პოლიტოლოგოსი#3

ISSN 2667-9167
N3
კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტის

პოლიტიკური კვლევების ინსტიტუტის სამეცნიერო ჟურნალი
პოლიტო / LOGOS
III ტომი
გამომცემლობა „ივერიონი“
თბილისი 2021
მთავარი რედაქტორი:
თამარ კიკნაძე - პოლიტიკის მეცნიერებათა დოქტორი, პროფესორი.

კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტის პოლიტიკური
კველვების ინსტიტუტის ხელმძღვანელი
სარედაქციო კოლეგია:
ადამ იელონეკი - ფილოსოფიის დოქტორი, კრაკოვის იაგელონიის
უნივერსიტეტი
სვეტლანა ჩებოტარი - პოლიტიკის მეცნიერებათა დოქტორი,
მოლდოვას სახელმწიფო უნივერსიტეტი
ჰანს გეორგ ჰაინრიხი - პოლიტიკის მეცნიერებათა დოქტორი, ემე-
რტიუს პროფესორი, ვენის უნივერსიტეტი, ICEUR – Vienna-ს
ვიცეპრეზიდენტი.
პაველ გოტივიეცკი - ისტორიის მეცნიერებათა დოქტორი, პრო-
ფესორი და ბიზნესისა და მეწარმეობის უნივერსიტეტის
რექტორი ოსტროვიეც-სვიეტოკრიზსკში (პოლონეთის რეს-
პუბლიკა);
მაქსიმ ლეპსკი - ფილოსოფიის დოქტორი, ზაპოროჟიის უნივერსი-
ტეტი.
მარიუშ მაშკევიჩი - პოლიტიკის მეცნიერებათა დოქტორი, პოლონე-
თის ელჩი საქართველოში
დავიდ ნაკაშე - პროფესორი École normale supérieure (საფრანგეთი)
ტარუნ ვიჯაი - ინდოეთის პარლამენტის ყოფილი წევრი (ინდოეთ -
ჩინეთის საპარლამენტო ჯგუფის პრეზიდენტი)
ვახტანგ მაისაია - პოლიტიკის მეცნიერებათა დოქტორი, კავკასიის
საერთაშორისო უნივერსიტეტის პროფესორი
მარჯენა ჟაკოვსკა - ომის კვლევების უნივერსიტეტის ასოცირე-
ბული პროფესორი, ეროვნული უსაფრთხოების ფაკულტეტი
ქეთევან შოშიაშვილი - კსუ ასოცირებული პროფესორი, ისტორიის
მეცნიერებათა დოქტორი, რედაქტორ-კოორდინატორი.
© კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტი, 2021

გამომცემლობა „ივერიონი“
Tbilisi, kostavas q. N10; mob.: 599 56 14 57; E-mail: info@iverioni.com.ge
ISSN 2667-9167
N3
Scientific Journal of the Insitute for political Studies of Caucasus

International University
POLITO / LOGOS
Volume III
Publishing House "IVERIONI"

Tbilisi 2021
Editor- in -Chief:
Tamar kiknadze – Doctor of political scienses, professor, head of Insti-
tute of Political studies at Caucasues International University
Editorial Board:
Adam Jelenok – Doctor of Phylosophy, Jagiellonian University Krakov.
Svetlana Chebotar – Doctor of political scienses Moldova State Univer-
sity
Hans – Georg Heinrich - Doctor of political scienses, Emerituss profes-
sor university of Vienna. Vice President of ICEUR – Vienna
Pawel Gotowiecki – PhD in Modern History; Professor, Rector of the
University of Business and Entrepreneurship in Ostrowiec Swi-
etokryski (Republic of Poland);
Maxim Lepski – Doctor of Phylosophy, University of Zaporizhzhya
Mariush Mashkevich - Doctor of political scienses, Ambasador of Po-
land to Georgia
David Nakashe – professor, École normale supérieure (France)
Tarum Vijay – forer MP of india, president of India China parliamentary
group
Vakhtang Maisaia - Doctor of political scienses, professor of Caucasus
International Univeristy
Marzena zakwska – associate professor of War Studies University, Na-
tional Security Faculty ( Poland)
Ketevan Shoshiashvili – CIU assosiet professor, Doctor of Hystory edi-
tor – cordinator
© Caucasus International University, 2021

Publishing House “IVERIONI”
10, M. Kostava st., 0108, Tbilisi, Georgia; Mob.: 599 56 14 57; E-mail: info@iverioni.com.ge
ISSN 2667-9167
N3
Научный журнал института политических исследований

Кавказского международного университета
ПОЛИТО / LOGOS
Том III
Издательство „Ивериони“
Тбилиси 2021
Главный Редактор:
Тамар Кикнадзе – доктор политических наук, профессор, руково-
дитель института политических исследований Кавказского
международного университета.
Редакционная коллегия:
Адам Иелонек - доктор философии, Краковоский Ягеллонский

университет
Светлана Чеботарь - доктор политических наук, Молдавский госу-
дар-ственный университет
Ханс Георг Гайнрих - доктор политических наук, эмерит профессор
Венского университета, вице-президент ICEUR –Vienna
Павел Готовьецкий – Доктор исторических наук, профессор и рек-
тор Университета бизнеса и предпринимательства в Остро-
виец Светокржиске (Республика Польша)
Максим Лепский доктор философии, Запорожский университет);
Мариуш Машкевич - посол Польши Грузии
Давид Накаше - профессор, École normale supérieure ( Франция)
Тарун Виджай - президент Индо – китайской парламентской группы
Вахтанг Маисая - доктор политических наук, профессор Кавказ-
ского международного университета
Маржена Жаковска - ассоциированный профессор университета
Военных исследований, факультет национальной безопас-
ности (Польша)
Кетеван Шошиашвили – ассоцированный профессор Кавказского
международного университета, редактор-координатор
© Кавказский международний университет, 2021

Издательство „ИВЕРИОНИ“
Тбилиси, 0108, ул. М. Костава N10; Моб.: 599 56 14 57; E-mail: info@iverioni.com.ge
2021, #3
სარჩევი
I ნაწილი
საერთაშორისო და რეგიონალური კონფლიქტები
მაია კაპანაძე, შორენა სიგუა -

მუსლიმური ქვეყნების დამოკიდებულება
ისრაელ-პალესტინის კონფლიქტისადმი---------------------------------------------------14
გვანცა ჩხეიძე -
სამხრეთ კავკასიის გლობალური და რეგიონალური აქტორები--------------------- 28
II ნაწილი
უსაფრთხოების პრობლემები
მაგდანა ბესელია -
ხელოვნური ინტელექტი და იდეოსინკრეტიზმის მახასიათებლები
ასიმეტრიულ ომსა და ახალ ტერორიზმში-------------------------------------------------37
ვახტანგ მაისაია, კობა კობალაძე -

ჩინეთის სახალხო განმათავისუფლებელი არმია, როგორც ქვეყნის
საგარეო-პოლიტიკური ინსტრუმენტი - გეოსტრატეგიის ჩინური ვარიანტი-------- 50
პრეშმისლავ ფურგაში -
The Bank Guarantee Fund as a Crucial Element of Financial Security in Poland- ---- 60
III ნაწილი
თანამედროვე პოლიტიკის და საერთაშორისო
ურთიერთობების აქტუალური საკითხები
ნოდარ აბესაძე -
მართლმადიდებელი ეკლესია თანამედროვე
საქართველოს პოლიტიკურ სისტემაში-----------------------------------------------------79
ვაჟა გურგენიძე, ქეთევან შოშიაშვილი -

პოლიტიკური კონსტიტუციალიზმი,
როგორც კონსტიტუციური კონტროლის ალტერნატივა----------------------------------90
ირაკლი გაბელია -
შავი ზღვის რეგიონის ენერგეტიკული დერეფნის
მნიშვნელობა თანამედროვე მსოფლიოში-----------------------------------------------100
7
ლაშა შამათავა -
პარტიული პოლიტიკის ფუნდამენტური პრობლემა საქართველოში-----------------111
ივლიანე ძნელაძე -
ანტონიო გრამში: საერთაშორისო ურთიერთობების თეორიის ძიებაში-----------128
ბუხუტი სიჭინავა -
ქურთები სირიის არაბულ რესპუბლიკაში-------------------------------------------------144
მაია წურწუმია -
სოციალური კაპიტალის განვითარება საქართველოში
დემოკრატიული სისტემის ხელშეწყობის კონტექსტში---------------------------------156
IV ნაწილი
უსაფრთხოება და კონფლიქტების პრევენცია
მირანდა მიქაძე -
ევროკავშირი: უსაფრთხოება და პრევენცია (საქართველოს მაგალითზე)-------169
იოსებ მანჯავიძე -
ანაკონდას მარყუჟის სტრატეგიის თანამედროვე ვარიაციები----------------------- 181
V ნაწილი
გენდერი და პოლიტიკა
ქეთევან ჯოჯიშვილი -
გენდერული თანასწორობის პრობლემები საბჭოთა კავშირში----------------------193
VI ნაწილი
მემუარები და თარგმანი
რუსუდან თურნავა -
თეატრალური პორტრეტები (დავით ერისთავი და გიორგი თუმანიშვილი)-------- 203
8
2021, #3
Contents
Part I
International and regional conflicts
Maia Kapanadze, Shorena Sigua -

Attitudes of Muslim countries towards the Israeli-Palestinian conflict--------------14
Gvantsa Chkheidze -
Global and Regional Actors of the South Caucasus--------------------------------------- 28
Part II
Security problems
Magdana Beselia -
Artificial Intelligence and the Characteristics
of Ideosyncretism in Asymmetric War and New Terrorism--------------------------------37
Vakhtang Maisaia, Koba Kobaladze -

People’s Liberation Army of China as a Foreign
Policy Instrument - Chinese Version of Geostrategy-------------------------------------- 50
Presmislaw Furgash -
The Bank Guarantee Fund as a Crucial Element of Financial Security in Poland- ---- 60
Part III
Current Issues in Modern Politics and International Relations
Nodar Abesadze -
Orthodox Church in the political system of modern Georgia-----------------------------79
Vazha Gurgenidze, Ketevan Shoshiashvili -

Political Constitutionalism as an Alternative to Constitutional Control------------ 90
Irakli Gabelia -
The Importance of the Black Sea Region Energy Corridor in the Modern World------100
Lasha Shamatava -
The Fundamental Problem of Party Policy in Georgia--------------------------------------111
Ivliane Dzneladze -
Antonio Gramm: In Search of the Theory of International Relations-------------------128
9
Bukhuti Sichinava -
Kurds in the Syrian Arab Republic------------------------------------------------------------144
Maia Tsurtsumia -
Development of Social Capital in the Context
of Supporting the Democratic System in Georgia-------------------------------------------156
Part IV
Security and Conflict Prevention
Miranda Mikadze -
European Union Security and Prevention (on the example of Georgia) ----------------169
Ioseb Manjavidze -
Modern Variations of Anaconda Loop Strategy--------------------------------------------- 181
Part V
Gender and Politics
Ketevan Jojishvili -
Problems of Gender Equality in the Soviet Union------------------------------------------193
Part VI
Memoirs and Translation
Rusudan Turnava -
Theatrical portraits (David Eristavi and Giorgi Tumanishvili)-------------------------- 203
10
2021, #3
СОДЕРЖАНИЕ
ЧАСТЬ I
МЕЖДУНАРОДНЫЕ И РЕГИОНАЛЬНЫЕ КОНФЛИКТЫ
Майя Капанадзе, Шорена Сигуа -

ОТНОШЕНИЕ МУСУЛЬМАНСКИХ СТРАН
К ИЗРАИЛЬСКО-ПАЛЕСТИНСКОМУ КОНФЛИКТУ------------------------------ 14
Гванца Чхеидзе -
ГЛОБАЛЬНЫЕ И РЕГИОНАЛЬНЫЕ АКТОРЫ ЮЖНОГО КАВКАЗА--------- 28
ЧАСТЬ II
ПРОБЛЕМЫ БЕЗОПАСНОСТИ
Магдана Беселиа -
ИСКУССТВЕННЫЙ ИНТЕЛЛЕКТ И ХАРАКТЕРИСТИКИ
ИДЕОСИНКРЕТИЗМА В АСИММЕТРИЧНОЙ
ВОЙНЕ И НОВОМ ТЕРРОРИЗМЕ------------------------------------------------------ 37
Вахтанг Майсая, Коба Кобаладзе -

НАРОДНО-ОСВОБОДИТЕЛЬНАЯ АРМИЯ КИТАЯ КАК ИНСТРУМЕНТ
ВНЕШНЕЙ ПОЛИТИКИ - КИТАЙСКАЯ ВЕРСИЯ ГЕОСТРАТЕГИИ----------- 50
Пресмислав Фургаш -
ФОНД БАНКОВСКИХ ГАРАНТИЙ КАК ВАЖНЕЙШИЙ
ЭЛЕМЕНТ ФИНАНСОВОЙ БЕЗОПАСНОСТИ В ПОЛЬШЕ----------------------- 60
ЧАСТЬ III
АКТУАЛЬНЫЕ ПРОБЛЕМЫ СОВРЕМЕННОЙ ПОЛИТИКИ
И МЕЖДУНАРОДНЫХ ОТНОШЕНИЙ
Нодар Абесадзе -
ПРАВОСЛАВНАЯ ЦЕРКОВЬ В ПОЛИТИЧЕСКОЙ
СИСТЕМЕ СОВРЕМЕННОЙ ГРУЗИИ-------------------------------------------------- 79
Важа Гургенидзе, Кетеван Шошиашвили -

ПОЛИТИЧЕСКИЙ КОНСТИТУЦИОНАЛИЗМ КАК
АЛЬТЕРНАТИВА КОНСТИТУЦИОННОМУ КОНТРОЛЮ------------------------ 90
Ираклий Габелия -
ЗНАЧЕНИЕ ЭНЕРГЕТИЧЕСКОГО КОРИДОРА
ЧЕРНОМОРСКОГО РЕГИОНА В СОВРЕМЕННОМ МИРЕ---------------------- 100
11
Лаша Шаматава -
ОСНОВНАЯ ПРОБЛЕМА ПАРТИЙНОЙ ПОЛИТИКИ В ГРУЗИИ------------ 111
Ивлиане Дзнеладзе -
АНТОНИО ГРАММ: В ПОИСКАХ ТЕОРИИ
МЕЖДУНАРОДНЫХ ОТНОШЕНИЙ------------------------------------------------ 128
Бухути Сичинава -
КУРДЫ В СИРИЙСКОЙ АРАБСКОЙ РЕСПУБЛИКЕ----------------------------- 144
Майя Цурцумия -
РАЗВИТИЕ СОЦИАЛЬНОГО КАПИТАЛА В КОНТЕКСТЕ
ПОДДЕРЖКИ ДЕМОКРАТИЧЕСКОЙ СИСТЕМЫ В ГРУЗИИ------------------ 156
ЧАСТЬ IV
БЕЗОПАСНОСТЬ И ПРЕДОТВРАЩЕНИЕ КОНФЛИКТОВ
Миранда Микадзе -
БЕЗОПАСНОСТЬ И ПРЕДОТВРАЩЕНИЕ
ЕВРОПЕЙСКОГО СОЮЗА (НА ПРИМЕРЕ ГРУЗИИ)---------------------------- 169
Иосеб Манджавидзе -
СОВРЕМЕННЫЕ ВАРИАЦИЙ СТРАТЕГИЙ АНАКОНДЫ---------------------- 181
ЧАСТЬ V
ГЕНДЕР И ПОЛИТИКА
Кетеван Джоджишвили -
ПРОБЛЕМЫ ГЕНДЕРНОГО РАВЕНСТВА В СОВЕТСКОМ СОЮЗЕ---------- 193
ЧАСТЬ VI
ВОСПОМИНАНИЯ И ПЕРЕВОД
Русудан Турнава -
ТЕАТРАЛЬНЫЕ ПОРТРЕТЫ
(ДАВИД ЭРИСТАВИ И ГЕОРГИЙ ТУМАНИШВИЛИ)-------------------------- 203
12
2021, #3
I ნაწილი
საერთაშორისო და რეგიონული
კონფლიქტები
13
მუსლიმური ქვეყნების დამოკიდებულება

ისრაელ-პალესტინის კონფლიქტისადმი
მაია კაპანაძე
საქართველოსა და ირანის ურთიერთობების
სამეცნიერო-ანალიტიკური ცენტრის ხელმძღვანელი,
ასოცირებული პროფესორი
შორენა სიგუა
სოციალურ მეცნიერებათა ფაკულტეტის
პოლიტიკის მეცნიერების სადოქტორო
პროგრამის დოქტორანტი
რეზიუმე
ისრაელისა და პალესტინის კონფლიქტისადმი მუსლიმური ქვე-

ყნების დამოკიდებულება არაერთგვაროვანია. ამ კონფლიქტის და-
საწყისში, არაბული ქვეყნების ძირითადი ნაწილი, მართალია, ერთ
კოალიციად გაერთიანდა და პალესტინელი არაბების მხარე დაიჭი-
რეს, მაგრამ აღნიშნული გაერთიანება სიმყარით არ გამოირჩეოდა.
ისრაელისადმი გარკვეულ ლოიალობას იჩენდა იორდანია, რომე-
ლიც ცდილობდა აღნიშნული კონფლიქტი თავის სასარგებლოდ გა-
მოეყენებინა, რასაც ახერხებდა კიდეც!
იმ პერიოდში, როდესაც არაბულ ქვეყნებსა და ისრაელს შორის
საომარი მოქმედება მიმდინარეობდა, თურქეთი და ირანი შედარე-
ბით ლოიალურობას იჩენდნენ ისრაელის მიმართ. უფრო მეტიც,
იმ პერიოდისთვის, ირანს საკმაოდ დალაგებული ჰქონდა ურთიე-
რთობა ისრაელთან და პალესტინის პრობლემას ნაკლებად ეხმიანე-
ბოდა. შეიძლება ითქვას, რომ მსგავსი ვითარება იყო თურქეთთანაც.
უკვე გასული საუკუნის 70 -იანი წლებიდან, არაბულ ქვეყნებსა
და ისრაელს შორის არსებული ურთიერთობის მეტ-ნაკლები ნორმა-
ლიზების პროცესი იწყება. პირველი არაბული ქვეყანა, რომელმაც
ისრაელთან დიპლომატიური ურთიერთობა დაამყარა, ეგვიპტე იყო.
ამის შემდეგ, ეს ნაბიჯი იორდანიამ გადადგა. რაც შეეხება ირანს,
ისლამური რევოლუციის შემდეგ ირან-ისრაელის ურთიერთობა
საკმაოდ დაიძაბა, რაც დღემდე გრძელდება. აქედან მოყოლებული
ირანი აშკარად უჭერს მხარს პალესტინას, მართალია ნაკლებად,
მაგრამ მაინც გარკვეულწილად დახმარებას უწევს პალესტინურ
სამხედრო-პოლიტიკურ ორგანიზაცია „ჰამასს“. მიუხედავად იმისა,
რომ ბოლო წლების მანძილზე ისრაელსა და არაბულ ქვეყნებს შო-
რის ურთიერთობის გარკვეული დათბობა შეინიშნება, ფაქტია რომ
14
2021, #3
პალესტინის საკითხზე დღემდე ვერ თანხმდებიან. მათ შორის კი

განსაკუთრებით პრობლემურ საკითხად რჩება იერუსალიმი. თურ-
ქეთი, რომელსაც ისრაელთან საკმაოდ კარგი ურთიერთობა აქვს და
მისთვის იარაღის ერთ-ერთი ძირითადი მიმწოდებელია, მკაცრად
გმობს იერუსალიმის აღიარებას ისრაელის დედაქალაქად და მხარს
უჭერს პალესტინის დამოუკიდებელი არაბული სახელმწიფოს შექ-
მნას.
ფაქტია, რომ მიუხედავად ზოგიერთი არაბული ქვეყნების მხრი-
დან ისრაელთან დიპლომატიური ურთიერთობის დამყარებისა, ამ
ქვეყნებისათვის მიუღებელია ისრაელის მიერ იერუსალიმის დედა-
ქალაქად გამოცხადება. ყველა მუსლიმური და, მათ შორის, არაბული
ქვეყნებიც, მხარს უჭერენ პალესტინის დამოუკიდებელი არაბული
სახელმწიფოს ჩამოყალიბებას.
საკვანძო სიტყვები: კონფლიქტი, ისრაელი, საბრძოლო მოქმედე-
ბები, პრობლემატური საკითხი, დიპლომატიური ურთიერთობები,
დამოუკიდებლობა, სახელმწიფოს ჩამოყალიბება.
15
Attitude of Muslim countries towards

the Israeli-Palestinian conflict
Maia Kapanadze
CIU Associated Professor,
Head of the Scientific-Analytical Center for
Georgian-Iranian Relations
Shorena Sigua
Ph.D student
CIU Faculty of Social Sciences
Doctoral program of Political Sciences
Resume
The approach of Muslim countries towards the Israeli-Palestinian
conflict is heterogeneous. At the beginning of this conflict, the main part
of the Arab countries, although united in one coalition and taking the side
of the Palestinian Arabs, but this union did not stand out with steadiness.
Jordan was highlighted by a certain loyalty to Israel, which tried to use
the conflict in its favor, and which it even used to do. When hostilities
were raging between the Arab world and Israel, Turkey and Iran were
relatively loyal to that country. Moreover, those days Iran had a fairly nor-
mal relationship with Israel the same was with Turkey. Since last 1970,
the process of more or less normalization of relations between the Arab
countries and Israel was launched. The first Arab country to tie up diplo-
matic relations with Israel was _ Egypt. Then Jordan followed Egypt. As
for Iran, after Islamic revolution the relation between Iran-Israel became
quite tense, that keeps on till now and consequently Iran clearly supports
Palestine, though to a lesser extent, but it somehow provides some assis-
tance to the Palestinian military-political organization Hamas.
Although there has been some sign in warming relations between Israel
and the Arab world in recent years, the fact is that the issue of Palestine is
still unresolved. Especially - Jerusalem remains a problematic issue. Tur-
key, which has quite good relations with Israel and is a major supplier of
weapons, strongly condemns the recognition of Jerusalem as the capital of
Israel and supports the creation of an independent Palestinian Arab state.
The fact is that despite the establishment of diplomatic relations with
Israel by certain Arab countries, the independence of Israel from the
Palestinians is unacceptable for these countries, all Muslim countries,
including Arab countries support the establishment of an independent
Palestinian Arab state.
Key words: conflict, Israel, fighting, problematic issue, diplomatic re-
lations, independence, State formation.
16
2021, #3
Отношение мусульманских стран

к Израильско-Палестинскому конфликту
Мая Капанадзе
Ассоциированный профессор Кавказского международного
университета, руководитель исследовательского
аналитического центра грузино-иранских отношений
Шорена Сигуа
Кавказский международный университет
Факультет социальных наук, докторант
программы политических наук
Резюме
Отношение мусульманских стран к Израильско-Палестинско-
му конфликту неоднозначное. В начале этого конфликта основ-
ная часть Арабских стран хоть и объединилась в одну коалицию и
встала на сторону Палестинских Арабов, но этот союз не отличался
прочностью. Иордания была верна Израилю, пытаясь использовать
конфликт в своих интересах, что она и продолжала делать.
В то время, когда бушевали боевые действия между Арабами и
Израилем, Турция и Иран были относительно лояльны к этой стра-
не. Более того, у Ирана того периода были довольно упорядочен-
ные отношения с Израилем. Стоит отметить, что ситуация с Турци-
ей была аналогичной.
Еще в начале 1970-х годах начался процесс более или менее нор-
мализации отношений между Арабскими странами и Израилем.
Первой Арабской страной, установившей дипломатические отно-
шения с Израилем, был Египет. Затем Иордания последовала при-
меру Египта.
Что касается Ирана, то после Исламской революции отношения
между Ираном и Израилем стали довольно напряженными, и это
продолжается по сей день. С тех пор Иран открыто поддерживает
Палестину, хотя и меньше, но в определенной степени поддержива-
ет палестинскую военно-политическую организацию ХАМАС.
В последние годы, произошло некоторое потепление отношений
между Израилем и Арабским миром, но факт остается фактом: Па-
лестинский вопрос остается нерешенным. Иерусалим является осо-
бенно проблемным вопросом.
Турция, которая имеет неплохие отношения с Израилем и явля-
ется крупным поставщиком оружия, решительно осуждает призна-
ние Иерусалима столицей Израиля и поддерживает создание неза-
висимого Палестинского Арабского Государства.
17
Дело в том, что, несмотря на установление дипломатических

отношений с Израилем некоторыми Арабскими странами, незави-
симость Израиля от Палестинцев неприемлема для этих стран, все
мусульманские страны, включая Арабские страны, поддерживают
создание независимого палестинского Арабского государства.
Ключевые слова: конфликт, Израиль, боевые действия, про-
блемные вопросы, дипломатические отношения, независимость,
формирование государства.
18
2021, #3
შესავალი
ათწლეულებზე მეტია, რაც ახლო აღმოსავლეთის რეგიონი ჯერ

კიდევ მსოფლიოს ერთ-ერთ ცხელ წერტილად რჩება, განსაკუთრე-
ბით კი - ისრაელ-პალესტინის კონფლიქტი, რომელიც კიდევ უფრო
სხვა ფაზაში შედის, ხოლო მისი გადაჭრის გზები კვლავ ბუნდოვნად
რჩება.
ისრაელის სახელმწიფოს შექმნამ (1948 წ) მუსლიმური ქვეყნები
სერიოზული გამოწვევების წინაშე დააყენა. ისრაელისადმი მათი
დამოკიდებულება დროის გარკვეულ მონაკვეთში ცვლილებებს
განიცდიდა. ისრაელის მიზანი იყო მათთან გარკვეულწილად მშვი-
დობის დამყარება, რითაც ის შეძლებდა მის წინააღმდეგ შექმნილი
არაბული ქვეყნების კოალიციის დასუსტებას. თუმცა, ამ ნაბიჯების
გადადგმა ორივე დაპირისპირებული მხარისთვის საკმაოდ რთული
აღმოჩნდა.
ეს პროცესი არა მხოლოდ ხანგრძლივობით, არამედ, აქტუალუ-
რობითაც გამოირჩევა.
არაბული ქვეყნებისა და ისრაელის

კონფლიქტის ანატომია
არაბულ ქვეყნებსა და ისრაელს შორის შეიარაღებული კონ-
ფლიქტი, ისრაელის სახელმწიფოდ გამოცხადებისთანავე (1948
წლის 15 მაისი) დაიწყო. არაბული ქვეყნების კოალიციამ, რომელ-
შიც შედიოდნენ ეგვიპტე, ტრანსიორდანია, სირია, ლიბანი და ერაყი,
გადაწყვიტა ერთობლივად დახმარებოდა პალესტინელ არაბებს და
ამის ნიადაგზე ისრაელს ომი გამოუცხადა. მათ შორის არაერთი სა-
ომარი მოქმედება განხორციელდა, რომელიც თითქმის ყოველთვის
ისრაელის გამარჯვებით მთავრდებოდა. კონფლიქტი თანდათანო-
ბით მასშტაბურ ხასიათს ღებულობდა, რომლის მშვიდობიანად და-
სრულება სულ უფრო რთულდებოდა.
კონფლიქტის გამძაფრების ერთ-ერთი ძირითადი მიზეზი, იე-
რუსალიმის საკითხი იყო, რაზეც ისრაელს მუსლიმურ ქვეყნებთან
დღემდე პრობლემები აქვს. ამ საკითხის განხილვაზე აქ მეტად არ
დავკონკრეტდებით, რადგანაც ის ჩვენი სტატიის თემა არ არის.1
დიპლომატიური ურთიერთობა
ეგვიპტესა და ისრაელს შორის
ისრაელის წინააღმდეგ წარმოებულ ომებში ეგვიპტე ყოველთვის
აქტიურად იყო ჩართული. 6-დღიანი ომის შედეგად ეგვიპტემ სინაის
სახით არა მხოლოდ ტერიტორია დაკარგა, არამედ მისი ავტორიტე-
ტიც საგრძნობლად შეილახა რეგიონში. აქვე აღვნიშნავთ, რომ ის
1 მესხიძე რ., YATA Georgia, “ისრაელ-პალესტინის კონფლიქტი” FEBRUARY 16,

2018, - http://yata.ge/ge/?p=1601.
19
იყო პირველი არაბული ქვეყანა, რომელმაც დიპლომატიური ურთი-

ერთობა დაამყარა ისრაელთან.
1978 წელს, ეგვიპტის პრეზიდენტმა ანვარ სადათმა და ისრაელის
პრემიერ მინისტრმა მენახემ ბეგინმა, ამერიკის შეერთებული შტა-
ტების პრეზიდენტის - ჯიმი კარტერის თანდასწრებით, სამშვიდობო
ხელშეკრულებას მოაწერეს ხელი კემპ-დევიდში. გაერომ 1979 წელს
მათ მიერ ხელმოწერილი შეთანხმება სცნო. ამ შეთანხმებით, ისრა-
ელი თანახმა იყო 1967 წელს დაკავებული სინაის ნახევარკუნძული
დაებრუნებინა. კემპ-დევიდის ხელშეკრულების თანახმად, ეგვიპ-
ტემ, ამავე დროს, სცნო ისრაელის სახელმწიფო და მასთან დიპლომა-
ტიური ურთიერთობა დაამყარა. ის იყო პირველი არაბული ქვეყანა,
რომელმაც ეს ნაბიჯი გადადგა, რა თქმა უნდა აშშ-ი დიდი მცდელო-
ბით და მხარდაჭერით. ამის საპასუხოდ, 1979 წელს, ეგვიპტე გარი-
ცხეს არაბული სახელმწიფოების ლიგიდან და ამ ორგანიზაციის
შტაბ-ბინა კაიროდან გადაიტანეს.
ეგვიპტე-ისრაელის სამშვიდობო ხელშეკრულება იყო პირველი,
რომელმაც ორ ქვეყანას შორის შეიარაღებული კონფლიქტი დაას-
რულა და, შესაბამისად, მათ შორის დიპლომატიურ და ეკონომიკურ
ურთიერთობებს ჩაუყარა საფუძველი.
ზემოთ ხსენებული შეთანხმების თანახმად, ისრაელს სინაის ნა-
ხევარკუნძული 1982 წლამდე უნდა გაეთავისუფლებინა და ებრაულ
სამხედრო ძალებს ეს ტერიტორია უნდა დაეტოვებინა, ხოლო შემ-
დგომ, იქ გაეროს სამშვიდობო ჯარი უნდა განლაგებულიყო. აქვე
დაემატა ის პუნქტი, რომ ისრაელს უნდა ეღიარებინა პალესტინელი
ხალხის თვითგამორკვევის უფლება. ამ საკითხის გადაწყვეტამდე
ისრაელმა მათ ავტონომიის სტატუსი მიანიჭა.
ისრაელ-ეგვიპტის საზღვრები ისევ 1948 წლის შეთანხმების
ფარგლებში დარჩა. ეს ფაქტი არა მხოლოდ არაბულმა სამყარომ,
არამედ ეგვიპტელმა ისლამისტებმაც არ მიიღეს, რასაც შეეწირა
კიდეც ანვარ სადათი (1981 წლის ოქტომბერი). კემპ-დევიდში დადე-
ბული ხელშეკრულება ახლო აღმოსავლეთში მშვიდობის დამყარე-
ბის პირველი მცდელობა იყო.2
სირია და ისრაელი
ისრაელის დამოუკიდებლობის გამოცხადების დღიდან, სირია
გახდა მისი ერთ-ერთი ძირითადი მოწინააღმდეგე, რომლის პოზი-
ციაც დღემდე უცვლელია. ისრაელსა და სირიას შორის თავიდა-
ნვე არც თუ სასიამოვნო და პარტნიორული ურთიერთობა ჩამოყა-
ლიბდა.
1967 წლის ექვსდღიანი ომის შედეგად, ისრაელსა და სირიას
შორის დამოკიდებულება კიდევ უფრო დაიძაბა, რაც განაპირობა
ისრაელის მიერ გოლანის მაღლობის დაკავებამ (ის დღემდე მის
2 Cairo Press Review, 11.11.1999.
20
2021, #3
კონტროლქვეშ არის!). სწორედ ეს იქცა მათ შორის ამ დრომდე დაუ-

ლაგებელი ურთიერთობის ქვაკუთხედად.
სირიისთვის, ისევე როგორც დანარჩენი მუსლიმური ქვეყნე-
ბისთვის, მიუღებელი აღმოჩნდა აშშ-ის მიერ 2018 წელს იერუსალი-
მის ისრაელის დედაქალაქად გამოცხადება. ამავე დროს, სირიაში
მიმდინარე პოლიტიკური კრიზისიც (2011 წლიდან დღემდე), თა-
ვისთავად, უარყოფითად აისახა ამ ორი ქვეყნის ურთიერთობაზე.
მიუხედავად იმისა, რომ პალესტინელი არაბების უმეტესობა სუ-
ნიტი მუსლიმია, მათ კარგი დამოკიდებულება აქვთ სირიის შიიტ-ა-
ლავიტ ხელისუფლებასთან.
რეგიონში სირია, ბაშარ ალ-ასადის რეჟიმის პირობებში, კვლავ
ისრაელის მოწინააღმდეგე ქვეყნად რჩება. ურთიერთობის დალა-
გება შესაძლებელია მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ გოლანის მაღლო-
ბის საკითხი მოგვარდება. თუმცა, არსებობს უფრო ძირეული დე-
ტალებიც რადგან, ამ ორ ქვეყანას შორის ურთიერთობა მსოფლიოს
ზე-სახელმწიფოებზეც არის დამოკიდებული.
აშშ, რომელსაც სირიის დამოკიდებულების შეცვლის რესურსი
გააჩნია, ცდილობს მის მთავარ მოკავშირეს - ისრაელს, კომფორტი
შეუქმნას ამ რეგიონში. თუმცა, ეს ძნელად შესაძლებელია ასადის
რეჟიმის პერიოდში. აშშ-ს გააჩნია რესურსი სირიაზე გარკვეული
გავლენა იქონიოს ისრაელისადმი დამოკიდებულების კუთხით. ამის
საუკეთესო მაგალითია ისრაელისა და ეგვიპტის ურთიერთობის ნო-
რმალიზება, რაშიც აშშ-ს ლომის წვლილი მიუძღვის.3
იორდანიის პოზიცია
ისრაელის სახელმწიფოს გამოცხადებიდან ძალიან მალევე, პა-
ლესტინელებსა და ებრაელებს შორის შეიარაღებული შეტაკებებში
იორდანიაც ჩაერთო ისრაელის წინააღმდეგ ბრძოლაში.
იორდანიის მეფე, აბდალაჰ I-მა შემდეგი სახის განცხადება გა-
აკეთა: „ჩვენი მცდელობა, პალესტინის პრობლემის მშვიდობიანი
გზით მოგვარების შესახებ მარცხით დამთავრდა, ჩვენ დაგვრჩა
მხოლოდ ომის გზა“.4
აქედან ნათლად გამოჩნდა იორდანიის დამოკიდებულება ისრაე-
ლისადმი.
როგორც მთლიანად არაბული სამყარო, ასევე იორდანიის ჰაშიმი-
ანთა სამეფო, ისრაელის სახელმწიფოს შექმნისა წინააღმდეგი იყო.
თუმცა, სინამდვილეში ისრაელისა და იორდანიის კოლაბორაციის
ისტორია არაერთ წელს ითვლის, როგორც ისრაელის სახელმწი-
3 Berger M., The Washington post, Israel’s relations in the Middle East, explained
https://www.washingtonpost.com/world/2020/08/15/israels-relations-middle-
east-explained/, August 15, 2020.
4 Charter of the Islamic Resistance Movement (HAMAS) of Palestine (The Charter
was translated by Muhammad Maqdsi for the Islamic Association for Palestine, Dallas,
Texas, in 1990) JPS, XXII, no.4 (Summer), 122-134.)
21
ფოს შექმნამდე, ისე მის შემდეგაც. 1994 წელს იორდანიასა და ის-

რაელს შორის დიპლომატიური ურთიერთობა დამყარდა. იორდანია
იყო მეორე არაბული ქვეყანა, რომელმაც სცნო ისრაელის დამოუ-
კიდებლობა და დიპლომატიური კავშირი დაამყარა მასთან. ამ ორი
ქვეყნის მეთაური ცდილობდა მინიმუმამდე დაეყვანათ მოწყვლადი
ადგილების შექმნა ამ პოლიტიკურად მყიფე რეგიონში.
საინტერესოა, იორდანიის პოზიცია პალესტინისადმი. იორდა-
ნიის საგარეო საქმეთა მინისტრი - აიმან საფადი თავის განცხადე-
ბაში ამბობს, რომ ისრაელმა საჭირო და აუცილებელი ნაბიჯები
უნდა გადადგას რეგიონში სამართლიანი და სრულყოფილი მშვიდო-
ბის დასამყარებლად. მან იქვე დასძინა რომ, ისრაელმა უნდა შეწყვი-
ტოს ყველა ის პროცედურა, რაც ორი ქვეყნისთვის (ისრაელი და პა-
ლესტინა) გამანადგურებელია და დაასრულოს პალესტინის მიწების
არალეგალური მითვისება - ოკუპაცია.5 აქედან ნათლად ჩანს, რომ
მიუხედავად ამ ორი ქვეყნის მშვიდობიანი ურთიერთობისა, იორ-
დანიისთვისაც მტკივნეულია პალესტინის არაბული რესპუბლიკის
შექმნის აქამდე გადაუჭრელი პრობლემა.
ისრაელი - ლიბანი - ერაყი

ლიბანს და ერაყს საკმაოდ ცივი და მტრული ურთიერთობა ჰქო-
ნდათ ისრაელთან და დიპლომატიური კავშირის რაიმე მცდელობაც
კი, მათ შორის, თითქმის, არ ყოფილა. სამხრეთ ლიბანის ნაწილი
ისრაელს 15 წელზე მეტ ხანს ჰქონდა ოკუპირებული, სანამ ებრაე-
ლებმა ჯარი არ გაიყვანეს ამ ქვეყნიდან (2000 წელს). მათ შორის და-
ძაბულობა აქამდეც კვლავ მაღალ ნიშნულზეა. ისრაელთან ურთიე-
რთობის დაძაბვაში გარკვეულ როლს ასრულებს ლიბანის შიიტური
სამხედრო-პოლიტიკური ორგანიზაცია „ჰეზბოლა“, რომელიც მკა-
ფიო ანტისიონისტური დამოკიდებულებით გამოირჩევა.
მაშინ, როცა ისრაელსა და ერაყს წლების მანძილზე დაძაბული
ურთიერთობა აქვთ, ისრაელსა და ჩრდილოეთ ერაყში მცხოვრებ ქუ-
რთებს შორის საკმაოდ მშვიდი ალიანსი ჩამოყალიბდა. მართალია,
მათი ურთიერთობები ოფიციალურ დონეზე არ გაფორმებულა, თუ-
მცა, მათ შორის სავაჭრო და სადაზვერვო კავშირები უფრო გამყარდა.6
ისრაელი, მაროკო და ტუნისი

მაროკოსა და ტუნისს ისრაელთან ოფიციალური სამშვიდობო შეთა-
ნხმებები არ აქვთ, მაგრამ ურთიერთობა შედარებით სტაბილური რჩება.
ისრაელის მოქალაქეებს შეუძლიათ მაროკოსა და ტუნისში გამგზავრება
ისრაელის პასპორტით (როგორც ეგვიპტეში და იორდანიაში).
5 . Frantzman S., “How Jordan responded to Israel’s annexation plans” https://www.
atlanticcouncil.org/blogs/menasource/how-jordan-responded-to-israels-annexation-
plans/, JUL 8, 2020
6 Barry W., R., (eds.), The Israeli-Arab Reader: A Documentary History of the Middle
East Conflict, New York: Penguin Books, 1995.
22
2021, #3
1948 წლამდე ძლიერი ებრაული თემები არსებობდა შუა აღმოსა-

ვლეთის და ჩრდილოეთ აფრიკის ბევრ ქვეყანაში, მათ შორის, მარო-
კოსა და ტუნისში.
ისრაელის სახელმწიფოს შექმნის შემდეგ დაიწყო მასობრივი მი-
გრაცია ისრაელში. თუმცა, პოლიტიკის მიღმა, წარმოშობით მარო-
კოელმა და ტუნისელმა არაერთმა ებრაელმა შეინარჩუნა მჭიდრო
კულტურული ურთიერთობა ისრაელთან და ზოგიერთი უკან დაბ-
რუნდა კიდეც მოგზაურობის მიზნით. 7
2020 წლის დეკემბერში, მაროკო მორიგი არაბული ქვეყანა გახდა,
რომელმაც აშშ-ის ინიციატივით ისრაელთან ურთიერთობების ნორ-
მალიზების შეთანხმებაზე მოაწერა ხელი. მაროკოს მეფე მუჰამედ VI
დათანხმდა ისრაელთან დიპლომატიური ურთიერთობის აღდგენას,
რაც ეკონომიკური და კულტურული კავშირების გაძლიერებას შეუ-
წყობს ხელს რეგიონში სტაბილურობის უზრუნველყოფისთვის.
ისრაელის პრემიერ მინისტრმა ამ შეთანხმებას ისტორიული
უწოდა. აღნიშნული შეთანხმება დადებითად შეაფასეს ეგვიპტემ,
არაბთა გაერთიანებულმა საამიროებმა და ბაჰრეინმა.
რაც შეეხება პალესტინას, მან დაგმო ამ ორ ქვეყანას შორის ურთი-
ერთობის ნორმალიზება, რადგან აღნიშნული შეთანხმება ხელს შეუ-
წყობს ისრაელს პალესტინელების უფლებების უარყოფის გაგრძე-
ლებაში. პალესტინა კრიტიკულად აფასებს ისრაელსა და არაბული
ლიგის ქვეყნებს შორის ურთიერთობის სტაბილურობას.8
ბაჰრეინთან და გაერთიანებულ არაბულ საამიროებთან (გას-ი)
ისრაელის ურთიერთობის ახალი ეტაპი
გაერთიანებული არაბთა საამიროები, ყურის ქვეყნებიდან ერთ-ე-
რთი პირველი სახელმწიფოა, რომელიც დიპლომატიურ კონტაქტებს
ამყარებს ისრაელთან და მსოფლიოში მესამე არაბული ქვეყანა, რო-
მელმაც ასეთი ნაბიჯი გადადგა, რადგან ცნობილია, რომ ისრაელმა
სამშვიდობო შეთანხმებას ეგვიპტესთან 1979 წელს მიაღწია, ხოლო
იორდანიასთან - 1994 წელს.
ისრაელსა და გას-ს შორის ე. წ. სამშვიდობო შეთანხმებას 2020
წლის 15 სექტემბერს, ვაშინგტონში მოეწერა ხელი. კიდევ ერთ არა-
ბულ ქვეყანასა და ისრაელს შორის ურთიერთობების ნორმალიზების
შესახებ ისტორიული შეთანხმება, კვლავ აშშ-ის შუამავლობით მოხდა.
როცა გას-ი შეთანხმდა ისრაელთან ურთიერთობის ნორმალიზე-
ბაზე, მაშინვე გაჩნდა ვარაუდი, რომ შეიძლება ბაჰრეინსაც გადა-
ედგა მსგავსი ნაბიჯი და მართლაც ასე მოხდა.
ყურის მეორე ქვეყანა, ბაჰრეინი და ისრაელი, სრული დიპლომა-
7 Fisher M., The Two-State Solution: What It Is and Why It Hasn’t Happened,
https://www.atlanticcouncil.org/blogs/menasource/how-moroccans-reacted-to- Dec.
29, 2016.
8 Riboua Z., How Moroccans reacted to normalization with Israel, https://www.
atlanticcouncil.org/blogs/menasource/how-moroccans-reacted-to-normalization-
with-israel/, DEC 24, 2020.
23
ტიური ურთიერთობების დამყარებაზე შეთანხმდა. ამის შესახებ

ამერიკის შეერთებული შტატების ყოფილმა პრეზიდენტმა, დონალდ
ტრამპმა განაცხადა და ამ მოვლენას „ისტორიული მიღწევა“ უწოდა.
შეთანხმება მიღწეულ იქნა მას შემდეგ, რაც ტრამპი ისრაელის პრე-
მიერ მინისტრ, ბენიამინ ნეთანიაჰუს და ბაჰრეინის მეფეს, ჰამად ბინ
ისა ალ ხალიფას ესაუბრა. „ეს არის ისტორიული მიღწევა შუა აღმო-
სავლეთში შემდგომი მშვიდობისკენ“, — ნათქვამია აშშ-ი, ბაჰრეინსა
და ისრაელს შორის შორის ხელმოწერილ საერთო შეთანხმებაში.
როგორც ცნობილია, ათწლეულების განმავლობაში არაბული სა-
ხელმწიფოების უმეტესობა ბოიკოტს უცხადებდა ისრაელის ახლად
შექმნილ სახელმწიფოს. ისინი აცხადებდნენ, რომ ისრაელთან კავში-
რის დამყარდება მხოლოდ მას შემდეგ იყო შესაძლებელი, რაც პალე-
სტინის კონფლიქტთან დაკავშირებული პრობლემა მოგვარდებოდა,
რომლის დასრულებასაც ბოლო არ უჩანს.
პალესტინის ხელმძღვანელობამ დაგმო გას-ისა და ბაჰრეინ-ის-
რაელის შეთანხმება, ამ არაბული სახელმწიფოების მხრიდან მას
მოღალატეობრივიც კი უწოდა და შეაფასა, როგორც „პალესტი-
ნელებისთვის ზურგში დანის ჩარტყმა“. პალესტინური სამხედრო-
-პოლიტიკური ორგანიზაცია „ჰამასი“, რომელიც ღაზას სექტორს
აკონტროლებს, ამ შეთანხმებას „აგრესიას“ უწოდებს, რომელმაც
პალესტინის საკითხს „სერიოზული ზიანი“ მიაყენა.9
ისრაელი და სუდანი
2020 წლის 23 ოქტომბერს, კვლავ აშშ-ის ჩართულობით და ინიცი-
ატივით, ისრაელი და სუდანი შეთანხმდნენ ურთიერთობის სტაბი-
ლურობაზე. ურთიერთშეთანხმების განცხადებაში ნათქვამია, რომ
ისრაელმა და სუდანმა უკვე დაგეგმეს ეკონომიკური და სავაჭრო
ურთიერთობების დამყარება.
აშშ-ის ექს-პრეზიდენტმა, დონალდ ტრამპმა განაცხადა, რომ კი-
დევ, სულ მცირე, ხუთ დანარჩენ ქვეყანასთან უნდა მოახდინოს ის-
რაელის ურთიერთობების ნორმალიზება.
„გგონია, მძინარე ჯო ამ შეთანხმებას მიაღწევდა?“ - ჰკითხა ტრამპმა
ისრაელის პრემიერ-მინისტრ ნეთანიაჰუს. ნეთანიაჰუმ მიუგო, რომ
მშვიდობის მიღწევისთვის დახმარებას აშშ-ში ყველასგან აფასებს.
აშშ ცდილობს, რომ ისრაელმა რაც შეიძლება მეტ მუსლიმურ ქვე-
ყანასთან მოახერხოს დიპლომატიური ურთიერთობების დამყარება,
რამაც უნდა გამოიწვიოს მის მიმართ „კეთილგანწყობილი“ მუსლი-
მური ქვეყნების რაოდენობის ზრდა. მიუხედავად, ამისა, ფაქტია,
რომ პალესტინის პრობლემა მტკივნეულ საკითხად რჩება მუსლი-
მური და განსაკუთრებით არაბული ქვეყნებისთვის. 10
9 Bowen J., Five reasons why Israel's peace deals with the UAE and Bahrain matter,
15 September 2020 - https://www.bbc.com/news/world-middle-east-54151712
10 Sudan-Israel relations agreed, Donald Trump announces., 24 October 2020 -
https://www.bbc.com/news/world-africa-54554286.
24
2021, #3
ისრაელი - ირანი და თურქეთი

ცალკე აღნიშვნის ღირსია არაარაბული, მაგრამ მუსლიმური სა-
მყაროსა და ახლო აღმოსავლეთის რეგიონში ანგარიშგასაწევი ორი
ქვეყნის - ირანისა და თურქეთის ისრაელისადმი დამოკიდებულების
მოკლე მიმოხილვა.
ირანის 1979 წლის ისლამურ რევოლუციამდე ისრაელისა და ირა-
ნის ხელმძღვანელობას საკმაოდ კარგი ურთიერთობა ჰქონდათ ერ-
თმანეთთან. ებრაელი დიპლომატები აშშ-ის დიპლომატების მსგავ-
სად, დიდი პატივით სარგებლობდნენ ირანში. თუმცა, ეს ყველაფერი
შეიცვალა ირანში მონარქიის დამხობის შემდეგ. შიიტური, თეოკრა-
ტიული მმართველობის დამყარებისთანავე, ამ ქვეყანამ რადიკალუ-
რად შეიცვალა დამოკიდებულება ისრაელის მიმართ და მას დღემდე
გამოკვეთილი ანტისიონისტური დამოკიდებულება გააჩნია. ირანში
არის საკმაოდ დიდი ებრაული თემი, რომელიც ამ ქვეყანაში შევიწ-
როებას არ განიცდის. ირანის ისლამური რესპუბლიკის კონსტი-
ტუციით, როგორც სხვა ეროვნებასა თუ კონფესიას, ებრაელებსაც
ჰყავთ თავიანთი წარმომადგენელი ირანის მეჯლისში.11 (ირანი თა-
ვის მთავარ საფრთხედ რეგიონში ისრაელს და მის მთავარ მოკავ-
შირე აშშ-ს მიიჩნევს და მისთვის მიუღებელია არაბულ ქვეყნებთან
(რა თქმა უნდა, აშშ-ის მხარდაჭერით) ისრაელის მიერ ბოლო პერი-
ოდში დიპლომატიური ურთიერთობების დამყარების შესამჩნევი
ტენდენციები.
თურქეთსა და ისრაელს არაოფიციალურად ჰქონდათ მჭიდრო
სამხედრო კავშირები. თურქეთმა, ირანთან ერთად დაგმო ბაჰრე-
ინთან და არაბთა გაერთიანებულ საამიროებთან დადებული შე-
თანხმება ურთიერთობის ნორმალიზების შესახებ, რომელიც 2020
წლის სექტემბერში აშშ-ი ფალისიტატორობით შედგა.12
ისრაელის სახელმწიფოებრიობის საკითხის მიმართ განსხვავე-
ბული დამოკიდებულება აქვს როგორც თეოკრატიულ ირანს, ისე
სეკულარულ თურქეთს. თურქეთი იყო პირველი მუსლიმური სახე-
ლმწიფო, რომელმაც აღიარა ისრაელი როგორც ქვეყანა. ამასთა-
ნავე, ისრაელი, თურქეთისთვის იარაღის მთავარი მიმწოდებელია.
მხარეებს შორის ურთიერთობა მას შემდეგ დაიძაბა, რაც 2009 წელს
თურქეთმა დაგმო ისრაელის მიერ ღაზას სექტორში სამხედრო ოპე-
რაციების დაწყება.
ისრაელის მთავარი პრიორიტეტია - ღაზას სექტორის ბლოკადა.
თუ ისრაელი დათმობს პოზიციებს, მაშინ რეგიონში ძალთა ბალან-
სის გადანაწილება მოხდება, რაც არაბულ სამყაროში თურქეთის გა-
ვლენას გაზრდის.
11 ALHODA, international, Cultural, Artistic and Publishing Institution, 2011. 17-20
pp.
12 Berger M., The Washington post, Israel’s relations in the Middle East, explained
https://www.washingtonpost.com/world/2020/08/15/israels-relations-middle-
east-explained/, August 15, 2020
25
აქვე მოკლედ აღვნიშნავთ, რომ თურქეთისთვის, როგორც მუს-

ლიმური ქვეყნისთვის მიუღებელია ისრაელის დედაქალაქად იერუ-
სალიმის გამოცხადება. მან აშშ-ის მიერ გადადგმული ეს ნაბიჯი საკ-
მაოდ ხმამაღლა დაგმო. მართალია, თურქეთს, არაბული ქვეყნების
მსგავსად, ებრაელებთან საერთო წარმომავლობის სადავო სიწმი-
ნდეები არ გააჩნია, მაგრამ მისთვის, ისევე როგორც სხვა მუსლიმი
ქვეყნებისთვის, იერუსალიმი ერთ-ერთი წმინდა ქალაქია.
დასკვნა
ისრაელისადმი მუსლიმური ქვეყნების დამოკიდებულება არაერ-

თგვაროვანია. მათი ნაწილი არ გამოირჩეოდა მის მიმართ მკვეთრად
უარყოფითი პოზიციით, ნაწილი კი მის წინააღმდეგ საომარ მოქმე-
დებებში აქტიურად იყო ჩართული.
დროთა განმავლობაში, ისრაელ-მუსლიმურ ქვეყნებს შორის და-
მოკიდებულების ხასიათი შეიცვალა. თანდათანობით გადაიდგა ნა-
ბიჯები არაბული ქვეყნების მხრიდან ისრაელთან დიპლომატიური
ურთიერთობის დამყარებისკენ. ამ პროცესებში აშშ აქტიურად ჩა-
ერთო და ის დღემდე განაგრძობს არაბულ ქვეყნებსა და ისრაელს
შორის დიპლომატიური ურთიერთობების გაფართოებას.
26
2021, #3
გამოყენებული ლიტერატურა:
1. მესხიძე რ., YATA Georgia, “ისრაელ-პალესტინის კონფლიქტი”

FEBRUARY 16, 2018, - http://yata.ge/ge/?p=1601.
2. ALHODA, international, Cultural, Artistic and Publishing Institution,
2011.
3. Barry Walter and Rubin,The Israeli-Arab Reader: A Documentary
History of the Middle East Conflict, New York: Penguin Books, 1995.
4. Cairo Press Review, 11.11.1999.
5. Charter of the Islamic Resistance Movement (HAMAS) of Palestine
(The Charter was translated by Muhammad Maqdsi for the Islamic
Association for Palestine, Dallas, Texas, in 1990) JPS, XXII, no.4 (Summer).
6. Berger Miriam, The Washington post, Israel’s relations in the
Middle East, explained.
7. https://www.washingtonpost.com/world/2020/08/15/israels-
relations-middle-east-explained/, August 15, 2020.
8. Bowen Jeremy, Five reasons why Israel’s peace deals with the UAE
and Bahrain matter, 15 September 2020 - https://www.bbc.com/news/
world-middle-east-54151712.
9. Fisher Max, The Two-State Solution: What It Is and Why It Hasn’t
Happened, https://www.atlanticcouncil.org/blogs/menasource/how-
moroccans-reacted-to- Dec. 29, 2016.
10. Frantzman Seth, How Jordan responded to Israel’s annexation
plans https://www.atlanticcouncil.org/blogs/menasource/how-jordan-
responded-to-israels-annexation-plans/, JUL 8, 2020.
11. Riboa Zineb, How Moroccans reacted to normalization with Israel,
https://www.atlanticcouncil.org/blogs/menasource/how-moroccans-
reacted-to-normalization-with-israel/, DEC 24, 2020.
12. Sudan-Israel relations agreed, Donald Trump announces., 24
October 2020 - https://www.bbc.com/news/world-africa-54554286
27
სამხრეთ კავკასიის გლობალური და

რეგიონალური აქტორები
გვანცა ჩხეიძე
მსოფლიოში არსებული გეოპოლიტიკური ვითარებიდან გამო-

მდინარე, უსაფრთხოებას ფასდაუდებელი მნიშვნელობა აქვს. სახე-
ლმწიფოებს მრავალ საფრთხესთან და გამოწვევასთან გამკლავება
უწევთ, რაც მათი მხრიდან უდიდეს ძალისხმევას მოითხოვს. თუ სა-
ფრთხეები მსოფლიო პოლიტიკის გლობალური მოთამაშის მხრიდან
არის წარმართული, ეს კიდევ უფრო ართულებს სახელმწიფოების
ეროვნული უსაფრთხოების გარემოს. ამ მხრივ მნიშვნელოვანია
სამხრეთ კავკასიის კონფლიქტები, კერძოდ კი - აფხაზეთის, ცხინ-
ვალისა და ყარაბაღის მიმართულებით, რომლებიც, თავის მხრივ,
უდიდეს გავლენას ახდენს რეგიონის ეკონომიკაზე და მისი სტაბი-
ლურობის მაჩვენებელზე. სწორედ ამიტომ, სტატიაში ყურადღე-
ბას გავამახვილებთ გლობალური და რეგიონალური აქტორების
ინტერესებზე. სამხრეთ კავკასიის კონფლიქტების დარეგულირება
დღემდე გადაუჭრელ პრობლემად რჩება, თუმცა, ბოლო პერიოდში
მომხდარმა ერთ-ერთმა მნიშვნელოვანმა რეგიონულმა -ყარაბაღის
კონფლიქტმა განსხვავებულად წარმოაჩინა რუსეთის რბილი ძალის
გავლენა სამხრეთ კავკასიის კონფლიქტების დარეგულირებაში.
საკვანძო სიტყვები: სამხრეთ კავკასიის რეგიონი, კონფლიქტები,
მოთამაშეთა ინტერესები.
28
2021, #3
Global and Regional Actors

of the South Caucasus Summary
Gvntsa Chkheidze
Ph.D student
Resume
Due to the current geopolitical situation in the world, security is con-

sidered to be invaluable. States have to deal with a number of threats and
challenges which require a great deal of effort from them. If the threats
are posed by the global player in world politics it further complicates
the national security of states. With this in mind, we should mention the
conflicts in the South Caucasus, in particular - in the direction of Abkha-
zia, Tskhinvali and Karabakh. All this has a huge impact on the region’s
economy and its rate of stability. Therefore, the article will focus on the
interests of global and regional actors.
The South Caucasus conflicts are still a problematic issue. However,
one of the most important regional conflicts - the Karabakh conflict - has
shown differently the influence of Russia’s soft power in resolving the
conflicts in the South Caucasus.
Keywords: South Caucasus region, conflicts, interests of the players.
29
Глобальные и региональные акторы

на Южном Кавказе
Гванца Чхеидзе
Резюме
Учитывая нынешнюю геополитическую ситуацию в мире, безо-

пасность бесценна. Государствам приходится сталкиваться со мно-
гими угрозами и вызовами, что требует от них максимальных уси-
лий. Если угрозы исходят со стороны глобального игрока мировой
политики, это еще больше усложняет среду национальной безопас-
ности государств. В этом отношении, важны конфликты на Южном
Кавказе, в частности это касается Абхазии, Цхинвали и Карабаха,
которые, в свою очередь, оказывают наибольшее влияние на эко-
номику региона и его стабильность. Поэтому, в этой статье мы со-
средоточимся на интересах глобальных и региональных игроков.
Урегулирование конфликтов на Южном Кавказе остается нерешен-
ным вопросом и по сей день, хотя один из наиболее важных реги-
ональных конфликтов последнего времени, Нагорно-Карабахский
конфликт, по-иному продемонстрировал влияние мягкой силы Рос-
сии на разрешение конфликтов на Южном Кавказе.
Ключевые слова: регион Южного Кавказа, конфликты, интере-
сы игроков.
30
2021, #3
მსოფლიოს პოლიტიკური რუკიდან საბჭოთა სოციალისტური

რესპუბლიკების კავშირის გაქრობა რუს პოლიტიკოსთა და პო-
ლიტოლოგთა გარკვეულმა ნაწილმა კატასტროფად აღიქვა. სო-
ციალიზმის საერთაშორისო სისტემის ნგრევამ და პოსტსაბჭოთა
სივრცეში ახალი სუვერენული სახელმწიფოების ჩამოყალიბებამ
დასაბამი დაუდო მსოფლიო რუკის კორექტირებას, გლობალურ გე-
ოსტრატეგიულ ცვლილებებს და საერთაშორისო ურთიერთობების
ახალ ეტაპს.
წარმოიქმნა ძალის ახალი ცენტრები, რომელთა შორის გავლე-
ნების გამო გაჩაღებულმა ბრძოლამ კიდევ უფრო დაძაბა ისედაც
რთული ვითარება.
დღევანდელ მსოფლიოში საერთაშორისო თანამეგობრობის
ერთ-ერთი ყველაზე მწვავე და აქტუალური პრობლემაა რეგიო-
ნული კონფლიქტების დარეგულირება, მით უფრო, ისეთ რთულ გა-
რემოში, როგორიც სამხრეთ კავკასიაა.
სამხრეთ კავკასიის კონფლიქტების მშვიდობიან დარეგულირე-
ბასთან დაკავშირებული პრობლემები მუდმივად ფიგურირებს თით-
ქმის ყველა მნიშვნელოვანი საერთაშორისო ორგანიზაციის გამოს-
ვლებსა და ანგარიშებში.
საკითხის აქტუალურობა გამოწვეულია მსოფლიოში მიმდინარე
ეთნოპოლიტიკური კონფლიქტების მზარდი მაჩვენებლით.
„კავკასიური კონფლიქტების წარმოშობა, ძირითადად, განპირო-
ბებულია საერთაშორისო ურთიერთობათა ახალი ისტორიული პე-
რიოდის თავისებურებებით. ეს არის მრავალპოლარული მსოფლიოს
ფორმირების ეპოქა, დასავლეთსა და აღმოსავლეთს, აშშ-სა და რუ-
სეთს შორის სრულიად ახლებური ურთიერთობების ჩამოყალიბების
პერიოდი.“1
ცივი ომის შემდეგ სამხრეთ კავკასია გლობალური და რეგიონული
მასშტაბის ზესახელმწიფოების მეტოქეობის ერთ-ერთ მთავარ სივ-
რცედ იქცა. ზემოაღნიშნული კი განაპირობა რეგიონის ხელსაყრე-
ლმა მდებარეობამ და ენერგორესურსების სოლიდურმა მარაგმა.
გეოგრაფიული თვალსაზრისით, სამხრეთ კავკასია სწორედ იმ
ისტორიულ სავაჭრო გზაზე მდებარეობს, რომელიც ოდითგანვე ერ-
თმანეთთან აკავშირებდა ევროპასა და აზიას. ეს არის სივრცე, სა-
დაც ერთადაა თავმოყრილი კავკასიური, თურქული, სპარსული და
სლავური კულტურები, ქრისტიანული და მუსლიმური ცივილიზაცი-
ები.
სამხრეთ კავკასიის კონფლიქტები ნელ-ნელა გადაიქცა კონფრო-
ნტაციული გეოპოლიტიკური მეტოქეობის ურთულეს სივრცედ, სა-
დაც ერთმანეთს დაუპირისპირდა, როგორც გლობალური (აშშ), ისე
რეგიონული (რუსეთი, ირანი, თურქეთი) მასშტაბის სახელმწიფოთა
1 პიპინაშვილი დ., „სამხრეთ კავკასიის კონფლიქტები და რეგიონალური სტა-
ბილურობის პრობლემები“, თბილისის უნივერსიტეტის გამომცემლობა, თბილისი,
2009, გვ.4;
31
ინტერესები. ამ რეგიონში არსებული კონფლიქტების დარეგული-

რება მსოფლიოსთვისაც დიდი მნიშვნელობისაა. თუმცა, ზემოაღ-
ნიშნული საკითხებიდან გამომდინარე, საკმაოდ რთულად წარმოსა-
დგენი.
ახლა განვიხილოთ თითოეული მოთამაშის ინტერესი ამ რეგი-
ონში.
რა ინტერესები გააჩნიათ რეგიონში მოთამაშე მთავარ

აქტორებს სამხრეთ კავკასიაში?
რუსეთის ინტერესი - საქართველოს მიმართ რუსეთის პოლი-

ტიკის ფორმირებისას გადამწყვეტ როლს ასრულებს რეგიონული
ფაქტორი. ჩვენ ვიცით, რომ ჩრდილოეთ კავკასია არასტაბილურო-
ბის სერიოზული კერაა, შესაბამისად, სამხრეთ კავკასიაში გავლენის
ზრდას მოსკოვი განიხილავს, როგორც ჩრდილოეთ კავკასიის სტა-
ბილურობის გარანტიას. საქართველოზე კონტროლის დაწესებით
რუსეთს შეუძლია მარტივად გააკონტროლოს აღმოსავლეთ-დასა-
ვლეთის ენერგეტიკული დერეფანი და მონოპოლია მოიპოვოს კა-
სპიის ენერგორესურსების ტრანზიტზე.
ენერგორესურსებზე მონოპოლია ჩვენი ჩრდილოელი მეზო-
ბლისთვის ეკონომიკური სტაბილურობის გარანტიაა, რადგან
ნავთობი და გაზი, აღნიშნული ქვეყნის შემოსავლის ძირითადი
წყაროებია. აქედან გამომდინარე „ბაქო-თბილისი-ჯეიჰანის“ ნა-
ვთობსადენისა და „ბაქო-თბილისი-ერზერუმის“ გაზსადენის ფუნ-
ქციონირება რუსეთისთვის არასასურველია. ჩვენი აზრით, რუსეთს
საქართველო სჭირდება, როგორც სატრანზიტო ქვეყანა, რეგიონში
მის მოკავშირე სომხეთთან.
ა. გეგეშიძე „საქართველოს დემოკრატიზაციის გზამკვლევში“
გამოქვეყნებულ სტატიაში „გლობალური პროცესები და საქა-
რთველო“ გვიზიარებს თავის ხედვას რუსეთის ფაქტორთან დაკავ-
შირებით: „საქართველოს საკითხს, დიდი ხანია, განსაკუთრებული
ადგილი უჭირავს რუსეთის დღევანდელი საგარეო- პოლიტიკური
ხელმძღვანელობის დღის წესრიგში. ამას საფუძვლად უდევს, რო-
გორც პიროვნული, ისე გეოპოლიტიკური მიზეზები. ამ უკანასკნელ-
თაგან აღსანიშნავია ხუთი:
1. საქართველოს ევრო-ატლანტიკური მისწრაფებები;
2. საქართველოს განვითარების (არარუსული, არასაბჭოთა) მო-
დელი, რომელიც სახიფათო პრეცენდენტს ქმნის რუსეთის მიერ
პოსტსაბჭოთა სივრცის შემომტკიცების მიზნის მიღწევის კო-
ნტექსტში;
3. საქართველოს აშშ-სთან გამოკვეთილი სტრატეგიული პარტნი-
ორობა პოსტსაბჭოთა სივრცეში;
4. საქართველოს მეზობლობა ჩრდილო კავკასიასთან;
32
2021, #3
5. საქართველოზე გამავალი რუსეთისთვის კონკურენტული სატ-

რანზიტო ენერგოდერეფანი;“2
აღნიშნულიდან გამომდინარე, საქართველოზე გავლენის მოპო-
ვება რუსეთისთვის საუკეთესო საშუალებაა სამხრეთ კავკასიაში
პოზიციების გასამყარებლად.
აშშ-ს ინტერესი - ცნობილი ამერიკელი პოლიტოლოგი ზბიგნევ
ბჟეზინსკი აღნიშნავდა, რომ ამერიკის პოლიტიკა უნდა გავრცე-
ლდეს მთელს ევრაზიაზე, რაშიც უმთავრეს სტრატეგიულ ნაწილად
მიიჩნევდა შავი და კასპიის ზღვის აუზის ქვეყნებს, რაც რეგიონს
განსაკუთრებულ მნიშვნელობას სძენდა. აღნიშნულ რეგიონს პო-
ლიტოლოგი „ევრაზიულ ბალკანეთს“ უწოდებს, რაც, თავის მხრივ,
ეთნიკური კონფლიქტებისა და რეგიონში ძლიერი სახელმწიფოების
მეტოქეობის ასოციაციას იწვევს. „ევროპაში სიტყვა „ბალკანეთი“
იწვევს ეთნიკური კონფლიქტებისა და დიდი სახელმწიფოების მე-
ტოქეობის ასოციაციას. ევრაზიასაც გააჩნია თავისი „ბალკანეთი“,
თუმცა „ევრაზიული ბალკანეთი“ გაცილებით დიდია, უფრო მჭი-
დროდაა დასახლებული და მეტი ეთნიკური სიჭრელით გამოირჩე-
ვა.“3
შეიძლება ითქვას, რომ სამხრეთ კავკასიაში ამერიკის დაინტერე-
სების ძირითად სფეროებს განეკუთვნება:
1. კასპიის ენერგორესურსების ხელმისაწვდომობა და უფასო
ტრანზიტის უზრუნველყოფა;
2. რეგიონში არსებული „გაყინული“ კონფლიქტების დარეგული-
რება და უსაფრთხოებაზე ზრუნვა;
3. ისლამური ფუნდამენტალიზმის წინააღმდეგ ანტიტერო-
რისტული კოალიციის ფორმირება და ამ კონტექსტში ირანზე ზე-
წოლის გაძლიერება.
ჩვენი აზრით, ამერიკისთვის სამხრეთ კავკასიაში გეოპოლიტი-
კური ფაქტორი ბევრად მნიშვნელოვანია, ვიდრე ეკონომიკური. შავი
ზღვა - კასპიისპირეთის რეგიონი მდებარეობს ევრაზიის კონტინე-
ნტზე, ამერიკის სამი კონკურენტის - რუსეთის, ჩინეთისა და ირანის
გარემოცვაში, შესაბამისად, რეგიონზე კონტროლის მოპოვებით ვა-
შინგტონი ახერხებს დომინანტობას ხუთ ზღვას შორის (შავი ზღვა,
კასპიის ზღვა, ხმელთაშუა ზღვა, სპარსეთის ყურე და მასთან მიმდე-
ბარე არაბეთის ზღვა) და შესაბამისად, მთელს კონტინენტზე.
ირანის ინტერესი - ირანის კავკასიურ პოლიტიკას ორი ძირითადი
ნიშან-თვისება ახასიათებს:
1. აზერბაიჯანის, როგორც პოტენციური საფრთხის კონტროლი;
ეს საკითხი განპირობებულია ე. წ „სამხრეთ აზერბაიჯანის“
2 ა.გეგეშიძე, „გლობალური პროცესები და საქართველო“, “საქართველოს
დემოკრატიზაციის გზამკვლევი“, დამოუკიდებელ ექსპერტთა კლუბი, თბილისი,
2012, გვ.85;
3 ზ. ბჟეზინსკი, „დიდი საჭადრაკო დაფა“, გამომცემლობა „არტანუჯი“, თბი-
ლისი, 2014, გვ.187;
33
ფაქტორით. ირანის ჩრდილოეთ ნაწილში დასახლებულია 20 მილი-

ონზე მეტი ეთნიკურად აზერბაიჯანელი ადამიანი, 2-ჯერ მეტი ვი-
დრე თავად აზერბაიჯანის რესპუბლიკაში. ირანი, ამ სიტუაციაში,
რა თქმა უნდა, ეროვნული უსაფრთხოების მიმართულებით საფრ-
თხეს ხედავს.
1. გააძლიეროს საკუთარი პოზიციები ენერგორესურსებით მდი-
დარ კასპიის ზღვის რეგიონში, რის შედეგადაც, თავიდან აიცილებს
თურქეთის გავლენას სატრანზიტო მილსადენებზე;
თურქეთის ინტერესი - თურქეთის ინტერესები კავკასიაში საკ-
მაოდ დიდია, შესაბამისად, თავის მხრივ, ის ცდილობს მჭიდრო კა-
ვშირი ჰქონდეს რეგიონის ქვეყნებთან. განსაკუთრებულად უნდა
აღინიშნოს მისი სიახლოვე აზერბაიჯანთან. ეს უკანასკნელი გამო-
წვეულია ორივე ქვეყნის ლინგვისტურ-კულტურული სიახლოვითა
და აზერბაიჯანის განსაკუთრებული გეოპოლიტიკური მდებარე-
ობით. „ბაქო-თბილისი-ჯეიჰანის“ და „ბაქო-თბილისი-ერზერუმის“
მილსადენებმა, ასევე „ბაქო-თბილისი-ყარსის“ სარკინიგზო მა-
გისტრალმა, სამხრეთ კავკასიას განსაკუთრებული მნიშვნელობა
შესძინა, ეს ყველაფერი კი უმნიშვნელოვანესია თურქეთისთვის.
„თურქეთის სურვილი იმთავითვე მდგომარეობდა შემდეგში: შეეს-
რულებინა ენერგეტიკული და სატრანსპორტო დერეფნის ფუნქცია
ევროპასა და კასპიისპირეთის რეგიონს შორის.“4
დასკვნის სახით მინდა ვთქვა, რომ სამხრეთ კავკასიის ქვეყნები,
მნიშვნელოვან გავლენას ახდენს რეგიონულ ეკონომიკაზე. ცხინ-
ვალის რეგიონზე გადის მნიშვნელოვანი სატრანსპორტო მაგის-
ტრალი „ჩრდილოეთი-სამხრეთი“, რომელიც რუსეთს აკავშირებს
საქართველოსთან, სომხეთთან, აზერბაიჯანთან, ირანთან და თურ-
ქეთთან. ცხინვალის რეგიონში ვითარების გამწვავება საფრთხეს
უქმნის სომხეთს, როგორც ეკონომიკური, ისე უსაფრთხოების თვა-
ლსაზრისით.
ჩემი აზრით, იმისთვის, რომ არსებული კონფლიქტები დარეგუ-
ლირდეს, აუცილებელია, რუსეთმა უარი თქვას აფხაზეთისა და ე.წ.
„სამხრეთ ოსეთის“ დამოუკიდებლობის აღიარებაზე. ამის შემდეგ
მოხდება ცხინვალის რეგიონის სრული დემილიტარიზაცია და სა-
ტრანსპორტო კომუნიკაციების თავისუფლად ფუნქციონირება. ეს,
ერთი მხრივ, ხელს შეუწყობს ქართულ და ოსურ მხარეებს შორის
ნდობის აღდგენას, ხოლო მეორე მხრივ, შესაძლებლობას მისცემს
რეგიონის ქვეყნებს იყვნენ სტრატეგიული პარტნიორები ეკონომი-
კური მიმართულებით. კავკასიაში კონფლიქტების მშვიდობიანი და-
რეგულირება ხელს შეუწყობს საერთაშორისო მნიშვნელობის ეკო-
ნომიკური მეგა პროექტების განხორციელებას.
4 დ.პიპინაშვილი, „სამხრეთ კავკასიის კონფლიქტები და რეგიონალური სტა-

ბილურობის პრობლემები“, თბილისის უნივერსიტეტის გამომცემლობა, თბილისი,
2009, გვ.48;
34
2021, #3
1. არტი რ.,ჯერვისი რ., „საერთაშორისო პოლიტიკა“, სტატია

„გლობალური ტენდენციები 2025“, ილიას სახელმწიფო უნივერსი-
ტეტის გამომცემლობა, თბილისი, 2011;
2. ბჟეზინსკი ზ.,“დიდი საჭადრაკო დაფა“ გამომცემლობა „არტა-
ნუჯი“, თბილისი,2014;
3. გასვიანი გ.,“აფხაზეთი XIX საუკუნის ბოლოსა და XX საუკუ-
ნეში“, გამომცემლობა „მემატიანე“, თბილისი, 2004;
4. გაჩეჩილაძე რ., „საქართველო მსოფლიო კონტექსტში“, მეორე
განახლებული გამოცემა, ბაკურ სულაკაურის გამომცემლობა, თბი-
ლისი, 2017;
5. გეგეშიძე ა., „გლობალური პროცესები და საქართველო“, “საქა-
რთველოს დემოკრატიზაციის გზამკვლევი“, დამოუკიდებელ ექსპე-
რტთა კლუბი, თბილისი, 2012;
6. ნადარეიშვილი თ., „შეთქმულება საქართველოს წინააღმდეგ“,
ს/ს „პირველი სტამბა“ თბილისი, 2000;
7. პიპინაშვილი დ., “სამხრეთ კავკასიის კონფლიქტები და რეგიო-
ნული სტაბილურობის პრობლემები“, თბილისი, 2009;
8. სამადბეგიშვილი ს., GC ანალიზი „მთიანი ყარაბაღის კონფლიქ-
ტის შუალედური დასასრული, როგორც საეტაპო მოვლენა კავკა-
სიის რეგიონისთვის“, თბილისი, 2020.
35
II ნაწილი
უსაფრთხოების პრობლემები
36
2021, #3
ხელოვნური ინტელექტი და იდეოსინკრეტიზმის

მახასიათებლები ასიმეტრიულ ომსა და ახალ
ტერორიზმში
მაგდანა ბესელია
თანამედროვე ეპოქაში საბრძოლო ტექნიკის რობოტიზება მუდ-

მივ განვითარებას განიცდის. ხშირია სახელმწიფოთა მზადყოფნა
ახალი იარაღის გამოცდისათვის და მუდმივია ბრძოლა უსაფრთხო-
ების ახალი სისტემების შესამუშავებლად. ასევე დიდია ინტერესი
ტერორისტული ორგანიზაციების მიერ ახალი ტექნოლოგიური ია-
რაღის ფლობის და გამოყენების მიმართ. ისეთი თანამედროვე ტექ-
ნოლოგიით, როგორიც ხელოვნური ინტელექტია, იწყება არა მხო-
ლოდ უსაფრთხოების ახალი ერა, არამედ საბრძოლო ეთიკისა და
ნორმების ჩამოყალიბების ახალი ეტაპი. გადაწყვეტილებას ბრძო-
ლაში განადგურებასა და აღკვეთაზე მიიღებს არა მხოლოდ ადამი-
ანი, არამედ შესაბამისი ალგორითმის მქონე რობოტული საბრძოლო
იარაღი. ადამიანი ოდითგანვე მიდრეკილია ჰყავდეს იდეალები, მა-
გალითად, ნახევრად ღმერთები (ძველი ბერძნული მითოლოგია),
ისტორიული გმირები (ლეგენდები) და დღესაც მიისწრაფვის შექ-
მნას ახალი სუპერ ხელოვნური ინტელექტი.
საკვანძო სიტყვები: რობოტული იარაღი, იდეოსინკრეტიზმი,
ახალი ტერორიზმი, ხელოვნური ინტელექტი, ასიმეტრიული ომი,
მრავალფუნქციური დრონები, კიბერსივრცე.
37
Artificial Intelligence and Properties of Ideosyncretism in

Asymmetric Warfare and New Terrorism
Magdana Beselia
Ph.D student
Resume
In modern times, robotization for military equipment is constantly

evolving. States are often ready to test new weapons and there is an on-
going struggle to develop new security systems. There is also great inter-
est in the possession and use of new technological weapons by terrorist
organizations. With modern technologies like artificial intelligence not
only ushered in a new era of security, but also a phase of the formation
of new combat ethics and norms. There is also great interest in the pos-
session and use of new technological weapons by terrorist organizations.
With modern technologies like artificial intelligence not only ushered in
a new era of security, but also a phase of the formation of new fight eth-
ics and norms. The decision in the fight: destruction and oppression are
taken not only of people but also of robot weapons with the appropriate
algorithm. Humans have long tended to have ideals such as demigods
(ancient Greek mythology), historical heroes (legends), and continue to
strive to create a new super-artificial intelligence today.
Key words: robotic weapons, ideosyncretism, new terrorism, artificial
intelligence, asymmetric warfare, multifunctional drones, cyberspace.
38
2021, #3
Искусственный интеллект и свойства идеосинкретизма

в асимметричной войне и новом терроризме
Магдана Беселия
Резюме
В наше время роботизация военной техники постоянно разви-

вается. Государства часто готовы испытать новое оружие, и идет
постоянная борьба за разработку новых систем безопасности. Так-
же существует большой интерес к обладанию и использованию
террористическими организациями нового технологического ору-
жия. С современными технологиями, такими как искусственный
интеллект, не только открылась новая эра безопасности, но и на-
чалась фаза формирования новой боевой этики и норм. Решение в
бою: уничтожение и подавление производятся не только людьми,
но и роботизированным боевым оружием с соответствующим ал-
горитмом. У людей долгое время были идеалы, такие как полубо-
ги (древнегреческая мифология), исторические герои (легенды),
и они продолжают стремиться к созданию нового искусственного
интеллекта сегодня.
Ключевые слова: Роботизированное оружие, идеосинкретизм,
новый терроризм, искусственный интеллект, асимметричная вой-
на, Многофункциональные дорны, киберпространств.
39
XXI საუკუნე არის ახალი ერა უსაფრთხოების პოლიტიკისთვის.

