chØ tiªu kh¸c:
- Lùc kÐo riªng cÇn thiÕt khi quay vßng.
- HÖ sè sö dông lùc b¸m cña b¸nh xe khi quay vßng.
- Lùc ®Æt lªn vµnh tay l¸i khi quay vßng t¹i chç.
- Sù phøc t¹p khi chuyÓn ®éng lïi.
c. ChuyÓn ®éng cã ®iÒu khiÓn vµ kh«ng ®iÒu khiÓn.
ChuyÓn ®éng cã ®iÒu khiÓn:
Lµ chuyÓn ®éng cña ®oµn «t« cã sù t¸c ®éng cña ng−êi l¸i lªn vµnh tay l¸i
hoÆc cã sù t¸c ®éng ®iÒu khiÓn tõ kh©u chñ ®éng sang kh©u bÞ ®éng. ChuyÓn
®éng cã ®iÒu khiÓn phô thuéc vµo hai nh©n tè: Tèc ®é chuyÓn ®éng quanh t©m
tøc thêi vµ tèc ®é chuyÓn ®éng tÞnh tiÕn. Quan hÖ cña hai nh©n tè nµy lµ tham sè
chÕ ®é Kv:
dθ 0 dθ
Kv = = 0 (2.63)
dt.V0 dS 0
Víi: S0. Qu·ng ®−êng quay vßng cña ®oµn «t« ®i ë quü ®¹o chuyÓn tiÕp
θ0 . Gãc quay quanh t©m tøc thêi cña «t« kÐo
V0 . Tèc ®é tÞnh tiÕn cña ®oµn «t«.
dθ 0
. Tèc ®é gãc cña « t« kÐo.
dt
61
H×nh d¸ng quü ®¹o chuyÓn ®éng vµ hµnh lang quay vßng cña ®oµn «t«
phô thuéc vµo tham sè chÕ ®é Kv. NÕu hÖ sè b¸m cña b¸nh xe víi mÆt ®−êng
kh«ng nhá h¬n 0,6 th× gi¸ trÞ cña Kv nh− b¶ng 2.4:
B¶ng 2.4: Çc gi¸ trÞ cña Kv
§iÒu kiÖn chuyÓn ®éng vßng Kv

§iÒu kiÖn ®−êng x¸ B¸n kÝnh Tèc ®é Vo (rad/m)
quay vßng Ro (Km/h (m/s))
(m)
§−êng ngoµi thµnh phè, chÊt l−îng cao
- ChuyÓn ®éng th¼ng 250 – 500 40 - 60 (11 - 17) 0,001 - 0,0015
- ChuyÓn ®éng vßng > 20 25 - 35 (7 - 10) 0,005 - 0,01
§−êng ®« thÞ, ®−êng ®Êt 8 – 20 8 - 25 (2,2 - 7,0) 0,01 - 0,03
Trong s©n réng, ®−êng réng 7 – 20 8 - 25 (2,2 - 7,0) 0,035 - 0,045
Nhµ cã m¸i che, ®−êng hÑp 8 – 15 8 - 15 (2,2 - 4,2) 0,05 - 0,1
ChuyÓn ®éng kh«ng cã ®iÒu khiÓn:

Lµ chuyÓn ®éng do çc t¸c ®éng ngoµi ý muèn (giã ngang, gãc nghiªng
ngang vµ ®−êng kh«ng b»ng ph¼ng, ®é biÕn d¹ng bªn cña lèp, kÕt cÊu hÖ thèng
l¸i ch−a hoµn chØnh,...). Çc tham sè cña chuyÓn ®éng kh«ng cã ®iÒu khiÓn
mang tÝnh ngÉu nhiªn, kh«ng x¸c ®Þnh ®−îc. ë t×nh huèng giíi h¹n, chuyÓn
®éng cã ®iÒu khiÓn cã thÓ thµnh kh«ng ®iÒu khiÓn. ThÝ dô l¸i xe ®¸nh tay l¸i
ngoÆt trªn ®−êng cã hÖ sè b¸m thÊp, dÉn ®Õn tr−ît bªn, cã thÓ lËt xe, hoÆc ®oµn
«t« chuyÓn ®éng víi tèc ®é trªn 40Km/h dÉn ®Õn l¾c ngang cña moãc.
d. CÊu tróc vµ liªn kÕt gi÷a çc kh©u trong ®oµn «t«.
CÊu tróc cña ®oµn «t«:
ChuyÓn ®éng vßng cña ®oµn «t« phô thuéc vµo quan hÖ gi÷a çc kh©u
trong ®oµn «t«. Quan hÖ theo chøc n¨ng vËn t¶i (kh©u vËn t¶i) hoÆc theo çc dÊu
hiÖu ®éng häc (kh©u ®éng häc).
- Kh©u vËn t¶i: Cã kh©u chñ ®éng («t« kÐo) vµ kh©u bÞ ®éng (moãc vµ nöa
moãc).
- Kh©u ®éng häc: PhÇn tö kÕt cÊu cña ®oµn «t« chuyÓn ®éng theo çc quü ®¹o
riªng vµ liªn kÕt víi nhau b»ng khíp b¶n lÒ. ThÝ dô moãc hai trôc (kh©u vËn t¶i)
62
cã hai kh©u ®éng häc: trôc tr−íc víi cµng kÐo, trôc sau víi khung moãc. Hai
kh©u nµy liªn kÕt b¶n lÒ víi nhau th«ng qua c¬ cÊu chuyÓn h−íng (m©m xoay,
b¸nh xe dÉn h−íng). Kh¸i niÖm kh©u vËn t¶i cã thÓ trïng víi víi kh©u ®éng häc,
thÝ dô: «t« kÐo mét trôc, moãc mét trôc.
Kh©u ®éng häc cã hai phÇn tö chÝnh (h×nh 2.46) vµ (b¶ng 2.5)
n
II
1 2
n
H×nh 2.46: KÕt cÊu kh©u ®éng häc c¬ b¶n
I. Khung moãc; II. PhÇn tö chuyÓn ®éng
• PhÇn tö chÞu lùc I: Khung moãc, cµng kÐo, thÓ hiÖn b»ng t©m däc 1 – 2
cña moãc, cã çc ®iÓm ®Æc tr−ng: 1 – mãc tr−íc (®iÓm chñ ®éng hoÆc ®iÓm dÉn
h−íng), 2 – mãc sau.
• PhÇn tö chuyÓn ®éng II: B¸nh xe vµ trôc b¸nh xe, thÓ hiÖn b¾ng ®−êng
t©m n–n cña trôc hoÆc t©m quay n’ - n’ cña b¸nh xe, gi¶ ®Þnh víi gãc quay:
θ0 = arctg [0,5(cotgα- cotgβ)] (2.64)
Víi: α, β. Çc gãc quay cña b¸nh xe bªn trong vµ bªn ngoµi.
§iÓm M n»m gi÷a phÇn tö chuyÓn ®éng, quü ®¹o cña h×nh chiÕu ®iÓm M
trªn mÆt ®−êng lµ quü ®¹o chÝnh cña kh©u ®éng häc c¬ b¶n.
NÕu kh©u cã ®iÓm 2 trïng víi ®iÓm M (r¬mooc kh«ng cã phÇn ch×a ra
phÝa sau) ta cã kh©u khuyÕt.
NÕu kh©u cã çc ®iÓm 1, 2, M trïng nhau (phÇn tö chÞu lùc kh«ng tån t¹i)
ta cã kh©u suy biÕn.
Tuú theo çch liªn kÕt gi÷a hai phÇn tö chÝnh, kh©u ®éng häc cã hai lo¹i:
63
Kh©u lo¹i I: PhÇn tö chÞu lùc (t©m däc) vµ phÇn tö chuyÓn ®éng (t©m
ngang) cã liªn lÕt cøng, lu«n vu«ng gãc víi nhau. Moãc kh«ng cã trôc hoÆc
b¸nh xe dÉn h−íng.
Kh©u lo¹i II: Gãc hîp thµnh gi÷a phÇn tö chÞu lùc vµ phÇn tö chuyÓn ®éng
thay ®æi theo quü ®¹o chuyÓn ®éng. Moãc cã c¬ cÊu dÉn h−íng (m©m xoay hoÆc
b¸nh xe dÉn h−íng)
B¶ng 2.5: Çc kh©u ®éng häc cña ®oµn « t«.
Kh©u ®éng häc
Lo¹i kh©u
§Çy ®ñ KhuyÕt Suy biÕn
n n n
I
Kh©u lo¹i 1
II
n n n
n n n
Kh©u lo¹i 2 2
1
- M©m xoay
M
n n n
n n n
1 2
- B¸nh xe dÉn h−íng
I I
M
n n n
Liªn kÕt gi÷a çc kh©u cña ®oµn «t«:

Çc kh©u ®éng häc thÇnh phÇn liªn kÕt víi nhau b»ng khíp b¶n lÒ, khi
chuyÓn ®éng cong sÏ cã çc xª dÞch t−¬ng ®èi phô thuéc vµo liªn kÕt gi÷a çc
kh©u. Cã hai lo¹i liªn kÕt ®¬n gi¶n kh«ng ®iÒu khiÓn vµ liªn kÕt cã ®iÒu khiÓn:
• Liªn kÕt ®¬n gi¶n kh«ng ®iÒu khiÓn: Khi ®oµn «t« quay vßng kh«ng ¶nh
h−ëng ®Õn t−¬ng quan gi÷a t©m däc cña moãc vµ trôc b¸nh xe. Liªn kÕt nµy
chÝnh lµ liªn kÕt gi÷a çc kh©u lo¹i 1.
• Liªn kÕt cã ®iÒu khiÓn: Khi ®oµn «t« quay vßng sÏ lµm quay m©m xoay
(trôc moãc quay) hay quay çc b¸nh xe dÉn h−íng so víi t©m däc moãc. Trong
64
liªn kÕt cã ®iÒu khiÓn lu«n tån t¹i hai ®iÓm nèi ghÐp: mét ®iÓm truyÒn lùc kÐo,
®iÓm cßn l¹i ®Ó ®iÒu khiÓn. Liªn kÕt cã ®iÒu khiÓn chÝnh lµ liªn kÕt gi÷a çc
kh©u lo¹i 2. Cã hai lo¹i, liªn kÕt cã ®iÒu khiÓn thuËn vµ liªn kÕt cã ®iÒu khiÓn
nghÞch.
- Liªn kÕt cã ®iÒu khiÓn thuËn: Khi ®oµn «t« quay vßng, t¹o ra gãc gÊp gi÷a t©m
däc cña «t« kÐo vµ cµng kÐo moãc, nghÜa lµ t©m däc cña kh©u kÐo vµ kh©u bÞ
kÐo (h×nh 2.47a). Liªn kÕt nµy ®−îc thÓ hiÖn b»ng tû sè truyÒn liªn kÕt thuËn it.
- Liªn kÕt cã ®iÒu khiÓn nghÞch: th−êng ë moãc hai trôc, trong ®ã trôc tr−íc cã
dÉn h−íng, t¹o ra gãc gÊp gi÷a cµng kÐo víi mÆt ph¼ng song song víi çc b¸nh
xe dÉn h−íng ®i qua ®iÓm gi÷a cña trôc dÉn h−íng (®iÓm M ë h×nh 2.47b). Liªn
kÕt nµy ®−îc thÓ hiÖn b»ng tû sè truyÒn liªn kÕt nghÞch i0.
H×nh 2.47: S¬ ®å çc lo¹i liªn kÕt.

a - «t« kÐo nöa mãc; b - «t« kÐo moãc hai trôc
1,3 - «t« kÐo; 2 nöa moãc; 4 Cµng kÐo (kh©u ®éng häc lo¹i 2);
5 Moãc (kh©u ®éng häc lo¹i 1).
γ1
Tû sè truyÒn liªn kÕt thuËn: it =
γ k'
γ2
Tû sè truyÒn liªn kÕt nghich: i0 =
γ k'
Trong ®ã: Çc gi¸ trÞ gãc γ1, γ2, γ'k cho trªn (h×nh 2.47)
65
NÕu thay gãc γ'k b»ng gãc γk (gãc hîp thµnh bëi mÆt ph¼ng song song víi
b¸nh xe ®i qua ®iÓm gi÷a trôc víi t©m däc cña nöa mooc hoÆc moãc) sÏ cã çc
tû sè truyÒn kÕt cÊu thuËn vµ nghÞch:
γ
i 't = 1
γ k
' γ2
i 0 =
γk
V× γ'k = γ1 + γk (cho nöa moãc) vµ γ'k = γ2 - γk (cho moãc hai trôc)
⇒ i ' t = i t (1 − i t ) hay it =
(1 − i't−1 ) cho nöa moãc
1
⇒ i ' 0 = i t (i 0 − 1 ) hay i0 = cho moãc hai trôc

( )
1
1 − i'−01
NÕu moãc vµ nöa moãc kh«ng dÉn h−íng th×: i0 = it = 1. NghÜa lµ kh©u
®éng häc lo¹i hai thµnh kh©u lo¹i mét.
e. Quü ®¹o chuyÓn ®éng:
H×nh 2.48: S¬ ®å x¸c ®Þnh to¹ ®é ®iÓm bÊt kú cña «t« kÐo:
At, As - ®iÓm ngoµi cïng phÝa tr−íc vµ sau cña «t« kÐo.
Quü ®¹o chÝnh: lµ quü ®¹o cña h×nh chiÕu ®iÓm M gi÷a trôc chñ ®éng
(4x2) hoÆc gi÷a gi¸ treo th¨ng b»ng (6x4) cña «t« kÐo trªn mÆt ph¼ng ®−êng,
®−êng t©m däc «t« kÐo lu«n lu«n tiÕp tuyÕn víi quü ®¹o t¹i ®iÓm nµy. Quü ®¹o
chÝnh gåm çc ®o¹n cong chuyÓn tiÕp (vµo vµ ra vßng) vµ ®o¹n vßng cã b¸n kÝnh
cè ®Þnh. Quü ®¹o chÝnh ®−îc biÓu diÔn bëi cÆp to¹ ®é (x0, y0) vµ b¸n kÝnh R0.
66
Quü ®¹o cña mét ®iÓm bÊt kú: Ngoµi quü ®¹o chÝnh, cÇn thiÕt ph¶i x¸c
®Þnh quü ®¹o cña nh÷ng ®iÓm bÊt kú cña «t« vµ cña ®oµn «t«. Quü ®¹o cña ®iÓm
bÊt kú ®−îc x¸c ®Þnh theo quü ®¹o chÝnh (h×nh 2.48).
 xi = x0 ± li cos γ ± bi sin γ

 yi = y0 ± li sin γ ± bi cos γ
(2.65)
trong ®ã: li – kho¶ng çch tõ ®iÓm bÊt kú Ai ®Õn ®iÓm M theo ph−¬ng
däc «t« kÐo; bi – kho¶ng çch tõ ®iÓm bÊt kú Ai ®Õn ®iÓm M theo ph−¬ng
ngang «t« kÐo.
NÕu ®iÓm Ai n»m tr−íc ®iÓm M lÊy dÊu (+) tr−íc li vµ ng−îc l¹i; nÕu
®iÓm Ai n»m ngoµi ®iÓm M lÊy dÊu (+) tr−íc bi vµ ng−îc l¹i.
B¸n kÝnh quü ®¹o cña ®iÓm Ai:
Ri = (Ro + bi )2 + Li 2 (2.66)
B¸n kÝnh quü ®¹o cña ®iÓm ngoµi cïng phÝa tr−íc vµ phÝa sau:
 Bo 
Rt =  Ro +  + (Lo + C1 )
2
(2.67)
 2 
2
 Bo 
Rs =  Ro +  + C2
2
(2.68)
 2 
2
trong ®ã:
Lo, C1, C2 – ChiÒu dµi c¬ së, chiÒu dµi phÇn ch×a phÝa tr−íc vµ
sau.
VÞ trÝ cña r¬mooc (s¬mi r¬mooc) ®−îc x¸c ®Þnh b»ng gãc gÊp gi÷a çc
kh©u trong ®oµn «t«, ®−îc x¸c ®Þnh b»ng ph−¬ng tr×nh vi ph©n:
dγ i
= ω i −1 − ω i (2.69)
dt
trong ®ã:
67
γi – Gãc gÊp cña kh©u vËn t¶i thø i, ωi-1, ωi – tèc ®é gãc tuyÖt ®èi cña
kh©u thø i-1 vµ thø i. NÕu ®oµn «t« cã n kh©u vËn t¶i th× cã hÖ ph−¬ng tr×nh vi
ph©n gåm n ph−¬ng tr×nh.
2.6.2. §éng häc quay vßng cña ®oµn «t«.
a. Çc gi¶ thiÕt.
§Ó x¸c ®Þnh ®éng häc quay vßng cña ®oµn «t«, gi¶ thiÕt:
- §−êng b»ng ph¼ng tuyÖt ®èi, phñ cøng, søc c¶n chuyÓn ®éng nhá, kh«ng
®¸ng kÓ.
- Kh«ng cã dÞch chuyÓn th¼ng ®øng cña çc khèi t©m vµ sù dao ®éng cña
thïng xe.
- Bá qua sù xª dÞch ngang liªn quan ®Õn thao t¸c cña l¸i xe (kh«ng cã biÕn
d¹ng ngang cña lèp xe).
b. Quy luËt chuyÓn ®éng vßng cña ®oµn «t«.
Khi ®oµn «t« chuyÓn ®éng th¼ng, t©m quay cña «t« kÐo vµ cña moãc ë v«
cïng. Khi ®oµn «t« chuyÓn h−íng, t©m quay vßng tøc thêi cña «t« kÐo (C0) vµ
cña moãc (C1) di chuyÓn tõ v« cïng tiÕn ®Õn t©m quay vßng cè ®Þnh (O). Khi
®oµn «t« quay vßng æn ®Þnh th× C 0, C1 trïng víi O, b¸n kÝnh quay vßng lµ R0.
Khi ®oµn «t« ra vßng çc t©m quay C0 vµ C1 lÇn l−ît t¸ch khái O vµ di chuyÓn
®Õn v« cïng khi ®oµn «t« chuyÓn ®éng th¼ng (h×nh 2.49).
H×nh 2.49: S¬ ®å quay vßng cña ®oµn «t«

a. quay vßng ch−a æn ®Þnh, b. quay vßng æn ®Þnh
68
O - t©m quay cè ®Þnh. C0 T©m quay vßng ch−a æn ®Þnh cña «t« kÐo, C1
T©m quay vßng ch−a æn ®Þnh cña moãc kh«ng cã dÉn h−íng, C1 T©m quay
cña trôc moãc dÉn h−íng, C2 T©m quay trôc sau cña moãc 2 trôc.
c. Çc d¹ng quü ®¹o chuyÓn ®éng quay vßng cña «t« kÐo.
Trong thùc tÕ « t« cã thÓ chuyÓn ®éng theo çc d¹ng quü ®¹o bÊt kú. Trªn
h×nh 2.50 giíi thiÖu ba d¹ng quü ®¹o chuyÓn ®éng th−êng thÊy:
a) b) c)
H×nh 2.50: Çc s¬ ®å quü ®¹o chÝnh cña «t« kÐo khi quay vßng:
a Quay vßng 900; b Quay vßng 1800 ; c ChuyÓn lµn; 1 6 giíi h¹n çc
®o¹n chuyÓn ®éng (mòi tªn chØ h−íng chuyÓn ®éng); C(xc, yc) t©m quay vßng
vµ to¹ ®é cña chóng; Cvµo, Cra t©m quay khi vµo vµ khi ra chuyÓn lµn; ϕk
gãc quay ë ®o¹n quay vßng æn ®Þnh; γ0max gãc quay t©m däc « t« kÐo so víi
ph−¬ng chuyÓn ®éng th¼ng ban ®Çu t¹i ®iÓm kÕt thóc ®o¹n chuyÓn tiÕp vµo
vßng; xp, yp - ®é dµi vµ réng cña quü ®¹o; Lct - ®é dµi chuyÓn tiÕp.
d. §é lÖch quü ®¹o cña s¬mi r¬mooc so víi « t« kÐo
Quü ®¹o chuyÓn ®éng cña s¬mi r¬mooc lÖch so víi quü ®¹o chÝnh cña «t«
kÐo mét ®o¹n Ck (®o theo ph−¬ng h−íng t©m), ®é lÖch nµy phô thuéc vµo lo¹i
kh©u ®éng häc.
Trªn h×nh 2.51 cho thÊy s¬ ®å tÝnh to¸n quay vßng cña ®oµn « t« s¬mi
r¬mooc víi « t« kÐo cã c«ng thøc b¸nh xe 6x2 vµ s¬mi r¬mooc mét trôc:
69
§é lÖch Ck t¨ng tõ 0 (t¹i ®iÓm b¾t ®Çu vµo vßng) ®Õn cùc ®¹i (t¹i ®iÓm
chÝnh gi÷a cña ®o¹n quay vßng æn ®Þnh), råi l¹i gi¶m ®Õn 0 (t¹i ®iÓm ra khái
vßng). Gi¸ trÞ giíi h¹n cña Ck ®−îc x¸c ®Þnh theo c«ng thøc 2.70.
 

≤ Ro min 1 − 1 + 2 − U 2
C22 
2
 
2 Li
Ckgh (2.70)
 R0 min R0 min 
trong ®ã:
C2- Kho¶ng çch tõ mãc kÐo (trô ®øng) ®Õn t©m cÇu sau « t« kÐo.
Li- ChiÒu dµi c¬ së cña çc kh©u ®éng häc (i = 1,2) lo¹i mét hoÆc lo¹i hai
U2–HÖ sè kÕt cÊu, chän theo b¶ng 2.6.
§é lÖch Ck mang dÊu d−¬ng (+Ck) ë lo¹i r¬mooc cã trôc kh«ng dÉn
h−íng vµ lÖch vµo phÝa trong quü ®¹o chÝnh vµ mang dÊu ©m (-Ck) nghÜa lµ lÖch
ra phÝa ngoµi quü ®¹o chÝnh.
H×nh 2.51: §é lÖch Ck d−¬ng cña s¬mi r¬mooc
70
so víi quü ®¹o chÝnh:
Çc ®o¹n 0 1, 2 3 vµo vµ ra vßng chuyÓn tiÕp (R0 thay ®æi); ®o¹n 1 2 quay
vßng æn ®Þnh (R0min = const); a, c ®iÓm gi÷a çc cÇu sau cña s¬mi r¬mooc vµ «t«
kÐo, b ®iÓm nèi s¬ mi r¬mooc víi «t« kÐo; C, C1 t©m quay vßng cña «t« kÐo vµ
cña somi r¬mooc.
B¶ng 2.6: C«ng thøc x¸c ®Þnh hÖ sè U2
Lo¹i kh©u vËn t¶i PhÇn ch×a ChiÒu dµi HÖ sè U2 cho kh©u
ra sau C2 c¬ së Li
Lo¹i I Lo¹i II
S¬mi r¬mooc C2 = 0 L1 1 1 − 2iπ
R¬mooc mét C 2> 0 L1 1

1 − 2iπ + 2(1 − iπ )
C0
trôc L1
R¬mooc hai trôc C2 > 0 L2 L  L 

1 +  1  1 −  1  − 2(i0 − 1) 1
2 2
L
 L2   L2  L2
S¬mi r¬mooc hai C2 > 0 L2 L  L 

1 + n 1  1 + n 1  − 2n(i0 − 1) 1
2 2
L
trôc  L2   L2  L2
NÕu ®oµn «t« chuyÓn ®éng theo vßng trßn, Ck ®¹t gi¸ trÞ cùc ®¹i (t → ∞).
§Æc biÖt lµ khi ®oµn «t« quay vßng t¹i chç (Kv → ∞).
e. Hµnh lang quay vßng cña ®oµn «t«.
§é lÖch C k cã ¶nh h−ëng rÊt lín ®Õn hµnh lang quay vßng cña ®oµn «t« vµ
¶nh h−ëng ®Õn an toµn giao th«ng.
Quü ®¹o chÝnh chia hµnh lang quay vßng thµnh 2 phÇn: ∆H ë phÝa ngoµi
vµ ∆B ë phÝa trong (h×nh 2.52).
∆H = ( R0 + ) + ( L0 + C1 ) 2 − R0
B 2
2
(2.71)
71
∆B = C k +
B1
2
Trong ®ã:
B, B1. ChiÒu réng cña «t« kÐo vµ moãc
C1. PhÇn thß ra phÝa tr−íc cña «t« kÐo
R0. B¸n k×nh quay cña «t« kÐo.
Qua c«ng thøc (2.71) nhËn thÊy thµnh phÇn ∆H phô thuéc vµo chiÒu dµi
c¬ së (L0 t¨ng th× ∆H) vµ b¸n kÝnh quay vßng, thµnh phÇn ∆B phô thuéc ®é lÖch
Ck (nÕu Ck mang dÊu ©m th× ∆B gi¶m).
ChiÒu réng hµnh lang quay vßng tæng qu¸t:
H = ∆H + ∆B = ( R0 + ) + ( L0 + C1 ) 2 − ( R0 − C k − 1 ) (2.72)
B 2 B
2 2
TrÞ sè tham sè chÕ ®é Kv cã ¶nh h−ëng ®Õn hµnh lang quay vßng cña ®oµn
«t«. Gi¸ trÞ Kv cµng lín, chiÒu réng hµnh lang quay vßng cµng gi¶m (h×nh 2.52b)
a) b)
H×nh 2.52: S« ®å chiÒu réng hµnh lang quay vßng ®oµn «t«
a. S¬ ®å hµnh lang quay; b. ¶nh h−ëng cña tham sè chÕ ®é.
Khi ®oµn «t« chuyÓn ®éng th¼ng tiÕn víi tèc ®é lín h¬n 40Km/h moãc cã
hiÖn t−îng l¾c vÒ hai phÝa bªn (h×nh 2.53), lµm hµnh lang quay vßng t¨ng lªn víi
gi¸ trÞ ∆B = 0,6 ÷ 1,5m.
72
H×nh 2.53: Hµnh lang chuyÓn ®éng th¼ng cña ®oµn «t« ë tèc ®é cao.
H×nh 2.54: S¬ ®å x¸c ®Þnh hµnh lang quay vßng cña ®oµn «t« kÐo nöa moãc
víi çc tham sè h×nh häc kh¸c nhau khi quay vßng 1800.
XÐt 4 tr−êng hîp ®oµn «t« kÐo nöa moãc cã tham sè h×nh häc kh¸c nhau:
Tr−êng hîp 1: Nöa moãc cã t©m däc vu«ng gãc víi t©m quay
Kh¶ n¨ng ®i lät trong hµnh lang quay vßng cña «t« kÐo víi phÇn thß ra
phÝa sau cña nöa moãc :
C I = Rn2 − ( R02 − L20 + 0,5B12 ) (2.73)
Trong ®ã:
Rn . B¸n kÝnh bao phÝa ngoµi «t« kÐo
B1. ChiÒu réng cña moãc.
§é lÖch cña nöa moãc:
C kI = R0 − R02 − L12 (2.74)
73
Tr−êng hîp 2: B¸n kÝnh quü ®¹o cña nöa moãc RII nhá h¬n b¸n kÝnh R0
víi quü ®¹o cña nöa moãc chia ®«i ®é lÖch CKI.
§é lÑch CKII x¸c ®Þnh bëi hÖ ph−¬ng tr×nh:
L II   1 
− tgγ 1 + tg ( − 1)γ 1   cos γ 1 = 0 (2.75)
R0   it 
C KII = R0 − R02 + L2II − 2 L II R0 sin γ 1 (2.76)

NÕu it=1. phÇn thß ra phÝa sau cña nöa moãc
(2.77)
1
C II ≤ Rn2 − ( R02 − L12 + 0,5 R II2 ) − Ro tg[( − 1)γ 1 ] cos γ 1
it
ChiÒu réng hµnh lang quay vßng:
Bhl = ( R0 + 0,5B1 ) 2 + ( L0 + C0' ) 2 − ( R0 cos γ 1 − 0,5 B1 ) (2.78)
NÕu CII qu¸ lín, ph¶i x¸c ®Þnh Rn' víi ®iÓm B':
1
R0 tg[( − 1)γ 1 ] cos sγ 1 + C II
(chó ý: i < 1) (2.79)
it
Rn' =
1
sin[( − 1)γ 1 ]
it
NÕu R'n > Rn, chiÒu réng hµnh lang:
Bhl = Rn' − R0 cos γ 1 + 0,5 B1 (2.80)
Tr−êng hîp 3: T©m cÇu sau cña nöa moãc ë vÞ trÝ sao cho RIII (quü ®¹o cña
nöa moãc) b»ng R0 cña «t« kÐo. §ã lµ tr−êng hîp ®Æc biÖt cña tr−êng hîp II.
Quü ®¹o cña «t« kÐo vµ cña nöa moãc trïng nhau CIII = 0.
Tr−êng hîp 4: T©m cÇu sau cña nöa moãc cã b¸n kÝnh quü ®¹o RIV nhá
h¬n R0 vµ ®é lÖch quü ®¹o mang dÊu ©m (C kIV < 0). NÕu phÇn thß ra phÝa sau cña
nöa moãc lín dÉn ®Õn hµnh lang quay vßng qu¸ lín, ®ã lµ ®iÒu kh«ng mong
muèn.
2.6.3. Çc ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh quü ®¹o chuyÓn ®éng quay vßng ®oµn « t«.
a. Ph−¬ng ph¸p gi¶i tÝch x¸c ®Þnh quü ®¹o chuyÓn ®éng quay vßng cña «
t« kÐo. (xem h×nh 2.50)
Gãc quay vßng trung b×nh t¹i t©m θ0:
74
θ 0 = arctg
L0 1
= arccos
R0 L20 (2.81)
1+
R02
Vi ph©n c«ng thøc (1.15) ®−îc:
dθ 0
(2.82)
L dR
=− 2 0 2 x 0
dt R0 + L0 dt
dθ 0
gi¶ thiÕt: = const, V 0 = const, dS0 = V0.dt.
dt
trong ®ã: Vo, So, θ0 – tèc ®é, qu·ng ®−êng vµ gãc quay vßng quanh t©m
quay tøc thêi cña chuyÓn ®éng ë quü ®¹o chuyÓn tiÕp cña «t« kÐo.
Nh− vËy:
dθ
(2.83)
dS 0 L L0
=− x 2 0 2 =−
dt dt.V0 R0 + L0 K v ( R02 + L20 )
TÝch ph©n ph−¬ng tr×nh (1.4 ) ®−îc:
1 π R
S0 = − ( − arctg 0 ) (2.84)
Kv 2 L0
Ph−¬ng tr×nh (2.84) ®Æc tr−ng cho hä ®−êng cong thuéc hä xo¾n èc, cã to¹
®é bÊt kú trªn quü ®¹o chÝnh:
∫
 x0 = sin γdS


 y0 = ∫ cos γdS
(2.85)
trong ®ã: γ - gãc hîp thµnh gi÷a t©m däc cña «t« víi ph−¬ng chuyÓn ®éng
th¼ng ban ®Çu.
Ta l¹i cã:
γ =∫
L0 ∫
tgθ 0 dt
dS0 V0
=
R0
∫ (2.86)
V0 1
= tg ( K vVo t ) dt = − ln cos( K v .V0 .t )
L0 K v . L0
75
ThÕ c«ng thøc (2.86) vµo c«ng thøc (2.85), ®iÓm vµo vßng æn ®Þnh (1) cã
to¹ ®é:

∫
ln cos θ 0
θ
 x0 = − )dθ 0
1 0 max

cos(

K v 0
K v . L 0
∫
 ln cos θ 0 (2.87)
θ
 = − ) dθ 0
1 0 max

y 0 sin(
Kv 0 K v .L0
Gi¶i tÝch ph©n (2.87) ®−îc:
 θ 03
{
 x 0 = 6 . K . L 1 + 0 ,1θ 0 [1 + 0 , 2θ 0 (1 − K 2 L 2 ) ]}
1

2 2

v 0 v 0
 y = θ 0 (1 − θ 04 (2.88)
 0
)
Kv 40 K v2 L20
LÊy gÇn ®óng ta ®−îc:
 θ 03
 x0 = 6 K 2 L


(2.89)
v 0
 y = θ0
 0 K v
* Gãc trung t©m: (®o¹n quay vßng æn ®Þnh tõ ®iÓm 2 ®Õn ®iÓm 3)
ϕk = ψ - 2γ0max (2.90)
* B¸n kÝnh quay vßng ë ®o¹n æn ®Þnh:
R0 min ≥ L0 [exp(K v L0 Ψ) − 1]−1 (2.91)

* Täa ®é t©m quay vßng:
x c = x0 − R0 min sin γ 0 max


 yc = y0 + R0 min cos γ 0 max
(2.92)
Çc gi¸ trÞ x 0 , y0 , R0min, γ0max ®o t¹i ®iÓm 1 (h×nh 2.50)

To¹ ®é quü ®¹o chÝnh ®Æc tr−ng cho ®é dµi vµ réng cña quü ®¹o, chiÒu dµi
trong tr−êng hîp tæng qu¸t:
76
xp = OP(1 + cosψ) (2.93)
Tr−êng hîp 1800 > ψ < 00 vµ ϕk ≠ 0 th×:
OP = x c + yctg(0,5ψ) (2.94)
Tr−êng hîp ϕk = 0 th×:
OP = x 0 + yctg(0,5) (2.95)
ChiÒu réng quü ®¹o trong tr−êng hîp tæng qu¸t:
yp = OP (2.96)
Trong quü ®¹o chuyÓn lµn (h×nh 2.50c): Täa ®é Cvµo x¸c ®Þnh theo c«ng
thøc (2.92 ), cßn to¹ ®é Cra x¸c ®inh nh− sau:
xCra = Lct − [x0 − R0 min sinγ 0 max]


yyCra =y p −[ y0 + R0 min sinγ 0 max]
(2.97)
trong ®ã: Lct = 2OP(1 + cosψ)) (2.98)

b. Ph−¬ng ph¸p gi¶i tÝch x¸c ®Þnh quü ®¹o chuyÓn ®éng cña ®oµn « t«
s¬mi r¬mooc mét trôc..
§Ó thay ®æi h−íng chuyÓn ®éng cña « t« cÇn ph¶i ®Æt vµo nã mét lùc
ngang ®−îc x¸c ®Þnh bëi m« men c¶n quay vµ lùc qu¸n tÝnh. NÕu « t« hoÆc s¬mi
r¬mooc cã nhiÒu h¬n mét cÇu kh«ng dÉn h−íng, quay vßng víi tèc ®é nhá h¬n
10 km/h trªn mÆt ®−êng cøng th× lùc ngang kh«ng ®¸ng kÓ vµ sù biÕn d¹ng cña
b¸nh xe kh«ng ¶nh h−ëng ®Õn çc tham sè ®éng häc quay vßng. Khi ®ã çc
tham sè ®éng häc quay vßng cã thÓ ®−îc xem xÐt kh«ng phô thuéc lùc t¸c dông
vµ bá qua biÕn d¹ng ngang cña b¸nh xe.
Trªn h×nh 2.55 giíi thiÖu s¬ ®å tÝnh to¸n quay vßng ®oµn «t« kÐo s¬mi
r¬mooc mét trôc ®¬n:
77
H×nh 2.55: S¬ ®å ®oµn «t« s¬mi r¬mooc khi quay vßng kh«ng tr−ît bªn.
Çc ®iÓm 1, 2, 3 lµ ®iÓm gi÷a cña çc trôc ®oµn «t«; vi lµ vËn tèc tÞnh tiÕn
®iÓm gi÷a cña çc trôc ®oµn «t«; θ lµ gãc quay trung b×nh cña çc b¸nh xe dÉn
h−íng; γ i lµ gãc h−íng cña çc kh©u ®éng häc ®oµn «t«; L1, L2 lµ chiÒu dµi c¬
së cña «t« kÐo vµ nöa mooc; Ri lµ b¸n kÝnh quü ®¹o ®iÓm gi÷a çc trôc ®oµn «t«.
Çc th«ng sè cho tr−íc:
- Sù thay ®æi gãc quay trung b×nh çc b¸nh xe dÉn h−íng: θ = f(t).
- VËn tèc chuyÓn ®éng tÞnh tiÕn ®iÓm gi÷a cña cÇu chñ ®éng v2 = const,
Ta cã:
- Tèc ®é gãc quay vßng cña «t« kÐo:
v sin θ
ωT = γ 1 =
. v1 v
= 2 = 1 (2.99)
R1 R2 L1
Bëi v×:
v2
v1 =
cosθ
Lóc ®ã:
78
v2tgθ
γ1 =
.
(2.100)
L1
- Gãc h−íng «t« kÐo γ 1 ®−îc x¸c ®Þnh b»ng çch tÝch ph©n ph−¬ng tr×nh
2.100.
- ChiÕu vËn tèc v1 lªn çc trôc to¹ ®é ®−îc:
. v2 cos(θ + γ 1 )
1 = v1 cos(θ + γ 1 ) =
 x
cos θ
.
 y = v sin(θ + γ ) = v2 sin(θ + γ 1 )
 1 1 1
cosθ
.
 x1 = v2 (cos γ 1 − tgθ sin γ 1 )
.
Suy ra:
 y1 = v2 (sin γ 1 + tgθ cos γ 1 ) (2.101)
- Khi sö dông çc ph−¬ng tr×nh nµy cã thÓ tÝnh ®−îc to¹ ®é cña ®iÓm 1:

 x1 = v2 ∫ (cosγ 1 − tgθ sin γ 1 )dt
τ

 (2.102)
0
 1 2∫
 y = v (tgθ cosγ + sin γ )dt
τ

1 1
0
- To¹ ®é cña ®iÓm 2 liªn quan tíi to¹ ®é cña ®iÓm 1 theo t−¬ng quan h×nh
häc:
 x2 = x1 − L1 cos γ 1
 (2.103)
 y2 = y1 − L1 sin γ 1
- Tèc ®é gãc quay vßng cña s¬mi r¬mooc 2 trôc cã thÓ nhËn ®−îc t−¬ng tù
tèc ®é gãc «t« kÐo:
. v2 sin γ 21
γ2 = (2.104)
L2
trong ®ã: γ 21 = γ 1 − γ 2 , bëi v× quy ®Þnh tÝnh gãc γ21 tõ trôc cña s¬mi
r¬mooc quay ng−îc chiÒu kim ®ång hå ®Õn vÐc t¬ vËn tèc v2.
79
- Gãc h−íng γ 2 ®−îc x¸c ®Þnh b»ng çch gi¶i ph−¬ng tr×nh vi ph©n 2.104.
- To¹ ®é cña ®iÓm 3 liªn quan tíi to¹ ®é cña ®iÓm 2 theo t−¬ng quan h×nh
häc:
 x3 = x2 − L2 cos γ 2
 (2.105)
 y3 = y2 − L2 sin γ 2
Nh− vËy, b»ng çch liªn tôc gi¶i çc ph−¬ng tr×nh 2.100 – 2.105 víi
ph−¬ng ph¸p tÝch ph©n tõng b−íc cho phÐp nhËn ®−îc to¹ ®é cña çc ®iÓm chÝnh
cña ®oµn «t« vµ x©y dùng ®−îc quü ®¹o chuyÓn ®éng.
Trong tr−êng hîp « t« kÐo hoÆc s¬mi r¬mooc cã trôc kÐp th× chiÒu dµi c¬
së ®−îc tÝnh lµ chiÒu dµi c¬ së t−¬ng ®−¬ng Litd, ®−îc x¸c ®Þnh theo c«ng thøc:
L2i + ( Li + li ) 2
Litd = (2.106)
2 Li + li
trong ®ã: Li: kho¶ng çch tõ trôc tr−íc (trô ®øng) ®Õn trôc gi÷a
li: kho¶ng çch tõ trôc gi÷a ®Õn trôc sau.
c. Ph−¬ng ph¸p ho¹ ®å x¸c ®Þnh quü ®¹o chuyÓn ®éng quay vßng cña
s¬mi r¬mooc kh«ng cã trôc hoÆc b¸nh xe dÉn h−íng..
§Ó sö dông trong thùc tÕ, ®· ®Ò xuÊt mét ph−¬ng ph¸p ho¹ ®å cã ®é chÝnh
x¸c cÇn thiÕt vµ khèi l−îng tÝnh to¸n kh«ng lín. Nh−îc ®iÓm duy nhÊt cña
ph−¬ng ph¸p ho¹ ®å lµ khã ph©n tÝch ¶nh h−ëng cña çc tham sè riªng biÖt ®Õn
d¹ng quü ®¹o cña ®oµn « t«, v× mçi vÞ trÝ chØ ®óng víi mét tham sè cô thÓ.
Ph−¬ng ph¸p ho¹ ®å dùa trªn lý thuyÕt Шаля vÒ dÞch chuyÓn cña mét h×nh
ph¼ng. Theo lý thuyÕt nµy, mét vËt thÓ ph¼ng cøng tuyÖt ®èi bÊt kú cã thÓ dÞch
chuyÓn tõ vÞ trÝ nµy sang vÞ trÝ kh¸c trong mÆt ph¼ng b»ng hai chuyÓn ®éng:
chuyÓn ®éng tÞnh tiÕn vµ chuyÓn ®éng quay.
¸p dông xÐt chuyÓn ®éng cña s¬ mi r¬ mooc, mµ vÞ trÝ cña nã hoµn toµn
x¸c ®Þnh bëi ®o¹n O0A0 (h×nh 2.56).
80
H×nh 2.56: S¬ ®å x¸c ®Þnh quü ®¹o cña s¬mi r¬mooc
khi quay vßng kh«ng tr−ît bªn.
Gi¶ thiÕt r»ng s¬ mi r¬ mooc lµ kh©u lo¹i mét, ®iÓm O0 cña trô ®øng s¬ mi
r¬ mooc chuyÓn ®éng theo quü ®¹o cong mm, ®ã lµ quü ®¹o chÝnh cña ®oµn « t«
(®· ®−îc x¸c ®Þnh), bëi v× cã thÓ coi kho¶ng çch tõ trô ®øng ®Õn t©m cÇu chñ
®éng cña « t« kÐo b»ng 0 (C0 = 0). NhiÖm vô ®Æt ra lµ ph¶i t×m ®−îc b»ng
ph−¬ng ph¸p ho¹ ®å quü ®¹o cña A0 (A0 lµ ®iÓm gi÷a cña trôc s¬mi r¬mooc).
DÞch chuyÓn ®iÓm O0 trªn cung mm ®Õn ®iÓm O1, khi ®ã trôc cña s¬mi
r¬mooc O0A0 còng cÇn ph¶i dÞch chuyÓn, cã hai ph−¬ng ¸n dÞch chuyÓn cña
O0A0. Thø nhÊt: cho O0A0 chuyÓn ®éng th¼ng, sau ®ã cho nã quay (ph−¬ng ¸n
“th¼ng - quay”); thø hai Cho O0A0 chuyÓn ®éng quay, sau ®ã cho nã chuyÓn
®éng th¼ng (ph−¬ng ¸n “quay - th¼ng”). LÇn l−ît thùc hiÖn hai ph−¬ng ¸n nµy ta
sÏ t×m ®−îc hai vÞ trÝ biªn bªn tr¸i vµ ph¶i, sau ®ã lÊy vÞ trÝ gi÷a ta sÏ ®−îc vÞ trÝ
cña s¬mi r¬mooc t−¬ng ®èi chÝnh x¸c.
Thø tù çc b−íc thùc hiÖn:
Thø nhÊt: Cho ®o¹n th¼ng O0A0 chuyÓn ®éng th¼ng “theo mòi tªn 1” cho
®Õn khi O0 chiÕm vÞ trÝ O0' , cßn ®iÓm A0 chiÕm vÞ trÝ A1' , cã nghÜa lµ nã n»m trªn
cung trßn nn cã t©m O1 vµ b¸n kÝnh O0A0. TiÕp theo quay ®−êng th¼ng A1' O0' theo
chiÒu kim ®ång hå xung quanh ®iÓm A1' mét gãc O0' A1' O1 khi ®ã O1' ≡ O1 .
81
§−êng th¼ng A1' O 1 x¸c ®inh vÞ trÝ biªn thø nhÊt cña trôc s¬mi
r¬mooc. Thùc tÕ trôc nµy kh«ng thÓ n»m sang phÝa bªn tr¸i ®−êng th¼ng A1' O 1 , v×
nÕu vËy trôc däc cña s¬mi r¬mooc quay quanh ®iÓm A0 ng−îc chiÒu kim ®ång
hå tõ vÞ trÝ ban ®Çu, ®iÒu ®ã ng−îc víi chuyÓn ®éng th¼ng lóc tr−íc cña nã vÒ
phÝa tr−íc.
Thø hai: Cho ®−êng th¼ng O0A0 quay quanh A0 theo chiÒu kim ®ång hå
“theo h−íng 3” mét gãc O0A0O1, do ®ã trôc däc cña s¬mi r¬mooc chiÕm mét vÞ
trÝ trªn A0O1, tiÕp theo dÞch chuyÓn tÞnh tiÕn ®−êng th¼ng nµy “theo h−íng 4”
cho ®Õn khi O0 ≡ O1 vµ A0 n»m trªn cung nn vµ chiÕm vÞ trÝ A1" , ®−êng th¼ng
A1" O1 x¸c ®Þnh vÞ trÝ biªn thø hai cña trôc däc s¬mi r¬mooc. Thùc tÕ trôc nµy
kh«ng thÓ n»m bªn ph¶i A1" O1 , bëi v× nÕu v©y trôc däc cña s¬mi r¬moãc ®· quay
mét gãc lín h¬n gãc ®· ®Þnh vµ ®iÓm O0 sÏ kh«ng trïng O1.
VÞ trÝ thùc tÕ O1A1 cña trôc s¬mi r¬mooc, khi trô ®øng dÞch chuyÓn
tõ O0 ®Õn O1 t×m ®−îc b»ng çch chia cung A1" A1' lµm hai lÊy A1 ë gi÷a.
Khi lùa chän çc ®o¹n O0O1, O1O2 ®ñ nhá th× kho¶ng çch A1" A1' ®ñ
nhá. Víi kho¶ng çch ®ñ nhá nh− vËy th× vÞ trÝ A1 thùc tÕ cÇn t×m cã thÓ ®¹t
®−îc ®é chÝnh x¸c.
2.7. Mét sè kÕt cÊu cña bé phËn dÉn h−íng cho moãc vµ nöa moãc.
Nh»m môc ®Ých n©ng cao kh¶ n¨ng c¬ ®éng cña ®oµn «t«, nhÊt lµ çc
®oµn «t« chë hµng dµi (siªu tr−êng), ng−êi ta sö dông hÖ thèng çc b¸nh xe dÉn
h−íng hoÆc trôc dÉn h−íng cho moãc vµ nöa moãc, nh− vËy hµnh lang quay
vßng cña ®oµn «t« ®−îc thu hÑp vµ tÝnh æn ®Þnh chuyÓn ®éng th¼ng t¨ng lªn.
2.7.1. Çc yªu cÇu.
Bé phËn dÉn h−íng cña moãc vµ nöa moãc ph¶i ®¶m b¶o çc yªu cÇu sau:
- Çc b¸nh xe lu«n l¨n chø kh«ng tr−ît khi chuyÓn ®éng trªn ®−êng vßng.
- Ng¨n ngõa sù lÖch cña quü ®¹o kh©u moãc so víi t©m quay vßng.
- Moãc chuyÓn ®éng th¼ng æn ®Þnh kh«ng bÞ l¾c.
- Cã kh¶ n¨ng chuyÓn ®éng lïi th¼ng kh«ng bÞ gÊp khóc.
82
- Çc trôc hoÆc gi¸ chuyÓn h−íng nhËn vµ truyÒn çc lùc: KÐo, phanh, qu¸n
tÝnh, lùc bªn xuÊt hiÖn khi quay vßng vµ do va ch¹m víi lÒ ®−êng.
- ChÞu çc lùc th¼ng ®øng do träng l−îng cña moãc (nöa moãc) vµ ph¶n lùc
cña ®−êng kh«ng b»ng ph¼ng.
- Cã ®é bÒn vµ ®é tin cËy cao, dÔ b¶o d−ìng vµ söa ch÷a....
2.7.2. Ph©n lo¹i.
Bé phËn dÉn h−íng cña moãc vµ nöa moãc ®−îc ph©n lo¹i theo çc ®Æc
®iÓm sau:
- Theo ®Æc tÝnh t−¬ng quan gi÷a çc kh©u trong ®oµn «t«: moãc (nöa moãc)
cã trôc dÉn h−íng vµ lo¹i cã trôc kh«ng dÉn h−íng.
- Theo ®Æc tÝnh c«ng t¸c: cã lo¹i tù ®éng (moãc quay vßng theo «t« kÐo mµ
kh«ng cã sù tham gia cña ng−êi l¸i) vµ lo¹i kh«ng tù ®éng (trong tr−êng hîp
quay vßng ë n¬i cã diÖn tÝch h¹n chÕ hoÆc quay vßng phøc t¹p ph¶i ®iÒu khiÓn
b»ng tay).
- Theo sè l−îng vµ vÞ trÝ cña trôc dÉn h−íng: moãc cã trôc tr−íc, trôc sau,
hoÆc tÊt c¶ çc trôc ®Òu dÉn h−íng.
- Theo çch dÉn ®éng l¸i: cã çc lo¹i dÉn ®éng c¬ khÝ, dÉn ®éng thuû lùc,
dÉn ®éng ®iÖn, ....DÉn ®éng c¬ khÝ ®−îc sö dông réng d·i: dÉn ®éng mÒm (çp),
dÉn ®éng cøng (®ßn), dÉn ®éng tæ hîp (çp, ®ßn).
- Theo ®éng häc ®iÒu khiÓn: Quay çc b¸nh xe dÉn h−íng hoÆc trôc cña çc
kh©u theo mét tû lÖ nghiªm ngÆt gi÷a çc gãc gÊp, quay çc b¸nh xe gi÷a çc
kh©u cïng mét gãc trªn quü ®¹o, quay çc b¸nh xe cña moãc thùc hiÖn b»ng çc
m«men kÐo vµ phanh ë çc b¸nh xe,...
2.7.3. DÉn h−íng kiÓu m©m xoay.
Moãc mét trôc th«ng dông th−êng lµ lo¹i trôc kh«ng dÉn h−íng.
Moãc hai trôc th−êng dïng lo¹i dÉn h−íng kiÓu m©m xoay cïng víi cµng
kÐo. Cã ba lo¹i m©m xoay dÉn h−íng: Trô ®øng trung t©m ma s¸t tr−ît, trô ®øng
trung t©m ma s¸t l¨n vµ kh«ng cã trô ®øng ma s¸t l¨n.
Lo¹i thø nhÊt (h×nh 2.57) cã m©m xoay gåm hai ®Üa trªn (3) vµ d−íi (5)
®−îc hµn vµo khung (10) cña moãc vµ khung (9) cña gi¸ quay. Gi÷a hai ®Üa nµy
83
cã ®Üa trung gian (4). Gi¸ chuyÓn h−íng (kh©u thø nhÊt) nèi víi khung moãc
(kh©u thø hai) b»ng trô ®øng (1), trô ®øng ®−îc l¾p trùc tiÕp trªn çc thanh
ngang, phÝa d−íi cã çc ®ai èc (6) vµ (7) cïng vßng ®Öm h·m (8). §Ó ®¶m b¶o
cho gi¸ chuyÓn h−íng quay ®−îc dÔ dµng, gi÷a ®Üa d−íi vµ vßng h·m cã khe hë
0,5 – 1,5mm. Trªn çc ®Üa cã r·nh ®Ó chøa mì b«i tr¬n.
H×nh 2.57: M©m xoay trô ®øng trung t©m ma s¸t tr−ît.
Trôc tr−íc chuyÓn h−íng nèi víi khung gi¸ chuyÓn h−íng b»ng çc nhÝp
däc, cµng kÐo nèi khíp b¶n lÒ víi gi¸ chuyÓn h−íng. Trô ®øng chÞu çc lùc kÐo,
lùc phanh vµ çc lùc ngang. Gi÷a khung gi¸ chuyÓn h−íng vµ m©m xoay cã
kho¸ an toµn khi ®oµn «t« chuyÓn ®éng lïi.
Lo¹i m©m xoay ma s¸t tr−ît d¹ng nãn (h×nh 2.58) gåm cã: Thít trªn (1)
thít d−íi (3) vµ thít trung gian (2). Trªn thít (2) cã çc lç chøa mì b«i tr¬n
®−îc b¬m qua vò mì (5). §−êng kÝnh nãn côt lín 480 – 500mm, ®−êng kÝnh
nhá 200 – 210mm, cao 155mm, thít trªn cã vµnh ch¾n bôi.
Nh−îc ®iÓm cña lo¹i nµy lµ m« men ma s¸t lín, ®«i khi l¹i thµnh ma s¸t
kh«.
84
H×nh 2.58: Lo¹i m©m xoay ma s¸t tr−ît d¹ng nãn côt.
Lo¹i m©m xoay con l¨n (h×nh 2.59) gåm cã vßng l¨n trªn (4), vßng l¨n
d−íi (3), ®−îc chÕ t¹o b»ng thÐp gãc, hµn vµo thanh ngang (6) cña khung moãc,
çc con l¨n (5) cã trôc l¾p vµo vßng çch (9). Trô ®øng (7) l¾p trªn thanh ngang
cña khung moãc, cßn lç dÉn h−íng (10) trªn m©m xoay, khung moãc vµ khung
m©m xoay nèi víi nhau b»ng bul«ng trung t©m (8). Gi÷a ®ai èc vµ bul«ng cã khe
hë 2 – 3mm. Çc con l¨n chÞu lùc th¼ng ®øng tõ khung moãc xuèng khung
m©m xoay vµ ng−îc l¹i tõ ®−êng lªn. Trô ®øng chØ chÞu lùc ngang. Chèt (11)
dïng ®Ó h·m m©m xoay khi chuyÓn ®éng lïi.
Nh−îc ®iÓm cña lo¹i nµy lµ khã b«i tr¬n vµ dÔ b¸m bôi.
85
H×nh 2.59 : M©m xoay dïng con l¨n cã trô ®øng trung t©m.
Lo¹i m©m xoay kh«ng cã trô ®øng (h×nh 2.60) cã ®−êng kÝnh vßng l¨n
800 – 1000mm, vßng trªn (1) g¾n víi khung moãc, vßng d−íi (2) g¾n víi
khung chuyÓn h−íng, çc viªn bi cã ®é chÝnh x¸c cao (dung sai 0,005mm, ®é
mÐo 0,0025mm), khe hë gi÷a hai vßng ch¹y 1,5mm, khe hë mÆt c¹nh kh«ng qu¸
2,5mm.
H×nh 2.60 : M©m xoay kh«ng cã trô ®øng.

