Dönem Deneyi Son

KM482 – KİMYA MÜHENDİSLİĞİ LABORATUVARI III
Boyut Küçültme ve Elek Analizi
DÖNEM DENEYİ
NÖ 02 – J Grubu
Arife Nur AYDOĞDU 171140010
Batuhan CESUR 171140017
Kübra KALKAN 171140036
Arş. Gör. İrem KOÇYİĞİT ÇAPOĞLU
Rapor Teslim Tarihi: 07.06.2022

ÖZET
Yapılan literatür araştırmaları doğrultusunda bu deneyde parametre olarak bir maden olan
kaya tuzu seçilmiştir. Büyük parçalar halinde çıkarılan madenin gıda alanında, tıbbi açıdan
yararlı olan tuz lambasında ve yol tuzlama çalışmalarında kullanılan kaya tuzunun endüstriyel
alanda öğütülmesi gerektiğinden kaya tuzunun araştırılması ve öğütülmesi uygun
görülmüştür. Deneyin genel amacı ise kaya tuzu numunesiyle kömür numunesinin farklı ve
aynı boyuttaki bilye sayıları ile deneysel güçleri, tanecik çapları, ortalama hacimsel yüzey
alanları ve tanecik sayıları bakımından karşılaştırılmasıdır. Bu deneyde hesaplamalar
yapılırken kaya tuzu ve kömür numunelerinin şekil faktörleri dikkate alınmıştır; bu değer
kaya tuzu için 1,12 ve kömür için 0,73’tür.
Önceden kırma işlemi gerçekleştirilmiş kömür ve kaya tuzu numunesinin öğütme işlemi
bilyeli değirmende gerçekleştirilmiştir. Bilyeler değirmenin içerisinde merkezkaç kuvveti
sayesinde hareketini sağlamaktadır. Farklı boyuttaki bu parçacıkların sınıflandırılması ise,
farklı delik boyutlarındaki elekler sayesinde gerçekleştirilmiştir. Boyut ufaltma işlemi için
bilyeli değirmende Watt-metre yardımıyla gereken güç okunarak bulunan deneysel güçler
karşılaştırılmıştır. Tüm deneyler sırasında 100 g numune değirmene yüklenmiştir fakat
yapılan öğütme işleminden sonra 94,8 g numune elde edilmiştir. Öğütme işlemi için kömür
numunesinde optimum bilye sayısı 30, kaya tuzu numunesinde ise optimum bilye sayısı 45
olduğu gözlemlenmiştir. Kömür numunesi için 30 bilye sayısında ortalama parçacık çapı 1.45
mm ve kaya tuzu numunesi için ise 45 bilye sayısında 1,17 mm’dir.
i
İÇİNDEKİLER
ÖZET.............................................................................................................................................................i
İÇİNDEKİLER.............................................................................................................................................ii
ŞEKİLLER LİSTESİ...................................................................................................................................iv
TABLOLAR LİSTESİ..................................................................................................................................v
1. KURAMSAL TEMELLER....................................................................................................................1
1.1. Boyut Küçültmenin Nitelikleri...........................................................................................................1
1.2. Boyut Küçültme Aygıtlar...................................................................................................................1
1.3. Katı Taneciklerin Özellikleri..............................................................................................................4
1.3.1. Tanecik Şekli......................................................................................................................4
1.3.2. Karışık Tanecik Boyutu ve Boyut Analizi..........................................................................5
1.3.3. Karışımın Özgül Yüzey Alanı............................................................................................5
1.3.4. Ortalama Tanecik Boyutu...................................................................................................5
1.4. Boyut Küçültmede Gerekli Güç Hesabı Kanunları............................................................................6
1.4.1. Rittinger Kanunu................................................................................................................6
1.4.2. Kick Kanunu.......................................................................................................................6
1.4.3. Bond Kanunu......................................................................................................................7
1.5. Elek Analizi.......................................................................................................................................7
1.6. Kaya Tuzu..........................................................................................................................................8
2. DENEYSEL...........................................................................................................................................9
3. VERİ SAYFASI...................................................................................................................................12
4. HESAPLAMALAR..............................................................................................................................20
5. BULGULAR........................................................................................................................................26
6. TARTIŞMA ve YORUM.....................................................................................................................34
7. SONUÇLAR........................................................................................................................................36
8. ÖNERİLER..........................................................................................................................................37
9. SEMBOLLER......................................................................................................................................38
ii
10. KAYNAKLAR.....................................................................................................................................39
11. EKLER.................................................................................................................................................40
EK-1: 30 Bilye+ Kömür Numunesi için Hesaplamalar...........................................................................40
EK-2: 30 Bilye+ Kaya Tuzu Numunesi için Hesaplamalar....................................................................42
EK-3: 45 Bilye+ Kömür Numunesi için Hesaplamalar...........................................................................44
EK-4: 45 Bilye+ Kaya Tuzu Numunesi için Hesaplamalar....................................................................46
iii
ŞEKİLLER LİSTESİ
Şekil 1. Çeneli Kırıcı ........................................................................................................................2
Şekil 2. Çubuklu ve Bilyalı Değirmen .............................................................................................3
Şekil 3. Çekiçli Değirmen ...............................................................................................................3
Şekil 4. Elek eleme yöntemi.............................................................................................................8
Şekil 1. Bilyalı Değirmen Deney Düzeneği.....................................................................................9
Şekil 2. Farklı Boyutta Bilyeler......................................................................................................10
Şekil 3. Kaya Tuzu Numunesi........................................................................................................10
Şekil 4. Titreşimli Elek Makinesi...................................................................................................11
Şekil 5. Farklı Delik Boyutlarındaki Elekler..................................................................................11
Şekil 6. 15 Bilya+Kömür için Türevsel ve Kümülatif Elek Çapına- Kütle Kesri Grafiği.............26
Şekil 7. 15 Bilya+Kaya Tuzu için Türevsel ve Kümülatif Elek Çapına- Kütle Kesri Grafiği.......26
Şekil 8. 30 Bilya+Kömür için Türevsel ve Kümülatif Elek Çapına- Kütle Kesri Grafiği.............27
Şekil 9. 30 Bilya+Kaya Tuzu için Türevsel ve Kümülatif Elek Çapına- Kütle Kesri Grafiği.......27
Şekil 10. 45 Bilya+Kömür için Türevsel ve Kümülatif Elek Çapına- Kütle Kesri Grafiği...........28
Şekil 11. 45 Bilya+Kaya Tuzu için Türevsel ve Kümülatif Elek Çapına- Kütle Kesri Grafiği.....28
Şekil 12. Kömür Numunesi İçin Bilye Sayısı-Tanecik Sayısı Grafiği...........................................29
Şekil 13. Kömür Numunesi İçin Bilye Sayısı- Ortalama Tanecik Çapı Grafiği............................29
Şekil 14. Kaya Tuzu Numunesi İçin Bilye Sayısı-Tanecik Sayısı Grafiği.....................................30
Şekil 15. Kaya Tuzu Numunesi İçin Bilye Sayısı- Ortalama Tanecik Çapı Grafiği......................30
Şekil 16. Farklı Boyutta Bilyeler ile Numunesiz Zaman-Güç Grafiği...........................................31
Şekil 17. 15 Bilya ile Kömür ve Kaya Tuzu Numunesi için Zaman-Güç Grafiği..........................31
Şekil 20. Farklı Boyutta Bilyeler ile Kömür ve Kaya Tuzu Zaman-Güç Grafiği...........................33
iv
TABLOLAR LİSTESİ
Tablo 1. Şekil Faktörleri..............................................................................................................................4
Tablo 1. Bilyalı Değirmende 15 Bilyalı Numunesiz Zamana Bağlı Güç Verileri.......................................12
Tablo 2. Bilyalı Değirmende 15 Bilya+ 100g Kömür Numunesi ile Zamana Bağlı Güç Verileri..............12
Tablo 3. Bilyalı Değirmende 15 Bilya+ 100g Kaya Tuzu Numunesi ile Zamana Bağlı Güç Verileri........13
Tablo 10. 15 Bilya+Kömür için Elek Analizi Deney Verileri....................................................................16
Tablo 11. 15 Bilya+Kaya Tuzu için Elek Analizi Deney Verileri..............................................................17
Tablo 16. Kömür numunesi için türevsel elek analizi sonucu hesaplanan kütle kesirleri...........................20
Tablo 17. Kömür numunesi için kümülatif elek analizi yöntemiyle elek çapına göre kütle kesirleri.........22
Tablo 18. Kaya tuzu numunesi için türevsel elek analizi sonucu hesaplanan kütle kesirleri......................23
Tablo 19. Kaya tuzu için kümülatif elek analizi yöntemiyle elek çapına göre kütle kesirleri.....................25
v
1. KURAMSAL TEMELLER
Endüstride katı maddeler çeşitli amaçlar için çeşitli yöntemlerle ufaltılırlar. Parçacık
boyutlarının küçültülmesi, katıların tepkimeye girme yeteneğini artırır, istenmeyen
kısımlardan mekanik yollarla ayrılmayı sağlar ve katılara daha kolay işlenme olanağı
verir.
Katılarda boyut küçültme baskı, vurma, aşındırma ve kesme şeklindedir. Genellikle baskı
kaba kırmada kullanılırken vurma ile orta ya da ince ürünler elde edilir. Aşındırma ile
yumuşak ve aşındırıcı olmayan malzemeden çok ince ürünler elde edilir. Kesme işlemi ile
belirli parçacık büyüklüğü ve şekli elde edilir.
1.1. Boyut Küçültmenin Nitelikleri