სწორედ ახლა ხდება ახალი კონტურების მოხაზვა და ახალი ,,შეი-
არაღებული შეჯიბრი‘‘ სახელმწიფოთა შორის, რომელიც კიბერუ-
საფრთხოებისა და ავტომატური საბრძოლო შეიარაღების სწრაფი
გაუმჯობესებით გამოიხატება. თანამედროვე ეპოქა მიისწრაფვის
ინდუსტრიული განვითარების იმ ფაზისკენ, სადაც გარდა მძიმე
ფიზიკური სამუშაოებისა, ასევე მსუბუქი დატვირთვის ფუნქციე-
ბისთვის მაქსიმალურად გამოყენებულ იქნება ხელოვნური ინტე-
ლექტი, კერძოდ, მომსახურე რობოტები. ხელოვნური ინტელექტის
დანერგვაში განვითარებული სახელმწიფოები მოიაზრებენ - საზოგა-
დოებრივ პასუხისმგებლობას, ეკონომიკურ, სოციალურ და ეკოლო-
გიურ პოტენციალს. რამდენიმე ათეული წლის წინ ადამიანს მხოლოდ
ოცნება თუ შეეძლო ამგვარ შესაძლებლობაზე, თუმცა თანამედროვე
რეალობა უკვე გვაყენებს იმ ფაქტის წინაშე, რასაც თანამედროვე
მეცნიერები დიდი ინტერესითა და ცნობისმოყვარეობით აკვირდე-
ბიან: რამდენად შეცვლის სამყაროს ხელოვნური ინტელექტი და შეძ-
ლებს თუ არა ის წინ გაუსწროს ადამიანის შესაძლებლობებს?! ხელო-
ვნური ინტელექტის საკითხს და მის გარშემო განვითარებულ ყველა
მეცნიერულ სიახლეს ჰყავს როგორც მომხრეები, ასევე სკეპტიკოსე-
ბიც, რომლებიც ცდილობენ მყარი არგუმენტების გამოყენებით შე-
ეწინააღმდეგონ მის ფართოდ დანერგვას საზოგადოებრივ ცხოვრე-
ბაში. თანამედროვე საზოგადოება მუდმივად იყენებს ხელოვნური
ინტელექტის სიკეთეებს მის მფლობელობაში არსებული მობილური
ტელეფონის საშუალებით, ამიტომ რთულია ვერ დავინახოთ თანამე-
დროვე მსოფლიოში მისი გამოყენების აუცილებლობა.
თანამედროვე განვითარებულ სახელმწიფოთა უსაფრთხოების
მთავარ გამოწვევებში მნიშვნელოვანი ადგილი უჭირავს პერსო-
ნალურ მონაცემთა ბაზების დაცვას, რაც მკაფიოდ მიუთითებს იმ
გარემოებაზე, რომ სახელმწიფო უფრო და უფრო დამოკიდებული
ხდება ელექტრონულ სისტემებზე და მათ სიმძლავრეებზე. ასევე
აღნიშვნის ღირსია ტენდენცია, რაც ითვალისწინებს ისეთი სა-
ბრძოლო შეიარაღების სისტემების მაქსიმალურ ავტომატიზაციას,
როგორიც არის საბრძოლო დრონები, უპილოტო სათვალთვალო
მფრინავი ტექნიკა და კიბერთავდასხმები.
საბრძოლო ტექნიკის ევოლუცია ნათლად ჩანს ისტორიული ომე-
ბის და მასში გამოყენებული საბრძოლო ტექნიკის განვითარებაში.
სახელმწიფოს ძლიერება, უმეტესად, სწორედ ძლიერი საბრძოლო
ტექნიკის არსებობით გამოიხატება და ხშირად უპირობო გამარჯვე-
ბის ან უპირატესობის ქონის შესაძლებლობებზე მიუთითებს. თანა-
მედროვე სამხედრო კონფლიქტები ,უმეტესად, პატარა ომებითა და
ასიმეტრიული საფრთხეებით (ახალი ტერორიზმი) გამოიხატება და
რადიკალურად განსხვავდება კლასიკური ომისგან. მნიშვნელოვა-
ნია გამოვყოთ: კონვენციური ომი, პარტიზანული ომი, პატარა ომი,
40
2021, #3
ასიმეტრიული ომი (ახალი ტერორიზმი). ომის აღნიშნულ სახეობებს

აერთიანებს საერთო მახასიათებლები როგორიც არის დანაყოფე-
ბის ზომა, იარაღი, ტექნიკა, მიზნები, ამოცანები, ტერიტორიის კო-
ნტროლი, სამოსი, საომარი ზონის აღიარება, საერთაშორისო ლე-
გიტიმაცია და შიდა ლეგიტიმაცია. აღნიშნული მახასიათებლები
არ გახლავთ სტატიკური და ისინი მუდმივად იცვლება მიზნებისა
და გამოწვევების შესაბამისად. თანამედროვე ომები უმეტესწილად
შეიარაღებული კონფლიქტების სახით გვევლინება სახელმწიფოებ-
რივ და არასახელმწიფოებრივ აქტორებს შორის (გრაფიკი N1), რაც
ზრდის ასიმეტრიული ომის ალბათობას და გამოიხატება ხუთი მნიშ-
ვნელოვანი ასპექტით:
 კლასიკური არათანაბარი ძალების არსებობა;
 განსხვავებული მიზნები და მოტივაცია;
 განსხვავებული ლეგიტიმაცია ან სახელმწიფოებრივი მდგომა-
რეობა (არასახელმწიფოებრივი აქტორები);
 გამოყენებული მეთოდების შეუსაბამობა;
 განსხვავებული ხარისხის ძალის დემონსტრირება (მძიმე ტექ-
ნიკა).
XXI საუკუნის შეიარაღებული კონფლიქტების მთავარ მახასია-
თებლად შეგვიძლია გამოვყოთ განსხვავებული ხარისხის ძალის დე-
მონსტრირება (ასიმეტრიულობა), რაც მოიცავს რობოტიზებულ სა-
ბრძოლო ტექნიკას, უპილოტო გამანადგურებლებს, საბრძოლო თუ
სათვალთვალო დრონებს და ასევე კიბერთავდასხმებს სახელმწიფო
სტრუქტურებზე.
გრაფიკი N1.1
1 https://hiik.de/2020/03/
41
1. საბრძოლო ტექნიკის სწრაფი ევოლუცია

და ხელოვნური ინტელექტი
ადამიანის მთავარ ინსტინქტს თვითგადარჩენისთვის ბრძოლა

წარმოადგენს. ამიტომ, თამამად შეგვიძლია თქვათ, რომ საბრძოლო
ტექნიკის ევოლუცია შეუიარაღებელი ადამიანით იწყება, რომელიც
მხოლოდ საკუთარი სხეულის მოქნილ მოქმედებებზე იყო დამყარე-
ბული და 100%-ით აკონტროლებდა მას. სწორედ ამ კონტროლის მე-
ქანიზმზე დაყრდნობით ხდებოდა კაცობრიობის განვითარებასთან
ერთად საბრძოლო ტექნიკის შექმნა, განვითარება და დახვეწა, რაც
მუდმივად ეყრდნობოდა და ეყრდნობა იმ მექანიზმს სადაც მაქსი-
მალური კონტროლი ადამიანის ხელში იქნება. დღეს საბრძოლო
ტექნიკის განვითარება იმ ფაზაშია, სადაც ადამიანი მხოლოდ ღი-
ლაკთან მჯდომი მებრძოლი გახლავთ, რომელიც კილომეტრებით
არის დაშორებული სამიზნე ობიექტს და იარაღის ამოქმედების
შემთხვევაში ცხადად ვერ აღიქვამს საბოლოო შედეგს. აღმოჩნდება
თუ არა კაცობრიობა უკვე მეორედ მისივე შექმნილი (1. ბირთვული
შეიარაღება, 2. ხელოვნური ინტელექტი.) იარაღის მძევალი?! ამას
მომავალი გვიჩვენებს, თუმცა წარსული ისტორიის შეცდომებზე
დაკვირვებით ნამდვილად შესაძლებელია, როგორც შეცდომების არ
გამეორება, ასევე ამ შეცდომების საშუალებით დადებითი შედეგე-
ბის მიღწევა.
2013 წლის თებერვალში ბრიტანეთის სამხედრო ჯარებმა ავღა-
ნეთში გამოიყენეს თანამედროვე დრონები „Black Hornet“ (ფოტო
N12.), რომლებიც გამოირჩეოდა თავისი მინიმალური ზომითა და სამი
ფოტოკამერით და შეეძლოთ საბრძოლო ზონებიდან ფოტომასალის
ფოტო N1
2 https://www.flir.eu/products/black-hornet-prs/
42
2021, #3
მოწოდება. თავად იმ ფაქტის გაცნობიერება, რომ არსებობს მხა-

რეთა ასიმეტრიულობის ის ხარისხი, სადაც ადამიანური საბრძოლო
რესურსი უპირისპირდება ჭკვიან საბრძოლო იარაღს, ავტომა-
ტურად იწვევს კაცობრიობის ისტორიული წარსულის ჰეროიკულ
ჭრილში დანახვას. მნიშვნელოვანია გამოვყოთ ,,ავტომატური‘‘ და
,,რობოტული‘‘ საბრძოლო შეიარაღება. ,,ავტომატური‘‘ საბრძოლო
ტექნიკა გარე შეხების შედეგად თვითგანადგურებაზეა ორიენტი-
რებული და მაქსიმალურ შედეგზეა გათვლილი. მაგალითად, ქვეით-
საწინააღმდეგო და მოძრავი ტექნიკის გასანადგურებელი ნაღმები,
რომლებიც დღემდე გამოიყენება სამხედრო კონფლიქტებში, მიუხე-
დავად იმისა, რომ აღნიშნული იარაღის გამოყენება საკამათოა სა-
მოქალაქო სამართლისა და ადამიანის უფლებების კუთხით, რადგან
უამრავი შემთხვევაა კონფლიქტის შემდგომ პერიოდში მშვიდობი-
ანი მოსახლეობის მსხვერპლისა.
„რობოტული“ საბრძოლო შეიარაღება აერთიანებს როგორც
„ავტომატურ“, ასევე, სენსორულ მახასიათებლებს, რომელიც გამო-
იხატება საბრძოლო იარაღის ისეთ თვისებებში, როგორიცაა დამო-
უკიდებელი მართვა, მიღებული (გაგზავნილი) ბრძანებით (ალგო-
რითმით) მართვა და წინასწარ ჩაწერილი მეხსიერებით მართვა.
„რობოტული“ საბრძოლო შეიარაღების ინტეგრირება წარმატებით
მოხდა სამხედრო საფრენ აპარატებში მაგალითად, საბრძოლო სა-
ფრენი აპარატი, უპილოტო საფრენი აპარატი და მრავალფუნქცი-
ური დრონები.
ჰეგელს მიაჩნდა, რომ „იარაღი გამოხატავს მებრძოლის არსს“,
ეს მოსაზრება უფრო წარსული საბრძოლო ისტორიის გამომხატ-
ველია, ვიდრე თანამედროვე პრეჰეროიკული საზოგადოებისა, რო-
მელიც უკვე ბუნებრივად აღიქვამს ტოტალურ თვალთვალს (მაგ.,
ჩინეთი), მრავალფუნქციური დრონების არსებობას და ვიწრო ფუნ-
ქციური რობოტების შემოსვლას სამომხმარებლო ბაზარზე.3 ტექნო-
ლოგიური განვითარება იყო და არის მნიშვნელოვანი გადამწყვეტი
ფაქტორი დაპირისპირებულ მხარეთა შორის. სწორედ იარაღის მე-
შვეობით ხდებოდა და ხდება ძალის დემონსტრირება და სრულიად
ბუნებრივია ის ფაქტიც, რომ ყოველი ახალი მეცნიერული ნაბიჯი
პირველ რიგში სამხედრო სამეცნიერო კვლევების ჭრილში მოია-
ზრება. დღეს თანამედროვე მომავლის იარაღად „ელექტრონული
გონება“ განიხილება, რომელიც შეძლებს „მკვლელი რობოტების“
მართვას და გაკონტროლებას. თუ გავითვალისწინებთ დღევანდელი
მსოფლიოს მიჯაჭვულობას ელექტრონულ ბაზარზე, ასეთი იარა-
ღის არსებობა სულაც არ არის საღ აზრს მოკლებული. სწორედ ე. წ.
„ელექტრონული გონებას“ წარმოადგენს ხელოვნური ინტელექტი,
რომელიც იყოფა სუსტ, ძლიერ და სუპერ ხელოვნურ ინტელექტად.
3 High-Tech-Kriege Frieden und Sicherheit in den Zeiten von Drohnen,
Kampfrobotern und digitaler Kriegsführung, Herausgegeben von der Heinrich-Böll-
Stiftung, 2013.
43
სუსტი ხელოვნური ინტელექტი მხოლოდ ერთი ოპერაციის შეს-

რულებით შემოიფარგლება, ძლიერს მრავალმხრივი აზროვნების
უნარი გააჩნია. სუპერ ხელოვნური ინტელექტი კი სრულად აღმა-
ტება ადამიანის შესაძლებლობებს.4 თანამედროვე ტექნოლოგია
მხოლოდ სუსტი ხელოვნური ინტელექტის შედეგია და მუდმივი გა-
ნვითარების საფუძველზე და ე. წ. „ღრმა სწავლების“ შედეგად მეც-
ნიერები სუპერ ხელოვნური ინტელექტის შექმნას მხოლოდ დროის
ფაქტორს მიაწერენ.
თანამედროვე საზოგადოების არჩევანი მუდმივად ვითარდება
და ის ჰარმონიულად უნდა ერწყმოდეს ტექნოლოგიურ და მორა-
ლურ განვითარებას. დღეს სამეცნიერო წრეებში უკვე განიხილავენ
ისეთ საკითხებს: როგორიცაა ადამიანი, მორალი და რობოტიკა, რო-
მელიც აერთიანებს ციფრულ ეთიკას, ალგორითმებს და ხელოვნურ
ინტელექტს.5
ახალი ტექნოლოგიების ინტეგრირება ყველაზე მკვეთრად სა-
ბრძოლო საჰაერო საფრენი აპარატების განვითარებით გამოიხატა.
ძლიერი საჰაერო თავდაცვა თანამედროვე სახელმწიფოთათვის
ისეთივე მნიშვნელოვანი გახდა, როგორც სუვერენიტეტი, რადგან
თანამედროვე ომები ნელ ნელა გადადის ხმელეთიდან საჰაერო სი-
ვრცეში, სადაც მეტი დაწოლა მოდის სამხედრო საჰაერო იარაღზე,
ვიდრე, სახმელეთო საჯარისო დანაყოფებსა თუ მძიმე ტექნიკაზე.
შორ მანძილზე მანევრირებადი საბრძოლო საჰაერო დრონების გა-
მოყენება და მათი შესაძლებლობების თვალნათლივ ჩვენება მოხდა
2020 წლის ყარაბაღის კონფლიქტში. მანამდე კი დრონების გამოყე-
ნება აშშ-ს შეიარაღებულმა ძალებმა შეძლეს ერაყში, ლიბიაში, სო-
მალიში, ავღანეთსა და პაკისტანში. ისრაელის სახელმწიფო ასევე
ფართოდ იყენებს მრავალფუნქციურ დრონებს და აშშ-თან ერთად
აქტიურადაა ჩართული ახალი საბრძოლო ტექნოლოგიების კვლე-
ვებში, მათ შემუშავებასა და დანერგვაში. ყარაბაღის კონფლიქტი
ნათელი მაგალითია იმ რეალობისა, რასაც თანამედროვე პატარა/
ასიმეტრიული ომი გვთავაზობს. გადამწყვეტი როლი ამ კონფლიქ-
ტში საჰაერო საფრენი აპარატების არსებობამ შეასრულა. აზერბა-
იჯანის მხრიდან გამოყენებულ დრონებში შედიოდა გამანადგურე-
ბელი და თვითმკვლელი დრონები - „Orbiter 1k“, „Aerostar“, „Orbiter“,
და „SkyStrker“ ასევე სადაზვერვო დრონები (ისრაელიდან) „Hermes
450“ და „Hermes 900“, აგრეთვე თურქული წარმოების დრონები მაგ:
„Bayraktar“. სომხეთის რესპუბლიკამ კი გამოიყენა რუსული წარმო-
ების დრონი „E5“.6
4 Arkapravo Bh, Boca Raton B From AI to robotics: Mobile, Social, and Sentient Robots
London; New York: CRC Press, Taylor & Francis Group, a Chapman & Hall book, 2018.
5 Gründinger W. Mensch, Moral, Maschine Erscheinungsort und – datum Bundes-
verband Digitale Wirtschaft (BVDW) Berlin, Februar 2019.
6 https://www.tagesschau.de/ausland/bergkarabach-waffen-drohnen-raketen-
101.html.
44
2021, #3
რობოტული საბრძოლო შეიარაღება აერთიანებს საბრძოლო

დრონებს, საბრძოლო რობოტებს, საბრძოლო ტანკებს, გემებს და
წყალქვეშა გემებს. ამათგან დამოუკიდებელი მართვის სისტემითა
და ამავე დროს გადაწყვეტილების მიღების უნარით, ასევე ენერგიის
აღდგენის ფუნქციით, რაც წარმოადგენს ხელოვნური ინტელექტის
შედეგს, გამოიყოფა შემდეგი საბრძოლო იარაღები: დრონები
„HARPY“ (ისრაელი), თვითმკვლელი დრონები KUB-BLA (რუსეთი),
საბრძოლო ტანკი T-14 Armata (რუსეთი), შვეულმფრენი-დრონი
Blowfish A3 (ჩინეთი), მებრძოლო დრონი JARI (ჩინეთი), მებრძოლი
რობოტი SGR-AI (სამხრ. კორეა), Sea Hunter (აშშ), Taranis (დიდი
ბრიტანეთი), nEUROn (საფრანგეთი).
რობოტული სამხედრო ტექნიკის განვითარებით დღეს პირველ
ადგილს ამერიკის შეერთებული შტატები იკავებს, რაზეც ბიუჯე-
ტის ის რაოდენობაც მეტყველებს, რაც სამხედრო ტექნოლოგიების
განვითარებაზეა გამოყოფილი. ამას კი ისეთი ტიპის იარაღის შექ-
მნა მოჰყვა, როგორიცაა: MQ-1 ,,Predator‘‘ და MQ-9 ,,Reaper‘‘(ფოტო
N27.). ასევე ისრაელის სახელმწიფო მაგ. ,,Heron‘‘ წარმოებით. რიგმა
სახელმწიფოებმა (აშშ, დიდი ბრიტანეთი, ისრაელი, თურქეთი, რუ-
სეთი) უკვე საბრძოლო მოქმედებებში გამოცადეს დრონების შესაძ-
ლებლობები და შედეგიანობა. სწორედ ამიტომ პოლიტიკის მეცნიე-
რებათა წრეებში უკვე განიხილება საკითხი, თუ როგორი ფორმით
უნდა მოხდეს დრონების გამოყენება ისე, რომ მაქსიმალურად მია-
ხლოებული იყოს საერთაშორისო სამართლისა და ადამიანის საყო-
ველთაო უფლებათა დეკლარაციის მოთხოვნებთან.8 ასეთი დება-
ტები უკვე მიმდინარეობს საფრანგეთში, გერმანიასა და იტალიაში,
რასაც მივყავართ შემდეგ კითხვებთან - როგორ განისაზღვრება
დრონის დეფინიცია და რეგულირების როგორი ფორმები უნდა
იქნეს გამოყენებული?
ფოტო N2.
7 https://www.military.com/equipment/mq-9-reaper.
8 Pohlmann N, Künstliche Intelligenz und Cybersicherheit- Eine Diskussionsgrundlage.
Vorstand IT-Sicherheit und Vertrauen. 2018.
45
2. თანამედროვე ტექნოლოგიების როლი ტერორიზმის

მოდიფიცირებაში
ტრადიციული წარმოდგენები ომის შესახებ გამოყოფს ორ მო-

წინააღმდეგე სამხედრო ძალას, რომელიც ერთმანეთს უპირისპირ-
დება თანატოლი შეიარაღებით (სიმეტრიული ომი), რაც თანამე-
დროვე ეპოქაში რთულად წარმოსადგენია.
სიმეტრიული ომის ფენომენის ჩანაცვლება უფრო და უფრო
ხშირად ხდება შეიარაღებული კონფლიქტებით, რომელიც კლასი-
კური სამთავრობო სამხედრო ფორმირებებით კი არ მიმდინარეობს,
არამედ მართულია არასახელმწიფოებრივი აქტორების შეიარაღე-
ბული დაჯგუფებების მიერ, რომლებიც ზედმიწევნით ფლობენ სა-
მხედრო ტაქტიკას და სტრატეგიებს მაგ: ავღანეთის ომი 2001-2002
წლებში, ორივე ჩეჩნეთის ომი და ასევე შეიარაღებული კონფლიქტი
ისრაელსა და ჰეზბოლას შორის. თანამედროვე ეპოქაში ტერორიზმი
თავისი კლასიკური გაგებით უკვე აღარ გვხვდება და მუდმივი ტრა-
ნსფორმაციის უნარის საფუძველზე ახალი ტერორიზმი/ასიმეტრი-
ული ომის სახით გვევლინება, აღნიშნული ფენომენის გამოვლენამ
სრულიად შეცვალა მიდგომები გლობალური და საერთაშორისო
უსაფრთხოების სისტემის მიმართ. გადამწყვეტი ფაქტორი ახალი
ტერორიზმის/ასიმეტრიული ომის გახლავთ, მისი სოციალიზაციის
ის ფორმა, სადაც არ არსებობს რაიმე რეგულირების მექანიზმი და
მისთვის დამახასიათებელ ფორმას არაპირდაპირი, არარეგული-
რებადი და არატრადიციული სტრატეგია წარმოადგენს, რომელიც
საშუალებას აძლევს ასიმეტრიულ სამხედრო საფრთხეს, როგორც
ასიმეტრიულ ომს ან ასიმეტრიულ კონფლიქტებს დაპირისპირე-
ბის ან საფრთხის არსებობის პერიოდში არ გამოიკვეთოს ძლიერი
მხარე/აქტორი, რადგან ასიმეტრიული ბრძოლის სტრატეგია თა-
ვის თავშივე გამორიცხავს ომის სიმეტრიულობას, რომელშიც მკვე-
თრად იკვეთება ერთი ძლიერი აქტორი. ტერორიზმის მოდიფიცი-
რება, როგორც ახალი ტერორიზმი და ასიმეტრიული ომი, სულაც არ
იწვევს ტერორიზმის მკვლევართათვის მოულოდნელობის განცდას,
რადგან ტერორიზმის მრავალ დეფინიციათა შორის შეგვიძლია გა-
მოვყოთ შემდეგი დეფინიცია - ტერორიზმის არის შედეგი განმე-
ორებადი ძალადობრივი ქმედებებისა, რომლებსაც ახასიათებს
საიდუმლოება და გარდასახვა, როგორც ინდივიდუალურ, ასევე
არასახელმწიფოებრივ აქტორებში, რომელთაც ახასიათებს იდეო-
სინკრეტიზმი, კრიმინალის ფორმები და პოლიტიკური მიზნები.9
აღნიშნული დეფინიცია მკაფიოდ გამოხატავს ტერორიზმის
მუდმივად ცვალებად ბუნებას და მის იდეოსინკრეტულ მახასია-
თებლებს, რომელიც გულისხმობს ახალი საშუალებების გამოყენე-
9 Vgl. Alex P. Schmid / Albert J. Jongman, Political Terrorism. A New Guide to

Actors, Authors, Concepts, Data Bases, Theories and Literature, Amsterdam 1988.
46
2021, #3
ბას შეიარაღებული ბრძოლის დროს, ძველი და ახალი მეთოდების

სინთეზის საფუძველზე. სწორედ ზემოთ აღნიშნულიდან გამომდი-
ნარე, შეგვიძლია ვთქვათ, რომ თანამედროვე ტექნოლოგიების გა-
ნვითარება ეხება არა მხოლოდ სახელმწიფოებს, არამედ არასახე-
ლმწიფოებრივ აქტორებს - ჰეზბოლას (Hezbollah ,,Party of Allah‘‘),
ალ კაიდას (Al-Qaida), ისლამურ სახელმწიფოს/დაეში(IS, ISIS, Daesh,
ISIL).
იდეოსინკრეტიზმი გულისხმობს ახალი საშუალებების გამოყე-
ნებას შეიარაღებული ბრძოლის ძველი და ახალი ხერხების სახით10,
სხვაგვარად რომ ვთქვათ, ჩვენ ვხვდებით ტერორიზმის ისეთ ფო-
რმებს, სადაც გამოყენებულია ცივი იარაღი, თვითმკვლელი ქამარი
და სამგზავრო ტექნიკა მშვიდობიანი მოსახლეობის წინააღმდეგ,
ასევე კარგად დაგეგმილ ტერორისტულ აქტებს, რომლებშიც ვლი-
ნდება სამხედრო ტაქტიკის კარგი ცოდნა და გრძელვადიანი მუშა-
ობა საჭირო მიზნის მისაღწევად. ამის ნათელი მაგალითი და ტერო-
რიზმის, როგორც ახალი ტერორიზმის ფენომენის შექმნის ათვლის
წერტილი გახდა 2001 წლის 11 სექტემბრის ტერორისტული აქტი ქ.
ნიუ იორკში (აშშ), აქვე ახალი ტერორიზმი გაიგივდა როგორც ასი-
მეტრიული საფრთხე, რაც უსაფრთხოების ფორმატში მნიშვნელო-
ვან საფეხურს გულისხმობს, სწორედ აქედან გამომდინარე, ტერო-
რიზმის მსოფლიო საფრთხეთა ჩამონათვალში მოწინავე ადგილს
იკავებს. ახალი ტერორიზმი და მისი ბრძოლის ახალი მეთოდები
ნათლად აჩვენებს იმ გარემოებას, რომ ტერორისტული ორგანიზა-
ციები შედგება არა მხოლოდ ფანატიკოსი თვითმკვლელი მებრძო-
ლებისაგან, არამედ სხვადასხვა განათლების, ეროვნების და პროფე-
სიის ადამიანებისგან, რომლებიც მსოფლიოში შექმნილ ვითარებას
აღიქვამენ, როგორც მისთვის მისაღებს იდეოლოგიურ თუ რელი-
გიურ ჭრილში და ირჩევენ ბრძოლის იმ ფორმას, რომელიც უმეტეს-
წილად გამყარებულია რელიგიური დოგმებისა და მრწამსის საფუძ-
ვლებზე. გარდა ღია ტერორისტული აქტებისა, ახალი ტერორიზმის
საბრძოლო არეალს წარმოადგენს ტელემედია, სოციალური მედია,
ბლოგერები, ვიდეო რგოლები, ღია საიტები, მონაცემთა ბაზებზე
წვდომა და კიბერთავდასხმები.
მნიშვნელოვანია გამოვყოთ ის ძირითადი ღერძი, რაც აძლიე-
რებს ტერორისტულ ორგანიზაციებს - ჰეზსბოლას (Hezbollah „Party
of Allah“), ალ კაიდას (Al-Qaida), ისლამურ სახელმწიფოს/დაეში (IS,
ISIS, Daesh, ISIL), ეს გახლავთ იერარქიულობა და შიდა ორგანიზა-
ციული სტრუქტურების არსებობა. შესაძლოა, ერთი შეხედვით მო-
გვეჩვენოს, რომ ამა თუ იმ ლიდერის „განადგურებით“ ხდება მათი
დასუსტება (რაც, სამწუხაროდ, არ შეესაბამება სიმართლეს) და ტე-
რორიზმთან ბრძოლაში უპირატესობის მოპოვება, მაგრამ სწორედ
იერარქიული და შიდა ორგანიზაციული სტრუქტურების საშუალე-
10 https://www.radiotavisupleba.ge/a/iezidebi-da-sinjaris-mtebshi-datrialebuli-
tragedia/28659246.html.
47
ბით ისინი მთელ მსოფლიოს ფარავენ და მოლოდინისა და დაგეგ-

მვის რეჟიმში აუმჯობესებენ საბრძოლო მეთოდებს, როგორც თა-
ნამედროვე ტექნოლოგიების მაქსიმალურად დიდი რაოდენობით
შეძენასა და მათი მართვის შესწავლა გამოყენებას. რობოტული
საბრძოლო შეიარაღებამ, რომელიც თავის თავში აერთიანებს ხე-
ლოვნური ინტელექტის მახასიათებლებს, საფუძველი დაუდო მრა-
ვალფუნქციური დრონების შექმნას და ამ იარაღის ტერორისტების
ხელში არსებობა სრულიად ახალი საბრძოლო ეპოქის დასაწყისზე
მიანიშნებს და კაცობრიობის ისტორიაში ახალი გამოწვევების ათ-
ვლის წერტილადაც შეგვიძლია მივიჩნიოთ. აღნიშნული საფრთხეე-
ბის რეალურობას ის ამყარებს, რომ ტერორისტული ორგანიზაცი-
ები მაღალი ფინანსური კაპიტალის არსებობით გამოირჩევიან, რაც
თანამედროვე მსოფლიოში მნიშვნელოვანი ძალის გამოხატულებაა.
48
2021, #3
1. Arkapravo Bh, Boca Raton B From AI to robotics: Mobile, Social, and

Sentient Robots London; New York: CRC Press, Taylor & Francis Group, a
Chapman & Hall book, 2018.
2. Arnold N, Tobias Wangermann T, Digitalisierung und Künstliche
Intelligenz: Orientierungspunkte. Konrad-Adenauer-Stiftung e. V. 2018,
Berlin
3. Brin D, How might AI come about? : Different approaches and their
life in the Universe. 2017.
4. Geser H, Waffensysteme als „derivierte Akteure“: Kampfroboter im
asymmetrischen Krieg. Soziologisches Institut der Universität Zürich,
Schweiz . Technikfolgenabschätzung – Theorie und Praxis 20. Jg., Heft 1,
April 2011
5. Gründinger W. Mensch, Moral, Maschine Erscheinungsort und –
datum Bundesverband Digitale Wirtschaft (BVDW) Berlin, Februar 2019
6. High-Tech-Kriege Frieden und Sicherheit in den Zeiten von Drohnen,
Kampfrobotern und digitaler Kriegsführung, Herausgegeben von der
Heinrich-Böll-Stiftung 2013.
7. Nativi, S. and Gómez Losada, A. - Artificial intelligence at the JRC:
survey results
8. / European Commission, Joint Research Centre Luxembourg:
Publications Office of the European Union, 2019.
9. Pohlmann N, Künstliche Intelligenz und Cybersicherheit- Eine
Diskussionsgrundlage. Vorstand IT-Sicherheit und Vertrauen. 2018
10. Zimmermann H und David Frank D, Künstliche Intelligenz für die
Energiewende: Chancen und Risiken, Germanwatch e.V. Bonn, Berlin,
Oktober 2019
გამოყენებული ვებ გვერდები:
1. https://www.radiotavisupleba.ge/a/iezidebi-da-sinjaris-mtebshi-
datrialebuli-tragedia/28659246.html.
2. https://www.flir.eu/products/black-hornet-prs/.
3. https://www.military.com/equipment/mq-9-reaper.
4. https://hiik.de/2020/03/.
5. https://www.tagesschau.de/ausland/bergkarabach-waffen-
drohnen-raketen-101.html.
6. https://www.tagesspiegel.de/politik/killerroboter-und-co-wie-
gefaehrlich-ist-kuenstliche-intelligenz/20602292.html.
49
ჩინეთის სახალხო განმათავისუფლებელი არმია

როგორც ქვეყნის საგარეო-პოლიტიკური ინსტრუმენტი -
გეოსტრატეგიის ჩინური ვარიანტი
ვახტანგ მაისაია
კავკასიის საერთაშორისო
უნივერსიტეტის პროფესორი
კობა კობალაძე
ჩინეთის სახალხო რესპუბლიკის თანამედროვე მიდგომები საე-

რთაშორისო უსაფრთხოების სისტემისადმი საკმაოდ მყარი და მედ-
გარი გამოდგა. ჩინეთს გააჩნია საკმაოდ მძლავრი სამხედრო ინსტი-
ტუტები და სტრუქტურები, ისევე როგორც სამხედრო პოტენციალი,
რომელიც ხელს უწყობს ამ ქვეყანას გავიდეს გლობალური პოლიტი-
კის დომინანტობის დონეზე. დღევანდელი საერთაშორისო პოლი-
ტიკაში, მიმდინარე მსოფლიო წესრიგის ტრიპოლარობის ერთ-ერთ
მთავარ აქტორს, აშშ-ს და რუსეთთან ერთად წარმოადგენს ჩინეთის
სახალხო რესპუბლიკა და მისი სახალხო განმათავისუფლებელი
არმია. სწორედ ჩინეთს არმია უკვე გადაიქცა ქვეყნის საგარეო-პო-
ლიტიკური ამოცანების აღსრულების ერთ-ერთ მნიშვნელოვან ინ-
სტრუმენტად. დიდი გეოპოლიტიკური ამბიციების მქონე ჩინეთი,
რომელიც ამისთვის ახორციელებს ისეთ მძლავრ პროექტს, რო-
გორიცაა: „ერთი გზა, ერთი სარტყელი“, თანდათანობით ახორცი-
ელებს საკუთარი ეროვნული ინტერესების რეალიზაციას ყველა
მიმართულებით და აღწევს კიდევაც გარკვეული სახის გეოსტრატე-
გიულ ამოცანებსაც.
საკვანძო სიტყვები: ჩინეთი, ტრიპოლარობა, უსაფრთხოება, გეო-
სტრატეგია, საგარეო პოლიტიკა.
50
2021, #3
China People’s Liberation Army as a Foreign Policy

Instrument - Chinese Version of Geostrategy
Vakhtang Maisaia
Doctor of Political Sciences, Caucasus
International University Professor
Koba Kobaladze
Ph.D student
Resume
At time being, China has already became key actor in fortifying realms
of contemporary international security system. The country possesses ef-
fective and solid military institutions and structures as well as vast military
potential enables the China’s People’s Republic of China (PRC) to increase
its national status-quo at the global level of politics. In ongoing internation-
al relations with its tripolar world order perspective, China’s “great pow-
er” status-quo, in conjunction with the USA and the Russian Federation, is
being reinforced by the People’s Liberation Army of China (PLAC). Namely,
the PLAC has become a vivid instrument of realization of the country’s for-
eign policy missions. With great geopolitical task ahead, China is imple-
menting the greatest project “One Belt, One Road” in order to pursue not
only geopolitical but also geostrategic missions at any levels.
Key Words: Tripolarity, China, geostrategic, foreign policy, interna-
tional security.
51
Народно-освободительная армия Китая, как инструмент

внешней политики страны - китайская версия
геостратегии
Вахтанг Маисая
Доктор политических наук, профессор,
Кавказского международного университета
Коба Кобаладзе
Резюме
На сегодняшный день, Китайская Народная Республика уже за-

няла свое достойнное место в международной политике. Страна
имеет мошные военные институты и структуры, а также военный
потенциал, который позволяет стране быть глобальным актором
в мире. Китай составляет главный компонент триполярного миро-
вого порядка имеет статус кво «великой державы». Китайская На-
родно-Освободительная Армия уже стало инструментом внешней
политики страны. Сновыми геополитическими задачами, врусле
с мегапроектом «Один Путь, Один Пояс» Китай старается добится
свойх конкретных геополиических и геостратегических задач.
Термины: Китай, триполярность, геополитика, внешняя поли-
тика, международная безопасность.
52
2021, #3
ჩინეთის სახალხო-განმათავისუფლებელი არმია (ჩსგა, ჩინ: 中国人

民解放军) — ოფიციალური სახელი ჩინეთის სახალხო რესპუბლიკის
შეიარაღებული ძალები, ყველაზე მრავალრიცხოვანი არმიაა მსო-
ფლიოში (2 250 000 ადამიანი). არმია შეიქმნა 1927 წლის 1 აგვისტოს
ნანჩანსკის აჯანყების შედეგად, როგორც კომუნისტური წითელი
არმია მაო ძედუნის ხელმძღვანელობით. სამოქალაქო ომის დროს
მოაწყო ჩინელი კომუნისტების დიდი ლაშქრობა. სახელწოდება „ჩი-
ნეთის სახალხო-განმათავისუფლებელი არმია“ გამოიყენებოდა შეი-
არაღებული ძალების, 1946 წლის ზაფხულში ჩამოყალიბებული ჩკპ-ს
ჯარების, მერვე არმიის, მეოთხე არმიის და ჩრდილო-აღმოსავლეთის
არმიის მიმართ; 1949 წელს ჩინეთის სახალხო რესპუბლიკის გამო-
ცხადების შემდეგ ეს სახელი ეწოდა ქვეყნის შეიარაღებულ ძალებს.1
კანონი ითვალისწინებს სამხედრო სავალდებულო სამსახურს
მამაკაცებისთვის 18 წლიდან; მოხალისეები მიიღება 49 წლამდე.
ჩინეთის მამრობითი სქესის ყველა მოქალაქე 18-დან 30 წლამდე
ვალდებულია მოიხადოს სამხედრო სავალდებულო სამსახური 24
თვის ვადით. არმიის რეზერვში სამხედრო მოსამსახურის ზღვრული
ასაკია — 50 წელი. ომის დროს თეორიულად შეიძლება მობილიზი-
რებული იქნეს 400 000 000-მდე ადამიანი.2
ჩსგა პირდაპირ არ ექვემდებარება პარტიას ან ხელისუფლებას. ის
ექვემდებარება ორ ცენტრალურ სამხედრო კომისიას — სახელმწი-
ფოს და პარტიულს. ეს კომისიები, როგორც წესი, იდენტურია შემა-
დგენლობით და ტერმინი „ცენტრალური სამხედრო კომისია“ გამო-
იყენება მხოლობით რიცხვში. ცსკ-ს მდივნის თანამდებობა წამყვანი
თანამდებობაა მთელი ქვეყნისთვის. ბოლო წლებში ეს თანამდებობა
უკავია ჩინეთის კომუნისტური პარტიის ცენტრალური კომიტეტის
გენერალურ მდივანს.3
2017 წლის 1 აგვისტოს, ჩინეთის სახალხო განმათავისუფლებელმა
არმიამ დაარსებიდან 90-ე წლისთავი აღნიშნა, რომელზეც მკაფიოდ
იქნა გაცხადებული, რომ ჩინეთის სახალხო არმია ემზადება მეტი
ცვლილებისთვის, რომელთა მთავარი მიზანი უფრო ძლიერი, ინტე-
გრირებული და მოქნილი არმიის შექმნაა. 2012 წლიდან, მას შემდეგ,
რაც სი ძინფინგი ჩინეთის კომუნისტური პარტიის გენერალური მდი-
ვანი და შეიარაღებული ძალების მთავარსარდალი გახდა, სახალხო
განმათავისუფლებელმა არმიამ ისტორიული რეფორმა გაიარა. მას
შემდეგ, რაც სი სამხედრო ლიდერად აირჩიეს, მან დააფიქსირა თა-
ვისი პოზიცია ჩინეთის უსაფრთხოებასა და ინტერესების დაცვაზე.
„ჩინეთი მსოფლიო ძალაუფლების გადამწყვეტ ეტაპზეა და ქვეყანას
1 ჩინეთის სახალხო-განმათავისუფლებელი არმია. გვ.1. https://cutt.ly/UYgUOZt

2 იქვე. გვ.1.
3 იქვე. გვ.1
53
ახალი სიტუაციები და გამოწვევები აქვს, როდესაც საქმე ეხება უსა-

ფრთხოებასა და განვითარებას, ჩინელმა სამხედროებმა უნდა იცოდ-
ნენ თავიანთი პასუხისმგებლობა,” - განაცხადა პრეზიდენტმა.4
ათწლეულების მანძილზე რეფორმამ შედეგი გამოიღო. ცენტრა-
ლურ სამხედრო კომისიაში მსოფლიოს უმსხვილესი სამხედრო მმა-
რთველი ორგანოები განახლდა. რეგიონული მართვის სისტემები
მიმართულია საბრძოლო უნარის გასაძლიერებლად. რაც შეეხება
ჯარებსა და ინსტიტუტებს, ისინი გაერთიანდა ეფექტიანობის გა-
საუმჯობესებლად. ახალი მაღალტექნოლოგიური ერთეულები კი
კიბერსივრცისთვის შეიქმნა. ცვლილებები მოხდა არმიის წევრებს
შორისაც. ბევრი ოფიცერი, მათ შორის ასობით გენერალი, გადავიდა
ახალ თანამდებობებზე, ზოგი კი სამოქალაქო ცხოვრებას დაუბრუ-
ნდა. ჯარისკაცები ახლა უფრო მეტ დროს უთმობენ საბრძოლო მომ-
ზადებასა და ხანძარსაწინააღმდეგო წვრთნებში მონაწილეობას.5
მიუხედავად იმისა, რომ „ეროვნული გაახალგაზრდავების“ თემა
ჩინელი ლიდერების მიერ გამოყენებული იყო ამა თუ იმ გზით სუნ
იატ-სენის შემდეგ, სი იყო პირველი, რომელმაც ჩინური ოცნების ნა-
რატივის ექსპორტი მოახდინა გლობალურ დონეზე. საერთო ჯამში,
ჩინეთში საერთო ხედვა იმაში მდგომარეობს, რომ ეს გაახალგაზ-
რდავება აღადგენს ჩინეთის დაკარგულ საერთაშორისო სტატუსსა
და ძალას. ამრიგად, ეს რომანი არ არის, ჩინეთისთვის ეს არის საშუა-
ლება დაუბრუნდეს საერთაშორისო პოლიტიკის შესაბამის წესრიგს.
თუ სის „ოცნება“ რეალიზდება, ჩვენ შეგვიძლია წარმოვიდგინოთ
ისეთი სამყარო, სადაც XXI საუკუნის შუა პერიოდისთვის დემოკრატი-
ული მთავრობები გადარჩებიან დასავლეთში, მაგრამ პეკინის პოლი-
ტიკურ მოდელს საერთაშორისო სისტემაში ყველაზე დიდი ადგილი
ექნება. როგორც ცივი ომის შემთხვევაში, ბრძოლა მატერიალურია
- ეკონომიკურ და სამხედრო საკითხებს დიდი მნიშვნელობა ენიჭება
-თუმცა იდეოლოგიური საკითხებიც წამოიწევს წინ. რასაკვირველია,
ეს კურსი წამოაყენებს და მისი შედეგი უპასუხებს იდეოლოგიურად
მარეგულირებელ კითხვას: დარჩება თუ არა ეგალიტარიზმი დომინა-
ნტური საერთაშორისო პოლიტიკაში, თუ იგი ლიდერობას დაუთმობს
ავტორიტარიზმს? თუმცა სამწუხაროდ, ჩინეთის ძალაუფლებისა და
გავლენის გაფართოების გამო, სავარაუდოა, რომ ავტორიტარული
პოლიტიკა იქნება ნორმა დასავლეთის მხრიდან სერიოზული გამო-
წვევის გარეშე. სავარაუდოა, რომ ჩინეთი ავტორიტარიზმის ამ ახალ
ტალღას გააუმჯობესებს თავისი ლეგიტიმაციის გასაზრდელად. თა-
ვისი უპირატესობის გათვალისწინებით, პეკინი ასევე წინ წამოსწევს
არგუმენტებს, რომლებიც არ განსხვავდება დასავლეთში 1990-იანი
წლების დასაწყისში გაკეთებული „ისტორიის დასასრულის“ არგუმე-
ნტებიდან, საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ.
4 ,,PLA: ძლიერი არმია ნიშნავს ძლიერ ქვეყანას“ - https://sinomedia.ge/dzler
iarmia/ გვ.1.
5 იქვე. გვ.1..
54
2021, #3
ვაშინგტონის ლიბერალური დემოკრატიისა და თავისუფალი

ბაზრის პრინციპებისგან განსხვავებით, პეკინის პოლიტიკური მო-
დელი განვითარებად ქვეყნებს სთავაზობს რეჟიმის ტიპის ნეიტრა-
ლური ინვესტიციის მოდელს, რომელიც დაფუძნებულია საშინაო
საქმეებში „ჩაურევლობაზე“ და დაპირებაზე, რომ სესხებზე და სხვა
ფინანსური დახმარების ფორმებზე რაიმე საგანგებო შეზღუდვას
ან წინაპირობას არ მოითხოვს. ეს ბიზნეს მოდელი ჩინეთის „ხიბლის
იერიშის” ნაწილია და, როგორც ჩანს, მისი პოპულარობა იზრდება,
რადგან მთელ მსოფლიოში ბევრი უკეთეს ალტერნატივად მიიჩნევს
ჩინეთის ბიზნესის კეთების გზას საერთაშორისო სავალუტო ფო-
ნდის სტრუქტურული რეგულირების პროგრამებთან შედარებით.
ცივი ომის დროს აშშ გლობალური შუქურის როლში გამოვიდა
ისეთი პოლიტიკური ელიტებისთვის, რომლებმაც გაიზიარეს გარკვე-
ული ღირებულებები და იდეები. დღეს ჩინეთი გვთავაზობს ავტორიტა-
რულ ღირებულებებს, რომლებიც მიმზიდველია იმ მთავრობებისთვის,
რომელთა ძალაუფლებასაც ემუქრება აშშ-ის ისეთი პრინციპები - რო-
გორებიც არის კანონის უზენაესობა, სიტყვის თავისუფლება, დემოკ-
რატია და გამჭვირვალობა, პასუხისმგებლობა მთავრობაში.
2049 წლისთვის ჩინეთი იდეურად თავდაჯერებული იქნება და
შეძლებს თავისი დომინანტობა უფრო ეფექტურად გაავრცელოს
ეკონომიკურ, პოლიტიკურ და სამხედრო სფეროში. პეკინი აღარ
აპირებს ინტეგრაციას ან მოლაპარაკებას, ის მოელის, რომ სხვები
მიიღებენ მის მიერ შეთავაზებულ წესრიგს. ჩვენ მართლაც მოწმენი
ვართ ჩინეთის მიერ დომინირებული საერთაშორისო პოლიტიკის
ადრეული ეტაპისა. ჩინეთის სამხედრო ბაზების განვითარება სა-
მხრეთ ჩინეთის ზღვაში არის საერთაშორისო სამართლის აშკარა
დარღვევა და მცდელობა ჩაახშოს სიტყვის თავისუფლება, განსა-
კუთრებით კი ჩინეთის კომუნისტური პარტიის კრიტიკა, რომელიც
აცხადებს, რომ ქვეყნის საზღვრებს გარეთ ავტორიტარიზმის საშუ-
ალებით სურს გამოაძევოს ლიბერალური ღირებულებები.6
ჩინეთის სახალხო რესპუბლიკის „ბირთვული ტრიადის“

გეოსტრატეგიული ასპექტები
სი ძინპინის არჩევიდან ერთი წლის შემდეგ, 2013 წლის ნოემბე-

რში, ჩინეთის კომუნისტური პარტიის ცენტრალური კომიტეტის
პლენარულმა სხდომამ მასობრივი სამხედრო რეფორმის განხო-
რციელებისთვის ფორმალური გადაწყვეტილება მიიღო. 2014 წლის
მარტში ჩინეთის კომუნისტურმა პარტიამ სის ხელმძღვანელობით
შექმნა ჯგუფი, რომლის მიზანი რეფორმის საგზაო რუკის შედგენა
6 ,,The World According to China - Understanding the world China seeks to create
by 2049, when the PRC turns 100.“, გვ.1. https://thediplomat.com/2018/10/the-
world-according-to-china/
55
და მისი განხორციელების გზა იყო. საბოლოოდ, სამხედრო ხელი-

სუფლებამ სამხედრო რეფორმის გეგმა 2015 წელს დაამტკიცა. 2015
წლის ბოლოს კი შეიქმნა ჩინეთის სახალხო განმათავისუფლებელი
არმიის შტაბ-ბინა, სარაკეტო და სტრატეგიული დამხმარე ძალები,
რომელთაც ოფიციალურად დაიწყეს ისტორიული მოღვაწეობა.
2016 წლის იანვარში, ჩინეთის არმიის ოთხი დეპარტამენტი - პერ-
სონალის, პოლიტიკის, ლოგისტიკისა და შეიარაღების - დაიშალა და
მათი ფუნქცია-მოვალეობები ჩინეთის კომუნისტური პარტიის 15
ახალ უწყებას გადაეცა. 2016 წლის დეკემბრიდან აპრილის თვემდე
სახმელეთო ძალები შემცირდა 18-დან 13-მდე, ხოლო ჩინეთის არ-
მიის სასწავლებლები 74-დან 43-მდე, თუმცა, გაფართოვდა საზღვაო
და სარაკეტო ძალები. მიუხედავად მიმდინარე ცვლილებებისა და
დანაწევრებისა, გაიზარდა მებრძოლთა რაოდენობაც.7
გენერალ-მაიორმა, ცენტრალური სამხედრო კომისიის დირექტო-
რის მოადგილემ ჭანგ იუმ აღნიშნა, რომ სი ძინპინის პოლიტიკური გა-
მჭრიახობა მნიშვნელოვანი ფაქტორია რეფორმის გატარებისთვის.8
მნიშვნელოვანია საბრძოლო მომზადების პრიორიტეტების
დასახვა რომელმაც უნდა უზრუნველყოს სამხედროების სწორი
ტაქტიკური ბრძოლისუნარიანობა. ყოველთვის, როდესაც პრეზიდე-
ნტი სტუმრობს საბრძოლო ერთეულს, ის ყურადღებას ამახვილებს
საბრძოლო მზადყოფნასა და ერთობლივ ოპერაციებზე. სი ასევე
ხშირად აღნიშნავს მეცნიერების, ტექნოლოგიებისა და ინოვაციების
როლს სამხედრო საქმიანობაში. იგი ასევე დიდ მნიშვნელობას ანი-
ჭებს სამოქალაქო ინტეგრაციას. მარტში, შეიარაღებული ძალების
ეროვნულ კანონმდებლობასთან შეხვედრისას პრეზიდენტმა განა-
ცხადა, რომ მნიშვნელოვანია, არმიამ ისარგებლოს ტექნოლოგიასა
და მეცნიერებაში მიღწეული წარმატებით, რათა მომავალში შეძ-
ლოს იარაღისა და აღჭურვილობის მოდერნიზაცია. მან ასევე მოუ-
წოდა ოფიცრებს ტექნოლოგიების სრულად გამოყენებისკენ, რათა
მოხდეს სამხედრო განვითარება.9
2016 წლის მარტში სახმელეთო ძალების თხუთმეტმა ბრიგადამ
მონაწილეობა მიიღო 100-ზე მეტ ცოცხალი-ცეცხლის წვრთნაში.
ყოველ წელს, სამხედრო საზღვაო ფლოტი, სახმელეთო ბრიგადების
მსგავსად, წვრთნას გადის. იგივე ხდება საავიაციო სივრცეშიც. ამ კვი-
რის განმავლობაში, ჩინეთისა და რუსეთის ფლოტი ერთობლივ ყოვე-
ლწლიურ წვრთნას გადის ბალტიის ზღვაში. ისტორიაში პირველად
ჩინეთი მონაწილეობს ევროპაში გამართულ საბრძოლო წვრთნაში.10
სპეციალისტებს მიაჩნიათ, რომ ჩინეთი ფლობს 1.3 ათასი კმ სი-
შორის DF-5-A საკონტინენტთაშორისო ბალისტიკური რაკეტების
7 „ჩინეთის სახალხო განმათავისუფლებელი არმია (PLA): ძლიერი არმია ნიშ-
ნავს ძლიერ ქვეყანას“,- https://sinomedia.ge/dzleriarmia/ გვ.1.
56
2021, #3
ოც შახტს. 8-დან 12 ათას კმ-მდე სიშორის დაახლოებით ოცდაათ მო-

ბილურ DF-31,31A, საკონტინენტთაშორისო ბალისტიკურ რაკეტას.
DF-4 სისტემის 5500 კმ სიშორის თორმეტ ბალისტიკურ რაკეტას.
ფიქრობენ რომ ყველა ეს რაკეტა ატარებს თითო საბრძოლო მუხტს.
უკანასკნელი მონაცემებით პეკინში მიზანმიმართულად მიმდინა-
რეობს მუშაობა რათა მოხდეს ინდივიდუალური დამიზნების მრავა-
ლთავიანი სისტემის დამუშავება.11
1980 წელს მწყობრში შევიდა პირველი და ჯერჯერობით გაუმ-
ჯობესებული 1800 კმ სიშორის ბალისტიკურ რაკეტებიანი ჩინური
წყალქვეშა ნავი JL-1. დამთავრებულია მუშაობა უახლესი კონსტრუქ-
ციით აგებულ მეორე ნავზე JL-2 რომლის სიშორე იქნება 7 ათასი კმ.
პეკინის სტრატეგიული ავიაცია რამდენიმე ათეულ მოძველებულ H-6
ბომბდამშენს ფლობს. მთლიანად ჩინეთის სტრატეგიული ბირთულ
პოტენციალში 280 საბრძოლო მუხტია. ამ ბირთული ბომბებითაა აღ-
ჭურვილი გამანადგურებელი ბომბდამშენები „ციან-5“. არის ინფო-
რმაცია იმის შესახებ, რომ ჩინეთი მუშაობს მცირე სიშორის DH-10
ფრთოსან რაკეტებზე. მაშასადამე, მართალია, ჩინეთის ბირთვული
ძალები ჩამორჩება აშშ-ს და რუსეთის ფედერაციას, მაგრამ მათ შე-
უძლიათ განახორციელონ დარტყმები ნებისმიერი ქვეყნის ტერიტო-
რიაზე, მათ შორის დედაქალაქებზე. ინდოეთის ბირთვული ძალების
საბრძოლო პოტენციალი შეადგენს 60 დან 100-მდე საბრძოლო მუ-
ხტს. მათი ნაწილი, მკვლევართა აზრით, განლაგებული უნდა იყოს მი-
წისზედა ბაზირების 2000 კმ სიშორის „ აგნი-2 “ – ის, 700 კმ სიშორის
„აგნი-1“-ის და 150-200 კმ სიშორის „ პრიტხვი-1“ ბალისტიკურ რაკე-
ტებზე. ინდოეთმა 1974 წლის 18 მაისს მოახდინა თავისი პირველი 20
კილოტონა სიმძლავრის ბირთვული მუხტის გამოცდა რაჯასტანის
შტატში პოკჰარანის პოლიგონზე, მაგრამ ოფიციალურად არ აღი-
არა თავი ბირთვული იარაღის მფლობელად. ეს მოხდა მხოლოდ მას
შემდეგ, რაც იმავე პოკჰარანის პოლიგონზე 1998 წელს 11-13 მაისს
გამოსცადა ხუთი მიწისქვეშა ბირთვული ასაფეთქებელი მოწყობი-
ლობა, მათ შორის, 32-კილოტონიანი თერმობირთვული ბომბი.12
2010 წელს გამოცდილ იქნა 3000 კმ სიშორის „აგნი-3“ რაკეტა. ბირთ-
ვული მუხტების დანარჩენი ნაწილი განლაგებულია დამრტყმელ თვი-
თმფრინავებზე „მირაჟ”-ზე „იაგუარ“–ზე 1400-1800 კმ მოქმედების რა-
დიუსით. ინდოეთმა შეისყიდა რუსულ თვითმფრინავები СУ-30МКИ და
МИГ-27-ის, ისევე როგორც მის შეიარაღებაში უკვე მიღებულ იქნა 250
კმ სიშორის ფრთოსანი რაკეტა „დანუში”, რომელიც ამ თვითმფრინა-
ვებზე იქნება დამონტაჟებული. გამოსცადეს სხვა ფრთოსანი რაკეტა
K-15. მიმდინარეობს მუშაობა ატომური ბალისტიკურ რაკეტებიანი
წყალქვეშა ნავის შექმნაზე. ინდოეთი ბირთვული დოქტრინა ტრია-
11 გვენეტაძე ე., „საერთაშორისო უშიშროების ასპექტები“, გამომცემლობა

„იურისტების სამყარო“. თბილისი -2017. გვ. 232-233.
12 იქვე. გვ.233.
57
დის-მობილური ბაზირების რაკეტების, დამრტყმელი თვითმფრინა-

ვების და სარაკეტო საზღვაო ძალებზე დაყრდნობით ითვალისწინებს
„ღირსეული მინიმალური ძალების შექმნას შეკავებისათვის”.13
საერთო ჯამში აღსანიშნავია ის გარემოება, რომ სამხედრო პო-

ტენციალის ზრდისთვის მნიშვნელოვანია ქვეყნის ეკონომიკა გა-
ნვითარებული იყოს და ხელს უწყობდეს სახელწიფოს აწარმოოს
და განავითაროს თავისი ბირთვული პოტენციალი. სხვა შემთხვე-
ვაში შეუძლებელია ბირთვული შესაძლებლობების გაზრდა. ამ კო-
ნტექსტში ჩინეთმა კარგად გამოიყენა ტრამპის ადმინისტრაციის
მიერ წყნარი ოკეანეთის ფორუმიდან გასვლის ფაქტორი და 2020
წელს ჩინეთმა დაიწყო თავისი ახალი ინიციატივა - საერთაშორისო
ეკონომიკური ფორუმის „ერთი სარტყელი - ერთი გზის“ პრაქტი-
კული რეალიზაცია, რომელიც არის ფაქტობრივი დიდი ევრაზიული
სივრცის ათვისების და ე. წ. „აბრეშუმის გზის“ სტრატეგიის განხო-
რციელების პროექტი. ფაქტობრივად ყალიბდება ჩინეთის პრეზი-
დენტის ხუ ძინტაოს მიერ წამოყენებული, ჩინური გეოეკონომიკური
პოლიტიკის განხორციელება, სადაც ჩინეთი აპირებს დააბანდოს
სულ მცირე 14 მლრდ. ამერიკული დოლარი და კიდევ უფრო გააფა-
რთოოს „აბრეშუმის გზის ფონდის“ აქტივები, რომელიც უკვე მოი-
ცავს 40 მლრდ. ამერიკულ დოლარს. ჩინეთი ამ გაერთიანებაში მოი-
აზრებს რუსეთის ფედერაციას, ინდოეთს და პაკისტანს, რომლებიც
ასევე გაერთიანებული არიან „შანხაის თანამშრომლობის ორგანი-
ზაციაში“, რომელსაც შეიძლება შეუერთდნენ ირანის ისლამური
რესპუბლიკა, ბელარუსი, აზერბაიჯანი, მონღოლეთი, სომხეთი და
ა. შ.14 დღეისთვის აღნიშნული პროექტი უკვე აქტიურ ფაზაშია, რაც
ჩინეთს ხელს უწყობს განავითაროს თავისი სამხედრო პოტენციალი.
ამავე დროს, ჩინეთის გეოსტრატეგიული აქტიურობა, განსაკუთ-
რებით ჩრდილოეთ კორეის მიმართულებით, სამხრეთ აზიაში კი-
დევ უფრო მაღლა წევს ჩინეთის გეოპოლიტიკურ სტატუს-კვოს და
მის როლს მიმდინარე ახალი მსოფლიო წესრიგის ჩამოყალიბების
საქმეში.15
13 გვენეტაძე ე., „საერთაშორისო უშიშროების ასპექტები“, გამომცემლობა

„იურისტების სამყარო“. თბილისი -2017. გვ.233-234.
14 ვახტანგტ მაისაის, „ახალი ცივი ომის“ აჩრდილი და მსოფლიო წესრიგის
ფუნდამენტური ცვლილება - საქართველო სად არის???“, 2017 წელი. http://www.
geotimes.ge/blogi/index.php?m=82&post_id=16 გვ.1.
15 ვახტანგ მაისაის, გუგული მაღრაძე, „XXI საუკუნის საერთაშორისო პოლი-
ტიკა და ,,თანამშრომლობითი უსაფრთხოების“ თეორია: მითი და რეალობა - რე-
გიონული და გლობალური ასპექტები“, გამომცემლობა ,,უნივერსალი“. თბილისი,
2017. გვ.126.
58
2021, #3
1. გვენეტაძე ე., „საერთაშორისო უშიშროების ასპექტები“, გამო-

მცემლობა - „იურისტების სამყარო“. თბილისი -2017.
2. მაისაის ვ, მაღრაძე გ., „XXI საუკუნის საერთაშორისო პოლი-
ტიკა და „თანამშრომლობითი უსაფრთხოების“ თეორია: „მითი და
რეალობა - რეგიონული და გლობალური ასპექტები“, გამომცე-
მლობა „უნივერსალი“. თბილისი-2017.
3. ტეტიაშვილი თ., „გეოპოლიტიკური ნარკვევები“, სახელმწი-
ფოსა და სამართლის ეროვნული ცენტრი - თბილისი - 2018. წიგნი II.
ინტერნეტ რესურსი:
1. ჩინეთის სახალხო-განმანთავისუფლებელი არმია. გვ.1. https://

cutt.ly/UYgUOZt (ბოლო ნახვა - 15.06.2019)
2. “The World According to China - Understanding the world China
seeks to create by 2049, when the PRC turns 100“, გვ.1. https://
thediplomat.com/2018/10/the-world-according-to-china/ (ბოლო ნა-
ხვა - 20.06.2019).
3. „ჩინეთის სახალხო განმათავისუფლებელი არმია (PLA): ძლიერი
არმია ნიშნავს ძლიერ ქვეყანას.“,- https://sinomedia.ge/dzleriarmia/
(ბოლო ნახვა - 12.06.2019).
4. ვახტანგტ მაისაია, „ახალი ცივი ომის“ აჩრდილი და მსოფლიო
წესრიგის ფუნდამენტური ცვლილება - საქართველო სად არის???“,
2017 წელი. http://www.geotimes.ge/blogi/index.php?m=82&post_
id=16 (ბოლო ნახვა - 10.06.2019).
„წითელი წითლების წინააღმდეგ, ჩინეთის სასაზღვრო კონფლიქ-
ტები საბჭოთა კავშირთან და ვიეტნამის სოციალისტურ რესპუბლი-
კასთან” - https://cutt.ly/DYgIcVD (ბოლო ნახვა - 17.06.2019).
59
საგარანტიო ბანკის ფონდი როგორც პოლონეთის

ფინანსური უსაფრთხოების მნიშვნელოვანი ელემენტი
პრშემისლავ ფურგაში
ფილოსოფიის მეცნიერებათა დოქტორი,
ოსტროვიეცის ბიზნესისა და მეწარმეობის უნივერსიტეტი
(პოლონეთის რესპუბლიკა) სოციალური და
ტექნიკური ფაკულტეტის დეკანი
საგარანტიო ბანკის ფონდი წარმოადგენს მნიშვნელოვან კომპო-

ნენტს პოლონეთის ფინანსური სტაბილურობის მიღწევის საქმეში.
დროთა განმავლობაში მისი საქმიანობა განიცდის ცვლილებებს და
გარდაქმნებს. აღნიშნული ცვლილებები ეფუძნება 26 წლის განმა-
ვლობაში მიღებულ გამოცდილებას, რომელიც მიღებულია ევროკა-
ვშირის დირექტივების საფუძველზე. ფონდის ფარგლებში გატარე-
ბული რეფორმები მიზნად ისახავდა სადეპოზიტო უსაფრთხოების
პირობების გაუმჯობესებას. ნაშრომში განხილულია ფონდის მიერ
გატარებული რეფორმების სტრატეგია და მიზნები, მისი გარდაქ-
მნების შეფასებები. ნაშრომში აღნიშნულია რამდენიმე საყურა-
დღებო კვლევითი კითხვა:
• როგორ განვითარდა ფონდი და რა ცვლილებები განიცადა
მან დროთა განმავლობაში;
• რა ძირითადი პოზიტიური და ნეგატიური შედეგები იყო
მიღწეული;
• როგორ გავლენას ახდენდა ევროკავშირი ფონდის საქმია-
ნობაზე;
სტატიაში ვეცადეთ წარმოგვედგინა პოლონეთის საგარნტიო
ფონდის მნიშვნელობა ქვეყნის უსაფრთხოებისა და სტაბილურობის
შენარჩუნების საკითხში.
საკვანძო სიტყვები: ევროკავშირი, საგარანტიო ბანკის ფონდი,
პოლონეთი, ფინანსური სტაბილურობა, რეფორმები, სამართლებ-
რივი ინსტრუმენტები.
60
2021, #3
The Bank Guarantee Fund as a Crucial Element of Financial

Security in Poland
Przemysław Furgacz, Ph.D.
University of Business and Entrepreneurship in
Ostrowiec Świętokrzyski, Poland
Dean of the Faculty of Social and Technical Sciences
Resume
Unquestionably, the Bank Guarantee Fund is a principal component of

financial stability system in Poland. Over time its functioning and tasks
were subject to germane shifts, changes and modifications. Partly, this
evolution resulted from the necessity to implement consecutive EU di-
rectives, and partly it arose from lessons learnt and conclusions drawn
from over 26 years of its existence. Nonetheless, always the reforms of
the BFG were aimed at further bolstering of depositor safety. The evolu-
tion, tasks, instruments of BFG is presented in this paper. Moreover, the
general evaluation of its effectiveness is assessed in the text. The basic
research questions put forward in the paper are as follows:
l how the BFG evolved and what changed in this institution over
time;
l what can be assessed as the chief successes and failures of the
BFG;
l how the EU impacted the BFG legal powers;
The intention of the author is to answer the research questions men-
tioned above in a succinct and concise manner.
Key Words: EU, Bank Guarantee Fund, legal powers, Poland, financial
stability, reforms.
61
Гарантинный Банк Фонда как важный элемент

финансовой безопасности Польши
Пршемислав Фургаш
Доктор философских наук,
Университет Бизнеса и Предпринимательство в Островице
(Респуплика Польша)
Декан факультета Социальных и Технических Наук
Резюме
Гарантийный банке естественно является важным компонентом

для достижения финансовой стабильности в Польше. В течении вре-
мени, ее деятельность менялось и реформировалось и это продол-
жалась в течении 26 лет. Гарантийны банк получил огромную под-
держку от Евросоюза и на основе директив из Брюссела руководство
банка провело реформы и они имели конкретные цели. Эти цели
были связанный с улучщением безопасности депозитивных усло-
вий. В статье выделенный следующие исследовательские вопросы:
l Как развывался фонд и какие изминения пройзошли во
время реформ
l Какие позитивные и негативные явления ассоцируются с
такими переменами
l Как влиял Евросоюз на развитие фонда
Ключевые слова: Евросоюз, Польша, финансовая стабильность,
реформы, правовые институты, Фонд гарантинного банка.
62
2021, #3
Introduction
The BFG was established in 1994 as an entity contributing to the safe-

ty and stability of the Polish banking sector as well as enhancing its good
reputation and bolstering the depositors’ confidence in them1. Its creation
was caused by the intention of diminishment of the risk of bank runs and
simultaneous enhancement of protection of depositors. The followers of
BFG foundation argued that if depositors do not know that their deposits
are protected and guaranteed they would have a strong predisposition
to irrational, hurried and rapid deposit withdrawals, which ultimately
would make banking sector much less stable2. The decision to establish
institution guaranteeing bank deposits partly resulted from Polish aspi-
ration to join the European Union. Since 1986 first, the European Eco-
nomic Community and later its successor the European Union advocated
and stimulated creation of such entities3. Admittedly, at the time Poland
was not the member state of the EU, however Polish society aspired to
accede to the EU. In order to do that Poland had to gradually adopt EU’s
acquis communitaire. Act of 14 December 1994 on the Bank Guarantee
Fund was written to reflect the EU rules and to be generally compatible
with EU directives on bank deposits guarantee systems. At the time of
BFG’s foundation, many Polish banks were insolvent or at least serious-
ly threatened with failure4. At that period, leading financiers and poli-
cy-makers were worried with this undesired and potentially destabiliz-
ing situation. Therefore, the creation of such an institution appeared as
an action of utmost urgency. Only then, the Polish banking sector and,
consistently, Polish economy, could develop successfully as it was widely
believed.
The BFG was established for realization of four prime functions: guar-
anteeing, assisting, supervising, and analytical. Its first and foremost duty
was to guarantee bank deposits of depositors what in the long term was
contributing to the overall stability of Polish financial sector. In the first
years of Poland’s economic transformation from the centrally planned
economy typical of communist states to free market capitalist economy
typical of more advanced and richer Western European states this task
was especially outstanding. Even to these days, this function is treated as
a priority for the BFG. BFG was a kind of institution much more suitable
for the free market economy than to a socialist planned economy. All the
1 Z. Ofiarski, Istota i zakres kontroli wykonywanej przez bankowy Fundusz
Gwarancyjny, "Białostockie Studia Prawnicze 2019, vol. 24, no. 3, p. 54.
2 T. Obal, Gwarantowanie depozytów w Polsce w latach 1995-2020. Aksjologia,
wybrane regulacje, praktyka, "Bezpieczny Bank", 2020, no. 3 (80), p. 58.
3 Ibidem, p. 59.
4 J. Szambelańczyk, XXV lat działalności Bankowego Funduszu Gwarancyjnego w
Polsce, „Bezpieczny Bank”, 2020, no. 3 (80), p. 40.
63
domestic banks as well as the branches of foreign bank operating in Po-

land, credit unions and credit savings are obligatorily embraced with the
guarantee deposit scheme.
As regards the second elementary function of the BFG, it is responsible
for helping financial companies, which found themselves in the hole. The
BFG if necessary ought to help banks close to insolvency to recover from
this dangerous state. If the banks are threatened with bankruptcy, the
BFG should aid them in finding some financial institution in better condi-
tion, which would be prone to acquisition of ailing bank or to merge with
them. In case of such possible merger or acquisition, the BFG is tasked
with supporting these developments. The BFG is responsible for man-
aging crises in credit institutions in such a way to salve their negative
impact and to reduce the overall risks for the depositors, partners and
the whole financial sector. The BFG is anticipated to assist and super-
vise the process or restructuring of the financial companies endangered
with collapse. Legally BFG could become a bank’s trustee if a motion for
it was accepted by the Polish Financial Supervision Authority5. If despite
the intensive endeavors the mission to save the collapsing credit insti-
tution ends with failure, the BFG must do everything what is possible
to decrease the negative ramifications of bankruptcy on its customers,
business partners and the rest of the financial sector6. In a rare and unde-
sirable case of bank or other depository institution collapse the BFG ex-
ecutes its authority to close down operations of failed credit institution,
re-distributing its assets and liabilities and, if needed, paying off all the
insured depositors. If the credit institution goes broke, the BFG operates
as a receiver and is responsible for the failure resolution. Laws regulat-
ing the resolution of bankrupt depository companies were concocted to
bolster the adequate and expedient dismantling of insolvent credit in-
stitutions. It must be stressed that the BFG proactively benefitted from
the experiences of its foreign equivalents. The BFG modeled itself on the
U.S. Federal Deposit Insurance Corporation, particularly in the area of the
resolution7. The BFG managers treated the FDIC as a sort of standard to
which the BFG should pursue in the long run. The BFG engaged intensive-
ly in miscellaneous cooperation initiatives with its foreign equivalents,
especially in the areas of research over the resolution processes and cre-
ation of good practices8.
As concerns the supervising function, the BFG is obliged to gather pro-
cess and verify integrity of statistical data of the credit companies as well
as all the information important from the point of view of securing the in-
5 Ibidem, p. 27.
6 Z. Ofiarski, op. cit.p. 54.
7 J. Szambelańczyk, op. cit., p. 44.
8 Ibidem, p. 45.
64
2021, #3
sured deposits. The BFG has to ensure compatibility and comparability of

banking data. The BFG should ensure the data given by different financial
entities are directly comparable to each other. Moreover, it must watch
over whether the statistical data reported by financial firms are not dis-
tortive, misleading or miscalculated in any way. Data concerning bank
revenues, assets and liabilities should not be opaque or nontransparent.
The BFG sees to the integrity of statistics and accounting of banks. Not by
any means, the BFG should let the accounts of the credit institutions be
manipulated or “cooked”. To some degree, the competences in this area
of the BFG overlap the competences of the Polish Financial Supervision
Authority. Information concerning the deposits that are collected by the
BFG is truly extensive. Amongst the gleaned information are: detailed
characteristics of loan portfolios; information about IT systems employed
by the depositories; information on credit card processing, information
about domestic and transnational contracts and leases; information on
specialized activities, such as mortgage originations, and many others.
Sometimes one may get an impression that the BFG might be somehow
overwhelmed with the excess of information it amasses. Nevertheless,
this massive collection of information is necessary because the BFG along
with the Polish Financial Supervision Authority and the National Bank of
Poland watches over the general health of the banking sector as well as
the adequacy and integrity of their reporting systems. Perhaps, the most
important in this context is the fact that the BFG needs much of this infor-
mation to efficiently and quickly disburse money to eligible depositors in
the event of bank or other credit institution failure.
Last but not least, the BFG is tasked with painstaking and insightful
analysis of the collected data and information given to it by the super-
vised banks and credit unions. The BFG must properly and in advance
recognize risks that might potentially lead to worsening of the financial
condition of the particular credit firm. Financial companies which partic-
ipate in the BFG’s deposit guarantee scheme are subject to regular and ad
hoc controls by the BFG experts.
It needs to be emphasized that in most of the above-mentioned duties
the BFG should actively cooperate with the Polish Financial Supervision
Authority and the National Bank of Poland. These crucial institutions
were formed to concertedly exercise protection of the banking system in
Poland. By no means, they should compete with each other. Rather, they
are to collaborate in a harmonized way to achieve the common objec-
tive of safe and sound financial system in Poland. These three entities are
jointly and inextricably responsible for the stability of the Polish banking
sector. If their trilateral collaboration were defective and deficient, the
financial security in Poland would not be assured.
As of 5 February 2020, 25 commercial banks were covered by the
65
guarantees of the BFG, 528 cooperative banks, 23 credit unions and addi-
tionally 5 cooperative banks and 11 credit unions in insolvency proceed-
ings as for 14th February 20219.
On 9 October 2016 new, the Act on the Bank Guarantee Fund, Deposit
Guarantee Scheme and Resolution came into effect10. This new act imple-
mented rules of the two important EU directives:
• Directive 2014/59/EU of the European Parliament and of the
Council of 15 May 2014 establishing a framework for the re-
covery and resolution of credit institutions and investment
firms and amending Council Directive 82/891/EEC, and Direc-
tives 2001/24/EC, 2002/47/EC, 2004/25/EC, 2005/56/EC,
2007/36/EC, 2011/35/EU, 2012/30/EU and 2013/36/EU, and
Regulations (EU) No 1093/2010 and (EU) No 648/2012, of the
European Parliament and of the Council11;
• Directive 2014/49/EU of the European Parliament and of the
Council of 16 April 2014 on deposit guarantee schemes12.
The EU directives enumerated above were purposefully designed to
further integrate and harmonize the deposit guarantee schemes. Both
directives were painstakingly concocted to strengthen the stability and
safety of European banks. In comparison to the previous version of the
Bank Guarantee Act, the new act enacted on 9 October 2016 imposed
new duties on the institution but also it gave the BFG with new broad-
ened powers to realize those duties. First of all, the BFG gained the le-
gal possibility to initiate a resolution process to aid the struggling bank,
credit union or investment company recover from the aforementioned
resolution process can be initiated if the previous interventions carried
out by the Polish Financial Supervision Authority turned out to be inef-
fective and insufficient. The new act has slightly changed existing rules
of deposit guarantees, namely the deadline for the disbursement of the
9 Entities Covered by Guarantees, 5th Feb 2021, https://www.bfg.pl/en/for-
depositors/entities-covered-by-guarantees/ [access 17 Feb. 2021].
10 The Act on the Bank Guarantee Fund, Deposit Guarantee Scheme and Resolution
entered into force,11 Oct. 2017,
https://www.bfg.pl/en/the-act-on-the-bank-guarantee-fund-deposit-guarantee-
scheme-and-resolution-entered-into-force/ [access 18 Feb. 2021].
11 Directive 2014/59/EU of the European Parliament and of the Council of 15 May
2014, https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/HTML/?uri=CELEX:32014L0
059&from=PL [access 18 Feb. 2021].
12 Directive 2014/49/EU of the European Parliament and of the Council of 16 April
2014 on deposit guarantee schemes establishing a framework for the recovery and
resolution of credit institutions and investment firms and amending Council Directive
82/891/EEC, and Directives 2001/24/EC, 2002/47/EC, 2004/25/EC, 2005/56/EC,
2007/36/EC, 2011/35/EU, 2012/30/EU and 2013/36/EU, and Regulations (EU) No
1093/2010 and (EU) No 648/2012, of the European Parliament and of the Council,
https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/HTML/?uri=CELEX:32014L0049&
from=PL [access 18 Feb. 2021]. This directive is sometimes called the DGS Directive.
66
2021, #3
guaranteed funds by the BGF has been significantly reduced by 13 days.

Previously, this deadline was 20 days. After the implementation of the
new act, it lasts solely 7 working days.
In general, the new act made the BFG not only the chief institution
guaranteeing deposits but also the principal so-called resolution insti-
tution, that is entity obliged to conduct the restructuring and financial
recovery of ailing or bankrupt banks, credit unions and investment firms.
BFG role in guaranteeing deposits
At the beginning of the 1990s Poland was going through transitional

process of economic transformation from communist to capitalist eco-
nomic system. At the time, Polish authorities wanted to catch up with the
West. The newly implemented free market economy in order to thrive
had to be supported by solid and stable financial system. To attain this
ambitious goal of establishing firm and reliable financial sector one thing
was absolutely necessary – the creation of the good deposit guarantee
schemes. The deposit guarantee schemes, as a matter of fact, can be de-
scribed as the schemes deliberately constructed to protect the depositors
of the bank or other credit institution in unwanted and adverse events
where deposits are not available for retrieval, by giving depositors a cov-
erage of a designated sum of money.
In the second half of the 1990s, many small cooperative banks in Po-
land went broke. Thus, deposits of their customers had to be covered
by the BFG. At the time in Polish law the operational decision about
disbursement of guaranteed sums of deposits were taken by assignee
in bankruptcy. Guarantee procedures were initiated after court official-
ly judged bankruptcy. The assignee in bankruptcy disbursed the guar-
anteed quotas via the outposts of bankrupt bank. Originally the sum of
guaranteed deposits was quite low – merely 3000 ECU in the 1999s. Over
the next several years, this quota was successively heightened to reach
22,500 euro level in 200313.
Just before the Great Recession of 2008 emerged, the EU gave its mem-
bers some leeway as to the precise level of guaranteed bank deposits.
Before 2008 at minimum EU member states were obliged to guarantee
20,000 euro deposits, however the EU allowed for higher guarantees if
member states wished so. This situation led to considerable diversifica-
tion of bank deposit guarantees among member states. The adverse ef-
fect of this diversification was that depositors were induced to transfer
money from banking sector of states with lower level of guaranteed de-
posits (like for instance Poland) to banks in the states which could boast
higher level of guaranteed deposits (like for example Germany). After the
13 T. Obal, op. cit., p. 62.
67
infamous Lehman Brothers went bankrupt, some signs of banking panic

emerged in the Europe, including Poland. For instance. The intensified
withdrawal of deposits was observed in the last quarter of 2008 in Pol-
ish banks as well as the sudden considerable rise in the number of tele-
phones to the BFG hotline14. This factor together with the fact that many
other European countries guaranteed higher deposits (for example Italy
at the time guaranteed deposits up to 100,000 euro) which potentially
might have inclined Polish depositors to transfer funds from Polish banks
to Western European banks made Polish government willing to raise de-
posit guarantee limits.
Concurrently, the European Union experts spotted the shortcomings
and disadvantages of the insufficiently standardized the EU deposit insur-
ance system. This drawback was intended to be fixed with the directive
2009/14/EC of the European Parliament and of the Council of 11 March
2009 amending Directive 94/19/EC on deposit-guarantee schemes as
regards the coverage level and the payout delay15. Indeed, this directive
of 2014 substantially modified the earlier Directive 94/19/EU of 1994 in
such a manner to compel the EU member states to de facto form a har-
monized and too some extent unified system of depositors’ protection16.
In principal, the new directive raised the minimum coverage level for the
aggregate deposits of each bank depositor from 20,000 EUR to 100,000
EUR. The directive pertained to both the Eurozone members and states,
which did not accede to the Eurozone17. Interestingly, the DGS Directive
provided for a mechanism of mutual borrowing between deposit guar-
antee schemes. Thanks to this mechanism, the temporary insufficient
amount of funds in the deposit guarantee scheme in one state could be
offset by the opportunity to borrow money from the deposit guarantee
scheme of another state, which had enough liquidity. Additionally, the di-
rective shortened the payout delay from the previous three months to
only 7 working days. This was implemented because it is widely believed
that the trustworthiness of a deposit guarantee scheme relies on the pace
with which the depositors’ claim is settled after the bankruptcy of the
depository. The above steps were designed to generally increase the con-
fidence in the EU banking sector across the board and to prevent bank
runs, which at the time of financial crisis were particularly apprehended.
14 Ibidem, pp. 63-64.
15 The directive 2009/14/EC of the European Parliament and of the Council of 11
March 2009 amending Directive 94/19/EC on deposit-guarantee schemes is sometimes
called the DGS directive.
16 P. De Gioia-Carabellese, M. Haentjens, European banking and financial law, New
York 2020, p. 149.
17 Directive 2009/14/EC of the European Parliament and of the Council of 11
March 2009 amending Directive 94/19/EC on deposit-guarantee schemes as regards
the coverage level and the payout delay, https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/
TXT/HTML/?uri=CELEX:32009L0014&from=EN [access 20 Feb. 2021], p. 1.
68
2021, #3
A. Kulesza finds the movement to increase the level of guaranteed de-

posits as a noticeably contributing to the mitigation of bank panic risk
in Europe at this vulnerable period18. This is not a sparse opinion. Many
economists and financiers share this view.
Polish authorities quickly reacted after Lehman Brothers bankrupt-
cy and in two separate stages raised coverage levels. First act enacted
by Polish parliament of the 23rd October 2008 increased the deposit lev-
el covered by the BFG to 50,000 euro, and then another act passed on
the 16 December 2010 further raised this level to 100,000 euro concur-
rently reducing the payout delay to merely 20 working days19. Very few
bank depositors in Poland have higher deposits than 100,000 euros, so
the new coverage level in practice encompass the predominant majority
of depositors. Last but not least, new law introduced the covering of all
firms by the guarantee deposits. The quintessential legislative modifica-
tions drafted above measurably contributed to the stability of the Polish
financial sector in the years ahead. As it was mentioned, later on, after
2016 the deadline for the payout of the guaranteed deposits by the BGF
has been even further curtailed from 20 to 7 working days.
Another egregious reform imposed on the BFG was the inclusion of
the credit unions to the system of deposits guaranteed by the BFG. For
many years credit unions in Poland were not subject to so scrupulous
supervision as the commercial bank were. With hindsight, this was a se-
vere mistake. In reality, credit unions more often than banks used to lend
money to borrowers who did not have sufficient creditworthiness. What
is worse, in the past three decades several credit unions proved to be
swindles designed for embezzlement. Perhaps the most infamous case
of such credit union was SKOK Wołomin, which went, broke in Decem-
ber 2014 due to miscellaneous crimes committed by its managers. Para-
doxically, this case simultaneously proved the reliability of the BFG that
capably and immediately disbursed the guaranteed money to aggrieved
depositors. At the end of 2019, the fraudulent SKOK Wołomin alone ac-
counted for approximately 40% of all funds disbursed by the BFG in the
years 2014-2019.
In summer 2017, the Polish Bank Association – the leading lobbying
entity of Polish banking sector – advanced a proposal to exclude credit
unions from deposit guarantees of the BFG. The Polish Bank Association
criticized the credit unions for inadequate control and moral hazard.
The then vice prime minister and the minister of development Mateusz
Morawiecki – who later was nominated for position of prime minister –
staunchly and unambiguously opposed this proposition. He argued that
18 A. Kulesza, Wpływ systemu gwarantowania depozytów na ryzyko
niewypłacalności sektorów bankowych w wybranych krajach europejskich w latach
2004-2016, "Bezpieczny Bank", 2020, no. 4 (81), pp. 15-16.
19 T. Obal, op. cit., p. 64.
69
the same banks which pounced on credit unions were responsible for
other controversial steps like massive selling of currency options to Pol-
ish enterprises just before the 2008 meltdown, which later turned out to
be nothing more than toxic financial instruments or lending mortgage
loans denominated in Swiss franc to Polish households which later led
to perturbations after the Swiss franc appreciated substantially vis-à-vis
Polish złoty. To make long story short, the aforementioned proposition of
the Polish Bank Association was dismissed.
In total, over the years 1995-2019 the BFG disbursed the guaranteed
funds to aggrieved depositors of 92 cooperative banks, 11 credit unions
and 5 commercial banks20. In the period 1995-2019, the BFG disbursed
overall 3,022 million PLN to 360.2 thousand eligible bank depositors. In
the years 2014-2019 4,367 million PLN were allocated for the disburse-
ment of guarantee funds to 246, 5 thousand aggrieved credit union de-
positors21.
Over time, the BFG was given a broadened leeway as to the number
of assets in which it was allowed to invest amassed financial means. In
the first 16 years of the BFG, operating the scope of investments of the
BFG’s free financial means was strictly limited to the most secure assets.
In 2010, the appreciable shift as to the fund’s investment policy took
shape. Since then the fund was allowed to more freely allocate money in
financial instruments with longer term of maturity22. To a certain degree,
it arose from the search for higher interest rates in the prolonging period
of extremely low interest rates in the major Western economies, which
basically last to these very days. According to J. Szambelańczyk this was
also a result of the increasingly better diagnosis of financial situation of
Polish banks.
Over the years 1995-2019, the BFG’s own funds rose almost 223 times
from the level of 273,757 PLN to 22,282,211 PLN. It is worth highlighting
that in all the time of BFG’s functioning every consecutive year it reached
a positive bottom line. Simultaneously, the costs of BFG’s operating pres-
ent a clear tendency to rise, especially after 2009. The primary cause of
this phenomenon is the very considerable extension of the scope of BFG’s
operation in the wake of new EU directives implementation23.
At the end of 2020 funds gathered by the BFG could cover 1.81% bank
deposits embraced with guarantees24.
20 Annual Report of the Bank Guarantee Fund, 2019, p. 23.