1,2. Vßng ch¹y trªn vµ d−íi, 3. Vßng ch¾n bôi, 4. Çc viªn bi.
86
Çch h·m çc vßng ch¹y (h×nh 2.61) b»ng çch dïng cèt ®ai xiÕt (h×nh a),
dïng vßng kho¸ h·m (h×nh b) hoÆc h·m b»ng bi (h×nh c).
a) b) c)
H×nh 2.61: Çc ph−¬ng ph¸p h·m kho¸ vßng ch¹y.
a. Cèt ®ai xiÕt, b. dïng vßng kho¸ h·m, c. h·m b»ng bi.
1. Cèt ®ai xiÕt, 2. Nöa vßng h¹n chÕ, 3 vµ 5. vßng ch¹y trªn vµ d−íi, 4. Viªn bi,
6. Vßng d©y h·m.
2.7.4. Sö dông çp truyÒn ®éng dÉn h−íng.
§èi víi çc ®oµn «t« chë hµng dµi, dïng çp truyÒn ®éng kÕt hîp m©m
xoay nh»m t¨ng tÝnh c¬ ®éng.
Çp truyÒn ®éng ®−îc bè trÝ chÐo (h×nh 2.62) trªn «t« (1) vµ moãc (6) cã
çc thanh kÐo ngang (2) vµ (5), ®Çu çc thanh nµy cã çp (3) nèi chÐo, ®ßn kÐo
(4) nèi khíp b¶n lÒ víi «t« vµ moãc, çc gãc quay γK cña moãc vµ γ1 cña «t«
lu«n ph¶i ®¶m b¶o quan hÖ sau:
1 
γ K =  − 1γ 1
i  (2.107)
 p 
trong ®ã:
. Tû sè truyÒn dÉn h−íng, tû sè truyÒn nµy kh«ng phô

l
yp =
l1
thuéc kho¶ng çch gi÷a hai thanh kÐo.
l vµ l1 . §é dµi çc thanh kÐo.
Bé c¨ng (7) dïng ®Ó ®iÒu chØnh ®é c¨ng cña çc d©y çp.
¦u ®iÓm cña lo¹i dÉn ®éng nay lµ ®¬n gi¶n, dÔ chÕ t¹o. Nh−îc ®iÓm lµ
khã ®¶m b¶o tÝnh néi tiÕp cña moãc trong hµnh lang quay vßng cña «t« kÐo, trôc
87
moãc dÔ bÞ lÖch ra ngoµi quü ®¹o chuyÓn ®éng, gãc gÊp cña ®oµn «t« bÞ h¹n chÕ,
c«ng t¸c th¸o vµ l¾p çp phøc t¹p (do ph¶i ®iÒu chØnh çp).
H×nh 2.62: S¬ ®å truyÒn ®éng dÉn h−íng kiÓu çp.

§Ó kh¾c phôc çc nh−îc ®iÓm võa nªu, ng−êi ta sö dông lo¹i c¬ cÊu chÐp
h×nh (h×nh 2.63) gåm cã: Cam (1) lu«n tú vµo con l¨n (2) cña ®ßn l¾c (4) quay
quanh trôc (3) trªn khung cña nöa moãc, ®ßn (4) vµ ®ßn kÐo (5) nèi víi thanh
ch÷ T (6), cßn hai çp (7) nèi víi gi¸ (8) cña trôc chuyÓn h−íng (9).
Khi gãc gÊp ≥150 th× con l¨n (2) tú vµo phÇn ®−êng cong cã b¸n kÝnh
kh«ng ®æi cña cam (1), nhê ®ã gãc quay cña trôc (9) kh«ng ®æi.
H×nh 2.63: S¬ ®å dÉn h−íng kiÓu cam chÐp h×nh.
88
2.7.5. Sö dông trôc cã çc b¸nh xe dÉn h−íng
a)
b)
c)
H×nh 2.64: DÉn ®éng h×nh thang l¸i ë moãc

a. S¬ ®å ®éng häc dÉn ®éng c¬ cÊu quay cã quan hÖ ®iÒu khiÓn ng−îc, I, II, III.
lo¹i cã hai ®ßn trung gian vµ ®ßn liÒn, IV. Quan hÖ trùc tiÕp cña ®ßn kÐo víi
h×nh thang l¸i, V, Va. Cã ®ßn trung gian vµ ®ßn ngang ph©n ®o¹n, VI, VIa. §ßn
ngang ë phÝa tr−íc.
b. CÊu t¹o h×nh thang l¸i cã ®ßn ngang liÒn, c. CÊu t¹o h×nh thang l¸i cã ®ßn
ngang ph©n ®o¹n, 1. §ßn kÐo, 2. Trô ®øng, 3. DÇm cÇu tr−íc, 4. §ßn ngang
ng¾n, 5. §ßn c¹ch h×nh thang l¸i.
89
M©m xoay dÉn h−íng th−êng dïng cho çc lo¹i moãc cã träng t¶i lín. ë
moãc hai trôc, nÕu trôc tr−íc dÉn h−íng th−êng sö dông lo¹i h×nh thang l¸i cã
çc b¸nh xe dÉn h−íng (h×nh 2.64). §Æc ®iÓm quan träng cña dÉn ®éng l¸i lo¹i
nµy lµ m©u thuÉn gi÷a çc yªu cÇu n©ng cao tÝnh c¬ ®éng vµ tÝnh æn ®Þnh chuyÓn
®éng th¼ng víi n©ng cao tû sè truyÒn dÉn ®éng.
§Ó gi¶m sù lÖch d−¬ng trong quü ®¹o quay vßng cña moãc cã çc b¸nh xe
tr−íc dÉn h−íng, tû sè truyÒn ph¶i lµ 2,0 – 2,5, nh−ng nh− thÕ sÏ gi¶m æn ®Þnh
chuyÓn ®éng th¼ng. §Ó gi¶i quyÕt m©u thuÉn trªn, th−êng chän tû sè truyÒn
kho¶ng 1,0 – 1,5 trong ph¹m vi ®oµn «t« ch¹y víi vËn tèc khai th¸c.
NÕu khe hë trong çc khíp b¶n lÒ cña dÉn ®éng l¸i t¨ng sÏ t¨ng c−êng ®é
l¾c cña moãc. ChÝnh v× ®Æc ®iÓm nµy mµ dÉn ®éng h×nh thang l¸i Ýt ®−îc sö dông
réng d·i, chñ yÕu sö dông trªn çc moãc cã yªu cÇu c¬ ®éng cao, cßn ë nöa
moãc chØ dïng cho lo¹i cã chiÒu dµi c¬ së cña nöa moãc lín gÊp 2 – 2,5 lÇn
chiÒu dµi c¬ së cña «t« kÐo.
Trong tr−êng hîp moãc hoÆc nöa moãc cã nhiÒu trôc dÉn h−íng th−êng
sö dông dÉn ®éng thuû lùc (h×nh 2.65), cã cÊu t¹o gåm: TÊm (3) cña «t« kÐo
®−îc g¾n vµo trô ®øng (1), gi¸ kÑp vµ kho¸ h·m gi¸ kÑp l¾p trªn nöa moãc. Trªn
trô ®øng cã ®ßn nèi khíp b¶n lÒ víi cÇn ®Èy (19) cña xi lanh thuû lùc thø nhÊt
(17), cßn xi lanh thø hai (11) ®Æt trªn gi¸ b¸nh xe cña nöa moãc, xi lanh nµy cã
liªn kÕt víi çc h×nh thang l¸i, çc xi lanh g¾n b¶n lÒ vµo khung (7).
H×nh 2.65: S¬ ®å hÖ thèng dÉn ®éng l¸i thuû lùc cña nöa moãc
90
Khi ®oµn «t« quay vßng, cÇn (19) lµm piston (18) dÞch chuyÓn, ®Èy dÇu tõ
xi lanh (17) theo èng dÉn (8) ®Õn çc khoang tr−íc hoÆc sau cña xi lanh (11) tuú
thuéc vµo h−íng quay vßng, piston (12) vµ cÇn ®Èy (13) lµm quay chèt (14),
th«ng qua ®ßn (15), (16) vµ thanh ngang (9) lµm quay çc b¸nh xe dÉn h−íng.
ViÖc n¹p dÇu vµ x¶ khÝ thùc hiÖn nhê b¬m (4) cã cÇn (2) vµ hÖ van (5) vµ (6).
2.7.6. Trôc vµ b¸nh xe tù æn ®Þnh.
ViÖc t¨ng träng t¶i dÉn ®Õn t¨ng sè trôc vµ chiÒu dµi cña ®oµn «t«. Nh−
vËy, tÝnh c¬ ®éng bÞ gi¶m ®i (do chiÒu réng hµnh lang quay vßng t¨ng) vµ lèp bÞ
mßn nhanh (do ph¶n lùc ngang cña ®−êng t¸c dông vµo lèp t¨ng).
Sö dông trôc hoÆc b¸nh xe tù æn ®Þnh trªn ®oµn «t« nhiÒu trôc sÏ n©ng cao
tÝnh c¬ ®éng (chiÒu réng hµnh lang quay vßng gi¶m 8%), ®é mßn cña lèp gi¶m
(ph¶n lùc ngang gi¶m 2,3 lÇn).
Trôc vµ b¸nh xe tù æn ®Þnh cã kÕt cÊu ®¬n gi¶n, kh«ng cÇn dÉn ®éng phøc
t¹p, chi phÝ cho chÕ t¹o vµ b¶o d−ìng kh«ng nhiÒu. ë nöa moãc hai hoÆc ba trôc,
viÖc quay trôc sau lµ do ph¶n lùc ngang cña ®−êng t¸c dông vµo lèp.
a) b)
H×nh 2.66: Trôc tù æn ®Þnh
a. KÕt cÊu , b. S¬ ®å lùc t¸c dông, Ry. Ph¶n lùc ngang, Rf. Lùc c¶n l¨n.
H×nh 2.66 lµ kÕt cÊu trôc tù æn ®Þnh cña CHLB §øc: Trôc 1 khi quay vßng
cã thÓ di chuyÓn theo çc dÉn h−íng 5 cña bé treo c©n b»ng. T©m chèt chuyÓn
91
h−íng 2 dÞch chuyÓn vÒ phÝa tr−íc mét ®o¹n b lµm gi¶m hµnh lang quay vßng,
®ång thêi ph¶n lùc ngang gi¶m ®i (do m«men lùc ma s¸t cña khíp chuyÓn h−íng
vµ çnh tay ®ßn b). NhÝp ngang 3 vµ çc lß xo 4 gi÷ æn ®Þnh chuyÓn ®éng th¼ng.
Nhê ®é xª dÞch b lµm b¸nh xe kh«ng bÞ tr−ît bªn. Nh−îc ®iÓm chÝnh cña lo¹i
nµy lµ t¨ng chiÒu cao träng t©m cña nöa moãc.
H×nh 2.67 thÓ hiÖn lo¹i b¸nh xe tù æn ®Þnh cña nöa moãc chë container ba
trôc: chèt chuyÓn h−íng 9 ®Æt th¼ng ®øng dÞch vÒ phÝa tr−íc mét ®o¹n b so víi
t©m b¸nh xe. §ßn ngang 14 g¾n chÆt trªn h×nh thang l¸i 5, çc gi¶m chÊn 6 dËp
t¾t giao ®éng cña b¸nh xe quanh trôc chuyÓn h−íng.
H×nh 2.67: B¸nh xe tù æn ®Þnh

1. Van ng−îc, 2. èng dÉn, 3. B×nh khÝ nÐn, 4. Van ®iÖn tõ, 5. H×nh thang l¸i, 6.
Gi¶m chÊn, 7. Trôc, 8. Buång h¬i, 9. Khíp chuyÓn h−íng, 10 Cam quay b¸nh xe,
11. Lß xo, 12. Mµng, 13. Chªm, 14. §ßn kho¸.
Khi ®oµn xe chuyÓn ®éng lïi hoÆc ch¹y qu¸ 30Km/h, ng−êi l¸i xe Ên nót
®iÖn trong ca bin, h¬i nÐn tõ b×nh chøa 3 vµo trong buång h¬i 8, ®Èy mµng 12
xuèng cïng chªm 13 vµo lç cña ®ßn kho¸ 14, h×nh thang l¸i 5 bÞ khãa cøng. Khi
92
®oµn «t« ch¹y víi tèc ®é d−íi 30Km/h hoÆc quay vßng, van ®iÖn tõ sÏ th«ng
buång h¬i 8 víi khÝ trêi, lß xo 11 n©ng chªm 13 lªn cao, gi¶i phãng h×nh thang
l¸i.
H×nh 2.68: S¬ ®å x¸c ®Þnh m« men ma s¸t trong khíp chuyÓn h−íng b¸nh
xe tù æn ®Þnh.
1, 3. æ ®ì trô, 2. æ ®ê tú.
§Ó gi¶m lùc c¶n quay, ph¶n lùc ngang ph¶i nhá. §Ó t¨ng ®é b¸m cña lèp
víi mÆt ®−êng khi ®oµn «t« ch¹y víi tèc ®é cao, ph¶n lùc nµy ph¶i nhá h¬n lùc
b¸m:
R y2 + R 2f ≤ K ϕ .ϕ .R z (2.108)
Trong ®ã:
Rz. Ph¶n lùc th¼ng ®øng cña ®−êng t¸c dông vµo b¸nh xe.
Ry. Ph¶n ngang cña ®−êng t¸c dông vµo b¸nh xe.
Kϕ. HÖ sè sö dông lùc b¸m cña b¸nh xe víi mÆt ®−êng.
ϕ. HÖ sè b¸m.
Pf. Lùc c¶n l¨n: Pf = f. Rz (f. HÖ sè c¶n l¨n)
Gäi Mt lµ m« men ma s¸t trong khíp chuyÓn h−íng:
Mt = Ry.b.
H×nh 2.68 cho thÊy trong çc æ ®ì cña khíp chuyÓn h−íng cã çc lùc:
- Theo h−íng trôc x: F1x vµ F3x t¹i æ ®ì 1 vµ 3
93
- Theo h−íng trôc y: F1y vµ F3y t¹i æ ®ì 1 vµ 3
- Theo h−íng trôc z: F2z t¹i æ ®ì 2.
NÕu çc lùc trong çc æ ®ì ®−îc x¸c ®Þnh theo lùc c¶n l¨n Pf vµ ph¶n lùc
ngang Ry th×:
  R L      
M t = µ1 1 + R y  −  +  −   +
2 2

d R 1 R b P f
 2   2  
z 1 bx z
2   2
L L 2 L 2
  R L (2.109)
 Rbx 1    R z b Pf  
+ µ2 2 + R y  −   +  +   + R2 µ 3
2 2

d d3
 2   2  
z 1
2   2
L L 2 L 2 2
Trong ®ã:
L1. Çnh tay ®ßn l¨n cña b¸nh xe tù æn ®Þnh.
L2. Kho¶ng çch gi÷a hai æ ®ì 1 vµ 3 trong khíp chuyÓn h−íng.
µi. HÖ sè ma s¸t trong æ ®ì thø i (i=1, 2, 3).
di. §−êng kÝnh æ ®ì thø i.
NÕu coi phô t¶i h−íng kÝnh cña æ ®ì 1 vµ æ ®ì 3 b»ng nhau, çnh tay ®ßn
b x¸c ®Þnh nh− sau:
− a 2 ± a 22 − 4a1 a 3
b= (2.110)
2a1
Trong ®ã: a1 = 4(K ϕ ϕ − f ) − 1 (µ d − µ2d2 )

2 2 2 2
2 1 1
L2
(
a2 = −4 K ϕ2ϕ 2 − f 2
)µ d3 3 −
f
L22
(µ 1 d 1 + µ 2 d 2 ) 2
 L 1  f 2 
2  Rbx
a3 = µ d − (µ1d1 + µ 2 d 2 ) + −  +  +
2
 L  
2 
2
2 2
ϕ
2 2

1
  4 
K f
 
3 3 ϕ
L2 2
Trªn ®−êng cøng chän ϕ = 0.7, hÖ sè Kϕ.ϕ = 0.075, hÖ sè c¶n l¨n chän f =
0.05 ®Ó cã thÓ quay vßng trªn ®−êng ®Êt.
NÕu çc æ ®ì kh«ng ph¶i lµ b¹c tr−ît mµ lµ æ l¨n th× µi gi¶m ®i, dÉn ®Õn
çnh tay ®ßn b gi¶m, kÝch th−íc vµ träng l−îng trôc gi¶m.
94
Ch−¬ng III
¤t« vµ ®oµn «t« cã thïng tù ®æ
3.1. Ph©n lo¹i «t« vµ ®oµn «t« cã thïng tù ®æ.
3.1.1. Kh¸i niÖm vµ ph¹m vi sö dông «t« vµ ®oµn «t« cã thïng tù ®æ.
¤t« vµ ®oµn «t« cã thïng tù ®æ lµ ph−¬ng tiÖn c¬ giíi ®−êng bé chuyªn
dïng cã trang bÞ thïng tù lËt ®Ó dì bá hµng ho¸ ra khái thïng.
¤t« cã thïng tù ®æ chiÕm tû lÖ t−¬ng ®èi lín (kho¶ng 1/4 tæng sè «t« t¶i)
D¶i ph©n bè träng t¶i cña «t« cã thïng tù ®æ rÊt réng, tõ 0,5T ®Õn 400T.
§iÒu kiÖn khai th¸c cña çc «t« cã thïng tù ®æ t−¬ng ®èi ®Æc biÖt, ®−êng x¸ rÊt
xÊu: trong x©y dùng lµ ®iÒu kiÖn c«ng tr−êng, trong n«ng nghiÖp lµ ®ång ruéng,
trong khai th¸c má lµ ®Ìo dèc quanh co, nhiÒu bôi bÈn,.... V× vËy çc th«ng sè
h×nh häc cña tÝnh c¬ ®éng ®−îc chó ý nh− b¸n kÝnh quay vßng, bµn kÝnh th«ng
qua däc nhá, çc gãc tho¸t lín h¬n «t« th«ng th−êng. Hµng vËn chuyÓn mét
chiÒu (hÖ sè sö dông hµnh tr×nh cã t¶i = 0,5). ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông
(n©ng cao n¨ng suÊt, gi¶m gi¸ thµnh), hµnh tr×nh vËn chuyÓn kh«ng qu¸ dµi (5
– 17 Km).
H×nh 3.1 thÓ hiÖn ®iÒu kiÖn khai th¸c ®iÓn h×nh cña «t« cã thïng tù ®æ ë
má lé thiªn.
H×nh 3.1: M« h×nh ®iÒu kiÖn ho¹t ®éng cña «t« cã thïng tù ®æ.
§o¹n A lµ ®o¹n ®−êng ho¹t ®éng ë má lé thiªn, B lµ ®o¹n ®−êng leo dèc,
C lµ ®o¹n ®−êng b»ng. HÖ sè c¶n trung b×nh ψtb cña ®−êng:
f A.LA + ( f B . cosα + sinα).LB + f C .LC ∑ f i .Li + ∑i.Li

(3.1)
∑Li
ψtb = =
LA + LB + LC
Trong ®ã:
fA, fB, fC. HÖ sè c¶n l¨n cña çc ®o¹n ®−êng cã ®é dµi LA, LB, LC
95
i, α . Gãc dèc cña ®−êng (7% ÷ 8%, nh−ng cã thÓ tíi 12%, 14%
hoÆc h¬n n÷a)
HÖ sè c¶n trung b×nh ψtb kho¶ng 0,6
3.1.2. Ph©n lo¹i «t« vµ ®oµn «t« cã thïng tù ®æ.
a. Ph©n lo¹i theo môc ®Ých sö dông:
¤t« cã thïng tù ®æ dïng

trong n«ng nghiÖp

trong x©y dùng

trong x©y dùng c«ng tr×nh
thuû ®iÖn vµ khai th¸c má
H×nh 3.2: Mét sè «t« cã thïng tù ®æ theo môc ®Ých sö dông.

¤t« vµ ®oµn «t« cã thïng tù ®æ dïng trong x©y dùng (nhµ cöa, cÇu
®−êng, thuû lîi...): Tû träng hµng ho¸ kho¶ng 1,3 – 1,6T/m3, gãc n©ng thïng
kh«ng nhá h¬n 450, ®èi víi lo¹i cã thïng kiÓu gÇu gãc n©ng thïng kh«ng nhá
h¬n 650. ThÓ tÝch thïng hµng lµ béi sè cña thÓ tÝch gÇu m¸y xóc, chiÒu cao thïng
0,6 – 1,5m. (h×nh 3.2).
96
¤t« vµ ®oµn «t« cã thïng tù ®æ dïng trong n«ng nghiÖp: Th−êng cã tÝnh
v¹n n¨ng h¬n v× ph¹m vi sö dông t−¬ng ®èi réng (ph©n bãn, ngò cèc, rau
qu¶,....), tû träng hµng ho¸ kho¶ng 0,3 – 1,0T/m3. Gãc n©ng thïng kho¶ng 450 -
500. (h×nh 3.2.)
¤t« vµ ®oµn «t« tù ®æ sö dông trong khai th¸c má: cã t¶i träng lín, tû
träng hµng kho¶ng 1,7T/m 3, gãc n©ng thïng th−êng tõ 55 0 – 650, cµ biÖt 90 0.
thïng xe th−êng kh«ng cã thµnh phÝa sau. (h×nh 3.2)
¤t« cã thïng tù ®æ thïng dêi cÈu kiÓu

cæng lËt
¤t« cã thïng tù ®æ thïng dêi cã cÈu

mãc trung t©m
H×nh 3.3: Mét sè «t« cã thïng tù ®æ thïng dêi

97
b. Ph©n lo¹i theo h−íng ®æ cña thïng hµng: (h×nh 3.4)
N©ng lËt thïng vÒ phÝa sau (a), n©ng lËt thïng phÝa bªn (b), n©ng lËt thïng
phÝa bªn vµ phÝa sau (c), n©ng thïng lªn cao råi míi lËt (d), trót hµng ë ®¸y
thïng (e).
Lo¹i n©ng thïng lËt phÝa sau t−¬ng ®èi phæ biÕn. Lo¹i lËt thïng phÝa bªn
cÇn chó ý ph−¬ng phÊp h¹ thµnh thïng sao cho kh«ng ¶nh h−ëng ®Õn sù di
chuyÓn cña «t«. Lo¹i n©ng thïng lªn cao råi míi lËt dïng ®Ó ®æ hµng vµo toa xe
tµu ho¶ hoÆc çc bÓ chøa. Lo¹i trót hµng ë ®¸y thïng th−êng sö dông ®æ çc hîp
chÊt x©y dùng, n«ng nghiÖp vµo thïng chøa.
c. Ph©n lo¹i theo nguyªn lý t¸c dông cña hÖ thèng n©ng lËt thïng.
¤t« vµ ®oµn «t« tù ®æ lËt thïng c−ìng bøc: Lo¹i nµy ®−îc sö dông réng
d·i, dïng kÝch n©ng ®Ó lËt thïng (h×nh 3.5). KÝch cã thÓ ®Æt ë d−íi ®¸y thïng (a),
ë ®Çu thïng (b), hoÆc ë gi÷a «t« kÐo vµ nöa mooc (c).
98
H×nh 3.5: ¤t« vµ ®oµn «t« tù ®æ lËt thïng c−ìng bøc.
a- KÝch n©ng ®Æt d−íi ®¸y thïng, b- KÝch n©ng ®Æt ë ®Çu thïng, c- KÝch
®Æt gi÷a «t« kÐo vµ nöa mooc.
¤t« tù ®æ lo¹i thïng tù lËt lµ lo¹i thïng hµng cã träng t©m lÖch lïi sau
®iÓm quay lËt cña thïng, chØ cÇn rót chèt h·m lµ thïng tù lËt.
d. Ph©n lo¹i theo h×nh d¹ng vá thïng: (h×nh 3.6)
a) D¹ng h×nh hép d) D¹ng nöa gÇu.
b) D¹ng gÇu ch÷a V c) D¹ng nöa elip

H×nh 3.6: Mét sè kiÓu thïng chøa hµng.
Thïng cã d¹ng h×nh hép (h×nh 3.6a) th−êng dïng trong n«ng nghiÖp,
thïng cã d¹ng h×nh elip (h×nh 3.6b) vµ h×nh ch÷ V (h×nh 3.6c) th−êng dïng trong
x©y dùng, thïng cã d¹ng h×nh gÇu (h×nh 3.6d) th−êng dïng trong khai th¸c má.
e. Ph©n lo¹i theo ph−¬ng tiÖn.
99
¤t« tù ®æ, ®oµn «t« tù ®æ (mooc tù ®æ vµ nöa mooc tù ®æ).
§oµn «t« kÐo mooc tù ®æ cã çc lo¹i:
- ¤t« kÐo cã thïng tù ®æ lËt sang bªn, mooc lËt thïng phÝa sau.
- ¤t« kÐo vµ mooc ®Òu lËt thïng phÝa sau (h×nh 3.7.a).
- ¤t« kÐo mét trôc (h×nh 3.7.b) cho phÐp t¨ng tÝnh c¬ ®éng cña ®oµn «t«
(quay ®−îc 900), gi¶m ®−îc lùc c¶n chuyÓn ®éng, nh−îc ®iÓm khi lïi khã kh¨n.
a) b)
H×nh 3.7: Mét sè kiÓu ®oµn «t« tù ®æ
a. ¤t« kÐo tù ®æ vµ mooc tù ®æ, b. ¤t« kÐo mét trôc vµ mooc tù ®æ.
1. ¤t« kÐo, 2. Mooc, 3. B·i ®æ hµng.
f. Ph©n lo¹i theo träng t¶i.
¤t« tù ®æ cã träng t¶i nhá (d−íi 2T), cã träng t¶i võa (4 – 5T), cã träng
t¶i lín (8 – 11T), cã träng t¶i cùc lín (trªn 12T).
3.2. HÖ thèng n©ng lËt thïng c−ìng bøc.
3.2.1. Kh¸i niÖm.
HÖ thèng n©ng lËt thïng c−ìng bøc cã nhiÖm vô nghiªng thïng ®Ó ®æ
hµng ra khái thïng. §a sè «t« cã thïng tù ®æ sö dông lo¹i kÝch thuû lùc, v× nã cã
nh÷ng −u ®iÓm sau: kÝch th−íc nhá gän vµ dÔ bè trÝ, cã tÝnh tin cËy vµ ®é an toµn
cao, çc bÒ mÆt tiÕp xóc mßn Ýt v× lu«n cã dÇu, thêi gian n©ng thïng dì hµng
ng¾n (10 – 15 gi©y).
Lo¹i kÝch n©ng b»ng khÝ nÐn Ýt ®−îc sö dông v× kÝch th−íc cång kÒnh, khã
®¹t ¸p suÊt cao ( 50 – 60 KG/cm2), c¬ cÊu ho¹t ®éng phøc t¹p, träng l−îng cña
hÖ thèng lín, tuy vËy mét sè n−íc vÉn sö dông theo h−íng tËn dông khÝ x¶ cña
®éng c¬ Diesel.
100
Lo¹i kÝch ®iÖn vµ kÝch thuû lùc cã dÉn ®éng b¬m dÇu b»ng ®éng c¬ ®iÖn
cã −u ®iÓm lµ dÉn ®éng ®¬n gi¶n, dÔ bè trÝ çc phÇn tö, cã kh¶ n¨ng ho¹t ®éng
ngay c¶ khi ®éng c¬ «t« kh«ng ho¹t ®éng, nh−îc ®iÓm lµ dung l−îng cña ¸c qui
ph¶i lín.
3.2.2. Nguyªn lý ho¹t ®éng cña hÖ thèng n©ng lËt thïng.
a. Xilanh t¸c dông hai chiÒu (h×nh 3.8).
H×nh 3.8: S¬ ®å
nguyªn lý lµm viÖc a)
cña hÖ thèng n©ng
thïng cã xilanh t¸c
dông hai chiÒu.
1. B¬m dÇu, 2. Van mét
chiÒu, 3. Van ®iÒu
b)
khiÓn, 4. Xilanh n©ng.
c)
- Khi n©ng thïng ®æ hµng (h×nh 3.8a): Van ®iÒu khiÓn 3 ë vÞ trÝ ®ãng çc
®−êng èng, gµi trÝch c«ng suÊt, b¬m dÇu lµm viÖc, dÇu tõ phÝa trªn cña piston
®−îc hót qua b¬m t¹o ¸p suÊt cao, ®Èy më van mét chiÒu 2, dÇu ®i vµo phÝa d−íi
piston, ®Èy piston ®i lªn n©ng thïng ®æ hµng.
- Khi h¹ thïng (h×nh 3.8b): Van ®iÒu khiÓn nèi th«ng khoang d−íi víi
khoang trªn cña piston vµ cöa n¹p cña b¬m dÇu. Do träng l−îng cña thïng hµng,
piston tõ tõ ®i xuèng Ðp dÇu lªn phÝa trªn. B¬m dÇu ch¹y kh«ng t¶i.
101
- Khi gi÷ thïng hµng ë mét vÞ trÝ nµo ®ã (h×nh 3.8c): Van ®iÒu khiÓn ®ãng
®−êng dÇu nèi víi khoang d−íi piston, l−îng dÇu trong khoang d−íi kh«ng ®æi,
thïng hµng ®−îc gi÷ nguyªn ë mét vÞ trÝ.
b. Xilanh t¸c dông mét chiÒu (h×nh 3.9).
H×nh 3.9: S¬ ®å nguyªn lý lµm viÖc cña hÖ thèng n©ng thïng cã xilanh t¸c
dông mét chiÒu.
1. Xilanh n©ng, 2. Van håi; 3. Vá van håi; 4. Cöa van håi; 5. èng thÊp ¸p; 6. èng
cao ¸p thñy lùc; 7. Thïng dÇu; 8. èng dÉn khÝ ®Õn; 9. Van ph©n phèi khÝ; 10. .
èng dÉn; 11. Van mét chiÒu; 12. B¬m dÇu; 13. Hép trÝch c«ng suÊt; 14, 15, 16.
èng dÉn khÝ; 17. KÝch h¬i ®ãng më thµnh thïng sau; 18. Çp nèi van th«ng qua;
19. Bé chÊp hµnh van håi.
Khi n©ng thïng (vÞ trÝ I), tay quay van ph©n phèi khÝ 9 nèi ®−êng khÝ vµo
bé trÝch c«ng suÊt vµ phÝa d−íi piston cña kÝch 17 lµm thµnh sau cña thïng hµng
102
më ra, b¬m dÇu lµm viÖc. DÇu tõ thïng 7 qua b¬m 12, qua van mét chiÒu 11,
qua èng dÉn 6 vµo phÝa d−íi xilanh kÝch 1 ®Ó n©ng thïng.
Khi thïng ®¹t ®é n©ng tèi ®a (kho¶ng 550) kÝch nghiªng ®i mét gãc lµm
çp 18 c¨ng ra kÐo van 2 lµm cöa 4 më. DÇu tõ kÝch vÒ thïng qua van 4, thïng
h¹ xuèng mét chót lµm çp chïng l¹i, cöa 4 ®ãng, thïng l¹i ®ù¬c n©ng lªn. ViÖc
®ãng më cöa 4 t¹o hiÖn t−îng rung thïng ®¶m b¶o hµng ®−îc chót hÕt.
Khi h¹ thïng (vÞ trÝ II) van ph©n phèi 9 nèi th«ng ®−êng khÝ vµo 8 víi
khoang trªn piston cña kÝch h¬i 17 vµ buång h¬i cña bé chÊp hµnh 19, cßn
khoang d−íi piston kÝch 17 vµ bé ®iÒu khiÓn trÝch c«ng suÊt th«ng víi khÝ trêi,
cöa 4 më ra. Do träng l−îng thïng hµng, piston tõ tõ ®i xuèng, Ðp dÇu qua cöa 4
theo ®−êng 5 trë vÒ thïng dÇu, ®ång thêi thµnh thïng sau ®ãng l¹i.
3.2.3. X¸c ®Þnh lùc n©ng cña kÝch vµ ®éng häc c¬ cÊu n©ng thïng.
a. KÝch ®Æt trùc tiÕp d−íi thïng hµng (h×nh 3.10).
a b
H×nh 3.10: X¸c ®Þnh lùc n©ng cña kÝch
vµ ®éng häc c¬ cÊu n©ng
G
H
O3 O2
h
a. S¬ ®å çc lùc t¸c dông; b. X¸c ®Þnh hµnh
d
O1
tr×nh cña kÝch. γ c
γ b
ϕ ρ O'3
γ−
G F
ϕ
ϕ
O3
O'1
O3
l O2
ϕ
ϕ
O2
α
b
h
O1 O1
d
γ c
γ c
a) b)
103
* X¸c ®Þnh lùc n©ng thïng (h×nh 3.10a)
Theo s¬ ®å h×nh 3.10a, ph−¬ng tr×nh m«men cña çc lùc t¸c dông vµo
thïng hµng so víi ®iÓm tùa 0:
G.(a + b).cosϕ − G.(H − h).sinϕ − F.b. cos(γ − ϕ) − F.h.sin(γ − ϕ) − Mms = 0
Trong ®ã:
G. Träng l−îng thïng hµng
F. Lùc ®Èy cña kÝch
ϕ. Gãc nghiªng cña thïng hµng
γ. Gãc nghiªng gi÷a t©m kÝch vµ trôc th¼ng ®øng
Mms. M«men ma s¸t trong çc vÞ trÝ l¾p ghÐp A, B, C. Coi Mms = 0
(cã b«i tr¬n)
G.[(a + b).cosϕ − (H − h).sinϕ]
⇒F = (3.2)
b. cos(γ − ϕ) − h.sin(γ − ϕ)
Ta cã thÓ chøng minh ®−îc:
G.(a + b)
Fmax =
b.cosγ − h.sinγ
Tøc lµ cùc ®¹i t¹i ®iÓm b¾t ®Çu n©ng thïng, tö sè cña (3.2) ®¹t cùc ®¹i.
Theo (3.2), trong cïng mét ®iÒu kiÖn nh− nhau nÕu gi¶m çnh tay ®ßn sÏ
lµm t¨ng ®−îc lùc F. Ph¶n lùc t¹i ®iÓm tùa 0:
Rx = −F.sinγ ; Ry = G − F.cosγ
R = Rx2 + Ry2
* X¸c ®Þnh hµnh tr×nh n©ng cña kÝch (h×nh 3.10b)

Tõ s¬ ®å ®éng häc n©ng thïng cã thÓ x¸c ®Þnh ®−îc hµnh tr×nh n©ng cña
kÝch:
ρ = x - x1
Trong ®ã:
x. §é dµi n©ng cña kÝch.
x1. §é dµi ban ®Çu cña kÝch
B1. VÞ trÝ ban ®Çu cña kÝch
104
B. VÞ trÝ n©ng tèi ®a cña thïng
ϕ. Gãc quay quanh ®iÓm O víi b¸n kÝnh l
§Æt çc ký hiÖu ®é dµi: OA = ρ; OB = l. ta cã:
d h
ρ = c2 + d 2 ; l = b2 + h2 ; tgτ = ; tgα =
c b
XÐt tam gi¸c OAB:
x = l 2 + ρ 2 − 2.l.ρ. cos(ϕ max + α + τ )

(3.3)
x1 = l 2 + ρ 2 − 2.l.ρ. cos(α + τ )
Tõ ®ã x¸c ®Þnh ®−îc ρ = x - x1

Gãc nghiªng cña kÝch: γ = 900 - (ω + α)
x2 + ρ 2 − l 2
cosω =
2.x.ρ
b. KÝch cã hÖ c©n b»ng (h×nh 3.11)
H×nh 3.11: S¬ ®å x¸c ®Þnh lùc n©ng cña kÝch cã hÖ c©n b»ng
* X¸c ®Þnh lùc n©ng thïng
X¸c ®Þnh m«men ®èi víi çc ®iÓm tùa 02 vµ 03, bá qua lùc ma s¸t:
(3.4)
l l l .l
F1 = F. 4 ; F1 = G. 1 ; ⇒ F = G. 1 3
l3 l2 l2 .l4
* X¸c ®Þnh hµnh tr×nh n©ng.
(Dïng ph−¬ng ph¸p ho¹ ®å)
105
c. X¸c ®Þnh lùc n©ng cña kÝch trong ®oµn xe « t« tù ®æ (h×nh 3.12)
Khi x¸c ®Þnh lùc n©ng nöa moãc tù ®æ, ph¶i tÝnh to¸n cho tõng vÞ trÝ cña
nöa moãc. Khi n©ng thïng hµng kho¶ng çch gi÷a « t« kÐo vµ nöa moãc thay
®æi; « t« kÐo ®øng yªn, cßn nöa moãc tiÕn l¹i gÇn hoÆc ng−îc l¹i.
H×nh 3.12: S¬ ®å lùc t¸c dông n©ng thïng hµng trong ®oµn xe nöa moãc
I. VÞ trÝ h¹ thïng; II. VÞ trÝ n©ng thïng
Fx. Lùc ®Èy n©ng cña kÝch vµo thïng hµng cña nöa moãc
Fp. Lùc gi÷ nöa moãc vµo « t« kÐo.
G. Träng l−îng thïng hµng.
G0. Träng l−îng trôc b¸nh xe nöa moãc.
Ff = f.Ra. Lùc c¶n l¨n cña nöa moãc
f. HÖ sè c¶n l¨n, th−êng chän f = 0.2.
Ra. Ph¶n lùc th¼ng ®øng cña ®−êng lªn trôc moãc
γ. Gãc hîp thµnh gi÷a lùc Fx vµ trôc tung
β. Gãc hîp thµnh gi÷a lùc Pp vµ trôc hoµnh.
106
§Ó x¸c ®Þnh çc lùc Fx, Fp, Ra ë vÞ trÝ I b¾t ®Çu n©ng:
∑X = −F .sinγ + F .cosβ + F = 0
∑Y = F .cosγ − F .sinβ − G − G + R = 0
x p f
∑M = −F .a − G.c − G .b + F .h + R .b = 0
x p 0 a
0 x 0 f a
Gi¶i hÖ ph−¬ng tr×nh theo ®Þnh thøc bËc ba, ta cã:

DFx DFp DRa
Fx = ; Fp = ; Ra = (3.5)
D D D
Sö dông çc c«ng thøc (3.2), (3.3), (3.4), (3.5) ®Ó x©y xùng ®å thÞ quan hÖ
gi÷a lùc ®Èy F, hµnh tr×nh n©ng S vµ gãc n©ng ϕ (h×nh 3.13) . Gäi p lµ ¸p lùc dÇu
®Èy trong xilanh kÝch, Ai lµ tiÕt diÖn ngang çc tÇng cña kÝch:
H×nh 3.13: §å thÞ t−¬ng quan gi÷a lùc F, ¸p lùc dÇu p vµ gãc n©ng ϕ
(3.6)
F
p=
Ai
i = 1, 2, 3
Trong tÝnh to¸n, gi¶ thiÕt thïng ®−îc n©ng cao nh−ng hµng ch−a rêi thïng
vµ träng l−îng cña chóng ph©n bè ®Òu trªn sµn thïng.
107
3.2.4. Mét sè phÇn tö cña c¬ cÇu n©ng thïng
3.2.4.1. KÝch n©ng thñy lùc
KÝch n©ng ®−îc nèi víi khung « t« (hoÆc khung phô) vµ thïng hµng b»ng
çc khíp b¶n lÒ kiÓu khíp cÇu, nh− vËy khíp cã kh¶ n¨ng tù lùa khi lµm viÖc kÓ
c¶ khi khung vµ thïng hµng bÞ biÕn d¹ng.
- Trªn « t« cã thïng tù ®æ sö dông çc lo¹i kÝch mét chiÒu (h×nh 3.9), kÝch
t¸c dông hai chiÒu (h×nh 3.8).
- Theo cÊu t¹o xilanh cã thÓ chia thµnh xilanh cã trô ®Èy (h×nh 3.14a) vµ
lo¹i piston (h×nh 3.14b).
Gi÷a trô ®Èy 1 vµ xilanh 2 cã vßng ®Öm 3, chiÒu dµi trô ®Èy lín h¬n hµnh
tr×nh cña xilanh. BÒ mÆt trô cã ®é bãng cao. Lo¹i kÝch cã trô ®Èy th−êng lµ lo¹i
t¸c dông mét chiÒu. §èi víi kÝch kiÓu piston, mÆt trong cña xilanh cã ®é bãng
cao, mÆt trô cña piston cã çc vßng ®Öm 3 lµm kÝn gi÷a çc khoang cña xilanh.
KÝch kiÓu piston th−êng lµ lo¹i hai chiÒu
H×nh 3.14: S¬ ®å nguyªn lý kÝch thñy lùc

a. Lo¹i kÝch n©ng kiÓu trô ®øng; b. Lo¹i kÝch n©ng kiÓu piston
- Theo sè l−îng tÇng cña kÝch n©ng: cã lo¹i kÝch n©ng mét tÇng vµ kÝch
n©ng nhiÒu tÇng
108
- Theo vÞ trÝ ®Æt kÝch: §Æt kÝch phÝa tr−íc thïng hµng (h×nh 3.5b) cho phÐp
sö dông kÝch nhiÒu tÇng víi hµnh tr×nh lín, lùc t¸c dông nhá, gi¶m ®−îc øng
suÊt trong hÖ thèng. Nh−îc ®iÓm cña çch bè trÝ nµy lµ lµm t¨ng ®é vâng cña
thïng hµng (ph¶i cã thªm gia c−êng cho thïng hµng). §Æt kÝch phÝa d−íi thïng
hµng (h×nh 3.5c) kh¾c phôc ®−îc nh−îc ®iÓm trªn, øng suÊt ph©n bè t−¬ng ®èi
®Òu. Nh−îc ®iÓm cña çch bè trÝ nµy lµ c«ng nghÖ l¾p r¸p phøc t¹p, h¹n chÕ
kho¶ng s¸ng gÇm xe.
TÝnh to¸n cho çc kÝch n©ng:
a. §èi víi xilanh 1 tÇng
Tõ c«ng thøc (3.6), tiÕt diÖn ngang cña xilanh:
F π .D2
A= =
p 4
§−êng kÝch xilanh:
F
D = 2.
π.p
Trong ®ã:
D. §−êng kÝnh trong cña xilanh (mm)
F. Lùc ®Èy khi b¾t ®Çu n©ng thïng (KG)
p. ¸p suÊt cùc ®¹i cña dÇu (KG/mm 2)
A. TiÕt diÖn cña xilanh (mm2)
ChiÒu dµy thµnh xilanh:
(3.7)
p.D
2.[σ ]
t=
Trong ®ã:[σ]. øng suÊt cho phÐp cña thµnh xilanh
[σ] = σT
n
n. HÖ sè dù tr÷ bÒn (n = 2)
σT. øng suÊt ch¶y. ThÐp 45, σT = 360 MPa
ThÐp 35, σT = 320 MPa
109
b. Xilanh nhiÒu tÇng
H×nh 3.15: S¬ ®å x¸c ®Þnh çc th«ng sè c¬ b¶n cña kÝch n©ng nhiÒu tÊng
Theo h×nh 3.15:
di = Di−1 + 2.e
Di = di + 2.ti = Di−1 + 2.e + 2.ti

Trong ®ã:
Di. §−êng kÝnh ngoµi cña xilanh thø i
di. §−êng kÝnh trong cña xilanh thø i
e. Khe hë gi÷a ®−êng kÝnh trong xilanh thø i vµ ®−êng kÝnh ngoµi
cña xilanh thø i - 1
ti. ChiÒu dµy cña thµnh xilanh, x¸c ®Þnh theo c«ng thøc (3.7)
Thay ti tõ (3.7), ta cã:
p.(Di−1 + 2.e)  p
Di = Di−1 + 2.e + = (Di−1 + 2.e)1 + 
[σ ]  [σ ] 
 p
§Æt 1 +  = k ⇒ Di = ( Di−1 + 2.e).k
 [σ] 
D2 = (D1 + 2.e).k = D1.k + 2.e.k
(
D3 = ( D2 + 2.e).k = D2 .k + 2.e.k = D1.k 2 + 2.e k 2 + k )
Trong ®ã:
110
F F
Di = 2 =1,128
π. p p
F
D2 =1,128 .k + 2.e.k
p
D3 =1,128
F 2
p
(
.k + 2.e k 2 + k )
Tæng qu¸t:
 a=i −1 i −a 
Di = 1,128.k + 2.e ∑ k 
F
(3.8)
 a =1 
i −1
p
KiÓm tra bÒn thµnh xilanh:
σ = 2 2 . p ≤ [σ ] = T
D2 + d 2 σ
D −d n
øng suÊt phÇn mÆt cÇu cña xilanh thø nhÊt:
p.d3
σ=
t3
Trong ®ã:
d3. §−êng kÝnh phÇn mÆt cÇu
t3. ChiÒu dµy phÇn mÆt cÇu
KiÓm tra vßng h·m theo øng suÊt c¾t:
p.(A − Anp )
< [σ tb ] = 0,6
[σ p ]
(π.dk −W).tk
τ th =
n
Trong ®ã:
π .D2
A. TiÕt diÖn cña xilanh cã vßng h·m, A =
4
π .Dnp
2
Anp. TiÕt diÖn cña xilanh trong, Anp =

4
dk. §−êng kÝnh vßng h·m
W. KÝch th−íc miÖng vßng h·m
111
[σp]. øng suÊt kÐo cho phÐp cña vËt liÖu chÕ t¹o (thÐp 45Γ cã [σp] =
1.400 ÷ 1.650 MPa)
n. HÖ sè dù tr÷. n = 2
KiÓm tra r·nh vßng h·m theo øng suÊt chÌn dËp:
N (
π D2 − D2 np )
< [σ cd ]
4 (π.dk −W).tk
σ cd = = pmax .
Acd
Trong ®ã:
N. Lùc ph¸p tuyÕn lªn bÒ mÆt chÌn dËp
π
( )
N = F.cos45= . D2 − D2 np . pmax.cos45
4
Acd. DiÖn tÝch bÞ chÌn dËp, Acd = (π .d k − W ).t k . cos 45
KiÓm tra gèi ®ì cña xilanh kÝch theo øng suÊt uèn vµ nÐn, cßn bÒ mÆt
c«ng t¸c kiÓm tra theo øng suÊt c¾t (h×nh 3.16)
H×nh 3.16: S¬ ®å tÝnh to¸n gèi ®ì xilanh kÝch

M«men uèn Mb vµ MH ë çc tiÕt diÖn I-I vµ II -II:
Mu = Mb + MH =
f .F.D1 f .F.D2 f .F. D12 + D22
+ =
( )
2 2 2
Trong ®ã:
112
F. Lùc ®Èy cña kÝch
f. HÖ sè ma s¸t (f = 0,05)
D1, D2. §−êng kÝnh khíp b¶n lÒ
KiÓm tra øng suÊt ë tiÕt diÖn I - I:
- øng suÊt uèn:

Mu M
σu = = u2
W 0,1.d
- øng suÊt nÐn:

4.F
σn =
π .d 2
øng suÊt tæng céng ë tiÕt diÖn I - I:
5. f .F( D1 + D2 ) 4.F
σ∑ = + < [σ ∑ ] =
σT
d3 π .d 2 n
Trong ®ã: d lµ ®−êng kÝnh tiÕt diÖn I - I
KiÓm tra tiÕt diÖn II - II theo chÌn dËp:
F
q=
2D2l
KiÓm tra mÆt c«ng t¸c khíp cÇu theo chÌn dËp:
F F
( )
q= =
A1 π 2 2
D1 − d1
4
Çc øng suÊt chÌn dËp kh«ng ®−îc lín h¬n 50 MPa
3.2.4.2. B¬m dÇu
Theo nguyªn lý ®iÒu khiÓn cã çc lo¹i b¬m: B¬m tay vµ b¬m cã dÉn ®éng
b»ng ®éng c¬ (®éng c¬ « t« hoÆc ®éng c¬ ®iÖn) cã çc lo¹i sau:
- B¬m b¸nh r¨ng
- B¬m piston
- B¬m trôc vÝt
a. B¬m b¸nh r¨ng
§−îc sö dông réng r·i nhÊt do cÊu t¹o ®¬n gi¶n, ®é tin cËy cao, trong
l−îng vµ kÝch th−íc nhá, ®¶m b¶o ¸p lùc cho kÝch n©ng (135 KG/cm2).
113
H×nh 3.17: B¬m b¸nh r¨ng
1. Vá b¬m; 2. N¾p b¬m; 3. Phít ch¾n dÇu; 4. B¸nh r¨ng chñ ®éng; 5.
Phít ch¾n dÇu; 6, 7. B¹c lãt; 8. B¸nh r¨ng bÞ ®éng
KÕt cÊu b¬m b¸nh r¨ng ®−îc thÓ hiÖn trªn h×nh 3.17. Sè l−îng r¨ng (Z)
cho mét b¸nh r¨ng kho¶ng tõ 6 ®Õn 12, tû sè truyÒn b»ng 1. §Æc ®iÓm cña lo¹i
b¬m nµy lµ sö dông b¹c lãt b»ng ®ång kiÒu b¬i, cho phÐp tù ®éng kh¾c phôc
hiÖn t−îng lät dÇu ë mÆt c¹nh cña b¸nh r¨ng (mÆt c¹nh bÞ mßn, do t¸c dông cña
¸p lùc dÇu tõ buång chøa nèi víi cöa ra cña b¬m mµ b¹c lãt dÞch chuyÓn, kh¾c
phôc khe hë mÆt c¹nh cña b¸nh r¨ng.
Víi gi¶ thiÕt tèc ®é quay cña b¬m dÇu kh«ng ®æi, thÓ tÝch c«ng t¸c cùc ®¹i
cña xilanh kÝch lµ:
Vmax = ∑Ai .Si (lit)

Z
i =1
Trong ®ã:
Z. Sè l−îng xilanh hoÆc tÇng cña xilanh
Ai. TiÕt diÖn cña xilanh (tÇng) thø i (dm2)
Si. hµnh tr×nh n©ng cña xilanh (tÇng) thø i (dm)
L−îng dÇu lý thuyÕt ®i qua b¬m:
60.Vmax
QT = (lit / phut)
η.t
114
Trong ®ã:
η. HiÖu suÊt b¬m dÇu (η = 0,9)
t. Thêi gian n©ng (t = 15 ÷ 20 gi©y)
L−îng dÇu thùc tÕ th−êng cao h¬n kho¶ng 5 ÷ 10%
C«ng suÊt cña b¬m dÇu:
QT . p
P=
450 .η m
Trong ®ã:
p. ¸p suÊt b¬m dÇu
ηm. HiÖu suÊt cña b¬m vµ hép trÝch c«ng suÊt
L−îng dÇu cÇn thiÕt trong thïng dÇu:
V = 1,5. (V max + Vt)
Trong ®ã:
Vt. Tæng l−îng dÇu chøa trong çc ®−êng èng vµ trong b¬m.
3.3. Thïng chøa hµng vµ khung phô.
3.3.1. Thïng chøa hµng.
Tuú theo tõng lo¹i hµng ho¸ vµ ®iÒu kiÖn khai th¸c mµ cã çc kÕt cÊu
thïng chøa hµng phï hîp. Thïng chøa hµng cÇn ph¶i cã ®é bÒn, tÝnh chèng uèn
vµ chèng xo¾n cao (khi n©ng thïng). Çc thïng chøa hµng ®−îc chÕ t¹o b»ng
kim lo¹i máng cã g©n gia c−êng ë mÆt ngoµi, ®¸y thïng cã hÖ khung ®ì vµ gia
c−êng.
Søc chøa cña thïng x¸c ®Þnh theo tû träng cña hµng ho¸. §èi víi vËt liÖu
x©y dùng tõ 1,35 - 1,75 tÊn/m3. ngµnh n«ng nghiÖp tõ 0,7 - 0,9 tÊn/m3, ngµnh
khai th¸c má tõ 2,0 - 2,5 tÊn/m3.
H×nh d¸ng cña thïng cã thÓ lµ d¹ng h×nh hép ch÷ nhËt (h×nh 3.6.a), h×nh
nöa elip (h×nh 3.6 c), h×nh ch÷ V (h×nh 3.6b), h×nh nöa gÇu (h×nh 3.6 d). D¹ng
hép ch÷ nhËt cã søc chøa lín, träng t©m thÊp, nh−ng hµng khã d¬i hÕt, d¹ng ch÷
V cã −u ®iÓm h¹ thÊp träng t©m vµ gi¶m t¶I cho cÇu sau, d¹ng gÇu vµ nöa gÇu
dïng ®Ó chuyªn chë çc lo¹i hµng ho¸ cã tÝnh kÕt dÝnh nh− ®Êt −ít, hçn hîp d¶i
®−êng..., phÇn sau cña sµn thïng kiÓu nöa gÇu dèc ng−îc kho¶ng 20 – 300, lo¹i
115
thïng nµy cã kÕt çu ®¬n gi¶n, v÷ng ch¾c, ng−êi l¸i kh«ng ph¶i ®ãng më thµnh
thïng. §Ó ®¶m b¶o an toµn cho ng−êi l¸i vµ cho cabin, çc thïng th−êng cã m¸i
che phÝa trªn nãc cabin. Khíp b¶n lÒ lËt thïng nèi çc phÇn tö d¹ng hép ë ®¸y
thïng víi khung phô hoÆc khung xe. Çc phÇn tö d¹ng hép nµy gèi lªn khung
phô kho¶ng 4 – 8 ®iÓm, cã cao su cøng ®ì.
Cöa ®æ hµng ra khái thïng th−êng lµ thµnh phÝa sau, ®−îc treo b»ng hai
chèt b¶n lÒ cao h¬n thµnh thïng vµ dÞch vÒ phÝa tr−íc (h×nh 3.18.a), t¹o ®iÒu
kiÖn cho viÖc tù ®éng ®ãng vµ më thµnh thïng. Khi n©ng thïng ®Ó trót hµng ho¸,
do ¸p lùc cña hµng t¸c dông (lùc P) vµ do träng lùc cña b¶n th©n thµnh sau (lùc
F) lµm thµnh sau më ra (h×nh 3.18.a). Khi h¹ thïng, do träng lùc (lùc F) cña b¶n
th©n thµnh sau ®−îc ®ãng l¹i (h×nh 3.18.b).
X¸c ®Þnh m«men lùc so víi ®iÓm A (h×nh 3.18a)
F.b
P.a = F.b ⇒ P =
a
H×nh 3.18: S¬ ®å c«ng t¸c cña thµnh thïng sau cña thïng chøa hµng
1. Chèt treo; 2. Khãa thµnh thïng; 3. Khíp nèi thïng víi khung phô
Lùc F vµ çnh tay ®ßn b kh«ng ®æi, do ®ã lùc P gi¶m khi çnh tay ®ßn a
t¨ng, dÉn ®Õn gi¶m ph¶n lùc R trong chèt vµ thµnh sau Ýt bÞ biÕn d¹ng vµ Ýt bÞ
mßn. VÞ trÝ chèt A ®−îc ®Æt sao cho ph−¬ng cña lùc F theo chiÒu th¼ng ®øng ®I
qua nã ®Ó kh«ng c¶n trë kho¸ thµnh ë phÝa d−íi, khi xe dì hµng ë ®é dèc 50 –
70 (h×nh 3.18.b), ®o¹n AB cã trÞ sè:
AB= BCtgα
116
§ãng më kho¸ thµnh cã thÓ thùc hiÖn b»ng tay (h×nh 3.19.a). §ßn ngang 4
bè trÝ d−íi ®¸y thïng vµ nèi cøng víi tay ®iÒu khiÓn 7, mãc trung gian 1 nèi b¶n
lÒ víi chèt 3 vµ 5. Khi kho¸, t©m chèt 5 n»m ë phÝa tr−íc, cao h¬n ®ßn 4 mét
kho¶ng c, tr¸nh hiÖn t−îng tù më kho¸ khi xe ®ang chuyÓn ®éng. Khi më, tay
®iÒu khiÓn 7 g¹t vÒ phÝa sau, mãc 2 gi¶i phãng thµnh sau. Nh−îc ®iÓm cña lo¹i
nµy lµ tay ®iÒu khiÓn ë xa, buéc l¸i xe ph¶i ra khái cabin ®Ó diÒu khiÓn. §Ó kh¾c
phôc nh−îc ®iÓm nµy, chuyÓn tay ®iÒu khiÓn vÒ c¹nh cabin (h×nh 3.19.b), trong
hÖ thèng cã thªm ®ßn däc 10.
Trªn h×nh 3.19.c lµ c¬ cÊu ®ãng më thµnh sau b¸n tù ®éng: Do ®Çu mãc
cña ®ßn ®iÒu khiÓn gµi trong tÊm ®øng 9 (g¾n trªn khung phô), khi n©ng thïng,
®ßn nµy xoay xuèng d−íi, truyÒn qua ®ßn ngang 4 quay ng−îc chiÒu kim ®ång
hå, mãc 2 gi¶i phãng thµnh sau. ViÖc ®ãng kho¸ ®−îc thùc hiÖn b»ng tay .
H×nh 3.19: §ãng më khãa b»ng t¸y

1. Mãc trung gian; 2. Mãc khãa; 3, 5. Chèt; 4. §ßn ngang; 6. DÇm däc
khung phô; 7. Tay ®iÒu khiÓn; 8. Thµng sau; 9. TÊm ®øng
Trªn h×nh 3.20.a thÓ hiÖn c¬ cÊu ®ãng më kho¸ thµnh sau hoµn toµn tù
®éng. Trôc ngang 1 nèi b¶n lÒ víi çc dÇm däc ë ®¸y thïng vµ b¾t chÆt víi ®ßn
xoay 3, ®ßn nµy l¹i nèi b¶n lÒ víi nöa khuyªn 2. Gi÷a ®ßn 1 nèi cøng víi ®ßn 6
117
cã r·nh lâm , èng 7 lång vµo thanh xo¾n 8 vµ ®Æt trong r·nh ®ßn 6, thanh xo¾n 8
nèi cøng víi khung phô.
Khi n©ng thïng hµng, trôc 1 ®−îc n©ng theo, do cã èng 7 trong r·nh ®ßn 6
nªn ®ßn 1 xoay ng−îc chiÒu kim ®ång hå, mãc gi¶i phãng thµnh sau. Khi h¹
thïng, ®ßn 1 h¹ xuèng xo¾n trôc 1 theo chiÒu kim ®ång hå, mãc 5 kho¸ thµnh
sau l¹i.
H×nh 3.20: §ãng më khãa tù ®éng

a. Dïng thanh xo¾n; b. Dïng lß so
1. §ßn ngang; 2. Nöa khuyªn; 3, 4. Tay ®ßn; 5. Mãc khãa; 6. §ßn cã r·nh lâm;
7. èng lãt; 8. Thanh xo¾n; 9. §ßn quay ®øng; 10. Lß so
H×nh 3.21 DÉn ®éng khÝ nÐn ®ãng më thµnh thïng

1. Xilanh h¬i; 2. §ßn xoay; 3. §ßn kÐo; 4. Mãc khãa; 5. CÇn piston; 6. Tay ®ßn.
118
Tr−êng hîp v× v−íng mµ th nh sau ®ãng kh«ng kÝn, thanh xo¾n 8 vÆn ®i
b¶o vÖ an toµn cho c¬ cÊu kh«ng bÞ gÉy. NÕu thµnh sau ®−îc ®ãng kÝn, lùc P
kh«ng truyÒn vµo thanh xo¾n mµ t¸c dông vµo çc ®iÓm chèt däc theo ®−êng
th¼ng A – B cao h¬n t©m trôc 1. PhÇn tö ®µn håi (thanh xo¾n 8) chØ lµm viÖc ë
thêi ®iÓm b¾t ®Çu kho¸.
H×nh 3.20.b thÓ hiÖn ph−¬ng ¸n ®ãng më thµnh sau tù ®éng cã phÇn tö
®µn håi lµ ®ßn xoay 9 nèi b¶n lÒ víi khung phô vµ lß xo 10.
H×nh 3.21 lµ dÉn ®éng khÝ nÐn ®ãng më thµnh sau: Xilanh h¬i 1 t¸c dông
hai chiÒu nèi b¶n lÒ víi ®ßn 2 vµ 3 cã mãc h·m 4. Khi cÇn ®Èy piston 5 ®i lªn lµ
më kho¸ thµnh, ®i xuèng lµ ®ãng kho¸ thµnh. Tr−êng hîp kh«ng cã khÝ nÐn cã
thÓ ®ãng më kho¸ thµnh b»ng tay nhê ®ßn 6.
Trong qu¸ tr×nh khai th¸c, thïng chøa hµng chÞu t¸c ®éng cña çc t¶i träng
®éng vµ tÜnh bao gåm:
- T¶i träng ®éng th¼ng ®øng do träng l−îng hµng ho¸ khi chuyªn chë.
- T¶i träng xo¾n tÜnh do c¬ cÊu n©ng hµng vµ hµng hãa khi dì hµng.
- Lùc Ðp cña hµng ho¸ lªn thµnh thïng.
- T¶i träng ngang vµ däc do ®−êng kh«ng b»ng ph¼ng, do t¨ng tèc, phanh
vµ quay vßng.
- T¶i träng va ®Ëp do hµng ho¸ r¬i vµo thïng khi bèc hµng.
Trong tÝnh to¸n, th−êng kh«ng ®Ò cËp ®Õn tÊt c¶ çc t¶i träng ®· nªu, mµ
chØ tÝnh uèn do träng l−îng hµng ho¸ vµ khi n©ng thïng.
3.3.2. Khung phô.
Khi sö dông «t« t¶i c¬ së ®Ó chÕ t¹o «t« cã thïng tù ®æ, cÇn ph¶I gia
c−êng khung «t« c¬ së b»ng mét khung phô.
Khung phô (h×nh 3.22) gåm çc dÇm däc 1, dÇm ngang 2, dÇm c«ng son
3, dÇm däc ng¾n 5 cã g¾n tai ®ì 4 ®Ó l¾p kÝch n©ng, çc lç 6 ®Ó nèi b¶n lÒ víi
thïng chøa hµng. TÊt c¶ çc dÇm lµ thÐp ®Þnh h×nh ch÷ U ®−îc nèi ghÐp víi
nhau b»ng hµn ®iÖn hå quang. Khung phô g¾n vµo khung «t« b»ng çc bul«ng.
ViÖc l¾p thªm khung phô v× nh÷ng lý do sau: «t« cã thïng tù ®æ dïng
trong x©y dùng, lµm viÖc trong ®iÒu kiÖn khã kh¨n h¬n nhiÒu so víi «t« t¶i thïng
119
th«ng th−êng. Khung «t« cã thïng tù ®æ chÞu çc t¶i träng ®éng vµ xo¾n rÊt lín.
§u«i khung «t« cã thïng tù ®æ ng¾n h¬n cña «to t¶i (nh»m n©ng cao tÝnh th«ng
qua vµ tÝnh æn ®Þnh), t¶i träng cña thïng chøa hµng t¸c ®éng lªn khung «t« chñ
yÕu ë ®o¹n gi÷a cabin vµ cÇu sau, viÖc gi¶m chiÒu dµi c¬ së lµ ®Ó gi¶m øng suÊt
cña ®o¹n nµy, mét sè xe cßn l¾p thªm çc tÊm èp gia c−êng ë phÝa trong khung
«t«.
H×nh 3.22: Khung phô

PhÝa sau thïng chøa hµng nèi víi khung phô b»ng khíp b¶n lÒ, phÝa tr−íc
kh«ng cè ®Þnh, khi «t« chay trªn ®−êng gå ghÒ, dao ®éng th¼ng ®øng lµm thïng
chøa hµng nÈy lªn va ®Ëp vµo khung phô. Khung phô kh«ng chØ ®ãng vai trß gia
c−êng mµ cßn lµ tÊm ®Öm b¶o vÖ cho khung «t«. Khung phô lµ phÇn tö c¬ së ®Ó
l¾p thïng chøa hµng, kÝch n©ng, thïng dÇu, ®−êng èng....
Thïng chøa hµng tú lªn khung phô b»ng 4 – 6 ®iÓm, ë ®ã khung phô
chÞu øng suÊt lùc tËp trung. Khi n©ng thïng lùc t¸c dông trùc tiÕp vµo khung phô
ë khu vùc cã kÝch. Gi÷a khung phô vµ khung «t« cã ®Öm gç hoÆc cao su cøng
hoÆc vËt liÖu polime..., t¶i träng truyÒn tõ khung phô sang khung «t« theo ph©n
bè ®Òu vµ gi¶m ®−îc va ®Ëp.
120
Ch−¬ng IV
¤t« vµ ®oµn «t« vËn chuyÓn hµng siªu tr−êng,
siªu träng
4.1. §¹i c−¬ng vÒ c«ng t¸c vËn chuyÓn hµng siªu tr−êng, siªu träng
Trong sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n−íc, çc c«ng tr×nh
x©y dùng cã qui m« lín, mang tÇm vãc thÕ kû ®·, ®ang vµ sÏ ra ®êi: Çc cÇu lín
v−ît s«ng, çc nhµ m¸y läc vµ chÕ suÊt dÇu má, çc c«ng tr×nh thuû ®iÖn,.... Yªu
cÇu ph¶i cã nh÷ng ph−¬ng tiÖn vËn chuyÓn c¬ giíi ®−êng bé chuyªn dông ®Ó vËn
chuyÓn nh÷ng lo¹i hµng dµi, hµng nÆng víi giÊy phÐp l−u hµnh ®Æc biÖt.
Nh÷ng lo¹i hµng dµi nh− gç l©m nghiÖp, èng dÉn dÇu, èng dÉn khÝ ®èt,
dÇm cÇu bª t«ng, cét ®iÖn, xµ nhµ c«ng x−ëng,... cã chiÒu dµi tõ 6 – 48m. §Æc
®iÓm dÆc tr−ng cña phÇn lín lo¹i hµng nµy lµ kh«ng ®Æt trùc tiÕp lªn sµn «t«,
mooc vµ nöa mooc mµ ®Æt trªn gi¸ xoay chuyªn dïng kiÓu ch÷ U (gäi t¾t lµ gi¸
xoay ch÷ U) cña «t« kÐo vµ cña mooc (nöa mooc). Nh− vËy hµng ho¸ chÝnh lµ
kh©u liªn kÕt cña ®oµn «t«.
Nh÷ng hµng nÆng liÒn khèi nh− çc m¸y thi c«ng x©y dùng (m¸y kÐo,
m¸y san, m¸y xóc,....), m¸y c«ng cô (m¸y tiÖn, phay, bµo,...), lß (lß h¬i, lß nhiÖt
luyÖn, lß ph¶n øng,...), çc bé phËn cña tua bin thuû ®iÖn,... cã träng l−îng tõ vµi
tÊn ®Õn vµi tr¨m tÊn. §Æc ®iÓm ®Æc tr−ng cña phÇn lín lo¹i hµng nµy lµ kÝch
th−íc bao lín (qu¸ khæ), träng t©m cao, t¶i träng tËp trung, do ®ã sµn cña
ph−¬ng tiÖn vËn chuyÓn ph¶i ph¼ng vµ thÊp.
§iÒu kiÖn khai th¸c cña ®oµn «t« vËn chuyÓn çc lo¹i hµng kÓ trªn rÊt ®a
d¹ng, do ®ã çc ph−¬ng tiÖn vËn t¶i c¬ giíi ph¶i cã çc tÝnh n¨ng ®éng lùc, c¬
®éng, viÖt d·,...cao, nh»m ®¸p øng ®−îc çc yªu cÇu khi ho¹t ®éng trªn ®−êng
l©m nghiÖp vµ c«ng tr−êng x©y dùng.
4.2. ¤ t« vµ ®oµn « t« vËn chuyÓn gç l©m nghiÖp vµ thÐp çn ®Þnh h×nh
Çc « t« vµ ®oµn « t« vËn chuyÓn vµ xÕp dì gç l©m nghiÖp, gç xÎ, thÐp
çn ®Þnh h×nh th−êng cã çc trang bÞ c«ng nghÖ sau: Gi¸ xoay ch÷ U; Khung
d−íi (khung phô); ThiÕt bÞ khãa, ch»ng buéc; TÊm ch¾n b¶o vÖ cabin; ThiÕt bÞ
xÕp dì thñy lùc vµ têi kÐo cã trÝch c«ng suÊt tõ ®éng c¬ qua hép sè
121
4.2.1. Gi¸ xoay ch÷ U
Gi¸ xoay ch÷ U cã nhiÖm vô ®Þnh vÞ vµ kÑp chÆt hµng hãa, ®ång thêi
truyÒn t¶i träng xuèng khung phô, khung «t«, khung moãc (nöa moãc). §ång
thêi ®¶m b¶o th¸o dì hµng hãa ®−îc dÔ dµng. Gi¸ xoay ch÷ U cã nhiÒu lo¹i: Gi¸
xoay ®a n¨ng, gi¸ xoay tù trót hµng hãa, gi¸ xoay ph©n çch.
CÊu t¹o cña gi¸ xoay ch÷ U (h×nh 4.1): gåm dÇm ngang ®Õ gi¸ 8 liªn kÕt
b¶n lÒ víi hai cét chèng 3, çp 2 cã nhiÖm vô gi÷ cét chèng ë vÞ trÝ th¼ng ®øng
khi vËn chuyÓn vµ ng¶ cét chèng xuèng khi dì hµng (më kho¸ 7), çp b¶o hiÓm
5 cã kho¸ gi÷ cã nhiÖm vô ®Þnh vÞ cét chèng vµ ch»ng buéc hµng ho¸.
H×nh 4.1 Gi¸ xoay ch÷ U

1. §Õ c÷ chÆn cét chèng; 2. Çp gi÷ cét chèng; 3. Cét chèng; 4. §Çu cét chèng;
5. Çp b¶o hiÓm; 6. Chèt b¶n lÒ; 7. Khãa ®Çu çp; 8. DÇm ngang ®Õ gi¸ ch÷ U
DÇm ngang ®Õ gi¸ lµm b»ng thÐp hµn h×nh hép, hai ®Çu cã sÎ r·nh vµ
khoan lç ®Ó l¾p chèt gi÷ cét chèng. MÆt bªn dÇm cã hµn thanh thÐp gãc (gi¸ ®Æt
trªn «t« kÐo) ngöa lªn ®Ó gi÷ cho hµng ho¸ kh«ng x« däc. MÆt d−íi cã hµn thªm
tÊm thÐp tú ®Ó gi¶m t¶i träng riªng t¸c dông lªn khung d−íi (hoÆc khung «t«,
khung mooc). Gi÷a dÇm ngang vµ khung d−íi cã ngâng quay ®øng, t¹o ®iÒu
kiÖn cho gi¸ xoay ch÷ U quay ®i mét gãc khi ®oµn xe chuyÓn h−íng. Cét chèng
122
chÕ t¹o b»ng thÐp hµn d¹ng hép, ch©n cét chèng nèi víi dÇm ngang b»ng chèt 6,
cho phÐp dì hµng ho¸ ë c¶ hai bªn.
§Ó kÑp chÆt hµng dµi trªn gi¸ ch÷ U ph¶i cã c¬ cÊu ch»ng buéc (h×nh 4.2).
§ã lµ mét tæ hîp xÝch ch»ng buéc gåm çc thanh ngang 16 lµm b»ng thÐp çn
ch÷ U bè trÝ çch ®Òu nhau däc theo sµn mooc, phÝa d−íi thanh ngang cã chèt
chÆn 14 l¾p vµo khung «t« 15 nh»m chèng x« däc, xÝch 5 luån trong thanh
ngang, chÝnh gi÷a cã chèt chÆn 4 chia xÝch thµnh hai nh¸nh tr¸i vµ ph¶i. Trªn hai
cét chèng 2 vµ 6 cã kho¸ 1 vµ 9 gi÷ chÆt xÝch sau khi ch»ng buéc hµng ho¸ (thÐp
çn ®Þnh h×nh 3). Çc kho¸ nµy kh«ng thÓ tù bËt ra ®−îc v× nh¸nh xÝch 5 (hoÆc
7) lång qua phÝa d−íi chèt 8. Lùc t¸c dông (do søc Ðp cña hµng ho¸) truyÒn vµo
nh¸nh xÝch, Ðp tay quay cña kho¸ vµo cét chèng. Bul«ng 10 cã mét ®Çu nèi b¶n
lÒ víi cét chèng, ®Çu cßn l¹i cã ®ai èc ®iÒu chØnh lång vµo ch¹c h·m cña ®ßn
xoay 11, ®Ó gi÷ cét chèng ë vÞ trÝ th¼ng ®øng. §ßn 11 l¾p b¶n lÒ víi tai 13 cã
cãc h·m b¶o hiÓm 12.
H×nh 4.2: C¬ cÇu ch»ng buéc hµng dµi

§Ó thuËn tiÖn cho c«ng t¸c dì hµng, cã thÓ sö dông gi¸ ch÷ U tù trót (h×nh
4.3). Hai cét chèng ®−îc ch»ng gi÷ b»ng vßng khuyªn 7 mãc vµo d−íi ®ßn 1 vµ
4 vµ ®−îc chèt h·m 3 hoÆc 6 chèng xoay. DÇm ngang cña gi¸ ch÷ U ®−îc chèt 8
kho¸ vµo hai khung ngang 9 cè ®Þnh trªn dÇm däc cña khung «t«.
123
H×nh 4.3: Gi¸ ch÷ U tù trót
1,4. §ßn; 2, 8: Chèt; 3, 6; Chèt h·m; 5. Lç; 7; Khuyªn; 9. Thïng ngang
Khi trót dì hµng ho¸, gi¶ sö dì hµng phÝa bªn tr¸i, ta th¸o kho¸ gi¶i phãng
chèt 8 bªn ph¶i, rót chèt h·m 6, gi¶i phãng ®ßn 1 do søc tú cña hµng ho¸ lªn cét
chèng lµm khuyªn 7 tuét ra vµ cét chèng ng¶ xuèng. KÝch thuû lùc n©ng dÇm
ngang nghiªng ®ii mét gãc. §Ó ®¶m b¶o cho kÝch trªn «t« kÐo vµ trªn mooc lµm
viÖc ®ång thêi, trong hÖ thèng cã l¾p bé c©n b»ng thuû lùc.
Tr−êng hîp chë hµng dµi nhiÒu chñng lo¹i (thÐp çn ®Þnh h×nh çc lo¹i),
sè l−îng kh«ng lín, cã nhiÒu ®Þa chØ nhËn hµng trong cïng mét lÇn vËn chuyÓn,
cã thÓ sö dông gi¸ ch÷ U nhiÒu ng¨n. H×nh 4.4 lµ kÕt cÊu cña gi¸ ch÷ U ba ng¨n
l¾p trªn nöa mooc. Nã cã cÊu t¹o gåm: DÇm ngang 7 cã ®Õ 13 tú lªn chèt 12 vµ
h·m b»ng chèt b¶o hiÓm 11. Hai cét bªn 6 cã mÆt nghiªng tú vµo ®Çu bul«ng
®iÒu chØnh 10 cña ô tú 9, ô tú nµy cïng chèt 8 quay quanh t©m chèt. Cét bªn nèi
b¶n lÒ víi dÇm ngang b»ng chèt 15 vµ ®Þnh vÞ b»ng chèt h·m 14. Çc cét trung
gian nèi b¶n lÒ víi dÇm ngang b»ng chèt 2 vµ ®Þnh vÞ b»ng chèt h·m phô 3.
Gi¶ sö cÇn trót dì hµng ë khoang A (phÝa tr¸i) th× ph¶i th¸o chèt 11 phÝa
bªn ph¶i, th¸o chèt 14 phÝa bªn tr¸i. KÝch thuû lùc n©ng dÇm ngang quay quanh
chèt 12 bªn tr¸i. §Ó ph©n bè l¹i t¶i träng trªn gi¸ ch÷ U, dån hµng tõ khoang B
124
sang khoang A b»ng çch rót chèt 3, nhê kÝch 5 n©ng dÇm ngang 7, hµng ë
khoang B Ðp cét trung gian 1 quay quanh chèt 2 dån sang khoang A. Cét 1 tù
®éng ®øng th¼ng trë l¹i nhê ®èi träng ng¾n phÝa d−íi.
H×nh 4.4: Gi¸ ch÷ U tù trót ba lo¹i hµng dµi

4.2.2. TÊm ch¾n b¶o vÖ cabin.
TÊm ch¾n b¶o vÖ ca bin n»m gi÷a ca bin vµ gi¸ xoay ch÷ U, môc ®Ých ®Ó
chèng x« däc cña hµng lao vµo g©y h− háng ca bin vµ ®¶m b¶o an toµn cho
ng−êi l¸i. Ng−êi ta hµn thªm çc cét chèng tam gi¸c vµo tÊm ch¾n ®Ó t¨ng ®é
cøng v÷ng.
4.2.3. §oµn «t« chë gç l©m nghiÖp vµ s¾t dµi.
a. §oµn «t« vËn chuyÓn gç:
KÝch th−íc cña gi¸ xoay ch÷ U x¸c ®Þnh theo ®iÒu kiÖn tû lÖ giíi h¹n gi÷a
t¶i träng t¸c dông lªn çc gi¸ cña «t« kÐo vµ cña mooc lµ 1:2. NÕu tiÕp tôc t¨ng
t¶i träng lªn mooc dÉn ®Õn ngän çc c©y gç ch¹m vµ lµm háng mÆt ®−êng. §iÒu
chØnh t¶i träng b»ng çch thay ®æi kho¶ng çch gi÷a hai gi¸ xoay ch÷ U (®iÒu
chØnh chiÒu dµi cµng kÐo).
Kho¶ng çch gi÷a hai gi¸ ch÷ U theo ph©n bè t¶i träng ®−îc x¸c ®Þnh theo
c«ng thøc:
m dx
L= (c − k )
mb
125
trong ®ã: mdx, mb. Träng t¶i cña ®oµn « t« vµ träng t¶i cña moãc
c. Kho¶ng çch tõ gèc ®Õn träng t©m cña c©y (Gç trßn dµi: c =
3,37 L; Gç cã ngän: c = 0,33 L; Gç xÎ, c = 0.5 L; L lµ chiÒu dµi hµng hãa)
k. ChiÒu dµi phÇn thß ra phÝa tr−íc gi¸ xoay ch÷ U (k = 1 m)
Tû lÖ gi÷a t¶i träng cña mooc vµ «t« kÐo tèi −u kho¶ng 1,7 – 2,1. Giíi
h¹n d−íi h¹n chÕ tÝnh dÉn h−íng, giíi h¹n trªn giíi h¹n ngän c©y ch¹m mÆt
®−êng.
H×nh 4.5: §oµn «t« chë gç l©m nghiÖp.

a. §oµn «t« truíc khi xÕp t¶i mooc, b. Qu¸ tr×nh xÕp t¶i mooc lªn «t« kÐo, c.
®oµn «t« sau khi xÕp t¶i mooc lªn «t« kÐo.
1. Khèi dÉn h−íng, 2. Kho¸ h·m cµng kÐo mooc trªn tÊm ch¾n b¶o vÖ, 3. Dßng
däc, 4. Têi kÐo, 5. TÊm nghiªng ®ì b¸nh xe cña mooc, 6. Çp kÐo, 7. Cµng kÐo,
126
8. Chèt h·m çp, 9. Chèt quay, 10. Chèt h·m cµng kÐo, 11. Kho¸ h·m mooc, 12.
Mooc.
ViÖc vËn chuyÓn gç l©m nghiÖp chØ thùc hiÖn mét chiÒu tõ l©m tr−ßng
khai th¸c ®Õn n¬i gia c«ng, chiÒu ng−îc l¹i ®oµn «t« ch¹y kh«ng t¶i. §Ó n©ng
cao tÝnh c¬ ®éng, tÝnh an toµn giao th«ng, tÝnh ªm dÞu vËn hµnh, t¨ng tèc cña
®oµn «t« khi ch¹y kh«ng t¶i, «t« kÐo sÏ chë mooc. (h×nh 4.5)
Cµng kÐo mooc cã nhiÒu lo¹i: cµng ng¾n ®Ó vËn chuyÓn gç cã chiÒu dµi
22m, cµng dµi vËn chuyÓn gç dµi qu¸ 22m. §iÒu chØnh chiÒu dµi b»ng çch thay
®æi kho¶ng çch tõ chèt b¶n lÒ gÊp cµng kÐo ®Õn «t« kÐo vµ ®Õn mooc, do ®ã
cµng kÐo ph¶i cã nhiÒu lç chèt. Kh«ng cho phÐp chØ thay ®æi kho¶ng çch mét
®Çu cµng kÐo mµ kh«ng thay ®æi ®Çu cßn l¹i, v× nh− thÕ sÏ ph¸ vì ®éng häc khi
«t« chë mooc, lµm gÉy, h− háng çc trang thiÕt bÞ trªn «t« kÐo.
ViÖc «t« chë mooc khi ®oµn «t« ch¹y kh«ng t¶i ®−îc thùc hiÖn: ¤t« kÐo
vµ mooc ph¶i th¼ng hµng, gµi trÝch c«ng suÊt vµ sè lïi, sau ®ã nh¶ tõ tõ bµn ®¹p
li hîp (chó ý më kho¸ cµng kÐo), mooc ®ù¬c kÐo l¹i gÇn «t« vµ ®−îc n©ng lªn tú
vµo mÆt ph¼ng tÊm nghiªng. Lóc nµy cµng kÐo ®−îc gÊp hoµn toµn vµ tú lªn tÊm
ch¾n b¶o vÖ cabin vµ ®−îc kho¸ chÆt. ViÖc h¹ mooc tiÕn hµnh theo tr×nh tù
ng−îc l¹i.
b. §oµn «t« chë thÐp çn ®Þnh h×nh
H×nh 4.6: §oµn «t« vËn chuyÓn kim lo¹i dµi.