İdeal bir kırıcı ya da öğütücü;
 Büyük kapasiteli olmalı

 Birim nicelikte ürün elde etmek için küçük bir güç gerektirmeli
 Belirli bir büyüklükte veya istenilen boyut dağılımında ürün vermelidir [1].
1.2. Boyut Küçültme Aygıtlar
Katılar sekiz ya da dokuz değişik yolla ufaltılabilirse de, boyut küçültme
makinelerinde bunların yalnızca dördü yaygın olarak uygulanır. Bunlar; baskı, vurma,
aşındırma ve kesmedir. Fındık kırıcı, balyoz, törpü ve makas bu dört türe örnek olarak
verilebilir. Genellikle sert, kat maddelerden daha küçük taneler elde etmek için uygulanan
kaba kırmada uygulanır. Vurma; kaba, orta ya da ince ürünler verir. Aşındırma ile yumuşak
ve aşındırıcı olmayan maddelerden çok ince ürünler elde edilir. Kesme işlemi belirli parçacık
büyüklüğü ve bazen belli şekiller verir.
Boyut küçültme aygıtlar; kırıcılar, öğütücüler, aşırı ince öğütücüler ve kesme
makineleri olarak gruplara ayrılır [2].
Boyut küçültme aygıtlarının başlıca türleri şunlardır;
1. Kırıcılar (kaba ve ince)
A) Döner kırıcılar
B) Kırma silindirleri
C) Çeneli Kırıcılar
1
2. Öğütücüler (orta ve ince)
A) Yuvarlanan baskı değirmenleri
a) Toplu değirmenler
b) Tekerli değirmenler
B) Çekiçli değirmenler
C) Aşındırıcı değirmenler
D) Döner değirmenler
a) Çubuklu değirmenler
b) Bilyalı değirmenler, çakıl taşlı değirmenler
c) Borusal değirmenler, bölmeli değirmenler
3. Aşırı ince öğütücüler
A) İç sınıflandırmalı çekiçli değirmenler
B) Akışkan enerjili değirmenler
4. Kesme makineleri
Şekil 1. Çeneli Kırıcı [3]
2
Şekil 2. Çubuklu ve Bilyalı Değirmen [4]
Şekil 3. Çekiçli Değirmen [5]
3
1.3. Katı Taneciklerin Özellikleri
Katı bir madde büyüklüğü, şekli ve yoğunluğu ile tanımlanabilir. Büyük katı parçaların
kırılmasıyla elde edilen daha küçük boyutlu ancak homojen olmayan katı tanecik karışımı
için bu özelliklerin tanımı mümkün olmayacaktır. Bu durumda, tanımlanmış şekil
faktörleri ve boyutlar kullanılmaktadır. Bu nedenle literatürde şekil ve boyut için farklı
tanımlara rastlamak mümkündür.
1.3.1. Tanecik Şekli