21 Ibidem, p. 24.
23 Ibidem, p. 38.
24 Łączna kwota składek banków na BFG w 2021 r. będzie o 30 proc. niższa niż
w 2020 r., 18.02.2021, https://prnews.pl/laczna-kwota-skladek-bankow-na-bfg-w-
2021-r-bedzie-o-30-proc-nizsza-niz-w-2020-r-456874 [access 21 Feb. 2021].
70
2021, #3
BFG role in the resolution process
The necessity to introduce mechanisms that would better enable re-

structuring and orderly liquidation of failed banks and credit unions
was once again painfully obvious after the global financial crisis of 2008
acutely hit the global economy. In the wake of the Great Recession, leg-
islatures and executives of many states clearly noticed the need to re-
view and enhance existing bank resolution procedures. The crisis also re-
vealed certain shortcomings in functioning deposit guarantee schemes,
which were designed to protect bank deposits in event of bank failures.
Above all, the biggest shortcoming was the insufficient amount of money
amassed for covering potential deposit losses. This fact often resulted in
bailouts, which were socially and politically controversial. All over the
world, taxpayers are inadvertent to earmark their taxes for fixing mis-
takes and misdeeds made by bankers. The crisis unclothed the lack of
the proper regulations in the EU as for the orderly liquidation of failed
banking institutions. As a consequence, at the time bodies of the financial
safety nets quite frequently did not have the right tools to fix problems in
troubled banks25.
Poland had to face these challenges and adequately fix identified defi-
ciencies in the financial safety net. Hence, s special working group within
Financial Stability Committee was created in order to draw up legislation
to deal with forced restructuring of failed banking institutions. From the
outset, this working group consulted proposed solutions with the BFG.
The suitably modified Act of 14 December 1994 on the Bank Guarantee
Fund implemented to polish legislation provisions written in the Direc-
tive 2014/59/EU of the European Parliament and of the Council of 15
May 201426, which created a framework for the recovery, and resolution
of credit institutions and investment firms.
The BFG gained the powers to aid financial entities in cases of their
acquisitions by other company or in the event of shutdown. The BFG was
granted four principal methods by which it could pursue the process of
resolution of the failed financial entity. As part of resolution, BFG was
legally empowered to:
• Sell a collapsing financial company, either in whole or in part;
• Write down some liabilities of a failing financial entity with the
intention to cover its losses or convert them into stakes in order
25 Ł. Szewczyk, Bankowy Fundusz Gwarancyjny jako organ resolution, "Zeszyty
Naukowe Uniwersytetu ekonomicznego w Katowicach", 2018, nr 356, p. 148.
26 The full name of the directive is: Directive 2014/59/EU of the European Parliament
and of the Council of 15 May 2014 establishing a framework for the recovery and
resolution of credit institutions and investment firms and amending Council Directive
82/891/EEC, and Directives 2001/24/EC, 2002/47/EC, 2004/25/EC, 2005/56/EC,
2007/36/EC, 2011/35/EU, 2012/30/EU and 2013/36/EU, and Regulations (EU) No
1093/2010 and (EU) No 648/2012, of the European Parliament and of the Council.
71
to financially recover the entity from hardships;

• Form a so-called bridge entity – a special institution to which
good assets and liabilities of a firm endangered with insolvency
will be funneled;
• Transfer dubious, insecure assets to a separate institution expe-
rienced in management of bad financial assets27.
The BFG was granted several tools for such a financial assistance:
⇒ It can buy up shares of the assisted financial company;
⇒ It can lend funds or give bank guarantees to the assisted finan-
cial firm;
⇒ It can give guarantees of either total or partial covering of losses
resulting from risk concerning purchased property laws or lia-
bilities;
⇒ It can give subsidies for covering the difference between value
of acquired property laws and liabilities by way of guaranteed
funds on accounts of the assisted institution28.
Money needed to finance forced restructuring are collected at special-
ly established fund. Domestic banks, subsidiaries of foreign banks and
credit unions annually pool the fund with money. It is planned that by
the 2030 the fund will have collected the quota equal to 1.2% of overall
guaranteed deposits in the domestic bank, branches of foreign banks and
investment firms29. The BFG every year determines the level of financial
contribution individually for every financial entity depending on its size,
risk profile, business condition. Importantly, the Polish legislation stip-
ulates the possibility of introduction of extraordinary contributions if
needed. A similar but separate fund exists for credit unions. It is aimed
that by 2034 this fund will have garnered the sum equal to 0.14% of
overall guaranteed deposits in the credit unions. Thus, one can observe
that the requirements for banks are relatively more rigorous than for the
credit unions.
So far, the BFG three times decided to conduct the resolution process.
It happened in the case of Idea Bank, Podkarpacki Cooperative Bank in
Sanok and Cooperative Bank in Przemków. The Idea Bank was acquired
by the bigger and stronger Bank Pekao SA at the outset of 2021. The de-
cision to start resolution process was made due to fulfillment of three
premises justifying such an action30. First, the bank was decisively at risk
of failure. Second, there were no premises that the possible remedial ac-
tions planned or taken by the bank management would be effective in
time. Third, such an action lied in public interest. Because the resolution
27 The Act on the Bank Guarantee Fund,…
29 Ł. Szewczyk, op. cit., p. 154.
30 Przymusowa restrukturyzacja Idea Bank S.A, 31.12.2020, https://www.bfg.pl/
przymusowa-restrukturyzacja-idea-bank-s-a/ [access 22 Feb. 2021].
72
2021, #3
of the Idea Bank was the most renowned, such a resolution carried out
by the BFG it is worth closer look. Before initiation of the resolution, the
BFG hired an independent auditor PwC Advisory Limited Liability Part-
nership to conduct a scrupulous analysis of Idea Bank’s assets and lia-
bilities. As a result of this scrutiny, PwC experts came to conclusion that
the assets possessed by the Idea Bank are insufficient to fully cover its
liabilities. Another crucial fact determined by the auditors was that the
Idea Bank equity capital was negative – it amounted to -482.8 mln PLN31.
These were reasons for which the resolution had to be implemented in
an orderly and relatively fast way. The board of management of the Idea
Bank was dissolved and the competences of its supervisory board were
vastly constrained. Though not the whole resolution process came to an
end yet, we may say for sure that this process indeed went off smoothly
and seamlessly which is a commendable attainment.
One needs to accentuate that the BFG is tasked to maximize the return
on the assets of the bankrupt depository and to curtail as much as pos-
sible any loss to the indemnity fund, which can arise from shutting the
institution down. Of course, as it was mentioned at the beginning of the
paper as part of the resolution process, the BFG accumulates thorough-
going information on the assets and liabilities possessed by the bank-
rupting entity.
Conclusion
One may observe the characteristic regularity with which over time
the sum of guarantee deposit had a clear tendency to rise. It was part-
ly the result of the EU directives, and to a lesser extent the necessity to
adapt legislative regulation to the expectations of rich Polish society. In
the future, the BFG may be subject to further reform because of the need
to adapt to the European Deposit Insurance Scheme, which may be cre-
ated in the EU as the third pillar of burgeoning European Banking Union.
It appears that three things may be a challenge for the BFG in the fu-
ture:
• The increasing complexity of newly introduced financial instru-
ments and innovations that make financial markets less trans-
parent and more vulnerable to turbulences (ex. algorithmic trad-
ing);
• The increasing threat to the stability of financial systems posed
by state-backed or independent hackers;
• The dismal condition of many Western European banks. The
possible bank runs or bank bail-ins in bankrupting and heavily
damaged by the COVID-19 pandemic countries like Italy or Spain
31 Ibidem.
73
may prone Polish depositors to irrational withdrawals of bank

deposits, which ultimately can lead to destabilization of the Pol-
ish financial sector.
It is worth noting that the BFG proactively cooperates and exchanges
its experiences with other similar institutions providing safety mecha-
nisms for depositors of insolvent financial entities. The two prime orga-
nizations that are forums for such collaboration are the European Forum
of Deposit Insurers and International Association of Deposit Insurers.
Due to the relatively intensive cooperation with these two germane orga-
nizations the BFG improved its professional knowledge and streamlined
its procedures, thus contacts with these organizations can be evaluated
as fruitful. Without doubt, this is one of BFG’s successes.
Importantly, the legal powers of the BFG over time were expanded as
well as the scope of its tasks. Furthermore, the range of financial entities
in which deposits were guaranteed by the BFG also broadened. At the be-
ginning, credit unions were excluded from the BFG guarantees. Evidently
the evolution of the BFG consistently head for giving it both more powers
and duties.
We really have yet to see how the BFG could function under condi-
tions of extreme banking crisis in Europe because so far no such crisis
appeared. The foregoing bank insolvencies in Poland concerned small
entities. In the last 30 years, none of Polish big banks ever came to the
brink of total collapse. On the contrary, Polish banking sector against the
background of notoriously ailing and under-capitalized Greek, Cypriot
or Italians banks presents itself extraordinarily well. In other words, the
past conditions did not pose a serious “stress test” for the BFG. There-
fore, by necessity objective evaluation of the BFG functioning must be re-
strained. We simply cannot adamantly predicate that the BFG is and will
be entirely reliable in the future even in difficult external conditionings.
Nevertheless, the mere fact that no big Polish bank failed bringing about
a precarious domino effect for the financial system in Poland must be
evaluated as the substantial success. Undoubtedly, the BFG contributed
to this success largely. As concern the failures of BFG, the analysis made
in this paper did not identify such a failure. Taken all these things into ac-
count, the general assessment of the BFG must be positive. It significantly
contributed to the diminishment of four major risks distinctive for bank-
ing sector: liquidity risk, insolvency risk, moral hazard, and systemic risk.
The liquidity risk boils down to the inability of the depositary to settle
its payables at due time32. Any depositary must prepare in advance for
the need of covering unexpected cash expenses. The economic research
widely proves that the existence of guarantee deposit schemes vastly
32 More on liquidity risk in banking see: Alexander Dill, Bank Regulation, Risk
Management and Compliance: Theory, Practice and Key Problem Areas, New York,
2020, pp. 20-21.
74
2021, #3
contributes to the diminishment in the frequency of bank runs in the

banking system33.
The insolvency risk, alternatively known as the bankruptcy risk, is the
probability that the credit institution at some point of time totally loses
its ability to meet all its financial obligations. This is one of the danger-
ous and undesirable developments because in some cases – depending
on the size and significance of bankrupting company – it may lead to the
cascading losses of its business partners as well.
The moral hazard appears when the managers do not take personal
responsibility for decisions they make. The existence of the guarantee
deposit schemes has mixed effects on the frequency of occurrence of this
specific risk. On the one hand, the guarantee deposit schemes help the
aggrieved depositors to redeem their funds. On the other hand, it also
often encourages the managers of the credit firms to excessively hazard-
ous decisions and investments. If the management of the financial insti-
tution believes that the company would be saved in case of bankruptcy,
it is disinclined to cautious and prudent business decisions. Instead, the
managers wanting to multiply their revenues oftentimes have a tendency
to making risky, unwise and imprudent decisions. The guarantee depos-
it schemes via moral hazard make banks and credit institutions engage
in more precarious and perilous business practices, which ultimately
increase the risk of insolvency. This is especially true for the financial
institutions commonly regarded as too big to fail, too important to fail,
or too influential to fail. This weakness is typical of all deposit guarantee
schemes because of its nature. The BFG definitely is not an exception to
this rule.
Lastly, the analysis presented in this paper proves that the EU legis-
lation vitally influenced the directions in which BFG’s evolution moved.
Many reforms of the BFG would not be implemented if the EU directives
did not recommend them. Polish legislators strive to follow the EU direc-
tives quite strictly. Thus, the future evolution of the BFG very much de-
pends on the evolution of the EU financial legislative frameworks. Polish
law must be harmonized with the EU law. It seems that states aspiring
to join the EU – like Ukraine, Moldova or Georgia, may benefit from the
experiences of the BFG.
33 A. Kulesza, op. cit., p. 15.
75
Bibliography:
1. Annual Report of the Bank Guarantee Fund, Bankowy Fundusz

Gwarancyjny, 2019.
2. De Gioia-Carabellese, Pierre, Haentjens, Matthias, European banking
and financial law, New York 2020.
3. Dill A., Bank Regulation, Risk Management and Compliance: Theory,
Practice and Key Problem Areas, New York, 2020.
4. Directive 2009/14/EC of the European Parliament and of the Coun-
cil of 11 March 2009 amending Directive 94/19/EC on deposit-guarantee
schemes as regards the coverage level and the payout delay, https://eur-lex.
europa.eu/legal-content/EN/TXT/HTML/?uri=CELEX:32009L0014&-
from=EN [access 20 Feb. 2021].
5. Directive 2014/49/EU of the European Parliament and of the Council
of 16 April 2014 on deposit guarantee schemes establishing a framework
for the recovery and resolution of credit institutions and investment firms
and amending Council Directive 82/891/EEC, and Directives 2001/24/
EC, 2002/47/EC, 2004/25/EC, 2005/56/EC, 2007/36/EC, 2011/35/
EU, 2012/30/EU and 2013/36/EU, and Regulations (EU) No 1093/2010
and (EU) No 648/2012, of the European Parliament and of the Council,
https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/HTML/?uri=CELEX-
:32014L0049&from=PL [access 18 Feb. 2021].
6. Directive 2014/59/EU of the European Parliament and of the Council
of 15 May 2014 establishing a framework for the recovery and resolution
of credit institutions and investment firms and amending Council Direc-
tive 82/891/EEC, and Directives 2001/24/EC, 2002/47/EC, 2004/25/EC,
2005/56/EC, 2007/36/EC, 2011/35/EU, 2012/30/EU and 2013/36/EU,
and Regulations (EU) No 1093/2010 and (EU) No 648/2012, of the Euro-
pean Parliament and of the Council.
7. Entities Covered by Guarantees, 5th Feb 2021, https://www.bfg.pl/
en/for-depositors/entities-covered-by-guarantees/ [access 17 Feb.
2021].
8. Kulesza A., Wpływ systemu gwarantowania depozytów na ryzyko
niewypłacalności sektorów bankowych w wybranych krajach europejskich
w latach 2004-2016, “Bezpieczny Bank”, 2020, no. 4 (81), pp. 8-32.
9. Łączna kwota składek banków na BFG w 2021 r. będzie o 30 proc. niższa
niż w 2020 r., 18.02.2021, https://prnews.pl/laczna-kwota-skladek-ban-
kow-na-bfg-w-2021-r-bedzie-o-30-proc-nizsza-niz-w-2020-r-456874
[access 21 Feb. 2021].
10. Obal T., Gwarantowanie depozytów w Polsce w latach 1995-2020.
Aksjologia, wybrane regulacje, praktyka, “Bezpieczny Bank”, 2020, no. 3
(80), pp. 52-71.
11. Ofiarski Z., “Białostockie Studia Prawnicze” 2019, vol. 24, no. 3, pp.
53-65.
76
2021, #3
12. Przymusowa restrukturyzacja Idea Bank S.A, 31.12.2020, https://

www.bfg.pl/przymusowa-restrukturyzacja-idea-bank-s-a/[access 22
Feb. 2021].
13. Szambelańczyk J., XXV lat działalności Bankowego Funduszu
Gwarancyjnego w Polsce, „Bezpieczny Bank”, 2020, no. 3 (80), pp. 8-51.
14. Szewczyk Ł., Bankowy Fundusz Gwarancyjny jako organ resolution,
“Zeszyty Naukowe Uniwersytetu ekonomicznego w Katowicach”, 2018,
nr 356, pp. 146-156.
15. The Act on the Bank Guarantee Fund, Deposit Guarantee Scheme
and Resolution entered into force,11 Oct. 2017, https://www.bfg.pl/en/
the-act-on-the-bank-guarantee-fund-deposit-guarantee-scheme-and-
resolution-entered-into-force/ [access 18 Feb. 2021].
77
III ნაწილი
თანამედროვე პოლიტიკის და
საერთაშორისო ურთიერთობების
აქტუალური საკითხები
78
2021, #3
მართლმადიდებელი ეკლესია თანამედროვე

საქართველოს პოლიტიკურ სისტემაში
ნოდარ აბესაძე
სოციალურ მეცნიერებათა დოქტორანტი,
საქართველოს ტექნიკური უნივერსიტეტი
თანამედროვე საქართველოს ტრანზიტული პოლიტიკური სის

ტემა თავისი ინსტიტუციური მრავალფეროვნებითა და პოლარიზე
ბის სპეციფიკით გამოირჩევა. ინსტიტუციური ვაკუუმი და დომი-
ნანტური პარტიული ტენდენციები იწვევს მართლმადიდებელი
ეკლესიის როლის გაძლიერებას. ქართული ეკლესია თანამედროვე
პოლიტიკური სივრცის აქტორი გახდა; იგი განსაკუთრებული ავტო-
რიტეტით სარგებლობს პოლიტიკური სპექტრის ნაწილში. მას გან-
საკუთრებული დამსახურება მიუძღვის ქართველი ერის სახელმწი-
ფოებრივი იდენტობის ფორმირების პროცესში; მისი ისტორიული
დამსახურება ასახულია საქართველოს კონსტიტუციაში, რომელიც
განსაზღვრავს ეკლესიის განსაკუთრებულ ინსტიტუციურ როლს
პოლიტიკურ სისტემაში. მართლმადიდებელი ეკლესია ტრანზიტულ
პოლიტიკურ სისტემაში საჯარო პოლიტიკის აქტორი და დემოკრა-
ტიის სტაბილურობის ერთ-ერთი გარანტი გახდა.
პოლიტიკურ სისტემაში სახელმწიფოსა და მართლმადიდებელი
ეკლესიის ურთიერთობა სეკულარიზმის პრინციპებზეა აგებული,
რომელიც გაფორმებულია 2002 წელს მიღებული კონსტიტუციური
შეთანხმებით. ეკლესია არ იღებს პოლიტიკურ გადაწყვეტილებებს,
მაგრამ ქართული სახელმწიფოებრიობის თვითდამკვიდრებაში თა-
ვისი წვლილი შეაქვს. საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქი ილია
II აღნიშნავს, რომ ეკლესია და სახელმწიფო ინსტიტუციურად ერ-
თმანეთისგან გამიჯნულია, მაგრამ ქვეყნის შენების საქმეში უნდა
ითანამშრომლონ. მართლმადიდებელი ეკლესიის როლი გამოიკვეთა
ეროვნული იდენტობისა და მისი რეინტერპრეტაციის პროცესში. მა-
რთლმადიდებელი ეკლესიის რაციონალური და პრაგმატული ეროვ-
ნული პოზიცია თანამედროვე საქართველოს პოლიტიკური სისტე-
მის მდგრადი განვითარებისა და დემოკრატიის სტაბილურობის
გარანტიას წარმოადგენს.
საკვანძო სიტყვები: მართლმადიდებელი ეკლესია, პოლიტიკური
სისტემა, დემოკრატიული ტრანზიცია, ქართული სახელმწიფოებრი-
ობა, ეროვნული იდენტობა.
79
The Orthodox Church in the Political System

of Modern Georgia
Nodar Abesadze
PhD student of Social Sciences
of Georgian Technical University
Resume
The transit political system of modern Georgia is distinguished by its

institutional diversity and the specifics of polarization. Institutional vac-
uum and dominant party tendencies strengthen the role of the Orthodox
Church. The Georgian Church has become an actor in the modern polit-
ical space; it became special authority in the political spectrum. It has
a special merit in the process of forming the state identity of the Geor-
gian nation; its historical merit is reflected in the Constitution of Georgia,
which defines the special institutional role of the Church in the political
system. The Orthodox Church has become an actor of public policy in
the transitory political system and one of the guarantors of the stability
of democracy. In the political system, the relationship between the state
and the Orthodox Church is built on the principles of secularism, as en-
shrined in the 2002 constitutional agreement. The church does not make
political decisions, but contributes to the self-establishment of Geor-
gian statehood. The Catholicos-Patriarch of Georgia Ilia II notes that the
church and the state are institutionally separated from each other, but
they must cooperate in building the country. The role of the Orthodox
Church in the process of national identity and its reinterpretation has
been highlighted. The rational and pragmatic national position of the Or-
thodox Church guarantees the sustainable development of the political
system of modern Georgia and the stability of democracy.
Key words: Orthodox Church, Political System, Democratic Transi-
tion, Georgian Statehood, National Identity.
80
2021, #3
Православная церковь в политической системе

современной Грузии
Нодар Абесадзе
Докторант Социальних Наук
Грузинский Технический Университет
Резюме
Транзитная политическая система современной Грузии отлича-

ется институциональным разнообразием и спецификой поляри-
зации. Институциональный вакуум и доминирующие партийные
тенденции усиливают роль Православной церкви. Грузинская цер-
ковь стала актером в современном политическом пространстве;
она пользуется особым авторитетом в политическом спектре. Она
имеет особую заслугу в процессе формирования государственной
идентичности грузинской нации. Ее историческое достоинство от-
ражено в Конституции Грузии, которая определяет особую инсти-
туциональную роль церкви в политической системе. Православная
церковь стала актором государственной политики в преходящей
политической системе и одним из гарантов стабильности демо-
кратии. В политической системе отношения между государством
и Православной церковью строятся на принципах секуляризма,
закрепленных в конституционном соглашении 2002 года. Церковь
не принимает политических решений, а способствует самоутверж-
дению грузинской государственности. Католикос-Патриарх Грузии
Илия Второй отмечает, что церковь и государство институциональ-
но отделены друг от друга, но они должны сотрудничать в строи-
тельстве страны. Была подчеркнута роль Православной церкви в
процессе национальной идентичности и ее переосмысления. Ра-
циональная и прагматичная национальная позиция Православной
церкви гарантирует устойчивое развитие политической системы
современной Грузии и стабильность демократии.
Ключевые слова: православная церковь, политическая система,
демократический переход, грузинская государственность, нацио-
нальная идентичность.
81
თანამედროვე საქართველოს პოლიტიკური სისტემა თავისი

ინსტიტუციური დიზაინით გამოირჩევა, რომელიც ზოგჯერ ირა-
ციონალურობისა და პოლარიზების გამოხატული ტენდენციებით
ხასიათდება. გარდამავალი დემოკრატიის ქვეყნები, რომლებიც პო-
ლიტიკურ ტრანზიციას განიცდიან, ინსტიტუციური წესრიგით არ
გამოირჩევიან. ქართული პოლიტიკური სივრცე ინსტიტუციურად
ძალიან სუსტია და დომინანტური აქტორული თვითმყოფადობით
გამოირჩევა. მრავალპარტიულობა ყოველთვის არ ამკვიდრებს პო-
ლიტიკურ წესრიგს, რომელიც ქართულ პოლიტიკურ სისტემაში
ძალიან ცვალებადია და იდეოლოგიური დიფერენცირებულობით
გამოირჩევა. ასეთ სიტუაციას შეიძლება ინსტიტუციური ვაკუუმი
ვუწოდოთ, რომელიც დომინანტი პარტიის ფუნქციონალურ და-
ნიშნულებას კიდევ უფრო ამყარებს. საქართველოს პოლიტიკურ
სისტემაში ინსტიტუციური გაუცხოების ტენდენციები შეინიშნება,
რომელიც პოლიტიკური დემოკრატიის დამკვიდრებას აფერხებს და
პოლარიზებისა და ირაციონალურობის დონეს აძლიერებს. გარდა-
მავალ პოლიტიკურ სისტემებში მხოლოდ მაშინ შეიძლება მიღწეულ
იქნეს სტაბილური პოლიტიკური წესრიგი, როდესაც შექმნილია
მყარი ინსტიტუციური სივრცე და მაღალია ხელისუფლების რაციო-
ნალიზაციის დონე. ინსტიტუციური დიზაინი განსაზღვრავს პოლი-
ტიკური სისტემის ფუნქციონირების ეფექტურობასა და დემოკრა-
ტიული ტრანზიციის ხარისხს.
თანამედროვე საქართველოს ტრანზიტული პოლიტიკური
სისტემა, გამოირჩევა რა თავისი ინსტიტუციური არასტაბილურო-
ბითა და პოლარიზების სპეციფიკით, თავისთავად, წინა პლანზე აყე-
ნებს მართლმადიდებელი ეკლესიის ფუნქციურ როლს პოლიტიკურ
სივრცეში. ქართული ეკლესიის ინსტიტუციური დისკურსი ემყარება
იმ მყარ თვალსაზრისს, რომ იგი პოლიტიკური სისტემის ერთ-ერთი
ელემენტია და გადამწყვეტ როლს ასრულებს პოლიტიკურ-ისტორი-
ული ცვლილებების პერიოდში.
საქართველოს ეკლესიას განსაკუთრებული დამსახურება აქვს
ქართული სახელმწიფოებრიობის წინაშე, რაც სამართლიანად აი-
სახა საქართველოს კონსტიტუციაში და პოლიტიკური სისტემის
ფუძემდებლურ დებულებად გადაიქცა; მასში აღნიშნულია, რომ
სახელმწიფო აღიარებს საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფა-
ლური მართლმადიდებელი ეკლესიის განსაკუთრებულ როლს სა-
ქართველოს ისტორიაში.1 საქართველოს ეკლესიის გამოკვეთილი
ინსტიტუციურ-ფუნქციური როლი მის აქტორულ მოღვაწეობაში
გამოვლინდება, რაც პოლიტიკური საზოგადოების უპირველესი
ნდობითა და მხარდაჭერით სარგებლობს. საქართველოს კათოლი-
კოს-პატრიარქი ილია II აღნიშნავს, რომ საქართველოს უმაღლესი
სამართლებრივი დოკუმენტი - კონსტიტუცია მართლმადიდებელ
1 საქართველოს კონსტიტუცია. 2020

http://www.parliament.ge/ge/kanonmdebloba/constitution-of-georgia-68
82
2021, #3
ეკლესიას განსაკუთრებულ იურიდიულ და პოლიტიკურ სტატუსს

ანიჭებს, რაც ხალხის ნების გამოხატულებაა. 2
საქართველოს ეკლესიის ინსტიტუციური დისკურსი პოლიტიკურ
სივრცეში თანამედროვე სამეცნიერო-პოლიტიკურ ლიტერატუ-
რაშიც აისახა და პოლიტიკური ინსტიტუციებისა და პოლიტიკური
სპექტრის საკამათო თემა გახდა. მიჩნეულია, რომ ეკლესია პოლი-
ტიკური სისტემის ერთ-ერთი ელემენტი და ინსტიტუტია, რომელიც
თავის გამოკვეთილ ეროვნულ-სახელმწიფოებრივ ფუნქციას ასრუ-
ლებს. გარკვეულ პოლიტიკოსებს და სამეცნიერო წრეებს მიაჩნიათ,
რომ თანამედროვე ქართული ეკლესია პოლიტიკურ პროცესებში არ
უნდა ერეოდეს და მხოლოდ რწმენისა და აღმსარებლობის საკითხე-
ბით იყოს დაკავებული. მიგვაჩნია, რომ ეს მცდარი შეხედულებაა და
საქართველოს პოლიტიკური ისტორიის შეუფასებლობაზე მიანიშ-
ნებს. ქართული ეკლესია ეროვნულ-სახელმწიფოებრივ იდენტობას
ყოველთვის იცავდა და კრიზისულ სიტუაციებში მის თვითმყოფა-
დობას ინარჩუნებდა. საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესია
ისტორიულად სახელმწიფო რელიგია იყო და საერო ხელისუფლება-
სთან ერთად პოლიტიკური მართვის პროცესში იყო ჩაბმული. ამი-
ტომ, ეკლესიის როლი და ინსტიტუციური ფუნქციები თანამედროვე
საქართველოს პოლიტიკურ სივრცეში გამოკვეთილი უნდა იყოს და
სახელმწიფო სტრუქტურებთან ერთად ჰარმონიულ მოღვაწეობაში
ეროვნულ-პოლიტიკური იდენტობის ფორმირების პროცესში თავის
ინსტიტუციურ-აქტორულ როლს უნდა ასრულებდეს.
თანამედროვე საქართველოს მართლმადიდებელი სამოციქულო
ეკლესიის ინსტიტუციურ-აქტორული როლი პოლიტიკურ სცენაზე
შემდეგი ცვლილებებით არის გამოწვეული:
1. მსოფლიო მასშტაბით მკვეთრად შეიცვალა ძალთა ბალანსი და
საერთაშორისო პოლიტიკური სისტემის სტრუქტურა, რამაც რელი-
გიური კონფესიების პოლიტიკური და ინსტიტუციური როლი კიდევ
უფრო გააძლიერა; 2. გეოპოლიტიკურმა ტრანსფორმაციებმა გან-
საზღვრა და წინა პლანზე წამოსწია ეროვნული იდენტობისა და პო-
ლიტიკური თვითდამკვიდრების ღირებულებითი პრიორიტეტული
პრობლემები; 3. ქართულ პოლიტიკურ სივრცეში გაძლიერდა ირა-
ციონალურობისა და პოლარიზების ტენდენციები, რაც საფრთხეს
უქმნის პოლიტიკური სისტემის დემოკრატიულ სტაბილურობასა
და მოდერნიზაციას; 4. სამხრეთკავკასიური კონფლიქტების გა-
დაწყვეტა და რეგიონული სტაბილურობის მიღწევა, პოლიტიკურ
აქტორებთან ერთად, რელიგიური კონფესიების გააქტიურებასა
და პოლიტიკური პრობლემებისადმი მათი კონსენსუალური უნა-
რების გამოვლენას მოითხოვს; 5. მსოფლიო მასშტაბით იზრდება
საინფორმაციო და იდეოლოგიური დაპირისპირება, რომელიც ე. წ.
2 სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქის 2007 წლის სააღდგომო

ეპისტოლე.
http://www.orthodoxy.ge/patriarqi/epistoleebi/saagdgomo2007.htm
83
„რბილი ძალის“ გამოყენებით ვლინდება და რელიგიური ფაქტორე-

ბის გააქტიურებას იწვევს; 6. მსოფლიოსა და კავკასიის რეგიონის
მასშტაბით, გამოვლინდება რა ნაციონალიზმისა და რელიგიური რე-
ნესანსის ტენდენციები, თავისთავად იზრდება ქართული მართლმა-
დიდებლობის ეროვნულ-პოლიტიკური და ინსტიტუციური ფუნქცი-
ები, რაც ეროვნული იდენტობის დაცვასა და ახალ სიტუაციაში მის
რეკონსტრუქციას გულისხმობს.
თანამედროვე ქართულ გარდამავალ პოლიტიკურ სივრცეში,
რომელიც ჰიბრიდული რეჟიმის ელემენტებს შეიცავს და ირაციო-
ნალური ტენდენციებითაც გამოირჩევა, მნიშვნელოვანია სახელ-
მწიფო ინსტიტუციების საქართველოს მართლმადიდებელ ეკლე-
სიასთან თანამშრომლობის გაღრმავება. სახელმწიფო და ეკლესია
პოლიტიკური ტრანზიციის პროცესში ჰარმონიულ თანამშრომლო-
ბას ახორციელებენ, რაც სპეციფიკური ფუნქციური პრაგმატუ-
ლობით გამოირჩევა. სეკულარიზმი თანამშრომლობის ამოსავალი
პრინციპია, რომელიც ფუნქციურ გამიჯვნას წარმოადგენს და ერო-
ვნულ ინტერესებს ემსახურება. საქართველოს კათოლიკოს-პატრი-
არქი ილია II აღნიშნავს, რომ „მართალია ეკლესია და სახელმწიფო
ინსტიტუციურად ერთმანეთისაგან გამიჯნული უნდა იყოს და არის
კიდეც, მაგრამ ქვეყნის შენების საქმეში აუცილებლად უნდა თანამ-
შრომლობდნენ და ეს ურთიერთობა შეიძლება ადამიანის სულისა და
სხეულის კავშირს შევადაროთ“.3
თანამედროვე ქართული პოლიტიკური სპექტრისა და სამეცნი-
ერო წრეების ნაწილი ეკლესიის მიმართ მკვეთრ ნეგატიურ თვალსა-
ზრისს გამოხატავს და მიიჩნევს, რომ მართლმადიდებელი ეკლესია
არ უნდა ერეოდეს სახელმწიფო საქმეების მართვასა და გადაწყვე-
ტილებების მიღებაში და საერთოდ პოლიტიკურ პროცესებში. ასეთი
თვალსაზრისი აზიანებს ეროვნულ ინტერესებსა და ეროვნული იდე-
ნტობის ფორმირების პროცესს; ეს მოსაზრება ვიწრო პარტიულ და
კლანურ ინტერესებზეა გათვლილი და ნაკლებად ითვალისწინებს
ქართული სახელმწიფოებრიობის თვითდამკვიდრების მემკვი-
დრეობით ელემენტებს. სეკულარიზმი არ ნიშნავს ეროვნული და
სახელმწიფოებრივი პრობლემებისაგან ეკლესიის ჩამოშორებას;
სახელმწიფო იღებს პოლიტიკურ გადაწყვეტილებებს და თავისი
ლეგიტიმური პოლიტიკური ორგანოებით ახორციელებს პრაქტი-
კაში. საქართველოს ეკლესია კი, ქართულ კონფესიურ სივრცეში,
თავისი ტოლერანტული პოლიტიკის განხორციელებით, მიზანმიმა-
რთულად ეწევა ეროვნულ პრიორიტეტებსა და ორიენტაციებზე სა-
კუთარი თვალსაზრისის დაფიქსირებას და ზოგჯერ, პრინციპული
პოზიციის გამოხატვასაც არ ერიდება. ცვალებად პოლიტიკურ სი-
ტუაციაში ეკლესიის ეროვნული ფუნქცია არის სახელმწიფოსთან
თანამშრომლობით უზრუნველყოს ერთიანი პოზიციის ჩამოყალი-
3 სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქის 2018 წლის სააღდგომო
ეპისტოლე. კარიბჭე, თბ., 2018, გვ. 22
84
2021, #3
ბება და პოლიტიკური გამოწვევების პრაგმატული პოზიციიდან გა-

აზრება. საქართველოს ეკლესიის ასეთი პოზიცია და სიტუაციური
შეფასებები გლობალური და ქართულ სახელმწიფოებრივ სივრცეში
მიმდინარე პროცესების შედეგია და კანონზომიერად ითვალისწი-
ნებს პოლიტიკური ტრანზიციის სივრცისა და დროის მოთხოვნებს.
უწმინდესი და უნეტარესი ილია II მიუთითებს, რომ საქართველოს
ეკლესია, სულიერი მისიის გარდა, არის ქვეყნის დამოუკიდებლობის,
ეროვნული თვითშეგნებისა და ერთიანობის ერთ-ერთი უმთავრესი
გარანტი.4
სეკულარიზმი დემოკრატიული სახელმწიფოებრიობის მოწყობის
აუცილებელი პოლიტიკური ელემენტია, მაგრამ მისი განსხვავე-
ბული მოდელები არსებობს; გასათვალისწინებელია ერის იდენტო-
ბის ფორმირების ისტორიულ პროცესში რელიგიური ფაქტორების
მნიშვნელობა და გეოპოლიტიკურ სივრცეში მისი განსაკუთრე-
ბული როლი. ეს უკანასკნელი თანამედროვე მსოფლიოში აქტუა-
ლური თემა გახდა, რადგანაც გეოპოლიტიკური ტრანსფორმაციე-
ბის ეპოქაში თანდათანობით შეიმჩნევა რელიგიური ფაქტორების
გააქტიურება. ვფიქრობთ, ქართული ეკლესიის მიმართ გამოთ-
ქმული შენიშვნები ირაციონალურ ტენდენციად და ეროვნულ-სა-
ხელმწიფოებრივი იდენტობის საწინააღმდეგო მოძრაობად უნდა
მივიჩნიოთ. შვეიცარიელი მეცნიერი, ფლიბურგის უნივერსიტეტის
პროფესორი რიხარდ ფრიდლი აღნიშნავს, რომ „თანამედროვეო-
ბის სეკულარიზმის თეზისმა არ გაამართლა. მეოცე საუკუნის და-
საწყისში ჩვენ დარწმუნებულები ვიყავით იმაში, რომ რელიგიები
გაქრებოდნენ, რომ ადამიანი, განიცდიდა რა ემანსიპაციას, გახდე-
ბოდა თავისუფალი და დამოუკიდებელი და აღარ დასჭირდებოდა.
რელიგიური დამოკიდებულება. სეკულარიზმისა და მოდერნიზმის
მიუხედავად, ვხედავთ, რომ რელიგიის ფაქტორი არა მხოლოდ გა-
დარჩა, არამედ გაძლიერდა კიდეც“.5
სეკულარიზმის პრინციპები გადმოცემულია კონსტიტუციურ შე-
თანხმებაში სახელმწიფოსა და საქართველოს სამოციქულო ავტო-
კეფალურ მართლმადიდებელ ეკლესიას შორის, რომელიც 2002
წლის 22 ოქტომბერს დაამტკიცა საქართველოს პარლამენტმა.
კონკორდატი სრულად შეესაბამება საერთაშორისო სამართლის
საყოველთაოდ აღიარებულ პრინციპებსა და ნორმებს ადამიანის
უფლებათა და თავისუფლებათა სფეროში. კონსტიტუციურ შეთა-
ნხმებაში /კონკორდატში/ აღნიშნულია: „სახელმწიფო და ეკლესია
4 სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქის 2005 წლის საშობაო

ეპისტოლე.
http://www.orthodoxy.ge/patriarqi/epistoleebi/sashobao2005.htm
5 ფრიდლი რ.. რელიგიების როლი მოდერნულ საზოგადოებებში. ფლიბურგის
უნივერსიტეტის პროფესორის რიხარდ ფრიდლისა და ილიას უნივერსიტეტის
პროფესორის გიგა ზედანიას საუბარი. /მომზადებულია მაია დამენიას მიერ/
http://tolerantoba.ge/index.php?id=1281619861&kat=318
85
ადასტურებენ მზადყოფნას, ითანამშრომლონ ურთიერთდამოუ-

კიდებლობის პრინციპის დაცვით ქვეყნის მოსახლეობის საკეთილ-
დღეოდ... სახელმწიფო და ეკლესია უფლებამოსილნი არიან დადონ
ხელშეკრულებები ერთობლივი ინტერესების სხვადასხვა სფეროში,
რომელთა განხორციელების მიზნით მხარეთა მიერ მიიღება შესა-
ბამისი აქტები. ეკლესია წარმოადგენს ისტორიულად ჩამოყალიბე-
ბულ საჯარო სამართლის სუბიექტს...“6
თანამედროვე ქართულ პოლიტიკურ სივრცეში საქართველოს
მართლმადიდებელი ეკლესიის ფუნქციები რამდენიმე მიმართულე-
ბით შეიძლება გამოვკვეთოთ:
პირველი - პოლიტიკური ტრანზიციის პროცესში მართლმადიდე-
ბელი ეკლესია, პოლიტიკურ აქტორებთან შედარებით, ერის პოლი-
ტიკურ კონსოლიდირებას ახდენს, რაც პოლიტიკური სტაბილურო-
ბის გარანტიას წარმოადგენს.
მეორე - ქართული ეკლესიის პოზიცია მკვეთრად გამოიკვეთა
ეროვნული ღირებულებებისა და ტრადიციების დაცვის მიმართუ-
ლებით; იგი გახდა თანამედროვე ქართული ღირებულებითი სივ-
რცისა და ეროვნული იდენტობის ფორმირების ერთ-ერთი აქტიური
შემოქმედებითი და ფუნქციურად მდგრადი ინსტიტუტი.
მესამე - მართლმადიდებლობა ქართულ პოლიტიკურ სივრცეში
თავისი დომინანტური და სტაბილური სიტუაციის შექმნით ტოლე-
რანტული და ოპტიმისტური განწყობილების ფორმირებაში აქტი-
ურად მონაწილეობს, რაც თანამედროვე სახელმწიფოებრიობის
თვითდამკვიდრების პრიორიტეტულ ღირებულებას წარმოადგენს.
მეოთხე - პოლიტიკური ტრანზიციის პირობებში პოლიტიკური
სოციალიზაციის თემატიკა ძალიან აქტუალური გახდა; ქართული
ეკლესია მტკიცედ აფიქსირებს თავის პოზიციას ოჯახის, დემოგრა-
ფიული სიტუაციისა და განათლების სფეროში არსებული პრობლე-
მების მიმართულებით; ეს სფეროები დემოკრატიული ტრანზიციისა
და ეროვნულ-პოლიტიკური იდენტობის ფორმირების პროცესში
პრიორიტეტული გახდა და ახალ მიდგომებს მოითხოვს.
მეხუთე - მართლმადიდებელი ეკლესია და სრულიად საქართვე-
ლოს კათოლიკოს-პატრიარქი ილია II საჯარო პოლიტიკურ სივ-
რცეში გამორჩეული რეიტინგითა და ავტორიტეტით სარგებლობს;
ქართული ეკლესია სამოქალაქო სივრცის ყველაზე აქტიური და
მდგრადი ინსტიტუტია, რომელსაც პოლიტიკური ტრანზიციის შე-
დეგად წამოჭრილი პრობლემების მიმართ გამოკვეთილი კონსენსუ-
ალური მიდგომები აქვს და ადვილად ახერხებს დიალოგზე აგებული
სიტუაციის შექმნას.
ეროვნული იდენტობის მწვავე პრობლემებისადმი საქართველოს
ეკლესიის დამოკიდებულება, რომელიც პოლიტიკური ტრანზიციის
6 კონსტიტუციური შეთანხმება საქართველოს სახელმწიფოსა და საქართვე-
ლოს სამოციქულო ავტოკეფალურ მართლმადიდებელ ეკლესიას შორის. 14
ოქტომბერი, 2002. https://matsne.gov.ge/ka/document/view/41626?publication=0.
86
2021, #3
პროცესში ვლინდება, უფრო თანმიმდევრულ ხასიათს ატარებს და

მემკვიდრეობით ელემენტებს ემყარება. ქართული იდენტობის ტრა-
ნსფორმირების პროცესი პოლარიზების ფონზე მიმდინარეობს, რაც
სოციუმში გაუცხოებისა და ნიჰილიზმის სინდრომს ამკვიდრებს;
ერთადერთი ინსტიტუციური სისტემა, რომელიც პოლიტიკურ სი-
ვრცეში სტაბილური აქტორის ფუნქციას ინარჩუნებს, მხოლოდ
მართლმადიდებელი ეკლესიაა. ტრანზიციის პროცესში ცალკე-
ული ექსტრემისტული ძალები ცდილობენ დათრგუნონ მართლმა-
დიდებელი ეკლესიის გამოკვეთილი აქტორული როლი, რომელიც
ეროვნულ-ტრადიციულ ღირებულებით სააზროვნო სივრცესა და
ინტელექტს ემყარება. მიზანშეწონილად მივიჩნევთ რამდენიმე მი-
მართულებით მართლმადიდებელი ეკლესიის როლის გაძლიერებას:
1. ეროვნული იდენტობის ტრანსფორმაციისა და რეინტერპრე-
ტაციის პირობებში მართლმადიდებელი ეკლესია, პოლიტიკური სი-
ვრცის აქტორებთან ერთად, უფრო მკვეთრ პოზიციას უნდა გამოხა-
ტავდეს ქართული თვითმყოფადობის დასაცავად.
2. ეროვნული იდენტობის ცალკეული ელემენტების შენარჩუნება
მთელი ერის მობილიზებასა და გაერთიანებას მოითხოვს, რაც მა-
რთლმადიდებლობისა და პოლიტიკური სპექტრის კონსენსუალური
თანამშრომლობით უნდა იყოს მიღწეული.
3. მართლმადიდებელმა ეკლესიამ ინსტიტუციურ აქტორებთან
ერთად უფრო აქტიური მონაწილეობა უნდა მიიღოს პოლიტიკური
იდენტობის ფორმირების პროცესში, რომელიც მის ეროვნულ პრაგ-
მატულობას უფრო გამოკვეთილ განზომილებას მიანიჭებს.
4. ქართველი პოლიტიკური ერის ფორმირება მნიშვნელოვან ინ-
სტიტუციურ როლს აკუთვნებს მართლმადიდებლობას, რომელმაც
თავისი პოზიცია სახელმწიფოებრივი თვითდამკვიდრების ღირე-
ბულებით პრიორიტეტებზე კიდევ უფრო მკვეთრად უნდა დააფიქ-
სიროს.
5. თანამედროვე ქართული პოლიტიკური სივრცის დემოკრატი-
ული ტრანზიცია ეროვნულ იდენტობაზე დამყარებული სააზროვნო
სივრცის შექმნას გულისხმობს, რაც მართლმადიდებელი ეკლესიის
უპირველეს ინსტიტუციურ ფუნქციად უნდა მივიჩნიოთ.
87
1. სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქის 2018

წლის სააღდგომო ეპისტოლე. კარიბჭე, თბ., 2018.
წლის სააღდგომო ეპისტოლე. http://www.orthodoxy.ge/patriarqi/
epistoleebi/saagdgomo2007.htm
წლის საშობაო ეპისტოლე. http://www.orthodoxy.ge/patriarqi/
epistoleebi/sashobao2006.htm
წლის საშობაო ეპისტოლე. http://www.orthodoxy.ge/patriarqi/
epistoleebi/sashobao2005.htm
5. აბესაძე ნ. მართლმადიდებელი ეკლესია და თანამედროვე
ქართული ეროვნულ-პოლიტიკური იდენტობა. ,,ფილოსოფიური
ძიებანი“ /კრებული ოცდამეოთხე/. საქართველოს ფილოსოფიურ
მეცნიერებათა აკადემია. ,,უნივერსალი“, თბ., 2020, გვ. 237-249.
6. აბესაძე ნ. საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის
როლი პოლიტიკური იდენტობის ფორმირების პროცესში. ჟ. „რელი-
გია“, 2, 2019.
7. აბესაძე გ., აბესაძე ნ. საქართველოს ეკლესია და თანამე-
დროვე პოლიტიკური ცნობიერების ფორმირება. ჟ. „რელიგია“, 1,
2019, გვ .30-39.
8. აბესაძე გ., აბესაძე ნ. თანამედროვე ქართული პოლიტიკური
ცნობიერება და ეროვნული იდენტობა. ,,ფილოსოფიური ძიებანი“ /
კრებული ოცდამესამე/. საქართველოს ფილოსოფიურ მეცნიერე-
ბათა აკადემია. „უნივერსალი“, თბ., 2019, გვ. 229-235.
9. აბესაძე გ., აბესაძე ნ. ეროვნული იდეოლოგია და თანამე-
დროვე ქართული მართმადიდებლური ეკლესია. ჟ. „რელიგია“, 1,
2018, გვ.29-36.
10. აბესაძე გ., აბესაძე ნ. მართლმადიდებელი ეკლესია და თანა-
მედროვე ქართული სახელმწიფოს ღირებულებითი პრიორიტეტები.
ჟ. ,,რელიგია“, 1, 2017, გვ. 63-70.
11. რობერსი გ., სახელმწიფო და ეკლესია ევროკავშირის წევრ
ქვეყნებში. მეორე გამოცემა. გამომცემლები: კავშირი „21-ე საუ-
კუნე“, კონრად ადენაუერის ფონდი. თბ., 20011. ??
12. სახელმწიფო და ეკლესია ევროპის კავშირის ქვეყნებში. კავ-
შირი „21-ე საუკუნე“, თბ., 2018
13. გიორგაძე მ., სახელმწიფო, ეკლესია და სამოქალაქო სა-
ზოგადოება - პრობლემები და პერსპექტივები. 2019-25გვ. http://
iverioni.com.ge/16617-mamuka-giorgadze-sakhelmtsifo-eklesia-da-
samoqalaqo-sazogadoeba-problemebi-da-perspeqtivebi.html
14. რელიგიის თავისუფლება საქართველოსა და საერთაშორისო
88
2021, #3
კანონმდებლობით. რელიგიის საკითხთა სახელმწიფო სააგენტო.

მთავარი რედაქტორი: ზ. ვაშაყმაძე. თბ., 2020.
15. გურგენიძე მ., თეოკრატიული პოლიტიკური სისტემის კონ-
სტიტუციურ-სამართლებრივი რეგულირება. სადოქტორო დისე-
რტაცია. გრიგოლ რობაქიძის სახელმწიფო უნივერსიტეტი. თბ., 2011
http://dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/171077/1/Disertacia.pdf
16. ხეცურიანი ჯ., სახელმწიფო და ეკლესია. ურთიერთობის
სამართლებრივი ასპექტები. თბ., 2013, 44 გვ. https://evergreen.tsu.
ge/eg/opac/record/82963
17. ფრიდლი რ., რელიგიების როლი მოდერნულ საზოგადოე-
ბებში. ფლიბურგის უნივერსიტეტის პროფესორის რიხარდ ფრიდ-
ლისა და ილიას უნივერსიტეტის პროფესორის გიგა ზედანიას საუ-
ბარი. /მომზადებულია მაია დამენიას მიერ/ http://tolerantoba.ge/
index.php?id=1281619861&kat=318
18. კონსტიტუციური შეთანხმება საქართველოს სახელმწი-
ფოსა და საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალურ მართლმადი-
დებელ ეკლესიას შორის. 14 ოქტომბერი, 2002 https://matsne.gov.
ge/ka/document/view/41626?publication=0
19. თომას დე ვაალი. პატრიარქების გაზაფხული. 2011. https://
for.ge/view/2627/patriarqebis-gazafxuli.html
20. საქართველოს კონსტიტუცია. 2020 http://www.parliament.
ge/ge/kanonmdebloba/constitution-of-georgia-68
21. Audi R. Religion & Democracy: Interactions, Tensions, Possibil-
ities. Daedalus. Volume 149 Issue 3 |Summer 2020. P. 5-https://www.
amacad.org/sites/default/files/publication/downloads/Su20_Daeda-
lus_01_Introduction.pdf
22. Gunn J. T. The Complexity of Religion and the Definition of “Reli-
gion” in International Law // Harward Human Rights journal, V. 3, Spr.
2003 // [Электронный ресурс]. URL: http ://www. law. harvard. edu/
students/orgs/hrj/iss 16/ gunn, shtml Nfn
23. Korostelina K. Meaning of National Identity. Palgrave Macmillan,
a division of Nature America Inc. 2013. https://link.springer.com/book/
10.1057/9781137374769Nabout
24. Zviadadze G., Beselia M. Post-Secular International Relations in
Action and Religious Resurgence Phenomenon: Reality and Myth. 2019.
https://ciu.edu.ge/uploads/files/ALL%20FILES/AMS-Conference-Peri-
odical-2019-PDF.pdf3
25. Politology of religion. A Biannual Conference 2018. Conference
proceedings. Edited by Miroljub Jevtic and Marco Vekovic. Belgrade,
2019.
89
პოლიტიკური კონსტიტუციონალიზმი, როგორც

კონსტიტუციური კონტროლის ალტერნატივა
ვაჟა გურგენიძე
პოლიტიკის მეცნიერებათა დოქტორი,
კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტის პროფესორი
ქეთევან შოშიაშვილი
ისტორიის დოქტორი, კავკასიის საერთაშორისო
უნივერსიტეტის ასოცირებული პროფესორი
სტატია ეხება კონსტიტუციონალიზმის განვითარების პრობლე-

მატიკას - პოლიტიკური კონსტიტუციონალიზმის, როგორც კონ-
სტიტუციური კონტროლის ალტერნატივას. პუბლიკაციის შინაარსი
აქტუალურია იმდენად, რამდენადაც თანამედროვე ეტაპზე, თავისი
ევოლუციის შედეგად, კონსტიტუციონალიზმი ახალ თვისებებსა
და წახნაგებს იძენს ქვეყნების დემოკრატიული განვითარების პრო-
ცესში.
ნაშრომის მიზანია პოლიტიკური კონსტიტუციონალიზმის კონ-
სტიტუციური კონტროლის პარადიგმის სისტემური ანალიზი, რათა
დავადგინოთ რა დოზით, დიზაინით და ხარისხითაა წარმოდგენილი
მასში პოლიტიკური ასპექტი და პოლიტიკური მოცემულობა, რაც
ნაკლებად არის შესწავლილი საქართველოს სინამდვილეში.
XX საუკუნის ბოლოსთვის ამერიკის შეერთებულ შტატებში და,
შემდგომ, დიდ ბრიტანეთში, ჩამოყალიბდა საკმაოდ მდგრადი კონ-
ცეფცია, რომელშიც თეორიულ დონეზე იყო შემუშავებული სა-
პარლამენტო უზენაესობისა და კონსტიტუციის უზენაესობის
პრინციპების თავსებადობა. კონსტიტუციონალისტებმა მას უწო-
დეს „პოლიტიკური კონსტიტუციონალიზმი“. ამ კონცეფციას მემა-
რცხენე ჯგუფები კონსტიტუციური კონტროლის მოდელის კრიტი-
კისათვის იყენებდნენ, რაც მცდარი და გაუმართლებელი იყო. ასეთი
მიდგომა და მოტივაცია ცალსახად პოლიტიკური იყო. დასკვნით ნა-
წილში წარმოდგენილია მოსაზრება, რომ პოლიტიკური კონსტიტუ-
ციონალიზმი არის კონსტიტუციური კონტროლის ალტერნატივა და
ცალსახად წარმოადგენს პოლიტიკური მეცნიერების პარადიგმას.
საკვანძო სიტყვები: პოლიტიკური კონსტიტუციონალიზმი; კონ-
სტიტუციური კონტროლი; სახალხო კონსტიტუციონალიზმი; კონ-
სტიტუციურ-პოლიტიკური ინსტიტუტები; კონსტიტუციური პრი-
ნციპები.
90
2021, #3
Political constitutionalism as an alternative to

constitutional control
Vazha Gurgenidze
Caucasus International University
Doctor of Political Science.
Professor
Ketevan ShoShiaShvili
Caucasus International University
Associate Professor
Doctor of History
Resume
The article analyzes the development of constitutionalism – political

constitutionalism as an alternative to constitutional control. The publi-
cation is relevant as with evaluation, constitutionalism became a critical
factor in the development of countries.
The article aims to analyze political constitutionalism paradigms to
identify the design and quality of constitutional controls given political
aspects and circumstances. Moreover, implications of constitutional con-
trols are less studied and researched in Georgia.
By the end 20th century, in the USA and later in the United Kingdom, a
sustainable concept was elaborated, which covered the compatibility of
parliamentary and constitutional sovereignty.
Researchers named this concept “political constitutionalism”. Left-
wing scientists criticized the model of constitutional control using the
“political constitutionalism” concept. This approach was unjustified and
driven purely by political forces. The concluding part of the publication
presents the view that political constitutionalism is an alternative to con-
stitutional control.
Key words: political constitutionalism, constitutional control, pub-
lic constitutionalism, constitutional-political institutions, constitutional
principles.
91
Политический конституционализм как альтернатива

конституционного контроля
Важа Гургенидзе
Доктор политическ наук,
профессор Кавказского
международного университета
Кетеван Шошиашвили
Ассоциированный профессор
Кавказского международного университета,
Доктор исторических наук
Резюме
Статья посвящена проблеме развития конституционализма, в

частности – политического конституционализма, как альтернативе
конституционного контроля. Актуальность этого вопроса состоит
в том, что на современном этапе, конституционализм эволюциони-
рует в новых условиях и приобретает качественно новые черты и
ценности в условиях демократического развития.
Целью публикации является анализ конституционного контроля
с точки зрения определения в этом значительном феномене уровня
его политического аспекта и политической направленности консти-
туционализма в целом. Для выполнения этой задачи были использо-
ваны новейшие методы исследования в политической науке.
В конце XX столетия в таких странах, как США и Великобритания
были предприняты попытки комплексного изучения этого явления
на практике. В результате в сфере политической науки утвердилась
парадигма – “политический конституционализм”. В данной статье
продолжена эта попытка уже в новой форме. Мы изучаем этот фе-
номен уже в качественно нового его проявления, в частности, поли-
тический конституционализм как альтернативу конституционного
контроля. В заключительной части публикаций сделан однознач-
ный вывод о том, что политический конституционализм является
альтернативой конституционного контроля и что в целом полити-
ческий конституционализм является наряду с юридическим также
и парадигмой политической науки.
Ключевые термины: политический конституционализм, кон-
ституционный контроль, конституционно–политические институ-
ты, конституционные принципы.
92
2021, #3
საკონსტიტუციო კონტროლის ფორმის მოდელები თანამედროვე

პერიოდში სახელმწიფოში კონსტიტუციური მოწყობის მნიშვნელო-
ვანი საკითხია. არსებული სპეციალური იურიდიული და პოლიტი-
კური ლიტერატურის შესწავლის საფუძველზე, ჩამოგვიყალიბდა
მოსაზრება, რომ საკონსტიტუციო ორგანოები (საკონსტიტუციო
სასამართლო, საკონსტიტუციო საბჭო, საერთო იურისდიქციის სასა-
მართლოები), არსით და ხასიათით წმინდა სამართლებრივ სპეციფი-
კურ ფუნქციებს ასრულებენ. ჩვენ ვთვლით, არანაკლებ მნიშვნელო-
ვანია საკონსტიტუციო კონტროლის პოლიტიკური ინსტიტიტუტები
(პარლამენტი, საპრეზიდენტო სტრუქტურა, საკონსტიტუციო რე-
ლიგიური საბჭო). თავისი არსისა და ხასიათიდან გამომდინარე ეს
ინსტიტუტები სამართლებრივი თვალსაზრისით წარმოადგენენ არა-
სპაციალიზირებულ სტრუქტურებს და მისი ეფექტური მოქმედება
სახელმწიფოს დემოკრატიულობით განისაზღვრება, ვინაიდან, საკო-
ნსტიტუციო კონტროლი „მიმართულია ხელისუფლების დანაწილე-
ბისა და კონსტიტუციური კონფლიქტების მოგვარებისკენ“1. სწორედ
ამაში ვლინდება ჩვენი აზრით კონსტიტუციონალიზმის პოლიტი-
კური ასპექტი. აქედან გამომდინარე ვთლით, რომ პოლიტიკური კონ-
სტიტუციონალიზმი წარმოადგენს ერთდროულად როგორც,კონსტი-
ტუციური კონტროლის პოლიტიკურ პარადიგმას, ასევე მის ქმედით
ალტერნატივასაც წმინდა სამართლებრივი თვალსაზრისით.
საერთო სასამართლოების იურისდიქცია, რომელთა გადაწყვე-
ტილებები შეიძლება გასაჩივრდეს მხოლოდ ფედერალურ დონეზე.
ასეთი სისტემა მოქმედებს ანგლოსაქსურ ქვეყნებში (აშშ, კანადა,
ავსტრალია, ლათინური ამერიკის ქვეყნები და სხვა), თუმცა პოლი-
ტიკურ-სამართლებრივი თვალსაზრისით მისი გამოყენება ცალ-
კეულ ქვეყანაში სხვადასხვაგვარად ხდება.
სპეციალური საკონსტიტუციო სასამართლოები (ავსტრია, გე-
რმანია, იტალია, რუსეთი), რომელსაც მიეწოდება სპეციალური სა-
რჩელი შუამდგომლობის თხოვნით, რათა შემოწმდეს ცალკეული
საკანომდებლო აქტის შესაბამისობა ქვეყნის კონსტიტუციასთან.
უნდა აღვნიშნოთ, რომ ფედერაციული მოწყობის სახელმწიფოებში
კონსტიტუციური კონტროლის ორგანოები იქმნება ფედერაციების
სუბიექტებში.
კონსტიტუციური საბჭოები (საფრანგეთი და სხვა ფრანგულენო-
ვანი ქვეყნები) ამ ქვეყნებში მოქალაქეებს არ აქვთ უფლება შუამ-
დგომლობით მიმართონ კონსტიტუციურ საბჭოს. ამ უფლებით სა-
რგებლობენ მხოლოდ ქვეყნის მეთაური და პარლამენტის წევრები
(საფრანგეთში ეს უფლება გააჩნია პრეზიდენტს, 6 დეპუტატს და
სენატორს).
1 გეწაძე გ. საკონსტიტუციო კონტროლის ფორმები და სახეები. ჟურნალი
“ადამიანი და კონსტიტუცია“N1 1998.
Бланкенагель А., Теория и Практика Конституционного контроля в ФРГ, Жур.
“Советское Государство и Право”, N1. 1989.
93
კონსტიტუციურ-რელიგიური საბჭოები, რომლებიც მოქმედებს

ზოგიერთ ისლამურ ქვეყანაში (ირანი, პაკისტანი) საბჭოს შემადგენ-
ლობაში წარმოდგენილი არიან მეცნიერი იურისტები, ყურანის სპე-
ციალისტები, რომლებიც ამოწმებენ კანონებისა და საკანონმდებლო
აქტების შესაბამისობას ჯერ ყურანთან და შემდეგ კონსტიტუცია-
სთან.
პრაქტიკაში არსებობს წინასწარი და შემდგომი კონსტიტუციური
კონტროლი. საერთო იურისდიქციასა და კონსტიტუციურ სასამა-
რთლოებში შესაძლებელია მხოლოდ შემდგომი კონსტიტუციური
კონტროლი, როდესაც საკანონმდებლო აქტი უკვე მოქმედებს, ხოლო
კონსტიტუციურ-რელიგიური საბჭოს მოქმედების შემთხვევაში შე-
საძლებელია მხოლოდ წინასწარი კონტროლი, იმის შემოწმება, თუ
რამდენად შეესაბამება არსებული კანონი და საკანონმდებლო აქტი
რელიგიურ პოსტულატებს და მოქმედ კონსტიტუციას.
ფორმის მიხედვით განასხვავებენ აბსტრაქტულ და კონკრეტულ
კონსტიტუციურ კონტროლს. აბსტრაქტული კონტროლი წარმოა-
დგენს კონსტიტუციური აქტის შემოწმებას, როდესაც ის დაკავში-
რებულია, უშუალოდ, კონკრეტულ საქმესთან, ხოლო, კონკრეტული
კონსტიტუციური კონტროლი პირდაპირ დაკავშირებულია კონკრე-
ტული კანონის განხილვასთან. ბოლო ათწლეულის განმავლობაში
ხშირად ხორციელდება როგორც წინასწარი და შემდგომი, ასევე
აბსტრაქტული და კონკრეტული კონსტიტუციური კონტროლის
პრაქტიკა.
კონსტიტუციურ კონტროლს მიეკუთვნება ე.წ. დიფუზორული
(განცალკევებული, დანაწევრებული) კონტროლი, როდესაც სხვა-
დასხვა მაკონტროლებელ ორგანოს ეძლევა მისი განხორციელების
უფლება. ასევე გამოიყოფა კონსტიტუციური კონტროლი, როდესაც
კონტროლს ახორციელებს მხოლოდ ერთი ორგანო (მაგ. კონსტი-
ტუციური საბჭო საფრანგეთში, კონსტიტუციური სასამართლო გე-
რმანიაში). მიღებული გადაწყვეტილების მიხედვით განასხვავებენ
დამდგენ და კონსალტინგურ2 კონსტიტუციურ კონტროლს. ორივე
შემთხვევაში ხდება ამა თუ იმ კანონის ან საკანონმდებლო აქტის შე-
მოწმება კონსტიტუციასთან მიმართებაში.
განხორციელების ადგილის მიხედვით, საკონსტიტუციო კონტ-
როლი შეიძლება იყოს შინაგანი და გარეგანი, რომელიც ხორციე-
ლდება თავად საკანონმდებლო აქტის გამომცემი ორგანოს მიერ.
განხორციელების აუცილებლობის თვალსაზრისით, საკონსტიტუ-
ციო კონტროლი შეიძლება იყოს: სავალდებულო ან ფაკულტატი-
ური. პირველ შემთხვევაში კონტროლი სავალდებულოა და ხორცი-
ელდება პრევენციის მიზნით. მეორე შემთხვევაში კი ხორციელდება
მაშინ, როდესაც მისი ჩატარება რომელიმე სუბიექტზეა დამოკიდე-
ბული.
2 კონსალტინგი - მოთათბირება კონსულტაცია. ამ შემთხვევაში პოლიტიკური

კონსულტაცია იგულისხმება (ავტ).
94
2021, #3
შინაარსის მიხედვით, საკონსტიტუციო კონტროლი შეიძლება

იყოს ფორმალური და მატერიალური. ფორმალურია კონტროლი,
როდესაც მოწმდება კანონის ან საკანონმდებლო აქტის მომზადე-
ბისა და მიღებისთვის კონსტიტუციური წესების დაცვა, ხოლო მა-
ტერიალურია კონტროლი, როდესაც ხორციელდება კანონის ან მისი
დებულების კონსტიტუციასთან შესაბამისობის დადგენა.
ო. მელქაძე3 ერთმანეთისგან განასხვავებს სახელმწიფო კონტ-
როლის უფლებით აღჭურვილ ორ ჯგუფს: ორგანოები, რომელთათ-
ვისაც კონტროლი არ წარმოადგენს მათი საქმიანობის ერთადერთ
და ძირითად ფუნქციას და ორგანოები, რომელთა ფუნქციონირება,
მხოლოდ კონტროლის განხორციელებით განისაზღვრება. ეს მოსა-
ზრება შეიძლება წარმატებით გავრცელდეს კონსტიტუციური კო-
ნტროლის ფუნქციონირებაზეც.4 მოცემული გრადაციის მიხედვით
შეიძლება გამოვყოთ საკონსტიტუციო კონტროლის სპეციალიზე-
ბული და არასპეციალიზებული ორგანოები.
ჩვენი აზრით, სწორედ არასპეციალიზებული ორგანოები, რო-
მელსაც წარმოადგენს პარლამენტი, პრეზიდენტი, სახელმწიფო
საბჭო, საკონსტიტუციო კომიტეტი, საკონსტიტუციო რელიგიური
საბჭო, პოლიტიკური კონსტიტუციონალიზმის ფარგლებში ახო-
რციელებენ კონსტიტუციურ კონტროლს. რაც შეეხება კონსტიტუ-
ციური კონტროლის აღსრულებას სპეციალიზებული სასამართლო
ორგანოების მიერ, ეს ფუნქცია სრულიად სასამართლოს პრეროგა-
ტივას წარმოადგენს. უნდა აღინიშნოს, რომ ტერმინი „კონტროლი“,
როგორც წესი, ნაკლებად გამოიყენება საზღვარგარეთის ქვეყნებში.
როდესაც ლაპარაკია კონსტიტუციურ კონტროლზე, ძირითადად,
გამოიყენება ისეთი ტერმინები, როგორიც არის „მეთვალყურეობა“,
„ზედამხედველობა“.
როგორც ცნობილია, კონსტიტუციონალიზმი ყოველთვის განი-
ხილებოდა და განიხილება, როგორც სპეციფიკური სასამართლო კა-
ტეგორია და პრაქტიკულად მკვლევართა ყურადღების მიღმა რჩება
პოლიტიკური პრობლემის პარადიგმის არსი და მნიშვნელობა. მსო-
ფლიოს მასშტაბით, კონსტიტუციის შემქმნელები ყოველთვის ითვა-
ლისწინებდნენ კონსტიტუციური კონტროლის ამა თუ იმ ფორმას. ამ
თვალსაზრისით, დიდ ინტერესს იწვევს საპარლამენტო უზენაესო-
ბის სისტემა, რომელიც ცალსახად ადასტურებს ჩვენს მოსაზრებას
იმის შესახებ, რომ კონსტიტუციონალიზმს გააჩნია მაღალი დონის
პოლიტიკური დატვირთვა და პოლიტიკური არსი. საპარლამენტო
3 ო.მელქაძე, სახელმწიფო კონტროლი: თეორია, პრაქტიკა, პერსპექტივა“ თბ.

1996. გვ16-17
4 გ. კახიანი, საკონსტიტუციო კონტროლის ინსტიტუტი და მისი ფუნქციონი-
რების პრობლემები საქართველოში. კანონმდებლობის და პრაქტიკის ანალიზი,
თბ. 2008. გვ33
Чуркин В. Е. Органы конституционного контроля и международный опыт.
Жур. Российское право. М. 1998 №4 стр. 145-146.
95
უზენაესობის სისტემა ნიშნავს, რომ პარლამენტი თავად წყვეტს

მის მიერ მიღებული კანონი თუ საკანონმდებლო აქტი შეესაბამება
თუ არა კონსტიტუციას. ასეთი პოლიტიკური მოცემულობა ლოგი-
კურად აღიქმება, როგორც ურთიერთგამომრიცხავი და შეუსაბამო,
რამდენადაც პარლამენტი თავად იღებს კანონს და რატომ არის შე-
საძლებელი, რომ მან ეს კანონი არაკონსტიტუციურად ცნოს?
არავინ არ დაობს იმაზე, რომ კონსტიტუციონალიზმი და კონსტი-
ტუციური კონტროლი, უპირველეს ყოვლისა, ჩვეულებრივ კანონზე
იერარქიულად მაღლა მდგომი იურიდიული პარადიგმებია. დაწე-
რილი კონსტიტუციის მიღებამ წნეხის ქვეშ მოაქცია საპარლამენტო
უზენაესობის თეორია. XX საუკუნის ბოლოსთვის კონსტიტუციონა-
ლისტების გარკვეულმა ნაწილმა ჩამოაყალიბა საკმაოდ მდგრადი
თეორია, რომელიც უზრუნველყოფდა საპარლამენტო და კონსტი-
ტუციის უზენაესობების პრინციპების თავსებადობას. სწორედ
ისინი უწოდებენ ზემოაღნიშნულს „პოლიტიკურ კონსტიტუციონა-
ლიზმს“5. აღსანიშნავია, რომ პოლიტიკურ კონსტიტუციონალიზმს,
რომელიც ჩამოყალიბდა, როგორც კონცეფცია, აქტიურად იყენე-
ბენ მემარცხენე ჯგუფები კონსტიტუციური კონტროლის მოდე-
ლის კრიტიკისთვის. ისტორიულად კონსტიტუციურ მოწყობასთან
მიმართებით, მნიშვნელოვანი საკითხი იყო არჩევანი საპარლამე-
ნტო უზენაესობასა და იმ სისტემებს შორის, რომელშიც კონსტი-
ტუციის მიხედვით კანონმდებლობა სასამართლო კონტროლს ექ-
ვემდებარება, შედეგად მივიღეთ ორი მოცემულობა - პოლიტიკური
კონსტიტუციონალიზმი, როგორც კონსტიტუციური კონტროლის
ალტერნატივა და წმინდა იურიდიული მეცნიერების პარადიგმა - სა-
სამართლო კონტროლი.6
მსოფლიო ქვეყნების პრაქტიკამ და გამოცდილებამ შეიმუშავა და
ჩამოაყალიბა კონსტიტუციის მიღების რამდენიმე მიმართულება,
რომელიც მოგვიანებით ჩამოყალიბდა როგორც პოლიტიკური კო-
ნსტიტუციონალიზმი. კონსტიტუციას შეიმუშავებს და ამტკიცებს
ამ პოლიტიკური აქტისთვის შექმნილი დამფუძნებელი კრება, რო-
მელიც შედგება სხვადასხვა პოლიტიკური ძალის (პოლიტიკური
პარტიები, პოლიტიკური მოძრაობები და სხვა) წარმომადგენლე-
ბისგან. აღნიშნული წესით მიღებულია საქართველოს 1921 წლის,
იტალიის 1947 წლის, ინდოეთის 1950 წლის და სხვა მრავალი ქვეყ-
ნის კონსტიტუციები. არსებობს ასევე მეორე მიმართულება, რო-
დესაც კონსტიტუციის პროექტს შეიმუშავებს განსაკუთრებული
5 პოლიტიკური კონსტიტუციონალიზმი, ტერმინი ძირითადად გამოიყენება

დიდ ბრიტანეთთან მიმართებაში. სახალხო კონსტიტუციონალიზმი-აშშ-სთან მი-
მართებაში.
5. მარკ ტაშნეტი, შედარებითი კონსტიტუციური სამართლის საწყისები. თბ.
2016. გვ65
6 Ballamy Richard, Political constitutionalism: a republican defence of the
constitutionality of democracy. Cambridge University Press2017.
96
2021, #3
საკონსტიტუციო კომისია ან კომიტეტი, საბჭო, ეროვნული კრება,

ხოლო ამტკიცებს პარლამენტი, სახელმწიფოს მეთაური, ან რეფე-
რენდუმი, პლებისციტი. სწორედ ეს და, შესაბამისად, სხვა პოლიტი-
კური აქტები უტყუარად წარმოადგენს კონსტიტუციონალიზმისა
და კონსტიტუციური კონტროლის პარადიგმის წმინდა პოლიტიკურ
ასპექტს. ამ წესით არის მიღებული საფრანგეთის 1946 წლის, ია-
პონიის 1947 წლის, გერმანიის ფედერაციული რესპუბლიკის 1949
წლის კონსტიტუციები.7 შედარებით უფრო პოლიტიზებულია კო-
ნსტიტუციონალიზმის განვითარების ე. წ. „განსაკუთრებული“ მი-
მართულება აზიისა და აფრიკის სხვადასხვა ქვეყანაში,8 სადაც კო-
ნსტიტუციონალიზმის ევოლუციაზე ამ ქვეყნებში დიდ გავლენას
ახდენდა ყოფილი მეტროპოლიები.
XXI საუკუნის დასაწყისში, კონსტიტუციონალიზმისა და კონსტი-
ტუციური კონტროლის პარადიგმები სოციალურ-პოლიტიკური
მეცნიერების შესწავლისა და კვლევის ობიექტი გახდა.
კონსტიტუციური კონტროლის კონცეფცია პირველად აშშ-ში და-
ინერგა (1803 წ.) დიდი ხნის განმავლობაში ეს სიახლე ერთადერთი
მაგალითი იყო და მხოლოდ 1853 წელს აღნიშნული კონცეფცია გაი-
ზიარა არგენტინამ. ევროპაში სიახლე შედარებით გვიან იქნა მიღე-
ბული, კერძოდ ავსტრიაში 1920 წელს და სხვადასხვა პოლიტიკური
მიზეზით ამ ორგანოს მოქმედება მალევე შეწყდა, მაგრამ ახალ პო-
ლიტიკურ ვითარებაში მოქმედების განახლება და ფუნქციონირება
1945 წლიდან მოხდა.9 მეორე მსოფლიო ომის შემდგომ პერიოდში
ევროპასა და სხვადასხვა ქვეყანაში იწყება კონსტიტუციური კონ-
ტროლის ორგანოთა განსხვავებული ფორმით დამკვიდრება (თა-
ვდაპირველად საფრანგეთში, იტალიასა და გერმანიაში. შემდეგ
იაპონიაში, ინდოეთში და ა. შ.), რომელმაც მსოფლიო პარლამენტა-
რიზმის ისტორიაში ჩამოაყალიბა კონსტიტუციური კონტროლის
ფორმა კონსტიტუციური ზედამხედველობის სახით.
კონსტიტუციონალიზმის პოლიტიკური არსი და ხასიათი ვლი-
ნდება იმაშიც, რომ თანამედროვე პირობებში ხელისუფლების და-
ნაწილების პრინციპის ეფექტიანი მოქმედება წარმოუდგენელია
პოლიტიკური საკონტროლო საქმიანობის გარეშე, ვინაიდან, უმა-
ღლესი პოლიტიკური ორგანოების (პარლამენტი, პრეზიდენტის
ინსტიტუტი, მთავრობა) დახმარებით აღიკვეთება კონფლიქტები,
პოლიტიკური სისტემის დეფორმირების და ბალანსის პრინციპის
7 ვ. გურგენიძე(ავტორთა კოლეგია)საქართველოს კონსტიტუცია და პოლი-

ტიკური სისტემის სრულყოფა. თბ. 2009. გვ23-24
8 Beyond Presidentialism and Parliamentarism
Published online by Cambridge University Press: 14 November 2013. https://www.
cambridge.org/core/journals/british-journal-of-political-science/
9 ო. მელაძე. საუბრები ქართულ კონსტიტუციაზე. მსოფლიო პარლამენტარი-
ზმის კვლევის ცენტრი, პოლიტიკურ-სამართლებრივი ლიტერატურის სერია, წიგ-
ნიIIIთბ.1996, გვ164
97
დარღვევა, რომლებსაც ადგილი აქვს ან შეიძლება ჰქონდეს ხელი-

სუფლების სხვადასხვა შტოს შორის (აღმასრულებელ, სასამართლო
და საკანონმდებლო დონეზე).
მთელ რიგ ქვეყნებში დადგენილია, რომ კანონის ან საკანონ-
მდებლო აქტის არაკონსტიტუციურობაზე დავის წამოჭრის უფლება
აქვს მხოლოდ მკაცრად განსაზღვრულ უმაღლეს პოლიტიკურ ინ-
სტიტუტებს - რესპუბლიკის პრეზიდენტის ინსტიტუტს (საფრა-
ნგეთი, ირლანდია), მთავრობის ინსტიტუტს (იტალია, გერმანია),
პარლამენტს (დეპუტატთა განსაზღვრულ რაოდენობას - ესპანეთი,
გერმანია, საფრანგეთი), ზოგიერთ სახელმწიფო ორგანოს (გერმა-
ნია იტალია). ისლამურ ქვეყნებში, მაგალითად ირანში კონსტიტუ-
ციური კონტროლი პოლიტიკურ-რელიგიურია და კონტროლს ახო-
რციელებს 12 ცნობილი ღვთისმსახური, რომელიც ამავე დროს
სამეთვალყურეო საბჭოს წევრია. აღნიშნული საბჭო კანონებს აკო-
ნტროლებს არა მხოლოდ ქვეყნის კონსტიტუციასთან შესაბამისო-
ბაში, არამედ ყურანთან მიმართებაშიც.
ვფიქრობთ, რომ ზემოთ მოტანილი მოსაზრებები და არგუმე-
ნტები საკმარისია პოლიტიკური კონსტიტუციონალიზმის ფარგ-
ლებში კონსტიტუციური კონტროლის ფუნქციონირების პოლიტი-
კური ასპექტების გაგებისთვის. ამავე დროს, ვერ ვიზიარებთ მარკ
ტაშნეტის მოსაზრებას, რომ პოლიტიკური კონსტიტუციონალიზმი
კონსტიტუციური კონტროლის მხოლოდ თეორიულ ალტერნატივას
წარმოადგენს.10 ის პრაქტიკულად ხორციელდება თანამედროვე პი-
რობებში. პოლიტიკური კონსტიტუციონალიზმი მნიშვნელოვანია
კონსტიტუციური კონტროლის მექანიზმის შექმნის პროცესში და,
ამავე დროს, გააჩნია სერიოზული პოტენცია, რათა დასაბუთებული
და განხორციელებული იყოს კონსტიტუციური კონტროლის ზო-
გადი პოლიტიკური სტანდარტები.
ამგვარად, პოლიტიკური კონსტიტუციონალიზმი, როგორც კონ-
სტიტუციური კონტროლის პარადიგმა, არის პოლიტიკის მეცნიერე-
ბის კატეგორია ისე, როგორც პოლიტიკური სისტემა არის იურიდი-
ული მეცნიერების კატეგორია. აუცილებლად უნდა აღინიშნოს, რომ
პოლიტიკური კონსტიტუციონალიზმი, როგორც პარადიგმა უფრო
და უფრო მკვიდრდება არა მხოლოდ პოლიტიკური, არამედ იურიდი-
ული მეცნიერების ტერმინებში.
10 მარკ. ტაშნეტი, შედარებითი კონსტიტუციური სამართლის საწყისები. თბ.