1. TÊm ch¾n b¶o vÖ cabin; 2,7. Gi¸ xoay ch÷ U; 3. Lèp dù tr÷; 4. Cµng
kÐo; 5. Khung mooc; 6,13. Khung n©ng; 8, 12, Ch¾n bïn; 9. B¸nh xe; 10. NhÝp;
11. Ch©n chèng; 14. Khung phô; 15. TÊm che b¶o vÖ thïng nhiªn liÖu.
127
KÕt cÊu ®oµn «t« chë thÐp çn ®Þnh h×nh (h×nh 4.6) cã träng t¶i 9000 KG,
chiÒu dµi giao ®éng tõ 13.325 – 13.675 mm. Trªn xe cã l¾p kÝch thuû lùc ®Ó
n©ng khung ®ì (trªn «t« kÐo vµ mooc) thùc hiÖn dì hµng ho¸. Gi¸ xoay ch÷ U
nèi víi khung ®ì b»ng trô quay ®øng. Cµng kÐo cøng ®−îc hµn d¹ng hép cã
nhiÒu lç ®Ó cã thÓ thay ®æi kho¶ng çch gi÷a hai gi¸ xoay ch÷ U. Gi¸ xoay ch÷
U cña mooc kh¸c cña «t« kÐo ë chç cã thªm bÖ dµi ®ì hµng ho¸.
Nh−îc ®iÓm chÝnh cña ®oµn «t« nµy ë chç ®iÓm nèi ghÐp cµng kÐo vµ
®iÓm xoay cña gi¸ ch÷ U trªn «t« kÐo kh«ng trïng nhau. Khi ®oµn «t« quay
vßng, quÜ ®¹o cña cµng kÐo vµ hµng ho¸ còng kh«ng trïng nhau, gãc hîp thµnh
gi÷a t©m däc cña hµng ho¸ vµ t©m däc cµng kÐo lu«n thay ®æi dÉn ®Õn thay ®æi
kho¶ng çch gi÷a hai gi¸ xoay ch÷ U. §Ó bï trõ cho sù thay ®æi nµy chñ yÕu
b»ng çch thay ®æi h−íng khe hë trong çc phÇn tö nèi ghÐp vµ gi¸ xoay ch÷ U
b»ng sù xª dÞch cña hµng ho¸ vµ b»ng çch biÕn d¹ng cña çc phÇn tö ®µn håi.
Nh− thÕ çc chi tiÕt cña bé nèi ghÐp vµ gi¸ xoay ch÷ U mau bÞ mßn vµ mau
háng.
§Ó kh¾c phôc nh−îc ®iÓm trªn, mét sè nhµ thiÕt kÕ ®Ò xuÊt ph−¬ng ¸n
chuyÓn c¬ cÊu nèi ghÐp tõ khung «t« kÐo lªn gi¸ xoay ch÷ U (h×nh 4.7). Nh−
thÕ gãc hîp thµnh gi÷a t©m däc hµng ho¸ vµ t©m däc cµng kÐo lu«n kh«ng ®æi vµ
b»ng 0. §é c¨ng cña çp trong mäi pha quay vßng cña ®oµn xe lu«n æn ®Þnh, lùc
c¨ng còng gi¶m xuèng.
128
H×nh 4.7: S¬ ®å l¾p ghÐp cµng kÐo vµo gi¸ xoay ch÷ U ë «t« kÐo .
α. Gãc gÊp cña ®oµn «t«; B. ChiÒu dµi c¬ së cña «t« kÐo; L. Kho¶ng çch gi÷a
hai gi¸ xoay ch÷ U
4.3. ¤t« vµ ®oµn «t« vËn chuyÓn hµng èng dµi.
Cïng víi viÖc ph¸t triÓn cña ngµnh c«ng nghiÖp dÇu khÝ, viÖc x©y dùng
çc ®−êng èng dÉn dÇu, dÉn khÝ ®èt ®ßi hái ph¶i cã çc ph−¬ng tiÖn «t« chuyªn
dïng ®Ó vËn chuyÓn çc èng thÐp cã chiÒu dµi tiªu chuÈn 6 – 12m, ®−êng kÝnh
tõ 530 – 1420mm, thµnh èng dÇy 7 – 12mm tõ çc c¶ng biÓn ®Õn çc ga
®−êng s¾t vµ c¬ së s¶n xuÊt hµn nèi ®−a chiÒu dµi lªn 24 – 48m, råi l¹i vËn
chuyÓn chóng ®Õn c«ng tr−êng x©y dùng ®−êng èng. Nh− vËy, trong quy tr×nh
x©y dùng ®−êng èng cã hai lÇn ph¶i sö dông ®Õn «t« vµ hai hai lÇn xÕp dì t¶i.
T¹i c¶ng biÓn, ga ®−êng s¾t, vµ c¬ së hµn nèi cã thÓ sö dông çc lo¹i cÇn trôc cè
®Þnh ®Ó xÕp vµ dì hµng. Cßn ë c«ng tr−êng l¾p ®Æt èng kh«ng thÓ ¸p dông dì
hµng cè ®Þnh (v× lu«n ph¶i di chuyÓn) mµ ph¶i sö dông çc ph−¬ng tiÖn c¬ giíi
dì t¶i di ®éng: «t« cÇn cÈu, «t« ®Æt èng,.... hoÆc trªn «t« chuyªn dïng chë èng
cã trang bÞ thiÕt bÞ tù dì hµng.
§iÒu kiÖn khai th¸c cña c«ng tr−êng l¾p ®Æt ®−êng èng rÊt ®a d¹ng, xa n¬i
d©n c−, cã khi ph¶i qua s«ng, qua nói, qua rõng,....qua nh÷ng n¬i kh«ng cã
®−êng, qua nh÷ng vïng thêi tiÕt rÊt kh¸c nhau.
èng dÉn l¹i qu¸ dµi, ®−êng kÝnh qu¸ lín, thµnh máng, mÆt ngoµi ®−îc phñ
líp chèng rØ nh− kÏm, nhùa ®−êng, v¶i bäc, ...
Çc «t« vËn chuyÓn èng ph¶i ®¸p øng ®−îc çc yªu cÇu sau:
- Çc thiÕt bÞ ch»ng buéc vµ dê hµng cã tÝnh tin cËy cao.
- Trong qu¸ tr×nh vËn chuyÓn vµ xÕp dì èng kh«ng bÞ gÉy, nøt, biÕn d¹ng
(nhÊt lµ ë ®Çu mót cña èng).
- Cã tÝnh ®éng lùc kÐo khoÎ, tÝnh viÖt d· cao, tÝnh c¬ ®éng cao, cã thÓ ho¹t
®éng ®−îc ë nh÷ng ®−êng xÊu vµ tÝnh quay vßng hÑp.
- B¶o vÖ ®−îc líp phñ chèng rØ trªn mÆt èng.
Cã bèn ph−¬ng thøc vËn chuyÓn èng tiªu chuÈn vµ èng ®· ®−îc hµn nèi
dµi:
129
- ¤ t« kÐo vµ mooc mét trôc hoÆc hai trôc cã ®ßn kÐo cøng.
- ¤t« kÐo vµ mooc hai trôc kh«ng cã ®ßn kÐo, ë ®©y èng ®ãng vai trß ®ßn
kÐo.
- ¤t« kÐo nöa mooc vµ mooc kh«ng cã ®ßn cøng gi÷a hai kh©u bÞ kÐo.
- ¤t« nhiÒu trôc.
Ph−¬ng thøc thø nhÊt dïng ®Ó vËn chuyÓn èng cã chiÒu dµi tõ 6 – 12m,
ph−¬ng thøc thø hai vµ thø ba vËn chuyÓn èng dµi 24 – 48m, ph−¬ng thøc thø
t− vËn chuyÓn èng dµi ch−a ®Õn 20m.
Tr−êng hîp ®−êng qu¸ xÊu, cã thÓ dïng mµy kÐo xÝch kÐo hai mooc, gi÷a
mooc thø nhÊt vµ m¸y kÐo lµ ®ßn cøng, cßn gi÷a hai mooc lµ çp kÐo dÉn h−íng
theo ph−¬ng thøc hai hoÆc ba, èng dµi ®ãng vai trß truyÒn lùc kÐo, do ®ã vÊn ®Ò
ch»ng buéc trªn gi¸ xoay ch÷ U ph¶i cã tÝnh tin cËy cao.
C¬ cÊu ch»ng buéc èng (h×nh 4.8) gåm cã têi 14, çp dÑt 1, vµ c¬ cÊu
c¨ng s¬ bé çp 10. têi gåm trôc 8 l¾p trªn hai gèi 5 vµ 7 cïng víi trèng 6. §Çu
trôc cã gi¸c vu«ng 4 ®Ó l¾p tay quay. Çp 1 quÊn quanh têi vµ nèi víi xÝch t¶i 9,
®Çu kia cña xÝch lång vµo r·nh cña kho¸ 3 thuéc c¬ cÊu c¨ng çp. Kho¸ 2 l¾p
trªn xÝch ®ãng vai trß b¶o hiÓm vµ më xÝch. Toµn bé c¬ cÊu nµy l¾p vµo gi¸ 11
hµn víi dÇm däc khung mooc, vµ ®ãng vai trß c¨ng çp s¬ bé. Cßn c¨ng çp cuèi
cïng b»ng tay quay quÊn têi 14 cã phßng láng b»ng cãc h·m 12 trªn b¸nh cãc
13.
130
H×nh 4.8: C¬ cÊu ch»ng buéc èng
Gi¸ xoay ch÷ U cña ®oµn « t« vËn chuyÓn èng dµi kh¸c víi ®oµn xe vËn
chuyÓn gç vµ thÐp çn ë chç: DÇm ngang cã kÕt cÇu cong lßng m¸ng phï hîp
víi ®−êng kÝnh ngoµi cña èng, cho phÐp t¨ng mÆt tùa, gi¶m ®−îc øng suÊt tiÕp
xóc, tr¸nh biÕn d¹ng lµm bÑp thµnh èng do t¶i träng ®éng t¸c dông khi ch¹y trªn
®−êng kh«ng b»ng ph¼ng. §Ó b¶o vÖ líp phñ bäc ngoµi thµnh èng, trªn mÆt dÇm
ngang cña gi¸ xoay ch÷ U cã lãt ®Öm gç, cßn çc cét chèng cã bäc lãt cao su.
Trªn « t« kÐo cã çc trang bÞ c«ng nghÖ nh− tÊm ch¾n b¶o vÖ cabin ®−îc
®Æt trùc tiÕp lªn khung « t« hoÆc trªn khung phô, gi¸ xoay ch÷ U vµ çc thiÕt bÞ
th¸o dì èng.
C«ng t¸c th¸o dì èng khái ®oµn xe rÊt ®a d¹ng (h×nh 4.9). §¹i ®a sè lµ
gi¶i ph¸p th¸o dì theo phÝa bªn, nh− vËy mÆt trªn dÇm ngang cña gi¸ ch÷ U
®−îc thiÕt kÕ t¹o mét gãc nghiªng (h×nh 4.9 c, d) hoÆc th¶ ë gi÷a (h×nh 4.9 e),
hoÆc dïng têi vµ kÝch (h×nh 4.9 a, b) hoÆc h¹ èng phÝa sau moãc (h×nh 4.9 f)
H×nh 4.9: Çc ph−¬ng ¸n th¸o dì èng

131
a, b, c, d. Th¸o dì phÝa bªn; f. Th¸o dì phÝa sau
a. Dïng têi; b. Dïng kÝch thñy lùc; c, d. Dïng dÇm nghiªng; e. Th¶ èng däc xe;
f. Th¸o dì phÝa sau.
Nh−îc ®iÓm cña ph−¬ng ph¸p th¸o dì phÝa bªn ®èi víi èng dµi vµ nÆng lµ
khã ®¶m b¶o æn ®Þnh cho ®oµn « t«, dÏ g©y biÕn d¹ng cho èng.
Ph−¬ng ph¸p h¹ èng phÝa sau ®−îc nhiÒu nhµ thiÕt kÕ quan t©m. Trªn h×nh
4.10 lµ kÕt cÊu ¸p dông th¸o dì èng nÆng (18 tÊn, dµi 36 m). Khung moãc cã hai
bé phËn: khung trªn 2 tr−ît l¨n theo çc con l¨n bè trÝ ë khung d−íi 1. Khung
trªn cã hai gi¸ ch÷ U 5 vµ dÇm dÉn h−íng 4. Gi¸ b¶o hiÓm 3 tr−ît theo dÇm dÉn
h−íng nµy, khi vËn chuyÓn tÊt c¶ ®−îc khãa cøng.
§Ó th¸o dì èng, tr−íc tiªn më çc khãa an toµn, khung trªn 2 di chuyÓn
vÒ phÝa sau, ®Èy moãc l¹i gÇn « t« kÐo, ®u«i moãc h¹ ch¹m mÆt ®−êng. Sau ®ã
®oµn « t« dÞch chuyÓn vÒ phÝa tr−íc vµ èng tõ tõ tuét xuèng phÝa sau theo çc
con l¨n. §Çu tr−íc cña èng ®−îc h¹ xuèng mÆt ®−êng cïng víi gi¸ b¶o hiÓm 3.
H×nh 4.10: KÕt cÊu khung moãc víi ph−¬ng ph¸p h¹ èng phÝa sau
Dïng têi kÐo ®Ó ®−a ®oµn « t« vÒ vÞ trÝ ban ®Çu, phÇn trªn cña moãc tõ vÞ
trÝ nghiªng trë vÒ vÞ trÝ n»m ngang. Gi¸ b¶o hiÓm 3 tù ®éng vÒ vÞ trÝ cò vµ ®−îc
h·m cøng. KÝch 6 cã nhiÖm vô thay ®æi ®é nghiªng cña cµng kÐo.
Çc ph−¬ng ph¸p th¸o dì èng trªn ®Òu dÔ g©y h− háng líp phñ bäc mÆt
ngoµi cña èng. Cã thÓ sö dông thiÕt bÞ cÈu l¾p trªn hai ®Çu cña nöa moãc ®Ó vËn
chuyÓn èng (h×nh 4.11)
132
Nöa moãc gåm hai phÇn: phÇn tr−íc cã trôc quay ®øng nèi ghÐp víi « t«
kÐo. Khung nöa moãc cã thÓ xÕp më ®−îc. C¶ hai phÇn cña nöa moãc cã thÓ
dÞch chuyÓn t−¬ng ®èi víi nhau theo con l¨n dÉn h−íng. Trªn c¶ hai phÇn cã l¾p
thiÕt bÞ dì t¶i.
H×nh 4.11 §oµn « t« cã moãc mét trôc vËn chuyÓn èng - tù dì

H×nh 4.12 lµ c¬ cÇu dì t¶i gåm cÇn trôc èng lèng 6 víi hai kÝch 2 vµ 7. TÊt
c¶ ®−îc nèi khíp b¶n lÒ víi khung nöa moãc, t¹o thÕ cho cÇn trôc cã thÓ dì t¶i
c¶ hai bªn. Tr×nh tù h¹ èng xuèng nh− sau: Cµi moãc 5 vµo ®Çu thµnh èng 4,
®iÒu khiÓn çc kÝch 2 vµ 7 ®Ó cÇn trôc 6 xoay quanh b¶n lÒ 3. Trong hÖ thèng
thñy lùc ®iÒu khiÓn kÝch cã l¾p van chia vµ bé t¨ng tèc khi kÝch lµm viÖc kh«ng
t¶i. ChiÒu cao chÊt t¶i cña nöa moãc kho¶ng 1700 mm. Çc ch©n chèng 1 ®¶m
b¶o cho nöa moãc æn ®Þnh khi dì t¶i.
H×nh 4.12: S¬ ®å dì t¶i b»ng kÝch thñy lùc

a. Tr−íc khi dì t¶i; b. Sau khi dì t¶i
133
§oµn « t« vËn chuyÓn èng cã moãc hai trôc thÓ hiÖn trªn h×nh 4.13. ¤ t«
kÐo 1 cã khung phô 3 vµ tÊm b¶o vÖ cabin 2. Khung phô l¾p trªn khung « t«
b»ng çc quang dÇm cã ®Öm ë gi÷a ®Ó gi¶m t¶i träng ®éng t¸c dông lªn khung «
t«. PhÇn gi÷a khung phô cã gi¸ xoay ch÷ U. PhÝa tr−íc gi¸ xoay ch÷ U cã ba çp
l¾p mãc 4 ®Ó kÑp chÆt èng. Cßn phÝa sau lµ çp kÐo 6 (cã kÌm theo d©y dÉn ®iÖn
vµ èng nèi h¬i dÉn ®éng phanh moãc. Moãc 8 chÕ t¹o b»ng thÐp hµn, l¾p treo
th¨ng b»ng, trªn khung moãc cã hai gi¸ ch÷ U 7 vµ bé mãc kÑp èng 10 ë phÝa
sau.
H×nh 4.13: §oµn « t« vËn chuyÓn èng cã moãc hai trôc

Khi ch¹y kh«ng t¶i, « t« kÐo chë moãc, cho nªn trªn khung moãc cã vßng
h·m 9. ë « t« kÐo cã hai ®Ìn pha quay ®−îc nhiÒu h−íng ®Ó soi vÞ trÝ dì t¶i
§Ó ®¶m b¶o quü ®¹o quay vßng cña ®oµn « t« vËn chuyÓn èng, nÕu dïng
çp hoÆc xÝch ®Ó ®iÒu khiÓn dÉn h−íng moãc (Ch−¬ng 2 - §oµn xe « t«) nh−
®oµn « t« chë gç th× hiÖu qu¶ thÊp. Trong ®oµn xe « t« vËn chuyÓn èng th−êng
dïng moãc cã b¸nh xe dÉn h−íng ®−îc dÉn ®éng b»ng khÝ nÐn hoÆc ®iÖn do l¸i
xe ®iÒu khiÓn tõ trong cabin.
§Ó n©ng cao tÝnh viÖt d·, kh«ng chØ sö dông « t« kÐo cã nhiÒu cÇu chñ
®éng mµ c¶ moãc hoÆc nöa moãc cã cÇu chñ ®éng. ViÖc ph©n bè träng l−îng lªn
« t« kÐo vµ moãc cã ¶nh h−ëng ®Õn träng l−îng b¸m. PhÇn èng thß ra phÝa sau
moãc gi÷ vÞ trÝ ®Æc biÖt trong ph©n bè träng l−îng b¸m vµ tÝnh viÖt d· cña ®oµn
xe. D−íi ®©y lµ mét sè ®oµn xe nhiÒu trôc vËn chuyÓn èng.
H×nh 4.14 lµ « t« cã c«ng thøc b¸nh xe 8x8, vËn chuyÓn èng dµi 12 m:
TÊm b¶o hiÓm 1 ë sau cabin; khung phô 3 cã hai gi¸ ch÷a U 2 vµ l¾p vµo khung
« t« 4. C¬ cÊu ch»ng buéc giíi thiÖu trªn h×nh 4.7.
134
H×nh 4.15 lµ « t« 5 trôc Tatra (TiÖp Kh¾c)
H×nh 4.16 lµ ®oµn « t« Semex - Motolov (Liªn doanh §øc - TiÖp) t¸m
trôc, träng t¶i 44 tÊn, vËn chuyÓn èng dµi ®Õn 20 m, phÝa tr−íc èng thß trªn nãc
cabin.
H×nh 4.14: ¤ t« vËn chuyÓn èng cã c«ng thøc b¸nh xe 8 x 8
H×nh 4.15: ¤ t« Tatra n¨m trôc
H×nh 4.16: ¤ t« Semex - Motokov t¸m trôc

1. ca bin; 2, 7. Khung bèn trôc; 3. Gi¸ ch÷ U; 4, 6. Gi¸ xoay chuyÓn h−íng; 5.
Khung chÞu t¶i
4.4. §oµn « t« vËn chuyÓn çc cÊu kiÖn x©y dùng.
Trong c«ng nghÖ x©y dùng hiÖn ®¹i theo tiªu chuÈn ®Þnh h×nh lµ sö dông
çc t−êng bao, v¸ch ng¨n, dÇm cÇu, ... b»ng bª t«ng ®óc s½n. ViÖc vËn chuyÓn
chóng ph¶i cã « t« vµ ®oµn «t« chuyªn dïng. Çc cÊu kiÖn bª t«ng ®a d¹ng vÒ
chñng lo¹i, v× vËy çc ph−¬ng tiÖn vËn chuyÓn chóng còng ®a d¹ng cho tõng lo¹i
hoÆc nhãm lo¹i cÊu kiÖn nh−: VËn chuyÓn tÊm panen (v¸ch ng¨n, t−êng bao);
135
vËn chuyÓn giµn (dÇm cÇu, xµ nhµ); tÊm lîp; kÝnh. KÝch th−íc cña çc ®oµn « t«
vËn chuyÓn cÊu kiÖn x©y dùng cho trong b¶nh 4.1. Cã 5 lo¹i nhãm ph−¬ng tiÖn
vËn chuyÓn cÊu kiÖn bª t«ng ®óc s½n. Mçi lo¹i cã kÝch th−íc vµ träng l−îng bao
kh¸c nhau theo tiªu chuÈn ®Þnh h×nh cña ngµnh x©y dùng.
B¶ng 4.1
Lo¹i hµng vËn chuyÓn
Buång
§Æc Khèi c¨n
Panen Giµn TÊm lîp tolet vÖ
tÝnh hé
sinh
1 2 3 4 1 2 1 2 3 4 1 2 1 2
Träng
t¶i 11,5 15,5 20,0 26,0 15,5 26,0 15,5 20,0 26,0 31,0 20,0 26,0 11,5 15,5
(tÊn)
Träng
l−îng
14,5 19,3 25,0 33,3 19,3 33,3 19,3 25,0 33,3 39,3 25,0 33,0 14,5 19,3
nöa
moãc
Çc ®oµn xe vËn chuyÓn cÊu kiÖn x©y dùng ph¶i ®¸p øng ®−îc çc yªu
cÇu sau:
- Cã kh¶ n¨ng tËn dông t¶i träng thiÕt kÕ tèi ®a. Do phÇn lín çc cÊu kiÖn
x©y dùng rÊt nÆng, cång kÒnh, v× vËy tËn dông kh¶ n¨ng kÐo cña « t« lµ rÊt quan
träng
- Cã kh¶ n¨ng vËn chuyÓn mét sè nhãm cÊu kiÖn kh¸c nhau ®Ó tËn dông xe
khi vËn chuyÓn
- §¶m b¶o an toµn vµ tÝnh toµn vÑn cña çc cÊu kiÖn. Muèn vËy ph¶i gi÷
çc cÊu kiÖn ®óng vÞ trÝ x©y dùng: Çc tÊm panen, t−êng, v¸ch ng¨n ... ë vÞ trÝ
th¼ng ®øng hoÆc gÇn th¼ng ®øng (nghiªng 8 ÷ 100) nh»m tr¸nh çc lùc t¸c dông
do di chuyÓn trªn ®−êng kh«ng b»ng ph¼ng (chØ chÞu lùc th¼ng ®øng, lùc ngang
kh«ng ®¸ng kÓ) dÉn ®Õn xo¾n vÆn. Çc tÊm lîp ®Ó n»m ngang
- Do çc cÊu kiÖn nÆng nªn träng t©m « t« ph¶i thÊp, nh»m t¨ng æn ®Þnh cho
®oµn « t« vµ h¹ thÊp chiÒu cao phï hîp quy ®Þnh kÝch th−íc bao cña "§iÒu lÖ trËt
tù an toµn giao th«ng vµ trËt tù an toµn ®« thÞ)
136
- Çc ®iÓm tú cña cÊu kiÖn trªn ph−¬ng tiÖn ph¶i ®óng víi çc ®iÓm tú trong
x©y dùng.
- C¬ cÊu kÑp chÆt hoÆc ch»ng buéc ph¶i cã tÝnh tin cËy cao, kh«ng ®Ó çc
cÊu kiÖn cã dÞch chuyÓn t−¬ng ®èi g©y t¶i träng phô vµ ma s¸t.
4.4.1. §oµn « t« vËn chuyÓn panen
Panen ®óc s½n cã nhiÒu lo¹i: T−êng bao, v¸ch ng¨n, kiÓu çn nung, kiÓu
gèm nung, bª t«ng lâi s¾t, th¹ch cao ... Nh÷ng tÊm panen nµy kh¸c nhau vÒ ®é
bÒn, møc ®é hoµn thiÖn, kÝch th−íc, träng l−îng. §oµn « t« vËn chuyÓn panen
gåm « t« kÐo vµ nöa moãc. Çc gi¶i ph¸p kÕt cÊu cña nöa moãc thÓ hiÖn trªn
h×nh 4.17:
H×nh 4.17: S¬ ®å nöa moãc vËn chuyÓn panen

a. KÕt cÊu x−¬ng sèng; b. KÕt cÊu giµn giá ®ùng trung t©m; c. KÕt cÊu giµn
giá ®ùng trung t©m vµ bªn c¹nh; d. KÕt cÊu khung.
137
Nöa moãc kÕt cÊu x−¬ng sèng (h×nh 4.17a): KÕt cÊu lµ mét giµn kh«ng
gian chÞu lùc, cã tiÕt diÖn ngang h×nh ch÷ nhËt hoÆc h×nh thang c©n. Çc tÊm
panen khi vËn chuyÓn ®−îc bè chÝ hai bªn x−¬ng sèng, nghiªng tõ 8 ÷ 12 0, kiÓu
nµy ®−îc sö dông phæ biÕn. −u ®iÓm cña kÕt cÊu x−¬ng sèng lµ ®¹t ®−îc ®é cøng
v÷ng cao, träng l−îng kÕt cÊu nhá, thuËn tiÖn cho c«ng t¸c xÕp dì (gi¶m chiÒu
cao n©ng). C¬ cÊu ch»ng buéc b»ng çp, xiÕt chÆt b»ng têi. t¹i çc gãc cña panen
cã çc tÊm b¶o vÖ kiÓu mò tam gi¸c vu«ng, gi÷ cho gãc tÊm panen kh«ng bÞ vì
mÎ. Nh−îc ®iÓm cña lo¹i nµy lµ ph¹m vi øng dông hÑp (chØ sö dông cho panen
ph¼ng) vµ kh«ng gi÷ ®−îc vÖ sinh cho panen trong qu¸ tr×nh vËn chuyÓn.
H×nh 4.18: §oµn « t« vËn chuyÓn panen kÕt cÊu x−¬ng sèng
Nöa moãc kÕt cÊu giµn (h×nh 4.17b, c): KÕt cÊu gåm hai giµn däc ph¼ng
hoÆc kh«ng gian chÞu lùc, liªn kÕt víi nhau qua çc thanh ngang vµ çc tÊm lãt ë
phÝa tr−íc vµ phÝa sau. KÕt cÊu n− vËy thay cho khung cña nöa moãc, t¨ng ®é
cøng cña giá ®ùng vµ gi¶m ®−îc tù träng cña ®oµn « t«. Tr−êng hîp vËn chuyÓn
çc tÊm panen cã phÇn låi (bËu cöa) ph¶i cã bé phËn cè ®Þnh gi÷a çc tÊm
panen. Bé phÇn cè ®Þnh lµ çc èng tù quay quanh t©m, ®−îc bè trÝ ë phÇn tr−íc
vµ sau giá, ®ång thêi ®ãng vai trß ®Þnh vÞ cho çc panen trung gian ë vÞ trÝ th¼ng
®øng. Panen ®−îc kÑp chÆt b»ng çc phiÕn tú cã vÝt h·m, çc phiÕn tú cã thÓ
dÞch chuyÓn trªn bÒ mÆt panen. Bè trÝ çc vÝt h·m sao cho panen kh«ng bÞ va ®Ëp
khi xÕp dì. PhÝa tr−íc vµ ph¸i sau giá ph¶i cã chç ®øng cho thî lµm c«ng t¸c
kÑp chÆt hoÆc ch»ng buéc. ¦u ®iÓm cña lo¹i nµy lµ tÝnh v¹n n¨ng, cho phÐp vËn
chuyÓn ®−îc nhiÒu lo¹i panen kh¸c nhau, gi÷ ®−îc vÖ sinh trong qu¸ tr×nh vËn
chuyÓn. Nh−îc ®iÓm lµ c«ng t¸c xÕp dì khã kh¨n (chiÒu cao n©ng ph¶i v−ît qua
chiÒu cao cña giµn), tèn kim lo¹i.
138
Nöa moãc kÕt cÊu khung (h×nh 4.17d): KÕt cÊu lµ khung hµn cã giá
®ùng. Khung chÞu tÊt c¶ çc lùc th¼ng ®øng, lùc phanh, kÐo ... §¸y giá cã l¸t
v¸n, panen ®−îc xÕp th¼ng ®øng vµ ®−îc kÑp chÆt b»ng phiÕn tú vµ vÝt h·m.
Nh−îc ®iÓm chung cña çc kÕt cÊu trªn lµ c«ng t¸c ch»ng buéc, kÑp chÆt
kiÓu thñ c«ng. Cã thÓ kÑp chÆt panen b»ng khÝ nÐn hoÆc b»ng tù träng cña panen
§Ó n©ng cao tÝnh c¬ ®éng cña ®oµn « t« vËn chuyÓn panen, çc b¸nh xe
dÉn h−íng cña nöa moãc ®−îc dÉn h−íng b»ng çp (h×nh 4.19)
H×nh 4.19: C¬ cÊu dÉn h−íng cña nöa moãc vËn chuyÓn panen
1. VÝt; 2. §Õ tùa; 3, 18. Tùa; 4. Trô ®øng; 5. TÊm kÑp; 6. Chèt xoay khèi gi÷a; 7.
Khèi gi÷a; 8, 15. Çp; 9. Bé c¨ng çp; 10. Khèi sau; 11. TÊm h×nh qu¹t; 12. Trô
quay ®øng khèi sau; 13. Chèt chÆn; 14. Chèt h·m; 16. Chèt g¹t; 17, 19. Con l¨n
h·m
Hai çp dÉn h−íng 8 vµ 15 cã ®Çu tr−íc nèi víi khèi trung gian 7 mãc
khíp víi tÊm kÑp 5, ®Çu sau nèi víi khèi sau 10 trªn gi¸ b¸nh xe. Khi « t«
chuyÓn h−íng, çc khèi tùa 3 vµ 18 (d−íi c¬ cÊu ®ì kÐo vµ trªn khung « t« kÐo)
tïy thuéc h−íng quay vßng tú vµo con l¨n 19 (bªn ph¶i) hoÆc 17 (bªn tr¸i), quay
quanh trô ®øng 4 theo mét gãc quay « t« kÐo. Chèt g¹t 16 (n»m trong r·nh tÊm
h×nh qu¹t cña khèi trung gian 7) quay theo h−íng ng−îc l¹i. §ång thêi th«ng
qua çp 8 vµ 15 lµm quay khèi sau vµ gi¸ b¸nh xe. Khi gãc gÊp cña ®oµn xe ®¹t
420, chèt g¹t 16 ra khái r·nh vµ gi¸ b¸nh xe ngõng quay. NÕu « t« kÐo tiÕp tôc
quay vßng th× mÆt cong cña tÊm h×nh qu¹t (b¸n kÝnh R) sÏ ch¹m vµ tr−ît theo
mÆt cong cña gi¸ kÑp 5 (c¬ cÊu ®Üa Mante). Gãc quay cùc ®¹i cña gi¸ b¸nh xe lµ
250 (giíi h¹n bëi chèt 13). Tr−êng hîp çp bÞ ®øt, chèt 14 h·m cøng gi¸ b¸nh xe
víi khung moãc, ®ång thêi cßi b¸o hiÖu cho l¸i xe biÕt. C¶m biÕn cña cßi l¾p
trªn bé c¨ng çp, ®ã lµ mét ®ßn hai ®Çu cã con l¨n tú vµo çp vµ tú vµo c«ng t¾c
139
®iÖn (cã lß so Ðp). Khi çp ®øt, ®ßn quay kh«ng tú vµo c«ng t¾c, m¹ch ®iÖn ®−îc
nèi l¹i vµ cßi trong cabin b¸o hiÖu cho l¸i xe.
4.4.2. §oµn « t« vËn chuyÓn giµn.
Giµn bª t«ng cèt thÐp th−êng cã chiÒu dµi tõ 12 ÷ 48 m, ®−îc sö dông
niÒu trong x©y dùng cÇu qua s«ng vµ nhµ x−ëng. Trong qu¸ tr×nh vËn chuyÓn,
giµn ph¶i ë t− thÕ lµm viÖc, gãc tho¸t sau ph¶i ®¹t 150. Giµn tú lªn ph−¬ng tiÖn
vËn chuyÓn ®óng vÞ trÝ l¾p ghÐp trong x©y dùng, kÑp chÆt giµn ë çnh trªn kh«ng
Ýt h¬n hai ®iÓm.
H×nh 4.20: §oµn «t« vËn chuyÓn giµn bª t«ng

Tr−íc ®©y th−êng sö dông ®oµn « t« gåm « t« kÐo vµ moãc cã gi¸ xoay
ch÷ U, liªn kÕt b»ng cµng kÐo cøng, giµn ë t− thÕ dùng ®øng vµ kh«ng kÑp chÆt ë
gi¸ ch÷ U sau, v× khi ®oµn xe quay vßng, giµn bÞ xª dÞch (tèi ®a ®Õn 800 mm).
§Ó gi¶m ma s¸t gi÷a giµn vµ gi¸ ch÷ U cã çc phiÕn tú gèi lªn çc con l¨n. Hîp
lý nhÊt lµ sö dông ®oµn « t« gåm « t« kÐo vµ nöa moãc cã khung ba ®o¹n (h×nh
4.20). Khi vËn chuyÓn dµn dµi 12 m chØ cÇn l¾p ghÐp ®o¹n tr−íc víi ®o¹n sau,
cßn vËn chuyÓn hµng dµi 18 m sÏ l¾p thªm ®o¹n gi÷a. §o¹n tr−íc vµ sau lµ hai
dÇm giµn cã çc çnh song song tiÕt diÖn tam gi¸c, phÝa d−íi cã çc tÊm chÞu t¶i
®Ó ®ì giµn bª t«ng ®óc s½n. Çc ®o¹n nèi víi tÊm ®ì trªn bé ®ì kÐo cña « t« vµ
cña gi¸ b¸nh xe. §o¹n gi÷a cã hai dÇm giµn phÝa d−íi nèi nhau b»ng khung hµn.
Ch©n chèng cã thÓ di chuyÓn vÞ trÝ tïy theo kÝch th−íc cña giµn bª t«ng. ViÖc
thay ®æi vÞ trÝ cña ch©n chèng b»ng têi quay.
4.5. §oµn « t« vËn chuyÓn hµng liÒn khèi
Hµng nÆng liÒn khèi nh− m¸y x©y dùng, m¸y c«ng cô, bÓ chøa, tæ hîp
m¸y ph¸t ®iÖn ... cã träng l−îng lín (siªu träng), kÝch th−íc bao ngoµi lín (qu¸
khæ), träng t©m cao. §Ó vËn chuyÓn lo¹i hµng nµy ph¶i cã moãc hoÆc nöa moãc
chuyªn dïng. ViÖc vËn chuyÓn lo¹i hµng nµy cã ý nghÜa kinh tÕ - kü thuËt rÊt
140
lín: Gi¶m ®−îc khèi l−îng l¾p r¸p, khèi l−îng hµn nèi, n©ng cao ®é chÝnh x¸c
cña m¸y, thiÕt bÞ vµ ®é tin cËy cña chóng. Do vËy, ®oµn « t« ph¶i ®¸p øng çc
yªu cÇu sau:
- ChiÒu cao sµn cña moãc (nöa moãc) kh«ng qu¸ 700 - 800 mm hoÆc thÊp
h¬n ®Ó gi¶m chiÒu cao träng t©m khi cã hµng
- ¤ t« kÐo ph¶i cã ®éng c¬ vµ hÖ thèng truyÒn lùc t¨ng c−êng, do th−êng
xuyªn lµm viÖc ë chÕ ®é t¶i träng cùc ®¹i vµ tû sè truyÒn thÊp
- Khung moãc (nöa moãc) chÞu ®−îc t¶i träng lín khi di chuyÓn trªn çc
lo¹i ®−êng kh¸c nhau
- ThuËn tiÖn cho c«ng t¸c xÕp dì. Moãc hoÆc nöa moãc cã gi¸ nghiªng b¶n
lÒ ë phÝa sau, cã thªm trang thiÕt bÞ phô ®Ó më réng sµn
- Cã kÝch ®Ó h¹ thÊp sµn khi cÇn thiÕt
§Ó di chuyÓn moãc chë hµng nÆng cã thÓ sö dông nhiÒu « t« kÐo nèi tiÕp
hoÆc sö dông « t« kÐo vµ « t« ®Èy. HÖ thèng truyÒn lùc sö dông truyÒn ®éng thñy
c¬ hoÆc hép sè c¬ khÝ cã ®ång tèc hoµn toµn gióp cho viÖc sang sè ªm dÞu mµ
kh«ng cÇn ®¹p ly hîp. ViÖc vËn chuyÓn hµng nÆng ®«i khi ph¶i cã träng t¶i d»n
®Ó t¨ng träng l−îng b¸m cña çc cÇu (cÇu tr−íc cña « t« kÐo th−êng bÞ gi¶m t¶i)
Moãc vµ nöa moãc chë hµng nÆng cã çc ph−¬ng thøc sau:
- Moãc (nöa moãc) cã khung bËc vµ gi¸ l¨n b¸nh xe
- Moãc (nöa moãc) cã sµn ph¼ng vµ lèp ®−êng kÝnh nhá
- Moãc (nöa moãc) cã thÓ ®iÒu chØnh chiÒu cao sµn
Sµn vµ khung moãc chë hµng nÆng chÞu t¶i träng ®éng vµ tËp trung, ®Æc
biÖt khi xÕp dì hµng vµ khi chuyÓn ®éng trªn ®−êng kh«ng b»ng ph¼ng.
Mét sè khung moãc (nöa moãc) cã d¹ng bËc ®−îc chÕ t¹o tõng kh©u riªng
biÖt, cã thÓ th¸o rêi ®Ó phÇn sµn chÞu t¶i h¹ xuèng thÊp (ngay trªn mÆt nÒn) ®Ó
bèc xÕp hµng nÆng ®−îc thuËn tiÖn.
Víi môc ®Ých tù ph©n bè t¶i träng lªn çc lèp vµ t¨ng ®é b¸m cña lèp víi
®−êng, th−êng sö dông hÖ thèng treo th¨ng b»ng hoÆc sö dông çc phÇn tö ®µn
håi cau su - khÝ nÐn hoÆc treo thñy khÝ.
141
Sè l−îng hµng nÆng th−êng kh«ng nhiÒu, viÖc sö dông xÕp dì c¬ giíi cè
®Þnh lµ kh«ng hiÖu qu¶. Do ®ã trªn « t« kÐo cã l¾p thªm têi dÉn ®éng ®−îc trÝch
c«ng suÊt tõ hép sè.
H×nh 4.21 thÓ hiÖn moãc chë hµng nÆng ba trôc cã treo th¨ng b»ng kiÓu
nÕn. PhÇn tr−íc tú lªn gi¸ quay t¸m b¸nh xe, phÇn sau lµ hai trôc c¾t, mçi trôc
t¸m b¸nh xe
H×nh 4.21: Moãc chë hµng nÆng liÒn khèi

1. Gi¸ chuyÓn h−íng; 2. B¸nh xe dù phßng; 3. TÊm nghiªng b¶n lÒ; 4.
Cµng kÐo; 5, 6. Con l¨n dÉn h−íng; 7. DÇm chÞu t¶i; 8. Thïng ®å nghÒ
HÖ thèng treo tr−íc gi¸ chuyÓn h−íng (h×nh 4.22a) gåm hai dÇm däc 3
(thanh c©n b»ng) nèi khung vµ gi¸ b¸nh xe, ®Çu tr−íc cña dÇm nèi víi khung
b»ng hai chèt b¶n lÒ vu«ng gãc, ®Çu cßn l¹i lµ bul«ng 1.
H×nh 4.22 Treo th¨ng b»ng
142
a) Treo tr−íc: 1. Bul«ng; 2. §Öm cao su; b) Treo th¨ng b»ng sau: 1. DÇm
3. DÇm däc; 4. §ai èc ngang; 2. DÇm däc
Treo th¨ng b»ng cña trôc trung gian vµ trôc sau kh«ng cã phÇn tö ®µn håi.
CÊu t¹o gåm hai trôc däc (h×nh 4.22b) vµ bèn thanh th¨ng b»ng ngang. Thanh
th¨ng b»ng däc nèi víi khung moãc b»ng khíp b¶n lÒ ë gi÷a, cßn ®Çu dÇm däc
l¹i nèi b¶n lÒ víi thanh th¨ng b»ng ngang, hai ®Çu l¾p b¸nh xe t¹o ®iÒu kiÖn cho
b¸nh xe dao ®éng trong mÆt ph¼ng däc vµ mÆt ph¼ng ngang.
H×nh 4.23 lµ moãc chë hµng nÆng cã thÓ ®iÒu chØnh ®−îc chiÒu cao sµn,
träng t¶i 120 tÊn. Ngoµi « t« kÐo, trªn gi¸ sau cña moãc cã l¾p cabin vµ ®éng c¬
®èt trong ®Ó ®Èy moãc vµ trÝch c«ng suÊt cho çc trang thiÕt bÞ kh¸c
H×nh 4.23: Moãc chë hµng nÆng s¸u trôc

Sµn moãc cã chiÒu cao thay ®æi lµ do kÝch thuû lùc t¸c dông hai chiÒu.
Moãc cã hai gi¸ b¸nh xe ba trôc víi s¸u cÆp b¸nh xe (h×nh 2.24). Hai trôc tr−íc
liªn kÕt víi ®ßn th¨ng b»ng 5, nhÝp tr−íc liªn kÕt víi bÖ 2 vµ ®ßn th¨ng b»ng
b»ng ngâng quay ®øng. §ßn ngang cña trôc th¨ng b»ng 5 nèi cøng víi khung
moãc, nh− vËy bèn cÆp b¸nh xe tr−íc cã thÓ quay trong mÆt ph¼ng däc vµ
ngang. §ßn th¨ng b»ng ngang 6 nèi b¶n lÒ víi khung gióp cho hai cÆp b¸nh sau
cã hai bËc tù do. §Ó n©ng h¹ sµn dïng kÝch thñy lùc t¸c dông hai chiÒu 3.
143
H×nh 4.24 Gi¸ b¸nh xe dÉn h−íng ba trôc
1. Cµng kÐo; 2. BÖ ®ì; 3. KÝch thñy lùc; 4. §ßn dÉn h−íng; 5. Thanh c©n b»ng
däc; 6. Thanh c©n b»ng ngang.
Th«ng qua cµng kÐo cã s¸u ®ßn dÉn ®éng l¸i chia ®Òu cho hai bªn. Çc
®ßn l¸i liªn kÕt víi ®Çu l¸i, v× vËy çc b¸nh xe cña gi¸ b¸nh xe tr−íc quay cïng
mét phÝa. Çc b¸nh xe dÉn h−íng cña gi¸ b¸nh xe sau liªn kÕt víi gi¸ b¸nh xe
tr−íc b»ng ®ßn dÉn h−íng 4.
Sµn moãc g¾n vµo gi¸ b¸nh xe tr−íc vµ sau tõ phÝa d−íi. N©ng h¹ hai ®Çu
sµn b»ng kÝch 3 l¾p trªn khung cña gi¸ b¸nh xe.
144
Ch−¬ng V
«t« vµ ®oµn « t« vËn chuyÓn conten¬; « t« vµ ®oµn «t« cã
thïng rêi; « t« vµ ®oµn « t« cã thiÕt bÞ n©ng t¶I
5.1 Conten¬ vµ hÖ thèng vËn t¶i conten¬ .
a. Conten¬:
Xu h−íng ph¸t triÓn vµ hoµn thiÖn qu¸ tr×nh vËn t¶i lµ sö dông çc conten¬
®ùng hµng hãa, ®Æc biÖt lµ vËn t¶i liªn vËn quèc tÕ. ThuËt ng÷ conten¬ lµ tõ tiÕng
Anh: contain - chøa ®ùng; container - thïng ®ùng hµng .
¸p dông conten¬ trong vËn t¶i cho phÐp c¬ giíi hãa ®−îc c«ng t¸c xÕp dì,
gi¶m ®−îc thêi gian dõng « t« cho c«ng t¸c nµy; gi¶m ®−îc çc chi phÝ cho çc
c«ng t¸c bao gãi, gi¶m ®−îc ®Õn møc tèi ®a thÊt l¹c hµng hãa vµ ¶nh h−ëng cña
m«i tr−êng ®Õn chÊt l−îng hµng hãa .
Conten¬ t¶i lµ mét ®¬n vÞ trang bÞ vËn t¶i ®−îc sö dông nhiÒu lÇn, cã dung
tÝch tiªu chuÈn, dïng ®Ó ®ùng hµng hãa chuyªn chë b»ng çc lo¹i ph−¬ng tiÖn
vËn t¶i kh¸c nhau mµ kh«ng cÇn chuyÓn t¶i hµng hãa xÕp bªn trong tr−íc khi
®Õn kho nhËn hµng (chñ hµng). Conten¬ thÝch hîp cho viÖc c¬ giíi hãa xÕp, dì
hµng hãa vµ chuyÓn t¶i tõ lo¹i vËn t¶i nµy sang lo¹i vËn t¶i kh¸c. KÝch th−íc vµ
dung tÝch cña conten¬ t−¬ng øng víi kÝch th−íc bao vµ träng t¶i cña çc ph−¬ng
145
tiÖn vËn t¶i. Conten¬ cßn ®ãng vai trß b¶o qu¶n t¹m thêi hµng hãa chøa ®ùng
trong nã.
Theo c«ng dông, cã çc lo¹i conten¬ nh−: v¹n n¨ng, chuyªn dïng, sµn vµ
®Æc biÖt.
Conten¬ v¹n n¨ng sö dông ®Ó vËn chuyÓn vµ b¶o qu¶n hµng chiÕc (çi) cã
trong danh môc réng.
Conten¬ chuyªn dïng ®Ó vËn chuyÓn vµ b¶o qu¶n hµng cã trong danh môc
hÑp hoÆc mét lo¹i hµng ®Æc biÖt nh−: conten¬ ®«ng l¹nh, conten¬- xitÐc (chøa
chÊt láng), conten¬ chøa gia cÇm, ...
Nh÷ng conten¬ ®Ó vËn chuyÓn mét lo¹i hµng nhÊt ®Þnh th−êng cã kÕt cÊu
vµ trang bÞ c«ng nghÖ phï hîp. ThÝ dô conten¬ l¹nh cã lo¹i l¹nh t¹m thêi vµ l¹nh
th−êng xuyªn (h×nh 5.1)
H×nh 5.1: Conten¬ l¹nh chøa thùc phÈm t−¬i sèng

1. R¬le so lÖch ¸p suÊt kh«ng khÝ; 2. ThiÕt bÞ khãa tiªu n−íc; 3,4. Bé h©m
nãng ®iÖn; 5. Khay ®ùng; 6. Bé h©m nãng ®iÖn cña bé bay h¬i; 7. Bé bay h¬i; 8.
146
Qu¹t giã; 9. Van ®iÒu tiÕt nhiÖt; 10. Bé trao ®æi nhiÖt; 11. Qu¹t giã cña bé
ng−ng; 12. Bé ng−ng; 13. Bé rung; 14. B×nh chøa; 15. Läc; 16. Cöa kiÓm tra;
17. Van ®iÒu tiÕt; 18. R¬le ¸p suÊt chÊt lµm l¹nh; 19. R¬le ¸p suÊt ¸p dÇu; 20.
M¸y nÐn; 21. §éng c¬ diezel.
Ngoµi ra cßn cã conten¬ c«ng nghÖ sö dông trong ph¹m vi xÝ nghiÖp, nhµ
m¸y, hoÆc mét vïng chÕ suÊt, ...
VÒ kÕt cÊu, cã çc lo¹i conten¬: kÝn (ng¨n çch bªn trong conten¬ víi m«i
tr−êng); hë (kh«ng cã n¾p hoÆc kh«ng cã thµnh); conten¬ th¸o rêi vá xÕp ®−îc
víi môc ®Ých thu nhá l¹i ®Ó b¶o qu¶n khi kh«ng cã hµng.
Conten¬ sµn lµ mét lo¹i sµn t¶i ®Æc biÖt cã kÝch th−íc ®o cña conten¬ tiªu
chuÈn.
Theo vËt liÖu chÕ t¹o cã çc lo¹i conten¬ kim lo¹i, gãi chÊt dÎo ...
Çc th«ng sè chÝnh cña conten¬ lµ: søc chøa, träng l−îng c¶ b× (tù träng
cña conten¬ vµ träng l−îng cña hµng hãa), träng l−îng cña conten¬ gåm träng
l−îng rçng vµ trang thiÕt bÞ l¾p ®Æt trong conten¬. Träng t¶i conten¬ lµ kh¶ n¨ng
chøa tèi ®a l−îng hµng hãa trong conten¬.
Çc kÝch th−íc chÝnh cña conten¬ lµ: kÝch th−íc bao, kÝch th−íc ®Þnh vÞ
çc lç ë chç nèi gãc (dïng ®Ó mãc cÈu vµ khãa h·m trªn ph−¬ng tiÖn vËn t¶i ),
kÝch th−íc cöa, kÝch th−íc häng (conten¬ chuyªn dïng).
HiÖu qu¶ cao nhÊt cña vËn t¶i conten¬ néi ®Þa còng nh− liªn vËn quèc tÕ
®¹t ®−îc chØ khi thèng nhÊt tiªu chuÈn vÒ kÝch th−íc vµ träng t¶i. C¬ quan tiªu
chuÈn quèc tÕ ISO ®· cã quy ®Þnh vÒ h×nh d¸ng (h×nh 5.2) vµ kÝch th−íc cho
conten¬ (b¶ng 5.1), ®−îc ¸p dông t¹i ViÖt Nam (CTVN 4146- 85)
147
H×nh 5.2: Container v¹n n¨ng vµ chuyªn dïng
a.V¹n n¨ng ; b.XitÐc ; c.Gi÷ nhiÖt .
1. Lç nèi gãc; 2. Cöa; 3. Lç ®Ó luån ch¹c n©ng; 4. §Õ tùa cña sµn conten¬.
Çc conten¬ träng t¶i lín cã d¹ng h×nh hép, cã cïng kÝch th−íc vÒ chiÒu
cao vµ chiÒu réng, chØ kh¸c nhau vÒ chiÒu dµi, ®¶m b¶o xÕp gän cho bÊt k×
ph−¬ng tiÖn vËn t¶i nµo. Gi÷a çc conten¬ cã kho¶ng çch quy ®Þnh ®Ó thao t¸c
ch»ng buéc, kÑp chÆt , xÕp dì, ...(h×nh 5.3)
B¶ng 5.1: Çc th«ng sè chÝnhcña conten¬ v¹n n¨ng (CTVN 4146-85)
Lo¹i conten¬ Ký hiÖu Träng Träng Dµi L Réng B Cao H

l−îng tiªu l−îng tèi (mm) (mm) (mm)
chuÈn (T) ®a (T)
Träng t¶i lín 1A 30 30,48 12192 2438 2438
1AA 2591
1B 25 25,40 9125 2438 2438
1BB 2591
1C 20 20,32 6058 2438 2438
1CC 2591
1D 10 10,16 2991 2438 2438
Träng t¶i trung b×nh UC-5 5 5,0 2100 2650 2400
148
UC.5U 5 5,0 2100 2650 2400
UC.3 3 3,0 2100 1325 2400
Träng t¶i nhá (chuyªn AUC125 1,25 1,25 1800 1050 2000
chë b»ng «t« thïng)
AUC0,625 0,625 0,625 1150 1000 1700
H×nh 5.3: KÝch th−íc

tiªu chuÈn cña conten¬
ChiÒu dµi conten¬ lo¹i 1A ®−îc quy ®Þnh theo chiÒu dµi cña toa xe hai
trôc trong vËn t¶i ®−êng s¾t.
Conten¬ v¹n n¨ng träng t¶i lín cã çc nèi gãc lµ çc phÇn tö kÕt cÊu chÞu
lùc cã tÝnh tin cËy cao ®¶m b¶o an toµn khi vËn chuyÓn còng nh− khi xÕp, dì
trong chuyÓn t¶i gi÷a çc ph−¬ng tiÖn vËn t¶i. §ång thêi còng lµ çc phÇn tö
®Þnh vÞ vµ kÑp chÆt trªn sµn cña ph−¬ng tiÖn vËn t¶i, do ®ã ph¶i ®−îc tiªu chuÈn
vÒ h×nh d¹ng, kÝch th−íc vµ vÞ trÝ (trªn, d−íi, tr¸i, ph¶i).
Çc lç « van ë mÆt bªn dïng cho c«ng t¸c xÕp, dì; ë mÆt c¹nh dïng cho
c«ng t¸c xÕp, dì vµ nèi ghÐp conten¬ víi nhau, cßn ë mÆt ®¸y dïng ®Ó kÑp chÆt
trªn sµn ph−¬ng tiÖn vËn t¶i. KÝch th−íc l cho lo¹i 1A lµ 11985 mm ; cho lo¹i 1B
lµ 8918mm ; 1C lµ 5853mm; 1D lµ 2787mm .
Khi vËn chuyÓn, çc conten¬ tú trªn çc nèi gãc d−íi, do ®ã çc conten¬
lo¹i 1A, 1AA; 1B, 1BB; 1C, 1CC ®Æt trªn ph−¬ng tiÖn vËn t¶i « t« lµ tú trªn çc
149
dÇm däc cña ®¸y conten¬. TÊm tú cña nèi gãc d−íi ph¶i thÊp h¬n tÊm tú cña ®¸y
conten¬ mét kho¶ng 12,5 mm .
Çc conten¬ chuyªn dïng vµ conten¬ sµn cã kÝch th−íc nèi èng gièng nh−
conten¬ v¹n n¨ng .
Çc conten¬ träng t¶i trung b×nh vµ nhá kh«ng cã çc èng nèi gãc, ng−ng
cã quai ®Ó ch»ng buéc vµ xÕp dì (2 ®Õn 4 quai).
b. HÖ thèng vËn t¶i conten¬:
VËn t¶i conten¬ trong néi ®Þa còng nh− trong liªn vËn quèc tÕ chØ cã hiÖu
qu¶ cao nÕu cã mét hÖ thèng vËn t¶i thèng nhÊt vÒ tæ chøc vµ kÜ thuËt, thèng
nhÊt vÒ kÕ ho¹ch vµ h¹ch to¸n tõ kh©u ®Çu ®Õn kh©u cuèi, thuËn tiªn cho ng−êi
göi hµng còng nh− ng−êi nhËn hµng, gi¶i phãng hoµn toµn çc c«ng viÖc ¸p t¶i,
kiÓm tra chÊt l−îng vµ sè l−îng hµng hãa.
§Ó ¸p dông vËn t¶i conten¬ liªn vËn gi÷a çc ph−¬ng tiÖn ®−êng s¾t-
®−êng bé, ®−êng thñy- ®−êng bé, ®−êng s¾t- ®−êng bé - ®−êng thñy th× t¹i çc
bÕn xe, bÕn c¶ng, nhµ ga ...ph¶i cã çc b·i conten¬. T¹i çc b·i ®ã cã çc trang
bÞ kÜ thuËt xÕp - dì, nhµ kho, nhµ lµm thñ tôc. T¹i ®©y çc conten¬ ®−îc quay
vßng, lu©n chuyÓn víi çc thñ tôc nhanh, gän, c«ng t¸c xÕp dì ®−îc c¬ giíi hãa,
thêi gian « t« dõng ®−îc thu ng¾n.
5.2. ¤ t« vµ ®oµn « t« vËn chuyÓn conten¬