Tek bir katı taneciğin şekli, şekil faktörü ∅ s ile tanımlanır.
(1)
Eşdeğer çap, aynı hacimdeki küpün çapı olarak tanımlanır. Ancak çok ufak tanecikli
karışımlar için hacmi tam doğru olarak bulmak mümkün değildir. Bu durumda D P elek
analizine dayalı olarak belirlenen nominal çap kullanılır. Yüzey alanı adsorpsiyon
deneylerinden veya dolgulu kolondaki basınç düşmesinden yararlanılarak bulunabilir.
Kırılmış katı tanecikler için ∅ s değeri 0,6 ile 0,8 aralığında değişmektedir. Ancak
taneciklerin aşınmaya uğraması durumunda ∅ s 0,95 değerine kadar çıkar. Tablo 1’
de çeşitli maddeler için şekil faktörleri verilmiştir.
Tablo 1. Şekil Faktörleri
Şekil ∅s
Küre, küp veya kısa silindir 1
Kum tanesi 0,83
Kömür tozu 0,73
Kırılmış cam 0,65
Mika kırıkları 0,28
4
1.3.2. Karışık Tanecik Boyutu ve Boyut Analizi
DP çaplı taneciklerden oluşan bir numunede taneciklerin toplam hacmi m / ρ p (m:
numunelerin toplam ağırlığı, ρ p: taneciklerin yoğunluğu) olur. Tek bir taneciğin hacmi vP
olduğuna göre, numunedeki toplam tanecik sayısı;
(2)
Toplam yüzey alanı ise;
(3)
Bu eşitlik çeşitli boyut ve yoğunluktaki karışımlara uygulamak için karışım önce

yaklaşık olarak sabit yoğunluk ve boyutta kısımlara ayrılır. Her bir kısım için eşitlikten
hesaplanan Ni ve Ai değerleri toplanarak numune için A ve N değerleri bulunabilir.
1.3.3. Karışımın Özgül Yüzey Alanı

Tanecik yoğunluğu ρ p ve küreselliği (şekil faktörü), ∅ s , bilinen bir numune için, her bir
kesrin yüzey alanları bulunur ve bunların toplamı özgül yüzey alanı Aw olarak tanımlanır.
(4)
1.3.4. Ortalama Tanecik Boyutu

Bir karışımın ortalama tanecik boyutu farklı şekillerle tanımlanır:
a) En yaygın kullanılan hacim yüzey ortalama çapı, Dp ‘dir.
(5)
5
Her bir kesirde tanecik sayısının bilinmesi durumunda aşağıdaki eşitlik kullanılabilir:
(6)
b) Kütle ortalama çapı, Dw
(7)
1.4. Boyut Küçültmede Gerekli Güç Hesabı Kanunları

1.4.1. Rittinger Kanunu
Yıllar önce Rittinger‟in ortaya attığı kırma yasasına göre kırmak için gerekli iş, yaratılan
yeni yüzey ile orantılıdır. Bu ifade “verilen bir makine ve bir esin için kırma verimi ηc,
besin ve ürün boyutundan bağımsız bir sabittir” demekle eşdeğerdir. φ a ve φ b
küresellikleri eşit verim sabit olduğunda;
Rittenger yasası,
(8)
Birim kütledeki katı için verilmesi gerekli enerji çok büyük olmadığında Rittenger Yasası
tutarlıdır ve önce belli bir makinede belli bir maddeyi kırma deneyi ile K r bir kere
belirlendikten sonra gerçek kırma işlemlerinde yaklaşık bir hesap yapmayı olanaklı kılar.
1.4.2. Kick Kanunu

Kick kanunu, maddenin kırılması için gerekli enerjinin, maddenin ilk ve son
çaplarıarasındaki oranın logaritması ile orantılı olduğunu kabul eder. Diğer bir deyimle
belirli ağırlıktaki maddenin 25 mm‟lik küpler halindeki tanelerini 12,5 mm ye parçalamak
için gerekli enerji, 12,5 mm büyüklükteki küplerin 6,25 mm ye veya 6,25 mm
büyüklükteki küplerin 3,125 mm ye parçalanmaları için gerekli olan enerji ile aynıdır.
Örneğin bu kanuna göre maddenin dokuz misli ufaltılması için gerekli enerji, üç misli
ufaltılması için gerekli olanın iki mislidir.
6
Bu kanun aşağıdaki gibi ortaya konmuştur;
(9)
Yukarıdaki eşitlikte K bir sabit. D ve d maddelerin ilk ve son tanecik büyüklükleridir.
1.4.3. Bond Kanunu

Bond tarafından önerilen modelde gerekli işin ürünün yüzey alanı/ hacim oranının
karekökü ile orantılı olduğu varsayılmaktadır.
(10)
Bu çalışma için Bond Ei çalışma indeksi önermiştir. Ei olarak birim ağırlıktaki iri taneleri
100 µm elekte %80 geçecek şekilde ufaltmak için gerekli kW-h/ton cinsinden enerjiyi
tanımlamıştır.
Buna göre E, %80‟ i XF µm‟ den geçen birim miktar beslemeden %80‟ i XP µm‟ den
geçen ürün elde etmek için gerekli enerji miktarı olmaktadır. İngiliz birim sisteminde
Bond eşitliğin en son aşağıdaki şekle dönüşmektedir [6].
(11)
1.5. Elek Analizi