2016. გვ 70
98
2021, #3
1. ვ. გურგენიძე (ავტორთა კოლეგია) საქართველოს კონსტიტუ-

ცია და პოლიტიკური სისტემის სრულყოფა. თბ. 2009.
2. გეწაძე გ. საკონსტიტუციო კონტროლის ფორმები და სახეები.
ჟურნალი “ადამიანი და კონსტიტუცია“ N1 1998.
3. ო. მელქაძე. საუბრები ქართულ კონსტიტუციაზე. მსოფლიო
პარლამენტარიზმის კვლევის ცენტრი, პოლიტიკურ-სამართლებ-
რივი ლიტერატურის სერია, წიგნი III თბ. 1996.
4. ო. მელქაძე, სახელმწიფო კონტროლი: თეორია, პრაქტიკა, პერ-
სპექტივა“ თბ. 1996.
5. მ. ტაშნეტი, შედარებითი კონსტიტუციური სამართლის საწყი-
სები. თბ. 2016.
6. გ. კახიანი, საკონსტიტუციო კონტროლის ინსტიტუტი და მისი
ფუნქციონირების პრობლემები საქართველოში. კანონმდებლობის
და პრაქტიკის ანალიზი, თბ. 2008.
7. Бланкенагель А., Теория и Практика Конституционного
контроля в ФРГ,Жур. “Советское Государство и Право”, №1. 1989.
8. Чуркин В. Е. Органы конституционного контроля и
международный опыт. Жур. Росийское право М. 1998 №4.
9. Ballamy Richard, Political constitutionalism: a republican defence
of the constitutionality of democracy. Cambridge University Press2017.
10. Beyond Presidentialism and Parliamentarism. Published online
by Cambridge University Press: 14 November 2013. https://www.
cambridge.org/core/journals/british-journal-of-political-science/.
99
შავი ზღვის რეგიონის ენერგეტიკული დერეფნის

მნიშვნელობა თანამედროვე მსოფლიოში
ირაკლი გაბელია
ენერგოუსაფრთხოება და ენერგეტიკული პოლიტიკა მწვავე და

აქტუალური საკითხია თანამედროვე მსოფლიოში. მსოფლიო მოსა-
ხლეობის ზრდის გამო იზრდება ენერგორესურსებზე მოთხოვნა. ეს
მოცემულობა, ერთი მხრივ, ხელს უწყობს ეკონომიკის განვითარებას,
მეორე მხრივ კი, აბრკოლებს და საფრთხეს უქმნის ენერგომომხმარე-
ბელი ქვეყნების ეროვნულ უსაფრთხოებას. თანამედროვე მსოფლი-
ოში რიგი ენერგორესურსების მწარმოებელი ქვეყნები რესურსს თა-
ვიანთი პოლიტიკური ინტერესების გასატარებლად იყენებენ.
შავი ზღვის რეგიონი ენერგორესურსების ტრანსპორტირების
მხრივ უმნიშვნელოვანეს პლაცდარმს წარმოადგენს. რეგიონის, რო-
გორც სატრანზიტო დერეფნის როლი აქტუალურია სახელმწიფოთა
პოლიტიკურ დღის წესრიგში, რომელშიც ერთმანეთს სხვადასხვა
სახელმწიფოთა ინტერესები უპირისპირდება. შავი ზღვის აუზში
არსებული ენერგორესურსების საკითხები ნათელი ილუსტრაციაა
მსოფლიო პოლიტიკური პროცესებისა, სადაც გლობალურ აქტო-
რთა განსხვავებული შეხედულებებია წარმოდგენილი.
სტატიაში განხილულია რეგიონის გეოპოლიტიკური მნიშვნე-
ლობა და სამომავლო პერსპექტივები, რომელიც ენერგორესურსე-
ბის ფონზე კიდევ უფრო დიდ მნიშვნელობას იძენს და რეგიონს პო-
ტენციური დაპირისპირების არეალად აქცევს.
საკვანძო სიტყვები: ენერგოუსაფრთხოება, შავი ზღვის რეგიონი,
უსაფრთხოება, გეოპოლიტიკა, ეროვნული ინტერესები.
100
2021, #3
The Importance of the Energy Passageway of the Black Sea

Region in the Modern World
Irakli Gabelia
Ph.D student
Resume
Energy security and politics of energy is a caustic and urgent matter

in the modern world. As the population increases, energy resource use
tends to increase as well. The present condition benefits the economy,
but it comes with the cost of the vulnerability of those energy-dependent
countries, as the degree of dependency threatens the national security of
the state. In the modern world, various energy resource-producing coun-
tries use their resources as an effective tool to force their political will.
The Black Sea region energy resource transporting-wise is an exceeding-
ly important bridgehead. The role of the region, as a transit passageway,
still has a predominant meaning within the scale of ever-disputed re-
gional political agenda, which conflicts with one another. In the Black Sea
basin, on-going energy-resource matters are clear images of the world’s
political processes, where global actors share or represent the different
political points of view.
This paper will review the region’s geopolitical importance and fu-
ture perspectives, which on the background of energy-resources; it gains
more value and can turn into the potential conflict zone.
Key words: Energy Security, Black Sea Region, Security, Geopolitics,
National Interests.
101
Значимость энергетического коридора региона Черного

моря в современном мире
Ираклий Габелия
Факультет социальных наук
Докторант
Программы политических наук
Резюме
Энергетическая безопасность и энергетическая политика явля-

ются острыми и актуальными проблемами в современном мире.
В связи с ростом мирового населения возрастает потребность в
энергоресурсах. Эти данные способствуют развитию экономики, а
с другой стороны, мешают и угрожают национальной безопасности
стран-потребителей энергии. В современном мире ряд стран-про-
изводителей энергии используют ресурсы для проведения своих
политических интересов. Черноморский регион - важный плацдарм
для транспортировки энергоносителей. Роль региона как транзит-
ного коридора актуальна в политической повестке дня государств,
в которых интересы разных государств противоречат друг другу.
Текущие проблемы энергетики в бассейне Черного моря являются
яркой иллюстрацией мировых политических процессов, где пред-
ставлены различные взгляды глобальных игроков. В статье будет
обсуждаться геополитическое значение региона и перспективы на
будущее, которые станут еще более важными в контексте энерго-
ресурсов и сделают регион зоной потенциальных противостояний.
Ключевые слова: энергетическая безопасность, Черноморский
регион, безопасность, геополитика, национальные интересы.
102
2021, #3
შავი ზღვის რეგიონში არის მსხვილი ენერგომწარმოებელი ქვეყ-

ნები - რუსეთი და აზერბაიჯანი, მნიშვნელოვანი სატრანზიტო ქვე-
ყნები - საქართველო, თურქეთი, რუმინეთი, ბულგარეთი, რუსეთი
და მომხმარებელი ქვეყნები - საქართველო, თურქეთი, სომხეთი,
უკრაინა, მოლდოვას რესპუბლიკა, ბულგარეთი და რუმინეთი1. რე-
გიონის ენერგეტიკული უსაფრთხოება განისაზღვრება საერთაშო-
რისო დონეზე არსებული ორი ძირითადი თეორიით. პირველი ეხება
ალტერნატიულ მარშრუტებს და მიწოდების ალტერნატიულ წყარო-
ებს, ხოლო მეორე, მოიცავს ურთიერთდამოკიდებულების თეორიას,
რომლის მიხედვით, სატრანზიტო, მწარმოებელი და მომხმარებელი
ქვეყნები ურთიერთდამოკიდებული არიან და აღიქმებიან, როგორც
ენერგოუსაფრთხოების კარგი საწყისი.
აღსანიშნავია, რომ საქართველოს გარდა შავი ზღვის მისადგო-
მების სტრატეგიული მნიშვნელობა ნიველირებულია, ამ სტატუსით
რუსეთის ფედერაცია გამოირჩევა, უკრაინასაც აქვს მსგავსი მი-
დგომები, მაგრამ ის არ არის ენერგომიმწოდებელი ქვეყანა, ხოლო
რაც შეეხება შუა აზიასა და ირანს, მათ მხოლოდ საქართველოს გა-
ვლით შეუძლიათ ევროპული ბაზრისათვის თავიანთი რესურსების
მიწოდება. ევროპის სურვილი, აღარ იყოს დამოკიდებული რუსეთის
ფედერაციის ენერგორესურსებზე (ჩრდილოეთის ნაკადის პრო-
ექტი), საქართველოზე გადის და ის ერთადერთი საყრდენი გამოდის
ევროპისათვის, რომლისთვისაც მნიშვნელოვანია საქართველოს
დამოუკიდებლობა როგორც რუსეთისაგან, ასევე ნატოსგანაც.
ქართველი მეცნიერის ემზარ ხვიჩიას მიერ შექმნილი სამეცნიერო
პროდუქტით, რომელსაც „კვანტური რელატივისტური ნოოლოგია”
ჰქვია, მოხერხდა მსხვილ საზოგადოებრივ სტრუქტურებში კანონ-
ზომიერი პროცესების აღწერა/პროგნოზირება. 2000-იანი წლების
დასაწყისში მეცნიერმა იწინასწარმეტყველა, რომ დაახლოებით
2010 წლიდან 2028 წლამდე გეოპოლიტიკური პროცესები წარიმა-
რთებოდა ჩინურ-გერმანული ტიპის (ე. ხვიჩიას ტერმინებით „ფორ-
მის მანიის კლასის ერების“) აქტუალიზაციით, რომელსაც საკუთარი
დამახასიათებელი ნიშნები გააჩნია, ამ კონკრეტულ შემთხვევაში
აქტუალიზაციის პერიოდში მთავარი ფაქტორი იქნება ერების შეუ-
წყნარებლობა უცხოს მიმართ, საწარმოო ეკონომიკის დომინირება,
იზოლაციონიზმი, დაყოფა-ურთიერთდადგენა, ამიტომ ყველა სახე-
ლმწიფო შეძლებისდაგვარად გაემიჯნება ერთმანეთს, რათა შეაფა-
სოს თავისი თვითღირებულება, დაადგინოს, რას წარმოადგენს იგი
და ამ შეფასების შემდეგ მოახდინოს დაგეგმარება, ვისთან და რა
დოზით არის შესაძლებელი ურთიერთობების დამყარება. აქტუალი-
ზაციის პერიოდს ასევე ახასიათებს სახელმწიფოთა შორის კავშირე-
ბის შექმნა და ერთობლივი თავდაცვა აგრესიისგან.
სწორედ ამ პრიზმაში შეგვიძლია განვიხილოთ შავ ზღვაში ენე-
1 Iulian Chifu – „The fundaments of energy security at the geopolitical, regional and
institutional level“, Editura Curtea Veche Bucure ti. 2010 p.p 9.
103
რგორესურსების კუთხით დღეს არსებული მდგომარეობა და მიმდი-

ნარე პროცესები, რომელიც გამოიხატება მკაცრი ურთიერთდადგე-
ნითა და დაყოფით, სადაც სახელმწიფოები მკაცრად ემიჯნებიან
ერთმანეთს და საკუთარი ინტერესების შესაბამისად მოქმედებენ.
საკომუნიკაციო (საინფორმაციო და სატრანსპორტო) ტექნოლო-
გიების საფუძველზე განვითარებული ეკონომიკური ინტეგრაციის
ტენდენციის გაღრმავების თანამედროვე პირობებში, ჩვენი პლანე-
ტის ნებისმიერი რეგიონი გლობალური გეოპოლიტიკური ძალების
სტრატეგიული დაპირისპირების ასპარეზადაა ქცეული. ეს დაპი-
რისპირება ღია და გაჭიანურებულ სამხედრო კონფლიქტშია გადა-
ზრდილი არაერთ სახელმწიფოში. შავი ზღვის რეგიონი კი ამის ნა-
თელი ილუსტრაციაა.
მდგომარეობის სწორად შეფასებისთვის უნდა გავითვალისწი-
ნოთ ევროპის წამყვანი ქვეყნების ინტერესები, რომლის მესვეურები
ტრანსკავკასიურ სატრანზიტო დერეფანს ენერგომატარებლების
რუსეთის გვერდის ავლით მიღების გზად და, ამდენად, ენერგეტი-
კული უსაფრთხოების განმსაზღვრელ ფაქტორად განიხილავენ,
რაც ევროპაზე ამერიკის გავლენის შემცირების პირობაცაა. სომხე-
თის გავლით სატრანზიტო დერეფნის გახსნისთვის აუცილებელი,
სომხეთისა და თურქულენოვანი სამყაროს ურთიერთნდობის გა-
რანტირება ევროკავშირს არ შეუძლია, საამისოდ აუცილებელია
ნატოს, ანუ ამერიკის ჩარევა. ამდენად, ტრანსკავკასიური სატრა-
ნზიტო დერეფნის ეს ვარიანტი ევროპის წამყვან ქვეყნებს ამერიკის
გავლენის ქვეშ ტოვებს.
ენერგორესურსების გამოყენება რუსეთის სტრატეგიულ ბაზისს
წარმოადგენს. შესაბამისად, იგი ცდილობს ევროპისთვის ერთა-
დერთ მიმწოდებლად დაფიქსირდეს და ყველაფერს აკეთებს იმი-
სათვის, რომ არ მოხდეს მისი გვერდის ავლით ენერგეტიკული პრო-
ექტების გატარება. ევროპისათვის საქართველო და, ზოგადად, შავი
ზღვის რეგიონი ალტერნატიული ენერგორესურსების მიწოდების
არეალად აღიქმება.
კავკასიის რეგიონში არსებული ენერგეტიკული რესურსები,
უპირველესად კი ნავთობი, აზერბაიჯანის ტერიტორიაზე მოიპო-
ვება, რომელიც ინტერესთა სფეროში ჯერ კიდევ მეორე მსოფლიო
ომის მიმდინარეობისას მოექცა. ნაცისტურმა გერმანიამ, რომელ-
საც მსოფლიო ბატონობაზე პრეტენზიები გააჩნდა, გათვალა, რომ
მისი და მისი მოკავშირეების მიერ დაახლოებით 805 ათასი ტონა ნა-
ვთობი მასშტაბური ომის საწარმოებლად საკმარისი არ იქნებოდა.
სწორედ ამიტომ, ვერმახტის არმიის სარდლობას გააჩნდა სურვილი
საკუთარი მოთხოვნილება სხვა ქვეყნების დაპყრობის ხარჯზე და-
ეკმაყოფილებინა2. ის დიდ ინტერესებს გამოხატავდა აგრეთვე საბ-
ჭოთა ნავთობის მიმართ, რადგანაც 75%-ის იმპორტირებას სწო-
2 გაბელია, ი. „ნატოს სტრატეგია შავი ზღვის რეგიონალური უსაფრთხოების

კონტექსტში“, სამაგისტრო ნაშრომი, 2019წ.
104
2021, #3
რედ იქიდან ახდენდა. 1994 წელს დასავლეთის სახელმწიფოებსა და

აზერბაიჯანის მთავრობას შორის გაფორმდა ე. წ. „საუკუნის კონ-
ტრაქტი“, რომელიც ითვალისწინებდა კასპიის რეგიონში მოპოვე-
ბული ნავთობის ტრანსპორტირებას დასავლეთის მიმართულებით.
1992 წლის 25 ივნისს შავი ზღვის აუზის 11 ქვეყნის: ალბანეთი,
სომხეთი, აზერბაიჯანი, ბულგარეთი, საქართველო, საბერძნეთი,
მოლდოვა, რუმინეთი, რუსეთის ფედერაცია, თურქეთი და უკრაინა
(სერბეთი შეუერთდა 2004 წლიდან) სახელმწიფო და მთავრობათა
მეთაურებმა, ევროპაში მიმდინარე მოვლენათა სწრაფი ცვლილებე-
ბის გათვალისწინებით, ბოსფორის განცხადების მიღებითა და სტა-
მბოლის დეკლარაციის ხელმოწერით საფუძველი ჩაუყარეს შავი
ზღვის ეკონომიკურ თანამშრომლობას (BSEC), რასაც საფუძვლად
დაედო ჰელსინკის დასკვნით აქტში, ევროპაში უსაფრთხოებისა და
თანამშრომლობის ორგანიზაციის (OSCE) მიერ მიღებულ დოკუმე-
ნტებში და საერთაშორისო სამართლის სხვა საყოველთაოდ აღია-
რებული პრინციპები3. აღნიშნული ორგანიზაციის ეგიდით ტარდება
სამუშაო შეხვედრები სხვადასხვა სფეროში, ერთ-ერთი მოწინავე
საკითხი ენერგეტიკის მიმართულებაა და მას დიდი ყურადღება ეთ-
მობა.
ენერგოუსაფრთხოება მოიცავს უსაფრთხოების ეკოლოგიას,
პოლიტიკასა და ინფრასტრუქტურის სფეროს, ისევე როგორც ტე-
რორიზმსა და კლიმატურ ცვლილებებს. თავდაპირველად აუცილე-
ბელია მოხდეს ტერმინის განმარტება, რათა მარტივად მოხდეს სა-
კითხის არსის განსაზღვრა.
• ენერგოუსაფრთხოება - აუცილებელი წინაპირობა ეროვ-
ნული განვითარებისთვის, რომელიც უზრუნველყოფს ენე-
რგორესურსების ხელმისაწვდომობას;
• ენერგოუსაფრთხოება - ენერგორესურსების შეუფერხე-
ბელი წვდომის უზრუნველყოფა მისაღებ ფასად;
• ენერგოუსაფრთხოება - ერთგვარი „ქოლგა“, რომელიც მო-
იცავს რამდენიმე გამომწვევ კომპონენტს, როგორიც არის
ენერგეტიკა, ეკონომიკური ზრდის ტემპი და პოლიტიკური
ძალაუფლება4;
• ენერგოუსაფრთხოება - შესაძლებლობათა ერთობლიობა,
რაც ენერგორესურსების ფლობის საშუალებას იძლევა, რო-
მელიც ეროვნული ძლიერების პოტენციალის ამაღლებას
უზრუნველყოფს.
როგორც ზემოაღნიშნული დეფინიციებიდან ჩანს, ენერგოუსა-
ფრთხოების უნიფიცირებული განმარტება არ არსებობს და ის და-
3 შავი ზღვის ეკონომიკური თანამშრომლობის ორგანიზაცია (BSEC) - https://
mfa.gov.ge/MainNav/ForeignPolicy/MultilateralRelations/BSEC.aspx.
4 მაღრაძე, გ. მაისაია, ვ. „21–ე საუკუნის საერთაშორისო პოლიტიკა და თანამ-
შრომლობითი უსაფრთხოების თეორია: მითი და რეალობა - რეგიონული და გლო-
ბალური ასპექტები“ გამომცემლობა „უნივერსალი“ თბილისი 2017 წ, გვ 135.
105
კავშირებულია სხვადასხვა ფაქტორთან. თუმცა, ცხადია, რომ იგი

პირდაპირ კავშირშია ქვეყნის ეროვნულ ინტერესებთან. კომპლექ-
სური მიდგომა საშუალებას გვაძლევს გამოვყოთ ენერგოუსაფრ-
თხოების სხვადასხვა დონე:
• ეკონომიკური ენერგოუსაფრთხოება;
• ტექტოგენური ენერგოუსაფრთხოება;
• სამართლებრივი ენერგოუსაფრთხოება;
• პოლიტიკური ენერგოუსაფრთხოება5.
ენერგოუსაფრთხოების საკითხის, როგორც ყველაზე მნიშვნე-
ლოვანი პრობლემის, წინა პლანზე წამოწევა უინსტონ ჩერჩილს უკა-
ვშირდება, რომელმაც 1910-იან წლებში მიიღო გადაწყვეტილება
ქვანახშირი ნავთობით ჩაენაცვლებინა და ამისთვის არასანდო პა-
რტნიორი - სპარსეთი შეარჩია. ამის შემდგომ შეიძლება ითქვას,
რომ ენერგოუსაფრთხოება ეროვნული სტრატეგიის მნიშვნელოვან
ელემენტად იქცა. სახელმწიფოს ენორგოუსაფრთხოების განმსა-
ზღვრელი ფაქტორებია: რესურსების მომწოდებელი წყაროების დი-
ვერსიფიკაცია, რეზერვების არსებობა და იმპორტზე დამოკიდებუ-
ლება.
აღსანიშნავია ის ფაქტი, რომ რუსეთის მიერ ყირიმის ნახევარკუ-
ნძულის ოკუპაციამდე, ამერიკელთა ინიციატივით, უკრაინამ Royal
Dutch Shell-თან „ფიქალის გაზის“ მოპოვების 10 მლრდ დოლარიან
კონტრაქტს მოაწერა ხელი. აღნიშნული პროექტი უკრაინას საკუ-
თარი გაზით ათეულობით წლის განმავლობაში უზრუნველყოფის
საშუალებას მისცემდა, თუმცა, მისი მნიშვნელოვანი ნაწილი შავი
ზღვის შელფზეა განთავსებული, კერძოდ, ყირიმის ნახევარკუნ-
ძულის სიახლოვეს, რომელიც დღევანდელ დღეს რუსეთის მიერ
არის ანექსირებული. აღსანიშნავია, რომ უკრაინაში ფიქალის გა-
ზის მარაგი ევროპაში ყველაზე მსხვილ მარაგად არის შეფასებული.
ფიქლის გაზის რეზერვების ათვისების მთავარი წინაღობა მისი წა-
რმოების თვითღირებულებაა. ამერიკასთან შედარებით, ევროპაში
ფიქლის გაზის წარმოება უფრო ძვირია. ამის ერთ-ერთი ძირითადი
მიზეზი გახლავთ ის ფაქტი, რომ ფიქლის წარმონაქმნები ევროპაში
მიწის წიაღში უფრო ღრმადაა ჩამარხული, რაც ართულებს ექსპლუ-
ატაციის პროცესს.
ყირიმის ოკუპაციის გეოპოლიტიკურ ფაქტორებთან ერთად,
რომელიც შავი ზღვის რეგიონში რუსეთის გავლენის გაძლიერე-
ბისკენ იყო მიმართული, აღნიშნულ პროცესში ენერგეტიკულმა
ფაქტორებმა არანაკლები როლი შეასრულეს. კერძოდ, ყირიმის ნა-
ხევარკუნძულის სახმელეთო ნაწილში, ნავთობისა და გაზის 26 სა-
ბადოა აღმოჩენილი, ხოლო შავი ზღვის აკვატორიაში 8. აღნიშნული
საბადოების მარაგი 15 მილიონ ტონა პირობით საწვავად არის შე-
5 მაღრაძე, გ. მაისაია, ვ. „21–ე საუკუნის საერთაშორისო პოლიტიკა და „თანამ-
შრომლობითი უსაფრთხოების თეორია: მითი და რეალობა - რეგიონული და გლო-
ბალური ასპექტები“. გამომცემლობა „უნივერსალი“, თბილისი, 2017 წ, გვ. 128.
106
2021, #3
ფასებული. გეოლოგიური დაზვერვითი მონაცემების შესაბამისად,

ქერჩის მიდამოებში, შავი ზღვის რეგიონში ერთ-ერთი ყველაზე
მსხვილი ნავთობისა და გაზის აუზებია განთავსებული6.
როგორც ცნობილია, ბუნებრივი აირის იმპორტის თვალსაზრი-
სით ევროპა მეტწილად დამოკიდებულია რუსეთის ფედერაციაზე
და ენერგოგიგანტ „გაზპრომზე“, რომელიც, თავის მხრივ, ევროპას
არასანდო მოკავშირედ ესახება, რის საფუძველს ქმნის 2009 წლის
თებერვალში რუსეთის მიერ განხორციელებული ქმედება, როცა
მან მოულოდნელად 25%-ით შეუმცირა გაზის მიწოდება ევროკავში-
რის ცხრა ქვეყანას - პოლონეთს, იტალიას, სლოვაკეთს, ავსტრიას,
ბულგარეთს, ჩეხეთს, უნგრეთს, საბერძნეთს და რუმინეთს.
აღნიშნული მოვლენების თავიდან აცილების მიზნით, სახელმწი-
ფოები ცდილობენ ალტერნატიული გზების მოძიებას, რომელიც
უზრუნველყოფს საკუთარი ინტერესების დაცვას. შავი ზღვის რე-
გიონის, როგორც სატრანზიტო დერეფნის როლი ამ მოცემულობაში
მნიშვნელოვან როლს იძენს. ევროპისთვის ბუნებრივი აირის იმპო-
რტისა და რუსეთის ტერიტორიის გვერდის ავლით ახალი ენერგე-
ტიკული პროექტების განსახორციელებლად აშშ-მ მუშაობა გასული
საუკუნის 90-იანი წლებიდან დაიწყო, რაც პირველ რიგში კასპიის
ზღვის რეგიონში ნავთობისა და გაზის მოპოვებასა და ევროპაში მის
შემდგომ ტრანსპორტირებას ისახავდა მიზნად. ამის ნათელი დადა-
სტურება TANAP-ისა და NABUCCO-ის პროექტის მხარდაჭერა გახ-
ლდათ.
„ტანაპი“ (TANAP ტრანსანატოლიური გაზსადენი) - სათავეს აი-
ღებს საქართველო-თურქეთის საზღვართან, ახალციხის მიმდე-
ბარე ტერიტორიაზე და თურქეთის დასავლეთ საზღვრამდე, ქალაქ
ედირნეს სამხრეთამდე (თურქეთ-საბერძნეთის საზღვარი) მიდის.
პროექტის მიხედვით, აღნიშნული მილსადენის ექსპლუატაციაში
შესვლის პირველ ეტაპზე, ანუ 20-იანი წლების პირველ ნახევარში
მისი სიმძლავრე 16 მლრდ. კუბურ მეტრს უნდა შეადგენდეს, ხოლო
2026 წლიდან მოყოლებული, როდესაც ექსპლუატაციაში დამატე-
ბითი კომპრესორული სადგურიც შევა, გამტარობა 31 მლრდ. კუბურ
მეტრამდე გაიზრდება. თურქეთისთვის, სადაც ბუნებრივ აირზე
მოთხოვნილება მოსახლეობის რაოდენობის ზრდასთან ერთად ეტა-
პობრივად იზრდება, 6 მლრდ. კუბური მეტრი წინსწრებითაა გათვა-
ლისწინებული7.
აღნიშნული პროექტის გაგრძელებას წარმოადგენს ის გაზსადენი
6 Энергетическая система Крыма. Досье (24 МАР 2014) - https://tass.ru/

info/1069612
7 ჩიტაძე ნ. - საქართველოს ენერგეტიკული უსაფრთხოების ძირითადი
პრიორიტეტები სამხრეთ კავკასიასა და შავი ზღვის რეგიონში ახალი ენერგე-
ტიკული პროექტების ამოქმედების მაგალითზე (04.02.2021) - http://www.
resonancedaily.com/index.php?id_rub=11&id_artc=117849&fbclid=IwAR3Mn-
HottEmv6ZXCTQsBV1XMIM2z-e8ewTxqy_9e-pp44a0mmWhiSJR2AQ
107
(TAP), რომლის მეშვეობით კასპიის ზღვის რეგიონში მოპოვებული

გაზის ევროპაში ტრანსპორტირებაა შესაძლებელი. ტრანსანატო-
ლიური გაზსადენის შეერთება ტრანსადრიატიკულ გაზსადენთან
საბერძნეთი-თურქეთის საზღვარზე მოხდება. პროექტის დასრულე-
ბის შესახებ კონსორციუმმა TAP AG 2020 წლის 13 ოქტომბერს განა-
ცხადა და ევროპისთვის გაზის მიწოდება დაიწყო.
რეგიონის ორი დიდი სახელმწიფო, რუსეთი და თურქეთი მჭი-
დრო კავშირში იყვნენ ერთმანეთთან ენერგოუსაფრთხოების კო-
ნტექსტში, მაგრამ ბოლოდროინდელმა ამბებმა ეს ყველაფერი შე-
ცვალა, რაც რუსეთიდან ტრანსპორტირებულ ბუნებრივ აირზეც
აისახა. თურქეთი, რომელიც შესყიდული აირის ოდენობით მეორე
ადგილზე იყო, წლის მეორე ნახევარში იმავე მოცულობის აირს ყი-
დულობს, რამდენსაც სომხეთი (193 მლნ კუბური მეტრი) და უფრო
ცოტას, ვიდრე ლიეტუვა (272 მლნ)8. „გაზპრომის“ წილი თურქულ
ბაზარზე 2019 წელს 35%-ზე დაეცა - 15 მლრდ კბ/მ–მდე - რაც ისტო-
რიულ მინიმუმს წარმოადგენს უკანასკნელი 10 წლის განმავლო-
ბაში. შედეგად „თურქული ნაკადი“ და „ცისფერი ნაკადი“, რომელთა
საერთო გამტარიანობა წელიწადში 35 მლრდ. კუბური მეტრია, ნახე-
ვრად ცარიელი დარჩა.
კვლევის შედეგად დაფიქსირდა, რომ შავი ზღვის რეგიონში გა-

ნვითარებული ენერგეტიკული მოცემულობები რთულად მოგვარე-
ბადი საკითხია, რომელიც უკავშირდება პოლიტიკურ, ეკონომიკურ,
იდეოლოგიურ და სხვა მახასიათებლებს. ამასთანავე, რეგიონში მი-
მდინარე პროცესები ასახავს მსოფლიოში განვითარებულ მოვლე-
ნებს, რომელთა ძირითადი ინტერესის საგანი ენერგორესურსებზე
კონტროლი და, რაც მთავარია, ტრანსპორტირებაზე ექსკლუზიური
უფლებების მოპოვებაა.
შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ შავი ზღვის რეგიონის და, ზოგადად,
კავკასიის რეგიონის მომავალი დამოკიდებულია ურთიერთშეთა-
ნხმებაზე, კონფრონტაციის შემცირებასა და საერთო ენის გამონა-
ხვაზე, მაგრამ სახელმწიფოთა განსხვავებული ინტერესებისა და
შეთანხმების რესურსების უქონლობიდან გამომდინარე, კონსენსუ-
სამდე მისვლა რთულად წამოსადგენია.
ბოლო პერიოდში, შავი ზღვის რეგიონის მნიშვნელობის ზრდა
დღის წესრიგში აყენებს თანამშრომლობის ახალი ფორმატის შე-
მუშავებას. გლობალურ აქტორთა განსხვავებული პოზიციები შავი
ზღვის არეალში რეგიონს დიდი გამოწვევების წინაშე აყენებს, სა-
დაც კონსენსუსამდე მისვლა რთული იქნება. ენერგოუსაფრთხოე-
8 თურქეთი რუსულ გაზზე უარს ამბობს (20.5.2020) - https://pia.ge/ka/news/

economics/turketi-rusul-gazze-uars-ambobs
108
2021, #3
ბის საკითხი სახელმწიფოების ეროვნულ ინტერესებს უკავშირდება,

შესაბამისად რომელიმე მხრიდან დათმობაზე წასვლა პრაქტიკუ-
ლად წარმოუდგენელია. საქართველოს როლი არსებულ რეალო-
ბაში მკვეთრად გაზრდილი და მნიშვნელოვანია, რომელიც გამოწვე-
ვებზე ადეკვატურ პასუხს საჭიროებს, რათა მოხდეს საქართველოს,
როგორც საერთაშორისო მნიშვნელობის სუბიექტის დაფიქსირება
გლობალურ მასშტაბში. რეგიონში არსებულ დაპირისპირებაში შე-
საძლოა გამოინახოს დარეგულირების ეკონომიკური ფაქტორები,
მაგრამ პოლიტიკური რესურსი სახელმწიფოების შეთანხმების მიღ-
წევისა არ არსებობს.
109
1. მაისაია, ვ. „შავი ზღვის აუზის გეოსტრატეგიული ბალანსის პო-

ლიტიკური ასპექტები“. პარიზი: ქართულ-ევროპული ინსტიტუტი
2003.
2. მაღრაძე, გ. მაისაია, ვ. „XXI საუკუნის საერთაშორისო პოლი-
ტიკა და „თანამშრომლობითი უსაფრთხოების“ თეორია: მითი და რე-
ალობა - რეგიონული და გლობალური ასპექტები“, გამომცემლობა
„უნივერსალი“ თბილისი. 2017 წ.
3. ხვიჩია, ე. „ქართველი ერი და მსოფლიო ცივილიზაცია“, გამო-
მცემლობა „ნეკერი“, თბილისი 2004 წ.
4. ჩიტაძე, ნ. „გეოპოლიტიკა“ თბილისი: უნივერსალი 2011 წ.
5. Bozkurt, G. Blue Black Sea: New Dimensions of History, Security,
Strategy, Energy and Economy. Cambridge scholars 2013.
6. Chifu, I, Sauliuc, A, Nedea, B, “Energy security Strategies in the Wider
Black Sea Region” Editura Curtea Veche Bucureºti 2010.
7. Melvin, N. “Rebuilding Collective Security in the Black Sea Region”
Stockholm International Peace Research Institute 2018.
8. Petersson, B. & Törnquist-Plewa, B., Proceedings from the conference
“Energy Security in Europe” Lund 24-25 September 2007.
9. Smith, K, “Security Implications of Russian Energy Policies” Centre
for European Policy Studies, No. 90/January 2006.
110
2021, #3
პარტიული პოლიტიკის ფუნდამენტური პრობლემა

საქართველოში
ლაშა შამათავა
მიუხედავად იმისა, რომ საქართველოში 1991-2020 წლებში 300-

მდე პოლიტიკური პარტია დარეგისტრირდა, ხოლო 2020 წლის სა-
პარლამენტო არჩევნებში მონაწილეობა მიიღო 55-მა, ქართველი
ამომრჩევლების 62% ვერ ასახელებს პარტიას, რომელთა შეხედუ-
ლებები მათთვის მისაღებია.
მხოლოდ ერთ მოცემულ მომენტში შეიძლებოდა ეს მაჩვენებელი
მიგვეწერა შემთხვევითობისთვის, მაგრამ, როგორც კვლევები გვიჩ-
ვენებს, ეს ტენდენცია 10 წელია გრძელდება. ამ პერიოდში 28-ჯერ
ჩატარდა კვლევები, რომლის მიხედვით, 23%-ზე ნაკლები შედეგი
არ დაფიქსირებულა, ხოლო საშუალო მაჩვენებელი 43%-ია, ბოლო 4
წლის საშუალო მაჩვენებელი კი - 51%.
აღსანიშნავია, რომ სრულიად განსხვავებულია ვითარება აშშ-ში:
იმ ამომრჩეველთა რაოდენობა, რომლებიც არც ერთ პარტიას არ ემ-
ხრობიან, 7-10%-ის ფარგლებში მერყეობს.
საქართველოში ბოლო 30 წელიწადში 28 არჩევნები ჩატარდა. ეჭვ-
გარეშეა, ეს სიხშირე სრულიად საკმარისია, რათა პარტიები ადაპ-
ტირებულიყვნენ და თავიანთი საარჩევნო მესიჯები და პროგრამები
საზოგადოების ინტერესებთან შესაბამისობაში მოეყვანათ.
ცალსახად შეიძლება ამ სიტუაციის ახსნა იმით, რომ ჩვენი პარტი-
ები ფუნდამენტურად არ პასუხობენ ჩვენი საზოგადოების ინტერე-
სებს.
სტატიაში განხილულია ზემოხსენებული ფუნდამენტური პრო-
ბლემის არსი და მისი გადაწყვეტის გზები კვანტურ-რელატი-
ვისტური ნოოლოგიის და ოპტიმალიზმის დოქტრინის გამოყენებით.
საკვანძო სიტყვები: პარტიული პოლიტიკა, პრობლემა, რეზოლუ-
ცია, არჩევნები, ნოოლოგია, ოპტიმალიზმის დოქტრინა
111
The Fundamental Problem of the Party Politics in Georgia

Lasha Shamatava
Ph.D student
Resume
Notwithstanding the fact that around 300 hundred political parties

were registered from 1991 till 2020 in Georgia, while 55 of them were
involved in 2020 parliamentary elections, 62% of the Georgian electorate
still can’t name a party with the acceptable visions.
If these figures were a single case we could conceive it as an accident
but as studies show, this trend is ongoing for 10 years. In this incomplete
10 years, a survey was conducted 28 times, according to no less than 23%
result was recorded, while the average rate for the last 4 years is 51%.
It should be noted that the situation is quite different in the US: the
number of independent voters who do not lean to any party fluctuates in
the range of 7-10%.
Georgia has held 28 elections in the last 30 years (including referen-
dums and plebiscites). It is no doubt that this frequency is quite sufficient
for political parties to adapt and bring their political messages and pro-
grams in line with public interests.
This situation can be unequivocally explained by the fact that our po-
litical parties do not respond significantly to the interests of our society.
This forthcoming article will discuss the essence of above mentioned
fundamental problems and ways to solve them through the lens of Rela-
tivistic-Quantum Noology and the Doctrine of Optimalism.
Keywords: Party Politics, Elections, Problem, Resolution, Noology, the
Doctrine of Optimalism
112
2021, #3
Фундаментальная проблема партийной политики в Грузии

Лаша Шаматава
Факультет социальных наук
Докторант
Резюме
Несмотря на то, что в 1991-2020 годах в Грузии было зарегистри-

ровано около 300 политических партий, а 55 из них участвовали в
парламентских выборах 2020 года, 62% грузинских избирателей не
могут назвать партию, взгляды которой были бы для них приемле-
мы.
Данный показатель можно было приписать случайности лишь
в один конкретный момент, но, как показывают исследования, та-
кая тенденция сохраняется уже 10 лет. За этот период 28 раз про-
водились опросы, согласно которым результаты никогда не были
меньше 23%, средний показатель был 43%, а средний показатель
за последние 4 года - 51%.
Следует отметить, что в США ситуация радикально отличается:
количество избирателей, не поддерживающих ни одну партию, ко-
леблется в пределах 7-10%.
За последние 30 лет в Грузии выборы были проведены 28 раз.
Несомненно, такая частота вполне достаточна для того, чтобы пар-
тии могли адаптироваться и привести свои предвыборные посла-
ния и программы в соответствие с общественными интересами.
Эту ситуацию однозначно можно объяснить тем, что наши пар-
тии фундаментально не отвечают интересам нашего общества.
В статье обсуждается сущность вышеупомянутой фундаменталь-
ной проблемы и пути ее решения с использованием квантово-реля-
тивистской ноологии и доктрины оптимализма.
Ключевые слова: Партийная политика, проблема, решение, вы-
боры, ноология, доктрина оптимализма.
113
1991-2020 წლებში საქართველოში 300-მდე პოლიტიკური პარტია

დარეგისტრირდა, 2020 წლის 31 ოქტომბრის საპარლამენტო არჩევ-
ნებში მონაწილეობას აპირებდა 80-მდე პარტია. საბოლოოდ კი, 55-
1991-2020 წლებში საქართველოში 300-მდე პოლიტიკური პარტია
მა პარტიამ მიიღო მონაწილეობა, 48 პარტიამ - დამოუკიდებლად,
დარეგისტრირდა, 2020 წლის 31 ოქტომბრის საპარლამენტო არჩევნებში
ხოლო 7 მათგანი 2 სხვადასხვა საარჩევნო ბლოკში გაერთიანდა.
მონაწილეობას აპირებდა 80-მდე პარტია. საბოლოოდ კი, 55-მა პარტიამ მიიღო
არჩევნების48შედეგად
მონაწილეობა, პარტიამ პარლამენტში მოხვდა
- დამოუკიდებლად, 9 სხვადასხვა
ხოლო 7 მათგანი 2 საა-
სხვადასხვა
რჩევნო სუბიექტი - 2 ბლოკი
საარჩევნო ბლოკში გაერთიანდა. და 7 დამოუკიდებელი პარტია, სულ 14
სხვადასხვა პარტია (იხ. ცხრილი №1).
არჩევნების შედეგად პარლამენტში მოხვდა 9 სხვადასხვა საარჩევნო სუბიექტი -
2 ბლოკი და 7 დამოუკიდებელი პარტია, სულ 14 სხვადასხვა პარტია (იხ. ცხრილი
ცხრილი №1. 2020 წლის 31 ოქტომბრის არჩევნების საბოლოო შედეგები.
№1).
ამილ
ცხრ არჩევნების შედეგების
ი №1. 2020 წლის 31 ოქტომგამოცხადებიდან რამდენიმე
ბრის არჩევნების საბოლოო შედეგეთვეში
ბი. ჩა-
ტარებული კვლევით დადგინდა, რომ ამომრჩეველთა 40%-ის აზრით
ამ არჩევნების
არც ერთი პარტია შედეგების გამოცხადებიდან
არ დგას მათ რამდენიმე
შეხედულებებთან ახლოს.თვეში
თუ ჩატარებული
ამას
კვლევით დადგინდა, რომ ამომრჩეველთა 40%-ის აზრით არც ერთი პარტია არ დგას
დავუმატებთ პასუხებს “უარი პასუხზე” (14%) და “არ ვიცი” (8%),
მათ შეხედულებებთან ახლოს. თუ ამას დავუმატებთ პასუხებს “უარი პასუხზე” (14%)
მივიღებთ, რომ ამომრჩეველთა 62% ვერ ასახელებს ისეთ პარტიას,
და “არ ვიცი” (8%), მივიღებთ, რომ ამომრჩეველთა 62% ვერ ასახელებს ისეთ პარტიას,
რომელიც მათ შეხედულებებთან ახლოს დგას (იხ. გრაფიკი №1).
რომელიც მათ შეხედულებებთან ახლოს დგას (იხ. გრაფიკი №1).
დავაკვირდეთ ამ მახასიათებლის ცვლილებას დროში - ბოლო 10
წლის განმავლობაში ჩატარებული 28 კვლევის შედეგად აღმოჩნდა,
რომ ეს მახასიათებელი მერყეობდა 23-62%-ს შორის, საშუალოდ
43%-ის ტოლი იყო, ხოლო, ბოლო 4 წლის საშუალო 51%-ია (იხ. გრა-
ფიკი №2 და ცხრილი №2).
100

114
2021, #3
გრაფიკი №1. პარტიების მხარდაჭერა - რომელი პარტია დგას თქვენ შე-

ხედულებებთან ყველაზე ახლოს? 2021 წლის თებერვლის კვლევა.*
გრაფიკი №1. პარტიების მხარდაჭერა - რომელი პარტია დგას თქვენ შეხედულებებთან

ყველაზე ახლოს? 2021 წლის თებერვლის კვლევა.99
დავაკვირდეთ
გრაფიკი ამ მახასიათებლის
№2. პარტიების მხარდაჭერაცვლილებას დროშიდგას
- რომელი პარტია - ბოლო
თქვენ 10 წლის
განმავლობაში ჩატარებული 28 კვლევის შედეგად აღმოჩნდა, რომ
შეხედულებებთან ყველაზე ახლოს? შედეგები 2011 წლის სექტემბრიდანეს მახასიათებელი
მერყეობდა 23-62%-ს შორის, საშუალოდ 43%-ის ტოლი იყო, ხოლო,
2021 წლის თებერვლის ჩათვლით. 2021 წლის თებერვლის კვლევა.* ბოლო 4 წლის
საშუალო 51%-ია (იხ. გრაფიკი №2 და ცხრილი №2).

99
საზოგადოების განწყობა საქართველოში, 2021 წლის თებერვლის სატელეფონო გამოკითხვის
შედეგები. ჩატარებულია NDI-ის დაკვეთით CRRC საქართველოს მიერ.
გრაფიკი №2. პარტიების მხარდაჭერა - რომელი პარტია დგას თქვენ შეხედულებებთან
https://www.ndi.org/sites/default/files/NDI%20Georgia_Public%20Opinion%20Poll_February%202021_GEO_
Final.pdf
ყველაზე ახლოს? შედეგები 2011 წლის სექტემბრიდან 2021 წლის თებერვლის
ჩათ*ვსაზოგადოების
ლით. 2021 წლიგანწყობა
ს თებერვლსაქართველოში,
ის კვლევა.100 2021 წლის თებერვლის სატელე-
ფონო გამოკითხვის შედეგები. ჩატარებულია 101 NDI-ის დაკვეთით CRRC საქართვე-
ლოს მიერ. https://www.ndi.org/sites/default/files/NDI%20Georgia_Public%20
Opinion%20Poll_February%202021_GEO_Final.pdf
№№ თარიღი % №№ თარიღი % 115
1 2011 წლის სექტ 34% 15 2016 წლის მარტი 44%

ცხრილი №2. პარტიების მხარდაჭერა - რომელი პარტია დგას თქვენ

შეხედულებებთან ყველაზე ახლოს? შედეგები 2011 წლის სექტემბრიდან
2021 წლის თებერვლის ჩათვლით. ნაჩვენებია შემდეგი პასუხების ჯამი:
“არც ერთი პარტია + უარი პასუხზე + არ ვიცი”.
მინიმუმი: 23% (2012 წლის ნოემბ.), მაქსიმუმი: 62% (2021 წლის თებ).
საშუალო: 43%, ბოლო 4 წლის საშუალო: 51%.
№№ თარიღი % №№ თარიღი %
1 2011 წლის სექტ 34% 15 2016 წლის მარტი 44%
2 2012 წლის თებ 41% 16 2016 წლის ივნ 42%
3 2012 წლის ივნ 40% 17 2016 წლის ნოემ 37%
4 2012 წლის აგვ 43% 18 2017 წლის აპრ 46%
5 2012 წლის ნოემ 23% 19 2017 წლის ივნ 51%
6 2013 წლის მარტი 25% 20 2017 წლის დეკ 47%
7 2013 წლის ივნ 32% 21 2018 წლის მარტი 50%
8 2013 წლის სექტ 27% 22 2018 წლის ივნ 58%
9 2013 წლის ნოემ 24% 23 2018 წლის დეკ 49%
10 2014 წლის აპრ 36% 24 2019 წლის აპრ 48%
11 2014 წლის აგვ 38% 25 2019 წლის ივლ 54%
12 2015 წლის აპრ 49% 26 2019 წლის ნოემ 45%
13 2015 წლის აგვ 56% 27 2020 წლის დეკ 54%
14 2015 წლის ნოემ 43% 28 2021 წლის თებ 62%
საინტერესოა, ბოლო 4 წლის კვლევების შედეგების საშუალო მაჩ-

ვენებლები:
• 40%-ს მიაჩნია, რომ საქართველო არასწორად ვითარდება;
• 39%-ს მიაჩნია, რომ საქართველოს პარლამენტი ცუდად მუ-
შაობს;
• 52%-ს მიაჩნია, რომ პარლამენტარები მათ ინტერესებს არ
დაიცავენ.
უნდა აღინიშნოს ისიც, რომ ამომრჩეველთა დაახლოებით ნახე-
ვარი სისტემატურად არ მონაწილეობს არჩევნებში. ეს ნიშნავს, რომ
მიუხედავად პარტიების სიმრავლისა, მოსახლეობის დაახლოებით
ნახევარი არ იზიარებს პარტიების შეხედულებებს და, სავარაუდოდ,
სიახლის მოლოდინშია. ფაქტია ისიც, რომ კრიტიკულ მომენტებში
საქართველოში სხვადასხვა ტიპის არჩევნებზე მისულთა წილი ხში-
რად ასულა 60-70%-მდე და ზოგჯერ 80-90%-მდეც კი (იხ. ცხრილი
№3).
116
2021, #3
ცხრილი №3. ამომრჩეველთა აქტიურობის პროცენტი დამოუკიდებელი

საქართველოს ისტორიაში.
№ წელი არჩევნ. ტიპი % № წელი არჩევნ. ტიპი %

1 1919 საპარლამენტო >60 16 2004 საპრეზიდენტო 88
2 1919 ადგილობრივი - 17 2004 საპარლამენტო 45
3 1991 საპრეზიდ. 82.8 18 2006 ადგილობრივი 51.6
4 1991 ადგილობრივი - 19 2008 საპრეზიდენტო 53.2
5 1991 რეფერენდუმი 90.3 20 2008 საპარლამენტო 51.0
6 1990 საპარლამენტო 69.9 21 2008 პლებისც. 89.2

არჩევნ. თარიღ.
7 1992 საპარლამენტო 74.8 22 2008 პლებისც. ნატოში 88.8
გაწევრ.
8 1995 საპრეზიდ. 68.9 23 2010 ადგილობრივი 46.6
9 1995 საპარლამენტო 68.2 24 2012 საპარლამენტო 60.8
10 1998 ადგილობრივი 68 25 2013 საპრეზიდენტო 46.6
11 1999 საპარლამენტო 68 26 2014 ადგილობრივი 43.3
12 2000 საპრეზიდ. 75.9 27 2016 საპარლამენტო 51.6
13 2002 ადგილობრივი 46 28 2017 ადგილობრივი 45.6
14 2003 საპარლამენტო 60 29 2018 საპრეზიდენტო 46.7
15 2003 რეფერენდუმი 63.9 30 2020 საპარლამენტო 56.1
ამავე დროს, სრულიად განსხვავებულია ვითარება აშშ-სა და და-

სავლეთ ევროპის ქვეყნების უმეტესობაში - იქ იმ ამომრჩეველთა
წილი, რომლებიც არც ერთი პარტიის შეხედულებებს არ იზიარებენ,
მკვეთრად ნაკლებია, ვიდრე საქართველოში. აშშ-ში ეს მაჩვენებელი
7-10%-ს შორის მერყეობს, 2017 წლის მონაცემებით კი დიდ ბრიტა-
ნეთში 14%-ია, გერმანიაში 13%, საფრანგეთში 13%, ესპანეთში 15%,
შვედეთში 6%, ჰოლანდიაში 10% და ა. შ. (იხ. ილუსტრაცია №1).
ზემოთ მოყვანილი მონაცემები ცხადად აჩვენებს, რომ რაც დრო
გადის, საქართველოში მით უფრო იკვეთება პოლიტიკური პარტიე-
ბისადმი საზოგადოებაში არსებული უნდობლობისა და უკმაყოფი-
ლების მზარდი ტენდენცია. როგორც ლევან კახიშვილი თავის სტა-
ტიაში - “დიდი და პატარა პარტიები საქართველოში: განსხვავდება
თუ არა პარტიების წინასაარჩევნო პროგრამები?” - წერს, 2016 წლის
საარჩევნო გარემოზე და უშუალოდ საარჩევნო პროცესზე დაკვირ-
ვებისას ნათელი გახდა, რომ პარტიებს სულ უფრო მეტად უჭირთ
საზოგადოებისათვის მისაღები და საინტერესო საარჩევნო პროგ-
რამის შეთავაზება.
2016 წლის საპარლამენტო არჩევნებში წარმოდგენილი იმ პარტი-
ების პოლიტიკური იდეოლოგიის და პროგრამების კვლევით, რომ-
117
ამავე დროს, სრულიად განსხვავებულია ვითარება აშშ-სა და დასავლეთ
ევროპის ქვეყნების უმეტესობაში - იქ იმ ამომრჩეველთა წილი, რომლებიც არც ერთი
პარტიის
პოლიტოშეხედულებებს
/ LOGOS არ იზიარებენ, მკვეთრად ნაკლებია, ვიდრე საქართველოში.
აშშ-ში ეს მაჩვენებელი 7-10%-ს შორის მერყეობს, 2017 წლის მონაცემებით კი დიდ
ბრიტანეთში 14%-ია, გერმანიაში 13%, საფრანგეთში 13%, ესპანეთში 15%, შვედეთში
ილუსტრაცია №1. მაჩვენებელი, თუ მოსახლეობის რამდენი პროცენტია
6%, ჰოლანდიაში 10% და ა. შ. (იხ. ილუსტრაცია №1).
ისეთი, რომელიც თავის ქვეყანაში მოქმედ არც ერთ პოლიტიკურ პარტი-
ასთან არ აკავშირებს საკუთარ თავს.*
* Feletterolf, J. (2018, March 8). Negative views of democracy more widespread

ილუcountries
in სტრაცია with№1. low მაჩვეpolitical
ნებელი, affiliation.
თუ მოსაhttps://www.pewresearch.org/fact-
ხლეობის რამდენი პროცენტია ისეთი,
tank/2018/03/08/negative-views-of-democracy-more-widespread-in-countries-
რომელიც თავის ქვეყანაში მოქმედ არც ერთ პოლიტიკურ პარტიასთან არ აკავშირებს
with-low-political-affiliation/
საკუთარ თავს.101
ლებმაც არჩევნებზე ერთი მანდატი მაინც მიიღეს, სტატიის ავტორი
ასკვნის, რომ წამყვანი პოლიტიკური პარტიები ნელ-ნელა კარგავენ
სახალხო მხარდაჭერას.1 ავტორი ასევე ამტკიცებს, რომ საჭიროა

მეტი
101
Feletterolf,კონცენტრაცია
J. (2018, March 8). Negative პოლიტიკაზე, ნაცვლად
views of democracy - პოლიტიკური
more widespread ლი-
in countries with low political
affiliation. https://www.pewresearch.org/fact-tank/2018/03/08/negative-views-of-democracy-
დერებისა, თუმცა, საქართველოს ისტორიული და კულტურული
გამოცდილება ცხადყოფს, რომ ქართულ გარემოში ყოველთვის გა-
more-widespread-in-countries-with-low-political-affiliation/
ნსაკუთრებული ადგილი ეკავათ ავტორიტეტებს და კოლორიტულ
ფიგურებს. 105

ბაკურ კვაშილავამ დაახლოებით იმავე სახის კვლევა აწარმოა
2020 წლის არჩევნებზე, რაც ლევან კახიშვილმა - 2016 წლის არჩევ-
ნებზე. იგი 2020 წლის საპარლამენტო არჩევნებში მონაწილე მთა-
ვარი 12 პოლიტიკური პარტიის პროგრამებს მიმოიხილავს და სა-
ინტერესო დასკვნებს გვთავაზობს. როგორც გასულ საარჩევნო
ციკლებში, 2020 წლის არჩევნებშიც შენარჩუნდა ტენდენცია, რომ-
ლის მიხედვით მემარცხენე და მემარჯვენე პოლიტიკურ პარტიებს
შორის მკაფიო მსოფლმხედველობითი განსხვავება არ არსებობს და
1 დიდი და პატარა პარტიები საქართველოში: განსხვავდება თუ არა პარტიე-
ბის წინასაარჩევნო პროგრამები? (ლევან კახიშვილი), 2020.
118
2021, #3
მათი იდეოლოგიური გამიჯვნა ჯერაც ვერ ხერხდება. დღევანდელ

პოლიტიკურ ლანდშაფტზე წარმოდგენილი პოლიტიკური პარტიები
მეტწილად სიტუაციურად მოქმედებენ. მეორე მხრივ, უნდა აღინიშ-
ნოს ისიც, რომ პოლიტიკური პარტიების პროგრამებში მიზნის მი-
საღწევად მეტი მექანიზმებია წარმოდგენილი.2
გარდა ზემოთ ხსენებული ორი კვლევისა, 2020 წელს კიდევ ერთი
საინტერესო ნამუშევარი გამოქვეყნდა EMC-ის პლატფორმაზე, რო-
მელიც 2020 წლის საპარლამენტო არჩევნებში მონაწილე პარტიე-
ბის პროგრამებში თანასწორობის პოლიტიკის რეპრეზენტაციებს
იკვლევს. ერთ-ერთი საინტერესო დაკვირვება, რომელსაც სტატია
გვთავაზობს, იმაში მდგომარეობს, რომ სოციალური პოლიტიკის,
დეოკუპაციის პოლიტიკისა და კონფლიქტების რეზოლუციის პო-
ლიტიკის შემუშავებისას არ ხდება ლოკალური კონტექსტისა და
კულტურული გარემოს გათვალისწინება.3 ეს კი, თავის მხრივ, მთელ
რიგ გართულებებს წარმოშობს პოლიტიკის და სოციალური ყოფის
ყველაზე დონეზე.
მთლიანობაში აშკარა ხდება, რომ წამყვან პოლიტიკურ პარტიებს
უჭირთ ხალხთან საერთო ენის გამონახვა, მათი პრობლემების და
სატკივრის ჯეროვნად აღქმა და საპასუხოდ შესაფერისი პროგრამე-
ბისა და პოლიტიკის შეთავაზება ან შემუშავება. საზოგადოებასა და
პოლიტიკურ აქტორებს შორის ნაპრალი ღრმავდება და ეს ბოლო
წლებში ჩატარებული გამოკითხვებითაც დასტურდება.
ამ საკითხთან დაკავშირებით ძალიან საინტერესოა 2019 და 2020
წლის “საერთაშორისო გამჭვირვალობა - საქართველოს” კვლე-
ვის შედეგები - ორივე წელს ჩატარებული საზოგადოებრივი აზრის
კვლევის თანახმად, გამოკითხულთა 79-80% მიიჩნევს, რომ ქა-
რთულ პოლიტიკაში საჭიროა ახალი ძალის და ალტერნატივის გა-
მოჩენა.4
მიუხედავად იმისა, რომ ცალსახად ჩანს ახალი პოლიტიკური ძა-
ლის (პოლიტიკური ხედვის) საჭიროება, ისიც ნათელია, რომ დღეს
არსებული პოლიტიკური პარტიები ვერ აინტერესებენ ამომრჩე-
ველთა ნახევარზე მეტს, ამ ვითარების გამომწვევი მიზეზების და-
დგენა საკმაოდ რთულია.
შესაძლოა, ეს გამოეწვია იმას, რომ ქვეყანაში არის დიქტატო-
რული სიტუაცია, რაც ხელს უშლის საზოგადოების ინტერესების
გამომხატველი პოლიტიკური ძალის გაჩენას და განვითარებას.
თუმცა, ჩვენი აზრით, ეს არ უნდა იყოს ნამდვილი მიზეზი, რადგან
2 წინასაარჩევნო პროგრამების მიმოხილვა 2020 წლის საპარლამენტო არჩევ-

ნებისთვის, ბაკურ კვაშილავა, 2020.
3 თანასწორობის პოლიტიკა პარტიების წინასაარჩევნო ხედვებში - 2020, EMC,
2020.
4 “საერთაშორისო გამჭვირვალობა - საქართველო”, 2019-2020 წლის საზოგა-
დოებრივი აზრის კვლევები. (https://transparency.ge/ge/post/sazogadoebrivi-azris-
kvlevis-shedegebi-archevnebi-da-politikashi-monacileoba)
119
დღეს საქართველოში საკმაოდ ადვილია პოლიტიკური პარტიის

რეგისტრაცია და არჩევნებში მონაწილეობა. ამავე დროს, საკმაოდ
მცირე დაფინანსებაა საჭირო იმისთვის, რომ ახლად რეგისტრირე-
ბული პოლიტიკური პარტია მეტ-ნაკლებად ცნობადი გახდეს და თა-
ვისი ხედვები მიაწოდოს ამომრჩეველთა სოლიდურ ნაწილს.
მეორე მიზეზი შეიძლება იყოს ის, რომ საზოგადოება ორიენტი-
რებულია არა პარტიებზე, არამედ პიროვნებებზე, უფრო კონკრე-
ტულად კი, ქარიზმატულ ლიდერებზე, სხვა სიტყვებით - ავტორი-
ტეტებზე.
ეს მოსაზრება მკაფიოდ დასტურდება ემპირიულადაც - ქა-
რთველი ამომრჩეველი ცნობილია თავისი ემოციური დამოკიდებუ-
ლებით ქარიზმატული ლიდერების მიმართ (ზვიად გამსახურდიას
და მიხეილ სააკაშვილის მაგალითები ამის მკაფიო დადასტურებაა).
მესამე მიზეზი კი შეიძლება იყოს ის, რომ საზოგადოებას შეი-
ძლება ჰქონდეს სხვა ღირებულებათა სისტემა, სხვა მენტალიტეტი,
ხოლო პოლიტიკურ პარტიებს, სულ სხვა.
სწორედ რომ მეორე და მესამე მიზეზებს ასაბუთებს მეცნიერუ-
ლად ქართველი მკვლევრის, სოციალური მეცნიერებების დოქტო-
რის, ემზარ ხვიჩიას მიერ 2000-იან წლებში შექმნილი თეორია, რო-
მელსაც მან ბოლო წლებში “კვანტური რელატივისტური ნოოლოგია
უწოდა”.5
ემზარ ხვიჩიას კვანტური რელატივისტური ნოოლოგიის (შემ-
დგომში უბრალოდ ნოოლოგიის) მიხედვით ქართველი ერი სხვა
ტიპის (კლასის) ერია, ამერიკელი ერი კი სხვა ტიპის. ნოოლოგიის
მიხედვით, ამერიკელებისთვის დამახასიათებელია (დომინანტუ-
რია) მიზნობრივი მოტივაცია, საბაზრო ურთიერთობები და ა. შ. შე-
საბამისად, თუკი აშშ-ში გაჩნდება სიტუაცია, როცა საზოგადოების
დიდი ნაწილი არც ერთი პარტიის შეხედულებებს არ ემხრობა, იქ
აუცილებლად შეიქმნება ახალი პარტია, რომელიც საზოგადოების
ამ ნაწილის ინტერესების გამომხატველი იქნება. მეორე მხრივ, არა-
ნაკლებ ალბათურია, რომ არსებულმა პარტიებმა გაითვალისწინონ
საზოგადოების განწყობა და თავიანთ დაპირებებში ასახონ ის, რაც
ასევე გამოიწვევს ამ მაჩვენებლის შემცირებას.
სულ სხვა ვითარებას ვაწყდებით საქართველოს შემთხვევაში.
არც პარტიები გვაკლია, არც საზოგადოებრივი აზრის შემსწა-
ვლელი ორგანიზაციები, მაგრამ მაინც ძალიან დიდია იმ მოქალაქე-
ების პროცენტული წილი, ვისაც არც ერთი მოქმედი პოლიტიკური
პარტიის შეხედულებები არ მოსწონს.
ნოოლოგიის გამოყენებით, მისმა ავტორმა, ემზარ ხვიჩიამ მიიღო
„ოპტიმალიზმის დოქტრინა”. ამ დოქტრინის მიხედვით, ოპტიმალუ-
რია მსოფლიოს მოწყობა ისე, რომ თითოეულმა ერმა მისთვის ოპტი-
მალური როლი შეასრულოს. ქართველი ერის შემთხვევაში, ეს არის
5 ხვიჩია, ე. (2020). ნოოლოგია, თვითკმარი არსებობის ლოგიკა.
120
2021, #3
დანარჩენი სამი სხვადასხვა ტიპის (კლასის) ერებს შორის თანხმო-

ბის პროცესების მართვა (მოდერაცია). და სანამ ქართველი ერი სა-
ერთაშორისო ასპარეზზე არ მიიღებს ამ როლს, ის ვერ გავა შეუქცე-
ვადი პოლიტიკური განვითარების გზაზე.
ანალოგია რომ გამოვიყენოთ, ფუნქციურად არააქტიურ მდგო-
მარეობაში მყოფი ერი (ანუ ერი, რომელიც ოპტიმალიზმის დოქტ-
რინის მიხედვით მისთვის ოპტიმალური ფუნქციის შესრულებით
არ არის დაკავებული), რომელსაც სთავაზობენ სხვა ტიპის ერების
ფუნქციებს და პროექტებს, შეიძლება შევადაროთ ხორცისმჭამელ
ცხოველს, რომელსაც ხორცს არ აჭმევენ, არამედ მხოლოდ ბალახე-
ულით კვებავენ.
მეორე მხრივ, ნოოლოგიის მიხედვით ქართველი ერი არ არის ინ-
სტიტუციური ერი და ჩვენ მხოლოდ და მხოლოდ სხვა ტიპის ერების
ინსტიტუციების იმიტირებას ვახდენთ. ეს პარალელურად იმასაც
ნიშნავს, რომ ქართველი ამომრჩეველი ორიენტირებულია პიროვნე-
ბებზე და არა პარტიებზე.
დასკვნის სახით შეიძლება ითქვას, რომ ქართველები ითხოვენ სი-
ახლეს, ანუ ახალ პოლიტიკურ ძალას, რომელიც მიზნად დაისახავს
ოპტიმალიზმის დოქტრინის ინიცირებას, რაც გამოიწვევს იმას,
რომ ქართველი ერი მოგვევლინება საერთაშორისო სისტემის სუბი-
ექტად.
ამავე დროს, იმისთვის, რომ პრაქტიკულად ყველა ქართველმა
იპოვოს მისთვის სასურველი პოლიტიკური ძალა, პოლიტიკაში ად-
ვილად შემოსვლა უნდა შეეძლოს საზოგადოებისთვის მისაღებ პი-
როვნებებს პოლიტიკური პარტიის წევრობის გარეშე.
121
1. Catalonia - 2021 regional election - POLL OF POLLS, 2021 -

https://www.politico.eu/europe-poll-of-polls/spain/N98097.
2. Czech Republic - 2017 general election results - POLL OF POLLS,
2017- https://www.politico.eu/europe-poll-of-polls/czech-republic/
N93774.
3. Czech Republic - European Parliament election 2019 - POLL OF
POLLS, 2019 - https://www.politico.eu/europe-poll-of-polls/czech-re-
public/N92017.
4. Czech Republic - National parliament voting intention - POLL OF
POLLS, 2021 - https://www.politico.eu/europe-poll-of-polls/czech-re-
public/N93079.
5. Dunleavy, P., Gilson, C. (2010). Is the UK Electorate Disengaged?
- https://blogs.lse.ac.uk/politicsandpolicy/is-the-uk-electorate-disen-
gaged/.
6. Feletterolf, J. (2018, March 8). Negative views of democracy more
widespread in countries with low political affiliation. Pew Research Cen-
ter - U.S. Politics & Policy, FACTANK - News In The Numbers. - https://
www.pewresearch.org/fact-tank/2018/03/08/negative-views-of-de-
mocracy-more-widespread-in-countries-with-low-political-affiliation/.
7. Giuffrida, A. (2018, February 27). “There is no long-term vision”:
young Italians lose faith in politics - https://www.theguardian.com/
world/2018/feb/27/there-is-no-long-term-vision-young-italians-lose-
faith-in-politics.
8. Hall, M., Gal, S. (2020, 18 Nov), How the 2020 election results com-
pare to 2016, in 9 maps and charts. INSIDER - https://www.businessin-
sider.com/2016-2020-electoral-maps-exit-polls-compared-2020-11.
9. Italy - 2018 general election results - POLL OF POLLS, 2018 -
https://www.politico.eu/europe-poll-of-polls/italy/N93715.
10. Italy - European Parliament election 2019 - POLL OF POLLS, 2019
- https://www.politico.eu/europe-poll-of-polls/italy/N92026.
11. Italy - National parliament voting intention - POLL OF POLLS,
2021 - https://www.politico.eu/europe-poll-of-polls/italy/N93715.
12. Leach, A., Stabe, M. (2017). Financial Time - Germany politics, Ger-
man political poll tracker - https://ig.ft.com/germany-poll-tracker/.
13. Madrid - 2021 regional election - POLL OF POLLS, 2021 - https://
www.politico.eu/europe-poll-of-polls/spain/N98703.
14. Montanaro, D. (2020, December 15). Poll: Despite Record Turn-
out, 80 Million Americans Didn’t Vote. Here’s Why - https://www.npr.
org/2020/12/15/945031391/poll-despite-record-turnout-80-million-
americans-didnt-vote-heres-why.
15. Opportunities and Challenges Facing Ukraine’s Democratic Tran-
122
2021, #3
sition. Nationwide Survey, NDI Ukraine. (December 2019) - https://

www.ndi.org/sites/default/files/NDI_December%202019%20survey_
Public%20fin.pdf.
16. Political Independents: Who They Are, What They Think - Most
‘lean’ toward a party; ‘true’ independents tend to avoid politics. (2019,
March 14). Pew Research Center - U.S. Politics & Policy - https://www.
pewresearch.org/politics/2019/03/14/political-independents-who-
they-are-what-they-think/.
17. Public Opinion Survey in Poland. (2017, May 17-31). Center For
Insights In Survey Research - https://www.iri.org/sites/default/files/
wysiwyg/2017-7-5_iri_poland_poll.pdf.
18. Richard, W., Poushter, J., Silver, L. and others. (2019, October, 14).
Political parties; Pew Research Center - https://www.pewresearch.org/
global/2019/10/14/political-parties/.
19. Spain - National parliament voting intention - POLL OF POLLS,
2021 - https://www.politico.eu/europe-poll-of-polls/spain/N97379
20. Support for ruling United Russia party slides in the polls. (2016,
September 1). bne IntelliNews - https://www.intellinews.com/in-
dex.php/support-for-ruling-united-russia-party-slides-in-the-polls-
105196/?source=russia.
21. Thomson-DeVeaux, A., Mithani, J., Bronner, L. (2020, October 26).
Why Many Americans Don’t Vote And why for some, this year could be
different. - https://projects.fivethirtyeight.com/non-voters-poll-2020-
election/.
22. UK results: Conservatives win majority - BBC NEWS - https://
www.bbc.co.uk/news/election/2019/results.
23. US Election 2020 - BBC NEWS - https://www.bbc.com/news/
election/us2020/results.
24. Wike, R., Castillo, A. (2018). International Political Engagement
Report 2018. “Many Around the World Are Disengaged From Politics But
could be motivated to participate on issues like health care, poverty and
education”. Pew-Research-Center - https://www.pewresearch.org/glob-
al/2018/10/17/international-political-engagement/.
25. Социологи выяснили отношение россиян к политическим
партиям. (2021.01.13). РИА Новости - https://ria.ru/20210113/par
tii-1592897604.html.
26. 64%-მა არ იცის ან არ ასახელებს კონკრეტულ პარტიას, რო-
მელსაც ხმას მისცემს - NDI. 14 სექტ, 2020. - https://formulanews.ge/
News/36698.
27. ახალი ამბები - NDI-ის კვლევა: მოსახლეობის 40% არცერთ
პარტიას არ უჭერს მხარს. 23 მარტი, 2021. - https://tabula.ge/ge/
news/664332-ndi-kvleva-mosakhleobis-40-artsert-partias-ar.
28. თორნტონი, ლ., თურმანიძე, კ. (2019). საზოგადოების გან-
123
წყობა საქართველოში 2019 წლის აპრილის გამოკითხვის შედეგები.

ჩატარებული NDI-ის დაკვეთით CRRC-საქართველოს მიერ. - https://
civil.ge/wp-content/uploads/2019/05/NDI_April_2019_public-politi-
cal_GEO_vfinal.pdf.
29. თორნტონი, ლ., თურმანიძე, კ. (2019). საზოგადოების გან-
წყობა საქართველოში 2019 წლის დეკემბრის გამოკითხვის შედე-
გები. ჩატარებული NDI-ის დაკვეთით CRRC-საქართველოს მიერ.
https://www.ndi.org/sites/default/files/NDI%20Georgia_Decem-
ber%202019_Public%20Presentation_GEO_VF.pdf.
30. თორნტონი, ლ., სიჭინავა, დ. (2015). საზოგადოების განწყობა
საქართველოში 2015 წლის აპრილის კვლევის შედეგები. ჩატარე-
ბული NDI-ის დაკვეთით CRRC-საქართველოს მიერ. – https://www.
ndi.org/sites/default/files/NDI%20Georgia_April_2015%20Politi-
cal%20Poll%20Results_GEO_VF.pdf.
31. ინტერპრესნიუსი - NDI-ის კვლევის მიხედვით, გამოკი-
თხულთა 40%-სთვის მათ შეხედულებასთან ახლოს არცერთი პა-
რტია არ დგას, „ქართულ ოცნებას“ – 23%, „ნაცმოძრაობას“ კი
- 7% ასახელებს. 23.03.2021. https://www.interpressnews.ge/ka/arti-
cle/647875-ndi-is-kvlevis-mixedvit-gamokitxulta-40-stvis-mat-shexed-
ulebastan-axlos-arcerti-partia-ar-dgas-kartul-ocnebas-23-nacmozrao-
bas-ki-7-asaxelebs.
32. ინტერპრესნიუსი - NDI-ის კვლევის მიხედვით, გამოკითხუ-
ლთა 40%-სთვის მათ შეხედულებასთან ახლოს არცერთი პარტია
არ დგას, „ქართულ ოცნებას“ – 23%, „ნაცმოძრაობას“ კი - 7% ასახე-
ლებს; 23.03.2021 - 11:57; ბოლოს გადამოწმდა - 31 მარტი, 2021
წ. - https://www.interpressnews.ge/ka/article/647875-ndi-is-kv-
levis-mixedvit-gamokitxulta-40-stvis-mat-shexedulebastan-axlos-arcer-
ti-partia-ar-dgas-kartul-ocnebas-23-nacmozraobas-ki-7-asaxelebs.
33. კახიშვილი, ლ. (2019). „ქართული პოლიტიკური პარტიების
მიმართ ნდობის კლებადი ტენდენცია: რას ნიშნავს ეს დემოკრატი-
ისთვის საქართველოში და როგორ შეიძლება უარყოფითი შედეგე-
ბის თავიდან აცილება?“ საქართველოს პოლიტიკის ინსტიტუტი,
პოლიტიკის დოკუმენტი. მარტი 2019, გამოცემა №17. http://gip.
ge/wp-content/uploads/2019/03/პოლიტიკის-დოკუმენტი-17-ლევა-
ნ-კახიშვილი.pdf.
34. კახიშვილი, ლ. (2020). საქართველოს პოლიტიკის ინსტი-
ტუტი, პოლიტიკის დოკუმენტი - „დიდი და პატარა პარტიები საქა-
რთველოში: განსხვავდება თუ არა პარტიების წინასაარჩევნო პროგ-
რამები?“ მარტი 2020, გამოცემა N23.
35. კვაშილავა, ბ. (2020). წინასაარჩევნო პროგრამების მიმო-
ხილვა 2020 წლის საპარლამენტო არჩევნებისთვის. შედარებითი
ანალიზი. - https://eecmd.org/wp-content/uploads/2020/10/წინასა-
არჩევნო-პროგრამების-მიმოხილვა-2020_EECMD.pdf.
124
2021, #3
36. კუნჭულია, ლ. (2020.08.13). 52%-იანი რეიტინგის არითმე-

ტიკა - “გამოკითხულთა 42%-ის პოზიცია უბრალოდ გადაყარეს?”
რადიო თავისუფლება - პოლიტიკა. https://www.radiotavisupleba.ge/
პოლიტიკური-რეიტინგის-არითმეტიკა/30782411.html.
37. მოქალაქეების 60% არ უჭერს მხარს ოპოზიციური პარტიე-
ბის მიერ საპარლამენტო საქმიანობის ბოიკოტირებას – IRI. (2021,
5 აპრილი). - https://newsreport.ge/მოქალაქეების-60-არ-უჭერს-მხ/.
38. პოლიტიკური რეიტინგები NDI–ის დაკვეთით ჩატარებულ
კვლევაში. 21.05.2019. - https://civil.ge/ka/archives/306180.
39. საერთაშორისო გამჭვირვალობა საქართველო. საზოგადოებ-
რივი აზრის კვლევის შედეგები: არჩევნები და პოლიტიკაში მონაწი-
ლეობა. 19 ივნისი, 2020. - https://transparency.ge/ge/post/sazogadoe-
brivi-azris-kvlevis-shedegebi-archevnebi-da-politikashi-monacileoba.
40. საზოგადოების განწყობა საქართველოში, 2020 წლის
აგვისტოს სატელეფონო გამოკითხვის შედეგები. ჩატარებულია
NDI-ის დაკვეთით CRRC საქართველოს მიერ. https://www.ndi.org/
sites/default/files/NDI%20Georgia%20-%20Poll%20-%20August%20
2020%20-%20GEO%20-%20Final.pdf.
41. საზოგადოების განწყობა საქართველოში, 2020 წლის დეკე-
მბრის სატელეფონო გამოკითხვის შედეგები. ჩატარებულია NDI-ის
დაკვეთით CRRC საქართველოს მიერ. https://www.ndi.org/sites/de-
fault/files/NDI%20Georgia_December%202020%20Poll_GEO_FINAL.
pdf.
42. საზოგადოების განწყობა საქართველოში, 2021 წლის თებერ-
ვლის სატელეფონო გამოკითხვის შედეგები. ჩატარებულია NDI-ის
დაკვეთით CRRC საქართველოს მიერ. https://www.ndi.org/sites/de-
fault/files/NDI%20Georgia_Public%20Opinion%20Poll_February%20
2021_GEO_Final.pdf?fbclid=IwAR2EsXCS3vJ02qpY15Winbfr_aEmVOp-
moTwUKxa953RYat0DRlK64_LwFg.
43. საქართველოს არჩევნების მონაცემები - 2008 წლის საპარ-
ლამენტო არჩევნები - პარტიული სია - https://data.electionsportal.ge/
ka/event_type/3/event/3/shape/30695/shape_type/1?data_type=of-
ficial&fbclid=IwAR1kmoFA67XypfM-aPJUsCBC3sbilm1af9VzYsPch-
7JVNXJSjKNqF7l7joQ.
44. საქართველო - არჩევნების ისტორია - 1990-2010 - https://ces-
ko.ge/res/old/other/9/9077.pdf?fbclid=IwAR1DJcemlIlC8rT_Zff7-hM-
LuUp_04C8LsIollWU3J1foIfvPbk_kqSTMiw.
45. სოციალური სამართლიანობის ცენტრი. თანასწორობის პო-
ლიტიკა პარტიების წინასაარჩევნო ხედვებში - 2020. 23 ოქტ, 2020
- https://socialjustice.org.ge/ka/products/tanastsorobis-politika-par-
tiebis-tsinasaarchevno-khedvebshi-2020.
46. უკიდურესი პოლიტიკური პოლარიზაცია: გავლენები ქა-
რთულ დემოკრატიაზე. საქართველოს პოლიტიკის ინსტიტუტი, ექ-
125
სპერტთა კომენტარი N16. 30/03/2021. http://gip.gehttp://gip.ge/

ge/უკიდურესი-პოლიტიკური-პოლ/.
47. ქევანიშვილი, ე. (2016.04.13). რადიო თავისუფლება - პოლი-
ტიკა - NDI-ის პოლიტიკური რეიტინგი - ხმები არავის სასარგებლოდ
https://www.radiotavisupleba.ge/a/politikuri-reitingebi/27672916.
html.
48. ღამის საუბრები. სოციალურ - პოლიტიკური მეცნიერებათა
დოქტორი ემზარ ხვიჩია. 22 სექ. 2014 - https://www.youtube.com/
watch?v=LBxTSUJKFfY&t=1077s.
49. ჩხიკვაძე, ა. (2021, 5 აპრილი). IRI-ის კვლევა: პოლიტიკური
კრიზისის ფონზე, ქართველებისთვის მთავარი გამოწვევა ეკონო-
მიკაა - https://www.amerikiskhma.com/a/iri-polls-georgia/5841259.
html.
50. ცესკო - საქართველოს საარჩევნო ადმინისტრაცია - არჩევ-
ნები - https://cesko.ge/Nnone.
51. ცესკო - საქართველოს საარჩევნო ადმინისტრაცია - სიახლე-
ების ბლოკი, სხდომები - შედეგები - https://cesko.ge/geo/list/1617/
pres-relizebi.
52. ცქიფურიშვილი, ნ. (25.01.2021).“ცოტა გასაკვირიც კი იყო შე-
დეგები” — პარტიები NDI-ის გამოკითხვაზე - https://netgazeti.ge/
news/514119/.
53. ხვიჩია, ე. (1997). „ერი როგორც ფილოსოფიური კატეგორია
და ონტოლოგიურ-გნოსეოლოგიური პრინციპი“ (ქუთაისის სახელ-
მწიფო უნივერსიტეტი). ქუთაისი.
54. ხვიჩია, ე. (2004). ქართველი ერი და მსოფლიო ცივილიზაცია.
“ნეკერი”, თბილისი.
55. ხვიჩია, ე. (2007). პიროვნება - ერი - ცივილიზაცია, საზოგადო-
ების ოპტიმალური სტრუქტურა ახალი პარადიგმის მიხედვით. თბი-
ლისი. http://dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/4754/1/Sajaro_Lekc-
bi.pdf.
56. ხვიჩია, ე. (2009). ნაციონალ-გლობალიზმი (ოპტიმალიზმი)
- მსოფლიო პოლიტიკური სისტემის გლობალური ოპტიმიზაციის
პროგრამა (გლობალიზმი ნაციონალური მოდუსით). საერთაშო-
რისო კონფერენცია - “მსოფლიოს ახალი წესრიგი და კავკასია”. თბი-
ლისი, საქართველოს ტექნიკური უნივერსიტეტი.
57. ხვიჩია, ე. (2009). ნაციონალ-გლობალიზმი (ოპტიმალიზმი)
მსოფლიო პოლიტიკური სისტემის გლობალური ოპტიმიზაციის
პროგრამა. ევრაზიის ინსტიტუტი.
58. ხვიჩია, ე. (2010). „ახალი გეოპოლიტიკური პარადიგმა საქა-
რთველოსთვის”. საერთაშორისო კონფერენცია - “ხელისუფლება
და საზოგადოება”. თბილისი, საქართველოს ტექნიკური უნივერსი-
ტეტი.
59. ხვიჩია, ე. (2011). ნოოსფერო საბოლოო სტაბილიზაციის
126
2021, #3
ზღვარზე”. საერთაშორისო კონფერენცია - “მსოფლიო და კავკასია”.