§èi víi çc conten¬ träng t¶i trung b×nh vµ träng t¶i nhá, cã thÓ sö dông «
t« t¶i thïng phæ th«ng ®Ó vËn chuyÓn. Cßn ®èi víi çc conten¬ träng t¶i lín sÏ
kh«ng cã hiÖu qu¶ v×: ®é æn ®Þnh kÐm (träng t©m cao), ®é ªm dÞu kÐm (do kh«ng
cã trang bÞ kÑp chÆt vµ giíi h¹n dÞch chuyÓn däc dÉn ®Õn t¨ng dao ®éng gãc
däc), kh«ng sö dông hÕt diÖn tÝch sµn xe vµ träng t¶i cña xe, do ®ã ph¶i cã çc
®oµn « t« chuyªn dïng ®Ó vËn chuyÓn çc conten¬ cã träng t¶i lín.
Ngoµi çc yªu cÇu chung vÒ çc hÖ thèng ®iÖn, hÖ thèng phanh, hÖ thèng
nèi ghÐp,... cÇn chó ý thªm çc yªu cÇu sau:
- Conten¬ ph¶i ë vÞ trÝ th¼ng ®øng, tú trªn sµn ph¼ng cña nöa mãoc.
150
- §oµn « t« vËn chuyÓn conten¬ ph¶i cã tÝnh c¬ ®éng cao (nöa mãoc dÉn
h−íng) .
- Sµn nöa moãc ph¶i thÊp ®Ó h¹ thÊp träng t©m, n©ng cao tÝnh æn ®Þnh.
- Cã trang bÞ kÑp chÆt vµ xÕp dì conten¬ .
Çc nöa moãc vËn chuyÓn conten¬ cã hai lo¹i:
Lo¹i dïng ®Ó vËn chuyÓn çc conten¬ träng t¶i trung b×nh vµ nhá (h×nh
5.4) cã thÓ chøa 5 conten¬ lo¹i 3 tÊn, 3 conten¬ lo¹i 5 tÊn; mét conten¬ 10 tÊn
kÌm 1 çi 5 tÊn ; hoÆc 1 çi 20 tÊn kh«ng ®Çy t¶i .
Trªn khung kim lo¹i hµn cña nöa moãc ë phÇn gi÷a cã lãt 7 dÇm gç (liªn
kÕt víi khung b»ng bul«ng). Ngoµi ra cßn cã çc tÊm lãt phô ®Ó vËn chuyÓn çc
conten¬ träng t¶i nhá. TÊm lãt phô gåm çc thanh thÐp çn ®Þnh h×nh hµn víi
nhau kiÓu bµn cê vµ liªn kÕt víi khung b»ng çc quang treo.
H×nh 5.4: Nöa mooc vËn chuyÓn conten¬ träng t¶i trung b×nh vµ nhá
1. Sµn t¶i phÝa tr−íc; 2. Khung; 3. Sµn t¶i phÝa sau; 4. Lèp dù tr÷; 5. Ch©n
chèng .
Mét sè h·ng cho ra ®êi lo¹i nöa moãc sµn thÊp (h×nh 5.5a) cã thÓ chøa
®−îc 4 conten¬ ®Æt s¸t nhau, cöa quay ra bªn ngoµi (xÕp, dì hµng), träng t©m
cña ®oµn xe thÊp, c¬ ®éng cao hoÆc sµn gÊp khóc (h×nh 5.5b): mét conten¬ ®Æt
trªn « t« kÐo, gi÷a nöa moãc ®Æt 2 conten¬ cßn ®u«i ®Æt 1 conten¬. Nh−îc ®iÓm
cña lo¹i sau lµ ¸p dông vËn t¶i conthoi bÞ h¹n chÕ .
151
H×nh 5.5: Nöa mooc vËn
chuyÓn conten¬ träng t¶i
trung b×nh vµ sµn thÊp
Lo¹i nöa moãc vËn chuyÓn conten¬ träng t¶i lín cã c¬ cÊu ®Þnh vÞ vµ kÑp
chÆt chuyªn dïng (h×nh 5.6)
H×nh 5.6: Nöa mooc vËn chuyÓn conten¬ träng t¶i lín
1. Khãa kiÓu cam; 1435 mm chiÒu cao cã t¶i
1495 mm chiÒu cao kh«ng t¶i .
Nöa moãc cã hai dÇm däc ch÷ C hoÆc ch÷ I vµ çc dÇm ngang. §u«i dÇm
däc cã kÝch th−íc 400 -600 mm, cßn ®Çu lµ 140 - 200 mm, c¹nh dÇm däc cã hµn
çc c«ng son ngang ®Ó ®ì çc chç nèi gãc cña conten¬.T¹i çc ®Çu cña c«ng son
152
cã l¾p khãa ®Þnh vÞ vµ kÑp chÆt conten¬ theo kÝch th−íc tiªu chuÈn, ®Çu khãa
ph¶i nh« cao 12 ,5 +−15, 5 mm .
Khãa tiªu chuÈn kiÓu cam (h×nh 5.7) cã mò khãa liÒn víi mét trôc cã ren
vÝt h·m b»ng tay quay vµ lß xo ®Üa. C«ng nghÖ khãa nh− sau: Tr−íc khi ®Æt
conten¬ lªn nöa moãc th× mò khãa n»m däc theo nöa moãc. Sau khi ®Æt conten¬
lªn nöa moãc th× tay quay xoay mò khãa ®i 900, kÑp chÆt nèi gãc cña conten¬
vµo c«ng son.
Trong qu¸ tr×nh vËn chuyÓn khãa chÞu phô t¶i lín, do ®ã vËt liÖu chÕ t¹o
còng nh− c«ng nghÖ chÕ t¹o khãa ph¶i cã tÝnh tin cËy cao.
H×nh 5.7: Kho¸ kiÓu cam kÑp

chÆt conten¬
1. Lç nèi gãc;
2. Mò khãa;
3. DÇm c«ng son (dÇm ngang);
4. Lß xo ®Üa;
5. Tay quay;
6. Chèt;
7. Chèt chÎ.
Víi môc ®Ých gi¶m thao t¸c khãa kÑp conten¬, h·ng HITAKI (nhËt) chÕ
t¹o kho¸ chØ cã mét tay quay dÉn ®éng cho tÊt c¶ çc kho¸. H·ng HEIDEBERG
(§øc) sö dông kÑp h¬i cã ®iÒu khiÓn b»ng ®iÖn .
§Ó ®¶m b¶o c«ng t¸c xÕp dì ®−îc thuËn lîi, mét sè nöa moãc cã trang bÞ
cÇn trôc l¾p ë ®Çu vµ ®u«i nöa mãc (h×nh 5.8): cét 2 l¾p b¶n lÒ víi khung mãc 1,
cÇn trôc èng lång 3 vµ hai xilanh thñy lùc 4 vµ 5. §Çu èng lång cã dÇm n©ng 6.
153
Hai ch©n chèng 7 gi÷ æn ®Þnh ngang. §éng lùc ®Ó ®iÒu khiÓn hÖ thèng n©ng h¹
cÇn trôc lµ ®éng c¬ diezel 8 cã c«ng suÊt 15 KW, thêi gian xÕp dì kho¶ng 8 ®Õn
10 phót. HÖ th«ng cÇn trôc nµy cho phÐp xÕp dì c¶ hai phÝa bªn cña nöa moãc .
H×nh 5.8: Trang bÞ xÕp dì conten¬ trªn nöa mooc
H×nh 5.9: ¤t« vËn chuyÓn conten¬ mÒm

Conten¬ “mÒm” ®−îc chÕ t¹o b»ng cao su, hoÆc chÊt dÎo tæng hîp (h×nh
5.9) dïng ®Ó chøa hµng láng hoÆc hµng t¬i dêi d¹ng bét. Sau khi giao xong
hµng, çc conten¬ “mÒm” cã thÓ cuén gÊp l¹i phÝa tr−íc sµn xe, gi¶i phãng sµn
154
xe ®Ó vËn chuyÓn lo¹i hµng kh¸c (chiÒu ng−îc l¹i ). “Conten¬ mÒm “®Æt trùc tiÕp
trªn m©n cã quai ®Ó xÕp dì.
5.3. ¤ t« cã conten¬ - thïng dêi .

Conten¬ - thïng dêi lµ mét kÕt cÊu chøa ®ùng cã thÓ l¾p trªn khung « t«
(moãc, nöa moãc) vµ th¸o khái nã mét çch nhanh chãng, nhÑ nhµng ®Æt trªn
nÒn ®Êt ®Ó lµm çc c«ng viÖc xÕp, dì, b¶o qu¶n t¹m thêi hµng hãa.
Conten¬ - thïng dêi cã thÓ lµ xi tÐc, khung hë, thïng kÝn, cã khung x−¬ng
hoÆc kh«ng cã khung x−¬ng. H×nh d¸ng vµ søc chøa cña conten¬ - thïng dêi phô
thuéc vµo lo¹i hµng hãa mµ nã chøa ®ùng, còng nh− träng t¶i cña « t«, ®Æc biÖt
lµ träng t¶i t¸c dông lªn trôc sau cña « t«.
Conten¬ - thïng rêi ®−îc sö dông trong nhiÒu lÜnh vùc: Phôc vô c«ng
céng (thu gom r¸c); x©y dùng; c«ng nghiÖp; tiªu dïng; n«ng nghiÖp (thu gom
rau, qu¶, ...), nghÜa lµ trong nh÷ng lÜnh vùc mµ hµng hãa ph¶i gom dÇn nhiÒu
n¬i, nhiÒu chç, nhiÒu thêi gian.
Sö dông conten¬ - thïng dêi cho phÐp kh«ng cÇn nhiÒu ph−¬ng tiÖn vËn
chuyÓn. Mét « t« cã thÓ vËn chuyÓn nhiÒu conten¬ - thïng rêi, nh− vËy sÏ gi¶m
®−îc thêi gian dõng « t« cho c«ng t¸c xÕp dì, gi¶m ®−îc çc hµnh tr×nh kh«ng
t¶i.
Yªu cÇu chÝnh cña conten¬ - thïng dêi lµ kÝch th−íc bao ph¶i phï hîp víi
kÝch th−íc cho¸n chç trªn khung « t«; cã kÕt cÊu v÷ng ch¾c ®Ó cã thÓ sö dông
l©u dµi; cã chiÒu cao hîp lý thuËn tiÖn cho viÖc thu gom; cã çc phÇn tö tham gia
qóa tr×nh n©ng, h¹, ®Þnh vÞ vµ kÑp chÆt.
Yªu cÇu chÝnh cña « t« vËn chuyÓn conten¬ – thïng dêi lµ ph¶i cã çc c¬
cÊu n©ng, h¹, ®Þnh vÞ vµ kÑp chÆt, c¬ cÊu dÉn h−íng cho conten¬ - thïng dêi khi
n©ng – h¹, c¬ cÊu æn ®Þnh cho « t« khi n©ng, h¹ (ch©n chèng). Mäi kÕt cÊu ph¶i
®¶m bao tÝnh tin cËy cao, kh¶ n¨ng sö dông l©u dµi, c«ng t¸c xÕp dì nhÑ nhµng
vµ nhanh chãng. Khung « t« ph¶i ®−îc gia c−êng hoÆc thªm khung phô.
DÉn ®éng çc c¬ cÊu n©ng, h¹, kÑp chÆt,... th−êng ph¶i sö dông hÖ thèng
thñy lùc (xi lanh cã t¸c dông hai chiÒu) cã trÝch c«ng suÊt tõ ®éng c¬ hoÆc tõ
hép sè.
155
¤ t« cã conten¬ - thïng dêi cã lo¹i chØ lµm nhiÖm vô xÕp dì vµ vËn
chuyÓn thïng, cã lo¹i kÌm thªm nhiÖm vô tù ®æ (h×nh 5.10)
H×nh 5.10: ¤t« n©ng conten¬ - thïng dêi n©ng theo ph−¬ng th¼ng ®øng
a. CÈu thïng dêi lªn sµn xe; b. N©ng thïng dêi tù ®æ; c. Conten¬ thïng dêi thµnh
cao.
Theo nguyªn lý n©ng, h¹, th¸o, l¾p conten¬ - thïng dêi cña « t« cã lo¹i
n©ng h¹ th¼ng ®øng (h×nh 5.10), n©ng h¹ tr−ît nghiªng (h×nh 5.11) vµ tæng hîp
cña c¶ hai lo¹i.
156
Conten¬ - thïng dêi cña lo¹i n©ng h¹ th¼ng ®øng cã søc chøa kh«ng lín
(1,5 ®Õn 4,5 tÊn). ViÖc n©ng, h¹ thïng do cÇn trôc cæng lËt ®¶m nhiÖm. Sù kh¸c
nhau chñ yÕu ë chç kh«ng cã c¬ cÊu di chuyÓn ngang vµ çp n©ng. C¬ cÊu ch»ng
buéc khi n©ng h¹ lµ xÝch nèi b¶n lÒ víi thanh ngang trªn cña cæng lËt vµ cã mãc
®Ó lång vµo chèt cña conten¬- thïng dêi, ®¶m b¶o cho conten¬ - thïng dêi lu«n
ë vÞ trÝ ngang th¨ng b»ng.
NÕu conten¬ - thïng dêi cßn thªm nhiÖm vô tù ®æ thi liªn kÕt gi÷a
conten¬ - thïng dêi víi khung phô cã khíp b¶n lÒ th¸o l¾p ®−îc. Gãc lËt dì t¶i
®¹t ®−îc 900. (h×nh 5.10b)
NÕu conten¬ - thïng dêi qu¸ cao, d¹ng h×nh thang cã thÓ l¾p thªm cÇn
trôc phô (h×nh 5.10c)
Trªn khung phô cã tÊm b¶o hiÓm cabin ®Ò phßng va ®Ëp cña conten¬r -
thïng dêi vµo cabin vµ lµ ®iÓm tùa cña cæng lËt.
ViÖc kÑp chÆt conten¬ - thïng dêi lo¹i nµy chñ yÕu b»ng chèt b¶o hiÓm.
H×nh 5.11: ¤t« n©ng h¹ thïng dêi b»ng tr−ît ngiªng

1. Khung; 2. CÇn ®iÒu khiÓn; 3. KÝch thuû lùc; 4. Trôc b¶n lÒ cña khung; 5. Con
l¨n ®ì; 6. Mãc kÐo; 7. DÉn h−íng; 8. Kho¸ h·m thïng; 9. Xilanh thuû lùc t¸c dông
hai chiÒu.
Lo¹i n©ng h¹ theo ph−¬ng ph¸p tr−ît nghiªng (h×nh 5.11) cã nguyªn lý
nh− sau: Hai xi lanh thñy lùc 3 n©ng khung 1 quay quanh chèt 4 ®Õn khi con l¨n
®ì 5 ch¹m mÆt ®−êng. Gµi sè lïi cho « t« chuyÓn ®éng ®Õn khi mãc 6 lång vµo
157
quai mãc ë conten¬ - thïng dêi. Xi lanh thñy lùc 9 cïng mãc kÐo dÉn conten¬ -
thïng dêi lªn khung 1, ®ång thêi 2 xi lanh 3 còng h¹ dÇn ®é cao. Çc khãa 8 lµm
nhiÖm vô kÑp chÆt container - thïng rêi vµo khung 1.
H·ng Hy®raulex (Thôy §iÓn) cho ra ®êi lo¹i tr−ît nghiªng (h×nh 5.12) cã
thÓ ®¶m nhiÖm thªm c«ng t¸c tù ®æ.
Hai xi lanh thñy lùc 6 lµm nhiÖm vô n©ng khung 3, xÝch trung t©m 5 cã
mãc 7 lµm nhiÖm vô kÐo conten¬ - thïng dêi lªn khung 3. Con l¨n 8 cã nhiÖm
vô ®ì vµ dÉn h−íng trong qu¸ tr×nh n©ng, h¹. Chó ý conten¬ - thïng dêi ®Æt trªn
thÒm cã chiÒu cao b»ng chiÒu cao khung « t«.
H×nh 5.12: ¤t« vËn chuyÓn conten¬ - thïng dêi Hy®raulex

1. ThiÕt bÞ kho¸ thuû lùc; 2. C«ng t¾c ®iÖn; 3. Khung n©ng; 4. ThiÕt bÞ kÑp chÆt;
5. XÝch kÐo; 6. Xilanh thuû lùc t¸c dông hai chiÒu; 7. Mãc; 8. Kho¸ thuû lùc cã
®iÒu khiÓn h¬i nÐn.
H×nh 5.13 lµ nguyªn lý cÈu kÐo vµ tù ®æ cña conten¬ - thïng dêi. C¬ cÊu
n©ng h¹ gåm hai khung phô tr−íc 3, khung phô sau 5 vµ cét ®øng cã mãc 1 ®−îc
nèi víi nhau b»ng çc khíp b¶n lÒ.
158
H×nh 5.13: ¤ t« cÈu kÐo container - thïng rêi
1. Cét ®øng; 2,4. Xi lanh thñy lùc t¸c dông hai chiÒu; 3. Khung phô tr−íc; 5.
Khung phô sau; 6. Con l¨n ®ì dÉn h−íng; 7. Container - thïng rêi .
159
¤ t« vµ conten¬ - thïng dêi ë vÞ trÝ th¼ng hµng. Gµi sè lïi cho « t« vµo gÇn
conten¬ - thïng dêi, xi lanh 4 n©ng khung tr−íc 3, xi lanh 2 h¹ cét ®øng 1 cho
mãc lång vµo quai cña conten¬ - thïng dêi 7, sau ®ã h¹ xi lanh 4 kÐo dÇn
conten¬ - thïng dêi lªn con l¨n ®ì dÉn h−íng 6. Khi conten¬ - thïng dêi ë vÞ trÝ
n»m ngang sÏ ®−îc kÑp chÆt vµo khung phô 5 b»ng hÖ thèng xi lanh thñy lùc bè
trÝ ngang. Çc khung phô vµ cét chèng ®−îc chÕ t¹o d¹ng thÐp hµn hép.
5.4. ¤ t« tù xÕp dì cã cÇn trôc conson vµ cÇn trôc cæng lËt.

a. ¤ t« cã cÇn trôc conson:
CÇn trôc conson ®Æt trªn « t« hoÆc nöa moãc dïng ®Ó xÕp dì hµng cã
träng t¶i nhÑ.
§Æc ®iÓm cña lo¹i cÇn trôc conson trªn « t« lµ sö dông dÉn ®éng thñy lùc,
®Æt trªn « t« ë gi÷a cabin vµ thïng hµng (h×nh 5.14). Gãc quay ngang 2000. TÇm
víi kho¶ng 250-360mm
CÇn trôc conson l¾p trªn c« t« cã çc lo¹i t¶i träng sau : 0,63t; 1,0t; 1,25t.
Tèc ®é n©ng 0,017m/s.
H×nh 5.14: ¤t« cã cÇn trôc conson
160
HÖ thèng dÉn ®éng thñy lùc gåm cã thïng dÇu, b¬m, çc van ®iÒu khiÓn,
bÇu läc, bé chia, xi lanh lùc, èng dÉn, ... cã trÝch c«ng suÊt tõ hép sè. Ngoµi ra
cßn cã çc c¬ cÊu an toµn khi ®øt çp hoÆc háng èng dÉn thñy lùc; c¬ cÊu phßng
bÞ khi cÈu qu¸ t¶i; çc c¬ cÊu æn ®Þnh chèng lÖch nghiªng; tÇm víi khi khÐp l¹i
kh«ng v−ît ra ngoµi ph¹m vi kÝch th−íc bao cña « t«.
CÇn trôc conson lµ mét khèi thèng nhÊt (h×nh 5.15) gåm çc bé phËn sau :
®Õ 1; trô cÈu 4 phÝa d−íi lµ xi lanh quay, phÝa trªn lµ xi lanh n©ng; c¬ cÊu ®iÒu
khiÓn 3 ë bªn tr¸i; c¬ cÊu khãa b¶o hiÓm mãc cÈu ë bªn ph¶i.
§Õ cÈu gåm çc thanh thÐp çn ®Þnh h×nh ch÷ C hµn víi nhau kiÓu khung.
Hai ®Çu cã hai ch©n chèng thñy lùc ®Ó n©ng cao tÝnh æn ®Þnh. §Õ cÈu liªn kÕt víi
khung « t« b»ng çc quang cã ®ai èc 9.
H×nh 5.15: CÇn trôc conson dÉn ®éng thuû lùc

1. §Õ; 2. Ch©n chèng; 3. HÖ ®iÒu khiÓn; 4. Trô cÈu; 5. CÇn trôc; 6. Xilanh cÇn
trôc; 7. Tay víi; 8. Mãc treo; 9. Quang.
161
C¬ cÊu quay cÇn trôc (h×nh 5.16) gåm cã trô cÈu 1 l¾p trªn hai æ bi nãn 2
vµ 5 l¾p trong vá xi lanh 3. Trô 4 cã hai ®Çu, mét ®Çu then hoa nèi víi trô cÈu,
®©u kia cã ren vÝt v« tËn nèi víi piston 7. Khi piston chuyÓn ®éng tÞnh tiÕn lµm
quay trôc 4, ®ång thêi quay trô cÈu.
H×nh 5.16: C¬ cÊu quay

trô cÈu
1. Trô cÈu;
2,5. Vßng bi c«n;
3. Vá trô;
4. Trôc;
6. N¾p;
7. Piston;
8. ®ai èc.
b. ¤ t« cã cÇn trôc cæng lËt.

¤ t« tù xÕp dì cã cÇn trôc cæng lËt l¾p ®Æt trªn khung « t« dïng ®ª n©ng
h¹ hµng hãa (h×nh 5.17) cã träng t¶i 1,25t; 3,0t; 5,0t.
Çc bé phËn dÉn ®éng thñy lùc t−¬ng tù nh− cña cÇn trôc conson. Çc bé
khãa thñy lùc ®¶m b¶o an toµn khi hÖ thèng bÞ háng. Mãc cÈu trªn dÇm ngang
cña cÈu cã thÓ di chuyÓn theo ph−¬ng ngang, gióp cho c«ng t¸c s¾p xÕp hµng lªn
thïng chøa ®−îc dµn ®Òu.
162
H×nh 5.17: ¤t« cã cÇn trôc cæng lËt
c. Ch©n chèng vµ bé khãa nhÝp.

Ch©n chèng vµ bé khãa nhÝp cã nhiÖm vô n©ng cao ®é æn ®Þnh cña « t«
khi n©ng h¹ hµng hãa.
Ch©n chèng thñy lùc (h×nh 5.18) lµ xi lanh thñy lùc t¸c dông hai chiÒu cã
khãa thñy lùc. Ch©n chèng gåm cã xi lanh 3 vµ ®Õ 1; cÇn ®Èy 2. Nèi ghÐp gi÷a
cÇn ®Èy vµ ®Õ lµ khíp cÇu, gióp cho « t« æn ®Þnh nÕu nÒn ®−êng kh«ng b»ng
ph¼ng. Khãa thñy lùc lµ mét van ®iÒu khiÓn gåm cã piston 5, viªn bi 4, lß xo 6.
Khãa thñy lùc ®Æt ë ®¸y xi lanh vµ cã lç th«ng víi xi lanh ë phÝa trªn piston.
Khãa thñy lùc chØ më ra khi khoang d−íi xi lang cã ¸p suÊt dÇu.
H×nh 5.18: Ch©n chèng thuû lùc

1. §Õ; 2. CÇn ®Èy; 3. Xi lanh; 4.
Van bi; 5. Piston khãa h·m; 6. Lß
xo; 7. Piston thñy lùc; 8. n¾p xi
lanh.
Bé khãa nhip (h×nh 5.19) ®¶m b¶o cho nhÝp kh«ng bÞ qu¸ t¶i khi n©ng
hµng. Khi dÇu vµo trong xi lanh 5 ®Èy gèi tùa tú con l¨n 10 vµo lµm thanh truyÒn
3 vµ 9 th¼ng hµng. NhÝp bÞ khãa cøng.
163
H×nh 5.19: Bé kho¸ nhÝp
1. Gi¸; 2. Bé giíi h¹n; 3, 9. Thanh truyÒn; 4. Gèi tùa; 5. Xi lanh thñy lùc t¸c dông
hai chiÒu; 6. Tai nhÝp; 7. CÇn ®Èy; 8. §Õ tú lªn nhÝp; 10. Con l¨n; 11. Khung « t«
(dÇm däc)
5.5. ¤ t« tù xÕp dì cã thµnh n©ng t¶i

Nh»m c¬ giíi hãa c«ng t¸c xÕp dì çc conten¬- thïng dêi träng t¶i nhá vµ
hµng bao gãi, mét sè « t« cã trang bÞ thµnh lËt n©ng t¶i, cã träng t¶i 0,36T; 1,0T;
1,5T; 2,0T; 2,5T.
Thµnh lËt n©ng t¶i ®−îc ph©n biÖt theo 5 dÊu hiÖu :
- C¬ cÊu treo lång – th¸o ®−îc

- C¬ cÊu n©ng, h¹ b»ng çp dÉn, ®ßn dÉn, xÝch dÉn, ...
- HÖ thèng dÉn ®éng : Thñy lùc, thñy c¬, ®iÖn – thñy, ...
- C¬ cÊu chÞu lùc: Sµn n©ng, ch¹c n©ng, ...
- N¬i b« trÝ: Thµnh sau, thµnh bªn, trªn « t«, trªn nöa mooc...
Lo¹i bè trÝ thµnh sau, dÉn ®éng thñy lùc, kiÓu sµn ®−îc sö dông nhiÒu
nhÊt.
H×nh 5.20 vµ 5.21 lµ c¬ cÊu thµnh lËt kiÓu sµn dÉn ®éng thuû lùc. Nguyªn
lý nh− sau: Thµnh sau ®−îc më ra vµ gi÷ ë vÞ trÝ n»m ngang. Gµi trÝch c«ng, ®Ó
van ®iÒu khiÓn ë vÞ trÝ h¹ thµnh, çc ®ßn song song d−íi t¸c dông dÉn ®éng cña
xilanh thuû lùc sÏ quay thuËn chiÒu kim ®ång hå h¹ thµnh xuèng ®Êt. Qu¸ tr×nh
n©ng thµnh theo tr×nh tù ng−îc l¹i.
164
H×nh 5.20: C¬ cÊu n©ng thµnh dÉn ®éng thuû lùc.
1. Thµnh sau; 2. §ßn dÉn h−íng; 3. Khung n©ng; 4. Gi¸ ®ì; 5. Xi lanh thñy lùc;
6. Van ®iÒu khiÓn; 7. Kh©u trung gian; 8. Khãa.
H×nh 5.21: S¬ ®å c¬ cÊu n©ng thµnh

a) §ãng thµnh; b) VÞ trÝ trung gian; c) h¹ thµnh
1. Xi lanh thñy lùc; 2. §ßn gÊp khóc; 3. §ßn phô; 4. Thanh ngang; 5. B¶n lÒ; 6.
Cét chèng.
165
H×nh 5.22 lµ s¬ ®å hÖ thèng thuû c¬ dÉn ®éng n©ng thµnh: Thµnh 8 ®−îc chÕ t¹o
b»ng thÐp tÊm hµn cã khung x−¬ng. ViÖc n©ng h¹ thµnh lµ do hai cét ®øng 6 di
chuyÓn gi÷a çc con l¨n dÉn h−íng 7 theo ph−¬ng th¼ng ®øng nhê xÝch dÉn ®éng
10, ®Üa xÝch 5 ®−îc g¾n trªn çn piston cña xilanh 11, ®Üa xÝch 9 g¾n trªn gèi cè
®Þnh cña xilanh. Xianh ®−îc dÉn ®éng b»ng hÖ thèng thuû lùc cã çc van ®iÒu
khiÓn ba ng¶ 4, b¬m 1; çc van ng−îc 2 vµ van an toµn 3 ®¶m b¶o cho hÖ thèng
lµm viÖc an toµn.
H×nh 5.22: S¬ ®å hÖ thèng dÉn ®éng thuû c¬

1. B¬m; 2. Van ng−îc; 3. Van an toµn; 4. Van ba ng¶; 5, 9. §Üa xÝch; 6. Cét
®øng; 7. Con l¨n; 8. Sµn ngang; 10. XÝch; 11. Xi lanh.
H×nh 5.23. lµ c«ng nghÖ xÕp dì container - thïng dêi lo¹i nhá phôc vô çc
cöa hµng th−¬ng m¹i vµ siªu thÞ.
H×nh 5.23: S¬ ®å c«ng nghÖ xÕp dì conten¬ cã b¸nh xe di chuyÓn.
166
Ch−¬ng VI
«t« vµ ®oµn «t« thïng kÝn
6.1. C«ng dông, ph©n lo¹i, yªu cÇu.
6.1.1. C«ng dông:
¤t« vµ ®oµn «t« cã thïng kÝn dïng ®Ó chuyªn chë çc lo¹i hµng c«ng
nghiÖp d©n dông, c«ng nghiÖp thùc phÈm, c«ng nghiÖp may mÆc,... lo¹i «t« vµ
®oµn «t« cã thïng kÝn ®¶m b¶o gi÷ ®−îc chÊt l−îng vµ sè l−îng hµng hãa mµ
kh«ng cÇn ng−êi ¸p t¶i hµng.
¦u ®iÓm næi bËt cña «t« vµ ®oµn «t« cã thïng kÝn lµ sö dông tèi ®a träng
t¶i, ®Æc biÖt lµ vËn chuyÓn çc lo¹i hµng cã tû träng nhá.
6.1.2. Ph©n lo¹i:
Theo môc ®Ých sö dông, çc «t« vµ ®oµn «t« cã thïng kÝn ®−îc ph©n lo¹i:
a. ¤t« vµ ®oµn «t« cã thïng kÝn v¹n n¨ng:
¤t« vµ ®oµn «t« cã thïng kÝn v¹n n¨ng dïng ®Ó vËn chuyÓn çc hµng hãa
c«ng nghiÖp d©n dông (çc Èn phÈm nh− s¸ch, b¸o, dông cô vµ thiÕt bÞ nghiªn
cøu, dµy dÐp, th¶m,...); c«ng nghiÖp thùc phÈm cã bao gãi (m× ¨n liÒn, b¸nh kÑo
çc lo¹i, ®å uèng,...); c«ng nghiÖp d−îc phÈm (thuèc çc lo¹i, dông cô y tÕ,...).
Çc hµng hãa chøa trong thïng kÝn v¹n n¨ng kh«ng ®ßi hái ph¶i cã çc
thiÕt bÞ c«ng nghÖ b¶o qu¶n ®Æc biÖt.
b. ¤t« vµ ®oµn «t« cã thïng kÝn chuyªn dïng:
¤t« vµ ®oµn «t« cã thïng kÝn chuyªn dïng dïng ®Ó vËn chuyÓn çc lo¹i
hµng hãa ph¶i cã çc thiÕt bÞ c«ng nghÖ b¶o qu¶n vµ ®−îc chia thµnh 2 nhãm:
- Thïng kÝn chuyªn dïng vËn chuyÓn hµng c«ng nghiÖp d©n dông vµ c«ng
nghiÖp thùc phÈm: cã trang bÞ ®Þnh vÞ vµ kÑp chÆt (®å gç gia dông), cã trang bÞ
b¶o qu¶n chÊt l−îng (®å may mÆc), cã çc trang bÞ thùc hiÖn çc nguyªn c«ng
trong quy tr×nh c«ng nghÖ tõ s¶n xuÊt ®Õn tiªu dïng (b¸nh m×).
- Thïng kÝn cã trang bÞ gi÷ nhiÖt, lµm l¹nh: dïng ®Ó vËn chuyÓn thùc
phÈm t−¬i sèng mau háng.
6.1.3. Yªu cÇu:
§Ó phï hîp víi çc ®iÒu kiÖn khai th¸c, çc «t« vµ ®oµn «t« cã thïng kÝn
ph¶i ®¶m b¶o çc yªu cÇu sau:
167
- DiÖn tÝch sµn vµ thÓ tÝch thïng kÝn ph¶i phï hîp víi kÝch th−íc vµ khèi l−îng
hµng hãa mµ nã chuyªn chë, çc gi¸ trÞ riªng (m2/TÊn, m3/TÊn) ®¹t møc tèi ®a, vÞ
kÝch th−íc cña çc bao gãi ®· ®−îc tiªu chuÈn hãa: Thïng kÝn cã d¹ng h×nh hép
ch÷ nhËt, sµn ph¼ng. KÝch th−íc bao cña thïng kÝn ph¶i phï hîp quy ®Þnh cña
“§iÒu lÖ trËt tù an toµn giao th«ng ®−êng bé vµ trËt tù an toµn giao th«ng ®« thÞ”
ban hµnh kÌm theo nghÞ ®Þnh 36/CP cña chÝnh phñ.
- Çc trang bÞ cña thïng kÝn ph¶i ®¶m b¶o thuËn tiÖn cho c«ng t¸c xÕp dì (cÇu
thang, tay vÞ, bËc lªn xuèng), kh«ng c¶n trë «t« vµ ®oµn «t« thïng kÝn tiÕp cËn
chç nhËn vµ giao hµng, còng nh− tiÕp cËn phÝa trong cña thïng kÝn. ChiÒu cao
cña sµn thïng t−¬ng ®−¬ng chiÒu cao cña sµn nhµ kho. Thïng kÝn nªn cã hai cöa
(phÝa sau vµ bªn ph¶i) góp cho «t« vµ ®oµn «t« tiÕp cËn n¬i nhËn vµ giao hµng dÔ
dµng ë n¬i cã mÆt b»ng hÑp vµ khã quay vßng.
- Thïng kÝn ph¶i cã tÝnh an toµn cao: Çc cöa khi ®ãng ph¶i kÝn khÝt, cã khãa
ngoµi, cã kÑp ch× niªm phong. Kh«ng ®Ó lät bôi, n−íc m−a, ... vµo bªn trong
thïng. Çc cöa khi më ph¶i ®−îc ®Þnh vÞ vµ kÑp chÆt. HÖ thèng th«ng giã vµ
chiÕu s¸ng ph¶i cã l−íi b¶o vÖ. B¸nh xe dù phßng ph¶i l¾p phÝa ngoµi thïng kÝn.
- Thïng kÝn ph¶i v÷ng ch¾c, cã tÝnh tin cËy cao, tuæi thä cña thïng hµng ph¶i
b»ng tuæi thä cña ph−¬ng tiÖn vËn chuyÓn.
- Thïng kÝn vËn chuyÓn thùc phÈm t−¬i sèng mau háng ph¶i ®¶m b¶o duy tr×
nhiÖt ®é æn ®Þnh theo quy ®Þnh.
6.2. KÕt cÊu «t« vµ ®oµn «t« thïng kÝn.
6.2.1. ¤t« vµ ®oµn «t« cã thïng kÝn v¹n n¨ng (h×nh 6.1)
VËn chuyÓn trong ph¹m vi ®« thÞ th−êng dïng «t« cã thïng kÝn träng t¶i
nhá (trªn c¬ së lµ «t« con) hoÆc träng t¶i võa vµ träng t¶i trung b×nh (trªn «t« c¬
së lµ xe t¶i 3,5 TÊn). Cßn vËn chuyÓn ®−êng dµi (liªn tØnh hoÆc liªn vËn quèc tÕ)
th−êng sö dông çc ®oµn «t« s¬mi r¬mooc thïng kÝn.
KÕt cÊu çc thïng kÝn ®−îc thèng nhÊt hãa rÊt cao, khi thay ®æi träng t¶i
chØ cÇn thay ®æi chiÒu dµi cña thïng kÝn. Çc kÕt cÊu tõng phÇn nh−: cöa, nãc,
v¸ch ng¨n, khung c−¬ng,... ®−îc thèng nhÊt theo tiªu chuÈn, t¹o ®iÒu kiÖn cho
c«ng t¸c söa ch÷a vµ thao t¸c xÕp dì hµng.
168
H×nh 6.1: ¤t« vµ ®oµn «t« cã thïng kÝn v¹n n¨ng
§Ó gi¶m träng l−îng riªng cña «t« vµ ®oµn «t«, kÕt cÊu cña thïng kÝn
thuéc lo¹i chÞu lùc (h×nh 6.2)
H×nh 6.2: Thïng kÝn s¬mi r¬mooc.

1. Cöa th«ng giã; 2. Vá bäc; 3. Cét ®øng; 4. Cöa bªn; 5. 7. Gia c−êng nãc; 6.
Nãc; 8. Cöa sau; 9. Thanh gi»ng; 10. DÇm däc; 11. V¸n sµn; 12. Gia c−êng
thµh bªn; 13 DÇm ngang; 14. Gi¸ ®ì; 15. Gia c−êng sµn; 16. DÇm ngang tr−íc;
17. Trô quay ®øng.
Khung x−¬ng gåm çc xµ däc lµm b»ng thÐp çn ch÷ U (160x60x2.5) hµn
víi çc xµ ngang 13 çch ®Òu nhau 350 mm, ®Çu çc xµ ngang cã çc cét ®øng3
vµ thanh gia c−êng 15. ë vÞ trÝ nhÝp sau, dµm däc 10 ®−îc uèn cong vµ tai nhÝp
169
®−îc hµn vµo vÞ trÝ ®ã. Sµn 11 ®−îc l¸t b»ng gç, thµnh bªn lµ çc tÊm nh«m viÒn
mÐp vµ ®−îc gi÷ bëi çc thanh gi»ng.
H×nh 6.3: Cöa bªn thïng kÝn.

1. TÊm khuyªn cè ®Þnh, 2. TÊm khuyªn di ®éng, 3. Çnh cöa tr¸i, 4. Çnh cöa
ph¶i, 5. Chèt n¾p kÑp ch×, 6. N¾p kÑp ch×, 7. KÑp ch×, 8. Khuyªn khãa di ®éng, 9.
Tay n¾m, 10. Khuyªn khãa cè ®Þnh, 11. TÊm che, 12. §Öm lµm kÝn.
Cöa bªn (h×nh 6.3) vµ cöa sau ®−îc m« ®un hãa vÒ kÝch th−íc, ®−îc bäc
nh«m, khung cöa lµm b»ng thÐp çn. Cöa ®ãng më b»ng chèt b¶n lÒ 8 vµ 10. KÕt
cÊu khãa cöa cã thÓ cã niªm phong kÑp ch×, cã n¾p 6 b¶o vÖ. MÐp cöa cã nÑp
cao su, khi më cã thÓ quay ®−îc 2700 (cöa sau) vµ 1800 (cöa bªn) vµ ®−îc h·m
chÆt vµo thµnh.
Thµnh phÝa tr−íc cã cöa th«ng giã (h×nh 6.4) gåm chíp lËt 1, çnh giã 3
dïng ®iÒu chØnh l−îng giã vµ h−íng giã, ®Þnh vÞ çc çnh giã b»ng tai hång 4. ë
cöa tr−íc tai hång l¾p phÝa ngoµi, cßn cöa bªn l¾p phÝa trong. Khi xe ch¹y, giã
l−u th«ng qua çc cöa giã, gióp cho thïng kÝn b¶o vÖ ®−îc chÊt l−îng hµng hãa.
Vá thïng kÝn ®−îc bäc hai líp. Líp trong b»ng gç d¸n hoÆc kim lo¹i, çc
gãc vu«ng thµnh ®Ó cã thÓ xÕp ®−îc tèi ®a hµng hãa, líp ngoµi b»ng t«n hoÆc
§uyra, gãc vµ mÐp c¹nh cong, b¸n kÝnh kh«ng qu¸ 0,15m.
Mét sè thïng kÝn cã nãc n©ng h¹ ®−îc, t¹o ®iÒu kiÖn cho c«ng t¸c xÕp dì
vµ thay ®æi søc chøa cña thïng kÝn. ë mét sè thïng kÝn cßn cã thµnh lËt n©ng h¹
®Ó bèc xÕp hµng hãa thuËn lîi (xem ch−¬ng 5).
170
H×nh 6.4: Cöa th«ng giã
a. Cöa sæ th«ng giã, b. S¬ ®å dßng kh«ng khÝ th«ng giã
1. Chíp lËt, 2. Cöa giã, 3. Çnh giã, 4. Tai hång
6.2.2. ¤t« vµ ®oµn «t« cã thïng kÝn chuyªn dïng vËn chuyÓn hµng
hãa c«ng nghiÖp d©n dông vµ c«ng nghiÖp thùc phÈm.
Çc thïng kÝn lo¹i nµy chØ dïng ®Ó vËn chuyÓn mét lo¹i hµng hãa nhÊt
®Þnh, phÝa trong cã trang bÞ c«ng nghÖ phï hîp víi lo¹i hµng hãa ®ã.
¤t« vµ ®oµn «t« vËn chuyÓn hµng hãa c«ng nghiÖp thùc phÈm nh− b¸nh
m×, bµnh ngät, ®å uèng,... ®−îc quy theo khay ®ùng. CÊc khay nµy n»m trong
quy tr×nh c«ng nghÖ tõ xÝ nghiÖp ®Õn cöa hµng. Thïng kÝn ®−îc chia thµnh çc
khoang, trong çc khoang l¹i ®−îc chia thµnh nhiÒu tÇng, mçi tÇng ®Òu cã m¸ng
dÉn h−íng cho çc khay. Cöa cña mçi khoang cã thÓ b»ng kim lo¹i hoÆc phñ v¶i
b¹t. ChiÒu dµi cña thïng lµ béi sè cña chiÒu réng khoang.
¤t« vµ ®oµn «t« vËn chuyÓn quÇn ¸o may s½n (complet, ¸o kho¸c,
m¨ngt«,...) cã thïng kÝn chia thµnh nhiÒu khoang, trong mçi khoang cã l¾p suèt
víi çc vßng treo m¾c ¸o, t¹o ®iÒu kiÖn cho vËn chuyÓn vµ xÕp dì mµ kh«ng bÞ
nhµu n¸t.
¤t« vµ ®oµn «t« vËn chuyÓn ®å gç d©n dông cã thïng kÝn ®−îc trang bÞ
çc trôc nöa mÒm däc vµ ngang bªn trong, ®Þnh vÞ hµng hãa kh«ng bÞ biÕn d¹ng.
¤t« vµ ®oµn «t« vËn chuyÓn trøng Êp vµ gµ con míi në thïng kÝn ®−îc
trang bÞ lß sÊy nãng Êm vµ th«ng giã tuÇn hoµn, ngoµi ra cßn cã trang bÞ vÖ sinh
lµm s¹ch thïng kÝn, ®¶m b¶o v« trïng.
¤t« vµ ®oµn «t« cã thïng kÝn vËn chuyªn rau qu¶ th−êng sö dông çc
container cã thµnh lËt n©ng h¹, gióp cho c«ng t¸c xÕp dì nhanh chãng.
171
6.3. ¤t« vµ ®oµn «t« thïng kÝn vËn chuyÓn thùc phÈm mau háng.
6.3.1. Nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ thùc phÈm t−¬i sèng mau háng vµ ph−¬ng
ph¸p b¶o qu¶n trong vËn t¶i.
Nguyªn nh©n gay thiu thèi thùc phÈm lµ do ho¹t ®éng cña çc vi sinh vËt
(vi khuÈn, vi trïng, men, nÊm mèc,...) vµ çc ph¶n øng sinh hãa trong thùc
phÈm. Çc vi sinh vËt vµ çc ph¶n øng sinh hãa ph¸t triÓn tèt trong nh÷ng ®iÒu
kiÖn nhiÖt ®é nhÊt ®Þnh (20 ÷ 30 0C). Muèn chóng ph¸t triÓn chËm hoÆc ngõng
ph¸t triÓn ph¶i h¹ thÊp nhiÖt ®é b¶o qu¶n.
Tïy thuéc vµo ph−¬ng ph¸p vµ nhiÖt ®é b¶o qu¶n, çc thùc phÈm t−¬i
sèng chia thµnh ba nhãm chÝnh:
- Çc thùc phÈm kh«ng cã yªu cÇu nµo vÒ nhiÖt ®é b¶o qu¶n, nghÜa lµ nhiÖt ®é
trong thïng kÝn c©n b»ng víi nhiÖt ®é m«i tr−êng xung quanh (mét sè lo¹i rau,
qu¶, ®å hép,...)
- Çc thùc phÈm ph¶i b¶o qu¶n ë nhiÖt ®é ®«ng l¹nh (-7 ÷ -180C), ®ã lµ çc lo¹i
thùc phÈm th−êng b¶o qu¶n trong çc tñ l¹nh gia ®×nh (thøc ¨n chÝn, çc s¶n
phÈm chÕ biÕn tõ s÷a t−¬i,...).
- Çc thùc phÈm cÇn ®«ng l¹nh nhanh vµ s©u, ®ßi hái nhiÖt ®é thÊp h¬n -180C,
®ã lµ çc lo¹i thùc phÈm cÇn ph¶i gi÷ ®−îc chÊt l−¬ng t−¬i ban ®Çu (thÞt t−¬i, ç
t−¬i,...).
Çc ph−¬ng tiÖn vËn t¶i cã thïng kÝn l¹nh, lu«n gi÷ ®−îc nhiÖt ®é quy
®Þnh dïng ®Ó vËn chuyÓn çc lo¹i thùc phÈm t−¬i sèng nh−: çc thùc phÈm tõ
duyªn h¶i vÒ çc thµnh phè lín (tõ Minh H¶i vÒ TP Hå ChÝ Minh, tõ Qu¶ng
Ninh vÒ Hµ Néi,...), çc thùc phÈm gia cÇm, gia sóc tõ n¬i giÕt mæ tËp trung vÒ
çc nhµ m¸y chÕ biÕn.
Do tÝnh chÊt vÖ sinh thùc phÈm, ®¶m b¶o søc kháe cho ng−êi tiªu dïng,
çc quèc gia ®· ký “C«ng −íc quèc tÕ quy ®Þnh vËn chuyÓn hµng thùc phÈm t−¬i
sèng” n¨m 1991. Trong ®ã qui ®Þnh cô thÓ nhiÖt ®é vµ thêi gian b¶o qu¶n cho
nhiÒu lo¹i rau, qu¶, thÞt, ç, s¶n phÈm s÷a,...
TÝnh chÊt gi÷ nhiÖt cña thïng kÝn ®−îc ®¸nh gi¸ b»ng hÖ sè truyÒn nhiÖt
K. HÖ sè nµy thay ®æi theo thêi gian do ®é Èm −ít vµ kÕt b¨ng cña hÖ thèng çch
172
nhiÖt vµ do ph©n bè kh«ng ®ång ®Òu trong thïng kÝn. HÖ sè nµy x¸c ®Þnh theo
thùc nghiÖm:
Q
K=
S(Tn−Tt)
trong ®ã: Q. L−îng nhiÖt cÇn thiÕt ®¶m b¶o nhiÖt ®é trong thïng kÝn
kh«ng ®æi (KCal).
S. DiÖn tÝch trung b×nh vá thïng kÝn (m2)
S = Sn St (Sn, St. DiÖn tÝch vá ngoµi vµ vá trong thïng kÝn)