Elek analizi yöntemi, büyük parçacıkların boyut dağılımının ölçümünde kullanılan bir
tekniktir. Elek boyutu birim uzunluktaki tellerin sayısından belirlenir ve mesh olarak
adlandırılır. Açıklık boyutu, elek boyutu ile ters orantılı olarak değişir.
Küçük açıklık boyutu en alttadır. Toz, en üstteki eleğe konur ve elek takımı 15 dakika süre
ile sarsılır. Titreşimden sonra, her bir boyut aralığındaki toz miktarı tartılır ve aralıktaki
yüzde, her bir bölüm için hesaplanır. Bir elekten geçen toz- işareti ile, eleğin üzerinde
kalan ise + işareti ile belirtilir. Ömeğin, -100/+200 eleklik toz, 100 boyutlu bir elekten
geçmiş, fakat 200 boyutlu elekten geçmemiştir. Dolayısıyla parçacıklar 150 pm ile 75
boyut aralığındadır. 45 pm'dan (-325 mesh) küçük tozlar genellikle elek altı toz olarak
adlandırılır.
7
Çok kısa eleme süresi, küçük parçacıkların elek serisinin tamamından geçmesi için yetersiz
olacaktır. Çok uzun eleme süresi ise parçacıkları aşındıracak, boyut dağılımını belirgin
biçimde daha küçük boyutlara doğru kaydıracaktır. Diğer taraftan, çok küçük elek
açıklıklarında yapılan aşırı yükleme tozun elek açıklıklarından geçişine engel olacaktır. Bu
durum ise, boyuta ait verileri daha büyük toz boyutu lehine büyütür. Bu zorluklar
sebebiyle, standartlaştırılmış test yöntemi kullanılır.
Şekil 4. Elek eleme yöntemi [7]
1.6. Kaya Tuzu
Kaya tuzu, önemli tuz kaynaklarından birisidir ve canlılar için yaşamsal önem arz etmektedir.
Dünya’da kaya tuzu mağaraları; tuz çıkarılmasının yanı sıra speleoterapi, güzel sanatlar
uygulamaları, turizm, rekreasyon ve depolama amaçlarıyla kullanılmaktadır. Speleoterapi
(yunan sözünden “speleo” mağara), mağara ortamından yararlanılarak yapılan bir tedavi
türüdür. Bugün dünyada 15 ülkede yer altı tuz mağaralarında tıbbi klinikler bulunmaktadır.
Bu kliniklerin en bilinenleri Azerbaycan’da Nahçıvan, Polonya’da Wieliczka, Beyaz
Rusya’da Soligorsk ve Kırgızistan’da Çon-Tuz’dur. Kliniklere gelen hastaların konaklama
ihtiyacını karşılamak için ise, mağaraların hemen üzerinde, içinde veya yakın çevrelerinde
otel vb. yapılar inşa edilmiştir[8].
8
2. DENEYSEL
 Bu deney kapsamında öncelikle bilyeli değirmende kaya tuzu ve kömür numunelerinin
kullanılmasına karar verilmiştir.
 15, 30 ve 45 adet farklı veya aynı boyuttaki bilyeler değirmene koyulur.
 İlk olarak numune koyulmadan yalnızca bilyelerle değirmen çalıştırılır ve 10 dk
boyunca watt-metre yardımıyla değirmenin gücü okunur.
 Daha sonrasında tartılan 2,5-3 mm boyutlarındaki 100g Kaya tuzu numunesi
değirmene koyulur ve 10 dk boyunca öğütme işlemi devam ederken watt-metre
yardımıyla güç okunur.
 Öğütme işlemi tamamlandıktan sonra değirmenden alınan numune tekrardan tartılır.
 Tartımdan sonra eleme işlemi için numune en büyük delik boyutuna sahip eleğe
koyulur.
 Elekler büyükten küçüğe alt alta sıralanarak titreşimli elek makinasına yerleştirilir ve
2-3 dk sonra alınır.
 Daha öncesinde boş olarak tartılan elekler işlem bittikten sonra yeniden tartılır ve her
bir elekte kalan numune miktarı kaydedilir.
Şekil 5. Bilyalı Değirmen Deney Düzeneği
9
Şekil 6. Farklı Boyutta Bilyeler
Şekil 7. Kaya Tuzu Numunesi
10
Şekil 8. Titreşimli Elek Makinesi
Şekil 9. Farklı Delik Boyutlarındaki Elekler
11
3. VERİ SAYFASI
Tablo 2. Bilyalı Değirmende 15 Bilyalı Numunesiz Zamana Bağlı Güç Verileri
Zaman (dk) Güç(kWh)

0
1
0,001
2
0,001
3
0,002
4
0,002
5
0,003
6
0,003
7
0,004
8
0,004
9
0,005
10
Tablo 3. Bilyalı Değirmende 15 Bilya+ 100g Kömür Numunesi ile Zamana Bağlı Güç
Verileri

0,001
1
0,002
2
0,003
3
0,003
4
0,003
5
0,004
6
0,005
7
0,005
8
0,006
9
0,008
10
12
Tablo 4. Bilyalı Değirmende 15 Bilya+ 100g Kaya Tuzu Numunesi ile Zamana Bağlı Güç
Verileri

0
1
0,001
2
0,002
3
0,002
4
0,003
5
0,003
6
0,004
7
0,004
8
0,005
9
0,005
10

0
1
0,001
2
0,001
3
0,002
4
0,002
5
0,003
6
0,004
7
0,004
8
0,005
9
0,005
10
13
Verileri

0
1
0,001
2
0,001
3
0,002
4
0,002
5
0,003
6
0,003
7
0,004
8
0,004
9
0,005
10
Verileri

0
1
0,001
2
0,001
3
0,002
4
0,002
5
0,003
6
0,004
7
0,004
8
0,005
9
0,005
10
14

0
1
0,001
2
0,001
3
0,002
4
0,002
5
0,003
6
0,003
7
0,004
8
0,005
9
0,005
10
Verileri

0
1
0,001
2
0,001
3
0,002
4
0,002
5
0,003
6
0,004
7
0,004
8
0,005
9
0,005
10
15
Verileri