თბილისი, საქართველოს ტექნიკური უნივერსიტეტი.
60. ხვიჩია, ე. (2011). „ქართული სახელმწიფოებრიობა და ქა-
რთული ენა”. საერთაშორისო კონფერენცია - „ქართული ენის როლი
საქართველოს სახელმწიფოებრივი აღმშენებლობის საქმეში”. თბი-
ლისი, საქართველოს ტექნიკური უნივერსიტეტი.
61. ხვიჩია, ე. (2012). ინფორმაციული ცივილიზაცია გლობალი-
ზებულ სამყაროში და საქართველო. წარდგენილია დოქტორის აკა-
დემიური ხარისხის მოსაპოვებლად. თბილისი. - http://www.nplg.gov.
ge/dlibrary/collect/0002/000613/D-Khvichia%20E.pdf
62. ხვიჩია, ე. (2012). ოპტიმალიზმი - ახალი პარადიგმა. http://
noosphereinstitutegeorgia.blogspot.com/p/blog-page_46.html.
63. ხვიჩია, ე. (2012). საქართველო მიმდინარე ეტაპზე. http://noo-
sphereinstitutegeorgia.blogspot.com/p/blog-page_0.html.
64. ხვიჩია, ე. (2012). სტალინის ფენომენი. http://noosphereinsti-
tutegeorgia.blogspot.com/p/blog-page_17.html.
65. ხვიჩია, ე. (2015). „კავკასიის მომავლის ნოოლოგიური ხედვა”.
ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსი-
ტეტის საერთაშორისო კონფერენცია. თბილისი.
66. ხვიჩია, ე. (2016). „ნოოლოგია ევროპის ისტორიული როლისა
და პერსპექტივების შესახებ”. ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბი-
ლისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის საერთაშორისო კონფერენ-
ცია. თბილისი.
67. ხვიჩია, ე. (2020). ნოოლოგია, თვითკმარი არსებობის ლოგიკა.
გამომცემლობა „ახალი პარადიგმა“, თბილისი.
68. ხვიჩია, ე. ფსიქიკური სტიქიები (მოკლე შესავალი). http://
noosphereinstitutegeorgia.blogspot.com/p/blog-page_12.html.
69. NDI-ის საერთაშორისო სადამკვირვებლო მისიის ანგარიში
2016 წლის 8 ოქტომბრის საპარლამენტო არჩევნებზე. (2016, 9
ოქტომბერი). თბ. https://www.ndi.org/sites/default/files/NDI_GEO_
Parliamentary_Elections_2016_Statement-GEO.pdf?fbclid=IwAR3M-
BreFFKyU0rwK3u_FsXB9TZKkruEVPr7y6SKe53tbMprrm4X8KSchocs.
127
ანტონიო გრამში: საერთაშორისო ურთიერთობების

თეორიის ძიებაში
ივლიანე ძნელაძე
ნაშრომის სიახლე განპირობებულია 1891-1937 წლებში მოღვაწე

ცნობილი იტალიელი მოაზროვნის ანტონიო გრამშის თეორიების
რელევანტურობის დადგენით. დროის სვლასთან ერთად გრამშის
მოსაზრებები ყოველდღიურად უფრო მეტ აქტუალობას იძენენ გა-
მომდინარე იქიდან, რომ საერთაშორისო ურთიერთობათა სფეროში
იკვეთება მონომოდალისტური გლობალიზმის შეუქცევადი პრო-
ცესი.
გრამშის „საპყრობილის ჩანაწერების“ გადააზრება გვთავაზობს,
რომ მსოფლიო წესრიგი დამოკიდებულია ძალაუფლების გადანაწი-
ლების კომპლექსური სტრუქტურების ფუნქციონირებაზე, რომელ-
შიც იგი მოიაზრებს კულტურული ჰეგემონიის, სამოქალაქო საზო-
გადოებისა და ისტორიული ბლოკის კონცეფციებს.
გრამშის თეორიების რელევანტურობის დადგენისთვის ნაშრო-
მში წარმოდგენილია ახალი ქართული სამეცნიერო პროდუქტი:
კვანტურ-რელატივისტური ნოოლოგია, რომელიც გვთავაზობს
მოქმედი საერთაშორისო სუბიექტების ფსიქიკური კლასიფიკაციის
საფუძველზე აღმოცენებულ ახალ სააზროვნო სისტემას/პარადიგ-
მას და თეორიულ-მეთოდოლოგიურ მიდგომას.
საკვანძო სიტყვები: საერთაშორისო ურთიერთობების თეორია;
ჰეგემონია; სამოქალაქო საზოგადოება; ისტორიული ბლოკი; ნოო-
ლოგია.
128
2021, #3
Antonio Gramsci: In quest of a theory of International

Relations
Ivliane Dzneladze
Ph.D student
Summary
The scientific novelty of a paper is shaped by evaluating the relevance

of the political theories of the famous Italian thinker Antonio Gramsci
(1891-1937). Throughout time, Gramsci’s views become increasingly
relevant since modern international relation system is facing the irre-
versible process of monomodal globalism.
Reconsideration of Gramsci’s “prison notebooks” suggests that world
order depends on the functionality of the complex structure of power. In
line with this, he presents original concepts such as cultural hegemony,
civil society, and the historical bloc.
To determine the relevance and functionality of Gramsci, the paper
presets a theoretical-methodological scope of a new Georgian scientif-
ic product Quantum-Relativistic Noology, which offers the psychological
classification system of international actors.
Keywords: International Relations Theory; Hegemony; Civil society;
Historical block; Noology.
129
Антонио Грамши: в поисках теории международных

отношений
Ивлиане Дзнеладзе
Резюме
Новизна статьи обусловлена определением актуальности тео-

рий известного итальянского мыслителя Антонио Грамши (1891-
1937 гг.) Со временем взгляды Грамши становятся актуальными,
поскольку в области международных отношений возникает не-
обратимый процесс мономодального глобализма.
B “тюремные тетради” Грамши предполагает, что мировой поря-
док зависит от функциональности сложных структур перераспре-
деления власти, в которых он рассматривает концепции культур-
ной гегемонии, гражданского общества и исторического блока.
Чтобы определить актуальность теории Грамши, в статье пред-
ставлен новый грузинский научный подход: Квантовая-реляти-
вистская ноология, которая предлагает оригинальную систему/
парадигму мышления, основанную на классификации психотипов
международных субъектов.
Ключевые слова: теория международных отношений; Гегемо-
ния; Гражданское общество; Исторический блок; Ноология.
130
2021, #3
იტალიის კომუნისტური პარტიის ერთ-ერთი ფუძემდებელი, სა-

ზოგადო მოღვაწე, ფილოსოფოსი, ჟურნალისტი და პოლიტიკურ
მეცნიერებათა თეორეტიკოსი ანტონიო გრამში (1891-1937), ცხო-
ვრობდა კაცობრიობის ისტორიული განვითარების რთულ და მე-
ტად კატაკლიზმურ პერიოდში. გრამშის ცხოვრების პერიოდში ადა-
მიანის ფსიქიკაზე აქტიურად ზემოქმედებდა ახალი პარადიგმული
მოდელების აქტუალიზაციის პროცესი, რაც წარმოშობდა დამკვი-
დრებული ჰეგემონიური სტრუქტურების განადგურების საშიშრო-
ებას. იტალიაში განსაკუთრებულ პოპულარობას იძენდნენ განმა-
თავისუფლებელი მოძრაობები. ფაშისტური რეჟიმი ძალაუფლების
დაკარგვის საშიშროების წინაშე აღმოჩნდა. 1926 წლის ნოემბერში
ანტონიო გრამში რეპრესიის მსხვერპლი გახდა. იგი დააპატიმრეს
რომში და „რეჯინა კოელის“ საპყრობილეში ჩასვეს.
ციხეში ყოფნის პერიოდში მან მოახერხა 30 ჩანაწერის გაკე-
თება, რომელიც ცნობილია „საპყრობილის რვეულების“ სახელწო-
დებით. მის რვეულებში ფრაგმენტულადაა (ჯანმრთელობის გაუა-
რესებისა და არახელსაყრელი პირობების გამო) ასახული იტალიის
ისტორია, ნაციონალიზმის საკითხები, მოსაზრებები სამოქალაქო
საზოგადოების შესახებ, რელიგიური შეხედულებები, მასებზე პო-
პულარული კულტურის გავლენები და ჰეგემონიის სტრუქტურა.
აღნიშნული საკითხების სიღრმისეული კვლევისთვის გრამში არა
მხოლოდ ისტორიული მატერიალიზმის სააზროვნო ლოგიკას ეყრ-
დნობოდა, არამედ იყენებდა ისეთი გავლენიანი ავტორების მოსა-
ზრებებსა და თეორიებს, როგორებიც იყვნენ ნიკოლო მაკიაველი,
ვილფრედო პარეტო, ჟორჟ სორელი და ბენედეტო კროჩე. გრამშის
გარდაცვალების შემდეგ მისი იდეებით სამეცნიერო წრეები დაი-
ნტერესდნენ.
XX საუკუნის 80-იანი წლებიდან საერთაშორისო ურთიერთობე-
ბის კვლევით წრეებში ჩნდება გრამშისეული მსოფლიო ჰეგემონიის
სტრუქტურის შესწავლის იდეა. ნათელი ხდება მისი თეორიების რე-
ლევანტურობა მსოფლიო ჰეგემონიის ისტორიის სხვადასხვა ეპი-
ზოდის ანალიზისათვის.
საერთაშორისო ურთიერთობების იტალიური სკოლა
1983 წელს რობერტ კოქსი თავისი სტატიით - „გრამში, ჰეგემონია

და საერთაშორისო ურთიერთობები: ესეისტიკის მეთოდი“ იწყებს
აკადემიურ დებატებს გრამშის თეორიების რელევანტურობასთან
დაკავშირებით. კოქსის აზრით, გრამშის „საპყრობილის რვეულებში“
განვითარებული ჰეგემონიის, სამოქალაქო საზოგადოებისა და
ისტორიული ბლოკის ცნებები დღესაც აქტუალურია. გრამშის თეო-
131
რიების აქტუალურობა გულისხმობს ძალაუფლების საერთაშორისო

განზომილებების შიდა სოციალური საწყისების შესწავლას; გლობა-
ლური ჰეგემონიის სტრუქტურის კულტურული, ეკონომიკური და
პოლიტიკური ურთიერთკავშირის დონეების ანალიზს. გრამშის თე-
ორიების გამოყენებით შესაძლებელია ჰეგემონიის, როგორც ძალის
ერთ-ერთი ნაირსახეობის ცალკეულ ელემენტად განხილვა. სოცი-
ალურ პროცესებზე დაკვირვების მისი მეთოდის გამოყენება/მორ-
გება, საერთაშორისო დონეებზეც დასაშვებია, გამომდინარე მისი
ისტორიული მატერიალიზმის ლოგიკიდან.1
„საპყრობილის რვეულების“ კიდევ ერთი მკვლევრის პ. ბურნამის
აზრით, გრამშის ნააზრევის სამ ცენტრალურ ასპექტს წარმოადგენს
ძალაუფლების „აბსტრაქტული ტრიადა“ – კულტურული ჰეგემონია
- ისტორიული ბლოკი - სამოქალაქო საზოგადოება. ბურმანის და
კოქსის შეხედულებით, სამივე შემადგენელი ერთმანეთს კაუზალუ-
რად განსაზღვრავს და საბოლოო პროდუქტის სახით ძალაუფლების
შესაბამის ტიპს წარმოშობს.2
კ. კოუტინიო გვთავაზობს გრამშის ძალაუფლების „აბსტრაქტული
ტრიადის“ კონკრეტულ სისტემას - პოლიტიკური საზოგადოება და
სამოქალაქო საზოგადოება, იძულება და ნებაყოფლობითი მორჩი-
ლება, დიქტატურა და ჰეგემონია. ძალაუფლების დამყარების ფო-
რმა „იძულება“ პოპულარულია ისეთ ქვეყნებში, სადაც სამოქალაქო
საზოგადოება შეუმდგარი და სუსტია. ძალაუფლების დამყარება
„ნებაყოფლობითი მორჩილებით“ შესაძლებელია ძლიერი სამო-
ქალაქო საზოგადოების მქონე სახელმწიფოებში, სადაც ელიტები
ჰეგემონიის ლეგიტიმაციას სამოქალაქო საზოგადოების შუამა-
ვლობით ამყარებენ.3 ეს უკანასკნელი ჰეგემონიის ხანგრძლივობის
გარანტია. გრამშისთვის ელიტებსა და სუბორდინირებულ კლასებს
შორის კონსენსუსი სწორედ სამოქალაქო საზოგადოების მიერ არის
დაკანონებული, რომელიც „მმართველების და მართულების“ ისტო-
რიული გარდაუვალობის ლოგიკას ექვემდებარება.4
გრამშის კონცეფციებმა გამოავლინეს, რომ ჰეგემონიის შე-
ნარჩუნება ძალისმიერი, ანუ „იძულებითი“ ხერხებით ნაკლებად
ეფექტურია და ხასიათდება შედარებით ხანმოკლეობით. ელიტების
მხრიდან „გაბატონებული იდეებისადმი ნებაყოფლობითი მორჩი-
1 Cox, R. W. „Gramsci, Hegemony and International Relations: An Essay in Method “,

Millennium, 1983, 12 (2), 162–175.
2 Burnham, P. „Neo-Gramscian Hegemony and the International Order “, Capital &
Class, 1991, 15 (3), 73–92; Cox, R. W. „Gramsci, Hegemony and International Relations:
An Essay in Method “
3 ამის კარგი მაგალითია „ფორდიზმის“ სოციალურ-პოლიტიკური შედეგები,
რის მეშვეობით შესაძლებელი გახდა სტანდარტიზებული პროდუქციის მასობრი-
ვად წარმოება.
4 Coutinho, C. N. „Gramsci’s Political Thought “, Brill, 2012; Germain, R. D., & Kenny,
M. „Engaging Gramsci: International Relations Theory and the New Gramscians. Review
of International Studies", 1998, 24 (1), 3–21.
132
2021, #3
ლების შედეგად“ ხდება საზოგადოების ხანგრძლივი გაერთიანება

პოპულარული იდეების გარშემო.5
სამოქალაქო საზოგადოება და ისტორიული ბლოკი
გრამში დიდ ინტერესს გამოხატავდა რუსეთში ოქტომბრის რე-

ვოლუციის წარმატების რეალური მიზეზებისადმი. მისი აზრით, რუ-
სეთში რევოლუცია წარმატებული გახდა იმიტომ, რომ ქვეყანაში არ
არსებობდა ძლიერი სამოქალაქო საზოგადოება. მეფის რუსეთში
კლასებს შორის ურთიერთობას განსაზღვრავდა „იძულებითი“ აპა-
რატი, რაც მნიშვნელოვნად აბრკოლებდა სამოქალაქო საზოგა-
დოების განვითარების შესაძლებლობას. ამ დებულების მიხედვით,
სოციალისტური რევოლუცია დასავლეთ ევროპაში ვერ განხორცი-
ელდა, რადგან არსებობდა ძლიერი სამოქალაქო საზოგადოება, რო-
მელიც ბურჟუაზიის კულტურული ჰეგემონიის ავანგარდში დადგა.6
გრამში სამოქალაქო საზოგადოების კულტურული ჰეგემონიის
შემადგენელია, სადაც მმართველი ელიტა მორალურად ექსპანსიო-
ნისტური სულისკვეთების მქონე კლასია, რომელსაც წარმატებით
შეუძლია მთელი საზოგადოების ასიმილირება დომინანტური ეკო-
ნომიკური, კულტურული და პოლიტიკური იდეებით.7 ამ პროცესს
გრამში ისტორიულ ბლოკს უწოდებდა. ისტორიული ბლოკი არის
ისტორიის კონკრეტული განზომილება, რომელშიც მმართველი
ელიტა ნებაყოფლობითი თანხმობის საფუძველზე დროებით ალია-
ნსს ამყარებს სოციალურ კლასებს შორის. ბურნამის შეხედულებით,
არა მხოლოდ სახელმწიფოებრივ, არამედ გლობალურ დონეზეც ყა-
ლიბდება ისტორიული ბლოკი. ამ პროცესში დომინანტური იდეო-
ლოგიის გარშემო (კულტურა, ეკონომიკა, პოლიტიკა) ჩამოყალიბე-
ბას იწყებს საერთაშორისო ისტორიული ბლოკი, რის სტრუქტურაც
პერიფერიაზე პასიურად გადაეცემა.8 ამ პერსპექტივიდან დასტუ-
რდება საერთაშორისო ლიბერალური ისტორიული ბლოკის ჰეგე-
მონიის შენარჩუნების ხანგრძლივობის საიდუმლო, რომელიც ასევე
გაძლიერებულია ტრანსატლანტიკური ალიანსით, გლობალური
სამოქალაქო საზოგადოების სივრცის ათვისებით, ინსტიტუტების
ეგიდით პოლიტიკური იდენტობის ფორმირებით.9
5 ასათიანი, მ. „კულტურის სოციოლოგია“, სოციალურ მეცნიერებათა ცენ-

ტრი, 2006.
6 Brighenti, A. M. „Antonio Gramsci’s Theory of the Civil Society “, Springer
Fachmedien Wiesbaden, 2016; Cox, R. W. „Gramsci, Hegemony and International
Relations: An Essay in Method “, Millennium, 1983.
7 იქვე.
8 Burnham, P. „Neo-Gramscian Hegemony and the International Order “, Capital &
Class, 1991.
9 Germain, R. D., & Kenny, M. „Engaging Gramsci: International Relations Theory
and the New Gramscians. Review of International Studies", 1998.
133
ჰეგემონიის სტრუქტურა
გრამში კლასებს შორის ნებაყოფლობითი მორჩილების ძალაუფლე-

ბის დამყარების საშუალებად კულტურას მოიაზრებდა. თუმცა, მას არ
განიხილავდა ეკონომიკური და პოლიტიკური სტრუქტურისგან დამო-
უკიდებელ, ცალკე ელემენტად. მისი აზრით კულტურული, ეკონომი-
კური და პოლიტიკური სტრუქტურები ერთმანეთთან მჭიდროდ არიან
დაკავშირებულნი და ერთმანეთს განსაზღვრავენ, რის საფუძველზეც
ყალიბდება სუპერსტრუქტურა. მაგალითად, ეკონომიკური ურთიე-
რთობების სტრუქტურაში იწყება იმ გარდამავალი მონაკვეთის რეა-
ლიზაციის აუცილებლობა, რომელსაც გრამში კათარზულ მომენტს
უწოდებს. ეს იმას ნიშნავს, რომ საზოგადოებაში დგება ახალი ინიცია-
ტივების ამოქმედების დრო, რაც გულისხმობს კოლექტიური ერთობის,
როგორც მხოლოდ ეკონომიკური ფენომენის არსებობის შეწყვეტას,
რის საფუძველზე იწყებს საკუთარი მორალური ინტერესების რეალი-
ზებას. თუ საზოგადოების ნაწილს არ შეუძლია კათარზული მომენტის
დაძლევა, ის ვერ გახდება ლიდერი კლასი, ვერ შეძლებს სოციალური
ბლოკის საყოველთაო ინტერესების გამოხატვას და საზოგადოებაში
კულტურული ჰეგემონიის დამყარებას.
ჰეგემონიის დამყარება სტრუქტურის სუპერსტრუქტურაში ერთ
შემადგენლად გარდაქმნის პროცესის ანალოგიურია.10 კულტურა
სტრუქტურული განსაზღვრებით უნდა წარმოვიდგინოთ, როგორც
მოდული, რომელიც ქმნის ურთიერთდაკავშირებული ფენომენე-
ბის ერთიან სისტემას.11 ამ სისტემის მეშვეობით საზოგადოებრივი
ინსტიტუტები (სკოლა, მასმედია და ა. შ.), ნებაყოფლობითი მორჩი-
ლების საფუძველზე ხელს უწყობენ საზოგადოებაში ქცევის დომი-
ნანტური ფორმის დამკვიდრებას, რომელიც ჰეგემონიური კლასის
მოლოდინების შესატყვისია.12
საერთაშორისო ურთიერთობების სისტემაში ჰეგემონიის სტრუქ-
ტურული ანალიზი
გრამშის ჰეგემონიის ცნებები შესაძლებლობას იძლევა სტრუქ-
ტურულად იქნეს შესწავლილი გლობალურ დონეზე სოციალური
ურთიერთობები.13 კოქსის (1983) აზრით, გრამშის თეორიების გაა-
ზრებით, შესაძლებელია საერთაშორისო ძალთა ურთიერთობების
ცვლილების (იგულისხმება ცვლილება სამხედრო-სტრატეგიულ და
10 Coutinho, C. N. „Gramsci’s Political Thought “, Brill, 2012; Germain, R. D., & Kenny,
M. „Engaging Gramsci: International Relations Theory and the New Gramscians. Review
of International Studies", 1998.
11 რამიშვილი, ვ. „ფილოსოფია“, გამომცემლობა მერიდიანი, 2009.
12 Cox, R. W. „Gramsci, Hegemony and International Relations: An Essay in Method
“, Millennium, 1983.
“, Millennium, 1983; Germain, R. D., & Kenny, M. „Engaging Gramsci: International
Relations Theory and the New Gramscians. Review of International Studies", 1998.
134
2021, #3
გეოპოლიტიკურ ბალანსში) მიზეზები სახელმწიფოთა შიგნით არსე-

ბულ სოციალურ ურთიერთობებში ვეძიოთ.
გრამში საერთაშორისო ურთიერთობების სუბიექტებად მოია-
ზრებდა სახელმწიფოებს, რომლის განფენის არეალში მოქმედებს
სოციალური სტრუქტურები. ჰეგემონიის დონეების ანალიზის გრამ-
შისეული განსაზღვრებით, მსოფლიო ჰეგემონია შიდა დონეზე დომი-
ნანტური კლასის მიერ დამყარებული ძალაუფლების გარეგანი - სა-
ერთაშორისო გამოვლინებაა. ჰეგემონი სახელმწიფოს სოციალური
ინსტიტუტები, ეკონომიკური მოდელი, პოლიტიკური ცხოვრება,
მასკულტურა და ტექნოლოგიური მიღწევები პერიფერიის მხრიდან
მიბაძვის ობიექტი ხდება - პასიური რევოლუციის სახით. აღსანიშნა-
ვია, რომ პერიფერიული ქვეყნები მიმბაძველობის საშუალებით ჰე-
გემონიური ბირთვის კულტურულ-ეკონომიკური ასპექტების ნაცი-
ონალურ დონეზე გადმოტანას მეტწილად ახერხებენ, პოლიტიკური
ცხოვრების ასპექტის გამოკლებით.14
გრამშის რეაქტუალიზაციის პრობლემები
თანამედროვე საერთაშორისო ურთიერთობების დისციპლინაში

არსებულ წამყვან სკოლებში (რეალიზმი, მარქსიზმი, ლიბერალი-
ზმი, კონსტრუქტივიზმი და ა. შ.) გრამშის კონცეფციებს შემდგომი
რეალიზაციის პერსპექტივა არ გააჩნიათ. აღნიშნული სკოლების
დიდი ნაწილის მხრიდან საერთაშორისო ურთიერთობების ფენომე-
ნების საბოლოო შეფასება ხდება მხოლოდ ბრძოლის ასპექტის კრი-
ტერიუმით. ზოგიერთი სკოლა საერთაშორისო მოვლენების ანალი-
ზისას ყურადღებას ამახვილებს სახელმწიფოთა დამახასიათებელი
ქცევების უკან მდგომი ინტერეს ჯგუფების შესწავლაზე, ხოლო
ნაწილისთვის საინტერესოა, იმის გამოკვლევა, თუ რა ფაქტორები
განსაზღვრავს სახელმწიფოთა ქმედებებსა და შიდა სოციალური
წარმოდგენების ჩამოყალიბების პროცესს.15
ზემოხსენებული არც ერთი მიდგომა არ არის სტაბილური ინსტ-
რუმენტი საერთაშორისო პროცესების შესასწავლად. მათი არასტა-
ბილურობის მიზეზი ის გახლავთ, რომ წამყვანი სკოლების თეორიუ-
ლ-მეთოდოლოგიური ასპექტები ხშირად იცვლება. სწორედ ამიტომ,
თანამედროვე საერთაშორისო ურთიერთობების დისციპლინაში
გადაუჭრელი რჩება მრავალი პრობლემა. მაგალითის სახით მოვი-
ყვანოთ საერთაშორისო სუბიექტების ქცევათა კლასიფიკაციის
არასისტემურობა. მეორე მხრივ, ხშირად ვაწყდებით ერთი და იმავე
მოვლენის შესახებ ტერმინთა სიმრავლეს და შეუსაბამობას.
ამ თვალსაჩინო ხარვეზების შევსების მიზნით, საჭიროა აკადემი-

“, Millennium, 1983.
15 Wendt, A. „Anarchy is what States make of it: The Social Construction of Power
Politics “. International Organization, 1992, 46 (2), 391–425.
135
ური დებატების წამოწყება საერთაშორისო ურთიერთობების არა-

დომინანტური სკოლების პოპულარიზაციის შემდგომი გამოყენების
იდეით. გამომდინარე აქედან, გრამშის რეაქტუალიზაციის შესაძ-
ლებლობების ერთ-ერთი ასეთი მცდელობა იქნება, ჯერ-ჯერობით
ნაკლებად ცნობადი, ქართული სამეცნიერო პროდუქტი - კვანტური
რელატივისტური ნოოლოგია.
კვანტურ-რელატივისტური ნოოლოგია
კვანტურ-რელატივისტური ნოოლოგია (შემდგომში - ნოოლოგია)

შეიქმნა დიმიტრი უზნაძის განწყობის დეფინიციის საფუძველზე,
რომელიც პიროვნების სიმთელის მომენტის გამომხატველია და
გარეშე სინამდვილისა და ფსიქიკურ შინაარსებს შორის შუამავალ
რგოლად წარმოგვიდგება. განწყობის ამ ცნების და „განწყობის ში-
ნაარსის საზოგადოდ მოუცილებადი მომენტის“ აღმოჩენის შედე-
გად ასევე ჩამოყალიბდა საზოგადოებათა თანაცხოვრების ისტორი-
ული მოწყობის ლოგიკა - „ფსიქიკურ სტიქიათა თეორია“.
„განწყობის შინაარსის საზოგადოდ მოუცილებადი მომენტი“
შედგება ოთხი განსხვავებული მნიშვნელობისგან, რომელთაც
„ფსიქიკური სტიქიები“ ეწოდებათ.
„ფსიქიკური სტიქიები“ მოიცავენ ოთხ დომინანტურ ფსიქიკურ
კომპლექსს: ფორმის მანია, ძლევის მანია, ცხრომის მანია და მა-
რთვის მანია“.
აღსანიშნავია, რომ ტერმინი „მანია“, მხოლოდ ხაზს უსვამს აღ-
ნიშნული ფსიქიკური ფაქტორების დომინანტობას.
თეორიის მიხედვით, ზემოხსენებულ „ფსიქიკურ სტიქიათა“
ოთხივე კლასი სამყაროში ციკლური რიგით მონაცვლეობს. „ფსიქი-
კურ სტიქიათა ეფექტები“ ანუ თითოეული მანიის შესაბამისი ქცე-
ვის პროდუქტები საზოგადოებათა კულტურათა კლასიფიკაციის
სისტემის არსებობაზე მიუთითებს. შესაბამისად, ყოველი კულტურა
აღნიშნული „ფსიქიკურ სტიქიათა ეფექტის“ გამომხატველია. ეს სა-
შუალებას გვაძლევს ერთა კონკრეტული კლასიფიკაციის სისტემა
შევქმნათ, რაც საერთაშორისო ურთიერთობების წამყვან სკოლებში
გვხდება დანაკლისის სახით. ამ თეორიის ავტორის, ემზარ ხვიჩიას
აზრით, ყოველი კულტურა მისი საზოგადოებისგან გამომდინარე-
ობს, რომელთა წევრები (პიროვნებები) ოთხიდან მხოლოდ ერთ-ე-
რთი „ფსიქიკური სტიქიის“ მატარებლები ხდებიან.16
ეს უკანასკნელი ამ მიდგომის ექსკლუზიურობაზე მიუთითებს და
ხაზს უსვამს საერთაშორისო ურთიერთობების სფეროში სამყაროს
თვითორგანიზებისა და თვითგანვითარების შესახებ ახალი ცოდნის
დაგროვების შესაძლებლობებს.
16 ხვიჩია ე. „ოპტიმალიზმი: ქართული ეროვნული იდეა, გლობალიზმის იმპე-

რატიული პარადიგმა“, 2011, ბლოგი.
136
2021, #3
ნოოლოგია ასევე გვთავაზობს „ერთა“ და „ცივილიზაციების“ კა-

ტეგორიების განმარტებას. მაგალითად: ერს წარმოადგენს ერთი
და იგივე „ფსიქიკურ სტიქიაზე“ დაფიქსირებულ პიროვნებათა
ისტორიულ-საზოგადოებრივი ერთობა, ხოლო ცივილიზაცია გვე-
ვლინება, როგორც ოთხივე „ფსიქიკური სტიქიის“ წარმომადგენელ
ერთა ურთიერთობის სივრცე, სადაც ეს სტიქიები ისტორიული კა-
ნონზომიერების მიხედვით ციკლური ლოგიკით მონაცვლეობენ.
ამ უკანასკნელს შეესაბამება ტერმინი - „ცივილიზაციურ ფაზათა
ცვლის პროცესი“. ხვიჩია ამტკიცებს, რომ ყოველი ასეთი ცივილი-
ზაციური ფაზა აისახება შესაბამისი „ფსიქიკური სტიქიის“ კლასის
ერის გააქტიურებაში საერთაშორისო დონეზე.17
„ფსიქიკურ სტიქიათა თეორია“ გვთავაზობს ერთა ოთხი თვისებ-
რივი ტიპის წარმომადგენელთა კლასიფიკაციის სისტემას: ერთა
ფორმის მანიის კლასი - ჩინელები, ებრაელები, გერმანელები, იაპო-
ნელები და სხვა. ერთა ძლევის მანიის კლასი - რუსები, მონღოლები,
სერბები და სხვა. ერთა ცხრომის მანიის კლასი - ამერიკელები, ინგლი-
სელები, ნიდერლანდელები, ფრანგები და სხვა. ერთა მართვის მანიის
კლასი - ქართველები, ირლანდიელები, შოტლანდიელები და სხვა.
მნიშვნელოვანია აღინიშნოს, რომ თეორიაში წარმოდგენილია ყო-
ველი კლასის ერის ისტორიულ-პოლიტიკურ განვითარების მკაცრი
საფეხუროვანი პროცესი და ეწოდება „ნოოფილოგენეზი“. ესენია:
ტოტემიზმის საფეხური, მითოსის საფეხური, რელიგიის საფეხური
და მეცნიერების საფეხური.
ნოოფილოგენეზის ოთხი საფეხურის კლასიფიკაციის სისტემით
შესაძლებელია ერთი ერის სახასიათო ნიშნების, კულტურის, სოცია-
ლური წარმოდგენების, ტექნოლოგიური განვითარების, სოციალუ-
რ-ეკონომიკური მახასიათებლების, ხელოვნების, ლიტერატურისა
და სხვა საზოგადოებრივი პროდუქტების შექმნის ძირითადი ფსი-
ქიკური მახასიათებლების იდენტიფიცირება ისტორიის სხვადასხვა
მონაკვეთში. საზოგადოებათა მკაცრად განსაზღვრული საფეხუ-
რების სისტემა მნიშვნელოვანია კაცობრიობის განვითარების შეს-
წავლა-ანალიზისას, იმის გათვალისწინებით, რომ საერთაშორისო
ურთიერთობათა სისტემა შედგება განსხვავებულ საფეხურზე
მდგომი ერებისგან. 18
გრამშის ნააზრევი ნოოლოგიის პერსპექტივიდან
ზემოხსენებული თეორიული აღმოჩენების საფუძველზე, გრამ-

შის დებულება 1917 წლის ოქტომბრის რევოლუციის წარმატების
რეალური მიზეზის დადგენის შესახებ ეჭვქვეშ დგება, რადგან ისტო-
17 ხვიჩია, ე. „ინფორმაციული ცივილიზაცია გლობალიზებულ სამყაროში და

საქართველო“, 2012, სადისერტაციო ნაშრომი.
18 ხვიჩია, ე „სციენტოკრატიის გარიჟრაჟი“, 2013, სტატია.
137
რიის ეს კონკრეტული პერიოდი განსხვავებული პოზიციიდან გაშუ-

ქებას მოითხოვს.
მოვლენის ნოოლოგიის პერსპექტივიდან შესწავლისთვის ნაშ-
რომი ეყრდნობა „ფსიქიკურ სტიქიათა თეორიას“. ამ თეორიის მი-
ხედვით, რუსი ერი ძლევის მანიის კლასის წარმომადგენელია. პრო-
ლეტარიატის დიქტატურა და, საკუთრივ, რევოლუციის ფენომენი
- ძლევის მანიის პარადიგმის შესაბამისი. თუმცა, უნდა აღინიშნოს
რუსეთში რევოლუციამდელი პერიოდის სახასიათო ნიშნებიც: ხვი-
ჩიას (2012) დაკვირვებით გამოაშკარავდა, რომ რუსეთი პეტრე
პირველი დიდის (1682-1725) პერიოდიდან, ოქტომბრის რევოლუ-
ციამდე ორი ცივილიზაციის კონფლიქტის არეს წარმოადგენდა -
დასავლეთევროპულს რუსული იმპერიის სახით და ეგეოსურს რუ-
სული თემიდან გამომდინარე.
რუსეთის დასავლეთევროპული ცივილიზაციის ფენომენად ფორ-
მირების პროცესი გამოიხატებოდა იმპერიის შიგნით არსებული ინ-
სტიტუციონალიზაციით. ეს ფორმის მანიის ერის დამახასიათებელი
თვისებაა. მიუხედავად რუსული მმართველი ელიტის საზოგადოე-
ბაზე გავლენისა, დასავლეთევროპული ცივილიზაციის ფენომენმა
რუსულ თემებში შეღწევა ვერ შეძლო და ის ძლევის მანიის პარადიგ-
მის შესაბამისად განაგრძობდა არსებობას.
ხვიჩია (2020) ამტკიცებს, რომ ამ პერიოდში ორივე ცივილიზა-
ციის ლოგიკით ძლევის მანიის ფაზა მიმდინარეობდა. როგორც ზე-
მოთ აღინიშნა, ახალი ცივილიზაციური ფაზის დადგომის პირობებში
ყოველი შესაბამისი „ფსიქიკური სტიქიის“ კლასის ერი შესამჩნევად
აქტიურდება. სწორედ ამიტომ, რუსეთის სივრცეზე ორი ცივილი-
ზაციის დაპირისპირების პროცესში ძლევის მანიის ეფექტი პრიო-
რიტეტული გახდა, რომელმაც სრულად გამოხატა რუსული თემის
(როგორც ძლევის მანიის ფენომენის) ინტერესები და გამოიწვია
დასავლეთევროპული ცივილიზაციის ჩამოშორება მისი საარსებო
სივრციდან, რაც რუსი ერის ნოოფილოგენეზის მეოთხე საფეხურზე
გადასვლის წინაპირობაც გახდა.19
წარმოდგენილი თეორიულ-მეთოდოლოგიური შედეგებით ასევე
დადგინდა, რომ ოქტომბრის რევოლუციის წარმატების რეალური
მიზეზია ის, რომ რუსი ერი თავისი ფსიქიკური სტიქიის კლასის მი-
ხედვით მიდრეკილია გაერთიანებისკენ, მისი მოტივაციის წყაროა
თანასწორობა და საერთო ინტერესის ძლიერი განცდა აქვთ. ხვიჩიას
აზრით, მარქსიზმმა სწორედ ამიტომ იპოვა რუსეთში რეზონანსი.
რაც შეეხება გრამშის ნააზრევის მეორე ნაწილს - ჰეგემონიის ხა-
ნგრძლივობის რესურსის შესახებ მოსაზრებებს, გაირკვა, რომ ის
თავსებადია ნოოლოგიის შედეგებთან, რაც გრამშის თეორიების გა-
მდიდრებისა და რეაქტუალიზაციის პერსპექტივას იძლევა.
როგორც ზემოთ იქნა განხილული, გრამშის კონცეფციები გვეხ-
19 ხვიჩია, ე. „ნოოლოგია, თვითკმარი არსებობის ლოგიკა“, გამომცემლობა

ახალი პარადიგმა, 2020.
138
2021, #3
მარება შევისწავლოთ ძალაუფლების შენარჩუნების ხანგრძლი-

ვობის ოპტიმალური ფორმა - კულტურული ჰეგემონია, რომელიც
გლობალური მასშტაბით ამოქმედებას იწყებს XX საუკუნის 60-იანი
წლებიდან, დღემდე, გაბატონებული იდეების ეპოქაში, უკვე სახეზეა
მისი ეფექტური ფუნქციონირება.
საერთაშორისო ურთიერთობათა სფეროში აღნიშნული ტენდენ-
ციის არსებობის შესახებ ხვიჩია აღნიშნავს თავის ნაშრომში: „ნოო-
ლოგია - თვითკმარი არსებობის ლოგიკა საზოგადოების თვითორ-
განიზაციისა და მდგომარეობის ცვლის კანონები“. ავტორი ამბობს,
რომ დღეს სამყაროში გამოკვეთილია ერთი ერის ღირებულებათა
სისტემის გავრცელების ტენდენცია, მონომოდალისტური გლო-
ბალიზმის სახით.20 გასათვალისწინებელია ისიც, რომ მონომოდა-
ლისტური გლობალიზმის გავრცელების ხარისხი დამოკიდებულია
ერთი ერის შესაბამისი ცივილიზაციური ფაზის დადგომის პერი-
ოდზე.
მეტი თვალსაჩინოებისთვის გამოდგება 1968-1987 წლებში სა-
ერთაშორისო ურთიერთობების სფეროში მიმდინარე პროცესები.
ამ დროის მონაკვეთში თვალსაჩინო ხდება გლობალურ დონეზე
ცხრომის მანიის კლასის ერების პოზიციების განმტკიცება, იწყება
ეგეოსური ცივილიზაციის მესამე ცხრომის მანიის ცალფა ეფექტის
ფაზა (ამ დროს მსოფლიო უკვე ერთ ცივილიზაციად იყო სტაბილი-
ზებული) და ვლინდება გრამშის კულტურული ჰეგემონიის სრულ-
ფასოვანი რეალიზაციის პირველი სიმპტომები.
„ფსიქიკურ სტიქიათა თეორიის“ მიხედვით, ცხრომის მანიის კლა-
სის ერთა დამახასიათებელ ექსკლუზიურ სოციალურ-პოლიტიკურ
პარადიგმებს წარმოადგენენ ლიბერალიზმი, საბაზრო-ფინანსური
სექტორის პრიმატი. აღნიშნულის გამო, უპრეცენდენტო მასშტაბე-
ბით გაიზარდა ამერიკელი ერის მსოფლიო პოზიციები: ამოქმედდა
ფინანსების და წარმოების სექტორის სხვა ერთა ტერიტორიაზე გა-
დატანის სტრატეგია; ჩამოყალიბდა საერთაშორისო კორპორაციე-
ბის ქსელები; გაძლიერდა ამერიკული ფინანსური ინსტიტუტები და
მათ გლობალური ინსტიტუტების ფუნქციები მიენიჭა.21
ერთა „ფსიქიკურ სტიქიათა ეფექტების“ კლასიფიკაციის სისტე-
მათა ხელმძღვანელობით დადგინდა (იხ. დანართი) ცხრომის მანიის
კლასის ერების ფუნქციონირების მთავარი პრინციპი - გაცვლითი
ურთიერთობები. იმავდროულად, განსხვავებული ფსიქიკური
სტიქიის ერთა მიმართ მათი დამოკიდებულება დამშვებლობას
ითვალისწინებს. აღნიშნული უპირატესი ფსიქიკური პოზიციები
ცხრომის მანიის კლასის ერთა დამახასიათებელი ექსკლუზიური
სოციალურ-პოლიტიკური პარადიგმების დანარჩენ მსოფლიოზე გა-
ვრცელების წინაპირობას ქმნის.
20 ხვიჩია, ე. „ნოოლოგია, თვითკმარი არსებობის ლოგიკა“, გამომცემლობა

ახალი პარადიგმა, 2020.
21 იქვე.
139
მსგავსი დასკვნების გაკეთების საშუალებას გრამშის ჰეგემონიის

სტრუქტურა იძლევა, რადგან მისი შესწავლის მთავარი ობიექტი
ხდება ჰეგემონიის ის ტიპი, რომელიც გლობალურ დონეზე ძალა-
უფლების შენარჩუნების ხანგრძლივობის რესურსს ფლობს.
ერების ფსიქიკური კლასიფიკაციის წარმოდგენილი სისტემის
საფუძველზე აშკარაა, რომ ხანგრძლივი ჰეგემონობის რესურსი
მხოლოდ ცხრომის მანიის კლასის ერებს აქვთ. ამის თქმის საშუ-
ალებას გვაძლევს ის გარდაუვალი მომენტი, რომ ფორმის მანიის
კლასის ერები კულტურული უნიფიკაციისკენ მიდრეკილებით ხა-
სიათდებიან (გერმანიის გამოკლებით, დამნაშავე ერის სინდრომის
გამო). კულტურული უნიფიკაციისკენ მსვლელობა გამოწვეულია
ასეთი ერების უცხოსადმი მიუღებლობის მომენტით. ინფორმაციის
დაგროვების დაჩქარებულ პირობებში ამ ფსიქოტიპის ერები გრამ-
შის მიერ შემოთავაზებული კულტურული ჰეგემონიის წარმოების
რესურსს ვერ ფლობენ, რადგან მათ წინააღმდეგ მსოფლიოს დანა-
რჩენი წევრების გაერთიანება საკმაოდ იოლად მოხდება „ნებაყო-
ფლობითი მორჩილების“ ეფექტის არარსებობის გამო.
თანამედროვე პერიოდში ძლევის მანიის კლასის ერების შემთხვე-
ვაშიც მსგავსი შედეგი მიიღება, გამომდინარე იქიდან, რომ ამ კლა-
სის ერების წარმომადგენლები უცხოსადმი არსებული განსხვავე-
ბათა ნიველირებით ხასიათდებიან.
საერთაშორისო ურთიერთობების თეორიული სკოლების სამო-

მავლო განვითარებისათვის გრამშის კონცეფციების რეაქტუალი-
ზაცია ნაყოფიერი მცდელობა აღმოჩნდა. აშკარაა, რომ ნაშრომში
წარმოდგენილმა ახალმა სამეცნიერო პროდუქტმა შეავსო ე. წ იტა-
ლიური სკოლის თეორიულ-მეთოდოლოგიური ხარვეზები.
საკითხის ამგვარად გამოკვლევის შესაძლებლობას გვაძლევს ის
გარემოება, რომ ნაშრომში წარმოდგენილი ტერმინის - „მონომოდა-
ლისტური გლობალიზმის“ შეუქცევადი ტენდენციაა შესწავლილი
იქნეს საერთაშორისო ურთიერთობების ნაკლებად პოპულარული
სკოლების პერსპექტივიდან.
შემოთავაზებული უნიკალური თეორიებისა და ერთა თვისებრივი
კლასიფიკაციის სისტემის გამოყენებით პერსპექტიული იქნება ჩი-
ნეთის მიმდინარე საგარეო პოლიტიკის - „ერთი სარტყელი და ერთი
გზის“ განვითარების ანალიზი.
140
2021, #3
დანართი
დანართი №1. ერთა კლასიფიკაცია და მათი შესაბამისი

პარამეტრები ფსიქიკური სტიქიების მიხედვით
ფსიქიკური სტიქიები ფორმის მანია ძლევის მანია ცხრომის მანია მართვის მანია
მოქმედება ფორმის ქმნის ძლევის აქტად ცხრომის აქტად მართვის აქტად

მოიაზრება აქტად
ძირითადი მოვალეობა თანასწორობა თავისუფლება თანხმობა

სოციალურ- (ჯერარსი)
პოლიტიკური
კატეგორიები
დამოკიდებულება მიუღებლობა ნიველირება დამშვებლობა მომთხოვნელობა

უცხოსადმი
ერთა თვისებრივი ფორმის მანიის ძლევის ცხრომის მართვის მანიის

ტიპების ანუ მოვალეობის მანიის ანუ მანიის ანუ ანუ თანხმობის
დასახელებები აპოლოგიის თანასწორობის თავისუფლების აპოლოგიის კლასი
კლასი აპოლოგიის აპოლოგიის კლასი
კლასი
ერთა თვისებრივი ებრაელები, მიკენელები, ძველი ბერძნები, შუმერები,

ტიპების მკაფიოდ ჩინელები, აქადელები, ფინიკიელები, პელაზგები,
გამოკვეთილი ბიზან-ტიელები, მაკედო-ნიელები, ინდუსები, ფილისტიმიელები,
ისტორიული და იაპონელები, რომა-ელები, ჰოლანდიელები, კოლხები და
თანამედროვე სომხები, გერ- მოგვები, ჰუნები, ინგლისელები, მათი მემკვიდრე
წარმომადგენლები მანელები, პართები, ფრანგები, ქართველები,
სპარსები, ვანდალები, ამერიკელები კელტები და
არაბები, ვიკინგები, (ინგლისურ მათი მემკვიდრე
იტალიელები, მონღოლები, ენოვანი სამყარო) ირლანდიელები,
ჩეხები, იეზიდები, შოტლანდი-
პოლონელები, მომთაბარე ელები, ბასკები,
ესპანელები, თურქები კორსიკელები,
ვიეტნამელები, მაჰმადიანობის სიცილიელები.
უკრაინელები, მიღებამდე,
თურქები... ტიბეტელები
ბუდიზმის
მიღებამდე,
რუსები,
სერბები...
141
1. ასათიანი, მ. „კულტურის სოციოლოგია“, სოციალურ მეცნიე-

რებათა ცენტრი, 2006.
2. რამიშვილი, ვ. „ფილოსოფია“, გამომცემლობა მერიდიანი,
2009.
3. ხვიჩია, ე. „ქართველი ერი და მსოფლიო ცივილიზაცია“, გამო-
მცემლობა ნეკერი, 2004.
4. ხვიჩია, ე. „პიროვნება - ერი - ცივილიზაცია, საზოგადოების ოპ-
ტიმალური სტრუქტურა ახალი პარადიგმის მიხედვით“. 2007. ხელ-
მისაწვდომია აქ: http://dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/4754/1/
Sajaro_Lekcbi.pdf
5. ხვიჩია, ე. „ოპტიმალიზმი: ქართული ეროვნული იდეა, გლობა-
ლიზმის იმპერატიული პარადიგმა“, 2011, ბლოგი. ხელმისაწვდომია
აქ: http://www.nplg.gov.ge/dlibrary/collect/0002/000613/D-Khvich-
ia%20E.pdf
6. ხვიჩია, ე. „ინფორმაციული ცივილიზაცია გლობალიზე-
ბულ სამყაროში და საქართველო“, 2012, სადისერტაციო ნაშ-
რომი. ხელმისაწვდომია აქ: http://www.nplg.gov.ge/dlibrary/col-
lect/0002/000613/D-Khvichia%20E.pdf
7. ხვიჩია, ე „სციენტოკრატიის გარიჟრაჟი“, 2013, სტა-
ტია. ხელმისაწვდომია აქ: http://dspace.gela.org.ge/bitstre
am/123456789/365/1/e.%20Khvichia.%20scientokratiis%20gariJraJi.
pdf
8. ხვიჩია, ე. „ნოოლოგია, თვითკმარი არსებობის ლოგიკა“, გა-
მომცემლობა ახალი პარადიგმა, 2020. ხელმისაწვდომია აქ: http://
dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/327937/1/Noologia.pdf
9. ხვიჩია, ე. „ფსიქიკური სტიქიები (მოკლე შესავალი)“, ხელმი-
საწვდომია აქ: http://noosphereinstitutegeorgia.blogspot.com/p/blog-
page_12.html
10. Brighenti, A. M. „Antonio Gramsci’s Theory of the Civil Society“,
Springer Fachmedien Wiesbaden, 2016. ხელმისაწვდომია აქ: https://
doi.org/10.1007/978-3-658-08000-6_72-1
11. Burnham, P. „Neo-Gramscian Hegemony and the International Or-
der“, Capital & Class, 1991, 15 (3), 73–92. ხელმისაწვდომია აქ: https://
doi.org/10.1177/030981689104500105
12. Çalkıvik, A. „Poststructuralism and Postmodernism in Inter-
national Relations“, Oxford Research Encyclopedia of International
Studies, 2017. ხელმისაწვდომია აქ: https://doi.org/10.1093/acre-
fore/9780190846626.013.102
13. Coutinho, C. N. „Gramsci’s Political Thought“, Brill, 2012. ხელმი-
საწვდომია აქ: https://brill.com/view/title/19602
14. Cox, R. W. „Gramsci, Hegemony and International Relations: An
142
2021, #3
Essay in Method“, Millennium, 1983, 12 (2), 162–175. ხელმისაწვდომია

აქ: https://doi.org/10.1177/03058298830120020701
15. Germain, R. D., & Kenny, M. „Engaging Gramsci: International Re-
lations Theory and the New Gramscians. Review of International Stud-
ies”, 1998, 24 (1), 3–21. ხელმისაწვდომია აქ: https://www.jstor.org/
stable/20097503?seq=1
16. Morrow, A. M. „Introducing Poststructuralism in International
Relations Theory“, International Relations, 2018. ხელმისაწვდომია აქ:
https://www.e-ir.info/pdf/72723
17. Wendt, A. „Anarchy is what States Make of it: The Social Con-
struction of Power Politics“. International Organization, 46 (2), 391–425.
ხელმისაწვდომია აქ: https://courses.helsinki.fi/sites/default/files/
course-material/4594742/Wendt.pdf
143
ქურთები სირიის არაბულ რესპუბლიკაში

ბუხუტი სიჭინავა
კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტი
აღნიშნული სტატია აანალიზებს სირიაში ქურთების ისტორიული

და პოლიტიკური განვითარების ეტაპებს საფრანგეთის მანდატის
პერიოდიდან დღემდე. ისტორიული და შედარებითი ანალიზის მე-
თოდის გამოყენებით აღნიშნულ სტატიაში ყურადღება გამახვილე-
ბულია იმ მნიშვნელოვან ისტორიულ და პოლიტიკურ პროცესებზე,
რამაც გავლენა იქონია ქურთებზე. კვლევაში ქრონოლოგიურად
არის განხილული და გაანალიზებული ისეთი საკითხები, როგორიც
არის საფრანგეთის პოლიტიკა ქურთების მიმართ, სირიის დამო-
უკიდებლობის შემდეგ განვითარებული მოვლენები და ქურთების
მდგომარეობა თანამედროვე სირიაში. სტატიაში ასევე წარმოჩენი-
ლია ელ-ჰასაქის აღწერის შედეგები და „არაბული სარტყლის“ მნიშ-
ვნელობა. კვლევაში ასევე განხილულია ქურთული ძალის მნიშვნე-
ლობა ისლამური სახელმწიფოს წინააღმდეგ ბრძოლაში. კვლევის
ფარგლებში შემოთავაზებულია ქურთული საკითხის გადაჭრის ოპ-
ტიმალური გამოსავალი.
საკვანძო სიტყვები: ქურთისტანი, ქურთები, ქურთები სირიაში,
სირიის დემოკრატიული ძალები.
144
2021, #3
Kurds in Syria
Bukhuti Sitchinava
Ph.D student
Resume
The article analyzes the stages of the historical and political develop-
ment of the Kurds in Syria from the period of the French mandate to the
present day. Using the method of historical and comparative analysis, this
article focuses on the important historical and political processes that
influenced the Kurds. The study discusses and analyzes, in chronological
order, topics such as French policy towards the Kurds, unfolded events
after Syria’s independence, and the state of the Kurds in modern-day Syr-
ia. The article also presents the results of the recounting at the region of
Al-Hasakah and the essence of the “Arab Belt”. The study also discusses
the importance of Kurdish forces in the fight against the Islamic State and
proposes an optimal solution to the Kurdish problem.
Key words: Kurdistan, Kurds, Kurds in Syria, Syrian Democratic Forces.
145
Курды в Сирии
Бухути Сичинава
Факультет социальных наук Докторант
Резюме
В статье анализируются этапы исторического и политическо-

го развития курдов в Сирии от периода французского мандата до
наших дней. Используя метод исторического и сравнительного
анализа, эта статья сосредотачивается на важных исторических и
политических процессах, которые повлияли на курдов. В исследо-
вании в хронологическом порядке обсуждаются и анализируются
такие вопросы, как политика Франции в отношении курдов, собы-
тия, произошедшие после обретения независимости Сирии, и поло-
жение курдов в современной Сирии. В статье также представлены
результаты описания Эль-Хасака и значения «арабского пояса», за-
тронут вопрос важности курдских сил в борьбе против Исламского
государства и предлагается оптимальное решение курдской про-
блемы.
Ключевые слова: Курдистан, курды, курды в Сирии, сирийские
демократические силы.
146
2021, #3
ოსმალეთის იმპერიის დაშლის შემდეგ ქურთების ერთი ნაწილი

სირიისა და ლიბანის ტერიტორიის შემადგენლობაში აღმოჩნდა.
აღნიშნულ ტერიტორიებზე ფრანგული მანდატის გავრცელება
ჯერ კიდევ საიქს-პიკოს საიდუმლო მოლაპარაკებით (1916 წელი)
იყო გადაწყვეტილი. 1925-1927 წლებში საფრანგეთის სამანდატო
ხელისუფლებამ ჩაახშო სირიელი ხალხის გამოსვლები. საფრანგე-
თის სამანდატო ხელისუფლების მიერ სირიელთა აჯანყების ჩახშო-
ბის შემდეგ ქურთებმა მხოლოდ კულტურული აღორძინებისათვის
ბრძოლა დაისახეს მიზნად.1
საფრანგეთის მანდატის პერიოდში (1920-1946 წლები) ადგილო-
ბრივი სამანდატო ხელისუფლება ცდილობდა თავისი ძალაუფლება
განემტკიცებინა არაბული ნაციონალიზმის თავიდან ასაცილებლად
და იმავდროულად მათი მიზანი იყო სირიაში არსებული პოლიტი-
კური და სოციალური ჯგუფების შეზღუდვა.2
საფრანგეთის პოლიტიკა სირიაში აგებული იყო პრინციპზე
„დაყავი და იბატონე“. ადგილობრივი ფრანგული სამანდატო ხე-
ლისუფლების მიერ უმცირესობათა ჯგუფების წახალისება და დე-
ცენტრალიზაციის პროცესი შიიტი ალავიტების, სუნიტებისა და
ქრისტიანებისაგან შემდგარი ფედერაციული სირიის შექმნას ისა-
ხავდა მიზნად.3 ფრანგების მიერ თავიანთი გეგმის იმპლემენტაციის
დაწყებიდან მალევე, ლიბანის მთაში მცხოვრები ქრისტიანებისაგან
შეიქმნა ლიბანის სახელმწიფო (1943 წელს მოიპოვა დამოუკიდებ-
ლობა საფრანგეთისაგან), ხოლო დანარჩენი სირიის ტერიტორია ხუთ
ნახევრად ავტონომიურ რეგიონად დაიყო. ამგვარი ადმინისტრაცი-
ული დაყოფით საფრანგეთი სირიის შიგნით არსებული არაბული ნა-
ციონალიზმის ლოკალიზებას ცდილობდა. ფრანგების მიერ გატარე-
ბული ადმინისტრაციული და პოლიტიკური რეფორმების შედეგად
სირიის მოსახლეობა და საზოგადოების ყველა ასპექტი საფრანგე-
თის გავლენისა და კონტროლის ქვეშ მოექცა, რის გამოც იმ პერი-
ოდში არაბების დამოუკიდებელ და ერთიან სახელმწიფოში ცხოვრე-
ბის გეგმა ვერ განხორციელდა.
საფრანგეთის მანდატის პერიოდში სირიაში მცხოვრები ქურთე-
ბის პოზიცია ორ ნაწილად იყო გაყოფილი. ერთი ნაწილი, ძირითადად
ქრისტიანები და აღები, დადებითად იყვნენ განწყობილნი ფრანგე-
ბის და მათი პოლიტიკის მიმართ, რადგან სამანდატო ხელისუფლე-
ბის მიერ დეცენტრალიზაციისა და ადგილობრივი მმართველობის
მხარდაჭერა ცალკეულ რეგიონებში ქურთული პოზიციების გაძ-
ლიერებას უწყობდა ხელს. რაც შეეხება ქურთების მეორე ნაწილის,
1 მენთეშაშვილი, ა. (1978). ახლო აღმოსავლეთის ქურთების ისტორიის საკი-
თხები (X-XX სს.). თბილისი: თბილისის უნივერსიტეტის გამომცემლობა. გვ.
2 Yildiz, K. (2005). The Kurds in Syria: The Forgotten People. London: Pluto Press.
გვ. 28.
გვ. 28.
147
ისინი საფრანგეთის ადგილობრივი სამანდატო ხელისუფლების წი-

ნააღმდეგ არაბებთან ერთად იბრძოდნენ.
საფრანგეთის მმართველობამ გარკვეულწილად დადებითი გა-
ვლენა მოახდინა ქურთული აზრის ფორმირებაზე, იმ თვალსაზ-
რისით, რომ ქურთებმა დაიწყეს თავიანთი აზრის ჩამოყალიბება
ქვეყანაში სამომავლო პოზიციის შესახებ. ამავე პერიოდში ასევე
გაიზარდა ქურთული ცნობიერება, რამაც მათ იურიდიულ, პოლი-
ტიკურ უფლებებსა და სუვერენიტეტთან დაკავშირებულ იდეებს
ჩაუყარა საფუძველი. სირიაში მცხოვრები ქურთების პოლიტიკური,
სოციალური და ეკონომიკური მდგომარეობა დიდად არ განსხვავდე-
ბოდა რეგიონის სხვა სახელმწიფოებში მცხოვრები ქურთებისაგან.
სირიაში მცხოვრებ ქურთებს შორის არსებული განსხვავებული პო-
ზიციების გამო მათმა ნაციონალისტურმა პოლიტიკურმა საქმიანო-
ბამ ქვეყანაში წარმატებას ვერ მიაღწია. ადგილობრივი სამანდატო
ხელისუფლების მიერ წახალისებულ ქურთებს ფრანგული მანდატის
დასრულების შემდეგ ძალიან გაუჭირდათ თავიანთი პოლიტიკური
პოზიციებისა და კულტურული იდენტობის დათმობა დამასკოს ცე-
ნტრალური ადმინისტრაციისათვის.
ქურთები სირიის დამოუკიდებლობის მოპოვების შემდეგ
1946 წელს დამოუკიდებლობის მოპოვების შემდეგ, სირიას სუნი-

ტები და ვაჭართა ურბანული კლასი მართავდა, როგორც ეს ადრე,
ფრანგული მანდატის პერიოდში იყო. სირიის დამოუკიდებლობის
პირველივე წლებში დემოკრატიული და კაპიტალისტური იდეალე-
ბის მსხვრევამ და მარქსისტული იდეოლოგიის პოპულარობის გაზ-
რდამ სირიის მმართველ ელიტას პოზიციები გამოაცალა და ქვეყანა
სამხედრო გადატრიალებამდე მიიყვანა. ადიბ შიშქალის მიერ ორ-
ჯერ (1949 და 1951 წლებში) განხორციელებული სამხედრო გადატ-
რიალების შედეგად სირიაში ახალი კონსტიტუციის მიღების შემდეგ
საომარი მდგომარეობა გამოცხადდა. შიშქალის მიზანი იყო ჰომო-
გენური, არაბი მუსლიმებისაგან შემდგარი სახელმწიფოს შექმნა,
რომლის მისაღწევად იგი მიზანშეწონილად მიიჩნევდა არაბულის
გარდა სხვა ენების შეზღუდვასა და აკრძალვას.
1954 წლის სამხედრო გადატრიალების შედეგად, სირია საპარ-
ლამენტო მმართველობას დაუბრუნდა. მიუხედავად ახალი პოლიტი-
კური დღის წესრიგისა და მედიის თავისუფლებისა, მოსახლეობაში
მაინც შენარჩუნებული იყო არაბული ნაციონალური განწყობა. 1948
წელს, პალესტინის ტერიტორიაზე ისრაელის სახელმწიფოს შექმნამ
არაბული ნაციონალიზმი კიდევ უფრო გააძლიერა, თუმცა ახლო
აღმოსავლეთში მისი ფართოდ გავრცელება დაკავშირებულია 1950-
იან წლებში განვითარებულ ისეთ მოვლენებთან, როგორიც იყო სუე-
ცის კრიზისი (1955 წელი) და ერაყის რევოლუცია (1958 წელი).
148
2021, #3
1952 წელს გამალ აბდელ ნასერმა სამხედრო გადატრიალების

გზით ეგვიპტეზე კონტროლი მოიპოვა, ხოლო 1958 წელს სირიამ
და ეგვიპტემ გაერთიანებული არაბული რესპუბლიკა შექმნეს.
ეგვიპტე-სირიის გაერთიანება სერიოზულ საფრთხედ იქცა სირი-
აში მცხოვრები ქურთებისთვის, რადგან მზარდი არაბული ნაციო-
ნალისტური განწყობა საფრთხეს უქმნიდა ქურთების ეროვნულ და
კულტურულ იდენტობას. ნასერის მმართველობის დროს აიკრძალა
პოლიტიკური პარტიები, რის გამოც მათმა უმეტესობამ იატაკქვე-
შეთში გადაინაცვლა.
ნასერის პერიოდში ქურთები ჩაგვრისა და ზეწოლის ქვეშ აღმო-
ჩნდნენ, რადგან მოღალატეებად და სეპარატისტებად აღიქმებოდ-
ნენ. იმავდროულად ქურთულ ნაციონალიზმს სიონისტებთან და
დასავლურ იმპერიალისტებთან კავშირში სდებდნენ ბრალს.4 სირი-
აში მცხოვრებ ქურთებზე ნასერის ზეწოლა კიდევ უფრო გაიზარდა
მას შემდეგ, რაც 1961 წელს ერაყის ქურთისტანში აჯანყება დაი-
წყო ერაყის ქურთული დემოკრატიული პარტიის ხელმძღვანელმა
მუსტაფა ბარზანიმ, რის გამოც ანტიქურთული განწყობა მეტად
გაძლიერდა. 1961 წელს, კიდევ ერთი სამხედრო გადატრიალების
შემდეგ, არაბთა გაერთიანებული რესპუბლიკა დაიშალა და სირია
არაბთა რესპუბლიკად გამოცხადდა.
ელ-ჰასაქის აღწერა და „არაბული სარტყელი“
მეორე მსოფლიო ომის დასრულების შემდეგ თურქეთიდან და

ერაყიდან შემოსულმა ქურთების გაზრდილმა რაოდენობამ სირიის
ხელისუფლების სერიოზული შეშფოთება გამოიწვია, რის გამოც
1962 წლის 23 აგვისტოს მთავრობამ გამოსცა საკანონმდებლო გა-
ნკარგულება, სირიის ჩრდილო-აღმოსავლეთში, ელ-ჰასაქის პრო-
ვინციაში მოსახლეობის აღწერასთან დაკავშირებით. ელ-ჰასაქის
აღწერა მიზნად ისახავდა ხელისუფლებას დაედგინა ქურთების რა-
ოდენობა და განესაზღვრა მათი მოქალაქეობის სტატუსი. აღწერის
შედეგად, ერთ დღეში, 120-150 ათასმა ქურთმა (სირიის ქურთული
მოსახლეობის თითქმის 20 პროცენტი) დაკარგა მოქალაქეობის
უფლება, ასევე ხმის მიცემის და საზოგადოებრივ ცხოვრებაში მონა-
წილეობის უფლება, ქვეყნის გარეთ მოგზაურობის უფლება, პირადი
საკუთრების უფლება და საჯარო სექტორში დასაქმების უფლება.5
1962 წლიდან სირიაში მცხოვრები ქურთები სამ კატეგორიად
იყოფა:
1. სირიის ქურთები, რომლებმაც შეინარჩუნეს სირიის მოქალაქე-
ობა;
გვ. 31
5 Ziadeh, R. (2009). The Kurds in Syria: Fueling Separatist Movements in the Region?
Washington: United States Institute of Peace. გვ. 2.
149
2. უცხოელი ქურთები, რომელთაც ჩამოერთვათ მოქალაქეობა

და ოფიციალურ არქივებსა თუ დოკუმენტებში დარეგისტრირდნენ,
როგორც უცხოელები (2008 წლის მონაცემებით 200 ათასი);
3. „დამალული“ ქურთები - რომლებიც საერთოდ არ გამოცხად-
დნენ აღწერის დროს და არ არიან რეგისტრირებულნი ოფიციალურ
ჩანაწერებში (2008 წლის მონაცემების მიხედვით 80 ათასამდე).
სირიის ხელისუფლების მიერ ქურთების შევიწროების მცდელობა
ამით არ დასრულებულა. 1973 წელს სირიის ხელისუფლებამ სირი-
ა-თურქეთისა და სირია-ერაყის საზღვართან „არაბული სარტყლის“
(სიგრძე - 375 კმ და სიგანე - 10-15 კმ) შექმნა დაიწყო. ერთი შეხედ-
ვით, ეს გეგმა ქურთებით დასახლებულ პროვინციებში, სადაც ისინი
უმრავლესობას წარმოადგენდნენ, დემოგრაფიული სურათის შეც-
ვლას ემსახურებოდა, თუმცა, ამგვარი კორდონის შექმნა სხვა მიზ-
ნებით იყო ინსპირირებული. ჰაფეზ ასადის ამგვარი პოლიტიკის
იმპლემენტაცია ერაყისა და თურქეთის მხრიდან წყალთან დაკავ-
შირებით შესაძლო ჩარევისა და კონფლიქტის თავიდან აცილებით
იყო განპირობებული. აღსანიშნავია ის ფაქტი, რომ „არაბული სა-
რტყლის“ პროექტის დაწყება და სირიაში ტაბკას კაშხლის მშენებ-
ლობის დასრულება თანადროული მოვლენა იყო. სპეციალისტები
და პოლიტოლოგები სირიის ხელისუფლების მიერ გადადგმულ ამ
ნაბიჯს უარყოფითად აფასებენ, რადგანაც მიიჩნევენ, რომ პროექ-
ტმა მნიშვნელოვნად დაარღვია რეგიონის სოციალური წონასწო-
რობა, განსაკუთრებით ჯაზირას პროვინციაში, იმ დონემდე, რომ იქ
არსებული სოციალური და სამოქალაქო დავა კვლავ რჩება ადგი-
ლობრივი დაძაბულობის მთავარ კერად.6
1963 წელს არაბთა სოციალისტური აღორძინების - ბაასის პა-
რტიის მოსვლის შემდეგ ანტიქურთული რიტორიკა კიდევ უფრო
გაძლიერდა. ოფიციალურმა ბაღდადმა და დამასკომ ერთობლივად
დაიწყეს მუსტაფა ბარზანის მოძრაობის წინააღმდეგ ბრძოლა ერა-
ყის ქურთისტანში, რამაც ჯაზირას რეგიონში მცხოვრებ ქურთულ
მოსახლეობასა და მათ არაბ მმართველებს შორის ურთიერთობები
გაამწვავა. ბაასისტების ანტიქურთული განწყობა კარგად აისახა
ლეიტენანტ მოჰამედ ტალაბ ჰილალის მიერ 1963 წელს მომზადე-
ბულ ანგარიშში („ჯაზირა და მისი ეროვნული, სოციალური და პო-
ლიტიკური ასპექტები“). ჰილალის მიერ მომზადებული გასაიდუმ-
ლოებული 160 გვერდიანი დოკუმენტი მთლიანად სირიაში ქურთულ
საფრთხეს ეძღვნებოდა და მასში მკაფიოდ გამოხატული რასიზმი
და გენოციდისაკენ ღია მოწოდება იგრძნობოდა.7
6 Ziadeh, R. (2009). The Kurds in Syria: Fueling Separatist Movements in the Region?
Washington: United States Institute of Peace. გვ. 3.
7 Philip G. Kreyenbroek, S. S. (Ed.). (2005). The Kurds: A Contemporary Overview.
London and New York: Taylor & Francis. გვ. 120.
150
2021, #3
ქურთები ჰაფეზ ასადისა და ბაშარ ასადის რეჟიმების

პერიოდში
ჰაფეზ ასადის მმართველობის პერიოდში სირია ქურთების მი-
მართ ადრინდელ პოლიტიკას ახორციელებდა. თუმცა, თავდაპირ-
ველად, სირიელი ქურთები მნიშვნელოვან დასაყრდენ ძალას წა-
რმოადგენდა ჰაფეზ ასადის ბრძოლაში ხელისუფლებისთვის. შიიტი
ალავიტი ჰაფეზ ასადი ეროვნულ და რელიგიურ უმცირესობებს სა-
თავისოდ იყენებდა ქვეყანაში ძალაუფლების განსამტკიცებლად.
თუმცა, მას შემდეგ, რაც მან პრეზიდენტის პოსტი დაიკავა და ხელი-
სუფლება გაიმყარა, მალევე დაიწყო ქურთების შევიწროება. ასადის
პოლიტიკა მთლიანად ეროვნული ერთიანობისა და არაბული ნაციო-
ნალიზმის კონცეფციაზე იყო დაფუძნებული, რის გამოც ქურთული
ელემენტი სირიაში კვლავ მიუღებელი აღმოჩნდა. სირიისათვის ქუ-
რთები ეროვნული ერთიანობის მთავარ საფრთხედ აღიქმებოდა.
2000 წელს, ჰაფეზ ასადის გარდაცვალებისა და ბაშარ ასადის
პრეზიდენტად არჩევის შემდეგ სირიის სამოქალაქო საზოგადო-
ებამ პოლიტიკური, დემოკრატიული და ადამიანთა უფლებების
მიმართულებით რეფორმების დაწყება მოითხოვა. ეს პროცესი
„დამასკოს გაზაფხულის“ სახელითაა ცნობილი. ამავე პერიოდში
დაარსდა ქურთული ასოციაცია. 2001 წლიდან ბაშარ ასადმა რეფო-
რმისტების წინააღმდეგ საპასუხო ნაბიჯები გადადგა. დაიხურა ახ-
ლად შექმნილი ქურთული ასოციაცია. სამოქალაქო საზოგადოების
წევრები და ადამიანთა უფლებების მხარდამჭერები დააპატიმრეს,
ხოლო მათი საქმიანობა არალეგალურად გამოცხადდა.
ქურთებსა და არაბებს შორის დაპირისპირებამ კულმინაციას მი-
აღწია, როდესაც ჩრდილოეთ სირიაში, ელ-კამიშლის პროვინციაში,
2004 წელს გამართულ საფეხბურთო მატჩზე არაბები და ქურთები
დაუპირისპირდნენ ერთმანეთს. შეტაკების შედეგადაც დაიღუპა 36
ქურთი, ხოლო 160 - დაშავდა. ამგვარი ქმედება რეგიონში ქურთული
საკითხის გაუქმების სერიოზულ შეხსენებას წარმოადგენდა. მიუხე-
დავად მთავრობის 2004 წლის განცხადებისა, იმის შესახებ, რომ სა-
ხელმწიფო უფრო დამთმობი იქნებოდა ქურთების მიმართ, ქმედითი
ნაბიჯები მაინც არ გადაიდგა და ხელისუფლებამ კვლავ იგივე პო-
ლიტიკა განაგრძო.8
ქურთები სირიის სამოქალაქო

ომის დაწყებიდან დღემდე
სამოქალაქო ომის დაწყებამდე სირიაში მცხოვრები ქურთები
წლების მანძილზე შეზღუდულები და დაჩაგრულები იყვნენ კანონ-
მდებლობითა თუ მრავალი რეგულაციით. მათ შეზღუდულ ან, საე-
8 Emel Elif Tugdar and Serhun Al. (2018). Comparative Kurdish Politics in the
Middle East. Springer Nature. გვ. 32.
151
რთოდ, აკრძალული ჰქონდათ კერძო საკუთრების უფლება, იყვნენ

ეკონომიკური და სოციალური დისკრიმინაციის ქვეშ. არ გააჩნდათ
პოლიტიკური, სოციალური, კულტურული და სხვა უფლებები. ქუ-
რთებს კანონმდებლობით ეკრძალებოდათ შეკრება, გაერთიანება
და თავისუფალი სიტყვის გამოხატვა.
2011 წელს სირიაში სამოქალაქო ომის დაწყების შემდეგ ქურთე-
ბისთვის ახალი ერა დაიწყო. სწორედ ამ პერიოდიდან დაიწყო მათი
პოლიტიკური უფლებების მოთხოვნის ახალი ეტაპი ქურთული ფე-
დერაციის საკითხთან დაკავშირებით.
მსოფლიოს წამყვანი პოლიტოლოგები და საერთაშორისო ურთი-
ერთობების სპეციალისტები ერთხმად თანხმდებიან ქურთების და-
დებით როლზე ისლამური სახელმწიფოს წინააღმდეგ ბრძოლაში.
2015 წელს ქურთული და არაქურთული სამხედრო ძალების გაერთი-
ანებით სირიის დემოკრატიული ძალები (Syrian Democratic Forces -
SDF) შეიქმნა, რამაც ქურთების ხელმძღვანელობით ჩრდილოეთ და
აღმოსავლეთ სირიის ავტონომიური ადმინისტრაციის (როჟავა) ტე-
რიტორიულ ექსპანსიას შეუწყო ხელი.
სირიის დემოკრატიული ძალების ძალისხმევით ისლამური სახე-
ლმწიფოს პოზიციები საგრძნობლად შესუსტდა. 2019 წელს სირიის
დემოკრატიულმა ძალებმა გაანადგურეს ისლამური სახელმწიფოს
სტრატეგიული სიმაგრეები; დააპატიმრეს 11 ათასამდე მებრძოლი
და მათი ოჯახის წევრები სპეციალურად შექმნილ ბანაკებში გადა-
იყვანეს. ქურთების მიერ კონტროლირებად ტერიტორიაზე აშშ-ს
სამხედრო ბაზები განთავსდა და ამერიკელმა სამხედროებმა სირი-
ა-თურქეთის საზღვარზე პატრულირება დაიწყეს.
ისლამური სახელმწიფოს წინააღმდეგ ბრძოლაში წარმატების
მიღწევისა და ჩრდილოეთ სირიაში პოზიციების გამყარების შე-
მდეგ, ქურთები სერიოზულ და ანგარიშგასაწევ ძალად იქცნენ ახლო
აღმოსავლეთში. ქურთების ამგვარმა წარმატებამ სერიოზულად
დააფიქრა ოფიციალური ანკარა, რის გამოც თურქეთმა 2016, 2018
და 2019 წლებში სამხედრო იერიშები მიიტანა ქურთულ პოზიცი-
ებზე. თურქეთის პრეზიდენტის, რეჯეფ თაიფ ერდოღანის ამგვარი
სამხედრო მანევრი რეგიონში ქურთების პოზიციების შესუსტე-
ბას ემსახურებოდა, რადგანაც სირიაში ქურთების გაძლიერება და
წარმატება საფრთხის შემცველია თურქეთისთვის. ოფიციალური
ანკარა ქურთებს საფრთხედ აღიქვამს, იმის გამო, რომ სირიაში ქუ-
რთების ავტონომიის შექმნა გამოიწვევს თურქეთში მცხოვრები ქუ-
რთების მასშტაბურ გამოსვლებს, რომლებიც წლებია, ისედაც უკვე
იბრძვიან გაფართოებული ავტონომიის უფლების მოპოვებისთვის.
ერდოღანის საშინაო და საგარეო პოზიციების შესუსტების გამო
ანკარამ 2019 წელს საერთაშორისო საზოგადოებას სირია-თურქე-
თის საზღვართან „უსაფრთხო ზონის“ შექმნა შესთავაზა.
მას შემდეგ, რაც აშშ-მ თავისი სამხედროების გაყვანის გადაწყვე-
152
2021, #3
ტილება მიიღო ქურთულ-ამერიკული ალიანსი დაიშალა. ერდოღანმა

ისარგებლა ტრამპის ამ გადაწყვეტილებით და ჩრდილოთ სირიაზე
სამხედრო იერიში მიიტანა, რის შედეგად რეგიონი მნიშვნელოვნად
დაზიანდა. თურქეთის სამხედრო კამპანიის შედეგად დანგრეული
საპყრობილეებიდან სირიის დემოკრატიული ძალების მიერ დატყვე-
ვებული ისლამური სახელმწიფოს მებრძოლები გაიქცნენ.
აშშ-ის სამხედრო ძალების გასვლამ და თურქეთის მიერ განხო-
რციელებულმა იერიშმა ჩრდილოეთ სირიაში ძალაუფლების ახალი
ვაკუუმი შექმნა, რომელიც მალევე შეავსეს საერთაშორისო აქტო-
რებმა. ერდოღანმა და ვლადიმერ პუტინმა მიაღწიეს შეთანხმებას
სირიის საკითხზე. ასევე შეთანხმდნენ სირიის პრეზიდენტი და ქუ-
რთებიც. შეთანხმებების სერიის შედეგად შეიქმნა „ჩრდილოეთ სი-
რიის მეორე ბუფერული ზონა“.
ქურთისტანის და ქურთების პრობლემატიკას განსხვავებულად
აფასებს და აანალიზებს კვანტურ-რელატივისტური ნოოლოგია.
ქურთების საკითხის შემთხვევაში, ჩვენ ხშირად ვაწყდებით იდენტი-
ფიკაციის პრობლემას. დღევანდელი წამყვანი თეორიებისა თუ პა-
რადიგმების მიხედვით ქურთები ერად არის მიჩნეული, თუმცა ნო-
ოლოგიის მიხედვით ეს მოცემულობა, შესაძლებელია, მართებული
არ აღმოჩნდეს. საკითხის შესწავლის მხრივ მნიშვნელოვანია დადგი-
ნდეს, თუ რა ფენომენს წარმოადგენენ ქურთები - ერს თუ ეთნოგა-
რემოს. თუმცა უნდა ვივარაუდოთ, რომ ქურთი ხალხი ერთი ერია,
რადგანაც მათი ასიმილაცია სხვა ერებთან საუკუნეების მანძილზე
ვერ მოხერხდა. ირანისა და თურქეთის მცდელობა ქურთების ასიმი-
ლაციის მიზნით წარუმატებელი აღმოჩნდა, თუმცა ამ მცდელობებმა
ქურთები საკუთარ რელიგიასთან, ეზიდიზმითან დააშორა, რის შე-
დეგადაც მათი უმრავლესობა სუნიტური და შიიტური ისლამის მი-
მდევრები არიან. ქურთების მოქცევა ეზიდიზმზე კონსოლიდაციისა
და ერად ჩამოყალიბების ერთ-ერთი აუცილებელი წინაპირობაა.
შემთხვევითი არ არის ის ფაქტი, რომ ყველზე მეტად ეზიდიზმის მი-
მდევარი ქურთები იდევნებოდნენ.
ქურთული საკითხის მოგვარება მხოლოდ „ოპტიმალიზმის დოქ-
ტრინის“ ინიციირების შემდეგ შექმნილი მცირე აზიის კონფედერა-
ციის (სირია, ერაყი, ლიბანი და თურქეთი) ფარგლებში იქნება შესაძ-
ლებელი, სადაც ქურთებს ერთმანეთთან თავისუფალი კონტაქტის
და ქურთული ეროვნული სკოლის დაარსების საშუალება ექნებათ.
ქურთების იდენტიფიკაციის საკითხის ბუნდოვანების გარკვევა
მხოლოდ ამგვარი გზით იქნება შესაძლებელი. დღევანდელი მოცე-
მულობიდან გამომდინარე საკითხის ამგვარი მოცემულობით მო-
გვარება თურქეთის, ირანის, ერაყის და სირიისთვის წარმოუდგენე-
ლია, თუმცა ფაქტია, რომ არსებული თანამედროვე პარადიგმებით
ქურთული საკითხის მოგვარება სხვაგვარად შეუძლებელია.
153
ახლო აღმოსავლეთში ქურთების პრობლემა მრავალი წელია არ-

სებობს და იგი დღემდე მოუგვარებელია. სირიაში ანტიქურთული
განწყობა ჯერ კიდევ საფრანგეთის მანდატის პერიოდში ჩაისახა.
მას შემდეგ, რაც სირიამ საფრანგეთისგან დამოუკიდებლობა მოი-
პოვა დამასკომ ქურთების მასობრივი შევიწროება დაწყო, რაც არა-
ბული ნაციონალიზმის ეპოქაში კიდევ უფრო გაძლიერდა. სირიაში
მცხოვრები ქურთები წლების განმავლობაში ვერ სარგებლობდნენ
პოლიტიკური, სოციალური თუ ეკონომიკური უფლებებით, რადგა-
ნაც მათ არ გააჩნიათ სირიის მოქალაქეობა.
სირიაში ქურთების მდგომარეობა სამოქალაქო იმის შემდეგ სა-
გრძნობლად შეიცვალა. ქურთებმა ჩრდილოეთ და აღმოსავლეთ სი-
რიის ავტონომიური ადმინისტრაციის შექმნა გამოაცხადეს და ამით
დამოუკიდებლობის მოპოვებისაკენ პირველი ნაბიჯი გადადგეს.
მიუხედავად ამისა, უნდა ითქვას, რომ სირიაში და მთლიანად ახლო
აღმოსავლეთის რეგიონში ქურთების საკითხის გადაჭრა შორეული
პერსპექტივაა.
154
2021, #3
1. გაჩეჩილაძე, რ. (2018). ახლო აღმოსავლეთი: გეოგრაფიული და