Tn, Tt. NhiÖt ®é trung b×nh ngoµi vµ trong thïng kÝn (0C)
NÕu thïng kÝn cã d¹ng h×nh hép ch÷ nhËt th× nhiÖt ®é trung b×nh phÝa
trong thïng lµ nhiÖt ®é trung b×nh céng sè häc cña çc ®iÓm ®o çch thµnh trong
10cm: cã 8 ®iÓm ®o t¹i çc gãc thïng vµ 6 ®iÓm ®o t¹i t©m çc mÆt trong cña
thïng. NhiÖt ®é bªn ngoµi thïng còng ®o t−¬ng tù.
Tn+Tt
NhiÖt ®é trung b×nh chung Ttb lµ: Ttb=
2
ChÕ ®é nhiÖt ®−îc coi lµ kh«ng ®æi, nÕu ®¶m b¶o ®−îc hai yªu cÇu sau:
- Trong chu kú 12giê, dao ®éng cña nhiÖt ®é bªn trong vµ bªn ngoµi thïng
kh«ng v−ît qu¸ 50C.
- L−îng táa nhiÖt trung b×nh ®o ë chu kú 3 giê vµ 12 giê chªnh kh«ng qu¸ 3%.
HÖ sè truyÒn nhiÖt cña çc lo¹i thïng kÝn vËn chuyÓn thùc phÈm t−¬i sèng
mau háng trong kho¶ng (0,35 – 0,65)Kcal/m2.0C.
6.3.2. Çc ph−¬ng ph¸p lµm l¹nh trong thïng kÝn.
Cã thÓ dïng çc ph−¬ng ph¸p c¬ khÝ hoÆc hãa häc ®Ó lµm l¹nh trong
thïng kÝn.
HÖ thèng lµm l¹nh c¬ khÝ cã hai lo¹i: thiÕt bÞ lµm l¹nh kiÓu m¸y nÐn trong
thêi gian vËn chuyÓn vµ tÊm l¹nh cã chøa dung dÞch ¥tÐcti (dung dÞch muèi
kho¸ng ®«ng l¹nh).
HÖ thèng lµm l¹nh hãa häc lµ sö dông çc chÊt r¾n (b¨ng kh«) hoÆc chÊt
láng (khÝ láng) cho bay h¬i ®Ó thu nhiÖt cña m«i tr−êng xung quanh.
173
TÊt c¶ çc nguån lµm l¹nh thïng kÝn ®−îc chia thµnh: nguån l¹nh t¹m thêi
vµ nguån l¹nh cè ®Þnh (h×nh6.5).
Ph−¬ng ph¸p lµm l¹nh thïng kÝn
Nguån l¹nh t¹m thêi Nguån l¹nh cè ®Þnh

(«t« kh«ng cã m¸y l¹nh) («t« cã m¸y l¹nh)
Thu nhiÖt do Thu nhiÖt do Thu nhiÖt do Thu nhiÖt do

tan n−íc b¨ng bay h¬i khÝ bay h¬i hoÆc b¬m vµo thïng
hoÆc th¨ng hoa láng hoÆc tan tan thuèc l¹nh kÝn kh«ng khÝ
b¨ng kh« thuèc l¹nh r¾n r¨n l¹nh
Hép Hép Hép KhÝ ¾c Bay h¬i khÝ Lµm tan

chøa chøa chøa láng quy láng cã tuÇn chÊt
n−íc b¨ng muèi bay l¹nh hoµn c−ìng ¬tecti r¾n
®¸ kh« b¨ng h¬i bøc
H×nh 6.5: Çc ph−¬ng ph¸p lµm l¹nh thïng kÝn.
a. Nguån l¹nh t¹m thêi:
Nguån l¹nh t¹m thêi lµ nh÷ng nguån cã kh¶ n¨ng gi÷ nhiÖt ®é trong thïng
kÝn kh«ng ®æi trong mét thêi gian quy ®Þnh nh−: n−íc ®¸, b¨ng kh«, dung dÞch
¥tÐcti l¹nh, khÝ hãa láng, m¸y l¹nh ho¹t ®éng theo chu kú,...
B¶ng 6.1 nªu mét sè tÝnh chÊt cña çc chÊt lµm l¹nh ®−îc sö dông trong
vËn t¶i «t«.
B¶ng 6.1: ChÊt lµm l¹nh dïng trong vËn chuyÓn thùc phÈm
Çc th«ng sè B¨ng kh« Dung Hçn hîp N−íc ®¸
(Cacbonic dÞch muèi b¨ng
r¨n) ¥tecti
Kho¶ng nhiÖt ®é l¹nh oC -70 ÷ +10 -20 ÷ +10 -20 ÷ +10 +4 ÷ +10
Dung träng (KG/l) 1,3 ÷ 1,5 1,8 1,2 0,92
NhiÖt æn ho¸ h¬i (Kcal/KG) 140 ÷ 154 40 56 80
Khèi l−îng chÊt cho 100KCal l¹nh 0,6 2,5 1,8 1,25
N−íc ®¸ (n−íc ho¸ b¨ng) cã kh¶ n¨ng gi÷ nhiÖt trong thïng kÝn ë +60C,
cßn hèn hîp muèi b¨ng gi÷ ®−îc -60C. N−íc ®¸ dïng ®Ó −íp thùc phÈm, cßn
muèi b¨ng ®Æt trong çc hép cã h×nh d¹ng kh¸c nhau bè trÝ ë trÇn hoÆc thµnh
174
bªn cña thïng kÝn. ¦u ®iÓm cña lo¹i nµy lµ chÕ t¹o n−íc ®¸ còng nh− muèi b¨ng
®¬n gi¶n. Nh−îc ®iÓm chÝnh lµ dÔ lµm háng chÊt çch nhiÖt vµ thêi gian gi÷ l¹nh
kh«ng dµi.
Lµm l¹nh b»ng ph−¬ng ph¸p th¨ng hoa b¨ng kh« (cacbonic) r¾n cã tû
träng (1,4÷1,5 KG/l) cã −u ®iÓm lµ t¹o ra nhiÖt ®é thÊp (-78,90C). Trong m«I
tr−êng kh«ng khÝ 1KG b¨ng kh« thu nhiÖt 136,89 Kcal.
Cã thÓ ®Æt b¨ng kh« gi÷a çc hép chøa thùc phÈm, nh−ng tèt nhÊt lµ ®Æt
çc hép b¨ng kh« d−íi trÇn hoÆc däc theo thµnh bªn cña thïng kÝn (h×nh 6.6).
Tèc ®é th¨ng hoa cña b¨ng kh« phô thuéc vµo vËt liÖu hép chøa b¨ng kh« (hîp
kim nh«m, chÊt dÎo, ...). §iÒu chØnh nhiÖt ®é trong thïng kÝn b»ng çc tÊm ®Öm
çch nhiÖt cµi gi÷a çc hép b¨ng kh«. Çc hép nµy ®−îc ®−a vµo qua çc cöa sæ
®Æc biÖt phÝa ngoµi thïng kÝn, nh− vËy cã thÓ bæ xung thªm b¨ng kh« trong qu¸
tr×nh vËn chuyÓn.
H×nh 6.6: Lµm l¹nh thïng

kÝn b»ng b¨ng kh«.
1. Vá thïng; 2. B¨ng kh«
Cã nhiÒu çch ®iÒu chØnh nhiÖt ®é kh«ng khÝ trong thïng kÝn:
Tù ®éng gi÷ nhiÖt ®é ë møc quy ®Þnh b»ng çch dïng bé ®iÒu chØnh 3 ®Ó
®iÒu khiÓn qu¹t giã 2 thæi kh«ng khÝ vµo çc hép chøa b¨ng kh« 1 (h×nh 6.7).
H×nh 6.7: Lµm l¹nh b»ng b¨ng

kh« cã ®iÒu chØnh nhiÖt
1. B¨ng kh«; 2. Qu¹t giã; 3. §iÒu
tiÕt nhiÖt.
B¨ng kh« 1 ®−îc chøa trong çc èng máng (h×nh 6.8) vµ chÊt lµm l¹nh
tuÇn hoµn trong çc r·nh cña gi¸ l¹nh trung gian. Çc phÇn tö trao ®æi nhiÖt 2 ®Æt
däc theo thµnh bªn cña thïng kÝn. ChÊt lµm lanh tuÇn hoµn gi÷a çc èng chøa
b¨ng kh« vµ çc phÇn tö trao ®æi nhiÖt theo nguyªn lý xifon nhiÖt vµ thu nhiÖt
phÝa trong thïng kÝn. Çc chÊt lµm l¹nh tù ®éng thay ®æi theo van 3 cã h×nh èng
xo¾n.
175
H×nh 6.8: ThiÕt bÞ l¹nh cã lµm
l¹nh trung gian.
1. B¨ng kh«; 2. PhÇn tö trao
®æi nhiÖt; 3. Van.
Ba lan ®· s¶n xuÊt «t« l¹nh b»ng b¨ng kh« cã träng t¶i nhÑ theo nguyªn lý
h×nh 6.9: Hai qu¹t giã 3 hót kh«ng khÝ trong thïng kÝn vµo kh«ng gian 2 (gi÷a
hép b¨ng kh« 1 vµ vá thïng l¹nh), cßn CO2 th¨ng hoa bay qua èng 4 ra ngoµi.
Hép chøa 1 chøa ®−îc 50KG b¨ng kh«, gi÷ l¹nh cho thïng kÝn 0 ÷ +30C trong
mét ngµy.
H×nh 6.9: ¤t« thïng l¹nh cña Ba lan.

1. B¨ng kh«; 2. Kh«ng gian gi÷a b¨ng kh«
vµ vá thïng l¹nh; 3. Qu¹t giã; 4. èng
S¬ ®å nguyªn lý hÖ thèng l¹nh cña h·ng Drikold (Anh) nh− sau (h×nh
6.10): Çc hép kim lo¹i chøa b¨ng kh« 2 ®Æt trong khong 1. Khi nhiÖt trong
thïng kÝn cao h¬n møc quy ®Þnh, th«ng qua bé ®iÒu chØnh nhiÖt ®é 4, qu¹t giã 3
thæi kh«ng khÝ qua çc hép b¨ng kh« g©y hiÖn t−îng th¨ng hoa, kh«ng khÝ l¹nh
tuÇn hoµn trong thïng kÝn víi nhiÖt ®é 0 ÷ +100C trong thêi gian24 giê. Nguån
®iÖn cÊp cho qu¹t lµ ¾c quy 12 hoÆc 24V. KÝch th−íc khoang l¹nh
1370x535x455mm. Khi cöa thïng kÝn më ra th× bé ng¾t m¹ch 5 lµm viÖc
H×nh 6.10: ¤t« thïng l¹nh cña Anh.

1. Thïng l¹nh; 2. B¨ng kh«; 3. Qu¹t giã;
4. §iÒu tiÕt nhiÖt; 5. C«ng t¾c.
S¬ ®å nguyªn lý hÖ thèng l¹nh cña h·ng Koldstrim Pak (§øc) nh− sau
(h×nh 2.11): Hép chøa b¨ng kh« hai ng¨n 1 ®−îc bè trÝ çch ®Òu nhau däc theo
trÇn cña thïng kÝn. Qu¹t giã 2 thæi kh«ng khÝ tuÇn hoµn trong thïng kÝn qua çc
176
èng 4 lµm b¨ng kh« th¨ng hoa. Bé ®iÒu chØnh nhiÖt 3 gi÷ nhiÖt ®é trong thïng
kÝn ë møc quy ®Þnh. C«ng t¾c ng¾t m¹ch 5 lµm viÖc khi cöa thïng kÝn më ra.
H×nh 6.11:
¤t« thïng l¹nh cña §øc
1. Hép b¨ng kh«; 2. Th«ng giã; 3.
§iÒu tiÕt nhiÖt; 4. èng nèi; 5. C«ng
t¾c.
Cã thÓ lµm l¹nh thïng kÝn b»ng çch bay h¬i çc hçn hîp ¥tecti trong
¾cquy l¹nh.
Dung dÞch ®Æc ¥tecti lµ hîp chÊt gåm muèi kho¸ng vµ n−íc kh«.
¡cquy l¹nh lµ nh÷ng tÊm rçng lµm b»ng thÐp kh«ng rØ hoÆc hîp kim
nh«m, bªn trong cã çc èng xo¾n ruét gµ chøa çc hîp chÊt ¬tecti (h×nh 6.12 )
Bªn trong vá 1 cã çc èng 3, gi÷a çc èng cã chøa hîp chÊt ¬tecti hót
ch©n kh«ng qua lç 5. ChÊt lµm l¹nh tuÇn hoµn qua cöa 6 vµ tho¸t ra ë cöa 4.
H×nh 6.12:
¾c quy l¹nh.
a. Lo¹i tÊm; b. Tæng
hîp; c. L−în sãng;
1. Vá; 2. Kho¶ng gi÷a;
3. èng dÉn; 4,5,6. Cöa.
Dïng chÊt ¬tÐcti cã −u ®iÓm: nhiÖt ®é ®«ng l¹nh thÊp, ®é nhít kh«ng ®¸ng
kÓ ë nhiÖt ®é thÊp, nhiÖt dung cao, ®é trao ®æi nhiÖt cao, ®é dÉn nhiÖt cao, kh«ng
®éc h¹i, kh«ng ch¸y næ, kh«ng ¨n mßn.
¾c quy l¹nh ®−îc lµm ®«ng l¹nh trong nhµ l¹nh råi treo vµo th©n hoÆc
trÇn cña thïng kÝn. ¦u ®iÓm cña ¾c quy l¹nh lµ cã thÓ t¸i sö dông nhiÒu lÇn víi
®iÒu kiÖn ph¶i cã çc tr¹m lµm l¹nh. Çc ¾c quy l¹nh gi÷ nhiÖt kho¶ng 12-15giê.
177
Cã thÓ lµm l¹nh çc ¾c quy l¹nh th«ng qua hÖ thèng lµm l¹nh mµ kh«ng
ph¶i th¸o ¾c quy l¹nh khái « t« nh− hÖ thèng n¹p l¹nh t¹i tr¹m hoÆc çc m¸y
l¹nh ho¹t ®éng cã chu kú trªn « t« hoÆc tr¹m l¹nh di ®éng (h×nh 6.13).
ChÊt lµm l¹nh bÞ nÐn ®Õn ¸p suÊt b¶o hoµ råi vµo bé ng−ng chuyÓn thµnh
láng, sau ®ã qua bé ®iÒu tiÕt bay h¬i vµo çc èng xo¾n cña ¾c quy l¹nh. Sù tuÇn
hoµn nµy thu nhiÖt vµ lµm l¹nh thïng kÝn.
H×nh 6.13: N¹p l¹nh ë tr¹m

l¹nh
1. Thïng kÝn; 2,3. §Çu nèi;
4,5. èng dÉn
Nh»m ®¶m b¶o chÊt l−îng b¶o qu¶n hµng thùc phÈm t−¬i sèng mau háng,
thïng kÝn ph¶i ®−îc lµm l¹nh tr−íc (lµm l¹nh s¬ bé) b»ng çc ph−¬ng ph¸p sau:
- Thæi kh«ng khÝ l¹nh tõ çc tr¹m l¹nh vµo trong thïng kÝn.
- Sö dông çc thiÕt bÞ l¹nh bay h¬i di ®éng, ë çc n−íc ch©u ©u vµ ch©u mü,
th−êng dïng CO2 láng bay h¬i. CO2 láng ®−îc b¶o qu¶n trong çc b×nh kÝn ë ¸p
suÊt 21 KG/cm2 vµ nhiÖt ®é -17,80C khi bay h¬i sÏ lµm l¹nh kh¾p thïng kÝn
trong thêi gian 2- 4 phót.
Cã thÓ sö dông çc lo¹i khÝ ch¸y ho¸ láng (mªtan, butan,...) cho bay h¬i
®Ó lµm l¹nh thïng kÝn, sau ®ã ®−a vµo lµm nhiªn liÖu cho ®éng c¬ ®èt trong.
Nh−ng çch nµy kh«ng hiÖu qu¶ v× tiªu hao khÝ lµm l¹nh lín gÊp nhiÒu lÇn so
víi tiªu hao ®Ó ch¹y ®éng c¬.
Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, ng−êi ta sö dông Nit¬ láng ®Ó lµm l¹nh thïng
kÝn. Trong ®iÒu kiÖn khÝ quyÓn, nit¬ láng s«i ë nhiÖt ®é -1960C , mËt ®é 210
KG/m , n¨ng suÊt l¹nh 90KCal/kg
178
Tån t¹i hai hÖ thèng lµm l¹nh b»ng Nit¬ láng:
- Nit¬ láng trong b×nh bay h¬i vµo thïng kÝn, gi÷ nhiÖt ®é trong thïng -180C.
- Nit¬ láng trong b×nh chøa cã ¸p suÊt 1,1KG/cm ®−îc phun vµo thïng kÝn
(nhiÖt ®é -196 0C) theo çc èng dÉn ®Õn tõng chç cña thïng.
Sö dông Nit¬ láng lµm l¹nh thïng kÝn cã çc −u ®iÓm sau:
- Nit¬ cã tÝnh tõ g©y c¶n trë viÖc oxy ho¸ vµ sù ph¸t triÓn cu¶ vi sinh vËt trªn mÆt
hµng ho¸.
- ThiÕt bÞ c«ng nghÖ kh«ng phøc t¹p, vèn ®Çu t− kh«ng lín.
S¬ ®å thiÕt bÞ c«ng nghÖ lµm l¹nh b»ng bay h¬i Nit¬ láng ë h×nh 6.14
H×nh 6.14: S¬ ®å nguyªn lý lµm l¹nh

b»ng Nit¬ láng.
1. Vá ngoµi; 2. Vá trong; 3,6,7. Kho¸; 4.
Bé ®iÒu tiÕp ¸p suÊt; 5. Bé bay h¬i; 8.
R¬le; 9. Van ®iÖn tõ; 10. èng phun; 11.
C¶m biÕn nhiÖt; 12. Van an toµn; 13. ¸p

kÕ; 14. ChØ møc Nit¬ láng.
Bé c¶m biÕn nhiÖt ®é 11 trong thïng xe, ®−a tÝn hiÖu nhiÖt (kh«ng chÕ ë
nhiÖt ®é quy ®Þnh) vµo r¬le 8 lµm van ®iÖn tõ 9 më ra, Nit¬ láng trong b×nh 2
chÞu ¸p suÊt cao vµo èng phun 10 lan to¶ trong thïng kÝn, bay h¬i vµ thu nhiÖt,
lµm l¹nh thïng kÝn ®Õn nhiÖt ®é quy ®Þnh. ¸p suÊt trong b×nh 2 lu«n ë 100 Kpa,
khi ¸p suÊt tôt xuèng do l−îng Nit¬ láng bÞ tiªu hao, bé ®iÒu tiÕt ¸p suÊt 4 ®iÒu
khiÓn van 3 më, th«ng qua bé sÊy nãng 5 lµm ¸p suÊt t¨ng ®Õn gi¸ trÞ quy ®Þnh.
Van 7 dïng ®Ó n¹p Nit¬ láng, van 6 ®Ó x¶ khÝ d− trong b×nh 2. Khi cöa thïng kÝn
më, toµn hÖ thèng lµm l¹nh ngõng ho¹t ®éng, nh»m ®¶m b¶o an toµn cho ng−êi
lao ®éng kh«ng bÞ ng¹t.
ë mét sè n−íc, nguyªn lý lµm l¹nh cã kh¸c, kh«ng ®Ó khÝ Nit¬ tiÕp xóc
víi thùc phÈm. S¬ ®å lµm l¹nh Kold Ioll cña h·ng Chemerton (Mü) nh− h×nh
6.15.
179
Nit¬ láng tõ b×nh chøa ®−îc phun vµo çc r·nh n»m trong vá trong cña
trÇn, t−êng, sµn thïng kÝn. Sù trao ®æi nhiÖt diÔn ra qua vá trong cña thïng kÝn.
H×nh 6.15: s¬ ®å lµm l¹nh
b»ng nit¬ láng Kold Ioll
1. Bé bay h¬i; 2. ChÊt çch
nhiÖt; 3. Vá trong; 4,6,7.
Çc r·nh n»m trong vá
trong; 5. Vá ngoµi.
b/ Nguån l¹nh th−êng xuyªn:

Lu«n ®¶m b¶o cho thïng kÝn mét nhiÖt ®é l¹nh kh«ng ®æi. NghÜa lµ trªn «
t« ph¶i cã trang bÞ çc m¸y lµm l¹nh. Phæ biÕn lµ lo¹i m¸y lµm l¹nh kiÓu nÐn víi
nhiÒu kiÓu d¸ng kh¸c nhau; nh−ng nguyªn lý gièng nhau: t¸c nh©n lµm l¹nh
(freon, amoniac) s«i lªn, bèn h¬i, thu nhiÖt trong thïng kÝn, sau ®ã h¬i ®−îc thu
l¹i qua m¸y nÐn ®Ó vµo bé ng−ng, nhê t¸c dông cña kh«ng khÝ l¹nh ho¸ láng tÝch
l¹i trong b×nh chøa, råi cung cÊp trë l¹i vµo bé bèc h¬i qua van ®iÒu chØnh. Van
®iÒu chØnh ®ãng vai trß tiÕt l−u sù chuyÓn ®éng cña t¸c nh©n g©y l¹nh, nhê ®ã cã
thÓ t¨ng hoÆc gi¶m nhiÖt ®é cho thïng kÝn.
T¸c nh©n g©y l¹nh ph¶i ®¸p øng çc yªu cÇu sau ®©y:
- NhiÖt ®é s«i thÊp trong ®iÒu kiÖn ¸p suÊt cao (lo¹i trõ sù hót theo kh«ng khÝ)
- ¸p suÊt vµ nhiÖt ®é cña h¬i khi ng−ng tô lµ võa ph¶i
- NhiÖt t¹o h¬i lín nh−ng thÓ tÝch riªng cña h¬i nhá
- NhiÖt dung cña chÊt láng thÊp, hÖ sè truyÒn nhiÖt vµ to¶ nhiÖt cao
- Kh«ng ®éc h¹i, kh«ng ch¸y, kh«ng g©y næ, kh«ng ¨n mßn kim lo¹i
T¸c nh©n g©y l¹nh dïng trong m¸y l¹nh th−êng lµ am«ni¾c (NH3),
alhydric l−u huúnh (SO2 ), metyl clorua (CH3Cl), freon (CF2Cl vµ CHF2Cl2)...
nh−ng chØ cã freon ®−îc dïng réng r·i, v× nã ®¸p øng çc yªu cÇu trªn.
Çc chÊt freon [ hîp chÊt cña flo (F) vµ clo (Cl)] cã çc tÝnh chÊt sau:
- Ph©n tö l−îng: 86,48 – 129,92
- NhiÖt ®é s«i ë ¸p suÊt 1kg/cm : (-29,8 ÷ -40,8) oC
180
- NhiÖt ®é ®«ng cøng: ( -155,0 ÷ -160,0 ) oC
- NhiÖt ho¸ h¬i ë ¸p suÊt 1 KG/cm : ( 40 – 56) KCal/kg
Cã 3 çch dÉn ®éng m¸y nÐn:
- DÉn ®éng tõ ®éng c¬ cña « t« th«ng qua truyÒn ®éng thuû lùc hoÆc th«ng
qua khíp ®iÖn tõ. Lo¹i nµy th−êng sö dông trong « t« thïng kÝn cã träng
t¶i nhÑ hoÆc trung b×nh.
- DÉn ®éng ®iÖn tõ ®éng c¬ ®iezel – m¸y ph¸t ®iÖn riªng.
- DÉn ®éng tõ mét ®éng c¬ ®èt trong riªng
Hai lo¹i sau th−êng ¸p dông cho « t« thïng kÝn träng t¶i lín
H×nh 6.16: Çc ph−¬ng ¸n bè trÝ thiÕt bÞ l¹nh dÉn ®éng thuû lùc.
a. DÉn ®éng c¹nh ®éng c¬; b. DÉn ®éng d−íi thïng kÝn; c. DÉn ®éng phÝa tr−íc
®éng c¬; 1. ThiÕt bÞ l¹nh; 2. §éng c¬ « t«; 3. DÉn ®éng thuû lùc
H×nh 6.17: S¬ ®å dÉn ®éng

thiÕt bÞ l¹nh ( b¬m thuû lùc )
1. Puli ®Çu trôc khuûu; 2. B¬m;
3. M¸y l¹nh; 4. èng x¶; 5. èng
c«ng t¸c; 6. Kho¸ ®iÖn;
Çc m¸y l¹nh ®−îc bè trÝ phÝa tr−íc thïng kÝn ngay trªn nãc cabin: trong
®ã cã ®éng c¬ ®èt trong (nÕu cã), m¸y nÐn, bé ng−ng cã çnh t¶n nhiÖt vµ qu¹t
giã, thïng nhiªn liÖu, ...
Cßn trong thïng kÝn bè trÝ bé bay h¬i, bé trao ®æi nhiÖt, qu¹t giã, van ®iÒu
tiÕt nhiÖt, ...
181
H×nh 6.18 lµ s¬ ®å c«ng t¸c cña m¸y l¹nh do h·ng Termo-King chÕ t¹o,
®−îc sö dông réng r·i ë çc « t« cã thïng kÝn ë Mü.
ChÊt freon ë thÓ khÝ ®−îc m¸y nÐn 1 ®Èy qua van x¶ 18 vµo bé ng−ng 4 vµ
®−îc ho¸ láng, to¶ nhiÖt ra m«i tr−êng xung quanh. Sau ®ã freon láng qua van 3
vµo b×nh chøa 2, qua bé t¸ch n−íc vµ dÇu 14 sang bé trao ®æi nhiÖt 16 vµ van
gi·n në 13 ®Õn èng gãp 12 vµo èng ruét gµ cña bé bay h¬i 11. Tõ ®©y freon ë thÓ
h¬i qua «ng gãp 9, èng cÆp 8, bé trao ®æi nhiÖt 16, bé t¸ch h¬i 15, van 17 vµo
m¸y nÐn 1
§Ó lµm tan líp tuyÕt b¸m quanh bé bay h¬i vµ h©m nãng thïng kÝn, ph¶i
quay bé chuyÓn m¹ch 5 sang vÞ trÝ h¬i nãng, freon kh«ng vµo bé ng−ng 4 mµ
qua èng gi÷ nhiÖt 6, van ®iÒu tiÕt 7, èng gãp 10 vµo bé bay h¬i 11 trë vÒ m¸y
nÐn 1. Çc ¸p kÕ 19 ®o ¸p suÊt cña freon trong thiÕt bÞ l¹nh.
Sù tuÇn hoµn cña freon nãng trong èng bé bay h¬i lµm tan tuyÕt b¸m phÝa
ngoµi nã.
H×nh 6.18: S¬ ®å lµm l¹nh th−êng xuyªn

1. M¸y nÐn; 2. B×nh chøa freon; 3,17. Van; 4. Bé ng−ng; 5. Bé chuyÓn m¹ch; 6.
èng gi÷ nhiÖt; 7. Van ®iÒu tiÕt; 8. èng cÆp; 9,10,12. èng gãp; 11. Bé bay h¬i;
13. Van d·n në; 14. Bé t¸ch n−íc vµ dÇu; 15. Bé t¸ch h¬i; 16. Bé trao ®æi nhiÖt;
18. Van x¶; 19. èng n¾p kÕ.
182
c/ VËt liÖu vµ kÕt cÊu vá thïng xe gi÷ nhiÖt:
§Æc ®iÓm cña thïng kÝn çch nhiÖt, thïng kÝn l¹nh, thïng kÝn Êm lµ tÝnh
gi÷ nhiÖt cña thïng. Do ®ã yªu cÇu phô cña lo¹i thïng kÝn nµy lµ cã tÝnh chÊt kü
thuËt nhiÖt cao, tù träng nhá, cöa ®ãng kÝn khÝt, dÔ lµm s¹ch.
Cã hai çch chÕ t¹o thïng kÝn gi÷ nhiÖt:
- Phun lªn mÆt ngoµi vµ mÆt trong thïng kÝn chÊt poliuretan hoÆc mét lo¹i vËt
liÖu çch nhiÖt nµo kh¸c. Çc chÊt nµy sau khi b¸m vµo mÆt thïng nhanh chãng
®«ng cøng vµ në ra gÊp chôc lÇn thÓ tÝch láng, thµnh mét líp bäc xèp vµ lµm kÝn
çc khe hë.
- Nhåi çc tÊm xèp nãng vµo gi÷a vá trong vµ vá ngoµi cña thïng kÝn, khi nguéi
sÏ në ra vµ lµm kÝn çc khe hë.
ChÊt l−îng cña thïng kÝn phô thuéc vµo chÊt çch nhiÖt, do ®ã chÊt çch
nhiÖt ph¶i ®¶m b¶o çc yªu cÇu sau:
- HÖ sè truyÒn nhiÖt thÊp.
- NhÑ , xèp , kh«ng l·o ho¸.
- Cã kh¶ n¨ng chèng rung, l¾c.
- Kh«ng hÊp thô mïi, kh«ng môc, kh«ng biÕn d¹ng.
- Kh«ng khuyÕch t¸n Èm vµ ®é hÊp thô Èm rÊt thÊp.
- Cã ®é bÒn cao, kh«ng ch¸y.
- Kh«ng ®éc h¹i.
Çc vËt liÖu ®−îc sö dông nhiÒu cã:
- L¸ nh«m máng (0,01 ÷ 0,015) mm dïng ®Ó bäc vá trong vµ vá ngoµi, t¹o rçng
gi÷a líp ®Öm kh«ng khÝ (7 ÷ 10)mm.
- Hîp chÊt mip«: vËt liÖu nh©n t¹o cã d¹ng xèp, cøng, mµu tr¾ng, ®iÒu chÕ tõ
formaldehyt, ure, natriaxetat. Hîp chÊt mip« cã −u ®iÓm kh«ng môc, kh«ng bÞ vi
khuÈn ph©n huû, kh¶ n¨ng chÞu l¹nh cao, tû träng thÊp, hÖ sè truyÒn nhiÖt thÊp.
Nh−îc ®iÓm lµ dÔ rß rØ khi bÞ Èm, c¬ tÝnh kÐm, dÔ bèc h¬i ®éc ë nhiÖt ®é cao.
- Nhùa xèp cao su – fenol: vËt liÖu nh©n t¹o mµu hång, hÖ sè truyÒn nhiÖt thÊp,
c¬ tÝnh cao, chÞu Èm, tû träng nhá.
- Khung x−¬ng cña thïng kÝn cã thÓ lµm b»ng gç hoÆc thÐp dËp ®Þnh h×nh.
183
KÕt cÇu thïng kÝn kh«ng cã khung x−¬ng lµm b»ng çc tÊm nhiÒu líp ë
h×nh 6.19.
Çc tÊm sµn, thµnh bªn, trÇn phÝa trong thïng kÝn nèi víi nhau b»ng çc
tÊm nh«m dËp th−íc thî 8 vµ çc tÊm ®Öm 7. Çc tÊm phÝa ngoµi thïng kÝn nèi
víi nhau b»ng çc tÊm nh«m ®· xö lý anot cong 10 vµ 13. Çc thanh nµy l¹i
®−îc nèi víi nhau b»ng çc tÊm nh«m dËp ®Þnh h×nh th¼ng ®øng ë çc gãc cña
thïng kÝn.
H×nh 6.19: KÕt cÊu thïng kÝn gi÷ nhiÖt cña
h·ng clezefram
1. TÊm ngoµi cña sµn; 2. TÊm bäc b»ng gç;
3. ChÊt çch nhiÖt; 4. TÊm bäc sµn b»ng kim
lo¹i; 5. TÊm bäc trong b»ng chÊt dÎo; 6.
V¸ch thµnh trong b»ng hîp kim nh«m-
®uyra; 7. TÊm ®Öm lµm kÝn; 8. TÊm nh«m
th−íc thî; 9. TÊm bäc trong vµ ngoµi trÇn;
10,13. Thanh nh«m xö lý anot cong; 11. TÊm
®Öm çch nhiÖt; 12. Vá ngoµi b»ng thÐp s¬n.
§Öm gio¨ng lµm kÝn cöa cña thïng kÝn (h×nh 6.20) ®−îc chÕ t¹o b»ng cao
su hoÆc chÊt dÎo.
H×nh 6.20: §Öm gio¨ng lµm kÝn cöa cña thïng kÝn
184
6.5. Chän ph−¬ng tiÖn « t« l¹nh vËn chuyÓn hµng t−¬i sèng mau háng:
ViÖc lùa chän ph−¬ng tiÖn vËn chuyÓn ph¶i ®¶m b¶o gi÷ nguyªn chÊt
l−îng ban ®Çu cña hµng ho¸ víi gi¸ thµnh thÊp.
Hµng lo¹t çc chØ tiªu cã quan hÖ víi nhau dïng ®Ó ®¸nh gi¸ sù phï hîp
cña ph−¬ng tiÖn víi ®iÒu kiÖn khai th¸c(søc chøa, lo¹i hµng, qu·ng ®−êng, tèc
®é, c«ng t¸c xÕp dì, ...) mµ hµng ®Çu lµ chØ tiªu kü thuËt nhiÖt cña thïng kÝn víi
çc trang bÞ l¹nh. ChØ tiªu nµy dùa vµo sù c©n b»ng nhiÖt cña thïng kÝn trong qóa
tr×nh vËn chuyÓn.
VÒ lý thuyÕt, sù c©n b»ng nhiÖt ®−îc tÝnh nh− sau:
Çc thµnh phÇn nhiÖt tham gia vµo qu¸ tr×nh vËn t¶i lµ:
Q1. NhiÖt truyÒn qua v¸ch thïng kÝn
Q2. NhiÖt tÝch lòy trong thïng kÝn
Q3. NhiÖt tÝch luü trong hµng ho¸ vµ bao gãi
Q4. NhiÖt tÝch luü trong çc bé phËn thïng kÝn (®−êng èng, mãc treo,...)
Q5. NhiÖt sinh ra do çc qu¸ tr×nh sinh ho¸ trong hµng ho¸
w. NhiÖt sinh ra do lµm xo¸y kh«ng khÝ (qu¹t giã)
Q. NhiÖt hÊp thô çc nguån l¹nh hoÆc ph¸t ra do çc nguén nãng .
Ph−¬ng tr×nh c©n b»ng nhiÖt cña thïng kÝn nh− sau:
Q - W = Q1 + Q4 + Q3 + Q2 + Q5
§Ó viÖc chän ph−¬ng tiÖn ®−îc thuËn lîi ph−¬ng tr×nh trªn ®−îc ®¬n gi¶n
ho¸ nh− sau:
Q = KS(TN - Tt)Z + M.C. ∆ t + M1.q.Z + w
ë ®©y:
Q. Sè l−îng nhiÖt cÇn thu l¹i hoÆc bæ sung(K.cal)
K. HÖ sè truyÒn nhiÖt của thanh thïng kÝn ( )

KCal
m 2 .h.do
S. DiÖn tÝch trung b×nh çc mÆt trong vµ ngoµi cña thïng kÝn (m2)
Tn. NhiÖt ®é trung b×nh bªn ngoµi thïng kÝn (0C)
Tt. NhiÖt ®é trung b×nh bªn trong thïng kÝn (0C)
Z. Thêi gian vËn chuyÓn (h)
185
M. Khèi l−îng hµng ho¸ (gåm hµng ho¸ vµ bao gãi) (kg)
C. NhiÖt dung riªng trung b×nh cña çc ph©n tö trong hµng ho¸ ( )
KCal
kg
∆t . Sù chªnh lÖch nhiÖt ®é cña hµng ho¸ tõ kh©u nhËn (®−a hµng ho¸ vµo
thïng kÝn) ®Õn kh©u giao (kÕt thóc qu¸ tr×nh vËn t¶i) (0C)
M 1 . Khèi l−îng cña hµng ho¸ (kg)
q. Khèi nhiÖt do çc qu¸ tr×nh sinh ho¸ ë trong thïng kÝn ( )
KCal
kg .h
w. NhiÖt sinh ra do qu¹t giã (t−¬ng ®−¬ng c«ng suÊt cña qu¹t )
Trong c«ng thøc ®¬n gi¶n ®· lo¹i trõ l−îng nhiÖt tÝch luü do vËt liÖu çch
nhiÖt cña thïng kÝn (Q 2 ) vµ çc bé phËn cña nã (Q 4 ) v× l−îng nhiÖt thÊt tho¸t
nµy qu¸ nhá. Cßn çc thµnh phÇn Q 1 , Q 3 , Q 5 x¸c ®Þnh trong ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é
trung b×nh. NÕu trong thïng kÝn kh«ng cã ®éng c¬ qu¹t giã th× bá qua l−îng
nhiÖt W.
Çc c«ng thøc tÝnh to¸n ®· nªu chØ ¸p dông cho thïng kÝn cã çch nhiÖt
tèt.
HÖ sè truyÒn nhiÖt cña thïng kÝn ®−îc x¸c ®Þnh:
K=
1
1 δi
Σ + )η
1
(
α 1 λi α 2
ë ®©y: α1, α2. HÖ sè to¶ nhiÖt tõ m«i tr−êng xung quanh ®Õn thµnh thïng
kÝn vµ tõ thµnh ®Õn hµng ho¸
α 1 . X¸c ®Þnh theo chuyÓn tèc ®é «t« (m/s)
α1 = 6,45 V 0,775
α 2 . X¸c ®Þnh theo tèc ®é th«ng giã V k (m/s)
α 2 = 5,3 + 3,6 V k
Th«ng giã tù nhiªn V k ≤ 0,1 ÷ 0,3 m/s
Th«ng giã b»ng qu¹t V k = 0,5 ÷ 0,8m/s
δ i . §é dµy cña líp vËt liÖu chÕ t¹o thµnh thïng kÝn
186
λi . HÖ sè dÉn nhiÖt cña vËt liÖu
Thµnh cã 3 líp: líp ngoµi ( δ 1 , λ1 ) líp çch nhiÖt ( δ 2 , λ 2 ) vµ líp trong
( δ 3 , λ3 ) . VËy tæng cña chóng :
δ i δ1 δ 2 δ 3
∑ = + +
λi λ1 λ2 λ3
Tr−êng hîp trÇn, thµnh, sµn lµm b»ng vËt liÖu kh¸c nhau, tÝnh gi¸ trÞ trung
b×nh:
δi δ δ
(∑ ).s t + ( ∑ i ) s s + ( ∑ i ) s tr
δi λi λi λi
(∑ ) TB =
λi s
ë ®©y: St, Ss, Str . DiÖn tÝch thµnh, sµn, trÇn.
S. diÖn tÝch trung b×nh vá thïng kÝn
η. HiÖu suÊt gi÷ nhiÖt cña kÕt cÊu (0,7 ÷ 0,8)
NhiÖt dung riªng (C) cña 1 sè lo¹i hµng ho¸ nh− sau:
Rau qu¶: C = 0,9
ThÞt t−¬i: C = 0,65 ÷ 0,75
Gia cÇm, ç t−¬i, trøng: C = 0,8
B¬, s÷a: C = 0,5 ÷ 0,75
Hµng ®«ng l¹nh: C = 0,5
Bao b× gç: C = 0,6
Qu¸ tr×nh sinh ho¸ cña hµng ho¸ cho l−îng nhiÖt q theo b¶ng sau:
B¶ng 6.2
Hµng ho¸ L−îng nhiÖt riªng q (kcal/24h) ë nhiÖt ®é trunh b×nh trong
thïng
00 40÷ 50 10 0
Rau qu¶ 500 – 2300 1200 – 4200 2500 – 7200
ThÞt, ç 300 – 1000 500 – 1800 600 – 2000
B¬, më 1000 – 2000 1500 – 2500 2000 – 3500
187
Ch−¬ng VII
«t« vµ ®oµn «t« xitÐc
7.1. C«ng dông, ph©n lo¹i, yªu cÇu.
7.1.1. C«ng dông:
Theo tiÕng ph¸p xitÐc (citerne) cã nghÜa lµ thïng chøa, kÐt chøa. ¤t« xitÐc
lµ lo¹i ph−¬ng tiÖn dïng ®Ó vËn chuyÓn çc lo¹i hµng ho¸ sau ®©y kh«ng cã bao
b×:
- S¶n phÈm cña dÇu má (x¨ng, dÇu, nhùa ®−êng, dÇu diesel,...)
- Ho¸ chÊt (axit, çc s¶n phÈm dung dÞch tæng hîp,...)
- Thùc phÈm (s÷a, bia, r−îu, n−íc ngät,...)
- KhÝ nÐn vµ khÝ ho¸ láng (butan, metan,...)
- Hçn hîp −ít (bª t«ng tu¬i, nhùa d¶i ®−êng,...)
- ChÊt bét (xim¨ng, bét m×, v«i bét,...)
- ChÊt r¾n ë d¹ng nãng ch¶y (l−u huúnh, long n·o,...)
Mét sè lo¹i hµng kÓ trªn thuéc lo¹i hµng nguy hiÓm (dÔ næ, dÔ ch¸y) vµ
®éc h¹i, dÔ mÊt phÈm chÊt buéc ph¶i cã çc ph−¬ng ph¸p b¶o qu¶n ®Æc biÖt
trong qu¸ tr×nh chuyªn chë.
7.1.2. Ph©n lo¹i:
a. Theo khung c¬ së cã l¾p xitÐc: «t« xitÐc, r¬mooc xitÐc, s¬mi r¬mooc xitÐc,...
b. Theo môc ®Ých sö dông: dïng ®Ó vËn chuyÓn («t« xitÐc), dïng ®Ó vËn chuyÓn
vµ cÊp ph¸t («t« xitÐc cÊp ph¸t).
c. Theo h×nh d¹ng cña xitÐc: xitÐc trßn, xitÐc h×nh hép, xitÐc d¹ng elÝp,...
d. Theo ¸p suÊt trong xitÐc: xitÐc cã ¸p suÊt d−, xitÐc kh«ng cã ¸p suÊt d−.
e. Theo vËt liÖu chÕ t¹o xitÐc: xitÐc kim lo¹i (thÐp, hîp kim nh«m,...), xitÐc phi
kim lo¹i (nhùa, chÊt dÎo, v¶i,...).
f. Theo tÝnh chÊt nhiÖt: xitÐc cã nhiÖt ®é b×nh th−êng, xitÐc gi÷ nhiÖt, xitÐc h©m
nãng,...
h. Theo ph−¬ng ph¸p dì hµng: hµng tù d¬i, dïng ¸p suÊt ®Èy hoÆc hót hµng,...
7.1.3. Mét sè yªu cÇu c¬ b¶n:
Trong thiÕt kÕ «t« xitÐc cÇn chó ý ®Õn çc nh©n tè sau:
188
- TÝnh chÊt lý ho¸ cña hµng ho¸ vËn chuyÓn, møc ®é ®éc h¹i, nguy hiÓm vµ träng
l−îng riªng cña chóng (¶nh h−ëng ®Õn träng t¶i cña xe).
- §iÒu kiÖn vËn chuyÓn (®−êng x¸, b¶o qu¶n hµng,...)
§èi víi «t« xitÐc ph¶i ®¶m b¶o çc yªu cÇu sau:
- XitÐc ph¶i ®¶m b¶o ®ñ bÒn vµ tin cËy: xitÐc cã tiÕt diÖn h×nh trßn cã ®é bÒn cao
h¬n lo¹i ªlÝp. Lo¹i ªlÝp l¹i bÒn h¬n lo¹i h×nh thang.
- ¤t« xitÐc chë hµng dÔ ch¸y, næ ph¶i cã çc trang bÞ an toµn nh−: b×nh chèng
ch¸y (2 chiÕc ®Æt ë ngoµi cabin l¸i), cã xÝch s¾t tiÕp ®Êt,...èng x¶ ph¶i ®Æt ë phÝa
tr−íc, h¬i chóc xuèng. NÕu kh«ng gian qu¸ hÑp kh«ng bè trÝ ®−îc th× cho phÐp
quay xu«i theo khung xe nh−ng ph¶i çch xa thïng nhiªn liÖu. Thïng nhiªn liÖu
xa ®éng c¬.
- H¹ thÊp träng t©m xe ®Ó n©ng cao ®é æn ®Þnh, trong xitÐc ph¶i cã v¸ch ng¨n
ch¾n sãng,...
- Mét sè lo¹i «t« xitÐc ph¶i cã çc thiÕt bÞ vÖ sinh nh− tÈy röa hµng ho¸ sau khi
hoµn thµnh c«ng t¸c vËn t¶i.
- ¤t« xitÐc cã tÝnh chèng ¨n mßn ho¸ häc cao: vËt liÖu s¬n, vËt liÖu phñ bÒ mÆt
®Æc biÖt,...
- Cã çc trang bÞ ®Æc biÖt ®¶m b¶o hµng ho¸ kh«ng bÞ thay ®æi tÝnh chÊt trong
qu¸ tr×nh vËn chuyÓn.
Mét sè n−íc cã xu h−íng chÕ t¹o xitÐc b»ng hîp kim nh«m nh»m gi¶m tù
träng cña xe (träng l−îng riªng cña hîp kim nh«m kho¶ng 2,6 – 2,7 T/m3).
7.2. ¤t« vµ ®oµn «t« xitÐc vËn chuyÓn chÊt láng.
¤t« vµ ®oµn «t« xitÐc v¹n chuyÓn chÊt láng gåm çc lo¹i:
- Chë s¶n phÈm cña dÇu má (x¨ng, dÇu, dÇu nhên,...)
- Chë thùc phÈm (s÷a t−¬i, bia, r−îu, n−íc ngät,...)
- Chë çc dung dÞch ho¸ häc (axÝt, am«niac,...)
7.2.1. ¤t« xitÐc vËn chuyÓn s¶n phÈm dÇu má.
Tuú thuéc vµo sè l−îng cÇn vËn chuyÓn, kho¶ng çch vËn chuyÓn, lo¹i s¶n
phÈm vËn chuyÓn mµ cã thÓ chuyªn m«n ho¸ lo¹i «t« xitÐc: chuyªn dïng chë
nhiªn liÖu, chë dÇu nhên,...Chuyªn m«n ho¸ nh− vËy cho phÐp c¬ giíi ho¸, tù
189
®éng ho¸ çc kh©u n¹p vµo vµ x¶ hµng ho¸ ra khái xitÐc còng nh− b¶o qu¶n chÊt
l−îng hµng ho¸.
Trªn thÕ giíi cã nhiÒu lo¹i «t« xitÐc víi søc chøa kh¸c nhau, tõ vµi tr¨m lÝt
®Õn vµi chôc ngµn lÝt, ®oµn «t« xitÐc cã thÓ chë ®Õn 75000 lÝt (t−¬ng ®−¬ng
90.000Kg) nh− ®oµn «t« Haller cña §øc.
Çc trang bÞ c«ng nghÖ cña «t« xitÐc (h×nh 7.1) c¬ b¶n gièng nhau: xitÐc
chøa nhiªn liÖu, b¬m thuû lùc ®−îc dÉn ®éng b»ng hép trÝch c«ng suÊt, hÖ thèng
èng dÉn, hÖ thèng ®o l−êng vµ hÖ thèng an toµn. ViÖc n¹p chÊt láng vµo xitÐc cã
thÓ theo hai ph−¬ng thøc: ®æ qua phÔu n¹p (4) hoÆc qua b¬m 12 vµ van n¹p 11.
ViÖc x¶ chÊt láng ra theo hai ph−¬ng thøc: tù ch¶y qua van 11 vµ cöa x¶ 9 hoÆc
qua b¬m 12, kho¸ 13 vµ cöa x¶ 9.
H×nh 7.1: S¬ ®å trang bÞ c«ng nghÖ «t« xitÐc.