0
1
0,001
2
0,001
3
0,002
4
0,003
5
0,003
6
0,004
7
0,004
8
0,005
9
0,006
10
Tablo 11. 15 Bilya+Kömür için Elek Analizi Deney Verileri
Elek Çapı (mm) Elek Ağırlığı (g) Elek+Numune (g) Numune (g)
2 429,2 501,8 72,6
1 406,4 423,9 17,5
0,5 407,8 409,7 1,9
0,25 384,2 385,2 1
0,125 361,3 362,1 0,8
Toplama Kabı 299 300 1
94,8
16
Tablo 12. 15 Bilya+Kaya Tuzu için Elek Analizi Deney Verileri
2 429,2 497,2 68
1 406,4 424,4 18
0,5 407,8 411,2 3,4
0,25 384,2 386,4 2,2
0,125 361,3 362,7 1,4
Toplama Kabı 299 300,8 1,8
94,8
2 429,2 486,5 57,3
1 406,4 429,8 23,4
0,5 407,8 413,3 5,5
0,25 384,2 387,7 3,5
0,125 361,3 363,3 2
94,8
17
2 429,2 488,9 59,7
1 406,4 432,6 26,2
0,5 407,8 411,8 4
0,25 384,2 386,2 2
0,125 361,3 362,5 1,2
94,8
2 429,2 509,3 80,1
1 406,4 416,1 9,7
0,5 407,8 409,8 2
0,25 384,2 385,6 1,4
0,125 361,3 361,7 0,4
94,8
18
2 429,2 462,1 32,9
1 406,4 447,4 41
0,5 407,8 416,1 8,3
0,25 384,2 389,3 5,1
0,125 361,3 364,4 3,1
94,8
19
4. HESAPLAMALAR
4.1 Elek Analizi
Türevsel Analiz
Kömür Numunesi
2mm elekte kalan kömür miktarı 72,6

∆Φ1=
Toplam kömür miktarı
= 94,8 = 0,766
1mm elekte kalan kömür miktarı 17,5

∆Φ2=
= 94,8 = 0,185
0,50 mm elekte kalan kömür miktarı 1,9

∆Φ3=
= 94,8
= 0,020
0,25 mm elekte kalan kömür miktarı 1

∆Φ4=
= 94,8 = 0,011

∆Φ5=
= 94,8 = 0,008
Kapta kalan kömür miktarı 1

∆Φkap=
= 94,8
= 0,011
Tablo 17. Kömür numunesi için türevsel elek analizi sonucu hesaplanan kütle kesirleri
Dp(mm) ∆Φ 1/Dp (mm-1) 1/Dp3 ∆Φ/Dp ∆Φ/Dp3

0,766 0,388 0,0586 0,297 0,045
2
0,185 0,667 0,296 0,123 0,055
1
0,020 1,333 2,370 0,027 0,048
0,5
0,011 2,667 18,963 0,028 0,20
0,25
0,008 5,333 151,704 0,045 1,280
0,125
0,011
- - - - -
Toplam 1 0,520 1,627
20
ρp=1,63g/cm3
Фs=0,73
Özgül Yüzey Alanı
6 6
6
Aw=
ρ p ×Фs ∑ ∆DpΦn
= 1,63 g
× 0,73 ×0,052cm-1 = 0,262 cm2
g
n =1 3
cm
Hacim Yüzey Ortalama Çapı
6
6
Ds= = 1,63 g ×0,73 × 0,262 cm 2 = 19,218 cm
ρ p ×Фs × Aw
cm 3 g
Tanecik Sayısı
6 1
1
N=
ρ p×a
∆ Φ n 1,63 g
∑ Dp 3 = ×2 ×1,627 mm-3× 1000 mm3
1 cm3
= 499,17
n =1 3
cm
Kümülatif Analiz
2mm elekte kalan kömür miktarı

∆Φ1=
72,6
= 94,8 = 0,766
( 2+ 1 ) mm elekte kalan kömür miktarı

∆Φ2=
72,6+17,5
= 94,8 = 0,950
( 2+ 1+ 0,50 ) mm elekte kalan kömür miktarı

∆Φ3=
72,6+17,5+1,9
= 94,8 = 0,970
21
( 2+ 1+ 0,50+0,25 ) mm elekte kalan kömür miktarı
∆Φ4=
72,6+17,5+1,9+1
= 94,8 = 0,981
( 2+ 1+ 0,50+0,25+0,125 ) mm elekte kalankömür miktarı

∆Φ5=
72,6+17,5+1,9+1+0,8
= 94,8 = 0,766
Tablo 18. Kömür numunesi için kümülatif elek analizi yöntemiyle elek çapına göre kütle
kesirleri
Dp(mm) ∆Φ
2 0,766
1 0,950
0,5 0,970
0,25 0,981
0,125 0,989
- 0,766
Toplam 1
Kaya Tuzu Numunesi
2mm elekte kalan kömür miktarı 68

∆Φ1=
= 94,8
= 0,717
1mm elekte kalan kömür miktarı 18

∆Φ2=
= 94,8
= 0,190

∆Φ3=
= 94,8
= 0,036
22
∆Φ4=
= 94,8
= 0,023

∆Φ5=
= 94,8 = 0,015
Kapta kalan kömür miktarı 1,8

∆Φkap=
= 94,8 = 0,019
Tablo 19. Kaya tuzu numunesi için türevsel elek analizi sonucu hesaplanan kütle kesirleri
Dp(mm) ∆Φ 1/Dp (mm-1) 1/Dp3 ∆Φ/Dp ∆Φ/Dp3

0,717 0,388 0,059 0,279 0,042
2
0,190 0,667 0,296 0,127 0,056
1
0,036 1,333 2,370 0,048 0,085
0,5
0,023 2,667 18,963 0,062 0,440
0,25
0,015 5,333 151,704 0,079 2,240
0,125
0,019
- - - - -
Toplam 1 0,594 2,864
ρp=2,17g/cm3
Фs=1,12[9]
Özgül Yüzey Alanı
6 6
6
Aw=
ρ p ×Фs ∑ ∆DpΦn
= 2,17 g
× 1,12 ×0,0594 cm-1 = 0,147 cm2
g
n =1 3
cm
Hacim Yüzey Ortalama Çapı
6
6
Ds= = 2,17 g × 1,12× 0,147 cm 2 = 16,85 cm
ρ p ×Фs × Aw
cm 3 g
Tanecik Sayısı
6 1
1
N=
ρ p×a
∆ Φ n 2,17 g
∑ Dp 3 = ×2 ×2,864 mm-3× 1000 mm3
1 cm3
= 659,84
n =1 3
cm
23
Kümülatif Analiz
2mm elekte kalan kömür miktarı