ისტორიული ნიშანსვეტები. თბილისი: ბაკურ სულაკაურის გამო-
მცემლობა.
2. გაჩეჩილაძე, რ. (2019). ახლო აღმოსავლეთი: გეოპოლიტიკა.
თბილისი: ბაკურ სულაკაურის გამომცემლობა.
3. მენთეშაშვილი, ა. (1978). ახლო აღმოსავლეთის ქურთების
ისტორიის საკითხები ( X-XX სს.). თბილისი: თბილისის უნივერსიტე-
ტის გამომცემლობა.
4. Emel Elif Tugdar and Serhun Al. (2018). Comparative Kurdish Politics
in the Middle East. Springer Nature
5. Philip G.Kreyenbroek, S. S. (Ed.). (2005). The Kurds: A Contemporary
Overview. London and New York: Taylor & Francis.
6. Yildiz, K. (2005). The Kurds in Syria: The Forgotten People. London:
Pluto Press.
7. Ziadeh, R. (2009). The Kurds in Syria: Fueling Separatist Movements
in the Region? Washington: United States Institute of Peace.
155
სოციალური კაპიტალის განვითარება საქართველოში

დემოკრატიული სისტემის ხელშეწყობის კონტექსტში
მაია წურწუმია
პოლიტიკის მეცნიერების დოქტორი
სოხუმის სახელმწიფო უნივერსიტეტის
ბიზნესისა და სოციალურ მეცნიერებათა
ფაკულტეტის ასისტენტ პროფესორი
დემოკრატიის სტაბილურობას მეტწილად განსაზღვრავს მო-

ქალაქეთა მაღალი ჩართულობა საზოგადოებრივ და პოლიტიკურ
ცხოვრებაში. მოქალაქეთა განწყობა, რწმენები და სამოქალაქო ნო-
რმები, ხშირად, გაცილებით მნიშვნელოვანია დემოკრატიის ჩამო-
ყალიბებისა და განვითარების თვალსაზრისით, ვიდრე სახელმწი-
ფოს ინსტიტუციური მოწყობა. სოციალური კაპიტალის ძირითადი
შემადგენელი ნაწილები - სოციალური ნდობა, ნორმები და ქსელები
ადამიანებს ეხმარება სხვადასხვა პრობლემის გადაწყვეტაში, ასევე
აუმჯობესებს დემოკრატიული ინსტიტუტების მოქმედებას. საქა-
რთველოში მაღალია ვალდებულებითი სოციალური კაპიტალი -
ნდობა და თანამშრომლობა ახლო მეგობრებს და ნათესავებს შორის,
მაშინ როდესაც კოოპერაცია განსხვავებული ჯგუფის წევრებს შო-
რის ნაკლებად გავრცელებულია. ამგვარი ვითარება განაპირობუ-
ლია ახლო წარსულში არსებული პრაქტიკით, როდესაც ნებისმიერი
ინიციატივა საჯარო სივრცეში შეზღუდული იყო და მკაცრად ის-
ჯებოდა. აქედან გამომდინარე, ნებაყოფლობითი თანამშრომლობა
ცენტრის ჩარევის გარეშე, თვითინიციატივა და თვითორგანიზე-
ბულობა მოქალაქეებში ახლა იწყებს ჩამოყალიბებას. სოციალური
კაპიტალის შექმნა და განვითარება კი საკმაოდ რთული პროცესია
და დიდ დროს მოითხოვს. მხოლოდ იმის აღიარება, რომ ასეთი თა-
ნამშრომლობა ეკონომიკურადაც მომგებიანია და ინდივიდუალურ
სარგებელს წარმოქმნის, ავტომატურად არ ანიჭებს მოქალაქეებს
ამგვარ ჩვევებს.
საკვანძო სიტყვები: სოციალური კაპიტალი, დემოკრატია, სამო-
ქალაქო საზოგადოება, სოციალური ნდობა, თანამშრომლობა.
156
2021, #3
Development of Social Capital in the context of Promoting

Democratic System in Georgia
Maia Tsurtsumia
Doctor of Political Science,
Sokhumi State University
Faculity of Business and Social Sciences
Assistant Professor
Resume
The stability of democracy is largely determined by the citizen in-

volvement in public and political life. Citizens’ attitudes, beliefs and civic
norms are often far more important in shaping and developing democ-
racy than the institutional arrangement of the state. Essential Compo-
nents of Social Capital - Social trust, norms and networks help people
solve various problems and improve the functioning of democratic insti-
tutions. There is a high level of bonding social capital in Georgia - trust
and cooperation between close friends and relatives, while co-operation
between members of different groups is less common. Such a situation is
conditioned by the practice of the recent past, when any initiative in pub-
lic space was limited and severely punished. Therefore, we can say that
voluntary cooperation without the center’s intervention, self-initiative
and self-organization among citizens is now beginning to emerge. Creat-
ing and developing social capital is a very difficult process and requires
a lot of time. The mere recognition that such cooperation is economically
profitable and generates individual benefits does not automatically enti-
tle citizens to such habits.
Keywords: Social Capital, Democracy, Civil Society, Social Trust, Co-
operation
157
Развитие социального капитала в контексте поддержки

демократической системы
Майя Цурцумия
Доктор Политических Наук
Сухумский государственный Университет
Асистент професор факультета
бизнеса и социальных наук
Резюме
Стабильность демократии во многом определяется вовлеченно-

стью граждан в общественную и политическую жизнь. Отношение,
убеждения и гражданские нормы граждан зачастую гораздо важ-
нее в формировании и развитии демократии, чем институциональ-
ное устройство государства. Основные компоненты социального
капитала - Социальное доверие, нормы и связи помогают людям
решать различные проблемы и улучшают функционирование де-
мократических институтов. В Грузии существует высокий уровень
объединяющего социального капитала - доверие и сотрудничество
между близкими друзьями и родственниками, в то время как со-
трудничество между членами разных групп встречается реже. Та-
кая ситуация обусловлена практикой недавнего прошлого, когда
любая инициатива в публичном пространстве была ограничена
и сурово наказуема. Таким образом, мы можем сказать, что среди
граждан начинает появляться добровольное сотрудничество, ини-
циативы и самоорганизации без участия власти. Создание и разви-
тие социального капитала - очень сложный процесс, требующий
много времени. Простое признание того, что такое сотрудничество
экономически выгодно и приносит индивидуальные выгоды, авто-
матически не дает гражданам такие привычки.
Ключевые слова: Социальный капитал, демократия, граждан-
ское общество, социальное доверие, сотрудничество.
158
2021, #3
წარმოდგენილი ნაშრომის მიზანია სოციალური კაპიტალის მნიშ-

ვნელობის ჩვენება, მისი განვითარების შეფასება და ანალიზი თანა-
მედროვე საქართველოში. კვლევა ეფუძნება აღნიშნულ საკითხზე
არსებული სამეცნიერო ნაშრომების ანალიტიკურ შესწავლას. გა-
მოვიყენეთ მეორადი მონაცემების ანალიზის მეთოდი, ე. წ. „სამა-
გიდე კვლევა“, რომელმაც მოიცვა სოციალური კაპიტალის შესახებ
ჩატარებული კვლევების და დოკუმენტების ანალიზი. კვლევის ფა-
რგლებში გავაანალიზეთ თემის გარშემო არსებული ლიტერატურა,
სხვადასხვა საერთაშორისო და ადგილობრივი ორგანიზაციის, ასევე
კერძო მკვლევრების მიერ ჩატარებული კვლევები და გამოცემები.
კვლევის მიზანი იყო დაგვედგინა და აგვეხსნა სოციალური კაპიტა-
ლისა და დემოკრატიზაციის წარმატებულობის ურთიერთგავლენის
მექანიზმები, ასევე გაგვეანალიზებინა საქართველოში სოციალური
კაპიტალის დაბალი დონის განმსაზღვრელი მიზეზები და ხელშე-
მწყობი ფაქტორები.
კვლევის შედეგად დაფიქსირდა, რომ სოციალური კაპიტალის
ძირითადი შემადგენელი ნაწილები - სოციალური ნდობა, ნორმები
და ქსელები ადამიანებს ეხმარება სხვადასხვა პრობლემის გადა-
წყვეტაში, ასევე აუმჯობესებს დემოკრატიული ინსტიტუტების
მოქმედებას. საქართველოში მაღალია ვალდებულებითი სოცია-
ლური კაპიტალი - ნდობა და თანამშრომლობა ახლო მეგობრებს და
ნათესავებს შორის, მაშინ, როდესაც კოოპერაცია განსხვავებული
ჯგუფის წევრებს შორის ნაკლებადაა გავრცელებული. ამგვარი ვი-
თარება განპირობებულია ახლო წარსულში არსებული პრაქტიკით,
როდესაც ნებისმიერი ინიციატივა საჯარო სივრცეში შეზღუდული
იყო და მკაცრად ისჯებოდა.
კვლევის შედეგად დავასკვენით, რომ საქართველოში სოცია-
ლური ურთიერთქმედების და ნდობის შეზღუდული რადიუსი გარ-
კვეულ ბარიერს ქმნის დემოკრატიული განვითარებისა და სამოქა-
ლაქო საზოგადოების ჩამოყალიბების თვალსაზრისით.
თანამედროვე მეცნიერთა უმრავლესობა თანხმდება, რომ დე-
მოკრატიის სტაბილურობას მეტწილად განსაზღვრავს მოქალა-
ქეთა მაღალი ჩართულობა საზოგადოებრივ და პოლიტიკურ ცხო-
ვრებაში. დემოკრატიის კონსოლიდაციის შესახებ კვლევები ხაზს
უსვამს სიცოცხლისუნარიანი სამოქალაქო საზოგადოების მნიშვნე-
ლოვან როლს დემოკრატიის განმტკიცების საქმეში. მოქალაქეთა
განწყობა, რწმენები და სამოქალაქო ნორმები, ხშირად, გაცილებით
მნიშვნელოვანია დემოკრატიის ჩამოყალიბებისა და განვითარების
თვალსაზრისით, ვიდრე, სახელმწიფოს ინსტიტუციური მოწყობა.
მკვლევართა ნაწილი სახელმწიფოს განვითარების საკითხში სოცია-
ლურ კაპიტალს უფრო მნიშვნელოვან კატეგორიად მიიჩნევს, ვიდრე,
მატერიალურ რესურსებს. სოციალური კაპიტალი აქცენტს აკეთებს
მოქალაქეთა ტრადიციულ ღირებულებებსა და ურთიერთობების
159
ხასიათზე, რაც თავისთავად განსაზღვრავს საზოგადოების რესუ-

რსს და მოტივაციას ცვლილებებისა და განვითარებისთვის.
ზემოთ წარმოდგენილი მოსაზრებების განსამტკიცებლად შეი-
ძლება მოვიყვანოთ რობერტ პატნემის კვლევა ჩრდილოეთ და სამ-
ხრეთ იტალიაში, რომელიც გადმოცემულია მის ნაშრომში „როგორ
ვამუშაოთ დემოკრატია.“ პატნემი 1960–იან წლებში ჩატარებული
რეფორმების შედეგების მიხედვით, ერთმანეთს ადარებს იტალიის
რეგიონებს. დიდი რაოდენობით ემპირიული მასალის გაანალიზების
შედეგად, პატნემი მიდის დასკვნამდე, რომ იტალიის ჩრდილოეთი
რეგიონები, სადაც ადამიანები სოციალურად უფრო აქტიურები იყ-
ვნენ, მონაწილეობდნენ სხვადასხვა გაერთიანებასა და ასოციაცი-
აში, დაინტერესებული იყვნენ ადგილობრივი პოლიტიკის საკითხე-
ბით, გამოირჩეოდნენ ნდობის მაღალი დონით, თანამშრომლობდნენ
საერთო საზოგადოებრივი საკითხების გადასაწყვეტად, სტაბილუ-
რად უკეთესად ვითარდებოდნენ, ვიდრე „პასიური“ სამხრეთი რეგი-
ონი, სადაც განვითარებული იყო ვერტიკალური ურთიერთობები.
სამხრეთი იტალია დიდი ხნის განმავლობაში იმყოფებოდა სიცი-
ლიის ფეოდალური სამეფოს გავლენის ქვეშ. მსგავსმა გამოცდილე-
ბამ ადამიანებში ჩამოაყალიბა მორჩილების ჩვევა. ამდენად, პატნე-
მის კვლევამ ნათლად აჩვენა, რომ იტალიის ორ რეგიონში მსგავსი
რეფორმების ჩატარების პირობებში უკეთესი შედეგი მიღწეულ
იქნა იქ, სადაც სამოქალაქო ჩართულობის და სოციალური კაპიტა-
ლის დონე უფრო მაღალი იყო. დაახლოებით იგივე შეიძლება ითქვას
ჩრდილოეთ და სამხრეთ ამერიკაზე, სადაც სამოქალაქო ცხოვრების
თავისებურებებმა დიდად განსაზღვრა მათ შორის დემოკრატიულ
და ეკონომიკურ განვითარებას შორის არსებული სხვაობები. სამო-
ქალაქო ჩართულობის უაღრესად მნიშვნელოვან როლზე დემოკ-
რატიის განვითარების საქმეში საუბრობს ალექსის დე ტოკვილი
ნაშრომში „დემოკრატია ამერიკაში“: „ნებისმიერი ასაკის, ნებისმი-
ერი საზოგადოებრივი მდგომარეობის, ყველანაირი შეხედულების
მქონე ამერიკელები მუდამ ქმნიან ასოციაციებს. ეს არის არა მხო-
ლოდ კომერციული და ინდუსტრიული ასოციაციები, რომლებშიც
ყველა მონაწილეობს, არამედ სხვა ათასნაირი ტიპის ასოციაციები -
რელიგიური, მორალური, სერიოზული, ზედაპირული (უსარგებლო),
მეტად ზოგადი და მეტად შეზღუდული, უზომოდ გაბერილი და
მეტად მოკლევადიანი მიზნების განხორციელებაზე მიმართული.
ამგვარად, მსოფლიოს ყველაზე დემოკრატიული ქვეყანა არის ის,
რომელშიც ადამიანებმა დღესდღეობით უმაღლეს დონეზე აიყვა-
ნეს ერთობლივი მოქმედების საფუძველზე საერთო სურვილების
მიღწევის ხელოვნება და ამ ახალ ტექნოლოგიას უდიდესი რაოდე-
ნობის მიზნების მისაღწევად იყენებენ.1 თანამედროვე პირობებში
სოციალური კაპიტალი ლიბერალურ დემოკრატიული და საბაზრო
1 ტოკვილი ა. დემოკრატია ამერიკაში, გრიგოლ რობაქიძის სახელობის უნივე-

რსიტეტის გამომცემლობა, 2011. გვ. 50.
160
2021, #3
ეკონომიკის ინსტიტუტების წარმატებული ფუნქციონირებისათვის

აუცილებელ ელემენტად ითვლება.
„სოციალური კაპიტალის წარმოქმნისა და განვითარების ერთ-ე-
რთი წყაროა სამოქალაქო საზოგადოების ორგანიზაციები და გა-
ერთიანებები.“2 სხვადასხვა გაერთიანებასა და ქსელში აქტიური
მონაწილეობა, თავისთავად, ხელს უწყობს სოციალური კაპიტალის
ზრდას, მოქალაქეთა შორის ნდობისა და თანამშრომლობის ჩვევე-
ბის, დემოკრატიული ნორმებისა და ღირებულებების ჩამოყალი-
ბებას. ამასთან, „სოციალური კაპიტალი მოიცავს იმ ნორმებს და
ქსელებს, რომლებიც საშუალებას აძლევს ადამიანებს იმოქმედონ
კოლექტიურად.“3 მაღალი სამოქალაქო აქტიურობა კი ზრდის მთა-
ვრობის ანგარიშვალდებულებას.
არსებობს სოციალური კაპიტალის მრავალი განსაზღვრება,
რომელთა შორის ბევრი წინააღმდეგობრივ თეზისებსაც შეიცავს.
სოციალური კაპიტალის ადრეული თეორეტიკოსები ბურდიე, კო-
ულმანი აქცენტს აკეთებდნენ იმ სარგებელზე, რომელსაც იღებს
სოციალური კაპიტალის მფლობელი. სოციალური კაპიტალის ცნება
განსაკუთრებით აქტუალური და, შეიძლება ითქვას, პოპულარულიც
გახადა რობერტ პატნემის შრომებმა. იგი სოციალურ კაპიტალს
უწოდებს „სოციალური ორგანიზაციის ისეთი მახასიათებლებს, რო-
გორიცაა ნდობა, ნორმები და ქსელები, რომლებსაც კოორდინირე-
ბული მოქმედების ხელშეწყობით შეუძლია გააუმჯობესოს საზოგა-
დოების ეფექტურობა.“4 ფრენსის ფუკუიამას აზრით, სოციალური
კაპიტალი არის გარკვეული ჯგუფის წევრებს შორის საერთო წე-
სებისა და ნორმების არსებობა, რომლებიც მათ თანამშრომლობას
შესაძლებელს ხდის, თუმცა, ფუკუიამა მიიჩნევს, რომ ნორმები, რო-
მელიც სოციალური კაპიტალს ქმნის, უნდა გულისხმობდეს ინდივი-
დებს შორის ნდობის გარემოსა და მოვალეობების შესრულების ვა-
ლდებულებას.
სოციალური კაპიტალის შესახებ არსებული დეფინიციების შეს-
წავლის საფუძველზე შეიძლება ითქვას, რომ მისი შემადგენელი ძი-
რითადი კომპონენტებია ურთიერთთანამშრომლობა, სოციალური
ქსელები და ნდობა. სოციალური კაპიტალის მაღალი დონე წარმო-
შობს მოქალაქეთა შორის ურთიერთსასარგებლო თანამშრომლობას
საერთო ინტერესებისა და საზოგადოებრივი სიკეთის მისაღწევად.
სოციალური კაპიტალის შესახებ ემპირიული კვლევები მიუთითებს
ჰორიზონტალურად ორგანიზებული ასოციაციების და ქსელების
სიმრავლეს. ამგვარს საზოგადოებებში, რომელიც, თავის მხრივ,
2 წურწუმია მ. სამოქალაქო საზოგადოება, დამხმარე სახელმძღვანელო, სოხუ-
მის სახელმწიფო უნივერსიტეტი. 2011.
3 Edwards, M. The Oxford Handbook of Civil Society, Oxford University Press, 2011.
p. 198.
4 პატნემი რ. როგორ ვამუშაოთ დემოკრატია, სამოქალაქო ტრადიციები თანა-
მედროვე იტალიაში. თბილისი, ლოგოს პრესი. 2005 გვ.12
161
განაპირობებს სამოქალაქო ჩართულობის გააქტიურებას, დემოკ-

რატიისა და სამოქალაქო საზოგადოების ნორმების და კულტურის
განვითარებას. სოციალური კაპიტალის მნიშვნელოვანი კომპონე-
ნტი, როგორც აღინიშნა, არის ასევე სოციალური ნდობა. მიუხედა-
ვად იმისა, რომ ნდობა, შეიძლება ითქვას, არის აბსტრაქტული კონ-
ცეპტი, ის მიუთითებს ადამიანთა შორის არსებული ურთიერთობის
ხასიათზე. ნდობა შეიძლება განვიხილოთ, როგორც მოლოდინი, რო-
მელიც ადამიანებს ერთმანეთის მიმართ აქვთ.
მსოფლიო ბანკის მონაცემების მიხედვით, განასხვავებენ სო-
ციალური კაპიტალის სამ ფორმას: Bonding Social Capital - ვალდე-
ბულებითი სოციალური კაპიტალი, რომელიც მოიცავს კავშირებს
ახლობელ ადამიანებს შორის მსგავს სიტუაციებში, ოჯახის წე-
ვრებს, მეგობრებს და მეზობლებს შორის. ეს არის ურთიერთობის
არაფორმალური სფერო. Bridging Social Capital - დამაკავშირებელი
სოციალური კაპიტალი არის კავშირები კოლეგებს, ნაცნობებს და
უბრალოდ მეგობრებს შორის. ურთიერთობას აყალიბებენ ადა-
მიანები, რომლებიც პიროვნულად არ არიან ახლოს, მაგრამ ერთ
იერარქიულ დონეზე იმყოფებიან. ეს არის სამოქალაქო სფერო.
Linking Social Capital - გამაერთიანებელი სოციალური კაპიტალის
შემთხვევაში, სხვადასხვა ორგანიზაციის, ქსელის წევრები აერთი-
ანებენ რესურსებს, ადამიანებს შორის ურთიერთობები ყალიბ-
დება სხვადასხვა იერარქიული წრიდან. ეს არის ინსტიტუციური
სფერო. თუ მოცემულ თეორიულ კონსტრუქციას საქართველოს
მაგალითზე განვიხილავთ, შეიძლება ითქვას, რომ საქართველოში
მოქალაქეებს5 შორის თანამშრომლობის და მხარდაჭერის დონე მა-
ღალია ნაცნობ–მეგობრებში, თუმცა ასეთი ურთიერთობების ფო-
რმალიზება და ინსტუტუციონალიზება ნაკლებად ხდება. ამის სა-
პირისპიროდ, სოციალური ინტერაქცია საკმაოდ დაბალია უცნობ
ადამიანებს შორის, რომელთაც შესაძლოა საერთო ინტერესები
გააჩნდეთ.
„სამხრეთ კავკასიის საზოგადოებების პატრიარქალური სტრუქ-
ტურა ხელს უწყობდა ტრადიციულად მჭიდრო თემური და ნათესა-
ური კავშირების ჩამოყალიბებას. ამრიგად, მათი სოციალური კაპი-
ტალი პირველადი ჯგუფის შიდა მყარ კავშირებს (bonding) უფრო
ეფუძნებოდა, ვიდრე გარე კონტაქტებსა და გაცვლას (bridging).“
შეიძლება ითქვას, რომ საქართველოში ვალდებულებითი სოცია-
ლური კაპიტალის საკმაოდ მაღალი მაჩვენებელია. როგორც და-
მკვიდრებული პრაქტიკა აჩვენებს, ნდობა და თანამშრომლობა
ახლო მეგობრებს შორის ან ნათესაურ-კლანური ჯგუფის შიგნით
მაღალია. „ქართველები ერთმანეთის მიმართ სოლიდარულები
5 ალიევი ჰ. (2017).სოციალური ქსელები სამხრეთ კავკასიაში: არაფორმა-
ლურ პრაქტიკათა ფორმები და ფუნქციები. ჰაინრიხ ბიოლის ფონდის ელექტრო-
ნული პორტალი იხ. https://ge.boell.org/ka/2017/05/05/socialuri-kselebi-samxret-
kavkasiashi-arapormalur-praktikata-pormebi-da-punkciebi
162
2021, #3
არიან... საქართველოს ცნობილი სტუმართმოყვარეობა საქართვე-

ლოს ღიაობის კიდევ ერთი მაჩვენებელია... თუმცა, როცა საჭიროა
გარკვეული ჯგუფის ფორმალიზება, მაგალითად, მეზობლებს ან
ფერმერებს შორის, ჩნდება გარკვეული პრობლემა“, - აღნიშნულია
კავკასიის კვლევითი რესურსების მიერ გამოქვეყნებულ უკანას-
კნელ ანგარიშში - „სოციალური კაპიტალი საქართველოში“.6 CRRC-
ის 2009 წლის კვლევის მიხედვით, მოსახლეობის თითქმის ნახევარს
მიაჩნია, რომ ოჯახური და სამეგობრო კავშირები, მაგალითად და-
საქმებისას, უფრო მნიშვნელოვანია, ვიდრე განათლება და უნარები.
შეიძლება ითქვას, რომ საქართველოში საკმაოდ მყარი და ძლიერია
ვალდებულებითი სოციალური კაპიტალი, ქართველებს კავშირები
აქვთ საკუთარ ნათესავებთან თუ მეზობლებთან, ხოლო უცხოებთან
სისტემური თანამშრომლობისგან თავს იკავებენ, რაც საშუალებას
გვაძლევს ვთქვათ, რომ საქართველოში გამაერთიანებელი და დამა-
კავშირებელი სოციალური კაპიტალის ნაკლებობაა.
საერთო მიზნებისთვის კოლექტიური მოქმედების განხორციე-
ლება დამახასიათებელია ძლიერი და სიცოცხლისუნარიანი სამოქა-
ლაქო საზოგადოებისთვის მაშინ, როდესაც კლანური და კლიენტე-
ლისტური ურთიერთობების მქონე საზოგადოებებში ადამიანებს
უჭირთ გაერთიანება ნებისმიერი მიზნისთვის, რომელიც სცილდება
მათ პირად და ოჯახის კეთილდღეობისთვის ზრუნვას. სოციალური
კაპიტალის შესახებ ლიტერატურაში მითითებულია, რომ პოლიტი-
კური აქტივობა და სამოქალაქო ჩართულობა სოციალური კაპიტა-
ლის მაღალი დონის შედეგია, თუმცა იქ სადაც დამაკავშირებელი
და გამაერთიანებელი სოციალური კაპიტალი დაბალია, ვალდებუ-
ლებითი სოციალური კაპიტალი გარკვეული ბარიერი ხდება საზო-
გადოების სოციალური ერთიანობისთვის. ნდობის შეზღუდული რა-
დიუსი, მაგალითად მხოლოდ ოჯახის წევრებს ან ახლო მეგობრებს
შორის, ხელს უწყობს სოციალურ ურთიერთქმედებას მხოლოდ ამ
ჯგუფის წევრებს შორის და ნაკლებად ორიენტირებულია ფართო
საზოგადოებასთან ნდობასა და თანამშრომლობაზე.
სოციალური კაპიტალის გაზომვა საკმაოდ ძნელი ამოცანაა. რო-
გორც წესი, ყველაზე ხშირად გამოყენებადი ინდიკატორებია ნდობა,
სოციალურ და ჯგუფებს შორის მოღვაწეობის პროცესში ჩართუ-
ლობისა და ურთიერთქმედების დონე. არსებობს სოციალური კაპი-
ტალის გაზომვის სხვადასხვა ინდიკატორი: ნდობა ინდივიდუალურ
და ინსტიტუციურ დონეზე, სამოქალაქო ორგანიზაციების წევრობა,
ხმის მიცემა არჩევნებში, მოხალისეობა, გაზეთების კითხვა და ა. შ.
პატნემი ნაშრომში „ბოულინგი მარტოდმარტო“, აშშ-ი სოცი-
ალური კაპიტალის გასაზომად იყენებს შემდეგ ინდიკატორებს:
6 An Assessment of Social Capital in Georgia - 2011”, (2011). Caucasus Research
Resource Centers,
http://crrc.ge/uploads/tinymce/documents/Completedprojects/CRRC_Social_
Capital_Briefing_Paper.pdf
163
ორგანიზაციული ცხოვრება, საზოგადოებრივ და ორგანიზაციულ

ცხოვრებაში ჩართულობის ინტენსიურობა:
• იმ ინდივიდთა პროცენტული რაოდენობა, რომლებიც მონაწი-
ლეობდნენ ადგილობრივი ორგანიზაციების, კლუბების, სამო-
ქალაქო ორგანიზაციების, ჯგუფების მოღვაწეობაში;
• საზოგადოებრივი აქტიურობა, საზოგადოებრივი საქმიანო-
ბით დაკავების დონე - შეკრებებზე, საჯარო შეხვედრებზე და-
სწრება;
• ვოლუნტარიზმის დონე, საქველმოქმედო და ნებაყოფლო-
ბითი მოღვაწეობა;
• არამომგებიანი ორგანიზაციების რიცხვი, პროექტზე, მო-
ხალისეობრივ საქმიანობაზე დახარჯული დრო;
• არაფორმალური კომუნიკაცია, ურთიერთობები, მეგობრებ-
თან ვიზიტი, სახლში გართობა, დროის გატარება.
• სოციალური ნდობის დონე, პიროვნებათა შორის ნდობის აღ-
ნიშვნადი დონე - ინდივიდთა რაოდენობა, რომლებსაც მიაჩ-
ნიათ, რომ ადამიანთა უმეტესობა სანდო და პატიოსანია.
ნაშრომის მომდევნო ნაწილში სოციალური კაპიტალის შესაფა-
სებლად საქართველოში ზემოთ ჩამოყალიბებული ინდიკატორების
საფუძველზე გაანალიზებული იქნა სტატისტიკური მონაცემების
და სხვადასხვა ჩატარებული კვლევის შედეგები.
სოციალური კაპიტალის ერთ–ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი
კომპონენტი - ნდობა ერთმანეთის მიმართ საკმაოდ დაბალია სა-
ქართველოს მოსახლეობაში. ადამიანები არ ენდობიან ერთმანეთს,
ნაკლებად ენდობიან ინსტიტუტებს. მსოფლიო ღირებულებათა
კვლევის 2008 წლის მონაცემებით, საქართველოს მოქალაქეების
მხოლოდ 18% თვლის, რომ ადამიანების უმეტესობა სანდოა. საქა-
რთველოში ასევე დაბალია სხვადასხვა ორგანიზაციის წევრობის
დონე, საქართველოს მოქალაქეების ძალიან მცირე ნაწილი თუ ეს-
წრება რაიმე პოლიტიკური კლუბის, არასამთავრობო ორგანიზა-
ციის, თუ სხვა შეკრებებს, იშვიათად აწერს ხელს რაიმე პეტიციას.
როგორც კავკასიის ბარომეტრის 2007 წლის კვლევამ გვიჩვენა – სა-
ქართველოში მოსახლეობის მხოლოდ 0,7% დაესწრო წინა 6 თვეში
შეკრებას რამე კლუბსა თუ ასოციაციაში. სპორტული, რეკრეაცი-
ული, ხელოვნების, საგანმანათლებლო, თუ სხვა კლუბებში ჩართუ-
ლობა საქართველოში 2%-ს არ აღემატება, რაც მნიშვნელოვნად ჩა-
მორჩება დემოკრატიულ ქვეყნებს. ადამიანები დროს ახლობლებთან
ატარებენ და მას იშვიათად გასცდებიან ხოლმე – ახლო მეგობრების
წრეც საქართველოში განსაკუთრებით ფართოა. შესაბამისად, ვერ
გამომუშავდება იმ რადიუსის სოციალური კაპიტალი, რომელიც
სხვადასხვა მცირე ჯგუფს ინტერესების გარშემო გააერთიანებს.
საქართველოში, დასავლური დემოკრატიებისგან განსხვავებით,
თვალსაჩინოდ დაბალია პროფკავშირების წევრობის დონეც. თა-
164
2021, #3
ნაგრძნობაც საახლობლო წრეებს იშვიათად სცდება – მაგალითად,

საქველმოქმედო, თუ ჰუმანიტარული ორგანიზაციების წევრობა
ნულოვან ნიშნულთანაა მისული.
როგორც აღვნიშნეთ, სოციალური კაპიტალის ერთ–ერთი ინდი-
კატორი არის ასევე, ზოგადად, მოხალისეობა. CIVICUS Civil Society
Index 2010-ის მიხედვით, განსაკუთრებით სუსტია სამოქალაქო სა-
ზოგადოების ორგანიზაციებში მოხალისეთა მონაწილეობა. მათ
მესამედს მოხალისეები საერთოდ არ ჰყავს. ბოლო ტენდენციები
მოხალისეთა კიდევ უფრო კლებას გვიჩვენებს. იკლებს მთლიანად
მოქალაქეთა ჩართულობაც – როგორც ფორმალიზებული, ასევე
არაფორმალიზებული. ორგანიზაციებიც წევრობაზე არ არიან ორი-
ენტირებული და საწევრო შემოსავლები მინიმალურია. ისინი, ძირი-
თადად, დონორებზე არიან დამოკიდებული და მათსავე ინტერესებს
წარმოადგენენ – საერთო ცოტა აქვთ მოქალაქეთა ყოველდღიურ
საჭიროებებთან და წუხილებთან. შესაბამისად, ვერ მოქმედებენ,
როგორც საზოგადოების წარმომადგენლები და შუამავლები. სამო-
ქალაქო საზოგადოებაზე არაერთ კვლევაში აღინიშნა, რომ ამ ორგა-
ნიზაციებს პოლიტიკურ აქტორებთან არ შეუძლიათ საუბარი დიდი
სოციალური ჯგუფების სახელით. გარდა ამისა, CIVICUS Civil Society
Index-ის მიხედვით, სხვადასხვა სამოქალაქო ორგანიზაციები ვიწრო
ნიშებს იკავებენ და ერთმანეთშიც იშვიათად თანამშრომლობენ.
საქართველოში სოციალური კაპიტალის შემაფერხებელ ფაქტო-
რებს შორის ყველაზე მნიშვნელოვანია წარსული გამოცდილება,
ქვეყანაში არსებული ისტორიული და კულტურული კონტექსტი.
სოციალური კაპიტალის დაბალი დონით გამოირჩევა არა მხოლოდ
საქართველო, არამედ, ზოგადად, პოსტკომუნისტური ქვეყნები. საბ-
ჭოთა პერიოდში სახელმწიფო იყო ნებისმიერი საზოგადოებრივი
და პოლიტიკური აქტივობის ინიციატორი, ის იღებდა ყველაფერზე
პასუხისმგებლობას, ამიტომ ნებაყოფლობითი თანამშრომლობა
ცენტრის ჩარევის გარეშე, თვითინიციატივა და თვითორგანიზე-
ბულობა მოქალაქეებში ახლა იწყებს ჩამოყალიბებას. სოციალური
კაპიტალის შექმნა და განვითარება კი საკმაოდ რთული პროცესია
და დიდ დროს მოითხოვს. მხოლოდ იმის აღიარება, რომ ასეთი თა-
ნამშრომლობა ეკონომიკურადაც მომგებიანია და ინდივიდუალურ
სარგებელს წარმოქმნის, ავტომატურად არ ანიჭებს მოქალაქეებს
ამგვარ ჩვევებს.
პოსტკომუნისტური სივრცის ცნობილი მკვლევარი მარკ ჰოვარდი
ასახელებს სამ მიზეზს, რომელიც სოციალური კაპიტალის დაბალ
მაჩვენებელს იწვევს. პირველი - კომუნისტური წარსულის გამოც-
დილებიდან გამომდინარე, მოქალაქეები უნდობლობით ეკიდებიან
სხვადასხვა სახის ორგანიზაციას, შესაბამისად, არ სურთ მათში გა-
წევრიანება. მეორე - კომუნისტურ ეპოქაში არსებულ უნდობლობის
გარემოში ჩამოყალიბდა მტკიცე მეგობრული/კლანური კავშირები,
165
რომლებიც პოსტკომუნისტურ ეპოქაში კიდევ უფრო გაძლიერდა.

მესამე - „პოსტკომუნისტური იმედგაცრუება“. ჰოვარდის არგუმე-
ნტებს ამ სფეროს თითქმის ყველა მკვლევარი იზიარებს.
სოციალური კაპიტალის მაჩვენებლის გაზრდის სპეციალური
ფორმულა, რაღა თქმა უნდა, არ არსებობს, თუმცა, ზოგიერთი
მკვლევარი რამდენიმე მექანიზმს ასახელებს. პირველ რიგში, ერთ-
ერთ მექანიზმად შესაძლოა იქცეს თაობათა ცვლის პროცესი, მა-
გრამ მკვლევართა ნაწილი ამ ფაქტს კითხვის ნიშნის ქვეშ აყენებს,
რადგან მიაჩნია, რომ პოსტკომუნისტურ საზოგადოებებში ახალგა-
ზრდების მდგომარეობა შესასწავლია.
მექანიზმი, რომელზეც, შეიძლება ითქვას, რომ თანხმობა არსე-
ბობს, ეხება ამ ქვეყნებში არსებული ორგანიზაციების სპეციფიკის
შეცვლასა და უფრო მეტი ყურადღების მიქცევას არა უცხოური და-
მფინანსებლების, არამედ მოქალაქეების ინტერესების მიმართ.
სოციალური კაპიტალის გასაძლიერებლად ქვეყნის მმართვე-
ლებსაც საკუთარი ბერკეტები აქვთ. მნიშვნელოვანია საკუთრების
უფლებისა და საზოგადოებრივი უსაფრთხოების უზრუნველყოფა,
რათა ადამიანებმა ხელსაყრელ გარემოში მოახერხონ თანამშრომ-
ლობა. ამას გარდა, გასათვალისწინებელია მისი გავლენა განათ-
ლების სფეროში. ყველაზე მნიშვნელოვანი კი, ამ თვალსაზრისით,
კერძო ინიციატივებისთვის ხელსაყრელი გარემოს შექმნაა. გან-
საკუთრებით ისეთ სფეროებში, როგორიც არის ეკონომიკა, გა-
ნათლება და ჯანდაცვა. რაც უფრო ნაკლები იქნება სახელმწიფოს
როლი ამ სფეროებში, მით უფრო შეეჩვევიან ინდივიდები საკუთარი
საჭიროებების დაკმაყოფილებას ცენტრის ჩარევის გარეშე.
166
2021, #3
1. ალიევი ჰ. (2017). სოციალური ქსელები სამხრეთ კავკასი-

აში: არაფორმალურ პრაქტიკათა ფორმები და ფუნქციები. ჰაინ-
რიხ ბიოლის ფონდის ელექტრონული პორტალი იხ. ვებგვერდზე:
https://ge.boell.org/ka/2017/05/05/socialuri-kselebi-samxret-kavka-
siashi-arapormalur-praktikata-pormebi-da-punkciebi
2. ნოდია გ. სამოქალაქო საზოგადოების განვითარება საქა-
რთველოში: მიღწევები და გამოწვევები. მშვიდობის, დემოკრატიის
და განვითარების კავკასიური ინსტიტუტი, თბილისი. 2005.
3. მუსხელიშვილი მ. სამოქალაქო საზოგადოება: შედარებითი
ანალიზი. სოციალურ მეცნიერებათა ცენტრი. 2006.
4. პატნემი რ. როგორ ვამუშაოთ დემოკრატია, სამოქალაქო
ტრადიციები თანამედროვე იტალიაში. თბილისი, ლოგოს პრესი.
2005.
5. ტოკვილი ა. დემოკრატია ამერიკაში, გრიგოლ რობაქიძის სა-
ხელობის უნივერსიტეტის გამომცემლობა, 2011.
6. წურწუმია მ. სამოქალაქო საზოგადოება, დამხმარე სახელმ-
ძღვანელო, სოხუმის სახელმწიფო უნივერსიტეტი. 2011.
7. What Is Social Capital, World Bank, 1999, იხ. ვებგვერდი: https://
www.worldbank.org/en/webarchives/archive?url=http%3A%2F%2F-
web.worldbank.org%2Farchive%2Fwebsite01360%2FWEB%2F0__
CON-4.HTM&mdk=23354653
8. An Assessment of Social Capital in Georgia - 2011, (2011) Cauca-
sus Research Resource Centers იხ. ვებგვერდი: http://crrc.ge/uploads/
tinymce/documents/Completedprojects/CRRC_Social_Capital_Briefing_
Paper.pdf
9. ANDREW T. GREEN, Comparative Development of Post-commu-
nist Civil Societies, Carfax Publishing, 2002.
10. Diamond l. Developing Democracy: Toward Consolidation, johns
Hopkins University Press. 1999.
11. Civil Society – The Critical History of an Idea. New York University
Press, Vol. 108, No. 2, 1993.
12. Coleman, J. S. (1988). Social capital in the creation of human capi-
tal, American Journal of Sociology, p. 95–120.
13. Edwards, M. Civil Society. Polity Press in Association with Black-
well Publishing Ltd. 2004.
14. Edwards, M. The Oxford Handbook of Civil Society, Oxford Univer-
sity Press, 2011.
15. Linz J. Stefan A. Problems of Democratic Transition and Consoli-
dation: Southern Europe, South America, and Post-Communist Europe,
JHU Press. 1996.
16. Putnam, R. Bowling Alone: The Collapse and Revival of American
Community, New York: Simon & Shuster. 2000.
17. Francis Fukuyama, Social Capital and Civil Society. The Institute of
Public Police, George Mason. 1999
167
IV ნაწილი
უსაფრთხოება და კონფლიქტების
პრევენცია
168
2021, #3
ევროკავშირი: უსაფრთხოება და
კონფლიქტების პრევენცია
(საქართველოს მაგალითზე)
მირანდა მიქაძე
საქართველოს ევროკავშირში გაწევრიანება ჩვენი ქვეყნის სა-

გარეო პოლიტიკის უმნიშვნელოვანეს პრიორიტეტსა და ამოცანას
წარმოადგენს. აღნიშნულ მისწრაფებას ქართული საზოგადოების
უმრავლესობა უჭერს მხარს. ევროპული ინტეგრაციის პოლიტიკურ
და ეკონომიკურ საკითხებზე ბევრი მეცნიერი მუშაობს, თუმცა, ნა-
კლებადაა განხილული და შესწავლილი ევროკავშირის სამხედრო-
-პოლიტიკური ე. წ. „შიგთავსი“. საქართველოში ევროკავშირი წა-
რმოდგენილია მისი სამხედრო-პოლიტიკური კომპონენტით, ანუ
სამხედრო მონიტორინგის მისიით, რომელიც შეიქმნა 2008 წლის 12
აგვისტოს დადებული სამმხრივი - ცეცხლის შეწყვეტის რუსულ-ქა-
რთულ-ფრანგული შეთანხმების საფუძველზე. ევროპის ერთიანი
საგარეო უსაფრთხოების პოლიტიკა ევროკავშირის მიერ დასახული
სამი უმნიშვნელოვანესი პრიორიტეტიდან უმთავრესია. მის ფარგ-
ლებში ევროკავშირის ქვეყნებმა საერთო თავდაცვის შემუშავე-
ბაზეც იზრუნეს და 2003 წლიდან თავდაცვისა და უსაფრთხოების
სფეროში ევროკავშირის ეგიდით სხვადასხვა სამხედრო თუ სამო-
ქალაქო ოპერაციის განხორციელებაც დაიწყეს. შედეგად, ევროკა-
ვშირი გვევლინება ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს აქტორად საერთა-
შორისო სარბიელზე და მის მიმართ საერთაშორისო საზოგადოების
მოლოდინი დღითიდღე იზრდება.
საკვანძო სიტყვები: ევროკავშირი, კონფლიქტები, უსაფრთხოება.
169
EU: Security and Conflict Prevention

(Georgia’s example)
Ph.D student
Resume
Georgia’s accession to the European Union is one of the most import-

ant priorities and tasks of our country’s foreign policy. The majority of
Georgian society supports this event. Many scholars work on the political
and economic issues of European integration, but the so-called “military”
content of the European Union’s military-political context is less dis-
cussed and studied. In Georgia, the EU is represented by its military-po-
litical component, that is, a military monitoring mission, which was es-
tablished on the basis of a trilateral Russian-Georgian-French ceasefire
agreement concluded on August 12, 2008. Europe’s single foreign securi-
ty policy is one of the three most important priorities set by the Europe-
an Union, within which EU countries have worked to develop a common
defense and have launched various EU-led military or civilian operations
in the field of defense and security since 2003. As a result, the European
Union is one of the most important actors in the international arena, and
the expectations of the international community are increasing.
Key words: EU, conflicts, security.
170
2021, #3
ЕС: безопасность и предотвращение конфликтов

(На примере Грузии)
Миранда Микадзе
Резюме
Вступление Грузии в Европейский Союз является одним из важ-

нейших приоритетов и задач внешней политики нашей страны.
Большинство грузинского общества поддерживает это событие.
Многие ученые работают над политическими и экономическими
вопросами европейской интеграции, но так называемое «военное»
содержание военно-политического контекста Европейского Сою-
за менее обсуждается и изучается. В Грузии ЕС представлен своим
военно-политическим компонентом, то есть миссией по военно-
му наблюдению, которая была создана на основе трехстороннего
российско-грузино-французского соглашения о прекращении огня,
заключенного 12 августа 2008 года. Единая политика внешней без-
опасности Европы является одним из трех наиболее важных при-
оритетов, установленных Европейским союзом, причем страны ЕС
также работают над созданием общей обороны и проводят различ-
ные военные или гражданские операции под эгидой Европейского
союза в области обороны и безопасности с 2003 года. В результате
Европейский Союз является одним из наиболее важных участников
на международной арене, и ожидания международного сообщества
растут.
Ключевые слова: ЕС, конфликты, безопасность.
171
ცივი ომის დასრულების შემდეგ წარმოიშვა შესაბამისი პირობები

ევროკავშირისთვის თავდაცვის პოლიტიკის და უსაფრთხოების შე-
საქმნელად. 1992 წელს ქ. მაასტრიხტში ხელი მოეწერა ხელშეკრუ-
ლებას ევროკავშირის შესახებ (Treaty on European Union),1 რომელიც
ცნობილია, როგორც მაასტრიხტის ხელშეკრულება. ამ ხელშეკრუ-
ლების გაფორმებით, ევროგაერთიანება გარდაიქმნა ევროკავში-
რად და ეკონომიკურთან ერთად, პოლიტიკური ასპექტიც შეიძინა.
მაასტრიხტის ხელშეკრულებით, შესწორდა და ერთ დოკუმენტში
გაერთიანდა მანამდე არსებული ყველა ხელშეკრულება პარიზის2,
რომის3 ხელშეკრულებები და ერთიანი ევროპული აქტი4 ამ ხელშეკ-
რულებებით ევროკავშირმა საერთაშორისო ორგანიზაციის სტატუ-
სიც შეიძინა.
გასული საუკუნის 90-იანი წლების დასაწყისში, როცა საქართვე-
ლომ დამოუკიდებლობა მოიპოვა, ქვეყანა ურთულესი ამოცანის წი-
ნაშე იდგა. საჭირო იყო დემოკრატიული სახელმწიფოს მშენებლობა
და საბაზრო ეკონომიკაზე გადასვლა. რთული გეოპოლიტიკური
ვითარების ფონზე, რასაც თან ერთვოდა კონფლიქტები, ქვეყანამ
ისტორიული არჩევანი გააკეთა და სტაბილურად აიღო პროდასა-
ვლური კურსი. ევროკავშირში ეტაპობრივი ინტეგრაციის ამბიცი-
ური მიზნის მიღწევის თვალსაზრისით, აღსანიშნავია „აღმოსავლეთ
პარტნიორობის“ როლი, რომელიც ევროკავშირთან შემდგომი და-
ახლოების მიზნით საქართველოს მნიშვნელოვან პერსპექტივებს
უხსნის. ზემოთ აღნიშნული შეთანხმება ვილნიუსის სამიტზე მოხდა
იმასთან დაკავშირებით, რომ ევროპის კონტინენტზე სტაბილურო-
ბისა და კეთილდღეობის უზრუნველსაყოფად აუცილებელი იყო,
უფრო მჭიდრო თანამშრომლობა, კონფლიქტების მოგვარება, ნდო-
ბის აღდგენა და კარგი სამეზობლო ურთიერთობების ჩამოყალი-
ბება, რაც რეგიონში ეკონომიკურ და სოციალურ განვითარებას შე-
უწყობდა ხელი5.
1 European Parliamenеt, “Treaty on European Union (TEU) / Maastricht Treaty”

https://www.europarl.europa.eu/about-parliament/en/in-the-past/the-parliament-
and-the-treaties/maastricht-treaty last update 21.03.2018.
2 European Parliamenеt, “Treaty of Paris” https://www.europarl.europa.eu/
about-parliament/en/in-the-past/the-parliament-and-the-treaties/treaty-of-paris last
update 26-06-2018.
3 European Parliamenеt, “Treaty of Rome (EEC)” https://www.europarl.europa.
eu/about-parliament/en/in-the-past/the-parliament-and-the-treaties/treaty-of-rome
last update 26-06-2018.
4 European Parliamenеt, “Single European Act (SEA)” https://www.europarl.
europa.eu/about-parliament/en/in-the-past/the-parliament-and-the-treaties/single-
european-act last update 26-06-2018.
5 European Council. “The European Council in 2013”. https://www.consilium.
europa.eu/media/21303/qcao13001enc.pdf
172
2021, #3
ევროკავშირის თავდაცვისა და
უსაფრთხოების პოლიტიკა
ევროკავშირის თავდაცვა და უსაფრთხოება განსაკუთრებით

აქტუალურია გლობალიზაციის ეპოქაში. ევროკავშირი კონტინე-
ნტზე მშვიდობისა და სტაბილურობის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი
გარანტი გახდა.
საერთო უსაფრთხოებისა და თავდაცვის პოლიტიკა საერთო სა-
გარეო და უსაფრთხოებისა პოლიტიკის შემადგენელი ნაწილია და
ევროპული კავშირის შესახებ 42-ე და 46-ე მუხლითაა დარეგული-
რებული. საერთო უსაფრთხოებისა და თავდაცვის პოლიტიკის და-
ნიშნულებაა ევროპული კავშირის ოპერატიული შესაძლებლობის
უზრუნველყოფა სამოქალაქო და სამხედრო საშუალებების გამო-
ყენების გზით. მისი ამოცანებია: განიარაღების, ჰუმანიტარული,
სამაშველო ერთობლივი ღონისძიებები და მშვიდობის შენარჩუნება,
კრიზისული სიტუაციის მართვის ფარგლებში შეიარაღებული ძა-
ლების გამოყენება, მშვიდობის დამყარება და პოსტკონფლიქტური
სიტუაციების მართვა. ეს ამოცანები შეესაბამება „პეტერსბერგის
ამოცანებს“, თუმცა, ლისაბონის ხელშეკრულებით, დაემატა ტერო-
რიზმის წინააღმდეგ ბრძოლის ამოცანა, აგრეთვე სოლიდარობის
მუხლი6.
ევროკავშირი, კონფლიქტების პრევენციის თვალსაზრისით, ძი-
რითადად, ე. წ. „რბილი ძალის“ (Soft Power) ინსტრუმენტებს იყენებს,
რაც გულისხმობს კონფლიქტურ სიტუაციაში ჩარევას ძალდატანე-
ბის გარეშე, როგორიცაა: პოლიტიკურ დიალოგები, მედიაცია (სა-
შუამავლო საქმიანობა) და სხვა. ევროკავშირი არ არის სამხედრო
ორგანიზაცია, ამიტომ ის, ძირითადად, ორიენტირებულია კონ-
ფლიქტების ტრანსფორმაციაზე და არა ტრადიციულ, ძალისმიერ
თავდაცვაზე. მის მთავარ მიზანს წარმოადგენს მშვიდობის მხარდა-
ჭერა.
მშვიდობიან მისიას ასევე ესაჭიროება ქმედითუნარიანი სამხე-
დრო პოტენციალის ფლობა და საბრძოლო მომზადება, რომელსაც
აუცილებლობის შემთხვევაში საბრძოლო საქმეში ჩართვის დროს
გამოიყენებს. 1998 წელს გამართული სენტ მალოს შეხვედრა ისტო-
რიაში შევიდა, როგორც გადამწყვეტი მომენტი ევროკავშირის საე-
რთო თავდაცვის აღორძინების საქმეში. ამას მოჰყვა „ხისტი ძალის“
განვითარება და საფუძველი ჩაეყარა ევროპის უშიშროების და თა-
ვდაცვის პოლიტიკას (ESDP), რომლის ფარგლებში სამხედრო ოპე-
რაციები ხორციელდება ევროკავშირის სწრაფი რეაგირების ძალე-
ბის მიერ7.
6 გაბრიჩიძე გ. ევროპული კავშირის სამართალი. თბილისი, ევროპული და შე-

დარებითი სამართლის ინსტიტუტი, 2012.
7 Franco–British St. Malo Declaration (4 December 1998) https://www.cvce.eu/
173
1999 წელს ჰელსინკიში ევროპულმა საბჭომ მიიღო გადაწყვე-

ტილება სწრაფი რეაგირების ჯარების ჩამოყალიბების შესახებ. ამ
გადაწყვეტილებით, წევრ სახელმწიფოებს უნდა შეეძლოთ 60 დღის
ვადაში 60 000-მდე სამხედრო მოსამსახურის მობილიზება, რომლე-
ბიც მინიმუმ ერთი წლის განმავლობაში, პეტერსბერგის ამოცანების
შესრულების მიზნით განსახორციელებელ ოპერაციაში მიიღებენ
მონაწილეობას. გარდა ამისა, 2005 წლიდან არსებობს მობილური
ჯგუფი 1500-დან 2000-მდე სამხედრო მოსამსახურის შემადგენლო-
ბით, რომლებსაც 10-15 დღის ვადაში შეეძლებოდა მობილიზება და
30-დან 120 დღემდე ოპერაციებში მონაწილეობას მიიღებდა8.
დღემდე ევროკავშირმა სტაბილიზაციისთვის არაერთი მშვი-
დობიანი ოპერაცია ჩაატარა მსოფლიოში. კრიზისების მართვაში
ევროკავშირი მონაწილეობს არა მხოლოდ წევრ ქვეყნებში, არამედ
იმ ქვეყნებშიც, რომლებიც არ შედიან მის შემადგენლობაში. ევრო-
კავშირის მისიებში მონაწილეობის შედეგად იზრდება სამხედრო
პერსონალის პროფესიული შესაძლებლობები და თავსებადობა
ევროპის ქვეყნების შეიარაღებულ ძალებთან. ამ ეტაპზე, საქა-
რთველოს თავდაცვის ძალების ოცეულის ზომის ქვედანაყოფი
(35 ს/მ) მონაწილეობს ცენტრალურ აფრიკაში ევროკავშირის სა-
წვრთნელ მისიაში (EUTM RCA). ასევე, ერთი ქართველი ოფიცერი
მეკავშირე ოფიცრის თანამდებობაზე ჩართულია ევროკავშირის
საწვრთნელ მისიაში მალიში.9
1993 წლიდან ევროკავშირმა მიზნად დაისახა რეგიონების ჩა-
რთვით უფრო მრავალფეროვანი გაეხადა თავისი საგარეო ურთი-
ერთობები. 2007 წელს ევროკავშირის გაფართოება შავი ზღვის
სანაპირომდე მივიდა. შავი ზღვის რეგიონი არის ბუნებრივი რესუ-
რსებითა და კულტურული მრავალფეროვნებით მდიდარი ტერიტო-
რია, რომელსაც გააჩნია აზიასა და ევროპას შორის სატრანზიტო
დერეფნის პოტენციალი. როგორც ფიშერი ამბობს, მასში შემავალი
ქვეყნები არ გამოირჩევიან სახელმწიფოებრივი სიძლიერით, მათ-
თვის დამახასიათებელია დამანგრეველი ნაციონალიზმი, მოუგვა-
რებელი კონფლიქტები, რაც მუდმივად იწვევს ისეთ კრიზისებს, რო-
გორიც არის 2008 წლის რუსეთ-საქართველოს ომი10.
ევროკავშირის სამეზობლო პოლიტიკამ (2003), შავი ზღვის სი-
ნერგიამ (2007) და აღმოსავლეთ პარტნიორობამ (2009) გავლენა
იქონია რეგიონის დემოკრატიულ ტრანსფორმაციასა და შიდა კო-
en/obj/franco_british_st_malo_declaration_4_december_1998-en-f3cd16fb-fc37-
4d52-936f-c8e9bc80f24f.html (2015)
8 გაბრიჩიძე გ. ევროპული კავშირის სამართალი. თბილისი, ევროპული და შე-
დარებითი სამართლის ინსტიტუტი, 2012
9 საქართველოს თავდაცვის სამინისტრო (2014) https://mod.gov.ge/ge/
page/39/tanamshromloba-evrokavshirtan.
10 Sabine F. (2009) The European Union and security in the Black Sea region after
the Georgia crisis.
174
2021, #3
ნსოლიდაციაზე და ხელი შეუწყო რეგიონული მოთამაშეების დაა-

ხლოებას ევროკავშირთან11 (კ. გოგოლაშვილი, 2018).
საქართველო და ევროკავშირი
2008 წლიდან, ევროკავშირის სადამკვირვებლო მისია საქართვე-

ლოს ადმინისტრაციული საზღვრების სიახლოვეს მუშაობს. გარდა
ამისა, შავი ზღვის რეგიონში არსებული უფრო ფართო რეგიონული,
ეკოლოგიასთან დაკავშირებული პრობლემების გადასაწყვეტად,
ევროკავშირმა ინიცირება გაუკეთა უფრო აქტიურ თანამშრომლო-
ბას შავი ზღვის სინერგიის (BSS) საშუალებით.
2014 წლის ივნისში ევროკავშირმა და საქართველომ ხელი მოა-
წერეს ასოცირების ხელშეკრულებას (AA) (European Union, 2014),
რომელიც თავისუფალი სავაჭრო სივრცის შესახებ შეთანხმებასთან
(DCFTA) ერთად საფუძველს უყრის საქართველოს ევროკავშირში
შორს მიმავალ პოლიტიკურ და ეკონომიკურ ინტეგრაციას. ასოცი-
რების ხელშეკრულება წარმოადგენს ევროკავშირის სამეზობლო
პოლიტიკის (ENP) შედეგს. საქართველოსა და ევროკავშირს შორის
ურთიერთობა ძალზე მჭიდრო და პოზიტიურია. ასოცირების შესა-
ხებ შეთანხმება 2016 წლის ივლისში შევიდა ძალაში. მისი მიზანია
საქართველოსა და ევროკავშირს შორის პოლიტიკური ასოცირება
და ეკონომიკური ინტეგრაცია.12
თეორიული მსჯელობები კონფლიქტების შესახებ
ცივი ომიდან ოცი წლის შემდეგ, ევროკავშირს სულ უფრო მეტი

წვლილი შეაქვს კრიზისებისა და კონფლიქტების მოგვარების საკი-
თხებში (მაგალითად, ავღანეთში, საქართველოში). ევროპა უფრო
რთული საფრთხეებისა და გამოწვევების წინაშე დადგა. კონფლიქ-
ტები შუა აღმოსავლეთში და მსოფლიოს სხვა ქვეყნებში გადაუჭ-
რელი რჩება და ჩნდება ახალი საფრთხეები, ტერორიზმი, ტრეფიკი-
ნგი, მიგრაცია. გლობალიზაციამ ახალ შესაძლებლობებთან ერთად
საფრთხეებიც გაზარდა.
თანამედროვე საერთაშორისო ურთიერთობებში კონფლიქტების
მართვას უდიდესი მნიშვნელობა ენიჭება. კონფლიქტების მოგვა-
რება, თეორეტიკოსების აზრით, არარეალურია. ის, რაც შეიძლება
გაკეთდეს, არის მართვა და, ზოგჯერ, ისტორიული კომპრომისის
11 გოგოლაშვილი კ. (2018) ევროკავშირის შავი ზღვის პოლიტიკა და გაფა-
რთოება. თბილისი. საქართველოს სტარატეგიისა და საერთაშორისო ურთიე-
რთობების კვლევის ფონდი.
12 საქართველოს საკანონმდებლო მაცნე (2014) „ასოცირების შესახებ შეთა-
ნხმება ერთის მხრივ, საქართველოსა და მეორეს მხრივ, ევროკავშირს და ევროპის
ატომური ენერგიის გაერთიანებას და მათ წევრ სახელმწიფოებს შორის“ https://
matsne.gov.ge/ka/document/view/2496959?publication=0
175
მიღწევა. კონფლიქტების მართვა არის ძლიერი აქტორების მიერ შე-

საბამისი ინტერვენციის განხორციელება. მათ აქვთ ძალა და რესუ-
რსები, იმისთვის, რომ მოახდინონ ზეწოლა კონფლიქტის მხარეებზე
კონფლიქტის მოგვარების მიზნით.13
კონფლიქტების პრევენცია გულისხმობს კონფლიქტში მონაწი-
ლეთა მოქმედებების მინიმუმამდე დაყვანას ან საერთოდ შეწყვეტას.
ასეთ შემთხვევაში მოქმედებებს ახორციელებს მესამე ან რომელიმე
მხარე. ასეთ შემთხვევაში ხდება ობიექტური და სუბიექტური მიზე-
ზების გამოვლენა და სადავო საკითხის გადაწყვეტა არაკონფლიქ-
ტური გზით. პრევენცია საუკეთესო გზაა კონფლიქტის დინამიკისა
და ესკალაციის შესაჩერებლად. ამის დახმარებით დროულად ხდება
კონფლიქტის დიაგნოსტირება. კონფლიქტის შეჩერებით, სიტუა-
ციაზე რეაგირებითა და დაპირისპირებულ მხარეებზე ზეგავლენის
მოხდენით ხორციელდება აქტიური მოქმედებები, რათა მშვიდობი-
ანად გადაიჭრას კონფლიქტი. ასეთი ქმედებები ხელს უწყობს დაძა-
ბულობის თავიდან აცილებას. შესაძლოა, ძალისმიერი მეთოდებიც
გამოიყენონ ან დაპირისპირებულ მხარეებზე დაწესდეს სანქციები,
კონფლიქტის პრევენციას, ძირითადად, მესამე მხარე ახორციელებს.
დაპირისპირებული მხარეები საკუთარ მკაცრ პოზიციებს თმობენ
და ნელ-ნელა, მათი ინტერესების გათვალისწინებით, ურთიერთობა
ნორმალიზდება.
მიუხედავად იმისა, რომ თანამედროვე მეცნიერულ ლიტერატუ-
რაში კონფლიქტის უამრავი განმარტება არსებობს, სპეციალისტები
თანხმდებიან, რომ კონფლიქტი წარმოაჩენს პრობლემას, რომელიც
მოითხოვს გადაწყვეტას. მორტონ დოიჩი მიუთითებს, რომ მხარეებს
შორის შეუთვსებლობა წარმოშობს კონფლიქტს14. ანატოლ რაპოპო-
რტი კონფლიქტს აკავშირებს კონკურენციასთან. მას მიაჩნია, რომ
ორ ადამიანს ან ორ ჯგუფს შორის კომუნიკაციის დამყარების ზო-
გადი სირთულე საერთო გამოცდილების უქონლობაშია.15
კონფლიქტების წარმოშობის ერთ-ერთი წყარო დაკავშირებუ-
ლია ძალაუფლებისა და რესურსების არათანაბარ განაწილებასთან.
ვებერი აღნიშნავს, რომ ძალაუფლება სოციალურ აქტივობაში გა-
მოხატულ პოტენციალს წარმოადგენს. ბარტონის მიხედვით, ძალა-
უფლება მოვლენების კონტროლის საშუალებაა. ლაიკერტს მიაჩნია,
რომ ძალაუფლება შესაძლებლობას იძლევა ზემოქმედება იქონიოს
ქმედებებზე16
განსხვავებული მოსაზრებები აქვს სხვადასხვა მკვლევარს. კონ-
ფლიქტოლოგები ე. მელანდერი (Erik Melander) და კ. პიგაჩი (Claire
13 Hugh M. (2001) Conflict transformation: A multi-dimensional task, Berlin. 2001.
14 Deutch M. (1949) A Theory of Co-operation and Competition. Human relations.
15 Rapoport A. (1960) Game Theory as a Theory of Conflict Resolution. University
of Toronto.
16 ჯორბენაძე რ. (2001) პოლიტიკური კონფლიქტების მართვა. თბილისი. მეც-
ნიერება.
176
2021, #3
Pigache) კონფლიქტების პრევენციას წრფივი მოდელით განიხილა-

ვენ, სადაც გამოყოფილია მშვიდობის განმტკიცება და კონფლიქ-
ტის მენეჯმენტი. პირველ შემთხვევაში საქმე გვაქვს ძალადობრივ
კონფლიქტებთან. მეორეა კონფლიქტის ადგილიდან დაძვრა, რო-
მელშიც შედის კონფლიქტის ტრანსფორმაცია, მესამეა მშვიდობის
მშენებლობა, რომელშიც შედის სოციალური ცვლილებები და მეო-
თხე - კონფლიქტის ცვლილება, რომელიც კონფლიქტის ჩამოყალი-
ბების პროცესში უნდა განხორციელდეს. პრევენცია ხორციელდება,
სანამ კონფლიქტი დაიწყება და საჭიროებს კრიზისების მართვას.
მშვიდობის განმტკიცება და კონფლიქტის მენეჯმენტი (იხ. ფი-
გურა 1).
მშვიდობის მშენებლობა17
ზემოთ აღნიშნული (ფიგურა 1) მოდელი კარგად ასახავს გაე-

როსა და ევროკავშირის მოქმედებებს პრევენციასთან დაკავში-
რებით. ევროპის უსაფრთხოებისა და თავდაცვის პოლიტიკა კონ-
ფლიქტების პრევენციის საშუალებას იძლევა. ამ მიმართულებით
გააქტიურება საერთო უსაფრთხოებისათვის 1990 წლიდან იწყება.
მიღებული დადგენილებები და გადაწყვეტილებები ეხება სპეციფი-
კურ რეგიონებსა და სადავო საკითხების მოგვარებას. კონფლიქტის
მოგვარების პრევენციული ქმედებების შესახებ მითითებულია კა-
ნონებში, დეკლარაციებში და სხვა შეთანხმებებში. ასევე, პრევენ-
ციის მაგალითი შეიძლება იყოს ფაქტების მოძიება, მონიტორინგი,
მოლაპარაკება, მედიაცია და ნდობის აღდგენა. კარნეგის კომისიის
კლასიფიკაციის მიხედვით არსებობს ასეთ ზომების ოთხი ფართო
კატეგორია ესენია: „ადრეული რეაგირება“ „ადრეული გაფრთხი-
17 Melander E, Pigache C. (2007) Conflict Prevention: Concepts and Challenges,

Austrian, Austrian National Defence Academy.
177
ლების“ შესახებ, პრევენციული დიპლომატია (პოლიტიკური, არაძა-

ლადობრივი ზომები), ეკონომიკური ზომები (სანქციები, გამოწვევა,
ეკონომიკური დავების გადაწყვეტის მექანიზმები) და ძალისმიერი
ზომები.
1992 წელს ლისაბონის შეხვედრაზე ყურადღება გაამახვილეს
ცენტრალური და აღმოსავლეთ ევროპის ქვეყნებში უსაფრთხოე-
ბაზე (ძირითადად, ბალკანეთში განვითარებულ მოვლენებზე), რომ-
ლის შემდეგ ევროპული კომიტეტის მონიტორინგის მისიამ (ECMM)
დაიწყო მოქმედება სხვადასხვა რეგიონში (ძირითადად, ყოფილი
იუგოსლავიის ქვეყნებში). მაგალითად ბოსნიაში, კოსოვოში ახო-
რციელებდნენ ეკონომიკურ პროექტებს, მისი მისიები, ძირითადად,
ჰუმანიტარულ დახმარებასა და კონფლიქტების დარეგულირებას
ეხებოდა. შემდგომ წლებში მოხდა გაფართოება მთელ რიგ ახლო
აღმოსავლეთის ქვეყნებში.
ევროკავშირის საერთო თავდაცვისა და უსაფრთხოების პოლი-
ტიკა არა მხოლოდ სამოქალაქო, არამედ სამხედრო ხასიათის საკი-
თხებსაც მოიცავს. არსებობს კრიზისული სიტუაციების მართვის
სამოქალაქო ასპექტების კომიტეტი.
2020 წლის მონაცემებით, ევროკავშირმა განახორციელა მრა-
ვალი სამოქალაქო და სამხედრო მისია სამ კონტინენტზე (ევროპა,
აფრიკა და აზია), როგორც მისი საერთო უსაფრთხოების და თავდა-
ცვის პოლიტიკის (CSDP) ნაწილი.18
საქართველოში ევროკავშირის სადამკვირვებლო მისია კონკრე-
ტული ინსტრუმენტია, რომელიც გამოიყენება კონფლიქტების პრე-
ვენციისა და მშვიდობის მშენებლობისათვის, ევროკავშირი წარმო-
ადგენს ერთგვარ შემაკავებელ ძალას, რომელიც უზრუნველყოფს
საომარი მოქმედებების განუახლებლობას, იმ ადამიანების მოტაცე-
ბისა და მათზე თავდასხმის პრევენციას, რომლებიც ცხოვრობენ და
გადაადგილდებიან აფხაზეთსა და სამხრეთ ოსეთთან ადმინისტრა-
ციული საზღვრების მიმდებარე ტერიტორიებზე. ევროკავშირის
სადამკვირვებლო მისია აქტიურობს მხოლოდ ისეთ სიტუაციებში,
როდესაც არსებობს კრიზისი და აუცილებელი ხდება სწრაფი რეაგი-
რება. მიუხედავად იმისა, რომ ევროკავშირის სადამკვირვებლო მი-
სიას საზღვრის მეორე მხარეს, სეპარატისტული რეგიონებს შიგნით
მოქმედების შეზღუდული უფლებები აქვს, მისი არსებობა კვლავ ძა-
ლიან მნიშვნელოვანია.
ევროკავშირის სადამკვირვებლო მისია ემხრობა არაფორმალურ
დიალოგსა და პრობლემების გადაჭრას, რაც მიზნად ისახავს ხე-
ლისუფლებასა და სამოქალაქო საზოგადოების ლიდერებს შორის
ურთიერთობების ჩამოყალიბებასა და მოსახლეობაში ნდობის აღ-
დგენას.
ევროკავშირს, როგორც გლობალური პოლიტიკის მონაწილეს,
18 European Union (2019) https://eeas.europa.eu/topics/military-and-civilian-
missions-and-operations/430/military-and-civilian-missions-and-operations_en
178
2021, #3
გააჩნია სამხედრო პოტენციალი, რითაც შეუძლია ჩაერთოს გლობა-

ლურ უსაფრთხოებაში, სამშვიდობო მისიებში და სამხედრო ოპერა-
ციებში.
ევროკავშირი არის ობიექტური მოთამაშე საქართველოში, რო-
მელსაც შეუძლია მთელ მსოფლიოს აცნობოს იმის შესახებ, თუ რა
ხდება კონფლიქტურ რეგიონებში, თუმცა საქართველოში დამატე-
ბითი მოქმედების მანადატი არ გააჩნია.
ევროკავშირი აგრეთვე მხარს უჭერს საქართველოს საერთაშო-
რისოდ აღიარებულ საზღვრებში ტერიტორიულ მთლიანობას და
აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთის სეპარატისტული რეგიონების
გრძელვადიანი კონფლიქტების მოგვარებას.
179
1. გაბრიჩიძე გ. ევროპული კავშირის სამართალი. თბილისი,

ევროპული და შედარებითი სამართლის ინსტიტუტი, 2012.
2. გოგოლაშვილი კ. ევროკავშირის შავი ზღვის პოლიტიკა და
გაფართოება. თბილისი. საქართველოს სტრატეგიისა და საერთაშო-
რისო ურთიერთობების კვლევის ფონდი. 2018.
3. ჯორბენაძე რ. პოლიტიკური კონფლიქტების მართვა. თბი-
ლისი. მეცნიერება. 2001.
4. Deutch M. (1949) A Theory of Co-operation and Competition.
Human relations.
5. Hugh M, Conflict transformation: A multi-dimensional task, Berlin.
2001.
6. Melander E, Pigache C. (2007) Conflict Prevention: Concepts and
Challenges, Austrian, Austrian National Defence Academy.
7. Rapoport A. (1960) Game Theory as a Theory of Conflict Resolution.
University of Toronto.
8. Sabine F. (2009) The European Union and security in the Black
Sea region after the Georgia crisis.
9. საქართველოს თავდაცვის სამინისტრო 2014. https://mod.
gov.ge/ge/page/39/tanamshromloba-evrokavshirtan
10. European Council, “The European Council in 2013”. https://www.
consilium.europa.eu/media/21303/qcao13001enc.pdf
11. European Parliament, “Treaty on European Union (TEU) /
Maastricht Treaty” https://www.europarl.europa.eu/about-parliament/
en/in-the-past/the-parliament-and-the-treaties/maastricht-treaty last
update 21.03.2018.
12. European Parliament, “Treaty of Paris” https://www.europarl.
europa.eu/about-parliament/en/in-the-past/the-parliament-and-te-
treaties/treaty-of-paris last update 26-06-2018.
13. European Parliament, “Treaty of Rome (EEC)”, https://www.
europarl.europa.eu/about-parliament/en/in-the-past/the-parliament-
and-the-treaties/treaty-of-rome last update 26-06-2018.
14. European Parliament, “Single European Act (SEA)”, https://www.
europarl.europa.eu/about-parliament/en/in-the-past/the-parliament-
and-the-treaties/single-european-act last update 26-06-2018.
15. European Union (2019), https://eeas.europa.eu/topics/military-
and-civilian-missions-and-operations/430/military-and-civilian-
missions-and-operations_en.
16. Franco–British St. Malo Declaration (4 December 1998,)
https://www.cvce.eu/en/obj/franco_british_st_malo_declaration_4_
december_1998-en-f3cd16fb-fc37-4d52-936f-c8e9bc80f24f.html
180
2021, #3
ანაკონდას მარყუჟის სტრატეგიის თანამედროვე

ვარიაციები
იოსებ მანჯავიძე
კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტი
სოციალურ მეცნიერებათა ფაკულტეტის პოლიტიკის
მეცნიერების სადოქტორო პროგრამის დოქტორანტი
სტატია ეძღვნება თანამედროვე გლობალური მოთამაშეების გეო-

პოლიტიკურ სტრატეგიებს. ამ მიზნით განვიხილავთ წამყვანი ამერი-
კული საკვლევი ცენტრის „Rand corporation”-ის 2019 წელს გამოქვეყ-
ნებულ კვლევას- „Overextending and Unbalancing Russia-Assessing the
Impact of Cost-Imposing Options’’. „რუსეთის გადაჭარბებული გაფა-
რთოება და დაუბალანსებლობა - დიდი დანახარჯებთან დაკავშირე-
ბულ ღონისძიებათა შეფასება’’. ავტორთა კოლექტივი James Dobbins,
Raphael S. Cohen, Nathan Chandler, Bryan Frederick, Edward Geist, Paul
DeLuca, Forrest E. Morgan, Howard J. Shatz-ის შემადგენლობით რეკომე-
ნდაციებს აძლევენ აშშ-ის მთავრობას იმის თაობაზე, თუ როგორ დაა-
სუსტონ რუსეთი და მიაღწიონ იქ რეჟიმის შეცვლას. Rand-ის რეკომე-
ნდაციები, როგორც წესი, გარკვეული მოქმედებებს უძღვის წინ,
ხოლო ამ რეკომენდაციების პუბლიკაცია უკვე ცნობილი ფაქტების
დეკლარაციაა, რასაც ჩვენს სტატიაშიც ვაჩვენებთ. საქართველო ამ
კვლევაში ერთ-ერთ მიმართულებად განიხილება, რაც მას ჩვენთვის
აქტუალურს ხდის. შევეცდებით ვაჩვენოთ რუსეთის შესაძლო პასუხი
ამ სტრატეგიაზე, რუსული შეიარაღებული ძალების მოდერნიზაცი-
ისა და რეორგანიზაციის ჩათვლით, გიამბობთ ომის წარმოების ახალ
ფორმებზე. სამხრეთ კავკასია საერთოდ, და საქართველო, კერძოდ,
ურთიერთდაპირისპირების ერთ-ერთი არეალია. სტატია დაეხმარება
მკითხველს რუსულ-ამერიკული დაპირისპირების მიზეზების და სპე-
ციფიკის გარკვევაში ისევე, როგორც ამ პროცესების გავლენის გა-
რკვევაში საქართველოზე. სტატიაში ვაჩვენებთ, რომ სტრატეგიები,
რომლებიც ბოლო 150 წლის განმავლობაში დამუშავდა კლასიკური
გეოპოლიტიკის სკოლების მიერ, კვლავ აქტუალურია. არ იცვლება სა-
ხელმწიფოთა მიერ კლასიკური გეოპოლიტიკის მიერ დამუშავებული
სტრატეგიების გამოყენების პრაქტიკა. ამავე დროს, ახალი არატრა-
დიციული მოთამაშეები, როგორებიც არიან გლობალური საფინან-
სო-ეკონომიკური კორპორაციები, მედია და სოციალური ქსელები ამ
პროცესებს სრულიად ახალ სპეციფიკას სძენს.
საკვანძო სიტყვები: გლობალური მოთამაშეები, აშშ, რუსეთი, სა-
ქართველო, სამხრეთ კავკასია, გეოპოლიტიკა, კორპორაციები, მე-
დია, სოციალური ქსელები.
181
Modern Variations of Anaconda Loop Strategy

Ioseb Manjavidze
Ph.D student
Resume
The article is dedicated to the modern geopolitical strategies of glob-

al actors. A study by RAND corporation, a leading US thinktank, „Over
extendingand Unbalancing Russia-Assessing the Impact of Cost-Impos-
ing Options’’ will be discussed were the autors: JamesDobbins, Raphael
S. Cohen, Nathan Chandler, Bryan Frederick, Edward Geist, Paul DeLuca,
Forrest E. Morgan, Howard J. Shatz. They are giving recommendations
to the US government on how to weaken Russia and bring about regime
change. Recommendations published by RAND corporation are usually
taken before action is taken, and publication is a declaration of already
known facts. This will be illustrated by facts from real USA political ac-
tion. Georgia is mentioned in the research along with other directions,
which makes it very relevant for us. We will also discuss actions taken by
Russia, including the reorganization and modernization of the military.
We will talk about new methods of warfare. We discuss the views of Rus-
sian geopoliticians. Georgia and the South Caucasus are one of the areas
of confrontation. The article will help the reader to better understand the
essence of the American-Russian confrontation, as well as the ongoing
processes and threats in Georgia that threaten us. The article shows that
the strategies developed by the founders of classical geopolitics, which
reflected the algorithms of operations of their modern empires, large-
ly did not change, as the geopolitical subjects, their interests, and geo-
graphical environment remained the same. At the same time, both tradi-
tional geopolitical entities and new non-state actors, such as the global
corporatocracy, the banking and financial system, the media and social
networks, are fighting for world domination, giving a fundamentally new
look to the world’s political dynamics.
Key words: Global actors, USA, Russia, Georgia, South Caucasus, Geo-
politic, Cotporation, Media, Social networks.
182
2021, #3
Современные вариаций стратегий анаконды

Иосиф Манджавидзе
Факультет социальных наук, Докторант
Резюме
Статья посвящена современным геополитическим стратегиям

глобальных игроков. Будет обсуждаться исследование корпорации
RAND, ведущего аналитического центра США, «Чрезмерное расши-
рение и несбалансированность России - оценка влияния вариантов,
требующих больших затрат» Авторы: Джеймс Доббинс, Рафаэль С.
Коэн, Натан Чендлер, Брайан Фредерик, Эдвард Гейст, Пол ДеЛу-
ка, Форрест Э. Морган, Ховард Дж. Шац. Они дают рекомендации
правительству США о том, как ослабить Россию и добиться смены
режима. Рекомендации, публикуемые корпорацией RAND, обычно
принимаются до принятия мер, а публикация является деклара-
цией уже известных фактов. Это будет проиллюстрировано факта-
ми из реальных политических действий США. Грузия упоминается
в исследовании наряду с другими направлениями, что делает его
очень актуальным для нас. Мы также обсудим действия, предпри-
нятые Россией, в том числе реорганизацию и модернизацию воору-
женных сил. Поговорим о новых способах ведения войны. Обсудим
взгляды российских геополитиков. Грузия и Южный Кавказ - одна
из арен противостояния. Статья поможет читателю лучше понять
суть американо-российского противостояния, а также происходя-
щие в Грузии процессы. В статье показано, что стратегии, разрабо-
танные основоположниками классической геополитики, отражав-
шие алгоритмы действий их современных империй, во многом не
изменились, поскольку геополитические субъекты, их интересы и
географическая среда остались прежними. В то же время, как тра-
диционные геополитические образования, так и новые негосудар-
ственные субъекты, такие как глобальная корпоратократия, бан-
ковская и финансовая система, СМИ и социальные сети, борются за
мировое господство, давая принципиально новый взгляд на миро-
вую политическую динамику.
Ключевые слова Глобальныу игроки, США Россия, Грузия, Юж-
ный Кавказ, геополитика, корпорации, СМИ, Социальные сети.
183
დღესდღეობით ბევრი გეოპოლიტიკოსი კლასიკურ გეოპოლიტი-