1. XitÐc; 2. Häng n¹p; 3. N¾p häng n¹p; 4. PhÔu n¹p; 5. Van th«ng h¬i; 6. Bé
phËn ®o l−êng; 7. Rèn l¾ng ®äng; 8. Cöa x¶ röa; 9. Cöa x¶; 10, 14. èng dÉn;
11,13. Van kho¸; 12. B¬m; 15. Cöa n¹p.
a. XitÐc:
Bé phËn chÝnh cña «t« xitÐc lµ xitÐc (bån chøa) (h×nh 7.2) cã tiÕt diÖn
ngang h×nh ªlÝp, søc chøa tiªu chuÈn 4200 lÝt (nÕu ®Çy lµ 4320 lÝt) ®−îc chÕ t¹o
b»ng thÐp tÊm dµy 3mm, ®Çu dÇy 4mm. PhÝa trªn xitÐc lµ häng n¹p. PhÝa d−íi lµ
bé l¾ng ®äng cÆn. Çc ch©n cña xitÐc ®−îc hµn víi khung phô hoÆc b¾t trùc tiÕp
vµo khung «t« víi çc bul«ng chèng x« däc, phÝa trong xitÐc cã çc v¸ch ng¨n
ch¾n sãng ë hai ®Çu.
190
H×nh 7.2: XitÐc.
1. Vá xitÐc; 2. èng dÉn khÝ; 3. MÆt c«ng t¸c; 4. Bé phËn ®o l−êng; 5. §¸y; 6.
Bé l¾ng ®äng; 7. èng nèi; 8. Ch©n.
b. B¬m hót.
¤t« xitÐc th−êng sö dông çc lo¹i b¬m hót li t©m, b¬m xo¸y hoÆc xo¸y li
t©m, l−u l−îng kho¶ng 25 – 60 m3/h, ®èi víi lo¹i xitÐc lín (>=10m3) th× l−u
l−îng b¬m tíi 150m3/h.
H×nh 7.3 lµ b¬m xo¸y li t©m dïng cho xitÐc chë nhiªn liÖu.
H×nh 7.3: B¬m xo¸y li t©m.
191
Trôc b¬m 6 ®−îc dÉn ®éng qua bé trÝch c«ng suÊt cña hép sè. Trªn trôc
b¬m cã b¸nh ly t©m 7 lµm nhiÖm vô Ðp chÊt láng tõ cöa 2 vµo çnh qu¹t 8 sang
cöa x¶ 13. Çc vßng ®Öm 5 cã nhiÖm vô ng¨n kh«ng cho nhiªn liÖu lät vµo çc æ
bi 4 vµ 10. Kh«ng khÝ lÉn trong chÊt láng ®−îc x¶ ra ngoµi b»ng van x¶ khÝ 12
(van nµy l¾p trªn çc bé phËn n¾p trong 1 vµ n¾p ngoµi 11). Ph©n chia khoang
n¹p vµ khoang x¶ trong vá b¬m 1 b»ng çc ®Öm kÝn khuÊt khóc. Çnh qu¹t quay
gi÷a hai ®Öm thÐp 9. NÕu chÊt láng thÈm thÊu qua ®Öm 5 sÏ ®−îc tr¶ vÒ khoang
n¹p theo r·nh tho¸t.
7.2.2. ¤t« xitÐc vËn chuyÓn thùc phÈm vµ ®å uèng.
Çc «t« xitÐc chuyªn dïng ®Ó chë s÷a, bia, n−íc ngät vµ çc thùc phÈm
láng kh¸c ph¶i cã tÝnh chèng rØ cao. Vá xitÐc th−êng ®−îc lµm b»ng thÐp chèng
rØ, hîp kim nh«m, hoÆc b»ng chÊt dÎo,... XitÐc cã d¹ng ªlÝp, ë nh÷ng chç nèi
ghÐp ®Òu cã gãc l−în réng ®Ó khi röa xitÐc dÔ dµng.
Mét sè xitÐc vËn chuyÓn ®−êng dµi cã vá gi÷ nhiÖt ®Ó b¶o qu¶n chÊt l−îng
hµng ho¸. Ph−¬ng ph¸p gi÷ nhiÖt chñ yÕu lµ sö dông çc chÊt nhùa xèp cã ®é
dµy 50 – 100mm ®−îc nhåi gi÷a hai líp vá kim lo¹i.
§Ó tr¸nh hiÖn t−îng l¾c trén t¹o bät thùc phÈm, xitÐc ®−îc chia thµnh
nhiÒu ng¨n riªng biÖt. Mçi ng¨n cã cöa miÖng riªng vµ n¾p riªng, trªn n¾p cã
van an toµn ®iÒu hoµ ¸p suÊt.
Th«ng th−êng xitÐc chë s÷a chia lµm hai ng¨n (h×nh 7.4), phÝa d−íi cã van
2 ®Ó n¹p vµ x¶ s÷a th«ng qua èng dÉn 1.
H×nh 7.4: S¬ ®å n¹p söa vµo xitÐc.

9. 1. èng dÉn; 2. Van; 3. èng x¶ ®éng c¬; 4. Van tæng; 5. Van ng−îc; 6. Bé läc
s÷a; 7. Van; 8. §ång hå b¸o ®é chªnh ¸p; 10. Van.
192
N¹p s÷a vµo trong xitÐc theo ph−¬ng ph¸p hót ch©n kh«ng: Kh«ng khÝ
trong çc ng¨n cña xitÐc ®−îc hót theo van 10 qua èng dÉn 9, qua bé läc bät s÷a
6, qua van ng−îc 5 vµ van tæng 4 vµo èng x¶ 3 cña ®éng c¬ «t«.
Bé läc s÷a cã t¸c dông ng¨n kh«ng cho s÷a lät vµo èng x¶ cña ®éng c¬,
van ng−îc cã t¸c dông ng¨n kh«ng cho khÝ x¶ lät vµo xitÐc. §ång hå 8 b¸o ®é
chªnh ¸p trong xitÐc (350mm Hg). Van 7 ®ãng vai trß b¶o vÖ ®é chªnh ¸p.
Trong xitÐc cã l¾p phao b¸o møc s÷a, khi ng¨n chøa ®Çy s÷a, phao næi
cao, c«ng t¾c ®iÖn ®ãng m¹ch, cßi ró lªn hoÆc ®Ìn s¸ng, ®ång thêi ng¾t m¹ch
®¸nh löa, ®éng c¬ «t« ngõng ho¹t ®éng. X¶ s÷a theo ph−¬ng ph¸p tù ch¶y.
Çc ®oµn «t« xitÐc cã søc chøa 21500 lÝt (®oµn «t« Trailmobille cña
Ph¸p). Çc ng¨n ®−îc bè trÝ ngang (h×nh 7.5) ®Ó gi¶m biªn ®é dao ®éng cña s÷a
vµ nhanh chãng dËp t¾t ®−îc dao ®éng.
H×nh 7.5: §oµn xe chë thùc phÈm, ®å uèng

Cø sau mçi lÇn vËn chuyÓn, ph¶i tiÕn hµnh vÖ sinh röa xitÐc. Dung dÞch
röa vµ khö trïng ®−îc b¬m víi ¸p suÊt cao (13 KG/cm2) vµo çc ng¨n cña xitÐc
theo ph−¬ng ph¸p vßi phun quay (h×nh 7.6.a) hoÆc èng phun quay (h×nh 7.6.b).
XitÐc chë ®å uèng (bia, n−íc ngät) cã thªm khÝ CO2 t¹o ¸p suÊt d− (2,0 –
2,5 KG/cm2).
H×nh 7.6: S¬ ®å phun röa vÖ sinh xitÐc.

a. Vßi phun quay; b. èng phun quay.
193
7.2.3. ¤t« xitÐc vËn chuyÓn khÝ ho¸ láng.
KÕt cÊu cña xitÐc chøa khÝ ho¸ láng x¸c ®Þnh theo nhiÖt ®é vµ ¸p suÊt cña
chÊt khÝ mµ nã chuyªn chë: £tan (-89 0C vµ 0,33 KG/cm2), Nit¬ vµ Hy®r« (-980C
vµ 0,5 – 1,0 KG/cm 2).
Th−êng xitÐc cã d¹ng h×nh cÇu hoÆc h×nh trô, vá hai líp kim lo¹i nhåi
gi÷a lµ chÊt çch nhiÖt (h×nh 7.7). Kh«ng khÝ chøa trong líp çch nhiÖt nµy h¹ ¸p
tíi 0,002 mmHg nh»m môc ®Ých h¹n chÕ sù bèc h¬i cña khÝ ho¸ láng (kh«ng
qu¸ 1% trong mét ngµy), do ®ã thiÕt bÞ c«ng nghÖ h¹ ¸p rÊt nghiªm ngÆt, chØ cÇn
lät dÇu hoÆc chÊt láng nµo kh¸c vµo khoang nµy sÏ lµm ¸p suÊt t¨ng vµ çch
nhiÖt kÐm ®i. Çc èng dÉn khÝ ho¸ láng vµ çc gèi ®ì xitÐc ®−îc lµm b»ng vËt
liÖu cã ®é dÉn nhiÖt thÊp.
H×nh 7.7: XitÐc chë khÝ ho¸ láng.

1. Vá trong; 2. ChÊt çch nhiÖt; 3. Vá ngoµi; 4. Mµng an toµn; 5. ¸p kÕ; 6. Van
an toµn; 7. èng gi¶m ¸p; 8. èng n¹p vµ x¶ khÝ ho¸ láng; 9. Th−íc ®o l−êng; 10.
Bé h©m nãng; 11. èng x¶ cÆn; 12. KiÓm tra ®é h¹ ¸p trong khoang çch nhiÖt.
7.2.4. Mét sè tÝnh to¸n c¬ b¶n.
a. §é æn ®Þnh ngang cña «t« xitÐc.
Çc «t« xitÐc chë chÊt láng cã ®é æn ®Þnh ngang kÐm, nguy hiÓm nhÊt lµ
çc xitÐc ch−a ®iÒn ®Çy chÊt láng. Sù di chuyÓn cña chÊt láng phô thuéc h×nh
d¸ng cña xitÐc, ®Æc ®iÓm cña chÊt láng, ®Æc ®iÓm cña khung xe, lo¹i h×nh
chuyÓn ®éng,... H×nh 7.8 lµ ¶nh h−ëng cña møc ®iÒn ®Çy chÊt láng trong xitÐc
194
h×nh ch÷ nhËt ®Õn ®é æn ®Þnh ngang khi chuyÓn ®éng trªn ®−êng vßng cã tèc ®é
kh«ng ®æi. Thùc nghiÖm trªn xitÐc kh«ng cã v¸ch ng¨n (®−êng 1) vµ xitÐc cã
v¸ch ng¨n (®−êng 2). Çc xitÐc cã v¸ch ng¨n däc cã ®é æn ®Þnh ngang cao h¬n.
H×nh 7.8: Sù phô thuéc

cña æn ®Þnh ngang vµo
®é ®iÒn ®µy cña xitec
Khi xe quay vßng, ®é æn ®Þnh ngang phô thuéc vµo c−êng ®é va ®Ëp cña
chÊt láng vµo thµnh xitÐc. Khi tÇn sè dao ®éng c−ìng bøc vµ tÇn sè dao ®éng
ngang riªng cña chÊt láng trïng nhau th× c−êng ®é va ®Ëp ®¹t cùc ®¹i.
Trong tÝnh to¸n æn ®Þnh ngang th−êng chän hÖ sè æn ®Þnh ngang η = 0,48.
NghÜa lµ khi x¸c ®Þnh ®é æn ®Þnh ngang lóc ®iÒn ®Çy xitÐc råi t¨ng thªm 20%
cho lóc xitÐc v¬i.
b. X¸c ®Þnh ®é dµy cña xitÐc.
Çc xitÐc chë chÊt láng cã ¸p suÊt c©n b»ng víi khÝ trêi th× ®é dµy thµnh
xitÐc ®−îc x¸c ®Þnh theo c«ng thøc:
 P.R K 
δ = + 1mm (7.1)
 K .σ 
trong ®ã:
P – Tæng çc ¸p lùc c¶n trong çc van vµ ¸p lùc thuû tÜnh (KG/cm 2).
Rk – B¸n kÝnh cong cña xitÐc (cm)
K – HÖ sè bÒn çc mèi hµn (K = 0,8 cho hµn ®iÖn hå quang).
σ – øng suÊt cho phÐp cña vËt liÖu (KG/cm 2)
1 – §é dµy céng thªm phßng hiÖn t−îng rØ (1mm).
§é dµy lµm trßn theo h−íng t¨ng gÇn víi ®é dµy cña thÐp kÕt cÊu.
195
§é dÇy cña ®Çu xitÐc x¸c ®Þnh theo c«ng thøc:
 P.De .c 
δd =  + 1 mm (7.2)
 2. K .σ 
trong ®ã:
A+ B
De = mm . §−êng kÝnh t−¬ng ®−¬ng ®Çu xitÐc
2
A, B. §−êng kÝnh ªlÝp
c. HÖ sè d¹ng ®Çu xitÐc.
Çc th«ng sè cßn l¹i the c«ng thøc (7.1)
c. T¶i träng ®éng cña xitÐc:
X¸c ®Þnh trong ba tr−êng hîp: khi phanh, khi quay vßng, vµ t¶i träng
truyÒn qua b¸nh xe trªn ®−êng xÊu.
- T¶i träng ®éng Ps khi phanh b»ng tæng cña ¸p lùc ®éng P® vµ ¸p lùc thuû
tÜnh Pt:
Ps = P® + Pt (7.3)
Pd = 0,05.L.M (7.4)
trong ®ã:
L. ChiÒu dµi xitÐc hoÆc khoang chøa (mm)
M. Khèi l−îng chÊt láng (kg).
- Lùc ly t©m Pl x¸c ®Þnh theo c«ng thøc:
M a .Va2
Pl = (KG) (7.4)
R
trong ®ã:
Ma = Ga/g. Khèi l−îng cña «t«, Ga. Träng l−îng «t«, g = 9,81m/s2. Gia
tèc träng tr−êng.
Va. Tèc ®é «t« (m/s)
R. B¸n kÝnh quay vßng (m)
G a .V a2 G a .V a2
Suy ra: Pl = = ( KG ) (7.5)
9 ,82 . 3 . 6 2. R 127 . R
196
§Æc biÖt nguy hiÓm khi xitÐc kh«ng ®−îc ®iÒn ®Çy chÊt láng (h×nh 7.9b)
H×nh 7.9: Sù thay ®æi träng t©m xitÐc.

a. ChuyÓn ®éng th¼ng; b. ChuyÓn ®éng vßng
Tèc ®é tíi h¹n ®−îc x¸c ®Þnh theo c«ng thøc:
(7.6)
BR
Va = 8
h
trong ®ã:
B. ChiÒu réng «t«
h. ChiÒu cao träng t©m «t«.
Khi chuyÓn ®éng vßng chiÒu cao träng t©m h2 lín h¬n h1 trong chuyÓn
®éng th¼ng.
Khi quay vßng «t« cã kh¶ n¨ng tr−ît, giíi h¹n tr−ît lµ:
G a .V a2
Pl = = G a .ϕ ( KG ) (7.7)
127 .R
trong ®ã:
ϕ. HÖ sè b¸m cña b¸nh xe víi mÆt ®−êng.
Tèc ®é giíi h¹n cña «t«:
Va = 11,3 ϕ .R (7.8)
NÕu kÓ ®Õ ®é lÖch nghiªng cña xitÐc (6÷70) th× vËn tèc «t« gi¶m ®i
10÷15% theo c«ng thøc trªn.
T¶i träng ®éng trªn ®−êng xÊu phô thuéc vµo tèc ®é vµ ®é nhÊp nh« cña
mÆt ®−êng. Tæng øng lùc th¼ng ®øng kho¶ng 1,5÷2,0g.
197
7.3. ¤t« xitÐc chë hµng nöa láng (hµng sÖt).
7.3.1. ¤t« chë bª t«ng t−¬i.
a. ¤t« chë bª t«ng t−¬i cã xitÐc lËt:
¤t« chë bª t«ng CB – 113A (h×nh 7.10) dïng ®Ó chë bª t«ng t−¬i tõ çc
tr¹m trén cè ®Þnh ®Õn çc c«ng tr−êng x©y dùng cã kho¶ng çch 30Km, trong
qu¸ tr×nh vËn chuyÓn ph¶i ®¶m b¶o hçn hîp bª t«ng kh«ng bÞ ®«ng cøng vµ ph©n
thµnh nhiÒu líp vËt liÖu kh¸c nhau.
Trang bÞ c«ng nghÖ cña «t« xitÐc nµy bao gåm:
- XitÐc
- DÉn ®éng thuû lùc vµ dÉn ®éng h¬i nÐn.
- ThiÕt bÞ dì t¶i.
XitÐc 2 lµm b»ng thÐp hµn, ®−îc l¾p trªn khung «t« (hoÆc khung phô) 9
b»ng mét khíp b¶n lÒ. Cöa n¹p vµ cöa x¶ ®−îc ®Ëy b»ng çc n¾p che 3 vµ 4. N¾p
4 chia lµm hai phÇn: phÇn ngang vµ phÇn nghiªng nèi víi nhau b»ng khíp b¶n lÒ
vµ cã vÊu h¹n chÕ 5. §ãng më n¾p nµy b»ng c¬ cÊu ®ßn – lß xo.
§¸y xitÐc cã lç x¶, cã van ch¾n che kÝn. Van nµy lµ mét tÊm thÐp cã lç x¶
vµ ®−îc bäc nhùa tÐct«lit, di chuyÓn gi÷a hai tÊm che cã gio¨ng cao su.
Trong xitÐc cã bé khuÊy trén gåm mét trôc cã çnh gióp cho bª t«ng lu«n
®−îc trén ®Òu, ®¶m b¶o phÈm chÊt bª t«ng.
DÉn ®éng bé khuÊy trén lµ m«t¬ thuû lùc. KÝch n©ng thuû lùc 6 cã nhiÖm
vô n©ng xitÐc khi x¶ bª t«ng vµ h¹ xitÐc khi lµm nhiÖm vô chuyªn chë. ViÖc
n©ng h¹ xitÐc gièng nh− ë «t« cã thïng tù ®æ. DÉn ®éng thuû lùc gåm cã bé
trÝch c«ng suÊt, b¬m, vµ van ®iÒu khiÓn.
Xilanh khÝ nÐn 1 cã nhiÖm vô ®ãng më n¾p 3. Khi x¶ bª t«ng, xitÐc ®−îc
n©ng ®Õn gãc ®æ hµng, bé rung tù ®éng b»ng h¬i nÐn lµm viÖc víi tÇn sè 3,5 –
4,5 HZ gióp cho bª t«ng ®−îc x¶ hÕt ra khái xitÐc.
DÉn ®éng khÝ nÐn gåm m¸y nÐn khÝ cña hÖ thèng phanh, b×nh chøa khÝ
nÐn vµ van ®iÒu khiÓn.
ThiÕt bÞ dì t¶i gåm m¸ng phô vµ quay b»ng tay theo h−íng cÇn chót bª
t«ng vµo.
198
H×nh 7.10: ¤t« chë bª t«ng t−¬i cã xitÐc tù lËt CB 113A
1. Xi lanh khÝ nÐn; 2. XitÐc; 3. N¾p n¹p bª t«ng; 4. N¾p x¶ bª t«ng; 5. VÊu h¹n
chÕ; 6. KÝch n©ng xitÐc; 7. Ch©n chèng thuû lùc; 8. Thang; 9. Khung phô.
b. ¤t« chë bª t«ng cã xitÐc quay.
Dung tÝch xitÐc tõ 4 – 6 m3. Çc trang bÞ c«ng nghÖ (h×nh 7.11) l¾p trªn
khung «t« 1 gåm cã: xitÐc quay 5 ®Æt nghiªng so víi ph−¬ng th¼ng ®øng mét
gãc 750. XitÐc ®−îc gèi lªn ba gèi tùa: §¸y xitÐc gèi trªn vßng bi cÇu cã trôc
®øng hµn vµo khung. Vµnh ®ai 8 tú lªn hai con l¨n ®ì g¾n trªn ch©n ®Õ. PhÝa ®¸y
xitÐc cã hµn ®Üa 4 dÉn ®éng b»ng xÝch ®Ó quay xitÐc. Trong xitÐc cã trôc çnh
xo¾n 7 ®Ó trén bª t«ng khi vËn chuyÓn vµ x¶ bª t«ng b»ng çch quay ng−îc
chiÒu.
ViÖc n¹p vµ x¶ bª t«ng qua phuÔ 9. M¸ng 10 h−íng bª t«ng ch¶y vµo
m¸ng 11 (cã thÓ ®iÒu chØnh gãc nghiªng cÇn thiÕt). N−íc tõ b×nh chøa 3 qua
b¬m li t©m, qua ®ång hå ®o n−íc, qua vßi phun vµo trong xitÐc. Vßi phun cã thÓ
quay theo mäi h−íng.
§éng c¬ ®èt trong 17 cã c«ng suÊt 40 KW, th«ng qua khíp nèi 18, çc
®¨ng 20, hép gi¶m tèc 6 vµ bé truyÒn ®éng xÝch lµm quay xitÐc. DÉn ®éng b¬m
li t©m b»ng bé truyÒn dÉn nhê puli 19.
Çc cÇn ®iÒu khiÓn 2, 12, 14 – 16 dïng ®Ó khëi ®éng ®éng c¬ vµ kiÓm tra
sù lµm viÖc th«ng qua thiÕt bÞ ®o l−êng 13.
199
H×nh 7.11: ¤t« chë bª t«ng t−¬i cã xitÐc quay.
7.3.2. ¤t« xitÐc chë v÷a x©y dùng.
§Ó chë çc dung dÞch v÷a x©y dùng (n−íc, v«i, çt) cã träng l−îng riªng
1300 KG/m3 th−êng sö dông ®oµn «t« gåm «t« ®Çu kÐo vµ s¬mi r¬mooc xitÐc.
Trªn s¬mi r¬mooc (h×nh 7.12) ®Æt hai xitÐc th¼ng ®øng cã ba ch©n ®Ó nèi
ghÐp víi khung 1 b»ng çc bu l«ng khíp b¶n lÒ. Trªn s¬mi r¬moãc cã çc trang
bÞ c«ng nghÖ nh− thang ®Ó trÌo lªn xem xÐt, hÖ thèng ®iÖn, hÖ thèng thuû lùc,...
H×nh 7.12: S¬mi r¬mooc chë v÷a x©y dùng.
200
KÕt cÊu cña xitÐc (h×nh 7.13) gåm cã vá 10, thµnh dÇy 4 mm, ®−îc chia
thµnh çc phÇn h×nh trô vµ phÇn h×nh nãn (n¾p vµ ®¸y), çc phÇn nµy ®−îc ghÐp
víi nhau b»ng bul«ng cã ®Öm bao kÝn b»ng cao su. MiÖng 5 cã n¾p ®Ëy vµ gi÷
b»ng bèn bul«ng h·m then khíp b¶n lÒ. Cöa miÖng ®ñ réng ®Ó cã thÓ lµm c«ng
t¸c b¶o d−ìng vµ söa ch÷a hÖ thèng khuÊy trén bªn trong. HÖ thèng khuÊy trén
gåm cã ®éng c¬ ®iÖn 12 (c«ng suÊt 2,2 – 2,4KW – 220V) sö dông nguån ®iÖn
cña c«ng tr−êng x©y dùng. Hép gi¶m tèc trôc vÝt b¸nh vÝt 1 (tû sè truyÒn 30:1,
vßng quay 31 vßng/phót) vµ trôc khuÊy 9 cã ba çnh (hai çnh n»m ngang vµ
mét çnh xiªn). §Çu 2 cña trôc khuÊy nèi víi trôc 9 qua trôc trung gian. Trªn
n¾p miÖng 5 cã èng 3 nèi víi van an toµn 4 vµ èng n¹p 6. Cöa x¶ 8 ®Æt dèc 100
vµ ®ãng hoÆc më b»ng tay quay 7. MiÖng cöa x¶ réng võa ®ñ ®Ó cã thÓ lµm vÖ
sinh xitÐc.
H×nh 7.13: XitÐc chë v÷a x©y dùng

7.4. ¤t« xitÐc chë hµng bét kh«, hµng h¹t kh«.
7.4.1. Nh÷ng vÊn ®Ò chung.
Theo tÝnh chÊt vËt lý, hµng kh« dêi cã thÓ chia lµm hai lo¹i.
- Lo¹i hµng kh«ng bÞ ¶nh h−ëng cña m«i tr−êng xung quanh nh−: çt,
sái,... cã thÓ sö dông «t« t¶i thïng tù ®æ hoÆc thïng d¹ng phÔu ®Ó chuyªn chë.
201
- Lo¹i hµng ph¶i çch ly víi m«i tr−êng xung quanh trong qu¸ tr×nh vËn
chuyÓn nh−: vËt liÖu x©y dùng (xim¨ng, th¹ch cao, v«i bét,...), thùc phÈm (muèi,
bét cacao, bét m×, bét ç, bét s÷a, ®−êng, g¹o,...), ho¸ chÊt (bét than, bét ®Êt ®Ìn,
bét Natri cacbonat,...). Trong qu¸ tr×nh chuyªn chë lo¹i hµng nµy lu«n ph¶i ®¶m
b¶o ®é t¬i, kh«ng vãn côc, kh«ng bÞ nh·o.
Tuú thuéc vµo ®iÒu kiÖn vËn chuyÓn, tÝnh chÊt cña hµng ho¸, c«ng nghÖ
tiÕp nhËn chóng mµ cã thÓ ¸p dông mét trong çc çch dì hµng sau ®©y: tù d¬i
vµo phÔu theo träng lùc, tù ®æ do nghiªng xitÐc, di chuyÓn theo guång xo¾n hoÆc
b¨ng t¶i, di chuyÓn theo ¸p lùc khÝ nÐn. Trong ®ã, ph−¬ng ph¸p cuèi cïng ®−îc
nhiÒu n−íc sö dông v× cã nhiÒu −u ®iÓm: cã kh¶ n¨ng ®−a hµng ®Õn chç cÇn thiÕt
mµ kh«ng chÞu t¸c ®éng cña m«i tr−êng xung quanh, l−îng tæn thÊt vËn chuyÓn
thÊp, ®¶m b¶o ®−îc vÖ sinh vµ chÊt l−îng hµng ho¸. Dì hµng b»ng ¸p lùc khÝ
nÐn cã çc lo¹i sau: lo¹i h¬i th«ng khÝ, lo¹i xon khÝ, hoÆc lo¹i hçn hîp .
Ph−¬ng ph¸p dì hµng b»ng khÝ nÐn th«ng khÝ ®−îc sö dông réng d·i.
Kh«ng khÝ nÐn ®−îc ®−a vµo xitÐc víi ¸p suÊt kh«ng lín l¾m t¹o ra viÖc th«ng
khÝ ë ®−êng èng dì hµng (1,5 - 2,5KG/cm2).
Ph−¬ng ph¸p xon khÝ thùc hiÖn b»ng çch qu¹t giã víi ¸p suÊt d− kh«ng
lín vµo ®¸y xitÐc, tÊm ®¸y ®Æt nghiªng 200÷400, t¹o ra hiÖn t−îng hµng bay l¬
löng vµ tù r¬i theo ®−êng èng nghiªng.
Ph−¬ng ph¸p hçn hîp dïng c¶ khÝ nÐn, tù ®æ vµ di chuyÓn c¬ häc (b¨ng).
XitÐc dïng ®Ó chë hµng dêi cã hai lo¹i chÝnh:
Lo¹i h×nh èng trßn ®Æt däc theo xe, h¬i nghiªng vÒ phÝa sau, Lo¹i èng trßn
cã phÔu ë ®¸y ®Æt däc theo xe, lo¹i cÇu, nöa cÇu cã phÔu ë ®¸y ®Æt th¼ng ®øng.
§èi víi çc xitÐc nµy, ph−¬ng ph¸p dì hµng chñ yÕu lµ khÝ nÐn – th«ng khÝ.
XitÐc cã d¹ng h×nh hép ch÷ nhËt th−êng ®−îc sö dông ®Ó chuyªn chë
®−êng, g¹o, çc lo¹i h¹t, ph−¬ng ph¸p dì hµng chñ yÕu lµ xon khÝ hoÆc tù ®æ.
7.4.2. ¤t« xitÐc chë xim¨ng vµ th¹ch cao.
Çc lo¹i hµng nµy cã çc tÝnh chÊt sau: tÝnh h¸o n−íc rÊt lín (dÔ bÞ nh·o
do n−íc), dÔ t¹o thµnh h¹t mµi lµm mßn çc chi tiÕt m¸y, g©y bôi ¶nh h−ëng ®Õn
søc khoÎ ng−êi lao ®éng.
202
Çc kh©u cña c«ng nghÖ vËn t¶i (vËn chuyÓn, xÕp, dì) ph¶i ®Æc biÖt chó ý
çch ly hµng ho¸ víi m«i tr−êng bªn ngoµi. Do khèi l−îng vËn chuyÓn lín nªn
th−êng dïng ®oµn xe «t« kÐo r¬mooc ®Ó vËn chuyÓn. §Ó gi¶m träng l−îng riªng,
r¬mooc xitÐc kh«ng cã khung. XitÐc thÐp ®−îc ®Æt trùc tiÕp lªn ngçng xoay
(phÝa tr−íc) vµ hÖ thèng treo (phÝa sau). Çc lùc phanh, lùc kÐo, träng l−îng cña
hµng ho¸,...®Òu trùc tiÕp t¸c dông vµo xitÐc.
H×nh 7.14 lµ s¬ ®å dì hµng khái xitÐc b»ng ph−¬ng ph¸p khÝ nÐn th«ng
khÝ. Xi m¨ng n¹p vµo xitÐc qua cöa 12 trªn nãc xitÐc. Cßn viÖc x¶ xi m¨ng khái
xitÐc theo ph−¬ng ph¸p khÝ nÐn th«ng khÝ.
Th«ng qua bé trÝch c«ng suÊt tõ ®Çu kÐo, m¸y nÐn khÝ 1 lµm viÖc, khÝ nÐn
qua bé läc 2 ®−îc lµm s¹ch dÇu vµ h¬i n−íc ®i vµo b×nh chøa khÝ nÐn 6. ë ®©y
cã ®ång hå ¸p lùc 8 vµ van an toµn 7, khÝ nÐn ®−îc chia ra hai nh¸nh: theo nh¸nh
3 vµo ®¸y th«ng khÝ 14 vµ theo nh¸nh 9 vµo èng gi¶m t¶i10 vµ vßi phun 11. Çc
van 4 dïng ®Ó ®ãng vµ më ®−êng èng, cßn van ng−îc 5 tr¸nh cho xi m¨ng lät
vµo hÖ thèng khÝ nÐn.
H×nh 7.14: S¬ ®å hÖ thèng khÝ nÐn th«ng khÝ

§¸y th«ng khÝ 14 lµ mét bé gåm l−íi thÐp 16 vµ çc tÊm v¶i mµn 15, hai
thµnh bªn 13 ®Æt nghiªng 500 t¹o thµnh m¸ng. KhÝ nÐn lät qua l−íi 15 vµ v¶i
mµn thµnh çc tia khÝ cùc nhá, trén lÉn víi xi m¨ng, n©ng xi m¨ng bay l¬ löng
vµ ®−îc hót qua èng gi¶m ¸p 10, qua vßi phun 11 ra ngoµi theo èng dÉn ®Õn n¬i
203
cÇn thiÕt cïng víi khÝ nÐn ë èng 9. Van an toµn 7 ®iÒu chØnh ¸p suÊt ë 2,5
KG/cm 2.
Cã thÓ dïng ph−¬ng ph¸p ch©n kh«ng ®Ó n¹p xi m¨ng vµo xitÐc. Kh«ng
khÝ trong xitÐc ®−îc hót ra qua èng v¶i läc 3 (cÊp mét), qua bÇu läc 5 (cÊp hai),
qua bÇu läc dÇu 7, qua m¸y hót 8, qua bé läc dÇu vµ n−íc 9 ®Ó ra ngoµi. Do
chªnh ¸p gi÷a bªn trong xitÐc víi bªn ngoµi, xi m¨ng ®−îc hót qua ®Çu hót 10
qua èng ph©n chia 1 vµo xitÐc. Khi xitÐc ®Çy, c«ng t¾c 2 ®ãng, ®Ìn s¸ng hoÆc cßi
kªu b¸o cho biÕt møc xi m¨ng trong xitÐc (h×nh 7.15)
Çc läc v¶i cã nhiÖm vô ng¨n kh«ng cho xi m¨ng lät vµo hÖ thèng.
H×nh 7.15: S¬ ®å n¹p xi m¨ng vµo xitÐc b»ng hót ch©n kh«ng
1. èng ph©n chia n¹p; 2. C«ng t¾c b¸o møc ®Çy; 3, 5. Läc v¶i; 4,6. §ång hå ¸p
suÊt; 7. Bé läc dÇu; 8. M¸y hót ch©n kh«ng; 9. Läc dÇu.
7.4.3. §oµn «t« chë bét m×.
Çc lo¹i bét cã thÓ chuyªn chë b»ng conten¬ hoÆc b»ng xitÐc. Dïng xitÐc
cho phÐp c¬ giíi ho¸ cao, tù ®éng ho¸ ®−îc toµn bé qu¸ tr×nh bèc, dì, gi¶m ®−îc
thêi gian dõng xe ®Ó thùc hiÖn çc c«ng t¸c ®ã, gi÷ ®−îc vÖ sinh thùc phÈm.
KÕt cÊu cña çc xitÐc ph¶i ®¶m b¶o çc yªu cÇu trªn. HÖ thèng khÝ nÐn
cña thiÕt bÞ bèc vµ dì hµng ®¶m b¶o h¹ thÊp tÝnh chÈy cña hµng v× tû träng thÊp
(0,55).
H×nh 7.16a lµ ®oµn «t« chë bét: ®Çu kÐo 1 kÐo theo nöa mooc 2, trªn ®ã
cã hai xitÐc 3, mçi xitÐc cã n¾p 5. Gi÷a hai xitÐc cã thang vµ sµn 4®Ó kiÓm tra
xem xÐt. §¸y xitÐc cã thiÕt bÞ th«ng khÝ nÐn gåm çc l−íi thÐp vµ v¶i th−a.
204
H×nh 7.16: §oµn «t« chë bét mú vµ h¹t ngò cèc.
a. §oµn «t«; b. XitÐc bét mú; c. XitÐc ngò cèc
H×nh 7.16b lµ xitÐc chë bét. Kh«ng khÝ nÐn thæi vµo xitÐc phÇn trªn vµ bé
th«ng khÝ d−íi ®¸y 7. Bét ®−îc lµm t¬i ra vµ bay qua phuÔ 8 vµo èng dÉn 6 ra
ngoµi.
H×nh 7.16c lµ xitÐc chë h¹t ngò cèc. D−íi ®¸y kh«ng ®Æt bé th«ng khÝ mµ
khÝ nÐn thæi trùc tiÕp theo m¸ng nghiªng 30 0 ®Ó ®−a ngò cèc ra ngoµi.
Chó ý: KhÝ nÐn ph¶i ®−îc läc s¹ch vµ lµm kh«.
205
Ch−¬ng VIII
«t« phôc vô chuyªn dïng
8.1. § ¹i c−¬ng vÒ « t« phôc vô chuyªn dïng.
Çc « t« chuyªn dïng lµm çc c«ng t¸c phôc vô c«ng céng (« t« thu gom
r¸c, « t« ch÷a ch¸y, « t« lµm çc c«ng t¸c y tÕ nh− cÊp cøu, chôp x-quang, ...)
hoÆc phôc vô cho chuyªn ngµnh (x−ëng di ®éng, tr¹m ph¸t ®iÖn di ®éng, th¨m
dß d−íi lßng ®Êt, cÇn trôc, ...) lµ nh÷ng « t« kh«ng tham gia c«ng t¸c vËn t¶i.
Çc trang bÞ c«ng nghÖ trªn « t« kh«ng ph¶i dïng ®Ó vËn chuyÓn hµng
hãa, mµ lµ phôc vô cho nhiÖm vô, môc ®Ých ®−îc giao. Çc trang thiÕt bÞ nµy
®−îc l¾p ®Æt cè ®Þnh, cã kÝch th−íc gän, nhá, tËn dông tèi ®a diÖn tÝch mÆt sµn «
t« trong khu«n khæ quy ®Þnh.
Çc « t« phôc vô chuyªn dïng cã hµnh tr×nh b×nh qu©n trong ngµy ®ªm vµ
trong c¶ n¨m lÞch rÊt thÊp, hÇu hÕt thêi gian khai th¸c lµ niªm cÊt trong gara.
Nh÷ng yªu cÇu vÒ t×nh tr¹ng kü thuËt ngµy xe tèt rÊt cao, tÝnh tin cËy rÊt cao, bÊt
kÓ lóc nµo còng cã thÓ khëi hµnh ®i lµm nhiÖm vô (« t« ch÷a ch¸y, « t« cøu
th−¬ng, ...). Trªn xe cßn cã trang bÞ çc tÝn hiÖu b¸o hiÖu −u tiªn (®Ìn, cßi).
¤ t« phôc vô chuyªn dïng cã tÝnh c¬ ®éng vµ viÖt d· cao (çc « t« x−ëng
di ®éng, th¨m dß lßng ®Êt, ...)
Chu kú b¶o d−ìng, söa ch÷a çc lo¹i « t« nµy g¾n liÒn víi chÕ ®é b¶o
d−ìng söa ch÷a çc trang bÞ c«ng nghÖ chuyªn dïng l¾p ®Æt trªn « t«. Chu kú
b¶o d−ìng vµ söa ch÷a cña phÇn lín çc lo¹i « t« nµy ®−îc x¸c ®Þnh theo thêi
gian ho¹t ®éng vµ niªm cÊt.
8.2. ¤t« ch÷a ch¸y

8.2.1. C«ng dông, ph©n lo¹i
Ch¸y g©y ra thiÖt h¹i vËt chÊt vµ nguy hiÓm cho con ng−êi. Tïy thuéc quy
m« ®¸m ch¸y vµ lo¹i vËt liÖu bÞ thiªu hñy mµ møc ®é thiÖt h¹i trùc tiÕp vµ nh÷ng
¶nh h−ëng cña nã kh¸c nhau kh«ng thÓ tÝnh hÕt ®−îc.
§Ó h¹n chÕ vµ dËp t¾t ®¸m ch¸y, ph¶i vËn chuyÓn chÊt dËp ch¸y ®Õn khu
vùc ch¸y víi khèi l−îng cÇn thiÕt, nh»m h¹ nhanh nhiÖt ®é xuèng d−íi nhiÖt ®é
ch¸y hoÆc çch li bÒ mÆt ch¸y víi m«i tr−êng kh«ng khÝ (triÖt tiªu nguån ¤xi)
206
Ngµy nay, cïng víi sù ph¸t triÓn cña x· héi, vËt liÖu ch¸y còng ®a d¹ng
h¬n (tre, gç, l¸, hãa chÊt, s¶n phÈm dÇu má vµ khÝ ch¸y, vËt liÖu næ, ...), ®Þa bµn
cã kh¶ n¨ng xuÊt hiÖn ch¸y còng më réng: kho b·i, nhµ x−ëng, çc tÇng cao cña
nhµ cao tÇng, ®−êng phè, s«ng ngßi, biÓn vµ ®¹i d−¬ng, ... dÉn ®Õn ph¶i cã çc
ph−¬ng tiÖn dËp ch¸y vµ chÊt dËp ch¸y t−¬ng øng: « t«, tÇu thñy, m¸y bay, ...
ch÷a ch¸y,
XÐt theo chøc n¨ng trong qu¸ tr×nh dËp ch¸y çc ph−¬ng tiÖn « t« ch÷a
ch¸y cã ba lo¹i :
- Ph−¬ng tiÖn « t« dËp ch¸y c¬ b¶n: ®−a vËt liÖu dËp ch¸y ®Õn khu vùc
ch¸y vµ chuyÓn nã vµo vïng ch¸y víi khèi l−îng cÇn thiÕt. Lo¹i nµy gåm çc «
t« xi tÐc víi çc trang bÞ b¬m vµ çc thiÕt bÞ dËp ch¸y. Lo¹i nµy ®−îc gäi chung
lµ « t« ch÷a ch¸y.
Çc xi tÐc cã thÓ chøa n−íc, chøa hãa chÊt t¹o bät nh»m dËp t¾t çc ®¸m
ch¸y th«ng th−êng. Xi tÐc chøa çc lo¹i khÝ tr¬ (CO2, N2, ...) nh»m dËp t¾t çc
®¸m ch¸y trong b¶o tµng, th− viÖn, nh÷ng n¬i cã trang bÞ ®iÖn, nh÷ng n¬i chøa
dÇu löa, ...xi tÐc chøa bét chèng ch¸y (çt) dïng ®Ó dËp çc ®¸m ch¸y ë khu
c«ng nghiÖp hãa chÊt vµ dÇu löa, n¨ng l−îng nguyªn tö, ...
- Ph−¬ng tiÖn trî gióp dËp ch¸y: T¹o ®iÒu kiÖn cho ph−¬ng tiÖn « t« dËp
ch¸y c¬ b¶n ho¹t ®éng cã hiÖu suÊt cao. §ã lµ nh÷ng ph−¬ng tiÖn « t« tiÕp nhiªn
liÖu, tiÕp n−¬c, tiÕp hãa chÊt, « t« chiÕu s¸ng, « t« thang, ...
- Ph−¬ng tiÖn « t« chØ ®¹o dËp ch¸y: « t« chØ huy, « t« th«ng tin, liªn l¹c,...
8.2.2. yªu cÇu

Ngoµi çc yªu cÇu chung, « t« ch÷a ch¸y cßn cã çc yªu cÇu riªng nh−:
- Cã kh¶ n¨ng vËn chuyÓn mét ®éi ch÷a ch¸y (3 ®Õn 5 ng−êi) vµ vËt liÖu ®Ëp
ch¸y (n−íc, dung dÞch hãa chÊt b¬m vµ trang bÞ ®−êng èng ®Õn khu vùc ch¸y.)
- Cã kh¶ n¨ng tù hót n−íc tõ ao, hå, bÓ chøa, l−íi ®−êng èng cÊp n−íc, ... vµo xi
tÐc hoÆc phun, th¶ vµo vïng ch¸y.
- Qu¸ tr×nh phun n−íc vµo vïng ch¸y thùc hiÖn qua çc vßi rång phun xa cè
®Þnh vµ vßi rång cÇm tay.
- Cã tÝnh c¬ ®éng vµ tÝnh viÖt d· cao.
207
- Cã trang bÞ tÝn hiÖu (®Ìn, cßi) −u tiªn trªn ®−êng cã mµu s¬n ®Ó nhËn biÕt (®á).
8.2.3. Bè trÝ chung: h×nh 8.1
a. Khoang chiÕn sü :
Cã kÕt cÊu liÒn víi buång l¸i, vá ngoµi b»ng thÐp tÊm dËp, trong cã ghÕ
ngåi 3 ®Õn 5 chç, hai cöa më hai bªn cã b¶n lÒ phÝa tr−íc.
b. Ng¨n chøa trang bÞ dËp ch¸y :
Cã 4 ng¨n bè trÝ hai bªn s−ên xe, bªn ngoµi cã n¾p ®Ëy t¹o d¸ng cho « t«,
bªn trong cã mãc treo çc trang bÞ dËp ch¸y.
c. Xi tÐc n−íc :
TiÕt diÖn ngang cã d¹ng ElÝp, phÝa trªn cã n¾p ®Ëy vµ gio¨ng lµm kÝn.
Trong xi tÐc cã çc v¸ch ng¨n ch¾n sãng vµ n©ng cao tÝnh æn ®Þnh cña çc « t«.
H×nh 8.1: Bè trÝ chung «t« chøa ch¸y