∆Φ1=
68
= 94,8 = 0,717
( 2+ 1 ) mm elekte kalan kömür miktarı

∆Φ2=
68+18
= 94,8 = 0,907
( 2+ 1+ 0,50 ) mm elekte kalan kömür miktarı

∆Φ3=
68+18+3,4
= 94,8 = 0,943
( 2+ 1+ 0,50+0,25 ) mm elekte kalan kömür miktarı

∆Φ4=
68+18+3,4+ 2,2
= 94,8 = 0,966
( 2+ 1+ 0,50+0,25+0,125 ) mm elekte kalankömür miktarı

∆Φ5=
68+18+3,4+ 2,2+1,4
= 94,8 = 0,981
24
Tablo 20. Kaya tuzu için kümülatif elek analizi yöntemiyle elek çapına göre kütle kesirleri
Dp(mm) ∆Φ
2 0,717
1 0,907
0,5 0,943
0,25 0,966
0,125 0,981
- 0,717
Toplam 1
25
5. BULGULAR
1.2
0.8
0.6
∆Φ
0.4
0.2
0
2 1.8 1.6 1.4 1.2 1 0.8 0.6 0.4 0.2 0
dP (mm)
Türevsel Analiz Kümülatif Analiz
Şekil 10. 15 Bilya+Kömür için Türevsel ve Kümülatif Elek Çapına- Kütle Kesri Grafiği
1.2
0.8
0.6
∆Φ
0.4
0.2
0
2 1.8 1.6 1.4 1.2 1 0.8 0.6 0.4 0.2 0
dP (mm)
Şekil 11. 15 Bilya+Kaya Tuzu için Türevsel ve Kümülatif Elek Çapına- Kütle Kesri
Grafiği
26
1.2
0.8
0.6
∆Φ
0.4
0.2
0
2 1.8 1.6 1.4 1.2 1 0.8 0.6 0.4 0.2 0
dP (mm)
1.2
0.8
0.6
∆Φ
0.4
0.2
0
2 1.8 1.6 1.4 1.2 1 0.8 0.6 0.4 0.2 0
dP (mm)
Grafiği
27
1.2
0.8
0.6
∆Φ
0.4
0.2
0
2 1.8 1.6 1.4 1.2 1 0.8 0.6 0.4 0.2 0
dP (mm)
1.2
0.8
0.6
∆Φ
0.4
0.2
0
2 1.8 1.6 1.4 1.2 1 0.8 0.6 0.4 0.2 0
dP (mm)
Grafiği
28
Kömür
1400
Tanecik Sayısı (N) 1200
1000
800
600
400
200
0
10 15 20 25 30 35 40 45 50
Bilye Sayısı
Şekil 16. Kömür Numunesi İçin Bilye Sayısı-Tanecik Sayısı Grafiği
Kömür
2.5
2
Dp,ortalama
1.5
0.5
0
10 15 20 25 30 35 40 45 50
Bilye Sayısı
Şekil 17. Kömür Numunesi İçin Bilye Sayısı- Ortalama Tanecik Çapı Grafiği
29
Tuz
1600
1400
1200
Tanecik Sayısı (N)
1000
800
600
400
200
0
10 15 20 25 30 35 40 45 50
Bilye Sayısı
Şekil 18. Kaya Tuzu Numunesi İçin Bilye Sayısı-Tanecik Sayısı Grafiği
Tuz
1.8
1.6
1.4
1.2
Dp,ortalama
1
0.8
0.6
0.4
0.2
0
10 15 20 25 30 35 40 45 50
Bilye Sayısı
Şekil 19. Kaya Tuzu Numunesi İçin Bilye Sayısı- Ortalama Tanecik Çapı Grafiği
30
0.006
0.005
0.004
Güç(kWh)
0.003
0.002
0.001
0
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
zaman(dk)
30 bilyalıNumunesiz 15 bilyalıNumunesiz 45 bilyalıNumunesiz
Şekil 20. Farklı Boyutta Bilyeler ile Numunesiz Zaman-Güç Grafiği
0.006
0.005
0.004
Güç (kWh)
0.003
0.002
0.001
0
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
zaman (dk)
15 bilya+100 g kömür numuneli 15 bilya+100 g tuz numuneli
Şekil 21. 15 Bilya ile Kömür ve Kaya Tuzu Numunesi için Zaman-Güç Grafiği
31
0.006
0.005
0.004
Güç (kWh)
0.003
0.002
0.001
0
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Zaman (dk)
30 bilya+100 g tuz numuneli 30 bilya+100 g kömür numuneli
0.007
0.006
0.005
0.004
Güç (kWh)
0.003
0.002
0.001
0
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
zaman (dk)
45 bilya+100 g kömür numuneli 45 bilya+100 g tuz numuneli
32
0.007
0.006
0.005
0.004
Güç (kWh)
0.003
0.002
0.001
0
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Zaman (dk)
45 bilya+100 g tuz numuneli 15 bilya+100 g kömür numuneli 15 bilya+100 g tuz numuneli

30 bilya+100g tuz 45 bilya+100 g kömür numuneli 30 bilyalı Numunesiz
30 bilya+100g kömür 45 bilyalıNumunesiz 15 bilyalıNumunesiz
Şekil 24. Farklı Boyutta Bilyeler ile Kömür ve Kaya Tuzu Zaman-Güç Grafiği
33
6. TARTIŞMA ve YORUM
Deneyde farklı numunelerin tanecik sayısı, özgül yüzey alanı, hacim-yüzey ortalama çapı ve
parçacık ortalama çapı hesaplanmıştır.
Öncelikle 10 dakikalık ölçüm sonucunda değirmende sadece 15,30 ve 45 bilyaler varken
ölçülen kWh değerleri aynı çıkmıştır ve bu değer 0,005 kWh’dir. İlk olarak kömür numunesi
eklendikten sonraki ölçülen kWh değeri bilya sayıları değiştiğinde yine aynı olan 0,005 kWh
olarak sabit kalmıştır. Bunun sebebinin sistemin eski olmasından kaynaklı olarak hassas
ölçüm yapamaması olduğu düşünülmektedir. Kaya tuzu numunesi eklendikten sonra ölçülen
kWh değerleri 15 ve 30 bilya için 0,005 kWh iken 45 bilya için 0,006 kWh olarak
okunmuştur. Bilya sayıları arttığında güç değerlerinin de artması bekleniyordu. Yani en fazla
güç değerinin ağırlığından kaynaklı olarak 45 bilya ile yapılan deneyde olması
beklenmektedir. Fakat deney verilerine bakıldığında bilya sayıları ile gücün fazla bir artışı
olduğu gözlemlenememiştir. Bunun sebebinin watt-metrenin hassas ölçüm yapamaması
kaynaklı olduğu düşünülmektedir.
Bilyeli değirmene sırasıyla 5 adet büyük, 5 adet orta ve 5 adet küçük boy bilya ;10 adet
büyük, 10 adet orta ve 10 adet küçük boy bilya; 15 adet büyük, 15 adet orta ve 15 adet küçük
boy bilya ile önce 100 g kömür numunesi daha sonra 100 g kaya tuzu numunesi yüklenmiş ve
öğütme işlemi başlatılmıştır. İşlem bittikten sonra alınabildiği kadar numuneler alınmıştır ve
yapılan tartım sonucu 94,8 g numuneler tartılmıştır. Aradaki kaybın sebebi değirmenin
içerisine tam anlamıyla erişemediğimiz için ve tam anlamıyla yalıtım olmadığı için değirmen
dönerken etrafa saçılan numuneler olduğu kanısına varılmıştır. Değirmenden alınan
numuneler elek analizi yapılarak her bir elekte kalan numune miktarı bulunmuştur.
Ürünün boyut dağılımını incelemek için öğütme ve eleme işlemleri bittikten sonra her bir
elekte kalan kömür ve kaya tuzu miktarları yardımıyla türevsel elek analizi yapılmıştır.
Kömür numunesi için bilya sayılarına karşı tanecik sayıları grafiğe geçirildiğinde optimum
bilye sayısının 30 olduğu gözlemlenmiştir (Şekil 12). Şekil 13’te 30 bilye sayısına karşılık
parçacık çapı ortalama değeri 1,45 mm’dir. Bu iki grafik birbirini doğrulamaktadır. Aslında
bilya sayısı arttıkça parçacık çapı ortalama değerinin minimum değer olması beklenmektedir.
Ama bu deneyde bilya sayısı arttığında bilyalar değirmen içinde birbirine daha fazla çarptığı
için kömür numunesini verimli öğütememiştir. Kaya tuzu numunesi için ise bilya sayılarına
karşı tanecik sayıları grafiğe geçirildiğinde kömür numunesinde olduğu gibi optimum bilye
sayısı görülmemektedir (Şekil 14). Fakat grafiğe bakıldığında ve Şekil 15’ten yararlanılarak
45 bilye sayısına karşılık parçacık çapı minimum değeri 1,17 mm’dir. Bu sebeple kaya tuzu
numunesi için 45 bilya sayısı optimum değer olarak kabul edilmektedir.
34
45 bilya+ kaya tuzunun türevsel ve kümülatif elek çapına- kütle kesri grafiğine (Şekil 11)
bakıldığında türevsel analiz için elek çapının 1 mm’lik elekte daha fazla biriktiği sonucuna
varılmaktadır. Kümülatif analiz sonucunda kütle kesrinin 1’e ulaşması bu iki analizi
doğrulamaktadır.
35
7. SONUÇLAR
Bu deney sonucunda yapılan hesaplamalar doğrultusunda; normal şartlarda ağırlık arttıkça

gücün artacağı yönünde bir ifade söylenebilir. En iyi öğütme işleminin aynı boyutlarda bilye
ile yapılmasının doğru olduğu düşünülmektedir. Numunelerde tanecik sayısı arttıkça tanecik
çapı da düşmektedir. Öğütme işlemi ne kadar iyi olursa numunenin o kadar toz haline
geleceği ve doğal olarak da çapın azalacağı yorumu yapılabilmektedir. Türevsel analizde
kütle kesri 0’a yaklaşırken, kümülatif analizde üstüne eklendiği için kütle kesri 1 olmaktadır.
Hacim yüzey ortalama çapı şekil faktörüne bağlıdır ve şekil faktörü yakın olduğu için hacim
yüzey ortalama çapları da her iki numune için birbirine yakın çıkmıştır.
36
8. ÖNERİLER
Gümümüzde gelişen teknoloji ile beraber seramik, boya, gıda ve kozmetik gibi alanlarda ince,
çok ince veya süper ince olarak adlandırılan boyutlardaki malzemeye olan ihtiyaç giderek
artmaktadır. Madencilik sektöründe de tane boyutu çok ince olan düşük tenörlü cevher
yatakları ve tesis atıkları ekonomik açıdan değer kazanmaktadır. Bu durumlar malzemelerin
ince boyutlara kadar öğütülmesi ihtiyaçlar arasındadır. Tesislerde kullanılan mevcut
ekipmanlarla (bilyalı değirmenler) malzemeleri ekonomik olarak çok ince boyutlara
öğütmenin fiziksel olarak mümkün olmaması halinde karıştırmalı ve titreşimli bilyalı
değirmen kullanılması önerilebilir.
37
9. SEMBOLLER
∅ S: Şekil Faktörü
A: Toplam yüzey alanı
DF: Beslemenin çapı, ft
DP: Eşdeğer çap veya nominal çap, mm
m: Numunelerin toplam ağırlığı,g
n: Aralık sayısı
P: Güç, hp
Sp: Tek taneciğin yüzey alanı
T: Besleme hızı, ton / dk
vp: Tek taneciğin hacmi
∆ ∅ i: Verilen aralıktaki kütle kesri
ρ: Tanecik yoğunluğu, g/cm3
38
10. KAYNAKLAR
[1] Arın, G., “Ayırma Teknikleri -1”, Cumhuriyet Üniversitesi, Sivas, 2003.
[2] Kimya Mühendisliği Laboratuvarı III Deney Föyü, Ankara, 2012-2013.
[3] 31 Mart 2022 tarihinde https://www.mekaglobal.com/tr/urunler/kiricilar/ceneli kiricilar

adresinden erişildi.
[4] 31 Mart 2022 tarihinde https://www.ypt.com.tr/proses-ekipmanlari/cubuklu-ve-bilyali-

degirmen/ adresinden erişildi.
[5] 31 Mart 2022 tarihinde https://www.mill.com.tw/tr/product/3.html adresinden erişildi.
[6] 31 Mart 2022 tarihinde https://www.academia.edu/3720450/Boyut_K%C3%BC

%C3%A7%C3%BCltme_ve_Elek_Analizi adresinden erişildi.
[7] Dikmen, S., & Ergün, Ş. L. (2004). Karıştırmalı Bilyalı Değirmenler. Bilimsel Madencilik
Dergisi, 43(4), 3-15.
[8] [x] Timur, U. P., Orhan, M., & Aksüt, A. (2014). Çankırı kaya tuzu mağarasının ve yakın
çevresinin turizm ve rekreasyonel amaçlı kullanımının irdelenmesi. Ormancılık
Dergisi, 10(1), 97-113.
[9] Zieger, P., Väisänen, O., Corbin, J. C., Partridge, D. G., Bastelberger, S., Mousavi-Fard,
M., ... & Salter, M. E. (2017). Revising the hygroscopicity of inorganic sea salt particles.
Nature Communications, 8(1), 1-10.
39
11. EKLER
EK-1: 30 Bilye+ Kömür Numunesi için Hesaplamalar
40
41
42
EK-2: 30 Bilye+ Kaya Tuzu Numunesi için Hesaplamalar
43
44
EK-3: 45 Bilye+ Kömür Numunesi için Hesaplamalar
45
46
EK-4: 45 Bilye+ Kaya Tuzu Numunesi için Hesaplamalar
47
48

Dönem Deneyi Son

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Dönem Deneyi Son

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

KM482 – KİMYA MÜHENDİSLİĞİ LABORATUVARI III

Boyut Küçültme ve Elek Analizi

Arife Nur AYDOĞDU 171140010

Batuhan CESUR 171140017

Kübra KALKAN 171140036

Arş. Gör. İrem KOÇYİĞİT ÇAPOĞLU

Rapor Teslim Tarihi: 07.06.2022

1.1. Boyut Küçültmenin Nitelikleri...........................................................................................................1

1.2. Boyut Küçültme Aygıtlar...................................................................................................................1

1.3. Katı Taneciklerin Özellikleri..............................................................................................................4

1.3.1. Tanecik Şekli......................................................................................................................4

1.3.2. Karışık Tanecik Boyutu ve Boyut Analizi..........................................................................5

1.3.3. Karışımın Özgül Yüzey Alanı............................................................................................5

1.3.4. Ortalama Tanecik Boyutu...................................................................................................5

1.4. Boyut Küçültmede Gerekli Güç Hesabı Kanunları............................................................................6

1.4.1. Rittinger Kanunu................................................................................................................6

1.4.2. Kick Kanunu.......................................................................................................................6

1.4.3. Bond Kanunu......................................................................................................................7

1.5. Elek Analizi.......................................................................................................................................7

1.6. Kaya Tuzu..........................................................................................................................................8

EK-1: 30 Bilye+ Kömür Numunesi için Hesaplamalar...........................................................................40

EK-2: 30 Bilye+ Kaya Tuzu Numunesi için Hesaplamalar....................................................................42

EK-3: 45 Bilye+ Kömür Numunesi için Hesaplamalar...........................................................................44

EK-4: 45 Bilye+ Kaya Tuzu Numunesi için Hesaplamalar....................................................................46

Şekil 2. Çubuklu ve Bilyalı Değirmen .............................................................................................3

Şekil 3. Çekiçli Değirmen ...............................................................................................................3

Şekil 4. Elek eleme yöntemi.............................................................................................................8

Şekil 1. Bilyalı Değirmen Deney Düzeneği.....................................................................................9

Şekil 2. Farklı Boyutta Bilyeler......................................................................................................10

Şekil 3. Kaya Tuzu Numunesi........................................................................................................10

Şekil 4. Titreşimli Elek Makinesi...................................................................................................11

Şekil 5. Farklı Delik Boyutlarındaki Elekler..................................................................................11

Şekil 12. Kömür Numunesi İçin Bilye Sayısı-Tanecik Sayısı Grafiği...........................................29

Şekil 16. Farklı Boyutta Bilyeler ile Numunesiz Zaman-Güç Grafiği...........................................31

Tablo 1. Şekil Faktörleri..............................................................................................................................4

Tablo 1. Bilyalı Değirmende 15 Bilyalı Numunesiz Zamana Bağlı Güç Verileri.......................................12

Tablo 4. Bilyalı Değirmende 30 Bilyalı Numunesiz Zamana Bağlı Güç Verileri.......................................13

Tablo 7. Bilyalı Değirmende 45 Bilyalı Numunesiz Zamana Bağlı Güç Verileri.......................................15

Tablo 10. 15 Bilya+Kömür için Elek Analizi Deney Verileri....................................................................16

Tablo 11. 15 Bilya+Kaya Tuzu için Elek Analizi Deney Verileri..............................................................17

Tablo 12. 30 Bilya+Kömür için Elek Analizi Deney Verileri....................................................................17

Tablo 13. 30 Bilya+Kaya Tuzu için Elek Analizi Deney Verileri..............................................................18

Tablo 14. 45 Bilya+Kömür için Elek Analizi Deney Verileri....................................................................18

Tablo 15. 45 Bilya+Kaya Tuzu için Elek Analizi Deney Verileri..............................................................19

1.1. Boyut Küçültmenin Nitelikleri

 Büyük kapasiteli olmalı

Şekil 1. Çeneli Kırıcı [3]

Şekil 3. Çekiçli Değirmen [5]

1.3.1. Tanecik Şekli

Tablo 1. Şekil Faktörleri

Küre, küp veya kısa silindir 1

Kum tanesi 0,83

Kömür tozu 0,73

Kırılmış cam 0,65

Mika kırıkları 0,28

Toplam yüzey alanı ise;

Bu eşitlik çeşitli boyut ve yoğunluktaki karışımlara uygulamak için karışım önce

1.3.3. Karışımın Özgül Yüzey Alanı

1.3.4. Ortalama Tanecik Boyutu

a) En yaygın kullanılan hacim yüzey ortalama çapı, Dp ‘dir.

b) Kütle ortalama çapı, Dw

1.4. Boyut Küçültmede Gerekli Güç Hesabı Kanunları

1.4.2. Kick Kanunu