კას მარტივად მიიჩნევს, ვინაიდან, თვლიან, რომ გეოპოლიტიკაში არ
არსებობს საერთო კანონზომიერებები, რომლებიც იმ სახით მოქმე-
დებენ, როგორც ამას გეოპოლიტიკის ფუძემდებლები მიიჩნევდნენ,
რომ არსებობენ მხოლოდ ფენომენალური გამოვლინებები, რომლე-
ბიც განსაზღვრავენ ამა თუ იმ გეოპოლიტიკურ ვითარებას, ამასთან,
გამოვლინების შესაძლო კომბინაციები ძალზე განსხვავებულია და
სპეციფიკური. ამ მოსაზრების საწინააღმდეგოდ, გეოპოლიტიკო-
სები, რომლებიც უშუალოდ ამუშავებენ სახელმწიფოების სტრატე-
გიებს და დოქტრინებს, მიიჩნევენ, რომ კლასიკური გეოპოლიტიკის
მიერ აღწერილი კანონზომიერებები დღესაც აქტუალურია და სა-
შუალებას იძლევა მათ საფუძველზე შემუშავდეს შესაბამისი გე-
ოსტრატეგია და პოლიტიკა. იგივე მოსაზრებას იზიარებს ზბიგნევ
ბჟეზინსკი. იზიარებდა რა მაკინდერის ფორმულას, რომ „ის, ვინც
აკონტროლებს აღმოსავლეთ ევროპას, ბატონობს შუაგულ მიწაზე,
ხოლო ის ვინც ბატონობს შუაგულ მიწაზე, ბატონობს მსოფლიო
კუნძულზე“1, იგი, როგორც სტრატეგი, აშშ-სა და დასავლეთის ძა-
ლისხმევას სწორედ ამ მიმართულებით მიმართავდა. ბზეჟინსკი მი-
იჩნევდა, რომ „გეოპოლიტიკამ წინ წაიწია რეგიონალური აზროვნე-
ბიდან გლობალურისკენ... ამასთან, უპირატესობა მთელ ევრაზიულ
კონტინენტზე ენიჭება ცენტრალურ საფუძველს, გლობალურ მე-
თაურობას’’2. კლასიკური გეოპოლიტიკის საფუძვლებს ეყრდნობა
თანამედროვე გეოპოლიტიკის მეორე დიდი წარმომადგენელი ჰ.
კისინჯერიც, რომელმაც ს. კოენის „დისკონტური სარტყელის“ კონ-
ცეფცია გამოიყენა ევრაზიის სანაპირო ზონების შეკვრისათვის და
ამის საშუალებით „საბჭოთა ევრაზიაზე’’ ატლანტიზმის სრული კო-
ნტროლის უზრუნველსაყოფად.
ამ დოქტრინამ „ რგოლის“ (The Ring) სახელწოდება მიიღო, რომე-
ლიც „ანაკონდას სტრატეგიის’’ დაზუსტებულ, დახვეწილ ვარიანტს
წარმოადგენდა. ჰ. კისინჯერის აზრით, „გეოპოლიტიკური კანონე-
ბით რუსეთს, დამოუკიდებლად იმისა, თუ ვინ მართავს მას, მკაცრად
უკავია ის ადგილი, რომელსაც ჰელფორდ მაკინდერი უწოდებდა
გეოპოლიტიკურ „შუაგულ მიწას“-HEARTLAND-ს და წარმოადგენს
მსოფლიო ისტორიის ერთ-ერთი ძირითადი იმპერიული ტრადიციის
მემკვიდრეს’’.3 შესაბამისად, ანგლო-საქსური გეოპოლიტიკის ძირი-
თადი ტენდენცია, რომლის თეორიული საფუძვლებიც შეიმუშავეს
ჰ.მაკინდერმა და ნიკოლას სფიქმენმა და რომლებიც ასახავდნენ
საზღვაო და სახმელეთო იმპერიების ბრძოლის რეალიებს, დღესაც
აქტუალურია, ვინაიდან არ შეცვლილა ისტორიის აქტორები, თუმცა
იცვლება მასშტაბები და ტექნოლოგიები. თუ 19-ე საუკუნის ინგლი-
1 HalfordMakinderThegeographicalpivotoffHistoryLondon 1920. გვ. 35

2 ZbigniewBrzezinskiTheGrandChessboard: AmericanPrimacy გვ, 58
3 Kissinger Hanry 2001 Does America need a Foeign Policy?
184
2021, #3
სის საზღვაო იმპერიის მთავარი ამოცანა იყო არ დაეშვა საფრანგე-

თ-რუსეთის, შემდეგ რუსეთ-გერმანიის უნია, რაც მან წარმატებით
მოახერხა, დღეს იგივე მიზნების მიღწევას ემსახურება სამხედრო-
-პოლიტიკური ბლოკი ნატო, რომლის მთავარი მიზანია არ დაუშვას
რუსული და შემდგომ საბჭოთა იმპერიის კვლავ გაძლიერება აღმო-
სავლეთ ევროპაში და რუსულ-ჩინური ალიანსის ჩამოყალიბება აზი-
აში. ეს ბრძოლები მიმდინარეობს სხვადასხვა იდეოლოგიური საფა-
რის ქვეშ, რომლებიც უმეტესწილად წარმოადგენენ გლობალური
დომინირებისკენ მისწრაფების მიმიკრიას. დღეს სამხრეთ კავკასიის
რეგიონი ამ ბრძოლის ეპიცენტრშია, ამიტომაც არის მნიშვნელო-
ვანი, რომ სწორად გავიგოთ გეოპოლიტიკური რეალიები და შევიმუ-
შაოთ ადექვატური მიდგომები.
დიდი თამაში, ანუ პერმანენტული მტრობა
2019 წელს RAND Korporation-მა გამოაქვეყნა 300 გვერდიანი

კვლევა „გაფართოებადი რუსეთი-კონკურენციის მომგებიანი პო-
ზიციებიდან’’4. ეს კვლევა გამოცდილი დიპლომატების - ევროპულ
საკითხებში სახელმწიფო მდივნის ყოფილი თანაშემწისა და ევრო-
კავშირში აშშ ელჩის ჯეიმს დობინსის, პროფესორის (ბრუკინგის ინ-
სტიტუტი, ამერიკის საწარმოთა ინსტიტუტი, ეროვნული თავდაცვის
უნივერსიტეტი) და სამხედრო დაზვერვის ოფიცრის რაფაელ კოე-
ნის კოლექტიური ნამუშევარია. პროცესში მონაწილეობდა RAND-ის
საერთაშორისო ურთიერთობების, სამხედრო ინდუსტრიის, დაზ-
ვერვის, პოლიტიკური და ტექნიკური მეცნიერებების კიდევ შვიდი
მკვლევარი.
კვლევა წარმოადგენს პრაქტიკულ რეკომენდაციას იმის შესახებ,
თუ როგორ შეიძლება შეერთებულმა შტატებმა გამოიყენოს რუსე-
თის მოწყვლადობა და სისუსტეები მისი პოლიტიკური და ეკონომი-
კური შესაძლებლობების შეზღუდვის მიზნით.
რას სთავაზობენ ანალიტიკოსები პოლიტიკურ ხელმძღვანელო-
ბას?
შესაძლებელი სამოქმედო გეგმა ეკონომიკური, გეოპოლიტი-
კური, საინფორმაციო -იდეოლოგიური და სამხედრო ბლოკებისგან
შედგება.
ექსპერტები ცდილობენ დეტალურად და მეცნიერული სიზუსტით
გათვალონ შესაძლებელი მოგება და რისკები აშშ-თვის.
ეკონომიკური ბლოკი ოთხი ოფციისგან შედგება, ესაა ენერგომა-
ტარებლების მოპოვება-ექსპორტის გაზრდა რუსეთის ბაზრის წი-
ლის შემცირების მიზნით, სანქციების გაძლიერება, დაჭირხლული
გაზის ექსპორტის გაზრდისკენ მიმართული მოქმედებები და რუსე-
4 Extending Russia. Competing from Advantageous Ground
185
თიდან კვალიფიციური მუშახელის, ანუ ტვინების გადინების ხელშე-

წყობა.
ექსპერტების აზრით, ამ ოთხიდან პირველ სამს მეტი ზიანის მო-
ტანა შეუძლია რუსეთისათვის, თუმცა სანქციებს გარკვეული რის-
კები ახლავს თან.
გეოპოლიტიკურ სექციაში ექვსი სცენარია., რომლებიც
მოიცავენ რუსეთის მეზობელ სახელმწიფოებსაც. ყოველ
სცენარს თან საკუთარი რისკები, ხარჯები და მოსალოდ-
ნელი ეფექტის გათვლა ახლავს.
რუსეთისთვის ყველაზე დიდი ზიანის მიყენება, ექსპერტების აზ-
რით, უკრაინისთვის სამხედრო დახმარებას შეუძლია, ამასთან, რუ-
სეთს არ უნდა მიეცეს თავისი სამხედრო უპირატესობის რეალიზა-
ციის საშუალება და მუდმივად უნდა უწევდეს ხარჯების ზრდა და
სხვა არასასურველი ეფექტების ატანა.
ცხადია, ეს სტრატეგია განხორციელების სტადიაშია, უკრაინელი
ხალხი კი სცილასა და ქარიბდას შუაა მოქცეული.
მეორე ადგილზე რუსეთისთვის პოტენციური ზიანის მიყენების
თვალსაზრისით არის სირია. აქ რეკომენდირებულია ისლამისტი
მებრძოლებისთვის დახმარების გაზრდა, თუმცა გათვალისწინე-
ბულია ის რისკები და გართულებები, რომლებიც დაკავშირებულია
სირიული ოპოზიციის სიჭრელესთან და ანტიამერიკულ განწყობებ-
თან რადიკალ ისლამისტ მებრძოლებში, ფინანსური ხარჯების სი-
დიდე, ტრადიციული მოკავშირეების დაკარგვის საფრთხე ერაყში
შეჭრის შემდეგ და ა. შ.
ისლამისტი მებრძოლების მხარდაჭერა ორივე მხრიდან წარმოა-
დგენს სრულიად უპასუხისმგებლო ნაბიჯს, რომლის მართვაც ილუ-
ზიას წარმოადგენს.
მესამე ადგილზე ბელორუსში რეჟიმის ცვლილებაა. ავტორები
სკეპტიკურად უყურებენ ამ სცენარის წარმატებას, ამასთან საფრ-
თხედ თვლიან რუსეთის მკაცრ პასუხს, რაც მკვეთრად გააუარე-
სებდა ვითარებას ევროპაში და შეასუსტებდა აშშ-ს გავლენას.
ამ სტრატეგიის განხორციელების მცდელობები ყველამ ვიხი-
ლეთ, რაც დღესაც გრძელდება.
ავტორებმა მეოთხე ადგილზე სამხრეთ კავკასიაში რუსეთისთვის
ეკონომიკური კონკურენციის სტიმულირება მიიჩნიეს, რის ბაზა-
ზეც ამ ქვეყნების ელიტებთან კავშირების გაფართოება უნდა მოხ-
დეს. თუმცა ექსპერტები მიიჩნევენ, რომ ამ ამოცანის შესრულებას
ართულებს სპეციფიური გეოგრაფია და ისტორია.
მეხუთე სცენარი-რუსეთის გავლენის შესუსტება ცენტრალურ
აზიაში ძალიან ძვირადღირებული და რთული შეიძლება გამოდგეს
აშშ-სთვის.
და ბოლოს-მეექვსე გეოპოლიტიკური სცენარი-რუსული ჯარე-
ბის განდევნა დნესტრისპირეთიდან, რაც მტკივნეულ დარტყმას
186
2021, #3
მიაყენებს რუსეთს, თუმცა ამან შეიძლება საწინააღმდეგო ეფექტი

გამოიწვიოს, ვინაიდან მისცემს რუსეთს სახსრების ეკონომიის სა-
შუალებას, მაშინ როდესაც ხარჯები გაეზრდება აშშ-ს და მის მოკა-
ვშირეებს..
აშკარაა, რომ ძირითადი ყურადღება სწორედ რუსეთის
უახლოეს გარემოცვაზეა გადატანილი. სახეზეა ანა-
კონდას სტრატეგიის, იგივე კისინჯერის „რგოლის“. ან
„დისკონტური სარტყლის’ პოლიტიკა.
საინფორმაციო და იდეოლოგიური ზომების სექცია რუსეთის
შიდა პოლიტიკისკენ არის მიმართული. აქ ოთხი სცენარია: 1. საა-
რჩევნო სისტემის დისკრედიტაცია; 2. მმართველი ელიტის მიმართ
აგრესიული განწყობის შექმნა; 3. პროტესტის და ძალადობის სტი-
მულირება; რუსეთის დემონიზირება საზღვარგარეთ.
განსაკუთრებით შემაშფოთებელია, რომ სავარაუდო სა-
მხედრო ზომებს ყველაზე მეტი ოფციები აქვთ და სამივე
მიმართულებას მოიცავს, კერძოდ, საზღვაოს, საჰაეროსა
და სახმელეთოს.
ექსპერტებს მიაჩნიათ, რომ ბომბდამშენების გადასროლა ლო-
კაციაზე, რომლიდანაც რუსეთის სტრატეგიული ობიექტები მო-
წყვლადია, ეფექტური იქნება და გამოიწვევს მოსკოვის შეშფოთე-
ბას. ავტორები მიიჩნევენ, რომ რისკები და ხარჯები ამ შემთხვევაში
მინიმალურია, ვინაიდან ბომბდამშენები რუსული ბალისტიკური რა-
კეტების უმრავლესობისთვის მიუწვდომელია.
გამანადგურებლების გადასროლა, რათა ისინი თავიანთ სამიზნე-
ებთან უფრო ახლოს იყვნენ, შეიძლება უფრო აშფოთებდეს მოსკოვს,
თვლიან RAND-ის ექსპერტები, თუმცა წარმატების ალბათობა და-
ბალია, ხოლო რისკები-მაღალი. ამის მიზეზი ისაა, რომ ყოველი
თვითმფრინავი იძულებული იქნება განახორციელოს რამდენიმე
საბრძოლო გაფრენა მცირე სასარგებლო დატვირთვის გამო, რაც
ზრდის მათი ბაზირების ადგილების განადგურების საფრთხეს კონ-
ფლიქტის ადრეულ ეტაპზე.
დამატებითი ტაქტიკური ბირთვული შეიარაღების განლაგება
ევროპის და აზიის რეგიონებში შეაშფოთებდა რუსეთს, რაც მას
დამატებითი ხარჯების გაწევას აიძულებდა ჰაერსაწინააღმდეგო
სისტემებზე. ეს ვარიანტი, „ბომბდამშენების“ ოფციასთან ერთად
ავტორებს განსაკუთრებით მიმზიდველად მიაჩნიათ, თუმცა დიდი
რაოდენობით ასეთი იარაღის განთავსებამ შეიძლება გამოიწვიოს
რუსეთის უმართავი პასუხი, რაც დააზიანებს აშშ-ს და მოკავშირე-
ებს. ამერიკელთა და მოკავშირეების ჰაერსაწინააღმდეგო სისტემე-
ბის განლაგება რუსული ბალისტიკური რაკეტების შესაჩერებლად
ასევე შეაშფოთებს და გააღიზიანებს რუსეთს, მაგრამ დიდი ალ-
ბათობით ყველაზე ნაკლებად ეფექტური ვარიანტი იქნება, ვინაიდან
რუსეთს ბალისტიკური რაკეტების დიდი რაოდენობა აქვს, რომლე-
187
ბსაც ამასთან მოდერნიზაციის პოტენციალი გააჩნია, რაც აშშ-ს და

მოკავშირეებს გარდაუვალი დარტყმის საფრთხის ქვეშ აყენებს.
ექსპერტები რეკომენდაციას აძლევენ აშშ-ს მთავრობას, დააფი-
ნანსონ უხილავი მცირეგაბარიტიანი და შორი მოქმედების რაკეტე-
ბის ფართო წარმოება, ისევე, როგორც დისტანციურად მართვადი
დამრტყმელი თვითმფრინავებისა, რაც მოსკოვის განსაკუთრებულ
ნერვიულობას იწვევს..
როგორც ექსპერტები წერენ, ამ ვარიანტების მთავარი რისკი
მდგომარეობს შეიარაღებათა ახალ შეჯიბრში, სადაც შეერთებულ
შტატებს მოუწევს დიდი სახსრების ხარჯვა, მაშინ როდესაც რუ-
სეთმა შეიძლება გამონახოს იაფი ასიმეტრიული პასუხი..
საზღვაო კონფრონტაციის ხაზით ექსპერტები რუსეთისთვის პო-
ტენციურად საშიშ ზონებში დიდი საზღვაო ძალების კონცენტრა-
ციის რეკომენდაციას იძლევიან ეს ზონებია -ბალტიის ზღვა, არ-
ქტიკა, შავი და ხმელთაშუა ზღვების აუზი. საუბარია ახალი ტიპის
იარაღის წარმოებაზე, რომლებმაც უნდა გაანადგუროს რუსული
ატომური წყალქვეშა ნავები., ამასთან, თვლიან ექსპერტები, კარგი
იქნებოდა, თუ შტატები გაზრდიდა წყალქვეშა გემების რაოდენობას,
ხოლო ნატო განალაგებდა შორი მოქმედების საზღვაო რაკეტებს,
რაც აიძულებდა მოსკოვს ხარჯები გაეზარდა ყირიმის დასაცავად.
ხმელეთზე სასურველად მიიჩნევა ნატოს ევროპული კონტინგე-
ნტის რიცხოვნების გაზრდა, მისი უშუალოდ რუსეთის საზღვრებთან
განლაგება, ამასთან მიუთითებენ ნატოს სწავლებათა რაოდენობისა
და ხარისხის ზრდის მნიშვნელობაზე, რომლებიც მოსკოვისთვის
მკაცრი სიგნალი უნდა გახდეს. ასევე უნდა გაიზარდოს საშუალო
სიშორის რაკეტების რაოდენობა და ხარისხი, რაც აიძულებს რუ-
სეთს, გაზარდოს ხარჯები ადექვატური პასუხის გასაცემად. და ბო-
ლოს, არატრადიციული იარაღის (მაგალითად, ლაზერული) იარა-
ღის წარმოება, რაც გაანეიტრალებდა რუსულ ჰაერსაწინააღმდეგო
სისტემებს.
რუსეთის პასუხი
გეოპოლიტიკურ დაპირისპირებაში არ არსებობენ კარგი და

ცუდი ბიჭები, ისევე, როგორც ტერიტორიული დომინირებისთვის
ბრძოლაში არ შეიძლება ვისაუბროთ, მაგალითად, კეთილ და ბო-
როტ ვეფხვზე ან გორილაზე, იმპერიებიც მოქმედებენ მკაცრად სა-
კუთარი ინტერესების შესაბამისად და თუ ისინი შიდა პრობლემების
გამო ამას ვერ ახერხებენ, იწყება მათი დეგრადაციის პროცესი. ცხა-
დია აქ არც რუსეთია გამონაკლისი და ზემოთმოყვანილ სტრატე-
გიებზე მას აქვს საკუთარი პასუხები, რომელიც ასიმეტრიული ხა-
სიათისაა რუსეთის ეკონომიკური და პოლიტიკური სისუსტის გამო.
რუსეთი აცნობიერებს, რომ აშშ-ს და მოკავშირეების ჯამურ სი-
188
2021, #3
ძლიერეს ფრონტალურად ვერ დაუპირისპირდება და ამიტომ მთა-

ვარ აქცენტებს ჰიბრიდული ომის, მოკავშირეთა გათიშვის, სპეცი-
ალური ოპერაციების, ჩინური კარტის გათამაშების და, უკიდურეს
შემთხვევაში, მოდერნიზებულ ბირთვულ იარაღის გამოყენებაზე
აკეთებს, რასაც ადასტურებს მისი ახალი დოქტრინა.5 ამავე დროს
რუსეთი აქტიურად ცდილობს არ ჩამორჩეს, ახალი, „ქსელური“ ტექ-
ნოლოგიების შემუშავებასა და დანერგვას თანამედროვე ომის წა-
რმოებისთვის. რუსეთი ასევე ცდილობს შეიმუშაოს ახალი „დიდი
იდეა’’ პოსტ-საბჭოთა სივრცეში გავლენის აღსადგენად, რაც ჩვენი
განსაკუთრებული ყურადღების საგანი უნდა იყოს.5
როცა რეალობა სურვილებს არ შეესაბამება
ჩვენი აზრით, rand-ის მკვლევარები სამყაროს კვლავ ერთპო-

ლუსიანი სამყაროს პარადიგმაში აღიქვამენ, როდესაც აშშ-ს ჰქო-
ნდა ამბიცია ყოფილიყო არბიტრი და ბენეფიციარი ევრაზიაში მი-
მდინარე ყველა პროცესისა. დღეს, ჩინეთის არნახული აღმასვლის
პირობებში, რუსეთთან კონფრონტაცია ამ უკანასკნელს ჩინეთის
პოლიტიკური, ფინანსური და ეკონომიკური გავლენის სფეროში
მოქცევისკენ მიაქანებს, რაც აშშ-ს ინტერესებს ნამდვილად არ შე-
ესაბამება. ჩინური სტრატეგია, რომელიც დიდი სიფრთხილით და
მეტატექნოლოგიების გამოყენებით ხორციელდება, მათ შორის, აშ-
შ-ს ელიტაში საკუთარი გავლენის აგენტურის მეშვეობით , სწორედ
აქეთკენ არის მიმართული.
აშშ-ს პოლიტიკური სისტემა და უმძიმესი პოლიტიკური კრიზისი,
რომელმაც ეს ქვეყანა მოიცვა ზემოთქმულის უამრავი მიმართუ-
ლების განვრცობის საშუალებას იძლევა. კერძოდ, აშშ-ს პოლიტი-
კური სისტემა არათუ ვეღარ აკონტროლებს, არამედ თვითონ მო-
ექცა ახალი არატრადიციული გლობალური აქტორების გავლენის
ქვეშ, რომლებისთვისაც აშშ არაა პრიორიტეტული და საკუთარ
ინტერესებს საერთოდ არ განიხილავენ აშშ-ს სახელმწიფოს კო-
ნტექსტში, ლობირებენ რა მათ კორუფციით მძიმედ დაავადებული
და მოწყვლადი აშშ-ს პოლიტიკური სისტემის გამოყენებით. ცხადია,
ჩინეთის კომუნისტური პარტიის დიქტატურის პირობებში ჩინური
პოლიტიკური სისტემა ნაკლებად მოწყვლადია, რაც მას კონსოლი-
დირებული გეოპოლიტიკური და გეოეკონომიკური მოქმედებების
საშუალებას აძლევს.
5 http://static.kremlin.ru/media/events/files გვ.15.
189
როგორც ვხედავთ, rand-ის კვლევაში ოთხივე მოდული ერთმა-

ნეთს ავსებს. ამავე დროს, კვლევაში ნაკლებადაა გამახვილებული
ყურადღება ე. წ ქსელური ომების ტექნოლოგიებზე, რაც. ვფიქრობ.
შეგნებულად არის გაკეთებული. სხვა დოკუმენტებთან ერთად,6
რომლებიც სარეკომენდაციო ხასიათს ატარებენ გადაწყვეტილების
მიმღებთათვის, რჩება შთაბეჭდილება, რომ აშშ სერიოზულად განი-
ხილავს ომის შესაძლებლობას რუსეთის ფედერაციასთან. სრულიად
საქმიანად და მშვიდად არის განხილული ისეთი საკითხები, როგო-
რიცაა უნდა იქნას გამოყენებული უკრაინა რუსეთის წინააღმდეგ
ხმელეთზე და შავი ზღვის აუზში, რა მნიშვნელობა აქვს სამხრეთ კა-
ვკასიას, როგორ გაანადგურონ რუსული წყალქვეშა ნავები და ა. შ.
ცხადია, RAND -ის ეს კვლევა აშშ-ს გადაწყვეტილებათა მიღების ცე-
ნტრს გაცილებით ადრე გადაეცა, ხოლო გამოქვეყნებული კვლევის
აქცენტები კორექტირებულია პოლიტიკური ინტერესების შესაბა-
მისად. დღევანდელი გადასახედიდან მეტად საინტერესოა ამ დოკუ-
მენტში მოცემული რეკომენდაციების იმპლემენტაციის პროცესი
ბელორუსში, ყირგიზეთში, უკრაინაში და სამხრეთ კავკასიაში, ისევე
როგორც რუსეთის მოქმედებები ამ მიმართულებებზე. ამავე დროს,
როგორც აშშ-ს ისევე რუსეთის მოქმედებები ნათლად ადასტურებს,
რომ ტრადიციული გეოპოლიტიკური მიდგომები კვლავ ძალაშია და
აქტორები ახალი ტექნოლოგიების პირობებში კიდევ უფრო აგრესი-
ულად ცდილობენ საკუთარი ინტერესების განხორციელებას გლო-
ბალური განადგურების აშკარა საფრთხის მიუხედავად.
6 Nonviolent Waysthe United State sCould Exploit Russian VulnerabilitWednesday

April 24, 2019 გვ, 55
190
2021, #3
1. Halford makinder The geographical pivot off History London 1920.

2. Zbigniew Brzezinski The Grand Chessboard: American Primacy and
Its Geostrategic Imperatives. New York: Basic Books, 1997.
3. Kissinger Henry 2001 Does America need a Foreign Policy?
4. Extending Russia, Compering from Adventageous Group. 2019.
https://www.rand.org/pubs/research_reports/RR3063.html.
5. http://static.kremlin.ru/media/events/files/41d527556bec8de
b3530.pdf
6. Nonviolent Ways the United States Could Exploit Russian Vul-
nerabilit Wednesday April 24, 2019. https://www.rand.org/news/
press/2019/04/24.html
191
V ნაწილი
გენდერი და პოლიტიკა
192
2021, #3
გენდერული თანასწორობის პრობლემები

საბჭოთა კავშირში
ქეთევან ჯოჯიშვილი
საბჭოთა კავშირი წარმოადგენდა ტოტალიტარულ და მკაცრად

ცენტრალიზებულ სახელმწიფოს, რომელმაც დაარსების დღიდან
მიზნად დაისახა ახალი ადამიანის ფორმირება. მის კონსტიტუცი-
ასა და კანონებში ჩაწერილი ფორმალური თანასწორობის იდეა არ
წარმოადგენდა რეალურ გარანტიას. კომუნისტურ პარტიას ღრმად
სწამდა საკუთარი ტოლერანტული პოლიტიკის აღმავლობის, თუ-
მცა არსებული ფაქტები მის წარუმატებლობის ბარომეტრად იქცა.
დამკვიდრებული ცხოვრების წესის (განათლება, სამსახური და ა. შ.)
მიუხედავად, ქალი არც მმართველ რგოლში იყო წარმოდგენილი და
ვერც სრულფასოვან მონაწილეობას იღებდა სახელმწიფო პოლი-
ტიკის შემუშავებაში. ამრიგად, საბჭოთა კავშირი თავისი პატერნა-
ლისტური პოლიტიკით ცდილობდა, როგორც ქალის მდგომარეობის
გაუმჯობესებას, ასევე ქალის ცხოვრების ღრმად გაჯერებას საბჭო-
ური პათოსითა და კომუნისტური მრწამსით.
საკვანძო სიტყვები: გენდერი, თანასწორობა, საბჭოთა კავშირი.
193
Gender Equality Problems in Soviet Union

Ketevan Jojishvili
Ph.D student
Resume
The Soviet Union was a totalitarian and strictly centralized state, which
aimed at the formation of a new human from the day of its foundation.
The idea of formal equality written in its constitution and legislation was
not a real guarantee. The Communist Party deeply believed in the success
of its own tolerant policies, although the existing facts became a measure
of its failure. Despite the established way of life (education, work, etc.),
women were neither represented in the ruling circle nor fully partici-
pated in the development of state policy. Thus, the Soviet Union, with its
paternalistic politics, sought both to improve the status of women and to
saturate deeply women’s lives with Soviet pathos and communist beliefs.
Keywords: gender, equality, Soviet Union
194
2021, #3
Проблемы гендерного равенства в Советской Союз

Кетеван Джоджишвили
Резюме
Советский Союз был тоталитарным и строго централизован-

ным государством, целью которого со дня его основания было
формирование нового человека. Идея формального равенства в
его конституции или законах не представлял реальную гарантию.
Коммунистическая партия глубоко верила в подъем собственной
толерантной политики, однако существующая реальность стала
барометром неудач. Несмотря на сложившийся порядок жизни (об-
разование, работа и т.д.) женщина не занимала управляющие долж-
ности и не принимала полноценного участия в государственной по-
литике. Таким образом, Советский Союз своей патерналистической
политикой старался улучшить не только положение женщины, но
также глубоко внедрить в жизнь женщины советский пафос и ком-
мунистическую убежденность.
Ключевые слова: гендер, равенство, Советский Союз.
195
1917 წლის ოქტომბრის რევოლუციის მიზანი საკმაოდ ამბიცი-

ური და ეკლექტური იყო და მხოლოდ ზედაპირული მოდერნიზა-
ციით შემოფარგვლას როდი გეგმავდა. რევოლუციის მიზნად იქცა,
არა მხოლოდ ახალი ცხოვრების სტილის დადგენა, არამედ ახალი
სახელმწიფოს და ადამიანების შექმნაც. პარალელურად, საბჭოთა
კავშირის იდეის ძირითადი არსი გულისხმობდა, რომ საკუთარი
იდეის გავლენის ქვეშ მოაქცევდა მის შემადგენლობაში შეყვანილ
რესპუბლიკებს.
სსრკ-ის კონსტიტუციის მიხედვით, ორივე სქესის წარმომადგე-
ნელი თანასწორი იყო. ფემინისტების გადმოსახედიდან კონსტიტუ-
ციური გარანტია და არსებული რეალობა განსხვავებულ კონტრა-
სტს ქმნიდა. თუმცა, საბჭოთა კავშირში არსებობდა ილუზორული
წარმოდგენები იმის შესახებ, რომ ქალთა ემანსიპაციის პროცესი
წარმატებით მიმდინარეობდა და მათი ცხოვრებისეული თვითრეა-
ლიზაციისთვის სათანადო ზომები იყო მიღებული. აქედან გამომდი-
ნარე, ფემინისტების ყოველი მცდელობა მათ მიერ გაუგებარ ქმედე-
ბად აღიქმებოდა.
მიუხედავად იმისა, რომ საბჭოთა ქალს ჰქონდა რამდენიმე გან-
სხვავებული იმიჯი და ტარდებოდა გარკვეული ტოლერანტული
პოლიტიკა მათი განათლების, რეკრუტირებისა და სტერეოტიპუ-
ლად მოაზროვნე საზოგადოების ქსელიდან გასათავისუფლებლად,
გენდერული თანასწორობა მხოლოდ ფასადურად იყო დაცული და
გარკვეული მცდელობების მიუხედავად მაინც სათანადო კონსტ-
რუქციული მიმართულებით სვლას საჭიროებდა.
საბჭოთა სინამდვილეში არსებული გენდერული თანასწორობის
პრობლემების აღსაქმელად მნიშვნელოვანია საბჭოთა ქალის მდგო-
მარეობის შესწავლა და საბჭოთა კავშირის დამოკიდებულების გაა-
ნალიზება სოციალური სამართლიანობის და თანასწორობის იდეის
მიმართ. ამასთანავე, საბჭოთა ქალის სხვადასხვა იმიჯის შესწავლა,
რაც იცვლებოდა მმართველობის შეცვლის შესაბამისად, და ტოტა-
ლიტარული რეჟიმის მიღმა არსებული რეალობის კვლევა.
საბჭოთა კავშირი ორიენტირებული იყო როგორც ახალი ტიპის
სახელმწიფოს დაარსებაზე, ასევე ახალი ადამიანების შექმნაზე. მი-
უხედავად იმისა, რომ საბჭოთა კავშირი ფასადურად ისწრაფვოდა
ქალისა და მამაკაცის იურიდიული გათანაბრების აღიარებისკენ სო-
ციალური ცხოვრების ყველა სფეროში, რეალობის მიღმა არსებული
ნიუანსები გარკვეულ დისონანს ქმნიდა. აღსანიშნავია, რომ საბ-
ჭოთა კავშირში გენდერული თანასწორობის პრობლემების მრავალ-
ფეროვანება განაპირობა ქალის იმიჯის ნაირსახეობამ. საბჭოთა
ქალის პორტრეტის უკეთ აღსაქმელად უმჯობესია ამ პერიოდის
სამ ნაწილად დაყოფა: ადრეული ბოლშევიკური ხანის ემანსიპატო-
რული პოლიტიკა, სტალინური ეპოქა და ცივი ომის პერიოდი.
თავდაპირველად საბჭოთა კავშირში ქალები განსაკუთრებით
დაწინაურდნენ, რაც განაპირობა ოქტომბრის რევოლუციის შემდეგ
196
2021, #3
ბოლშევიკების მიერ შემოღებულმა რეფორმებმა, რომელიც სტალი-

ნის ეპოქის აღზევებამდე გაგრძელდა. ისინი სარგებლობდნენ უპრე-
ცენდენტო უფლებებით, რაც განაპირობა ბოლშევიკების მხრიდან
სსრკ-ის სოციალისტურ ქვეყნად გარდაქმნის სურვილმა. არსებული
იდეა კოლოსალურ რესურსს, ანუ პროცესში ბევრი ადამიანის ჩართ-
ვას საჭიროებდა, რამაც განაპირობა ქალთა სტატუსის წინ წამოწევა
მათი საზოგადოებრივ ცხოვრებაში ჩართვის მიზნით.1 ამრიგად, ბო-
ლშევიკური პარტია ორიენტირებული იყო ქალთა აქტიურ წევრე-
ბად გარდაქმნაზე, რადგან ისინი მოსახლეობის ნახევარზე მეტნი იყ-
ვნენ და, შესაბამისად, მათი წვლილიც მნიშვნელოვნად აისახებოდა
პარტიის მუშაობაზე.
საბჭოთა კაცი უნდა ყოფილიყო საბჭოთა რეჟიმისთვის თავდა-
დებული პერსონა და მისი მორალური კომპასი ასევე კომუნიზმის
მშენებლობისაკენ უნდა ყოფილიყო მიმართული. მამაკაცი ნორმა-
ტიულ მასკულინობას თავისუფლად ერგებოდა, ხოლო ქალი ფემი-
ნურობის ახალ განსაზღვრებას საჭიროებდა. აქედან გამომდინარე,
ბოლშევიკები მიმართული იყვნენ ქალის ემანსიპაციისკენ და მათი
კერძოდან საზოგადოებრივ სფეროში გადანაცვლებისაკენ.
აღსანიშნავია, რომ ბოლშევიკების მიზანს წარმოადგენდა ქალე-
ბის და მამაკაცების უფლებების გათანაბრება, რამაც განაპირობა
ქალების მიერ თანაბარ შრომაში მამაკაცის ხელფასთან გათანაბრე-
ბული ანაზღაურების მოთხოვნა. საბჭოთა ქალები მომგებიან პოზი-
ციებზე იყვნენ, რადგან 1918 წლიდან (ჯერ კიდევ გასაბჭოებამდე)
მოყოლებული რელიგიური ქორწინება ჩანაცვლებული იყო სამო-
ქალაქოთი და ასევე ისინი სარგებლობდნენ განქორწინების უფლე-
ბით. 1926 წელს შემოღებული კანონის თანახმად, განქორწინების
შემდეგ მეუღლეები თანაბარ უფლებებს ფლობდნენ თანაცხოვრე-
ბის მანძილზე დაგროვილ ქონებაზე2 იმ შემთხვევაში, თუ ქალი დი-
ასახლისი იყო, მამაკაცს კანონი ავალდებულებდა ქონების გარკვე-
ული ნაწილი დაეთმო. საქორწინო-საოჯახო კანონმდებლობამ ასევე
განსაზღვრა მამის მოვალეობები და საალიმენტო ვალდებულებები
განქორწინების შემთხვევაში.
1920 წლიდან სტალინის ეპოქამდე აბორტი ლეგალიზებული იყო
და ასევე აღარც უკანონო ბავშვები ირიცხებოდნენ, რადგან ყველა
ბავშვს მიენიჭა სტატუსი.3 მეტიც, 1919 წელს ინესა არმანდის ხელმ-
ძღვანელობით დაარსდა „ჟენოტდელი“4, რაც საბჭოთა ქალების დრო-
1 მანველიშვილი ნ. ქალის სტატუსის ცვლილება სტალინის მმართველობის

დროს საქართველოსა და საბჭოთა კავშირში. 2019, გვ. 22.
2 Attwood, Lynne. Creating the New Soviet Woman. London: Macmillan Press, 1999.
გვ. 46
3 Heitlinger, Alena. Women and State Socialism. London: Macmillan Press, 1979.
გვ. 123
4 Hutton, Marcelline. Resilient Russian Women in the 1920s and 1930s. First
edition, 2019. გვ. 36
197
საც მოქმედებდა და როგორც არაპარტიული ქალების ცნობიერების

ამაღლებას უწყობდა ხელს, ასევე მათ კუთვნილ უფლებებს აცნობდა.5
ბოლშევიკურ პარტიას სურდა გენდერული თანასწორობის იდეის
არტიკულირება და არსებული მოსაზრების გამყარება იდეოლოგი-
ური თვალსაზრისით, რაც ნიშნავს, რომ ხელისუფლება აქცენტირე-
ბული იყო ინდუსტრიალიზაციის პროცესში ქალის მაქსიმალური
ჩართულობის ხელშეწყობისკენ. ამ პერიოდში ქალებს ჰქონდათ რო-
გორც განათლების, ასევე ოჯახის გარეთ დასაქმების უფლებაც.
ამრიგად, ბოლშევიკებს ერთადერთ გზად, რომ ქალების მიერ
წვლილის შეტანა მომხდარიყო საბჭოთა კავშირის სოციალისტურ
სახელმწიფოდ გარდაქმნაში, ესახებოდათ დიასახლისების უკანა
პლანზე გადაწევა და მის საპირწონედ ინდუსტრიაში ჩართული ძლი-
ერი და დამოუკიდებელი ქალების ზრდა. საბოლოოდ, მამაკაცთან
ქალის გათანაბრების მცდელობისას მოხდა არა ქალის ფემინურო-
ბის გაძლიერება, არამედ მისი გამასკულინება.
1930-იან წლებში, საბჭოთა კავშირის სათავეში გვევლინება სტა-
ლინი, რომელიც წარსულის გადაფასების შედეგად ცვლის ქვეყნის
პოლიტიკის მიმართულებას. ის ახდენს ძველი პრიორიტეტების
მინიმიზაციას, რასაც მოჰყვა დემოგრაფიული საკითხების წინა
პლანზე წამოწევა.6 ედუარდ კარი სტალინის მიერ წამოყენებულ
სლოგანს „სოციალიზმი ერთ ქვეყანაში“ სახელმწიფოს გადარჩე-
ნის გზასაც კი უწოდებს.7 ამ პერიოდში ქალზე ორმაგი დატვირთვა
მოდიოდა, ის უნდა ყოფილიყო თანაბრად კარგი დედა, მეუღლე და
მუშაკი. სტალინის აზრით, ქალთა პრობლემების მოსაგვარებლად
აღარ იყო საჭირო „ჟენოტდელები“. ამ დროს, პრესის ენაც გამოირ-
ჩეოდა და მისთვის დამახასიათებელი იყო პროპაგანდისტული ხა-
სიათი. ასევე 1936 წელს მოხდა გარკვეული ცვლილებები, კერძოდ,
აბორტის აღკვეთა და ჰომოსექსუალების კრიმინალიზაცია. სტა-
ლინურ ეპოქაში, დედის კულტის განსაკუთრებული აღზევება და
მრავალშვილიანი ქალის დაფასება მოხდა. მრავალშვილიან დედებს
აჯილდოვებდნენ გმირი დედის ორდენით და ფულადი დახმარებე-
ბით. განსაკუთრებული ყურადღება ხვდა წილად ორსულ ქალებსა
და მათთვის შემუშავებულ მაღალ ანაზღაურებად და ხანგრძლივ
დეკრეტულ შვებულებებს. ასევე სწრაფი ტემპით ფართოვდებოდა
საავადმყოფოებისა და სამშობიარო სახლების ქსელი. სტალინურ
ეპოქაში, მიუხედავად დასაქმებული ქალების რიცხვის ზრდისა,
ისინი არ ინიშნებოდნენ წამყვან პოზიციებზე. აღსანიშნავია, რომ
ერთი მხრივ, ქალი სტალინის დროს მოიაზრებოდა დედად და მის
რეპროდუქციულ ორგანოებს უფრთხილდებოდნენ, კერძოდ სიმძი-
5 Heitlinger, Alena. Women and State Socialism. London: Macmillan Press, 1979.
გვ. 58.
6 Attwood Lynne. Creating the New Soviet Woman. London: Macmillan Press, 1999. გვ.3
7 Attwood Lynne. Creating the New Soviet Woman. London: Macmillan Press, 1999.
გვ.79
198
2021, #3
მეს არ აწევინებდნენ. თუმცა, მეორე მხრივ, მეორე მსოფლიო ომის

დროს, როდესაც ომში წასული მამაკაცების სამუშაო ადგილებზე
მუშახელი გახდა საჭირო, მოხდა ქალების დასაქმება მძიმე ინდუსტ-
რიაში. არსებული გარემოება მიგვანიშნებს, რომ სტალინური ეპოქა
მანიპულირებდა ქალით. ეს ნიშნავს, რომ ჩვეულებრივ, ქალი მოია-
ზრებოდა პოტენციურ დედად, რომლისთვისაც ყველა სახის მძიმე
შრომა არიდებული იყო, მაგრამ საჭიროების შემთხვევაში და მუ-
შახელის დეფიციტის შექმნისთანავე, ავიწყდებოდათ ძველი სტა-
ტუსი და ორმაგი სტანდარტით განაგრძობდნენ ცხოვრებას. ამ ვი-
თარების გამო რემარკმა საბჭოთა ქალი ცხოველთანაც კი გააიგივა.
სტალინურ ეპოქაში ქალის მიერ მამაკაცის მოვალეობების შესრუ-
ლებამ განაპირობა არა მხოლოდ მისი საბჭოთა მამაკაცთან შრომით
გატოლება, არამედ ნელ-ნელა ჩაცმულობითაც მას ემსგავსებოდა,
რადგან იდეოლოგია უარყოფდა ქალების სექსუალურობას და ფი-
ზიკურ სილამაზეს. ცვლილება აისახა ქალის ვიზუალსა და ჩაცმუ-
ლობაზე ანუ ქალის თამამი ჩაცმულობა ყოვლად მიუღებელი იყო
საბჭოთა კავშირისთვის.8 ბულგაკოვის „ოსტატ და მარგარიტაში“
არის ერთი ეპიზოდი, სადაც საბჭოთა ქალი თავის მოკრძალებულ
სამოსს გაცვლის ევროპულ ტანისამოსში. ეს შეიძლება აღქმულ
იქნას, როგორც ქალების პროტესტი კუთვნილი უფლებებისთვის.
70-80-იან წლებში ანუ ცივი ომის პერიოდში ქალები იყვნენ პრო-
ფესიაში დახელოვნებულნი, სათანადო განათლებით და კვალიფიკა-
ციით. ისინი დასაქმებულნი იყვნენ პრესტიჟულ სფეროებში: სამედი-
ცინო, საგანმანათლებლო, შემოქმედებით და სხვ. მიუხედავად იმისა,
რომ ჩამოთვლილი სფეროების განვითარებაში მნიშვნელოვნად აი-
სახებოდა ქალების წვლილი, ტოტალიტარული სახელმწიფოს პირო-
ბებში მათი მონაწილეობა მმართველობით და პოლიტიკურ სტრუქ-
ტურებში მაინც მკვეთრად იზღუდებოდა. ქალები წარმოდგენილი
იყვნენ მხოლოდ მართვის საშუალო რგოლში, მაშინ როცა მამაკა-
ცები უმაღლეს პოსტებზე ინიშნებოდნენ. ამრიგად, ქალებისთვის
მხოლოდ ჰორიზონტალური პროფესიული ციკლი არსებობდა. არ-
სებული მდგომარეობა გამოიწვია ტრადიციული საზოგადოების
კონსერვატიულ-პატრიარქალურმა ნიშნებმა. გამოკვლევების თა-
ნახმად, სწორედ ქალები იყვნენ პასუხისმგებლობის დიდი დოზით
განსჭვალულნი, საქმისადმი დიდი გულმოდგინებით, კეთილსინდი-
სიერი დამოკიდებულებით, მაღალი პროფესიონალიზმითა და გუ-
ნდურად მუშაობის უნარით გამოირჩეოდნენ, მაგრამ ისინი მაინც
ჩამოცილებულნი იყვნენ გადაწყვეტილების მიღების პროცესს. ამ-
რიგად, ქალებს ბევრად მეტი წინაღობის გადალახვა უხდებოდათ
კარიერულ გზაზე, ვიდრე მამაკაცებს.9
1980 წლის ბოლოს ქალების ხელფასები შემცირდა. ერთნაირ სამუ-
8 Lee, Stephen. Stalin and the Soviet Union. London: Routledge, 1999. გვ. 20.
9 Lapidus, Gail. Women in Soviet Society Equality, Development, and Social Change.
Berkeley: University of California Press, 1978. გვ. 33.
199
შაო პოზიციაზე დასაქმებულ ქალთა და მამაკაცთა ხელფასებს შორის

სხვაობა თვალსაჩინო გახდა. უთანასწორო ანაზღაურებამ და ტრადი-
ციული საზოგადოების პატრიარქალურმა საფუძვლებმა განაპირობა,
ქალების პასიურობა სახელმწიფო პოლიტიკის მიმდინარეობაში. თუ-
მცა, ქალის დასახმარებლად მიმართული პოლიტიკა მიზანმიმართუ-
ლად ცდილობდა მათ დამარებას სხვადასხვა სახის შეღავათებით.
მკაცრად დადგენილი გენდერული სტერეოტიპები ცუდად აისახა
საბჭოთა ოჯახის სტრუქტურაზე და საგრძნობლად გააძლიერა მა-
მაკაცის ტრადიციული პატრიარქალური მოდელი. მეტიც, მამაკა-
ცის თვითშეფასების ამაღლებას განაპირობებდა ის ფაქტი, რომ
ქალის აღქმა უჭირდა და უშინაარსოდ და არარეალიზებულად ესა-
ხებოდა. სწორედ ამ ვითარებამ შეუწყო ხელი საბჭოთა ყაიდის მამა-
კაცის ოჯახში დიქტატორობასა და მბრძანებლურ ტონს. ამრიგად,
მამაკაცისთვის ოჯახური გარემო წარმოადგენდა იმგვარ სივრცეს,
სადაც აზრის ფორმირების თავისუფლება და საკუთარი დადგენილი
წესებით ცხოვრობის შესაძლებლობა ჰქონდა.
საბჭოთა მამაკაცის უმრავლესობისთვის მიუღებელ ტონად ით-
ვლებოდა გამასკულინებული ქალის მიღება და აქედან გამომდინარე,
მათი დაფასება სათანადოდ ვერ ხერხდებოდა. ამ მდგომარეობიდან
ნაწილობრივ თავის დაღწევა მოხდა პოსტსაბჭოთა ეპოქაში. ქალმა
გარკვეულწილად შეძლო ქალურობის დაბრუნება, მაშინ როდესაც
მამაკაცი კვლავაც იმყოფება საბჭოთა იდეოლოგიების მარწუხებში.
საბჭოთა კავშირი წარმოადგენდა სოციალისტურ, ცენტრალიზე-
ბულად მართულ მრავალეროვან სახელმწიფოს, რომლის წიაღში არ-
სებული ღირებულებების ანალიზი ხანგრძლივი პროცესია. საბჭოთა
კავშირის საფარველქვეშ გაერთიანებული ყველა ქვეყანა ოპერი-
რებდა სსრკ-ის სოციალურ-ეკონომიკური და პოლიტიკური იდეო-
ლოგიის მიხედვით და ნებისმიერი მიმდინარე მოვლენა ამ ქვეყნებზე
აისახებოდა. მიუხედავად საბჭოთა კავშირის გათანაბრების იდეის
გაზიარებისა, მათი იდეოლოგიური მრწამსი მაინც საბურველქვეშ
იყო გახვეული. კომუნისტური პარტია ცნობდა იურიდიულ თანასწო-
რობას, თუმცა სქესთა დისბალანსი მაინც მკაფიოდ იკვეთებოდა.
საბჭოთა კავშირის მიერ გატარებული მათთივე ინტერესებიდან
გამომდინარე პატერნალისტური დამოკიდებულების მიუხედავად,
რამაც განაპირობა ქალების მამაკაცებთან გათანაბრება მხოლოდ
გარკვეულ სფეროებში (მაგალითად, განათლება და სხვ.), მაინც
სსრკ-ის მმართველობის არც ერთ პერიოდში არ ყოფილა ქალის
და მამაკაცის რეალური თანასწორობა. ტოტალიტარული რეჟი-
მის მიზანს არ წარმოადგენდა ადამიანის მარგინალიზაცია, ის აქ-
ცენტირებული იყო ქალების პოლიტიკურ ცხოვრებაში ჩართვასა
და გავლენის ქვეშ მოქცევაზე. ამრიგად, საბჭოთა რეჟიმის პატერ-
ნალისტურ-დეკლარაციულმა პოლიტიკამ გამოიწვია პატრიარქა-
ლური ძალაუფლების ჩანაცვლება ტოტალიტალური სახელმწიფოს
გავლენით, რაც ხელს უშლიდა რეალური თანასწორობის მიღწევას.
200
2021, #3
1. გაფრინდაშვილი, ლელა. 2009. ქალები პოლიტიკაში. თბილისი:

ჰაინრიხ ბიოლის ფონდი.
2. კიკნაძე, თამარ. 2003. თანამედროვე საზოგადოების სოცია-
ლურ-პოლიტიკური ტრანსფორმაციის გენდერული ასპექტი (80-90-
იანი წლების საქართველოს მაგალითზე).
3. ხომერიკი, ლელა. 2006. გენდერი და პოლიტიკა. თბილისი: სო-
ციალურ მეცნიერებათა სერია.
4. Attwood, Lynne. 1999. Creating the New Soviet Woman. London:
Macmillan Press.
5. Bebel, August. 2009. Woman under Socialism. New York. Engels,
Friedrich. 2010. The Origin of the Family, Private Property and the State.
London: Penguin Group.
6. Goldman, Wendy. 1993. Women, the State and Revolution.
Cambridge: Cambridge University Press.
7. Heitlinger, Alena. 1979. Women and State Socialism. London:
Macmillan Press. Hutton, Marcelline. 2015. Resilient Russian Women
in the 1920s and 1930s. Lincoln: The University of Nebraska-Lincoln
Libraries.
8. Lapidus, Gail. 1978. Women in Soviet Society Equality, Development,
and Social Change. Berkeley: University of California Press.
9. Lee, Stephen. 1999. Stalin and the Soviet Union. London: Routledge
Lenin, Vladimir. 2010. The Emancipation of Women. Lucknow: Rahul
Foundation.
10. Wood, Elizabeth. 1997. Gender and Politics in Revolutionary
Russia. Bloomington: Indiana University Press.
201
VI ნაწილი
მემუარები და თარგმანი
202
2021, #3
თეატრალური პორტრეტები
(დავით ერისთავი და გიორგი თუმანიშვილი)
რუსუდან თურნავა
ასოცირებული პროფესორი
წინამდებარე ნაშრომი ეძღვნება დავით ერისთავის და გიორგი

თუმანიშვილის მოღვაწეობას ქართული თეატრის განვითარე-
ბისთვის და მათ დამოკიდებულებას ფრანგული თეატრისა და
კულტურისადმი. პირველად ქვეყნდება მათი ოთხი წერილი, სადაც
უშუალოდ ჩანს შეხედულებები თეატრალურ ხელოვნებაზე, საზო-
გადოებრივი და პირადი ურთიერთობები.
XIX საუკუნის მეორე ნახევარში დავით ერისთავი პასუხისმგებ-
ლობის დიდი გრძნობით აგრძელებს მამის, ქართული თეატრის ამა-
ღორძინებლის, გიორგი ერისთავის მიერ გაკვალულ გზას და იმავდ-
როულად მონაწილეობს სხვა ლიტერატურულ და საზოგადოებრივ
ღონისძიებებში: არის ვეფხისტყაოსნის ტექსტის დამდგენი კომი-
სიის წევრი, 1871 წლიდან თანამშრომლობს გაზეთებში „დროება“,
„ტიფლისკი ვესტნიკ“, „ფალანგა“, 1882 წლიდან რედაქტორობს ოფი-
ციალურ ორგანოს, გაზეთ „კავკაზს“. საკუთარი პიესების წერასთან
ერთად თარგმნის და ადაპტირებას უკეთებს რუსულ და ფრანგულ
პიესებს, მათ შორის, ვლადიმერ ალექსანდროვის, ანრი მელაკისა და
ლუდოვიკ ჰალევის, ჟაკ ოფენბახის კომედიებს და ვოდევილებს. გა-
ნსაკუთრებული წარმატება ხვდა წილად ქართულ სცენაზე მის მიერ
ადაპტირებულ დრამას „სამშობლო“, რომლის ავტორია ფრანგი
დრამატურგი ვიქტორიენ სარდუ (1831-1908).
დავით ერისთავის ჩვენ მიერ წარმოდგენილი ორი უცნობი წე-
რილი (საქართველოს ეროვნული არქივი, ფონდი 1476, აღწ. 1), 1869
წლის 2-13 აგვისტოს (რუსულ ენაზე) და 1886 წლის 16 მაისს (ქა-
რთულ ენაზე) გაგზავნილი, ცხადყოფს მის პროფესიულ ინტერესს
ფრანგული ლიტერატურისა და კულტურისადმი, ამასთანავე ჩანს,
რომ დაინტერესებულია ფრანგული მართლმსაჯულებით და ქალთა
უფლებებით, დასახელებული არიან უახლოესი გარემოცვის ადამი-
ანები - დავით სარაჯიშვილი, ნიკოლოზ ერისთავი და მისი მეუღლე
ეკატერინე ერისთავი.
ნაშრომში გამოკვეთილია გიორგი თუმანიშვილის, დრამატურგის,
რეჟისორის და თეატრალური კრიტიკოსის მიუკერძოებელი და მრა-
ვალმხრივი რეცენზიების წვლილი ქართული პროფესიული თეატ-
რის ჩამოყალიბებაში. ეს არის პროფესიული რჩევები რეპერტუარის
203
შერჩევის, მსახიობის ხელოვნების, მაყურებელთან ურთიერთობის

და მრავალ სხვა საკითხზე.
გ. თუმანიშვილის აქ წარმოდგენილი ორი წერილი გამოგზავნილია
პარიზიდან და ბერნიდან 1882 წლის ივლისსა და აგვისტოში რუსულ
ენაზე მისი დის, ანასტასია თუმანიშვილ-წერეთლისადმი. ბერნიდან
გამოგზავნილ წერილში ჩანს იმ გაუგებრობის გამოძახილი, რომლის
გამოც ის ჩამოშორდა თეატრს 1880 წელს. საბედნიეროდ, ამ ვითა-
რებამ ჩაიარა და იგი კვლავ აირჩიეს დრამატული საზოგადოების
გამგეობის წევრად.
გიორგი თუმანიშვილის წერილებში ვლინდება დამოკიდებულება
ფრანგული თეატრისა და კულტურისადმი, ასევე მისი პიროვნული
თვისებები. ჩანს, რომ იგი დაინტერესებულია თანამედროვე ფრანგი
დრამატურგის, ემილ ოჟიეს პიესებით, სადაც მოცემულია ზნე-ჩვე-
ულებათა კრიტიკა და სოციალური სატირა. წერილები ქვეყნდება
პირველად (იხ. ხელნაწერთა ეროვნული ცენტრის ანასტასია თუმა-
ნიშვილ-წერეთლის პირადი ფონდი №393)
საკვანძო სიტყვები: ფრანგული პიესების ქართული თარგმანები
და ადაპტაციები, XIX საუკუნე, ქართულ-ფრანგული ლიტერატურუ-
ლ-კულტურული ურთიერთობები, უცნობი წერილები.
204
2021, #3
Theatrical Portraits
(David Eristavi and Giorgi Tumanishvili)
Rusudan Turnava
Caucasus International Iniversity
Associate Professor
Resume
In the present study, David Eristavi’s and Giorgi Tumanishvili’s activi-

ties are considered. They made a great contribution to the development
of the Georgian theatre and especially, relations between Georgian and
French theatres. Four private letters of them unpublished so far are pre-
sented. These letters demonstrate viewpoints on theatrical art and social
and private relations.
In the second half of the 19th century David Eristavi continues with
a huge sense of responsibility the work started by his father, Giorgi Eri-
stavi who restored the Georgian theatre in 1850. At the same time, David
Eristavi takes part in other literary and social events: he is a member of
committee for establishing the text of The Knight in the Panther’s Skin by
Shota Rustaveli, contributor to the newspapers as Droeba, Tiflisski Vest-
nik, Falanga, since 1880, editor of the offcial organ, Kavkaz.
Creating his original plays, he also translates and adapts Russian and
French ones, among them comedies and vaudevilles by Vladimir Aleksan-
drov, Henri Meilhac and Ludovic Halévy, Jacques Offenbach. The histor-
ical drama, Motherland, adapted from Victorien Sardou’s (1831-1908)
eponymous play by David Eristavi was a huge success on Georgian stage.
From two letters by David Eristavi, the first (in Russian) is sent on 2-13
August, 1869 from Paris to Tbilisi, addressees are friends of the writer,
and the second one (in Georgian) is sent on 16 May, 1886 from Tbilisi to
Paris, addressee is Nikoloz Eristavi, nevew of Nikoloz Baratashvili, one
of the well-known representatives of distinguished Georgian and world
poetry. The letters (The National Archives of Georgia, Collection 1476,
description 1) reflect David Eristavi’s ineterests for French literature and
culture. As it has proved, he gives much attention to the French justice
and women’s rights. There are mentioned some persons of writer’s close
milieu in the letter addressed to Nikoloz Eristavi.
Giorgi Tumanishvili, playwright, producer and theatrical critic made a
valuable contribution to establish professional Georgian theatre. His im-
partial and many-sided reviews are discussed. They include professional
advices on making out a repertoire, the stage art of actors, attitudes to-
wards spectators and many other questions.
Two unknown letters (in Russian) by Giorgi Tumanishvili (The Nation-
205
al Centre of Manuscripts of Georgia, Anastasia Tumanishvili’s Collection

393) are sent from Paris and Berne in 1882, addressee is a sister, Anas-
tasia Tumanishvili. The letter from Berne confirms a misunderstanding,
which became a reason for him to leave the theatre in 1880. However,
later on circumstances changed and he was elected again to dramatic so-
ciety’s management.
The letters illustrate Giorgi Tumanishvilis’s approach to French the-
atre and culture along with his personal qualities. They show the play-
wright’s special interest for Emile Augier’s plays including criticism of
morals and manners and social satire.
Key words: Georgian translations and adaptations of French plays,
the 19th century, Georgian-French literary and cultural relations, un-
known letters.
206
2021, #3
Театральные Портреты
(Давид Эристави и Георгий Туманишвили)
Русудан Турнава
Ассоциированный профессор
Кавказского международного
университета
Резюме
В этом исследовании рассматривается деятельность Давида

Эристави и Георгия Туманишвили, внесших большой вклад в разви-
тии грузинского театра и особенно, в формировании взаимосвязей
между грузинским и французским театром. Впервые публикуются
4 письма, в которых проявляются взгляды о театральном искусстве,
также общественные и личные отношения.
Во второй половине XIX века Давид Эристави с чувством боль-
шой ответственности продолжает путь своего отца, Георгия Эри-
стави, являющегося возродителем грузинского национального
театра. Давид одновременно участвует в других литературных и
общественных мероприятиях: член комиссии установления текста
«Витязя в тигровой шкуре» Ш. Руставели, сотрудник газет «Дрое-
ба», «Тифлисский вестник», «Фаланга», с. 1882 года редактор офи-
циального органа, газеты «Кавказ».
Наряду с оригинальными пьесами, он переводит и адаптирует
русские и французские пьесы, среди которых комедии и водевили
Владимира Александрова, Анри Мелака и Людовика Халеви, Жака
Оффенбаха. Большим успехом пользовалась на грузинской сцене
адаптация драмы Викториена Сарду (1831-1908) «Родина», создан-
ная Давидом Эристави.
Из двух неизвестных писем, представленных в нашем исследова-
нии, первое (на русском языке) отправлено 2-13 августа 1869 года
из Парижа в Тбилиси, адресатами являются друзья писателя, а вто-
рое письмо (на грузинском языке) отправлено 16 мая 1886 года из
Тбилиси в Париж, адресат Николоз Ревазович Эристави, племянник
Николоза Бараташвили, одного из видающихся представителей
грузинской и мировой романтической поэзии. Письма (Националь-
ный Архив Грузии, фонд 1476, опись 1) показывают профессиональ-
ный интерес Давида Эристави относительно французской литера-
туры и культуры. Выясняется, что он большое внимание уделяет
французскому правосудию и правам женщин. В письме Николозу
Эристави названы лица ближайшего окружения писателя.
В исследовании оценивается значительный вклад беспристраст-
207
ных и многосторонних рецензий Георгия Туманишвили, драматур-

га, режиссера и театрального критика в формировании професси-
онального грузинского театра. Это профессиональные советы о
составлении репертуара, актерском искусстве, отношениях к зри-
телю и многих других вопросах.
Два неизвестных письма Георгия Туманишвили (Национальный
Центр Рукописей Грузии, фонд Анастасии Туманишвили 393) по-
сланы из Парижа и Берна в июле и августе 1882 года, адресат сестра,
Анастасия Туманишвили-Церетели. Письмо из Берна свидетель-
ствует о недоразумении ставшей причиной ухода из театра Георгия
Туманишвили в 1880 году. Позднее обстоятельства изменились и
он был снова избран членом правления драматического общества.
Письма Г. Туманишвили свидетельствуют об его отношении к
французскому театру и культуре, так же о личных качествах дра-
матурга. Проявляется большой интерес к пьесам Эмиля Ожье, кото-
рые содержат критику нравов и обычаев и социальную сатиру.
Ключевые слова: Грузинские переводы и адаптации француз-
ских пьес, XIX век, грузино-французские литературно-культурные
связи, неизвестные письма.
208
2021, #3
პოლიტიკურ და კულტურულ გზაჯვარედინზე მყოფი საქა-

რთველო ყოველთვის ეძებდა გარე სამყაროსთან კომუნიკაციის
გზებს. მეოთხე საუკუნიდან დაწყებული, როდესაც ქვეყანა გაქ-
რისტიანდა და სასულიერო მწერლობის სხვადასხვა დარგში მნიშ-
ვნელოვანი ლიტერატურული ძეგლები შექმნა (ბიბლიოლოგია, ეგ-
ზეგეტიკა, ჰომილეტიკა, ლიტურგიკა, ჰაგიოგრაფია, ჰიმნოგრაფია
და სხვ.), საფუძველი ჩაეყარა დასავლურ ქრისტიანულ მწერლობა-
სთან მჭიდრო კავშირს, რაც თანდათან ძლიერდებოდა XIII საუკუნის
დასასრულამდე. თუმცა მომდევნო პოლიტიკურმა და კულტურუ-
ლმა კრიზისმა მოწყვიტა საქართველო თავისი განვითარების ბუ-
ნებრივ გზას. მხოლოდ XVI-XVIII საუკუნიდან გახდა შესაძლებელი
ახალი ეტაპის დაწყება და განვითარება ქართული ლიტერატურისა
და კულტურის ისტორიაში, რომელიც ხასიათდება ერთგვარი გაო-
რებული დამოკიდებულებით აღმოსავლური და დასავლური კულ-
ტურისადმი, მათი ურთიერთშერწყმის ტენდენციით. ჩნდება გან-
სხვავებული მისწრაფებები და თვალსაზრისები, მრავალფეროვანი
ჟანრები და პოეტური ფორმები. ლიტერატურული ნაწარმოები ად-
ვილად იცვლის მიმართულებას და ფორმას სხვადასხვა გემოვნების
კვალობაზე. მიუხედავად ამისა, ამ რთულ შემოქმედებით პროცე-
სებში აშკარად ჩანს ევროპული კონცეფციების უპირატესობა, რაც
სავსებით ბუნებრივია ქართული ლიტერატურის განვითარებისათ-
ვის, რომელიც როგორც ევროპული კულტურის ნაწილი, მთელს უბ-
რუნდება.
XIX საუკუნის მეორე ნახევრისთვის უკვე ძლიერ დაწინაურე-
ბული და ევროპის ლიტერატურული ცხოვრების ერთ-ერთი ლი-
დერის - ფრანგული მწერლობის ნაკადი საკმაოდ საგრძნობია ქა-
რთულ ლიტერატურულ სივრცეში. ფრანგული ლიტერატურიდან
შესრულებული მრავალრიცხოვანი თარგმანები გვიჩვენებს, რომ
ქართველი მწერლები და კრიტიკოსები დიდი ყურადღებით ადევნე-
ბენ თვალყურს ფრანგულ ლიტერატურაში მიმდინარე პროცესებს,
ცდილობენ ფრანგულ მხატვრულ ლიტერატურასა და კრიტიკაში
გადმოცემული ლიბერალური და ჰუმანისტური იდეების გაშუქე-
ბას. XIX საუკუნის შუა ხანებიდან XX საუკუნის დასაწყისამდე ქა-
რთველი მწერლები არ ჩამორჩებიან და აქტიურად ეხმაურებიან და-
სავლურ ლიტერატურულ ტენდენციებს. თარგმნიან თანამედროვე
ავტორებს: ოქტავ ფეიეს, ჟორჟ სანდს, ვიქტორ ჰიუგოს, ოგიუსტ
ბარბიეს, ალფონს დოდეს, ჟიულ კლარესს, ემილ ზოლას, გი დე მო-
პასანს, ალექსანდრე დიუმას, ვიქტორიენ სარდუს, ერნესტ ლაბიშს,
ედმონ გონდინეს და ა. შ. საგულისხმოა, რომ ჰიუგოს ნაწარმოებები
ორიგინალების გამოქვეყნებიდან ძალიან მოკლე ხანში, თითქმის
პარალელურად ითარგმნა ქართულად. მიმდინარეობს ცალკეული
ტექსტების გადაკეთება-გაქართულება ქართულ სინამდვილესთან
მისადაგების მიზნით, ფრანგული საკუთარი სახელების ქართულით
209
შეცვლა, შემოკლება საგაზეთო ვარიანტისთვის, პერსონაჟების მო-

კლება ან დამატება და სხვ. (ანასტასია თუმანიშვილისა და ელენე
ყიფიანი-ლორთქიფანიძის მიმოწერა ნათლად ადასტურებს მათ საქ-
მიან კონტაქტებს თარგმანის საკითხებთან დაკავშირებით).
მოლიერის შემოქმედების გაცნობა და გათავისება XIX საუკუ-
ნის ქართულ-ფრანგულ ლიტერატურულ ურთიერთობათა ერთ-ე-
რთი ყველაზე მნიშვნელოვანი მოვლენა იყო. ამ პიესების გმირები
ქართველი მწერლების შთაგონების წყარო ხდებოდნენ. გიორგი
ერისთავმა ქართული ლიტერატურის კომედიურ ჟანრში დაამკვი-
დრა მსახურთა მოლიერისეული პარადიგმა, რაც მოგვიანებით ქა-
რთული კომედიების თავისებურება გახდა.
XIX საუკუნეში პიესების ქართულ ენაზე თარგმნის უპირველეს
მიზანს, ცხადია, თეატრალური ხელოვნების განვითარება და რეპე-
რტუარის გამდიდრება, ქართული თეატრალური ტრადიციების აღ-
დგენა და განახლება წარმოადგენდა.
მანანა ორბელიანმა (1808-1870) მაშინდელი მოწინავე საზოგა-
დოების სახელით თხოვნით მიმართა კავკასიის მეფისნაცვალს, მი-
ხეილ ვორონცოვს (1782-1856) ქართული თეატრის აღსადგენად,
მით უფრო, რომ ქართველებს ჰყავდათ საკუთარი დრამატურგი,
არაერთი კომედიის ავტორი გიორგი ერისთავი. ამგვარად, თეატრის
ქართველ გულშემატკივართა და ვორონცოვის მხარდაჭერით პირ-
ველი წარმოდგენა 1850 წლის 2(14) იანვარს თბილისის გიმნაზიის
სააქტო დარბაზში გაიმართა. სცენისმოყვარეებმა გიორგი ერისთა-
ვის რეჟისორობითა და მონაწილეობით წარმოადგინეს მისივე პიესა
„გაყრა“.
გიორგი ერისთავის ამ ისტორიული მნიშვნელობის პიესის ხელ-
ნაწერი არ შემონახულა, თუმცა, 1850 წელს „გაყრა“ უკვე გამოუქ-
ვეყნებიათ. შემორჩენილია თავად გიორგი ერისთავის მიერ პიესის
ფრანგულ ენაზე შესრულებული თავფურცელი, რომელიც დრამა-
ტურგმა იმპერატორ ალექსანდრე მეორეს გადასცა მისი თბილისში
სტუმრობისას. ასევე არსებობს „გაყრის“ ქართულ, რუსულ და ფრა-
ნგულ ენებზე შედგენილი პირველი ქართული აფიშა, რომელიც იუ-
წყება, რომ 1850 წლის 2 იანვარს წარმოდგენილი იქნებოდა 2 პიესა:
პირველი - „მიხეილ და ქრისტინე“, ფრანგულად („ფრანციცულად“),
შემდეგ კი პირველად ქართულ ენაზე კომედია „გაყრა“ - სამ მოქმედე-
ბად.1 ასე რომ, განახლებული ქართული თეატრის პირველი წარმო-
დგენა „მიხეილ და ქრისტინე“ (სკრიბის და დიუმენის კომედია-ვო-
დევილი ერთ მოქმედებად, 1821 წელი) ფრანგულ ენაზე გაიმართა,
რაც კიდევ ერთხელ ადასტურებს ფრანგული ენისა და კულტურის
მნიშვნელობას ამ პერიოდში. 1852 წელს გიორგი ერისთავის თეატ-
რში ასევე პირველად დაიდგა მოლიერის „ძალად ექიმი“, რომელიც
1 გიორგი ერისთავი და ქართული პროფესიული თეატრი(კრებული), რე-
დაქტორი გიორგი კალანდია. საქართველოს თეატრის, მუსიკის, კინოსა და ქორე-
ოგრაფიის სახელმწიფო მუზეუმი, 2013.
210
2021, #3
მისმა ძმამ, ივანე (ოქროპირ) ერისთავმა ფრანგული დედნიდან თა-

რგმნა. ასე მდიდრდებოდა ახლად აღდგენილი ქართული თეატრის
რეპერტუარი. 1856 წელს თეატრს წარმოსადგენად დაახლოებით 57
საკუთარი პიესა ჰქონია, მათ შორის ორიგინალურებიც.
რუსი მმართველების მხრიდან ქართული თეატრის შევიწროვება
მისი დაარსებიდან 5-6 წლის შემდეგ დაიწყო, რაც ქართულ საზოგა-
დოებაში მისმა მზარდმა პოპულარობამ გამოიწვია. აშკარად გამო-
ჩნდა, რომ დამოუკიდებლობადაკარგულ და დაპყრობილ ქვეყანაში
თეატრი კულტურულთან ერთად ეროვნულ-პოლიტიკურ მნიშვნე-
ლობასაც იძენდა, ამიტომ 1856—1857 წლებში ქართული პროფესი-
ული თეატრი ფაქტობრივად იძულებით დაშალეს; დარჩა მხოლოდ
რუსული დასი და 1851 წელს გაიხსნა ოპერის თეატრი, სადაც უმე-
ტესად იტალიური ოპერები იდგმებოდა.2
ახლად აღდგენილი ქართული თეატრის შევიწროების მიუხედა-
ვად XIX საუკუნის 70-იან წლებში მაინც მოხერხდა, რომ დაწყებული
საქმე „სცენისმოყვარეთა წრეს“ გაეგრძელებინა. ქართული თეა-
ტრალური ხელოვნების კვლავ აღორძინებას ხელი შეუწყო 1879
წელს ილია ჭავჭავაძისა და ივანე მაჩაბლის მიერ თარგმნილი შექ-
სპირის ტრაგედიის, „მეფე ლირის“ სცენაზე წარმოდგენამ. ამ პერი-
ოდში დაიდგა აკაკი წერეთლის მიერ თარგმნილი მოლიერის „სკაპე-
ნის ცუღლუტობა“ (პირველად გამოქვეყნდა 1873 წელს ჟურნალში
„კრებული“, №8, გვ. 1-40), შექსპირის „ვენეციელი ვაჭრის“ ივანე
მაჩაბლისეული თარგმანი (სპექტაკლი გაიმართა 1873 წლის 16 აპ-
რილს) და სხვ.
1879 წელს, „დრამატული კომიტეტის“ წევრებმა, ილია ჭავჭავა-
ძემ, აკაკი წერეთელმა, დიმიტრი ყიფიანმა, დავით ერისთავმა, გი-
ორგი თუმანიშვილმა და ივანე მაჩაბელმა მიიღეს წესდება და სა-
სახლის მოედანზე შეარჩიეს შენობა მუდმივი დასისთვის, ასე აღდგა,
კიდევ ერთხელ, ქართული პროფესიული თეატრი, რომელიც გაიხსნა
ბარბარე ჯორჯაძის კომედიით „რას ვეძებდი და რა ვჰპოვე“ (რეჟი-
სორი - გიორგი თუმანიშვილი).
XIX საუკუნის ქართული თეატრი მუდამ ცდილობდა ჟანრული
მრავალფეროვნების დამკვიდრებას, რისთვისაც აქტიურად იყე-
ნებდა უცხო ენებიდან თარგმნილ პიესებს, განსაკუთრებით ფრან-
გული დრამატურგიიდან, რომელსაც იმ დროისთვის დიდი რესურსი
ჰქონდა. ეპოქისა და მოთხოვნის შესაბამისად ხან თარგმნიდნენ
ფრანგულ კომედიებს (50-იანი წლები), ხანაც სოციალური პრობლე-
მატიკით სავსე ლირიკულ და ეპიკურ ჟანრებს (60-იანი წლები), ხან
2 1851 წლის 9 ნოემბერს, საგანგებოდ მოწვეულმა იტალიურმა დასმა, დირი-

ჟორ ბარბიერის ხელმძღვანელოობით , გახსნა პირველი სეზონი დონიცეტის “ლუ-
ჩია დი ლამერმურით“, სამი თვის განმავლობაში მან დადგა 12 სპექტაკლი, მათ
შორის ჯუზეპე ვერდის „ერნანი“, ვინჩენცო ბელინის „ნორმა“, ჯოაკინო როსინის
„სევილიელი დალაქი“, ასევე დაიდგა ბალეტი „სილფიდა“, „ჟიზელი“, მოგვიანებით
დიდი ინტერესი გაჩნდა რიჰარდ ვაგნერის ოპერების მიმართ.
211
კი გმირულ-რომანტიკული და რეალისტურ-კომედიური მიმართუ-

ლების პიესებს (80-იანი წლები). განსაკუთრებით პოპულარული იყო
კომედიური ჟანრი, რაც უკავშირდება დაპყრობილი ქვეყნის მდგო-
მარეობას, რომელსაც „ყველაზე უკეთ ალბათ კომედიით შეეძლო
გამოეხატა და გადმოეცა თავისი სათქმელი. მსუბუქი ვოდევილები
თუ ყოფითი კომედიები იყო უნივერსალური მასალა და ერთგვარი
შირმაც იმისთვის, რომ თეატრს საქართველოში მიმდინარე პროცე-
სები წარმოეჩინა და ეჩვენებინა ის, რაც ცარისტულ რეჟიმში მოქ-
ცეულ ქვეყანას აღელვებდა“. 3
XIX საუკუნეში ქართველი მწერლები და საზოგადო მოღვაწეები
კარგად იცნობდნენ საფრანგეთის ისტორიას და თანამედროვეო-
ბას. აღიარებდნენ ფრანგული ფილოსოფიის, ლიტერატურისა და
ხელოვნების როლს იმდროინდელი მსოფლიოს განვითარებისთვის,
გრძნობდნენ სიახლოვეს ფრანგულ ესთეტიკურ გემოვნებასა და
ცეცხლოვან ტემპერამენტთან. ამ მხრივ ნიშანდობლივია ილია პო-
ნტელის (ილია მანუჩარის ძე ჩიქოვანი, პუბლიცისტი, ქუთაისის ქა-
ლაქისთავი) სტატია ქუთაისის თეატრის შესახებ, სადაც სინანულს
გამოთქვამს იმის გამო, რომ ქუთაისის ერთფეროვანი, უღიმღამო
ცხოვრება სულ არ ჰგავს ფრანგების, პარიზის სახელოვნებო მოვლე-
ნებით აღსავსე კულტურულ ცხოვრებას მიუხედავად მათთან სული-
ერი ნათესაობისა: „საფრანგეთის ცხოვრება არამც თუ ეხლანდელ
დროში, ძველადაც სდუღდა და გადმოდიოდა. არც ერთს ხალხს არ
უსარგებლნია ისე უხვად განათლების ნაყოფით ცხოვრების მრავა-
ლმხრივად გასაუმჯობესებლად, როგორც ფრანგებს. ბუნებრივმა
მკვირცხლობამ და თავაზიანობამ გახადა ფრანგი ლოტბარად მთე-
ლის კაცობრიობისა, დააარსებინა პარიზი, ის მშვენიერი და საკვირ-
ველი პარიზი, რომელიც სამართლიანად ითვლება თვალად მთელის
ქვეყნიერებისა. ძალზე განვითარებული ესთეტიური გრძნობა და
ცნობისმოყვარეობა ჩვენის დროის კაცისა, პოულობს კმაყოფილე-
ბას მხოლოდ საფრანგეთის სატახტო ქალაქში. იქნება ინგლისელი
ან გერმანელი ფრანგებზე უფრო მაღლა იდგეს განათლებით, ხოლო
ის კი ცხადია ყველასათვის, რომ განათლებული ინგლისელიც და გე-
რმანელიც თავის სამშობლოდან მიეშურება პარიზში სულის მოსა-
თქმელად.
ნურავის ნუ გაუკვირდება, ნურც გაეცინება, რომ ქართველებზე
და ქუთაისზე ჩამოვაგდე ლაპარაკი და უცებ პარიზზე და ფრა-
ნგებზე გადავედი. რათ უნდა დავმალოთ, რომ ღმერთს ჩვენთვის
იგივე ტემპერამენტი, იგივე ბუნებრივი მკვირცხლობა ურგუნებია,
3 .ღოღობერიძე, ი. „ქართული თეატრი დაკარგული ევროპულობის ძიებაში“.

სტატია დაიწერა 2014 წელს ევროატლანტიკური ინტეგრაციის სამინისტროს
თხოვნით. დაიბეჭდა ინგლისურენოვან წიგნში „საქართველოს ევროპული გზა“.
( Geaorgia’s European Ways. Political and Cultural Perspectives. Tbilisi, 2015, 225 p.
Supported by the Office of the State Minister of Georgia on European and Euro-Atlantic
Integration).
212
2021, #3
რაც ფრანგებისთვის. მხოლოდ სავალალო ის არის, რომ ჩვენი ცხო-

ვრება ფრანგებისას სრულიად არა ჰგავს.“4
გიორგი ერისთავის მიერ აღორძინებული ქართული თეატრის
ტრადიციებს ღირსეულად აგრძელებდა მისი ვაჟი, დავით ერისთავი,
რომელიც პიესების წერასთან ერთად თეატრს ემსახურებოდა რო-
გორც მხატვრული კითხვის ოსტატი, მსახიობი და რეჟისორი. იგი
იყო ამასთანავე აქტიური საზოგადო მოღვაწე, დრამატული საზო-
გადოების ერთ-ერთი ინიციატორი, „ვეფხისტყაოსნის ტექსტის
დამდგენი კომისიის წევრი. 1871 წლიდან თანამშრომლობდა გაზე-
თებში: „დროება“, „ტიფლისკი ვესტნიკი“ „ფალანგა“. 1882 წლიდან
რედაქტორობდა კავკასიის ოფიციალურ ორგანოს გაზეთ „კავკაზს“.
მაგრამ პროგრესული იდეების გატარების გამო 3 წლის შემდეგ გაა-
თავისუფლეს ამ თანამდებობიდან.
დავით ერისთავი კარგად ფლობდა ფრანგულ ენას, ორიგინალურ
პიესებთან ერთად მას ეკუთვნის რუსულიდან და ფრანგულიდან
ნათარგმნი და გადმოკეთებული პიესებიც. მათ შორის ვლადიმირ
ალექსანდროვის (1856-1918) პიესებიდან გადმოკეთებული: „კე-
თილი და უმანკო ანგელოზი“, „სადავო მფლობელობა“, „საძაგელი“,
„დროებითი სიყვარული“ (იხ. გიორგი თუმანიშვილის წიგნი „როგორ
აიდგა ფეხი ქართულმა თეატრმა“ 1880 წ.).
კომედიების - „კეთილი და უმანკო ანგელოზი“ და „საძაგელი“,
წარმოდგენებს რეცენზია მიუძღვნა გაზეთმა „დროებამ“, 5 სადაც
დადებითად აფასებენ როგორც დ. ერისთავის მიერ შეტანილ ცვლი-
ლებებს , ისე მსახიობების: მ. საფაროვას, ნ. გაბუნიას, კ. მესხის და
ვ. აბაშიძის თამაშს, თუმცა მცირე შენიშვნებსაც აძლევენ. ამავე გა-
ზეთში “მაყურებლის“ ფსევდონიმით დაიბეჭდა აგრეთვე რეცენზია
სცენისმოყვარეთა ქართული დასის მიერ 1879 წლის 21 მარტს მუსი-
კალური საზოგადოების6 დარბაზში გამართული წარმოდგენის შესა-
ხებ. მსახიობებმა ითამაშეს დავით ერისთავის მიერ ფრანგულიდან
გადმოკეთებული კომედია „გეო, მინასა და კამპანია“ (ივ. ბარათა-
შვილის ერთმოქმედებიან ვოდევილთან, „სხვა რიგ სიყვარულთან“
ერთად). საგულისხმოა, რომ რეცენზენტი ამ პიესას ფარსს უწოდებს
და სამართლიანად მიიჩნევს, რომ მისთვის სამი მოქმედება ზედმე-
ტია: „გეო, მინასა და კამპანია“ ფარსია, მასხარობა და არა ნამდვილი
კომედია. პირველი და უმთავრესი ნაკლულევანება ის არის, რომ სამ
მოქმედებიანია. ერთი მოქმედება ანუ, ბევრი ორი, სრულიად საკმაო
იყო, იმის წარმოსადგენად, რასაც ეს პიესა შეიცავს.“ მიუხედავად
ამისა მსახიობების თამაშს, ძირითადად, დადებითად აფასებს, გან-
საკუთრებით აქებს კოტე ყიფიანს (გეო) და ავქსენტი ცაგარელს (მი-
ნასა).
4 გაზ. „ცნობის ფურცელი“, 1897, №336.

5 გაზ. „დროება“, 1879, №243, 24 ნოემბ.
6 გაზ. „დროება“, 1879, №64.
213
1881 წელს დავით ერისთავმა გადმოაკეთა ფრანგი მწერლის,

ვიქტორიენ სარდუს დრამა „სამშობლო“. ეს პიესა საფრანგეთში
პირველად დაიდგა 1869 წლის 19 მარტს „ტეატრ დე ლა პორტ-სე-
ნ-მარტენში“ და დიდი წარმატება ხვდა წილად. ეს ის თეატრია, სა-
დაც ვიქტორ ჰიუგოს და ალექსანდრ დიუმას დრამებს ოვაციით
ხვდებოდა მაყურებელი 1820-1830-იან წლებში. ამ წარმატების შე-
მდეგ ფრანგულმა ლიტერატურულმა კრიტიკამ ხაზგასმით აღნიშნა
სარდუს გადასვლა მსუბუქი კომედიებიდან და ვოდევილებიდან
ისტორიულ დრამაზე, რომელიც დავიწყებას გადაარჩინა და თანამე-
დროვეობის პრობლემებს მიუსადაგა. იგი ალ. დიუმას და ვ. ჰიუგოს
ღირსეულ მემკვიდრედ აღიარეს.
XIX საუკუნის ევროპაში ეროვნულ-განმათავისუფლებელი იდეე-
ბის გავრცელების კვალობაზე ისტორიულმა დრამებმა ეროვნული
იდენტობის ჩამოყალიბების ხელშემწყობი ფუნქცია შეიძინა. ასე
იყო ბელგიაში. 1830 წლის რევოლუციის შემდეგ ბელგიელმა რომა-
ნტიკოსებმა XVI საუკუნის ისტორიას მიმართეს ეროვნული თემა-
ტიკის გასაძლიერებლად, რომელიც ესპანელებთან და ფრანგებთან
ბრძოლით მოპოვებული დამოუკიდებლობის განმტკიცებაში დაეხ-
მარებოდათ. XIX საუკუნის 80-იან წლებში ევროპულ ლიტერატუ-
რაში ფლამანდიური ისტორიის გამოყენება ერთგვარ მოდად იქცა
(მაგ. დონიცეტის დიდი ოპერა „ჰერცოგი ალბა“, ვერდის ნაკლებად
ცნობილი ოპერა „ჰარლემის ალყა“). სარდუმ, აგრეთვე, მიმართა ამ
ისტორიას დრამატული იდეის ძიებისას. ასეთ დროს, როგორც თვი-
თონ ამბობს, მის წინაშე ჩნდება ფილოსოფიური ამოცანა, რომლის
პასუხის პოვნის გარეშე ნაწარმოებს ვერ ქმნის. „სამშობლოს“ შემ-
თხვევაში ეს ფილოსოფიური განტოლება ასე ჟღერს: „ რა არის ის
უდიდესი მსხვერპლი, რომელიც ადამიანს შეუძლია გაიღოს სამშო-
ბლოსთვის?“ ასე აირჩია თემად ნიდერლანდების ისტორია ფილიპე
მეორის დროს.7
ამ პიესის პირველი წარმოდგენის შემდეგ, სულ მალე, 31 მარტს,
გადასახლებაში მყოფმა ვიქტორ ჰიუგომ წერილი მისწერა სარდუს,
რომელშიც დიდ მნიშვნელობას ანიჭებს მის წარმატებას თანასწო-
რობისა და თავისუფლებისათვის ბრძოლაში:“ თქვენი ნაწარმოების,
„სამშობლოს“ ტრიუმფი აღვიძებს მაღალ გრძნობებს და საამაყო შე-
ხედულებებს, ....თქვენ გააცოცხლეთ მაყურებლის რესპუბლიკური
სულისკვეთება და, რა თქმა უნდა, გაქვთ უფლება, უთხრათ მას:
ტაში, მოქალაქეებო!“8
„სამშობლო“ გამოირჩევა არა მხოლოდ ეროვნული საქმისთვის
თავგანწირვის ჩვენებით, არამედ ჩამორჩენილობის, რეტროგრა-
დული იდეების კრიტიკითაც. ფარისეველი მორწმუნეებისა და ინ-
კვიზიციის სიმახინჯის წინააღმდეგ სარდუმ გაილაშქრა ასევე პი-
7 Patrie, compte rendu par Olivier Goetz, pdf, www.researchgate. net10.30.2019.

8 Patrie, compte rendu par Olivier Goetz, pdf, www.researchgate. net10.30.2019.
214
2021, #3
ესებში „სერაფიმი“ (Séraphine) და „ჯადოქარი ქალი“ (La Sorcière;

1903). „სამშობლო“ ერთგვარად წინასწარმეტყველურიც აღმოჩნდა
ფრანგებისთვის.
1870 წელს პრუსიასთან ომის წაგებამ გაამძაფრა ეროვნული
გრძნობები და გაზარდა ისტორიული დრამებისადმი ინტერესი.
1872 წლის 12 ოქტომბერს, შატლეს თეატრში( le Théatre du
Chatelet) დიდი წარმატებით ჩატარებული წარმოდგენის დროს
დარბაზში გაიყიდა პროსპექტი- „პიესის განხილვა“ (Analyse de la
pièce), ელზასისა და ლოტარინგიის მხარის დაზარალებულთა და-
სახმარებლად. წლების განმავლობაში არ ცხრებოდა ინტერესი
ამ პიესისადმი, პრემიერის შემდეგ ტეატრ დე ლა პორტ--სენ-მა-
რტენში ჩატარდა 102 წარმოდგენა, შემდეგ ბრიუსელში გასტრო-
ლებზე 1869 წლის 12 ივლისიდან 28 აგვისტომდე - 30 წარმოდგენა,
1886 წელს ისევ ტეატრ დე ლა პორტ-სენ-მარტენში - 177 წარმო-
დგენა და ამავე წლის 18 დეკემბერს ახალგაზრდა კომპოზიტორის,
ემილ პალადილის მიერ „სამშობლოს“ მიხედვით შექმნილი ოპერა
გაიმართა გარნიეს სასახლეში (Palais Garnier). 1899 წელს პარიზში
მსოფლიო გამოფენის მოწყობისთვის მზადებასთან დაკავშირე-
ბით დაიგეგმა „სამშობლოს“ შეტანა კომედი ფრანსეზის რეპერტუ-
არში. მისი დირექტორი, ჟიულ კლარესი კარგად იცნობდა პიესას
და მის ავტორს, მაგრამ სპექტაკლის მომზადებას ამ თეატრის სცე-
ნისთვის, რომელსაც არ ჰქონდა ასეთი დიდი სპექტაკლის ჩვენების
პირობები, დრო დასჭირდა, ამას მოჰყვა ხანძრის გაჩენა, რამაც
კიდევ უფრო შეაჩერა ეს პროექტი. მაგრამ საბოლოოდ 1901 წლის
11 მარტს, „სამშობლო“, რომლის დამდგმელი რეჟისორი ამჯერად
თვით ვ. სარდუ იყო, წარმატებით ჩატარდა განახლებული სახით,
უმაღლეს დრამატურგიულ და სასცენო დონეზე.9 გაიმარჯვა ორი-
ვემ - ავტორმა და თეატრმა. სარდუმ საპატიო ლეგიონის ოფიცრის
ორდენი დაიმსახურა ამ პიესისათვის, იგი არჩეული იქნა საფრა-
ნგეთის აკადემიის წევრად.
უნდა აღინიშნოს, რომ „სამშობლოს“ დიდი წარმატება ხვდა წი-
ლად მე-19 საუკუნის დასასრულს და XX საუკუნის დასაწყისში ნიუ
იორკის, ტოკიოს, მოსკოვის, თეატრების სცენებზე. საბჭოთა ეპო-
ქაში, 1937 წელს ლენინგრადის დრამატული თეატრის (ალექსან-
დრეს თეატრის) სცენაზე სტალინის მოწონება დაიმსახურა. ამ პიე-
სის მიხედვით, გადაღებული ფილმები საფრანგეთში გამოვიდა 1916
და 1946 წლებში.10
ასეთივე დიდ ეროვნულ მოვლენად გადაიქცა დავით ერისთა-
ვის მიერ ქართული თეატრისთვის შექმნილი „სამშობლოს“ ვერ-
სია. მისი მნიშვნელობა ქართველთა ეროვნული მეობის დაცვისა
და გაძლიერებისათვის ღრმად არის გააზრებული ვახტანგ კოტე-
9 კოტეტიშვილი, ვ. წერილები. თბილისი: გამ-ბა „არტანუჯი“, 2016, გვ. 327.

10 მეუნარგია,ი. ქართველი მწერლები.. წიგნი პირველი. თბილისი, 1954, გვ.11.
215
ტიშვილის მიერ, რომელიც წერს: „მართალია ეს სარდუს პიესაა,

გადმოკეთებული, მაგრამ ეს კი არ არის მთავარი, ეს ბოლოს და
ბოლოს ფაბულის საკითხია. მთავარია, ხასიათი და დროსთან შე-
წონილობა. ეს ამ პიესას ჰქონდა. მას შეეძლო უდიდესი და უკეთი-
ლშობილესი პათოსის გამოწვევა და ქართულ თეატრსაც მხოლოდ
ეს უნდოდა. „სამშობლოს“ პირველი წარმოდგენა არანაკლები
ძალისა იყო აღშფოთებული სინდისის დასამშვიდებლად, ვიდრე
1832 წლის შეთქმულება. მან იმდენი ენთუზიაზმი გამოიწვია, რომ
ოფიციალური რუსეთის მყუდროებაც კი დაარღვია. ამ დროისთვის
ეს უდიდესი გამარჯვება იყო და რევოლუციურიც. ეს არ იყო თეა-
ტრი? შეიძლება, მაგრამ ეს იყო თეატრზე დიდი და ჩვენ მას უფრო
ვაფასებდით და ვაფასებთ.“11
„დავითს დიდი ხნიდან მოსწონდა სარდუს პიესა და უნდოდა
იმისი ქართული სცენისთვის გადმოკეთება, გადმოგვცემს იონა მე-
უნარგია, მაგრამ დიდხანს ვერ შეურჩია იმას შესაფერისი მომენტი
საქართველოს ისტორიიდან. ერთ დროს პიესა გადასცა გადასაკე-
თებლად განსვენებულ დიმიტრი ყიფიანს. მაგრამ მან პიესას ხელი
არ მოჰკიდა .ბოლოს ერისთავმა გადაწყვიტა შაჰ აბასის დრო გაე-
ხადა პიესის შინაარსად და რა გადაიკითხა ამ ღვთის რისხვა კაცზე
„ქართლის ცხოვრება“, მიჰყო ხელი დრამის წერას, ე. ი. თარგმნას.“12
იონა მეუნარგია გვაწვდის აგრეთვე ცნობას ამ პიესის საჯარო კი-
თხვის შესახებ, რაც წესად ყოფილა დანერგილი იმ დროს და ცხად-
ყოფს , რომ მაშინ გააზრებული ჰქონდათ განსხვავება პიესის ლიტე-
რატურულ და დრამატულ ვერსიებს შორის. მეუნარგია აქებს დავით
ერისთავს, როგორც კარგ წამკითხველს: „დავით ერისთავმა წაგვი-
კითხა პიესა, რომლის მსგავსი ჯერ არ დაწერილა და არ გადმოთა-
რგმნილა რა ჩვენს ენაზე. ცალკე დრამის ღირსებამ და იმ მშვენიე-
რმა კითხვამ, რომლის საიდუმლოება დ. ერისთავს აქვს, მსმენელები
აღტაცებაში მოგვიყვანა.“13
თბილისში დრამა „სამშობლო“ ქართულმა დასმა პირველად 1882
წლის 20 იანვარს წარმოადგინა. მთავარი გმირის - ლევან ხიმშია-
შვილის როლს ასრულებდა ლადო მესხიშვილი. ეს მსახიობი დავით
ერისთავმა შემთხვევით აღმოაჩინა. 1881 წელს თბილისის რუსულმა
დასმა საქველმოქმედო მიზნით ჩერნიშევის პიესა „ისტორიული
ცხოვრება“ ითამაშა, რომელშიც მთავარ როლს იმ დროს მოსკოვი-
დან ახლად დაბრუნებული მასწავლებელი, ლადო მესხიშვილი ას-
რულებდა. წარმოდგენის შემდეგ ილია ჭავჭავაძე, დავით ერისთავი
და მიხეილ ბებუთაშვილი მესხიშვილთან შესულან წარმატების მი-
სალოცად და გასაცნობად. დავითმა, თურმე, იქვე შესძახა „როგორც
იქნა ჩემს ხიმშიაშვილს მივაგენიო!“. მათ დაარწმუნეს ლადო, შენი
11 კოტეტიშვილი, ვ. წერილები. თბილისი: გამ-ბა „არტანუჯი“, 2016, გვ. 327. 11

12 მეუნარგია,ი. ქართველი მწერლები.. წიგნი პირველიი. თბილისი, 1954, გვ.
13 ibidem, გვ.4
216
2021, #3
ნიჭი მშობლიურ თეატრს უნდა მოახმაროო და იმავე წლიდან იგი

უკვე ქართული დასის წევრი გახდა.
„სამშობლოს“ პრემიერის არნახული წარმატების შესახებ გაზეთი
„დროება“ წერდა: „ეს წარმოდგენა იყო ნამდვილი დღესასწაული
დრამის გადმომკეთებლის თ. დ. გ. ერისთავის და რეჟისორის თ. მ.
პ. ბებუთაშვილისთვის. ერთიც და მეორეც რამდენჯერმე გამოიხმო
საზოგადოებამ ანტრაქტში და ტაშისკვრით დაასაჩუქრა ერთი -
მშვენიერი გრძნობის აღძვრისთვის და მეორე - პიესის ღირსეულად
დადგმისათვის. ნიშნად პატივისცემისა, ქართულმა დასმა „სამშო-
ბლოს“ ავტორს დაფნის გვირგვინი უძღვნა ატლასის აფიშით და ამ
პიესის გამმართავს დაფნისვე ჩანგი ამ გვარისავე აფიშით. წარმო-
დგენის გათავების შემდეგ ორივენი ხელში აიყვანეს, გამოიყვანეს
თეატრიდამ და ერთის ბრაოს ძახილითა და ტაშისკვრით ჩასვეს ფა-
იტონებში.“14
გაზეთ „დროებაში“ გამოქვეყნებულ რეცენზიებში გამოიხატა ქა-
რთველი ხალხის დიდი ხნის ნანატრი ოცნება, ეროვნული დამოუკი-
დებლობისათვის გაერთიანების პერსპექტივა: „ითქვა სიტყვა, რო-
მელიც მოხვდა ყველა ქართველის გულს. ეხლა მოგვეცა შემთხვევა,
რომ რამდენიმე ხანი ერთად ვყოფილიყავით, ერთად გვეფიქრა. ჩვენ
გვტანჯავდა და გვაფიქრებდა არა რომელიმე კერძო საკითხები,
არამედ საზოგადო , საყოველთაო საგანი. მოგვეცა შემთხვევა, რომ
განცალკევებული ხალხი მივენდეთ ერთმანეთს და გული გავიმა-
გრეთ იმ იმედით, რომ ერთსა და ორს კი არ შეგვტკივებია სამშო-
ბლოსათვის გული, არამედ მთელ ხალხს.“15
„სამშობლოს“ წარმოდგენა, როგორც უდიდესი მნიშვნელობის
საზოგადოებრივი მოვლენა, ასევე მიიღო ქუთაისის მაყურებელმა
თბილისური დასის გასტროლების დროს.
„სამშობლოს“ წარმოდგენებზე მაყურებლის მგზნებარე ოვაცი-
ებმა და ეროვნული თვითმყოფადობისათვის ბრძოლის იდეებით აღ-
სავსე რეცენზიებმა რუსეთის ცარისტული რეჟიმის აფორიაქება გა-
მოიწვია და ამას მოჰყვა კიდეც ხელმოუწერელი ცინიკური სტატია
გაზეთ „მოსკოვსკიე ვედომოსტში“ (რედაქტორი მიხეილ კატკოვი,
ავტორი, თბილისში მცხოვრები რუსი პედაგოგი სტეფანე რიჟოვი):16
ქართველებმა „სამშობლოს“ წარმოდგენას ბევრი დაახარჯეს და კა-
რგი იქნება თუ ქართულ დროშებს გოდფრუას ცირკს მიჰყიდიან ზა-
რალის ასანაზღაურებლადო.
ილია ჭავჭავაძემ მკაცრი პასუხი გასცა კატკოვის გაზეთში გა-
მოქვეყნებულ პასკვილს სტატიაში - „კატკოვის პასუხად“17. „დროე-
ბამ“ მკითხველს ისიც შეატყობინა, რომ კატკოვის შოვინისტურ და
14 გაზ. “დროება”, 1882, № 15.
15 გაზ. „დროება, 1882, №20
16 სტატიის ავტორის ვინაობა დაადგინა თამაზ ჯოლოგუამ, იხ. Naec.ge-n9-6,
pdf.
17 გაზ. „დროება“, 1882, №40
217
რეაქციული გამოხდომა გააკრიტიკა რუსმა პუბლიცისტმა ნ. მიხაი-

ლოვსკიმ ისე, რომ ის იძულებული გახდა თავი ემართლებინა თავი-
სივე გაზეთში.18
ზემოთ დასახელებულ ადაპტაციებთან ერთად დავით ერისთავს
ეკუთვნის ფრანგი დრამატურგებისა და ოპერეტების ლიბრეტისტე-
ბის - ანრი მელაკისა და ლუდოვიკ ჰალევის კომედიიდან გადმოკე-
თებული „დავიდარაბა“ და „მშვენიერი ელენე“ (მათივე ლიბრეტო-
დან ჟაკ ოფენბახის ამავე სახელწოდების ოპერეტისთვის).
XIX საუკუნის მეორე ნახევარში დავით ერისთავის გვერდით მოღ-
ვაწე თეატრალებს შორის ერთ-ერთი გამორჩეული პიროვნებაა გი-
ორგი მიხეილის ძე თუმანიშვილი (1854-1920), როგორც დრამატუ-
რგი, რეჟისორი და თეატრალური კრიტიკოსი. თავდაპირველად ის
ქართული მუდმივი თეატრის დასს ხელმძღვანელობდა 1879 წლის
პირველი სექტემბრიდან 1880 წლის პირველ მარტამდე. ამ პერი-
ოდში ავ. ცაგარელი ასე ახასიათებს მას: „ბატონი გიორგი იყო რეჟი-
სორი მშვიდი, უწყინარი და სამართლიანი; მოღვაწე კეთილშობილი
და უანგარო, რომელიც არამც თუ საქმის მსვლელობას, მის წვრი-
ლმან გარემოებასაც კი დიდ ყურადღებას აქცევდა.“ (ავ. ცაგარელი,
მოგონებანი, გამ-ბა „ლითერასი“, 2020) .
XIX საუკუნის მეორე ნახევარში ქართულ თეატრს მრავალი
სირთულის გადალახვა უხდებოდა როგორც შემოქმედებითი პრო-
ცესების მართვის, ასევე მატერიალური საკითხების მხრივ. ასეთი
ვითარება ხშირად იწვევდა განხეთქილებას. სწორედ ასეთი გაუგებ-
რობის გამო გ. თუმანიშვილი ჩამოშორდა თეატრს 1880 წელს. ამ ამ-
ბის გამოძახილი ჩანს ბერნიდან 1882 წელს გამოგზავნილ წერილში
თავისი დის, ანასტასია თუმანიშვილისადმი. რეჟისორი იმდენად
გულნატკენია, რომ აღარ სურს თბილისელებთან შეხვედრა, თუმცა
იქვე ამბობს, ალბათ გამივლის ეს განწყობაო. საბედნიეროდ, ამ ვი-
თარებამ ჩაიარა და გიორგი თუმანიშვილი 1884 წელს კვლავ აირ-
ჩიეს დრამატული საზოგადოების გამგეობის წევრად, 1886 წელს
კი - მის თავმჯდომარედ. „ეს მნიშვნელოვანი ფაქტია. რეჟისორები
ხდებიან საზოგადოების მეთაურები. ამას კი პრინციპული მნიშვნე-
ლობა ჰქონდა მომავლისათვის (ვ.კიკნაძე, „ქართული დრამატული
თეატრის ისტორია“ თბ., „საარი“, 2003, ტ.1.).
გ. თუმანიშვილი თავისი მიუკერძოებელი და პროფესიული რე-
ცენზიებით სპექტაკლებისა და პიესების შესახებ ხელს უწყობდა
ქართული თეატრის წინსვლას. ჟან-ფრანსუა ბაიარის დრამის „პა-
რიზელი ბიჭის“ წარმოდგენას იგი ასე აფასებს: „ეს პიესა ბევრით
არაფრით არის შესანიშნავი“. მიუხედავად ამისა, ქართული თეატ-
რისთვის გარკვეული მნიშვნელობა აქვს, რადგან მაყურებელმა „ბე-
ვრი გრძნობიერი სიტყვა გაიგო ღარიბების უბედურებაზე და მდი-
დრების უგულობაზე.“ რეცენზენტს მიაჩნია, რომ ქართულ თეატრს
18 გაზ. „მოსკოვსკიე ვედომოსტი“(„მოსკოვის უწყებანი“), 1882, №98.
218
2021, #3
არა აქვს ფუფუნება - მხოლოდ ესთეტიკური სიამოვნება მიანიჭოს

მაყურებელს, იმავდროულად ის უნდა ზრუნავდეს პრობლემური სა-
აზროვნო საკითხების წარმოჩენაზე. აქვე თუმანიშვილი დადებითად
აფასებს მსახიობების თამაშს, თუმცა აღნიშნავს, მსახიობები ძლივს
იკავებდნენ თავს, რომ პიესა ვოდევილად არ გადაექციათო, „სჩანს,
მეტად შეჩვეული არიან უმნიშვნელო, სახუმარო პიესების წარმო-
დგენას“.19 ვრცელ რეცენზიაში - „თეატრი, ახალი მოთამაშეები“ გ.
თუმანიშვილი20 განიხილავს ქართული მუდმივი დასის მიმდინარე
პრობლემებს: მაყურებელთა შემცირების მიზეზები, მსახიობთა ამპ-
ლუა და შესაძლებლობები, პიესის ტექსტის ცოდნა, პიესების ჟანრები
და მათი მნიშვნელობა თეატრის მხატვრული და საზოგადოებრივი
დანიშნულების განხორციელებისთვის. იგი აფასებს დასის ახალი
წევრების, კოტე მესხის, ხერხეულიძის, ლადო ალექსი-მესხიშვილის,
რუსიევ-ყორჩიბშოვის როლებს პიესებში როგორიც არის ფრანგი
დრამატურგის, მელვილის (Mélesville, 1787-1865) მელოდრამა “შეშ-
ლილია“, (პირველად დაიდგა პარიზში 1835 წლის 20 იანვარს), დავით
ერისთავის „სამშობლო“, (ვიქტორიენ სარდუს დრამის მიხედვით),
„ორ ცეცხლშუა“ (ემილ დე ჟირარდენისა და ალ დიუმას (შვილი) დრა-
მის, „ქალის ტანჯვა“ ივანე მაჩაბლისეული თარგმანი), სუნდუკია-
ნცის „კიდევ ერთი მსხვერპლი“, გ, შარვაშიძის კომედია „მომაკვდა-
ვნი“ (მიბაძვა, ფრანგულიდან). თუმანიშვილი გამოყოფს თითოეული
მსახიობის დადებით თვისებებს, ასევე ნაკლს, და ურჩევს, არ ენდონ
მაყურებლის პირველ აღფრთოვანებას, განუწყვეტლივ იზრუნონ
სამსახიობო ხელოვნების გაუმჯობესებისთვის: „ვთხოვთ, ნუ ენდო-
ბიან ვერაგ ტაშისკვრას, თორემ მალე ეს ტაშისკვრა მთქნარებად გა-
დაექცევათ. ნუ დაივიწყებენ, რომ ისინი ჯერ შეგირდები არიან და სა-
ჭიროა ჯერ კიდევ ბევრი სწავლა.“ რეცენზიის ავტორი ყურადღებას
ამახვილებს ჟანრებს შორის განსხვავებაზე, მისი აზრით, მხოლოდ
ფარსები, მელოდრამები და ვოდევილები ვერ შეუქმნიან თეატრს სა-
ხეს და ვერ უპასუხებენ საზოგადოების პრობლემებს. დრამა ერთი
შეხედვით არ არის სასიამოვნო მაყურებლისთვის, მაგრამ მსახიობე-
ბის კარგი თამაშის შემთხევაში, ის ცხოვრების სირთულეს უჩვენებს
მაყურებელს, შეაყვარებს პერსონაჟებს და თქვენ, ასე მიმართავს
მკითხველს, „ზეპირად იხსომებთ საუკეთესო სცენებს, და შემდეგ,
ცხოვრებაში, ხშირად საყვარელი დრამის ენით ლაპარაკობთ.“ იქვე
ხაზგასმით არის აღნიშნული ხასიათების კარგი კომედიის დიდი
მნიშვნელობა თეატრის რეპერტუარში. ყველაზე მაღალ შეფასებას
აძლევს ლადო ალექსი-მესხიშვილის სამსახიობო ხელოვნებას, რაც
იმედს აძლევს, რომ მომავალში დრამებიც კარგად იქნება წარმო-
დგენილი. თუმცა, ამისათვის მესხიშვილმა უნდა გამოასწოროს მისი
ზოგიერთი ნაკლი: „ხშირად მიჰბაძავს ხოლმე ცრუ-კლასიკურ იერს
19 ჟურნ. „ივერია“, 1881, №2.

20 ჟურნ. „ივერია“, 1881, №11.
219
და მეტისმეტად სენტიმენტალურად ან ტრაგიკულად ლაპარაკობს“,

ასევე უნდა დაძლიოს შეფერხებები მეტყველების დროს, რაც ქა-
რთული ენის უცოდინარობის ან როლის უცოდინარობის ბრალი შე-
იძლება იყოსო.
ქვემოთ მკითხველს ვთავაზობთ დავით ერისთავის და გიორგი
თუმანიშვილის წერილებს თეატრის შესახებ.
დავით ერისთავის კავშირს ფრანგულ თეატრთან და საფრა-
ნგეთთან ცხადყოფს 1869 წლის 2-13 აგვისტოს პარიზიდან გამოგ-
ზავნილი წერილი მეგობრებისადმი, და მეორე წერილი ნიკოლოზ
ერისთავისადმი თბილისიდან პარიზში, 1886 წლის 16 მაისით და-
თარიღებული. პირველი ეპისტოლეს მიხედვით, მწერალმა დაათვა-
ლიერა პარიზის სასამართლო და საიმპერატორო „ტიპოგრაფია“,
სადაც აღმოსავლური ენების გამგემ, როგორც ქართველს დაათვა-
ლიერებინა ყველა ქართული შრიფტი და წარწერა. (იხ. საქართვე-
ლოს ეროვნული არქივის ფონდი 1476, აღწ. 1). ის დაესწრო პროცესს
სასამართლოში, რადგან უნდოდა სახელგანთქმული ფრანგი ადვო-
კატის, ლაშოს სიტყვა მოესმინა. ჩანს, რომ დავით ერისთავი კარგად
იცნობს საოპერო ხელოვნებას და სიამოვნებით ესწრება შარლ გუ-
ნოს „ფაუსტს“ და მეიერბერის „ჰუგენოტებს“. ამავე ფონდშია და-
ცული მისი წერილი ნიკოლოზ (კოლა) რევაზის ძე ერისთავისადმი
(ნიკოლოზ ბარათაშვილის დისწული), რომელიც იმყოფება პარიზში.
დავითი ბოდიშს უხდის ნიკოლოზს, მისი თხოვნა რომ ვერ შეას-
რულა, რაც თანხებთან, ბანკთან იყო დაკავშირებული და უზიარებს
თავისი მატერიალური მდგომარეობის გაუარესების მიზეზებს. და-
ვით სარაჯიშვილი ჩათრეული აღმოჩნდა სახიფათო საბანკო საქმე-
ებში, მეც ინერციით ჩავყევი და ამის შესახებ ჩემმა მეუღლემ, მაშომ
არაფერი იცისო. დავითი წუხს, რომ ნიკოლოზის მეუღლემ, ეკატე-
რინე ერისთავმა, ქველმოქმედმა და სათნო ადამიანმა (ის მსხვილი
კომერსანტის მიხეილ თამამშევის ქალიშვილია), მისი უარი შეი-
ძლება ცუდად გაიგოს. ამასთანავე სთხოვს ნიკოლოზს, რომელიც
ქართული თეატრალური საზოგადოების გამგეობის წევრი და გულ-
შემატკივარი იყო, გამოუგზავნოს პარიზიდან სარდუს პიესასთან
- „სამშობლო“, დაკავშირებული ფოტოსურათები ან საჟურნალო
ილუსტრაციები, რადგანაც იცის, რომ ცოტა ხნის წინ ეს დრამა
ისევ წარმოადგინეს პარიზის პორტ სენ-მარტენის თეატრში (სულ
პირველად ის სწორედ ამ თეატრში დაიდგა 1869 წელს, 1886 წელს
კი განახლდა წარმოდგენები, 177-ჯერ ითამაშეს და ამავე წლის 18
დეკემბერს ახალგაზრდა კომპოზიტორის, ემილ პალადილის მიერ
„სამშობლოს“ მიხედვით შექმნილი ოპერა გაიმართა გარნიეს სა-
სახლეში (Palais Garnier). (იხ. Patrie, compte rendu par Olivier Goetz,
pdf, www.researchgate. net10.30.2019; პეტრე ყიფიანის წერილი, გაზ.
„თეატრი“, 1886, № 42, 19 ღვინობისთვე.) გარდა ამისა სჭირდება კი-
დევ შემდეგი პიესები და სურათები: 1. „Clara Soleil” (მზეთუნახავი
220
2021, #3
კლარა), 2. La Flamboyante (ბრწყინვალება) 3. Le Procès Vauradieux

(„ვორადიეს სასამართლო პროცესი“), სურათები: Jane Hading (ჯეინ
ჰეიდინგი) და Mlle Weber (მადმუაზელ ვებერი). მკითხველს ვთავა-
ზობთ დავით ერისთავის ზემოთ დასახელებულ ორივე წერილს, სა-
დაც შექმნილია ეპოქის ცოცხალი სურათი და წარმოჩენილია მწერ-
ლის შემოქმედების მასაზრდოებელი ინტერესები.
წერილი დავით ერისთავისა მიწერილი

თავის მეგობრებთან პარიჟიდან
2/13 Августа
1869 г.
Нужно вам доложить, что в некот.1 (ზოგიერთი სიტყვა
შემოკლებულია ხელნაწერში. რ. თ.) местах как нап. Императ. Типо-
графии и Монетном дворе нужно иметь особенные билеты от мини-
стров. Мне очень хотелось посмотреть все это и потому недолго ду-
мая я пишу к Мин –стру Финансов и Директору Типографии... если
можно соблаговолите прислать билетец. ვთქვი რა ფეხებს მამჭამენ
მეთქი! ღვთის წყალობა გაქვს, რომ კნიაზ კარგათ მოვაწერე. И на
другой день получаю билеты с правом ввести с собой еще 3 лиц! რა
ამბავია, что не ждали от меня?... Был вчера в Императ. Типографии;
разумеется нечего говорить какое это громадное заведение; в нем
находятся буквы на всех возможных языках. В приемном зале не
в пример друг. яз. висит в особой раме груз. шрифт! რაღაც ბაყბაყ
დევის არაკი დაბეჭდილია და სახსოვრად გადავწერე. წერეთელს
უთხარით, რომ მოუტან, არ ვიცი საიდან უპოვნიათ! Мне указали кто
заведует восточн. яз. Я с ним начал говорить и когда сказ. что гру-
зин, то пригласил в свой кабинет и сказ. что покажет все грузинские
шрифты, “le coutsouri” et le “mchédrouli”. Он знает читать по груз. и
разумеется не понимает. Я его спросил, печатает-ли что-нибудь на
груз. яз. Он ответил, что с 40 года когда Броссе оставил Париж ниче-
го не печаталось.
Ванька можешь утешиться из 1000 мастеровых кот. работают
в Типограф. только 100 мужчин(наборщики только)а остальн. все
женщины. В театрах вместо кассиров и капельдинеров, на фабках,
так что невольно спрашиваешь себя, что же делают мужчины. Вань-
ке не привезу никаких книг по женск. вопросу, потому что здесь ни-
чего об этом не пишут и женск. труд везде где только можно приме-
нить во Франции, так о чем же они будут писать. Это только у вас
пишут в “стране цивилизованной на парах” как выразилась здесь
одна газета на счет вас. Chez nous à Paris fi donc! Ничего подобно-
го нет. После завтра готовится Париж велик. празднику 15 августа
именины Наполеона и столетие Наполеона первого...
221
И так я в Париже! По целым дням езжу взабравшись на верхуш-

ку омнибуса и обозреваю Париж. Комната моя завалена планами
города, так что я буду знать через недели две лучше Париж, чем
Петербург. Великолепие города, нечего и описывать. Был в Окруж.
Суде “Palais de Justice”. Вошел внутрь, вижу по корридорам пуска-
ют, значит можно войти. Первое что поразило это адвокаты, одетые
как священники с шапочкой на голове! Обошел здание, обнюхал все
по моему, вижу на дверях надпись: “Суд присяжных.” Давай думаю
зайду, потянулся к дверям, но вижу Солдат француз шельма не пу-
скает, спрашиваю отчего не пускают, гов. что когда кто-нибудь вый-
дет тогда и пущу. Я стал его урезонивать, что если одним человеком
будет больше, то этим ничего не сделается, но шельма не пустил
пока кто-то не вышел. Взошел, обстановка такая же и в Пет-бурге,
но разумеется больше богатства в убранстве. Шло знаменитое дело
Пика и Тайфера, последний был кассиром в страхов. об-стве Union и
похитил 1,5 миллион франков. Председат., судьи и прокурор одетые
в красн. мантиях. Перв. день когда вошел допрашивали свидетелей,
так что скоро ушел. Мне сказали, что завтра будет защита. На дру-
гой день опять пошел; пришлось больше ждать очередь и войти, в
этот день должен был защищать знаменитый французский адвокат
Lachaud и другой Nicolet. В этот день опять допрашивали свидете-
лей; скоро кончили и началась обвинительн. речь Импер. Прокуро-
ра. Говорил прокурор по театральн., с размахиван. рук, вскрикива-
нием и прочими франц. атрибутами. Шельма более 4 ч. гов., я все
ждал защиты. Наконец кончил и председ. обявил, что заседание от-
ложено на завтра. Как хотелось пойти на друг. день, но никак не мог
пожертвовать три дня сряду на это дело.
Был в опере, видел Гугеноты и Фауст. Особенно хорошо идет Фа-
уст без всяких пропусков. Вальпург настоящая прелесть!
Сегодня был на бирже; взошел; вдруг слышу такой крик, что сей
час же выбежал; думал что-нибудь случилось и полицеиск. нагря-
нут и начнут бить. Думаю, лучше спросить; обращаюсь к жандарму
с вопросом зачем так кричат но в зале не было никакой возмож-
ности об’яснится, потому что друг-друга нельзя было слышать от
крика и потому вышли на двор. Жандарм... засмеялся и уверил что
это всегда так и ничего не опасно с той разницей что сегодня ти-
хая(!) биржа. Вообразите тысячу человек держащ. какие то бумаги
и такого шума нигде не слышал! Я опять спросил жандарма как они
друг-друга понимают; но он ответил, что кто знает тот поймет и
предупредил меня чтоб ничего не покупал, а то надуют.
Кстати о помощи: здесь городовых вдвое меньше чем в П-бурге:
иногда целую улицу идешь и ни одного городового не встретишь,
так что досадно, не знаешь к кому обратишся, чтоб указал дорогу,
222
2021, #3
прохожих не хотел останавливать и с городовыми гораздо лучше,

они очень вежливые и сними довольно часто вступаю в беседу... не
скем говорить. Ужасно скучно. Наконец разыскал Ираклия. Я у него
довольно часто бываю! Видил новоизобретенный инструмент т.
е. Форт-пиано у ко... в место форin(?); звуков прав. руке скрипка, а
в левой – виолончель. Прелесть что за инструмент и всего только
1000 франков стоит. (300руб.)
თარგმანი
უნდა მოგახსენოთ, რომ ზოგიერთ ადგილას, როგორიცაა მაგა-

ლითად, საიმპერატორო ტიპოგრაფია და ზარაფხანა, უნდა იქო-
ნიოთ მინისტრების მიერ გაცემული ბილეთები. ძალიან მინდოდა
ყველაფერ ამის ნახვა. ამიტომ დიდხანს არ მიფიქრია, მაშინვე მი-
ვწერე ფინანსთა მინისტრს და ტიპოგრაფიის დირექტორს - თუ
შეიძლება, კეთილი ინებეთ და ერთი ბილეთი გამომიგზავნეთო.
ვთქვი, რა ფეხებს მამჭამენ მეთქი! ღვთის წყალობა გაქვს, რომ
კნიაზ კარგათ მოვაწერე. მეორე დღეს მივიღე ბილეთები და თან
სამი კაცის შეყვანის უფლება! რა ამბავია, არ მოელოდით ჩე-
მგან?... გუშინ ვიყავი საიმპერატორო ტიპოგრაფიაში,21 ალბათ
არ ღირს იმის თქმა, როგორი უზარმაზარი დაწესებულებაა ეს. იქ
ინახება ნებისმიერი ენის ასოები. მისაღებ დარბაზში სხვა ენები-
საგან განსხვავებით, განსაკუთრებულ ჩარჩოში ჰკიდია ქართული
შრიფტი! რაღაც ბაყბაყ დევის არაკი დაბეჭდილია და სახსოვრად
გადავწერე. წერეთელს 22 უთხარით, რომ მოუტან, არ ვიცი საი-
დან უპოვნიათ! მე მიმითითეს, ვინ ხელმძღვანელობდა აღმოსავ-
ლურ ენებს. მას გავესაუბრე და როცა ვუთხარი, ქართველი ვარო,
მიმიწვია თავის კაბინეტში და მითხრა: ყველა ქართულ შრიფტს
გაჩვენებო: ხუცურს და მხედრულს. ის ქართულად კითხულობს,
მაგრამ, რა თქმა უნდა არ გაეგება. ვკითხე, რამეს თუ ბეჭდავდნენ
ქართულად, ასე მიპასუხა, 40-წლიდან, რაც ბროსე23 წავიდა პარი-
ზიდან, არაფერი დაგვიბეჭდავსო.
ვანო, შეგიძლია დამშვიდდე, 1000 ხელოსნიდან, რომლებიც ტი-
პოგრაფიაში მუშაობენ, მხოლოდ ასია მამაკაცი(ასოთამწყობები
მხოლოდ), დანარჩენი ყველა ქალია,
თეატრებში მოლარეების და კაპელდინერების მაგივრად, ფაბრი-
კებში. ასე, რომ ძალაუნებურად ეკითხები საკუთარ თავს: კაცები
რაღას აკეთებენ? ვანოს არ ჩამოვუტან არავითარ წიგნებს ქალთა
21 .სამეფო ტიპოგრაფია პარიზში, რომელიც ლუი XIII შექმნა რიშელიეს რჩე-
ვით 1640 წელს. ნაპოლეონ პირველის და ნაპოლეონ მესამის დროს ეწოდებოდა
საიმპერატორო ტიპოგრაფია. ამჟამად ინარჩუნებს საუკეთესო ტრადიციებს.
22 ალბათ გიორგი წერეთელი იგულისხმება.
23 ფრანგი ქართველოლოგი (1802-1880), ქართველოლოგიას ჩაუყარა სა-
ფუძველი ევროპაში.
223
საკითხზე, იმიტომ, რომ აქ არაფერს წერენ ამაზე და ქალთა შრომა

ყველგან გამოიყენება საფრანგეთში, სადაც კი შეიძლება. აბა რა-
ღაზე უნდა წერონ? ამაზე მხოლოდ თქვენთან წერენ, „ცივილი-
ზებულ ქვეყანაში, მთელი სისწრაფით რომ მიიწევს წინ“ როგორც
ამბობენ თქვენზე ერთ აქაურ გაზეთში. ჩვენთან პარიზში, ნურას
უკაცრავად! არაფერი ამდაგვარი არ ხდება. ზეგ, 15 აგვისტოს პა-
რიზი დიდი ზეიმით აღნიშნავს ნაპოლეონის დაბადების დღეს და ნა-
პოლეონ პირველის ასი წლისთავისთვისაც ემზადებიან.24
უკვე პარიზში ვარ! მთელი დღეების განმავლობაში ომნიბუსის
ქანდარაზე ვარ ასული და პარიზს ვათვალიერებ. ჩემი ოთახი სა-
ვსეა ქალაქის გზამკვლევებით, ასე რომ ერთ-ორ კვირაში პარიზი
უკეთესად მეცოდინება, ვიდრე პეტერბურგი. ისეთი დიდებულია,
რომ ზედმეტია ამაზე ლაპარაკი. ვიყავი საოლქო სასამართლოში -
„Palais de Justice”.25 ვხედავ, რომ დერეფნებში უშვებენ ხალხს, ე. ი.
შეიძლება შესვლა. პირველი, რამაც გამაოცა, ეს არის მღვდლებივით
ჩაცმული ადვოკატები პატარა ქუდით თავზე! შემოვიარე მთელი შე-
ნობა, ყველაფერი მოვსინჯე ჩემებურად, ვხედავ კარზე წარწერას:
„ნაფიც მსაჯულთა სასამართლო“. ვიფიქრე, შევალ-მეთქი, წავიწიე
კარისკენ, ვხედავ ფრანგი ჯარისკაცი, ეს არამზადა, არ უშვებს არა-
ვის, ვეკითხები, რატომ არ უშვებენ, მეუბნება: როცა ვინმე გამოვა,
მაშინ შეგიშვებო. დავუწყე შეგონება, ერთი კაცით მეტი თუ იქნება,
ამით არაფერი დაშავდება-მეთქი, მაგრამ იმ არამზადამ, არ შემიშვა,
სანამ ვიღაც არ გამოვიდა. შევედი, ყველაფერი ისეა მოწყობილი,
როგორც პეტერბურგში, მაგრამ, რა თქმა უნდა, მორთულობა უფრო
მდიდრულია. განიხილავდნენ პიკისა და ტაიფერის საყოველთაოდ
ცნობილ საქმეს. ეს უკანასკნელი მოლარე იყო სადაზღვევო საზო-
გადოებაში - Union და გაიტაცა 1,5 მილიონი ფრანკი. თავმჯდომარე,
მოსამართლეები და პროკურორი შემოსილი არიან წითელი მანტიე-
ბით. პირველ დღეს, როცა შევედი, მოწმეებს hკითხავდნენ, ამიტომ
ადრე გამოვედი. მითხრეს, ხვალ იქნება დაცვაო. მეორე დღეს ისევ
მივედი. შესვლამდე რიგში დგომა უფრო დიდ ხანს მომიხდა. ამ დღეს
ბრალდებულს იცავდა სახელგანთქმული ფრანგი ადვოკატი ლაშო26
და მეორე - ნიკოლე. ამ დღეს ისევ მიმდინარეობდა მოწმეების დაკი-
თხვა; მალე დაამთავრეს და დაიწყო იმპერიის პროკურორის საბრა-
ლდებულო სიტყვა. პროკურორი ლაპარაკობდა როგორც მსახიობი,
ხელებს შლიდა, წამოიყვირებდა და იყენებდა სხვა ფრანგულ ატრი-
ბუტებს. ამ არამზადამ 4 საათი ილაპარაკა, მე კი მოუთმენლად ვე-
ლოდებოდი დაცვას. ბოლოს პროკურორმა დაამთავრა სიტყვა და
თავმჯდომარემ გამოაცხადა, სხდომა გადაიდო ხვალისთვისო. მე-
24 ნაპოლეონ პირველის ასი წლისთავი, დაიბადა 1769 წლის 15 აგვისტოს
25 პარიზის უძველესი სასამართლო, შენდებოდა XIII-XIX საუკუნეებში სიტეს
კუნძულზე. ამჟამად სააპელაციო და საკასაციო სასამართლოების რეზიდენცია.
26 შარლ ლაშო(Charles Lachaud 1817-1882) ბონაპარტისტი ადვოკატი, სახელი
გაითქვა მეორე იმპერიის დროს.
224
2021, #3
ორე დღეს ისე მინდოდა წასვლა, მაგრამ მენანებოდა ზედიზედ სამი

დღის შეწირვა ამ საქმისთვის.
ვიყავი ოპერაში, ვნახე ჰუგენოტები27 და ფაუსტი28. განსაკუთრე-
ბით კარგად მიდის ფაუსტი, ყოველგვარი შემოკლების გარეშე. ვალ-
პურგი29 ნამდვილი საოცრებაა!
დღეს ვიყავი ბირჟაზე; შევედი და ისეთი ყვირილი მესმის, რომ მა-
შინვე გარეთ გამოვვარდი; მე მეგონა, რაღაცა მოხდა, ახლა მოცვი-
ვდებიან პოლიციელები და დაიწყებენ ცემას. ვიფიქრე, ვიკითხავ-მე-
თქი; მივმართე პოლიციელს, მინდოდა გამეგო, რატომ ყვიროდნენ,
მაგრამ დარბაზში ყვირილისაგან ყურთასმენა აღარ იყო ვერაფერს
ვაგებინებდით ერთმანეთს და გავედით გარეთ. ჟანდარმს... გაეცინა
და დამარწმუნა, ყოველთვის ასე ხდება და არაფერი საშიში არ არისო
იმ განსხვავებით, რომ დღეს ბირჟა30 წყნარიაო(!) წარმოიდგინეთ,
ათასი კაცი, ხელში რაღაც ქაღალდები უჭირავთ და ასეთი ხმაური
არსად გამიგონია! მე ისევ ვკითხე ჟანდარმს: ესენი როგორ უგებენ
ერთმანეთს-მეთქი. მან მიპასუხა: ვინც იცის ეს საქმე, გაიგებს, შენ
არაფერი იყიდო, თორემ გაგაცურებენო.
სხვათაშორის, მინდა გითხრათ დაცვის შესახებ. აქ ჟანდარმები
ორჯერ უფრო ნაკლები არიან, ვიდრე პეტერბურგში; ზოგჯერ მთელ
ქუჩას გაივლი და ერთი ჟანდარმი არ შეგხვდება, ასე რომ, საწყენია,
არ იცი ვის მიმართო, რომ გზა გიჩვენოს, გამვლელების შეჩერება არ
მინდოდა და მერე, ჟანდარმებთან უკეთესია, ისინი ძალიან თავაზი-
ანები არიან, ხშირად გავუბამ ხოლმე საუბარს მათ... ახლა არავინაა,
რომ დაელაპარაკოს კაცი. დიდი მოწყენილობაა. ბოლოს ვიპოვე ირა-
კლი31 მე მასთან საკმაოდ ხშირად ვარ! ვნახე ახალგამოგონებული
ინსტრუმენტი ე. ი. ფორტ-პიანო32; ხმები მარჯვენა ხელისთვის ვი-
ოლინოს ხმას ჰგავს და მარცხენა ხელისთვის - ვიოლონჩელოს. რა
მშვენიერი ინსტრუმენტია და მხოლოდ 1000 ფრანკი ღირს.
27 ჯაკომო მეირებერის (1791-1864) ხუთმოქმედებიანი ოპერა, ე. სკრიბისა და

ე. დეშამის ლიბრეტო, პირველად წარმოადგინეს 1836 წელს პარიზის ოპერაში.
28 შარლ გუნოს (1818-1893) ხუთმოქმედებიანი ოპერა, შეიქმნა 1859 წელს.
29 „ვალპურგის ღამე“ და „ვალპურგის ღამის სიზმარი“, სცენები გუნოს ოპე-
რიდან „ფაუსტი“.
30 პარიზის ბირჟის სასახლე, რომლის საძირკველში პირველი ქვა ჩადო ნაპო-
ლეონ პირველმა 1808 წელს და უწოდა „საზოგადოებრივი ნდობის თერმომეტრი“.
31 ირაკლი ალექსანდრეს ძე ბაგრატიონ-გრუზინსკი(1827-1882) ერეკლე მე-
ორის შვილისშვილი, თამარ ჭავჭავაძის( 1852-1933) მეუღლე. დაახლოებული იყო
ნაპოლეონ მესამის კართან.
32 თანამედროვე ფორტეპიანო მე-19 საუკუნის მეორე ნახევარში გამოიგო-
ნეს, მანამდე მისი მსაგავსი კლავიკორდი არსებობდა. სწორედ ირაკლი ბაგრატიო-
ნის პარიზულ სახლში ნახა პირველად ეს ინსტრუმენტი დავით ერისთავმა.
225
წერილი დავით ერისთავისა მიწერილი

ნიკოლოზ რევაზის ძე ერისთავს
(ნიკოლოზ ბარათაშვილის დისწული)
ქ. თბილისი, 16 მაისი, 1886 წ.

ძმაო კოლა!
დღეს შენი წერილი მამივიდა და პასუხი ტელეგრამით შეგატყო-

ბინე! არ დაგიმალავ, რომ შენმა წიგნმა ძალიან შემაწუხა და მთელი
დღე გაბრუებული დავდივარ! შემაწუხა არა შენმა „ნამდვილად“
არამედ იმან, რომ თხოვნა ვერ აგისრულე! რა ვიცი, ძმაო, ქალაქი-
დგან ფეხს რომ გასდგამს ვინმე, მაშინვე დაავიწყდებათ აქაური ვი-
ნაობა და მეშინიან შენც ეგრე არ იყო და ჩემი უარი უნდობლობას
არ მიაწერო. აქ რომ მოხვალ მე „დოკუმენტებით“ დაგიმტკიცებ სუ
ყველაფერს და ჯერჯერობით ლიტონ სიტყვას ენდე. განსვენებული
ფორაქოვი, რომ ჩაძ.... ე. ი. მოკვდა დათიკო სარაჯოვი თავის საქმე-
ებში ჩაითრია... და ინერციის გამო მეც თან ჩავყევი! კომერციის ბა-
ნკს, და ვზაიმნი კრედიტის კრედიტები სულ იმასა აქვს დაჭერილი,
ასე რომ, შენი ვექსილი უდროვოთ გამოვიხსენი, რადგან მთელი
კრედიტი დაჭერილი იყო და ვექსილებს აღარ გვიცვლიდნენ. კომე-
რციულ ბანკში ახალ ფულებს აღარ იძლევიან; წრეულ დივიდენდი
არ მოუციათ მირზოევების გაკოტრების გამო, მირზოევებს მებელი
აუწერეს იქამდინ მივიდა საქმე! ამ მდგომარეობაშია ჩვენი ბირჟა!
ეხლა დათიკო სარაჯოვი პეტერბურღშია და თუ იქ არა მოახერხა
რა.... დაღუპულია! მე 50 მ... მაქვს ხელი მოწერილი! ეს ჩვენში იყოს,
რადგანაც მაშომაც 33არ იცის ეს ამბავი... ესეა კოლაჯან ჩვენი ამბავი.
წავიდა ის დრო, როდესაც „სდუღდა და გადმოდიოდა!“
Эх брат, плохо дело, რადგანაც შეჰყურებ „ღვინის გასყიდვას“,
რომელიც გულგასახეთქათ რვა მანეთი ფასობს, როდესაც ტკბილი
11 გამიყიდნია! იქნება კავშირი ვისმესთან გქონდესთ, მოსწერეთ და
მე თითონ ჩემ სახელზე ავიღებ ფულს და ხელს მოვაწერ ვექსილზედ.
ძალიან მაწუხებს, შენმა ცოლმა კნეინა კატომ ჩემი უარი რუსულ
„ატკასათ“ არ მიიღოს, მაგრამ იმედი მაქვს აუხსნი მდგომარეობას.
ვგონებ დარწმუნება და ფიცი მეტი იყოს. ნიკო ამილახვარი ვლადი-
კავკაზს არის.
იწერები, რატომ წიგნი არ მამწერეო! თქვენ, ჩემო ძმაო, ერთ ალა-
გას კი არა სჩერდებით და ჩემი რა ბრალია?! შენი ავათმყოფობა
ეხლა გავიგე და პარიჟში წასვლა ვცანი და მაშინვე poste restante
წიგნი მოგწერე: არ ვიცი მიიღე თუ არა. მართლა, რაღა Hotel Orient’
ში ჩამოხტი, სადაც კოწია ერისთავმა 34 იმდენი მაშენიკობა ჩაიდინა!
33 მისი მეუღლე (დედაჩემი) – ელისაბედ დავითის ასული ერისთავის შენიშვნა

34 კოწია ერისთავი - დასავლეთ საქართველოდან - სამარცხვინო პიროვნე-
ბა(მწერლის ქალიშვილის, ელისაბედის შენიშვნა)
226
2021, #3
რადგანაც იქნება წინანდელი წიგნი არ მოგსვლია, იმიტომ ვიმეო-

რებ ამ თხოვნებს, რომელიც მოგწერე. რადგანაც იცი, რომ სარდუს
„Patrie35“ საინტერესოა ჩემთვის, იმიტომ გთხოვე, თუ ამ დრამიდან
არის ფოთოგრაფიით გადაღებული სურათები, რაიმე გამოგეგზა-
ვნა. თუ ფოთოგრაფია არ არის, ილუსტრალურ ჟურნალებში იქნება
სურათები, რადგან დიდი ხანი არ არის, რაც წარმოადგინეს ეს დრამა
Porte -St-Martin–ში (ნუ თუ არ გინახამს??) ამას უმატებ შემდეგს. აი,
რა პიესები გამომიგზავნე: 1. Clara Soleil36. 2. La Flamboyante37. 3. Le
Procès Vauradieux38 4. Le Bonheur Conjugal39... ამას დაუმატე კარტოჩ-
კები Jane Hading40 (ძალიან აქებენ) და Mlle Weber41.
ახლა იტყვი, რა გამირიგაო, რომ თხოულობსო! თუ ასეა, რომ გა-
მწყრალი იქნები ჩემზედ და ეს ვერ წარმომიდგენია. მოველი შენ
წიგნს, მინამ არ დავმშვიდდები. თუმცა, ახალი ამბავი ბევრი არ არის,
მაგრამ მოგწერდი სხვა გუნებაზე რომ ვიყო. ხვალ ბანკის ყრილობაა
და დიდი ამბავია; ვანო მაჩაბლის გამოსვლის დროა... ამბობენ ავა-
ლოვიც ჩამოატარებს კენჭსაო. ვნახოთ ვინ გაიმარჯვებს.. კოსტია
ბებუთოვი ხვალ ირჩევა კრედიტნი ბანკის დირექტორათ. (Город.
Кред. Общество). ყველამ თითო სორო იპოვნა ჩემს მეტმა. მეცა მაქვს
იმედი ერთი „სოროსი“, მაგრამ ჯერ ბურუსშია, ასე რომ მოსაწერათ
არა ღირს.
სხვა ნახვამდინ ჩემო ძმაო, წიგნი, თორემ არ ვიცი რას ვიფიქრებ.
კნეინა ეკეტერინეს დიდი მოკითხვა! მე მხოლოდ მაგისი მეშინიან,
ვინ იცის რას იფიქრებს! Но мне порукой ея ум и смело ей (княжне)
себя вверяю!
ჩვენებმა ყველამ დიდი მოკითხვა.
ღვთის მადლით კარგად ვართ.
შენი დავით ერისთავი
35 Patrie(„სამშობლო“), ვიქტორიენ სარდუს ისტორიული დრამა, გადმოკეთე-

ბული დავით ერისთავის მიერ.
36 Clara Soleil , comédie en 3 actes par Gondinet et Sivrac, TV-6-2-1885, non publié.
„მზეთუნახავი კლარა, გონდინეს და სივრაკის კომედია, 3 მოქმ. 1885 წელს დაი-
დგა, არ გამოქვეყნებულა.
37 La Flamboyante, comédie en 3 actes par Ferner, Cohen , Valabregue, TV.22-2-
1884, publié en1884. „მოელვარე”, ფერნერის, კოენის, ვალაბრეგის კომედია, 3
მოქმ., დაიდგა და გამოქვეყნდა 1884 წელს.
38 Le Procès Veauradieux ou Maitre Fauvinard, comédie en 3 actes par Delacour et
Hennequin, TV, 19-6-1875. Publié 1875.
39 Le Bonheur Conjugal, comédie en 3 actes par Valabregue, GD, 20-4-1886, publié
1889.
40 Jane Hading(1859 – 1941), de son vrai nom Jeanne – Alfredine Trefouret. ჯეინ
ჰეიდინგი(1859 – 1941) , ნამდვილი სახელია ჟანა-ალფრედინ ტრეფურე, ფრანგი
მსახიობი და მომღერალი.
41 Mlle Weber (1760 – 1839) soprano allemande - გერმანელი მომღერალი ქალი,
სოპრანო. Jane Hading, Mlle Weber (იხ. 6,7) - მახსოვს ამათი სურათები ჩვენ სახლ-
ში(ელისაბედ ერისთავის შენიშვნა).
227
გიორგი თუმანიშვილის წინამდებარე ორი წერილი გამოგზავნი-

ლია პარიზიდან და ბერნიდან 1882 წლის ივლისსა და აგვისტოში
ანასტასია თუმანიშვილისადმი. წერილებში ვლინდება დამოკიდებუ-
ლება ფრანგული თეატრისა და კულტურისადმი, ასევე მისი პიროვ-
ნული თვისებები. ჩანს, რომ იგი დაინტერესებულია თანამედროვე
ფრანგი დრამატურგის, ემილ ოჟიეს (Emile Augier, 1820-1889) პიესე-
ბით, სადაც მოცემულია ზნე-ჩვეულებათა კრიტიკა და სოციალური
სატირა. წერილები ქვეყნდება პირველად(იხ. ხელნაწერთა ეროვ-
ნული ცენტრის ანასტასია თუმანიშვილ-წერეთლის პირადი ფონდი
№393).
გიორგი თუმანიშვილის წერილი

პარიზიდან თავისი დისადმი,
ანასტასია თუმანიშვილ-წერეთლისადმი
18 июля
1882 г.
Париж
Любезная Тасо
Вот уже 12 дней как я в Париже, но до сих пор ничего я не писал
вам, потому что ожидал от вас письма; потерявь надежду на счет
poste-restante, принялся сам писать.
Пробив в Вене шесть дней, 4(по новому стилю) июля въехал я
прямо в Париж, вместе с Сараджевыми.
Сюда приехал 6 июля и занял на месяц комнатку на Сен-Жермен-
ском бульваре в отель Ва...
Впрочем по этому адресу ничего не пишите потому что, быть мо-
жет переселюсь отсюда. Акимова оставил в Германии. Но он сегодня
приедет сюда, и мы пробудем недели три; затем мы поедем в Швей-
царю недели на две. Оттуда через Берлин и Петербург в Москву, где
увижу в 10х числах сентября Коте и выставку.
Впрочем о своем маршруте я буду иметь время писать вам и по-
сле. А теперь могу сообщить, что деньги издерживаются медленно,
и потому не придется тревожить вас высилкой их.
О впечатлениях произведенных на меня Парижем, могу сказать,
что оно было не очень сильное. Человек много читавши об этом чуд-
ном городе, изучает его с удовольствием, но не поражается неожи-
данностью. Каждый уголок здесь возбуждает во мне исторические
воспоминания и я с большим любопитством все осматриваю. Я поч-
ти все уже осмотрел и теперь немного отдыхаю. Присутствовал на
празднике 14 июля и восхищался здешним порядком на громадных
народних гуляниях. Пышными иллюминациями и веселым нравом
ликующих.
228
2021, #3
Для тебя я купил пока только пьесу Ожье “Le Gendre de m-r Poirier.”
Она имеет громадный успех в Париже и немало успеха может иметь
и у нас, потому что сильно задевает всемирную злобу дня, борьбу
буржуазии с родовою аристократиею. (Эта же тема в “Злобе дня” По-
техина, но значительно слабее разработано). Пьеса Ожье невелика,
но развита мастерски, что впрочем по достоинству оценено давно
всеми критиками.
О себе больше ничего не пишу, откладывая подробности до лич-
ного свидания или по крайней мере до следущей недели. Может
быть напишу Вам еще завтра или после завтра, все будет зависеть
от обстоятельства.
Тифлисцев здесь много: Цинамдзваровы, Петровы (нотариус),
Алдаданова, Тер-Микиртичиченц (товарищ Васо, скоро поедет в
Тифлись), чуть не уе... десяток Зубаловых, Коргановых, Сараджо-
вых, Гамбаровых et cet et cet.
Сожалею, что и Вас нет здесь. Впрочем время еще не ушло, и в
другой раз приедем вместе.
Я совершенно здоров во все время своих странствовании, и толь-
ко беспокоюсь вследствие неполучения от вас до сих пор писем.
Целую вас всех. Поклон знакомым.
Тебя любящий брат Георгий
18 ივლისი
1882 წ.
პარიზი
ძვირფასო ტასო,
უკვე 12 დღეა, რაც პარიზში ვარ, მაგრამ აქამდე არაფერი მომი-
წერია თქვენთვის, იმიტომ, რომ თქვენგან ველოდებოდი წერილს;
„poste-restante42”-ის იმედი რომ დავკარგე, დავიწყე წერა.
ვენაში ექვსი დღის გატარების შემდეგ 4 (ახალი სტილით) ივლისს
პირდაპირ შემოვედი პარიზში სარაჯიშვილებთან ერთად.
აქ მოვედი 6 ივლისს და დავიკავე ოთახი ერთი თვით სენ-ჟერმე-
ნის ბულვარზე43 სასტუმრო...
სხვათაშორის ამ მისამართზე არაფერი გამოგზავნოთ, იმიტომ,
რომ შეიძლება გადავიდე აქედან. აკიმოვი დავტოვე გერმანიაში. მა-
გრამ ის დღეს ჩამოვა აქ და ჩვენ დავრჩებით სამიოდე კვირა; მერე
ჩვენ გავემგზავრებით შვეიცარიაში ორი კვირით. იქედან ბერლი-
42 poste- restante ფოსტა მოკითხვამდე

43 სენ-ჟერმენის ბულვარი - პარიზის ბულვარი მდინარე სენის მარცხენა სა-
ნაპიროზე, პარიზის ეპისკოპოსის, ჟერმენის( 496- 57) პატივსაცემად და რადგან
ბულვართან ახლოს არის ეპისკოპოსის სახელობის ეკლესია, სენ-ჟერმენ -დე-პრე.
229
ნისა და პეტერბურგის გავლით ჩავალთ მოსკოვში, სადაც სექტემბ-

რის ათისთვის ვნახავ კოტეს და გამოფენას.
სხვათაშორის, ჩემი მარშრუტის შესახებ შემიძლია მერე მოგწე-
როთ. ახლა კი შემიძლია გითხრათ, რომ ფული ნელა იხარჯება, ამი-
ტომ აღარ დამჭირდება თქვენი შეწუხება მის გამოსაგზავნად.
ჩემი პარიზული შთაბეჭდილებების შესახებ უნდა გითხრათ, რომ
არ არის ძალიან ძლიერი. ადამიანი ბევრს რომ კითხულობს ამ საო-
ცარ ქალაქზე, სწავლობს მას სიამოვნებით, მაგრამ არ არის გაოცე-
ბული მოულოდნელობით. ყოველი კუთხე აქ მაგონებს ისტორიას და
დიდი ცნობისმოყვარეობით ვათვალიერებ ყველაფერს. მე თითქმის
ყველაფერი ვნახე უკვე და ახლა ცოტას ვისვენებ. ვესწრებოდი ზე-
იმს 14 ივლის44 და აღფრთოვანებული ვიყავი აქაური წესრიგით სა-
ხალხო სეირნობის დროს. ასევე მომეწონა გრანდიოზული ილუმინა-
ცია და მოზეიმეთა მხიარული ხასიათი.
შენ გიყიდე ჯერჯერობით მხოლოდ ოჟიეს პიესა „ბატონი პუა-
რიეს სიძე“45 (Le Gendre de M. Poirier) მას უზარმაზარი წარმატება
ჰქონდა პარიზში და ჩვენთანაც შეიძლება ჰქონდეს მოწონება, იმი-
ტომ, რომ ეხება დღევანდელობის საჭირბოროტო საკითხს მსოფლი-
ოში, ბურჟუაზიის ბრძოლას დიდგვაროვან არისტოკრატიასთან.
(იგივე თემა არის პოტეხინის46 „საჭირბოროტო საკითხში“, მაგრამ
ნაკლებად არის დამუშავებული). ოჟიეს პიესა არ არის დიდი, მაგრამ
ოსტატურად არის გაშლილი, რაც სხვათაშორის, ღირსეულად არის
შეფასებული დიდი ხნის წინ კრიტიკოსების მიერ.
ჩემზე მეტს არაფერს გწერ, წვრილმანებს შემოვინახავ პირად შე-
ხვედრამდე ან ყოველ შემთხვევაში მომავალ კვირამდე. იქნებ ხვალ
კიდევ მოგწეროთ, ყველაფერი დამოკიდებული იქნება გარემოე-
ბაზე.
თბილისელები აქ ბევრნი არიან; წინამძღვრიშვილები, პეტრო-
ვები (ნოტარიუსი), ალდადანოვა, ტერ-მიკირტიჩიჩენცი (ამხანაგი
ვასო მალე გაემგზავრება თბილისში), თითქმის... ზუბალაშვილები,
ყორღანაშვილები, სარაჯიშვილები, ღამბარაშვილები et cet et cet.
ვწუხვარ, რომ თქვენც არ ხართ აქ. სხვათაშორის, დროს ჯერ არ
ჩაუვლია და სხვა დროს ერთად გავემგზავრებით.
მე სავსებით ჯანმრთელად ვარ მთელი ჩემი მოგზაურობის დროს,
მხოლოდ ის მაწუხებს, რომ თქვენგან აქამდე არ მიმიღია წერილები.
გკოცნით ყველას, მოკითხვა ნაცნობებს
შენი მოსიყვარულე ძმა გიორგი
44 14 ივლისი - ფრანგების ეროვნული დღესასწაულის დღე.

45 ოჟიეს პიესა „ბატონ პუარიეს სიძე“ - ფრანგი დრამატურგის, ემილ ოჟ
იეს(1820-1889) ოთხმოქმედებიანი კომედია სოციალურ თემაზე, რომელიც პირ-
ველად წარმოდგენილი იყო პარიზის თეატრის, „ჟიმნაზ -დრამატიკ“, სცენაზე
1854 წელს.
46 პოტეხინის „საჭირბოროტო საკითხი“ – რუსი დრამატურგის ნიკოლაი პო-
ტეხინის(1834-1896) დრამა ოთხ მოქმედებად, 1875 წ.
230
2021, #3
გიორგი თუმანიშვილის წერილი ბერნიდან

თავისი დისადმი,
ანასტასია თუმანიშვილ-წერეთლისადმი
19 августа 1882 г. Берн
Любезная Тасо
Четвертое письмо я написал вам из Женевы, пятое пишу из Бер-
на. В Женеве пробыл я дня четыре, видел международный музы-
кальный праздник или лучше сказать состязание (эти праздники
везде меня преследуют, в Париже открытие новой ратуши -13 июля,
и национальный праздник 14 июля, и в Версали такое же торжество
(16 июля). Со мной приехали в Женеву музыканты, которые гудели
на дороге, как сто тысяч колоколов и по прибытии, два дня проис-
ходила тоже раамбавия, было даже что-то похожее на зурну.
Кроме всего этого возле Женевы выдел я Ферней, сад Ротшил-
да, и поехал по Женевскому озеру, через живописное Веве, Монтре,
Кларенг, в знаменитый Шиллион откуда по железной дороге напра-
вился в Лозану.
Здесь в Берне пробыл я по несколько часов и еду в Интерлак...
енг. Там и в Люцерне останусь на четыре дня, чтоб капитально на-
сладится швейцарскими красотами а затем через Цюрих, в катором
также проведу несколько часов, через Вену и Одессу вернусь до-
мой к первому или к первым числам сентября (в Вене останусь дня
два, не больше). Мысль о путешествии по Италии я пока оставил в
стороне, по недостатку денег и времени, а также по случаю жары.
Деньги мне хватили на дорогу, небольшой остаток я отложил на не-
обходимые закупки. Что касается времени, то и его вдоволь, хотя
срок моего отпуска кончается 15 августа (по старому стилю) но за-
пасшись медицинским свидетельством, я на днях пришлю началь-
ству прошение о продлении мне отпуска еще на один месяц. Тем не
менее я возвращусь двумя неделями раньше конца срока отпуска,
чтоб свободнее позаниматся своими домашними делами.
Я здесь по дороге, как уже писал я тебе, многое передумал. Здесь
на свободе, мне свежее, свободнее от тех житейских мелочей, кото-
рыми поглощается человек, во время работы и которые легко зату-
манивают главные цели.
Скажу тебе словами Жадова: “мы можем споткнутся но не упасть!”
А мои парижские скитания и наслаждение швеицарским воздухом
дадут мне возможность исполнить это заявление, столь трудно ис-
полнимое в Тифлисе.
О подробностях поговорим после. Скоро встретимся. Может быть
больше не напишу писем. Кстати упомянуть: от вас не имею ника-
231
ких известии, кроме одного письма полученного мною в Париже.

Впрочем уверен, что вы все здоровы и порядком пользуетесь дере-
венским воздухом, а это самое лучшее на свете после заграничного
путешествия. Что же касается Тифлиса, то я им более не интересу-
юсь, не стоит. Толку из него никакого не будет. Впоследствии, может
быть, гордость моя умалится. Но теперь я вполне ненавижу Тифлис
и его обитателей, и радуюсь что вы все в Хелтубани .
Твой брат Георгий
Очень желал бы я написать письма Васо и Коте и рассказать им о

своих новых впечатлениях, но право, некогда. Передай Коте поклон
от его тульского товарища Шадинова, который теперь в Париже
занимается медициной. Из него вышел развитой студент – не чета
Назарбегову.
19 აგვისტო 1882 წ. ბერნი
ძვირფასო ტასო,
მეოთხე წერილი მოგწერეთ ჟენევიდან, მეხუთეს გწერთ ბერნიდან.
ჟენევაში დავრჩი 4 დღე, ვნახე საერთაშორისო მუსიკალური დღე-
სასწაული ან ჯობია, ვთქვა შეჯიბრი (ეს დღესასწაულები ყველგან
დამდევს მე, პარიზში ახალი რატუშის გახსნა 13 ივლისს, ეროვნული
დღესასწაული 14 ივლისს, ასეთივე ზეიმი ვერსალში (16 ივლისს). ჩემ-
თან ერთად ჩამოვიდნენ ჟენევაში მუსიკოსები, რომლებიც გზაზე გუ-
გუნებდნენ, როგორც ათასი ზარი და ჩამოსვლის შემდეგ კიდევ ორი
დღე, იტყოდით რა ამბავიაო. რაღაც ზურნის მაგვარიც იყო.
ამ ყველაფრის გარდა, ჟენევასთან ახლოს ვნახე ფერნეი47, როტ-
შილდის48 ბაღი და ჟენევის ტბაზე გავისეირნე, მშვენიერი ვევეს,49
მონტრეს50 და კლარენგის გავლით წავედი სახელგანთქმულ შილი-
ონში51, საიდანაც რკინიგზით გავემართე ლოზანისკენ52.
47 ფერნე - სოფელი საფრანგეთ-შვეიცარიის საზღვართან, ქ. ჟენევასთან
ახლოს, ცნობილია ვოლტერის მამულით(„ფერნეს პატრიარქი“),
48 როტშილდის ბაღი - ბანკირებისა და საზოგადო მოღვაწეთა დინასტიის წა-
რმომადგენლები.
49 ვევე - საკურორტო ქალაქი დასავლეთ შვეიცარიაში, ჟენევის ტბასთან(ე-
ნა-ფრანგული).
50 მონტრე - საკურორტო ქალაქი დასავლეთ შვეიცარიაში, ჟენევის ტბასთა-
ნ(ენა-ფრანგული).
51 შილიონის სასახლე - მდებარეობს შვეიცარიაში, ლემანის ტბაში პატარა კუ-
ნძულზე, მეცხრამეტე საუკუნეში გახდა რომანტიკოსი მწერლების შთაგონების
წყარო, ჯორჯ ბაირონმა მიუძღვნა პოემა“შილიონის ტყვე“(1816).
52 ლოზანა - შვეიცარიის ქალაქი, ლემანის ტბის ჩრდილოეთ ნაპირას, სადაც
ფრანგულად ლაპარაკობენ.
232
2021, #3
აქ ბერნში დავყავი რამდენიმე საათი და მივდივარ... იქ და ლუ-

ცერნში დავრჩები 4 დღე, იმისთვის, რომ გვარიანად დავტკბე შვეი-
ცარიის სილამაზით, მერე კი ციურიხის გავლით, სადაც ასევე გავა-
ტარებ რამდენიმე საათს, ვენის და ოდესის მხარიდან დავბრუნდები
სახლში პირველში ან სექტემბრის პირველ რიცხვებში. (ვენაში და-
ვრჩები ორი დღე, მეტი არა). იტალიაში მოგზაურობაზე ფიქრი გა-
დავდე, ფულისა და დროის უკმარისობის გამო, ასევე სიცხის გამო.
ფული მეყო გზაზე, პატარა თანხა დავიტოვე აუცილებელი საყიდ-
ლებისთვის. რაც შეეხება დროს, ისიც საკმარისად მაქვს, თუმცა
ჩემი შვებულების ვადა მთავრდება 15 აგვისტოს (ძვ. სტილით), მა-
გრამ თადარიგში მაქვს სამედიცინო ცნობა, ამ დღეებში უფროსო-
ბას გავუგზავნი თხოვნას ჩემთვის შვებულების კიდევ ერთი თვით
გაგრძელების თაობაზე. მიუხედავად ამისა, მე დავბრუნდები ორი
კვირით ადრე შვებულების დამთავრებამდე, რომ თავისუფლად მო-
ვაგვარო შინაური საქმეები.
აქ გზაში, როგორც მოგწერე უკვე, ბევრი რამ გადავიფიქრე. აქ თავი-
სუფლად მყოფს უფრო მეტი გასაქანი მაქვს. თავისუფალი ვარ იმ ცხო-
ვრებისეული წვრილმანებისგან, რომლებიც იპყრობენ ადამიანს მუშა-
ობისას და რომლებიც ადვილად ახვევენ ბურუსში მთავარ მიზნებს.
გეტყვი ჟადოვის53 სიტყვებით: „ჩვენ შეიძლება ფეხი წამოვკრათ,
მაგრამ არ დავეცემით!“ და ჩემი პარიზული გასეირნება და შვეიცა-
რიის ჰაერით დატკბობა საშუალებას მომცემს განვახორციელო ეს
სიტყვები, რაც ასე ძნელად შესასრულებელია თბილისში.
დაწვრილებით მერე ვილაპარაკოთ. მალე შევხვდებით. იქნებ
აღარ მოგწერო მეტად. ზუსტად ახლა უნდა გავიხსენო: თქვენგან
არა მაქვს არავითარი ამბები, გარდა ერთი წერილისა, რომელიც
პარიზში მივიღე. სხვათაშორის დარწმუნებული ვარ, რომ ყველანი
ჯანმრთელად ხართ და სოფლის ჰაერი გიხდებათ და ეს ყველაზე
მთავარია საზღვარგარეთ მოგზაურობის შემდეგ. რაც შეეხება თბი-
ლისს, შეიძლება ჩემი სიამაყე ჩაცხრეს. მაგრამ ახლა სულ ვერ ვიტან
თბილისს და მის მცხოვრებთ, და მიხარია, რომ თქვენ ყველანი ხელ-
თუბანში54 ხართ.
შენი ძმა გიორგი
ძალიან მინდოდა წერილის მიწერა ვასოსთვის და კოტესთვის,
მინდოდა მათთვის გამეზიარებინა ჩემი ახალი შთაბეჭდილებები,
მაგრამ მართლა არ მცალია. გადაეცი კოტეს სალამი მისი მეგობრი-
საგან, შადინოვისაგან, ტულიდან რომ არის. ის ახლა პარიზში მედი-
ცინით არის დაკავებული. მისგან გამოვიდა განვითარებული სტუ-
დენტი, ნაზარბეგოვი ვერ შეედრება.
53 ჟადოვი - რუსი დრამატურგის, ა. ოსტროვსკის კომედიის - „შემოსავლიანი

ადგილი“, მთავარი გმირი.
54 ხელთუბანი - სოფელი აღმ. საქართველოში, გორის მუნიციპალიტეტში, გო-
რიდან 8 კმ.
233
კორექტორები:
ნ. კიკნაძე
ნ. ქურდაძე
კომპიუტერული უზრუნველყოფა:
ლევან ბოჭორიშვილი
დიზაინერი:
??????
gamomcemloba `iverioni~
Tbilisi, kostavas q. N10
mob.: 599 56 14 57
E-mail: info@iverioni.com.ge
234

პოლიტოლოგოსი#3

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

პოლიტოლოგოსი#3

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ISSN 2667-9167

კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტის

თამარ კიკნაძე - პოლიტიკის მეცნიერებათა დოქტორი, პროფესორი.

© კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტი, 2021

Scientific Journal of the Insitute for political Studies of Caucasus

Publishing House "IVERIONI"

© Caucasus International University, 2021

Научный журнал института политических исследований

Адам Иелонек - доктор философии, Краковоский Ягеллонский

© Кавказский международний университет, 2021

მაია კაპანაძე, შორენა სიგუა -

ვახტანგ მაისაია, კობა კობალაძე -

ვაჟა გურგენიძე, ქეთევან შოშიაშვილი -

Maia Kapanadze, Shorena Sigua -

Vakhtang Maisaia, Koba Kobaladze -

Vazha Gurgenidze, Ketevan Shoshiashvili -

Майя Капанадзе, Шорена Сигуа -

Вахтанг Майсая, Коба Кобаладзе -

Важа Гургенидзе, Кетеван Шошиашвили -

მუსლიმური ქვეყნების დამოკიდებულება

ისრაელისა და პალესტინის კონფლიქტისადმი მუსლიმური ქვე-

პალესტინის საკითხზე დღემდე ვერ თანხმდებიან. მათ შორის კი

Attitude of Muslim countries towards

Отношение мусульманских стран

Дело в том, что, несмотря на установление дипломатических

ათწლეულებზე მეტია, რაც ახლო აღმოსავლეთის რეგიონი ჯერ

არაბული ქვეყნებისა და ისრაელის

1 მესხიძე რ., YATA Georgia, “ისრაელ-პალესტინის კონფლიქტი” FEBRUARY 16,

იყო პირველი არაბული ქვეყანა, რომელმაც დიპლომატიური ურთი-

2 Cairo Press Review, 11.11.1999.

კონტროლქვეშ არის!). სწორედ ეს იქცა მათ შორის ამ დრომდე დაუ-

ფოს შექმნამდე, ისე მის შემდეგაც. 1994 წელს იორდანიასა და ის-

ისრაელი - ლიბანი - ერაყი

ისრაელი, მაროკო და ტუნისი

1948 წლამდე ძლიერი ებრაული თემები არსებობდა შუა აღმოსა-

ტიური ურთიერთობების დამყარებაზე შეთანხმდა. ამის შესახებ

ისრაელი - ირანი და თურქეთი

აქვე მოკლედ აღვნიშნავთ, რომ თურქეთისთვის, როგორც მუს-

ისრაელისადმი მუსლიმური ქვეყნების დამოკიდებულება არაერ-

1. მესხიძე რ., YATA Georgia, “ისრაელ-პალესტინის კონფლიქტი”

სამხრეთ კავკასიის გლობალური და

მსოფლიოში არსებული გეოპოლიტიკური ვითარებიდან გამო-

Global and Regional Actors

Due to the current geopolitical situation in the world, security is con-

Глобальные и региональные акторы

Учитывая нынешнюю геополитическую ситуацию в мире, безо-

მსოფლიოს პოლიტიკური რუკიდან საბჭოთა სოციალისტური

ინტერესები. ამ რეგიონში არსებული კონფლიქტების დარეგული-

რა ინტერესები გააჩნიათ რეგიონში მოთამაშე მთავარ

რუსეთის ინტერესი - საქართველოს მიმართ რუსეთის პოლი-

5. საქართველოზე გამავალი რუსეთისთვის კონკურენტული სატ-

ფაქტორით. ირანის ჩრდილოეთ ნაწილში დასახლებულია 20 მილი-

4 დ.პიპინაშვილი, „სამხრეთ კავკასიის კონფლიქტები და რეგიონალური სტა-

1. არტი რ.,ჯერვისი რ., „საერთაშორისო პოლიტიკა“, სტატია

ხელოვნური ინტელექტი და იდეოსინკრეტიზმის

თანამედროვე ეპოქაში საბრძოლო ტექნიკის რობოტიზება მუდ-

Artificial Intelligence and Properties of Ideosyncretism in

In modern times, robotization for military equipment is constantly

Искусственный интеллект и свойства идеосинкретизма

В наше время роботизация военной техники постоянно разви-

XXI საუკუნე არის ახალი ერა უსაფრთხოების პოლიტიკისთვის.

ასიმეტრიული ომი (ახალი ტერორიზმი). ომის აღნიშნულ სახეობებს

1. საბრძოლო ტექნიკის სწრაფი ევოლუცია

ადამიანის მთავარ ინსტინქტს თვითგადარჩენისთვის ბრძოლა

თანამედროვე საქართველოს ტრანზიტული პოლიტიკური სის