1. ¤ t« c¬ së; 2. Khoang ®éng kh«ng; 3. Khoang cabin; 4. Khoang chiÕn sü; 5. Xi
tÐc n−íc; 6. Ng¨n chøa trang bÞ dËp ch¸y; 7. Thang; 8. Khoang b¬m.
Trong xi tÐc cßn cã èng th«ng (èng trµn) ®Ó x¶ n−íc thõa vµ kh«ng khÝ.
D−íi ®¸y cã van x¶ n−íc theo ph−¬ng ph¸p tù ch¶y. Liªn kÕt gi÷a xi tÐc víi
khung « t« th«ng qua çc xµ ®ì cã ®Öm ®µn håi ®Ó gi¶m t¶i träng ®éng t¸c dông
côc bé trªn vá xi tÐc.
d. Khoang b¬m:
Trong khoang b¬m, cã b¬m n−íc kiÓu li t©m mét hoÆc hai cÊp. PhÝa trªn
b¬m, cã thïng chøa dung dÞch hãa chÊt t¹o bät b»ng thÐp kh«ng gØ; hoÆc thÐp
th«ng th−êng cã phñ trong vËt liÖu chÞu kiÒm.
208
8.2.4. HÖ thèng truyÒn lùc phô
HÖ thèng truyÒn lùc phô cã nhiÖm vô dÉn ®éng trÝch c«ng suÊt cña ®éng
c¬ « t« ®Õn b¬m n−íc (h×nh 8.2) gåm cã hép trÝch c«ng suÊt, çc®¨ng.
Trong çc « t« ch÷a ch¸y, hép trÝch c«ng suÊt ®Æt trªn n¾p hép sè phô
(h×nh 8.2.a; 8.2.c) hoÆc trªn n¾p hép sè phô (h×nh 8.2.b; 8.2.d). KÕt cÊu cô thÓ
h×nh 8.3; môc ®Ých nh»m lµm gi¶m gãc nghiªng cña çc®¨ng vµ dÔ ®iÒu khiÓn.
H×nh 8.2: S¬ ®å truyÒn lùc
phô: a, b, c, d. Çc ph−¬ng ¸n
bè trÝ truyÒn lùc phô
1. §«ng c¬ « t«; 2. Ly hîp; 3.
Hép tÝch c«ng suÊt; 4. Çc®¨ng;
5. Gèi ®ì trung gian; 6. B¬m
n−íc; 7. hép sè; 8. Hép sè phô
H×nh 8.3: Hép trÝch c«ng suÊt

1. Thanh tr−ît; 2. Vá; 3. CÇn sang sè; 4. N¹ng g¹t; 5. B¸nh r¨ng Z=17; 6. Vßng
bi; 7. èng nèi; 8. Trôc thø cÊp; 9. N¾p; 10. Phít; 11. BÝch; 12. Tay g¹t; 13. N¹ng
g¹t; 14. B¸nh r¨ng; 15. Vßng bi nãn; 16. Thanh tr−ît gµi b¬m; 17. Trôc b¸nh
r¨ng; 18. Trôc s¬ cÊp; 19. Vá hép trÝch c«ng suÊt; 20. §Öm; 21.Vßng h·m
B¬m n−íc cã thÓ ®Æt ë cuèi « t« (h×nh 8.2.a; b ;1) hoÆc ë gi÷a (8.2.c)
209
Do kho¶ng çch gi÷a hép trÝch c«ng suÊt vµ b¬m n−íc qu¸ xa, çc®¨ng
ph¶i chia thµnh nhiÒu ®o¹n ®Ó n©ng ço tèc ®é quay nguy hiÓm. Çc gèi ®ì
trung gian sö dông lo¹i vßng bi lßng cÇu hai d·y (h×nh 8.4) lo¹i æ bi nµy cho
phÐp çc trôc kh«ng ®ång t©m.
H×nh 8.4: Gèi ®ì trung gian cac®¨ng

1. BÝch; 2. Phít; 3. Vá gèi ®ì; 4. Vßng bi; 5. N¾p che; 6. Çc®¨ng.
8.2.5. DÉn ®éng ®iÒu khiÓn phô:

HÇu nh− toµn bé hÖ thèng ®iÒu khiÓn dËp ch¸y ®−îc bè trÝ ë cuèi « t« (sau
xi tÐc), do ®ã ph¶i cã çc dÉn ®éng ®iÒu khiÓn phô: ®iÒu khiÓn li hîp, ®iÒu khiÓn
®éng c¬, ... ë cuèi « t«.
H×nh 8.5: Nguyªn lý dÉn ®éng ®iÒu khiÓn phô ly hîp

1. Vßng bi tú; 2. Cµng cua; 3. Bµn ®¹p li hîp; 4. èng nèi; 5. §ai èc ®iÒu chØnh; 6.
§ßn kÐo ng¾n; 7. Thanh dÉn ®éng cãc h·m; 8. nót më cãc h·m; 9. CÇn ®iÒu khiÓn;
10. Cãc h·m; 11. R·nh cãc h·m; 12. §ßn quay; 13. Gèi trung gian; 14. §ßn kÐo
dµi; 15. Trôc; 16. Lß xo; 17. §ßn trung gian; 18. §ßn quay ®øng; 19. §ßn ®iÓu
khiÓn cµng cua.
210
H×nh 8.5 lµ s¬ ®å nguyªn lÝ dÉn ®éng phô cña li hîp: Ên nót 8 ®Ó nh¶ cãc
10, kÐo cÇn 9 vÒ phÝa ph¶i, th«ng qua çc ®ßn 6; 12; 14; 16; 18; 19; cµng cua 2,
vµ vßng bi tú 1 Ðp çc ®ßn më, ly hîp ng¾t truyÒn lùc. Nèi truyÒn lùc theo thø tù
ng−îc l¹i.
8.2.6. Trang bÞ hÖ thèng ®−êng n−íc trªn «t« ch÷a ch¸y

HÖ thèng ®−êng n−íc trªn « t« ch÷a ch¸y gåm çc èng dÉn, çc van ®iÒu
khiÓn, hÖ thèng lµm m¸t bæ xung cho ®éng c¬, hÖ thèng ph©n hãa chÊt t¹o bät,...
S¬ ®å hÖ thèng ®−êng n−íc ë h×nh 8.6.
H×nh 8.6: S¬ ®å hÖ thèng ®−êng n−íc

1. KÐt n−íc; 2. B×nh lµm m¸t phô; 3. §éng c¬ « t«; 4. Xi tÐc n−íc; 5. Thïng hãa
chÊt; 6. èng x¶; 7, 12 §Çu nèi; 8. Van ®Þnh l−îng; 9. B¬m trén; 10. B¬m li t©m;
11. èng gãp; 13. Van hót ch©n kh«ng; 14. Vßi rång (l¨ng) phun xa; 15 ®Õn 24. Van
®iÒu khiÓn n−íc.
211
a. HÖ thèng lµm m¸t bæ xung cho ®éng c¬
Trong qu¸ tr×nh dËp ch¸y, xe dõng t¹i chç, ®éng c¬ lµm viÖc liªn tôc trong
mét thêi gian dµi ë chÕ ®é toµn t¶i ®Ó b¬m n−íc, cã thÓ bÞ qu¸ nãng do l−u l−îng
giã qua kÐt n−íc vµ khoang ®éng c¬ gi¶m so víi khi « t« ch¹y.
HÖ thèng lµm m¸t bæ xung ®¶m b¶o chÕ ®é nhiÖt thÝch hîp cho ®éng c¬.
Nguyªn lý lµm viÖc ë h×nh 8.6. KÕt cÊu b×nh trao ®æi nhiÖt ë h×nh 8.7. Çch l¾p
®Æt ë h×nh 8.8.
HÖ thèng nµy chØ lµm viÖc khi nhiÖt ®é n−íc lµm m¸t kho¶ng 100 ®Õn
1100C.
Hai van 21 vµ 22 më, n−íc tõ b¬m ch÷a ch¸y 10 (h×nh 8.6) qua èng ruét
gµ trong b×nh trao ®æi nhiÖt 2 vÒ b¬m cßn n−íc lµm m¸t tõ ®éng c¬ qua b×nh trao
®æi nhiÖt 2 vÒ kÐt n−íc 1. Do qua b×nh trao ®æi nhiÖt, nhiÖt ®é n−íc gi¶m xuèng.
H×nh 8.7: B×nh trao ®æi nhiÖt

a) S¬ ®å nguyªn lý; b) KÕt cÊu
1. ruét giµ; 2. n¾p ®Ëy; 3. §Çu nèi; 4.
§Öm cao su; 5. Vá b×nh.
H×nh 8.8: HÖ thèng lµm m¸t bæ xung

1. B×nh trao ®æi nhiÖt; 2. èng dÉn n−íc; 3. Van x¶; 4,5 Van; 6. B¬m
212
b. HÖ thèng phun hãa chÊt t¹o bät
Dung dÞch hãa chÊt t¹o bät gåm cã phÇn kiÒm (Nh«m.sulfat Al2(SO4)3;
Natri hi®r« çcbon¸t NaHCO3 hoÆc C2H5Br) vµ phÇn axÝt (hçn hîp axÝt sulfuric
H2SO4 vµ s¾t III sulfat. Fe2(SO4)3 hoÆc 30% axÝt sulfuric H2SO4) bät sÏ phñ lªn
vËt liÖu ch¸y, çch ly nã víi löa, lµm l¹nh vµ dËp ch¸y.
Dung dÞch hãa chÊt t¹o bät tõ b×nh chøa 5 (h×nh 8.6) qua van 15, qua bé
®Þnh l−îng 8 vµ bé trén 9. Dung dÞch hãa chÊt t¹o bät còng cã thÓ qua ®Çu nèi 7
®Ó vµo bé trén.
Khi b¬m 10 lµm viÖc, kho¶ng 10% n−íc qua van 17 ®Õn bé tr«n, d−íi t¸c
dông cña dßng n−íc nµy khi qua häng hót cña bé trén (h×nh 8.9) t¹o nªn sù gi¶m
¸p, hót dung dÞch hãa chÊt t¹o bät vµo ng¨n hót cña b¬m vµ b¬m ®Èy ®Õn çc vßi
rång. Nång ®é dung dÞch ®−îc ®iÒu chØnh nhê van ®Þnh l−îng 8.
H×nh 8.9: Bé trén
c. CÊp n−íc vµo xi tÐc vµ hãa chÊt vµo b×nh chøa.

- CÊp n−íc t¹i tr¹m n−íc; N−íc ®−îc chøa ë çc th¸p n−íc trªn cao, tù
ch¶y vµo èng qua cæ häng ë phÝa trªn xi tÐc. Cßn chÊt t¹o bät qua miÖng b×nh.
- CÊp n−íc vµo xi tÐc tõ ao, hå, bÓ chøa: dïng èng nèi tõ b¬m ®Õn nguån
n−íc, ®ång thêi ph¶i måi n−íc cho b¬m kiÓu ch©n kh«ng theo tr×nh tù sau (h×nh
8.10) :
G¹t b−ím 2 ®ãng kÝn ®−êng khÝ th¶i cña ®éng c¬, qua èng tiªu ©m 12.
Lóc nµy khÝ th¶i qua häng 3 ®Ó tho¸t ra ngoµi, ®ång thêi t¹o nªn gi¶m ¸p ë ®Çu
213
èng 4, tay quay 9 Ðp van 7 xuèng d−íi, khoang b¬m th«ng víi èng 4, kh«ng khÝ
trong khoang b¬m ®−îc hót ra, t¹o thµnh ch©n kh«ng, n−íc tõ nguån chøa ®−îc
®iÒn ®Çy b¬m.
Sau khi b¬m ®−îc måi ®Çy n−íc, tay quay 9 sang tr¸i ®Èy van 7 lªn trªn,
kh«ng khÝ tõ ngoµi vµo hÖ thèng ch©n kh«ng qua lç 11.(h×nh 8.10c). Cuèi cïng
tay quay 9 ®Æt vµo vÞ trÝ trung gian (8.10a), B−ím 2 më cho khÝ x¶ qua èng tiªu
©m.
H×nh 8.10: S¬ ®å hót ch©n kh«ng

a) VÞ trÝ kh«ng lµm viÖc; b) Hót ch©n kh«ng; c) B¬m kh«ng khÝ.
1. Hót ch©n kh«ng; 2. B−ím; 3. Häng hót; 4. èng dÉn; 5. B¬m; 6. Lß xo; 7. Van; 8.
Cam lÖch t©m; 9. Tay quay
KÕt cÊu häng hót ch©n kh«ng ë h×nh 8.11, cßn van ®iÒu chØnh ch©n kh«ng
ë h×nh 8.12
H×nh 8.11: Häng hót
1. B−ím; 2. tay quay.
H×nh 8.12: Van ch©n kh«ng

1: Cöa kiÓm tra; 2. N¾p; 3. H¹n
chÕ tay quay; 4. Vá ®Ìn hiÖu;
5,7,12. §ai èc; 6. Vá van; 8. Van
trªn; 9. Tay quay; 10. §Öm; 11.
Trôc cam lÖch t©m; 13. Van d−íi;
14. Lß xo.
214
- CÊp n−íc tõ l−íi ®−êng èng dÉn n−íc: Thùc hiÖn gièng nh− hót n−íc tõ
çc ao, hå, bÓ n−íc, nh−ng kh«ng ph¶i måi n−íc.
KiÓm tra hót n−íc trong xi tÐc qua èng trµn vµ èng b¸o mùc n−íc.
d. Phun n−íc dËp ch¸y. (h×nh 8.6)

N−íc tõ xi tÐc qua b¬m (theo van 24) hoÆc tõ çc nguån n−íc qua b¬m
®Õn çc vßi rång cÇm tay (qua van 16 vµ 20) hoÆc vßi rång phun xa (qua van 19)
®Æt trªn nãc cabin. §Ó dËp ch¸y cã hiÖu qu¶, chó ý cã pha thªm dung dÞch hãa
chÊt t¹o bät (xem môc b cña phÇn 8.2.6)
e. Röa ®−êng èng sau khi phun chÊt t¹o bät. (h×nh 8.6)
§Ó tr¸nh bÞ hãa chÊt ¨n mßn, sau khi dËp ch¸y ph¶i röa ®−êng èng dÉn vµ
b¬m. Çc van 16, 17, 19, 20, 24 më; n−íc tõ xi tÐc vµ theo ®Çu nèi7 vµo hÖ
thèng qua b¬m ®Õn çc vßi rång, röa s¹ch chÊt t¹o bät trong çc ®−êng èng, bé
trén, bé ®Þnh l−îng vµ b¬m.
Trong « t« ch÷a ch¸y hiÖn ®¹i, çc van ®−êng èng ®−îc ®ãng më tõ xa
b»ng hÖ thèng h¬i Ðp (h×nh 8.13)
H×nh 8.13: S¬ ®å ®iÒu khiÓn van ®−êng èng b»ng khÝ nÐn
1. B×nh hãa chÊt t¹o bät; 2, 5, 7, 8. Van; 3, 11. Pist«n; 4. Lß xo; 6. xi tÐc; 9. Van
chia; 10. Thanh ®Èy; 12. B×nh khÝ nÐn; 13. Van h¹n chÕ; 14. Van t¸ch; 15. Van
kh«ng khÝ nÐn; 16. B¶ng ®iÒu khiÓn; A. Cöa khÝ nÐn ®Õn; B, C. Cöa dÉn khÝ ra; D.
Cöa th«ng khÝ trêi.
215
8.3. ¤ t« cã thiÕt bÞ lµm viÖc trªn cao.
8.3.1. C«ng dông :
ë çc ®« thÞ hiÖn ®¹i cã rÊt nhiÒu c«ng viÖc ®−îc thùc hiÖn trªn cao víi
çc møc ®é kh¸c nhau, l¹i ph¶i di chuyÓn liªn tôc tõ n¬i nµy sang n¬i kh¸c mét
çch nhanh chãng :
- C«ng t¸c l¾p ®Æt, söa ch÷a, thay thÕ ®Ìn chiÕu s¸ng trªn phè.
- C«ng t¸c l¾p ®Æt, söa ch÷a çc ®−êng d©y t¶i ®iÖn, ®−êng d©y ®iÖn tho¹i,
®−êng d©y cho xe ®iÖn b¸nh s¾t vµ b¸nh lèp.
- Treo b¨ng, cê, biÓu ng÷, trang hoµng ®−êng phè trong çc ngµy lÔ héi.
- Söa ch÷a nhµ cao tÇng
- Ch÷a ch¸y vµ cøu n¹n khi ch¸y
8.3.2. Yªu cÇu :
Ngoµi çc yªu cÇu chung, « t« cã thiÕt bÞ lµm vÖc trªn cao cã çc yªu cÇu
riªng nh− sau :
- Cã kh¶ n¨ng n©ng ë mäi tÇm cao kh¸c nhau theo ý muèn; vËn hµnh gän,
nhanh, gi¶m ®−îc thêi gian thao t¸c cña c«ng nh©n lµm viÖc trªn cao.
- Cã çc c¬ cÊu ®¶m b¶o an toµn tuyÖt ®èi cho c«ng nh©n ®ang lµm viÖc trªn
cao; çc c¬ cÊu khãa h·m vµ tù khãa h·m khi gÆp sù cè.
- Cã çc c¬ cÊu ®¶m b¶o tÝnh æn ®Þnh khi « t« ®ang vËn hµnh çc thiÕt bÞ lµm
viÖc trªn cao. §Æc biÖt lµ khi çc thiÕt bÞ nµy xoay quanh « t«.
8.3.3. Ph©n lo¹i:
C¨n cø theo h−íng ®−a c«ng nh©n lªn lµm viÖc trªn cao, cã thÓ ph©n « t«
cã thiÕt bÞ lµm viÖc trªn cao thµnh hai lo¹i:
¤ t« thang: C«ng nh©n trÌo lªn theo h−íng xiªn.
¤ t« kÝch n©ng: C«ng nh©n ®−îc ®−a lªn cao theo ph−¬ng th¼ng ®øng.
8.3.4. ¤ t« thang
¤ t« thang ®−îc dïng ®Ó thùc hiÖn çc c«ng viÖc ë trªn cao (h×nh 8.14)
trang bÞ chung cña çc lo¹i « t« thang n©ng gåm cã :
HÖ thèng truyÒn lùc phô, ch©n chèng, bÖ thang, tæ hîp çc ®o¹n thang, hÖ
thèng ®iÒu khiÓn.
216
H×nh 8.14: ¤t« thang
1. ¤ t«; 2. Thang; 3. Gi¸ ®ì; 4. BÖ thang; 5. Ch©n chèng
a. HÖ thèng truyÒn lùc phô :

§¶m b¶o truyÒn m«men xo¾n tõ ®éng c¬ « t« (hoÆc ®éng c¬ riªng) ®Õn
b¬m thñy lùc. HÖ thèng nµy gåm cã hép trÝch c«ng suÊt l¾p c¹nh hép sè chÝnh
hoÆc hép ph©n phèi (« t« cã nhiÒu cÇu chñ ®éng) vµ çc®¨ng truyÒn lùc, mét sè
« t« thang cã hÖ thèng truyÒn lùc tõ ®éng c¬ ®iÖn qua hép gi¶m tèc, nguån cã
thÓ lµ ¾c quy hoÆc m¹ng ®iÖn thµnh phè.
b. Ch©n chèng :
Cã c«ng dông ®¶m b¶o æn ®Þnh cho « t« thang khi vËn hµnh lµm viÖc ë
trªn cao (h×nh 8.15). Ch©n chèng ®−îc l¾p çch ®Òu bèn phÝa bÖ thang, phÝa d−íi
khung « t«, tho¶i ra ngoµi ®Ó t¨ng diÖn tÝch æn ®Þnh. Çc vá trong 3 vµ ngoµi 2 cã
d¹ng hép vu«ng, vá trong di ®éng ®−îc nhê cÇn ®Èy cña xi lanh thñy lùc ë trong
vor 2.
H×nh 8.15: Ch©n chèng «t« thang

1. Gi¸ ®ì; 2. Vá ngoµi; 3. Vá trong; 4. §Õ tú
217
Khãa thñy lùc (h×nh 8.16) nh»m chèng hiÖn t−îng tù di ®éng cña vá
trong, nghÜa lµ xi lanh thñy lùc tù di ®éng
H×nh 8.16 Khãa thñy lùc cña xi lanh ch©n chèng.

1, 5. Van; 2, 3, 4. §Çu nèi; 6. CÇn ®Èy; 7. Xi lanh; 8. Pist«n.
Nguyªn lý lµm viÖc cña khãa: Khi h¹ ch©n chèng, dÇu qua ®Çu nèi 2, më
van 1, råi qua lç 4 sang khoang B cña xi lanh 7. §ång thêi ®Èy Piston 8 më van
5 cho dÇu tõ khoang C cña xilanh vÒ qua ®Çu nèi 4 sang ®Çu nèi 3 vÒ thïng
chøa. Khi n©ng ch©n chèng, dÇu qua ®Çu nèi 3, më van 5, sang ®Çu nèi 4 vµo
khoang C. §ång thêi ®Èy Pist«n 8 ®Ó më van 1, dÇu tõ khoang B qua ®Çu nèi 2
vÒ thïng chøa.
Khi cã sù cè, kh«ng cã ¸p suÊt dÇu, çc van 1 vµ 5 ®ãng, dÇu bÞ gi÷ l¹i
trong çc khoang B vµ C, cÇn ®Èy cña xi lanh kh«ng di chuyÓn ®−îc.
c. C¬ cÊu gi¶m t¶i nhÝp :

H×nh 8.17: C¬ cÊu
gi¶m t¶i cho nhÝp sau
1. Çp treo cÇu sau vµ
cÇu gi÷a; 2. CÇn ®Èy xi
lanh thñy lùc.
218
Nh»m tr¸nh chÊt t¶i cho treo sau ng−êi ta ®· l¾p thªm c¬ cÊu gi¶m t¶i
(h×nh 8.17). Nguyªn lý nh− sau: Khi h¹ ch©n chèng, cÇn 2 cña xi lanh thñy lùc
lµm c¨ng çp (çp nµy ®−îc nçi víi cÇu sau vµ cÇu gi÷a), dÉn ®Õn gi¶m t¶i cho
nhÝp. Khi n©ng ch©n chèng, cÇn ®Èy 2 lµm trïng çp 1.
d. C¬ cÊu quay ®ª thang: (h×nh 8.18)

Gåm cã vßng bi ®òa víi vßng cè ®Þnh 3 vµ vßng ch¹y 1, gi÷a chóng lµ çc
viªn bi 2 cã vßng çch. PhÝa trong vßng cè ®Þnh cã vßng r¨ng 4 ¨n khíp b¸nh
r¨ng chñ ®éng dÉn ®éng quay 5.
H×nh 8.18: C¬ cÊu quay ®Õ
thang
1. Vßng ch¹y; 2. Viªn bi; 3.
Vßng cè ®Þnh; 4. Vµnh r¨ng; 5.
b¸nh r¨ng chñ ®éng
DÉn ®éng c¬ cÊu quay ®Õ thang (h×nh 8.19) ®¶m b¶o quay ®−îc 3600, gåm
cã ®éng c¬ thuû lùc 3, hép gi¶m tèc trôc vÝt- b¸nh vÝt 1 vµ b¸nh r¨ng chñ ®éng 2.
H×nh 8.19: DÉn ®éng quay ®Õ

thang
1. hép gi¶m tèc; 2. b¸nh r¨ng chñ
®éng; 3. ®éng c¬ thñy lùc
219
e. C¬ cÊu n©ng thang :
* KÝch n©ng thang (h×nh 8.20)
KÝch n©ng thang gåm hai xi lanh thñy lùc liÒn nhau ®Æt trªn khung n©ng.
DÇu thñy lùc theo ®Çu nèi A vµo xi lanh 1 ®Èy Piston 2 vµ cÇn n©ng 3 n©ng
khung n©ng cña ®Õ thang lªn mét gãc nhÊt ®Þnh. §ång thêi dÇu theo ®Çu nèi B.
h¹ kÝch b»ng tù träng cña thang.
§Ó ®¶m b¶o an toµn cho dÉn ®éng n©ng thang, trong hÖ thèng cã bé khãa
h·m cÇn n©ng.
Tr−êng hîp trong hÖ thèng n©ng mÊt ¸p suÊt (sù cè ®−êng èng), lß xo 7
®Èy piston 6 nÐn çc vßng g¨ng 4, Ðp çc b¹c 5 Ðp chÆt cÇn n©ng 3 kh«ng cho nã
di chuyÓn (KÝch kh«ng tù h¹). CÇn n©ng 3 bÞ khãa cøng, ®Ó më khãa, dÇu theo
®Çu nèi 8 vµo xi lanh, ®Èy pist«n 6 Ðp çc lß xo 7, çc vßng g¨ng 4 vµ b¹c 5 ®−îc
gi¶i phãng.
H×nh 8.20: KÝch n©ng thang

1. xi lanh; 2, 6. Pist«n; 3. cÇn n©ng; 4. vßng g¨ng; 5. b¹c; 7. lß xo ®Üa; 8. ®Çu nèi
* Bé phËn dµi thang

DÉn ®éng ®Èy ®µi thang (h×nh 8.21) gåm cã ®éng c¬ thñy lùc 2 lµm quay
hép gi¶m tèc trôc vÝt1 vµ tang têi 3, quÊn çp 4
S¬ ®å ®Èy dµi thang ®−îc thÓ hiÖn ë h×nh 8.22: Çc ®o¹n thang di tr−ît
®−îc ®¸nh sè thø tù nh− sau: Kh©u thø nhÊt (7) kh©u thø 2 (6), kh©u thø 3 (5).
Khi tang têi 2 quÊn çp 3, kh©u thø 3 di tr−ît, ®ång thêi ®Èy çc kh©u thø 2 vµ
thø 3 di tr−ît cïng tèc ®é t−¬ng ®èi so víi nhau. Nh− vËy tèc ®é tuyÖt ®èi cña
220
kh©u thø nhÊt sÏ gÊp 3 lÇn so víi kh©u thø ba. C¬ cÊu ®iÒu chØnh 1 ®Ó ®iÒu chØnh
chiÒu dµi çp.
H×nh 8.21: DÉn ®éng ®Èy dµi thang

1. hép gi¶m tèc trôc vÝt; 2. ®éng c¬ thñy lùc; 3. tang têi ; 4. çp
H×nh 8.22: S¬ ®å ®Èy dµi thang

1. C¬ cÊu ®iÒu chØnh çp; 2. Tang têi; 3. Çp; 4. Pu li dÉn çp; 5, 6, 7. Çc ®o¹n
thang di tr−ît.
ViÖc di tr−ît çc kh©u däc theo çc r·nh vµ çc con l¨n dÉn h−íng.
KÕt cÊu çc kh©u gåm hai dµn däc ®øng liªn kÕt víi nhau b»ng çc thanh
gi»ng vµ çc bËc thang.
Khi « t« thang ®ç ë n¬i cã mÆt nghiªng 6, hÖ thèng c©n b»ng bªn tù ®éng
lµm viÖc, ®¶m b¶o cho thang ë vÞ trÝ th¨ng b»ng (h×nh 8.23)
Khi « t« thang n©ng nghiªng bªn, c«ng t¾c thñy ng©n ®ãng m¹ch ®iÖn,
®iÒu khiÓn van ®iÖn tõ ®−a dÇu vµo mét trong çc khoang cña xi lanh 4 qua khãa
thñy lùc tïy theo h−íng nghiªng tr¸i hoÆc ph¶i so víi cÇn 5 g¾n cè ®Þnh trªn
221
khung 3, xi lanh 4 di tr−ît lµm thang quay quanh chèt 1. Khi thang vµo vÞ trÝ
th¨ng b»ng, c«ng t¾c thñy ng©n ng¾t m¹ch ®iÖn.
H×nh 8.23: Nguyªn lý c©n

b»ng ®é nghiªng bªn
1. Trôc; 2. Thang; 3. Khung
n©ng; 4. Xi lanh; 5. CÇn
HÖ thèng thñy lùc cña « t« thang thÓ hiÖn ë h×nh 8.24
8.24: S¬ ®å thuû lùc «t« thang.

1. B¬m; 2. Läc dÇu; 3. Thïng dÇu; 4. B¬m cã dÉn ®éng ®iÖn; 5. Khãa thñy lùc; 6.
Xi lanh n©ng; 7. Van ®iÒu khiÓn; 8, 15. Van më khãa h·m; 9. C¬ cÊu ®Èy dµi
thang; 10. C¬ cÊu quay ®Õ; 11. C¬ cÊu th¨ng b»ng nghiªng bªn; 12. Xi lanh ch©n
chèng; 13. Xi lanh gi¶m t¶i nhÝp; 14. C¬ cÊu vi ®iÒu chØnh khãa h·m thang; 16.
Van an toµn; 17. Van gi¶m t¶i cho ®éng c¬ thñy lùc; 18. Bé h¹n chÕ tèc ®é quay
®éng c¬.
222
8.3.5. ¤ t« kÝch n©ng
¤ t« kÝch n©ng (h×nh 8.25) cã nhiÒu lo¹i víi ®é n©ng kh¸c nhau; (15 ®Õn
60m). Çc kh©u n©ng 2 vµ 4 nèi b¶n lÒ víi nhau vµ víi ®Õ quay 6.
¦u ®iÓm cña lo¹i nµy so víi « t« thang lµ cïng mét lùc cã thÓ n©ng lªn
cao ®−îc vµi ng−êi ®øng trong giá n©ng, diÖn tÝch ho¹t ®éng còng hÑp h¬n.
HÖ thèng dÉn ®éng thñy lùc t−¬ng tù nh− cña « t« thang, nh−ng kh«ng cã
phÇn ®éng c¬ thñy lùc.
H×nh 8.25: ¤t« kÝch n©ng

1. Giá n©ng; 2, 4. §ßn n©ng; 3. KÝch
n©ng thñy lùc; 5. Cabin ®iÒu khiÓn; 6. §Õ
kÝch; 7. M©m xoay; 8. §Õ tú ®ßn n©ng; 9.
¤ t«
8.4. ¤ t« thu gom r¸c

8.4.1. C«ng nghÖ thu gom r¸c:
ViÖc thu gom r¸c th¶i trong çc ®« thÞ vµ çc thµnh phè lín v« cïng quan
träng. Tr−íc n¨m 1992, viÖc thu gom r¸c ë Hµ Néi, Thµnh phè Hå ChÝ Minh
hoµn toµn b»ng ph−¬ng ph¸p thñ c«ng. Sè l−îng r¸c th¶i ra ®−êng phè rÊt lín,
çc c«ng nh©n thu gom r¸c lµm viÖc suèt ngµy ®ªm mµ kh«ng xuÓ, vÖ sinh m«i
tr−êng ®« thÞ bÞ « nhiÔm nÆng nÒ.
223
Cïng víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ, tèc ®é ®« thÞ hãa diÔn ra rÊt nhanh, ®ßi hái
viÖc thu gom r¸c ph¶i ®−îc c¬ giíi hãa vµ hiÖn ®¹i hãa tõng b−íc.
Tõ n¨m 1992 trë l¹i ®©y, t¹i çc ®« thÞ lín ë n−íc ta nh− Hµ Néi, Thµnh
phè Hå ChÝ Minh, H¶i Phßng, §µ N½ng,... çc c«ng ty m«i tr−êng ®« thÞ ®· nhËp
mét sè « t« chuyªn dïng thu gom r¸c vµ tù chÕ t¹o mét sè ph−¬ng tiÖn phôa vô
c«ng t¸c nµy nh− MTR92A; MTR92Z; ...
C«ng nghÖ thu gom r¸c cã thÓ kh¸i qu¸t nh− sau :
a. Thu gom r¸c nhµ d©n däc theo ®−êng phè :

Çc xe thu gom r¸c ba b¸nh cã ng−êi ®Èy ®−a vµo thïng xe MTR92A
hoÆc MTR92Z, « t« MTR92A vµ MTR92Z ®−a r¸c ®Õn n¬i tËp kÕt r¸c
b. ë çc khu tËp thÓ

Cã ®Æt çc container - thïng rêi, d©n ë ®©y ®æ r¸c vµo çc container -
thïng rêi ®ã. Çc « t« vËn chuyÓn çc container - thïng rêi nµy ®Õn n¬i tËp kÕt
r¸c (xem môc « t« vËn chuyÓn container thïng rêi)
c. Çc « t« thu gom r¸c cì nhá (« t« thïng tù ®æ cì nhá)

Lµm nhiÖm vô thu gom r¸c trong çc ngâ, xãm, sau ®ã ®æ vµo çc
container - thïng rêi, tõ ®©y l¹i ®−îc ®−a ®Õn n¬i tËp kÕt r¸c.
8.4.2. Mét sè lo¹i « t« thu gom r¸c

a. ¤ t« thu gom r¸c MRT.92A :
H×nh 8.26: ¤t« thu

gom r¸c MTR92A
1. Xe ®Èy; 3 B¸nh; 2.
Cµng kÑp cè ®Þnh; 3.
Cµng kÑp di ®éng; 4.
Chèt b¶n lÒ; 5. Khãa
h·m; 6. Cöa sau; 7. B¶n
lÒ cöa sau; 8, 11, 12. Xi
lanh thñy lùc; 9. Thïng
chøa; 10. Khung phô;
13. CÇn n©ng
224
¤t« thu gom r¸c MTR 92A do c«ng ty m«i tr−êng ®« thÞ Hµ Néi thiÕt kª
trªn xe c¬ së lµ IFA-W50L cña §øc (h×nh 8.26): xe gom r¸c ba b¸nh 1 cã ng−êi
®Èy ®−îc ®−a vµo gi÷a hai gi¸ kÑp 2 vµ 3 (kÑp chÆt b»ng xi lanh t¸c dông hai
chiÒu 14), sau ®ã ®−îc xi lanh 12 ®Èy n©ng ®ßn 13 ®Ó n©ng thïng gom r¸c 1 ®æ
vµo thïng chøa 9 cã dung tÝch 6m3.
Gãc quay ®ßn 13 ®¹t 900, thêi gian t¸c nghiÖp lµ 30 gi©y, søc n©ng tèi ®a
lµ 100kg.
Khi « t« MTR92A ®Õn b·i tËp kÕt r¸c; më khãa 5; xi lanh 11 tõ tõ n©ng
thïng 9 xoay quanh chèt 7 vµ më ra ®Ó ®æ r¸c ra ngoµi.
b. ¤ t« thu gom r¸c cì nhá (h×nh 8.27)

§−îc sö dông ®Ó thu gom r¸c trong çc ngâ, xãm. Dung tÝch thïng ®¹t
3,0m3. Nguyªn lý ho¹t ®éng nh− sau: Sau khi thu gom r¸c, « t« ®Õn çc
container - thïng rêi, xi lanh thñy lùc 6 n©ng thïng 2 xoay 900 quanh chèt 4 cao
1250mm (container - thïng cao 1200mm) ®Ó ®æ r¸c. ¦u ®iÓm cña cÆp xi lanh 6
lµ ®Æt gÇn gèi ®ì nªn hµnh tr×nh n©ng ng¾n, kh«ng ph¶i dïng xi lanh èng lång,
gi¶m ®−îc gi¸ thµnh.
H×nh 2.27: ¤t« thu gom r¸c c¬ nhá

1. Cabin; 2. Thïng tù ®æ; 3. Chèt b¶n lÒ xi lanh thñy lùc; 4. Chèt b¶n lÒ lËt thïng;
5. HÖ gèi ®ì; 6. Xi lanh thñy lùc
225
Hai bªn thïng cã cöa ®Èy 7 ®Ó cã thÓ h¹ thÊp chiÒu cao, cho phÐp mäi
ng−êi cã thÓ ®æ r¸c vµo thïng ®−îc dÔ dµng. PhÝa cuèi thïng v¸t nghiªng t¹o
®iÒu kiÖn r¸c r¬i hÕt khái thïng. ¤ t« cã chiÒu réng 1550mm, ra vµo ngâ xãm
thuËn lîi.
8.5. ¤ t« x−ëng l−u ®éng

8.5.1. C«ng dông :
¤ t« x−ëng l−u ®éng (¤ t« - cÊp cøu kü thuËt; ¤ t« - c«ng tr×nh xa) ®−îc
sö dông nhiÒu trong çc tr−êng hîp sau ®©y :
- B¶o d−ìng vµ söa ch÷a çc ph−¬ng tiÖn thi c«ng trong x©y dùng cÇu, ®−êng,
khai hoang, thu ho¹ch n«ng nghiÖp.
- B¶o d−ìng vµ söa ch÷a çc ph−¬ng tiÖn c¬ giíi trong huÊn luyÖn vµ tËp trËn
cña qu©n ®éi.
- B¶o d−ìng vµ cÊp cøu çc ph−¬ng tiÖn « t« trªn ®−êng bé.
Tãm l¹i « t« - x−ëng l−u ®éng lµm nhiÖm vô söa ch÷a vµ b¶o d−ìng çc
ph−¬ng tiÖn c¬ giíi ®−êng bé tËp trung mang tÝnh chÊt thêi vô, kh«ng x©y dùng
tr¹m b¶o d−ìng ch−a cè ®Þnh v× kh«ng cã hiÖu qu¶ kinh tÕ.
8.5.2. Çc yªu cÇu :

Do tÝnh chÊt lu«n ph¶i l−u ®éng mäi n¬i, ph¶i ®¶m b¶o chÊt l−îng b¶o
d−ìng, söa ch÷a. ¤ t« - x−ëng l−u ®éng ph¶i ®¶m b¶o çc yªu cÇu sau :
¤ t« ph¶i cã tÝnh c¬ ®éng cao, tÝnh viÑt d· cao, tÝnh æn ®Þnh cao, cã thÓ
lµm viÖc trong mäi ®iÒu kiÖn kh¸c nhau. HÇu hÕt çc « t« - x−ëng l−u ®éng
thuéc lo¹i cã nhiÒu cÇu chñ ®éng.
Mäi trang bÞ cña x−ëng l−u ®éng ®Æt trong thïng kÝn, do ®ã thïng kÝn
ph¶i ®¶m b¶o çch li bôi, n−íc, l¹i ph¶i cã thiÕt bÞ th«ng giã, qu¹t m¸t.
Çc trang thiÕt bÞ gia c«ng (c¾t, gät, hµn, ¸p lùc, nguéi); çc thiÕt bÞ c«ng
nghÖ (chuÈn ®o¸n, th¸o l¾p, çc thiÕt bÞ n©ng, h¹ (kÝch, pal¨ng) ph¶i cã tÝnh v¹n
n¨ng, gän nhÑ.
Bè trÝ mÆt b»ng cña thïng kÝn ph¶i hîp lý, tËn dông tèi ®a mÆt b»ng chËt
hÑp cña thïng kÝn, nh−ng ph¶i ®¶m b¶o thuËn tiÖn cho çc thao t¸c cña c«ng
nh©n, ®¶m b¶o an toµn lao ®éng.
226
Ph¶i cã çc trang bÞ che m−a, n¾ng cho çc vÞ trÝ lµm viÖc ë ngoµi trêi
(ngoµi thïng xe) nh− « dï, nhµ b¹t,...
8.5.3. Ph©n lo¹i :

- Theo lo¹i ph−¬ng tiÖn: ¤ t« - x−ëng; moãc - x−ëng; nöa moãc - x−ëng.
- Theo ph−¬ng thøc chuyªn m«n hãa: ¤ t« x−ëng b¶o d−ìng vµ söa ch÷a; ¤ t«
x−ëng b¶o d−ìng; ¤ t« x−ëng gia c«ng; ...
NÕu thêi gian phôc vô t¹i chç t−¬ng ®èi l©u nªn dïng moãc hoÆc nöa
moãc – x−ëng
8.5.4. MÆt b»ng « t« x−ëng l−u ®éng

H×nh 8.28 lµ bè trÝ trong thïng kÝn cña « t« - x−ëng l−u ®éng mang tÝnh
v¹n n¨ng, sö dông trong môc ®Ých qu©n sù, cã thÓ sö dông lµm n¬i nghØ qua ®ªm
cho c«ng nh©n.
H×nh 8.28: Bè trÝ thiÕt bÞ trong «t« - x−ëng l−u ®éng

1. §Çu nèi ®iÖn; 2. B¶ng ®iÖn; 3. Khoan ®iÖn; 4. £t«; 5. ThiÕt bÞ kiÓm tra vµ ®iÒu
chØnh vßi phun; 6. Gi−êng - ghÕ; 7. Ray; 8. Pal¨ng; 9. §éng c¬ x¨ng; 10. M¸y ph¸t
®iÖn; 11. M¸y mµi; 12. Bµn nguéi; 13. B¬m n−íc; 14. §éng c¬ ®iÖn; 15. B×nh khÝ
nÐn; 16. M¸y nÐn khÝ; 17. Bµn nguéi; 18. M¸y Ðp thñy lùc 10 tÊn.
Sè l−îng c«ng nh©n kho¶ng 3 - 5 ng−êi, ngµnh nghÒ nh− sau: C¬ khÝ,
®iÖn, nguéi söa ch÷a, hµn, hµn thiÕc.
227
H×nh 8.29 lµ bè trÝ mÆt b»ng trong thïng kÝn cña « t« x−ëng l−u ®éng sö
dông trong n«ng nghiÖp cã quy m« c«ng nghiÖp hãa.
H×nh 2.29: Bè trÝ mÆt b»ng «t« x−ëng l−u ®éng b¶o d−ìng vµ söa ch÷a «t«
phôc vô n«ng nghiÖp
1. B¶ng ®iÖn; 2, 33. TÊm l¸t d−íi; 3. ThiÕt bÞ kiÓm tra; 4. ThiÕt bÞ kiÓm tra trang bÞ
®iÖn « t« x¸ch tay; 5, 32. GhÕ ngåi; 6. Hßm chøa nhÝp vµ çc phÇn tö treo; 7. Hßm
chøa; 8, 27. Bµn nguéi; 9. ThiÕt bÞ th¸o l¾p chÕ hßa khÝ vµ b¬m x¨ng; 10. ThiÕt bÞ
kiÓm tra vßi phun; 11. Bµn gÊp; 12. B¶ng ®iÖn; 13. Mãc treo; 14. ChØnh l−u ®iÖn;
15. PhÝch ®iÖn h©m nãng; 16. Thang leo; 17. Tñ thuèc cÊp cøu; 18. B×nh ch÷a
ch¸y; 19. D¶i cao su; 20. B×nh hµn h¬i; 21. Dông cô ®µo ®Êt; 22. Cöa th«ng giã;
23. Th−íc ®o ®é chôm b¸nh xe; 24. M¾c ¸o; 25. B×nh oxy; 26. Trôc g¸ uèn t«n; 28.
£t«; 29. §Ìn bµn; 30. Khoan bµn; 31. Ch©n ®Õ m¸y khoan; 34. ChØnh l−u ®iÖn lo¹i
nhá; 35. Tñ ®ùng tµi liÖu; 36. B×nh n−íc uèng; 37. Qu¹t th«ng giã; 38. V¸n sµn.
228

Oto Chuyen Dung-bai Giang-май

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Oto Chuyen Dung-bai Giang-май

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Lêi nãi ®Çu

H×nh 1.4: S¬ ®å h×nh thµnh « t« chuyªn dïng.

H×nh 2.4: §oµn «t« cã bé c¶i thiÖn khÝ ®éng häc.

H×nh 2.6: Bé truyÒn ®éng ®iÖn b¸nh xe

H×nh 2.10: Bè trÝ mãc kÐo

B¶ng 2 . 2: C¸c gãc mÒm cña bé nèi ghÐp ®oµn xe

§iÒu kiÖn khai th¸c ±β0 β1 0 β2 0 β30 β0 4 β0 5

§−êng nhùa tèt 115 50 70 30 50 120

§−êng ®Êt, 115 90 110 30 50 120

H×nh 2.11: Bé nèi ghÐp

H×nh 2.13: §ßn kÐo mooc

H×nh 2.14: §ßn kÐo thay ®æi

H×nh 2.15: T−¬ng quan gi÷a « t« kÐo vµ nöa moãc

H×nh 2.16: Bé ®ì kÐo kiÓu yªn hai gi¸ kÑp

H×nh 2.18: Ch©n

H×nh 2.19: Ch©n chèng dÉn ®éng thñy lùc

H×nh 2.21: S¬ ®å nguyªn lý lµm viÖc cña c¬ cÊu ®ì ghÐp tù ®éng

H×nh 2.25: S¬ ®å truyÒn ®éng ®iÖn cña ®oµn xe

Gdo = Gotokeo + ∑ Gmi (2.9)

Gotokeo . Trong l−îng « t« kÐo

Víi: Dotokeo . Nh©n tè ®éng lùc häc cña « t« kÐo

Ddo = = Ψ = f . cos α + sin α (2.12)

Víi: ψ. HÖ sè c¶n tæng céng cña ®−êng

Víi: α = ;β = .tgα ; γ = d otokeo bx − M 0

Trong mäi ®iÒu kiÖn, ®oµn « t« cã tèc ®é cùc ®¹i:

HÖ sè γ lµ hµm sè phô thuéc vµo hÖ sè träng l−îng ®oµn « t« (Kd) vµ hÖ sè

H×nh 2.28: Quan hÖ

2.2.3 X¸c ®Þnh träng l−îng hîp lý cña ®oµn « t«

H×nh 2.29: §å thÞ hçn hîp Nemax

x¸c ®Þnh c«ng suÊt riªng

Víi: Ndo. C«ng suÊt riªng cña ®oµn « t«

MÆt kh¸c M e max = .α vµ 0 h = N . = 0,1047 M

Víi: α. HÖ sè thÝch øng cña ®éng c¬, α =

vµ m«men xo¾n cùc ®¹i, λ =

§Æt 10 4. = c vµ Dmax = Ψmax , c«ng thøc (2.26) cã d¹ng;

N do = c.Ψmax .VΨ max ( KW / KG ) (2.27)

C«ng thøc 2.27 ®−îc viÕt ®Çy ®ñ nh− sau:

Víi: G lµ träng l−îng « t«, ®oµn « t«

H×nh 2.30: C¸c m« h×nh tÝnh to¸n æn ®Þnh ngang

M = ∑ mhi .g.hi (µ + λ ) + mc .g .hc (µ + λ ) (2.38)

λMi. Ký hiÖu gãc chßng chµnh kh«ng thø nguyªn λ Mi =

NÕu λMi < 1, c¶ hai b¸nh xe nhÊc khái mÆt ®−êng

 ∑ 0,5.C pi .B pi + C ci − ∑ m pi .hi − mc .hc  

H×nh 2.33: Gi¶n ®å phanh cña ®oµn « t«

Jdo. Gia tèc phanh cña ®oµn « t«

Víi: δjdo. HÖ sè tÝnh ®Õn c¸c khèi l−îng quay

b. X¸c ®Þnh qu·ng ®−êng phanh vµ sè trôc moãc cã c¬ cÇu phanh

c. X¸c ®Þnh lùc t−¬ng t¸c ë moãc kÐo khi phanh

H×nh 2.35: S¬ ®å lùc t¸c dông lªn ®oµn « t« khi phanh

• §èi víi « t« kÐo:

⇒ mo .J po = Po1 + Po 2 + Pc ( KG ) hay Go .J po = ( Po1 + Po 2 + Pc ).g ( KG )

• T−¬ng tù ®èi víi nöa moãc:

Víi: γ o = , γ m = m 3 m 4 . Lùc phanh riªng cña « t« kÐo vµ cña

moãc (nöa moãc)

H×nh 2.36: S¬ ®å lùc t¸c dông lªn ®oµn « t« khi phanh

X¸c ®Þnh c©n b»ng cña nöa moãc ta cã:

Víi: ζ. b¸n kÝnh qu¸n tÝnh cña « t« kÐo

H×nh 2.38: S¬ ®å dÉn ®éng phanh thñy lùc qu¸n tÝnh

H×nh 2.40: Van ph©n phèi

H×nh 2.41: S¬ ®å nguyªn lý van ®iÖn tõ

H×nh 2.42: S¬ ®å nguyªn lý dÉn ®éng phanh ®iÖn - khÝ nÐn

§iÒu kiÖn chuyÓn ®éng vßng Kv

ChuyÓn ®éng kh«ng cã ®iÒu khiÓn: