ĐẠI HỌC GIAO THÔNG VẬN TẢI

BÀI TẬP LỚN

MÔN HỌC: KT XỬ LÝ ÂM THANH VÀ HÌNH ẢNH

ĐỀ TÀI
BIÊN VÀ PHƯƠNG PHÁP DÒ BIÊN ẢNH

NHÓM 4: Phạm Bảo Thắng

Nguyễn Quang Huy
Nguyễn Minh Châu
 Phần 1 TỔNG QUAN VỀ BIÊN VÀ CÁC PHƯƠNG PHÁP PHÁT
HIỆN BIÊN

1.1. Vị trí của biên trong phân tích ảnh  

Phân tích ảnh là một qua trình gồm nhiều giai đoạn. Đầu tiên là giai đoạn
tiền xử lý ảnh. Sau giai đoạn này, ảnh được tăng cường hay được khôi phục
đề làm nồi các đặc tính ( feature extraction ), tiếp theo là phân đoạn ảnh
(segmentation) thành các phần tử. Thí dụ, như phân đoạn dựa theo biên,
dựa theo vùng,… Và tuỳ theo các ứng dựng, giai đoạn tiếp theo có thể là
nhận dạng ảnh ( phân thành các lớp có miêu tả) hay là giải thích và miêu tả ảnh.

Các bước của quá trình phân tích ảnh

Các đặc trưng của ảnh thường gồm: mật độ xám, phân bổ xác xuất, phân bồ  
không gian, biên ảnh. Các kỹ thuật phân đoạn ảnh chủ yếu dựa vào biên.  
Do đó, biên có tầm quan trọng đặc biệt trong qua trình phân tích ảnh.  
1.2. Biên và các kỹ thuật dò biên  
Trong phần này chúng ta sẽ đề cập đến một số nội dung: khái niệm về biên, phân loại
các phương pháp phát hiện biên và qui trình phát hiện biên.  
1.2.1. Khái niệm về biên  
Biên là một vấn đề chủ yếu trong phân tích ảnh vì các kỹ thuật phân đoạn ảnh chủ yếu
dựa vào biên.  
Một điểm ảnh có thể coi là điểm biên nếu ở đó có sự thay đổi đột ngột về mức xám.
Tập hợp các điểm biên tạo thành biên hay đường bao ảnh của ảnh (boundary).  
Thí dụ, trong một ảnh nhị phân, một điểm có thể gọi là biên nếu đó là điểm đen và có
ít nhất một điểm trắng là lân cận.  
Để hình dung tầm quan trọng của biên ta xét ví dụ sau: Khi người hoạ sĩ vẽ một cái
bàn gỗ, chỉ cần vài nét phác thảo về hình dáng như cái mặt bàn, chân bàn mà không
cần thêm các chi tiết khác, người xem đã có thể nhận ra nó là một cái bàn. Nếu ứng
dụng của ta là phân lớp nhận diện đối tượng, thì coi như nhiệm vụ đã hoàn thành. Tuy
nhiên nếu đòi hỏi thêm về các chi tiết khác như vân gỗ hay màu sắc, thì với chừng ấy
thông tin là chưa đủ.  
Nhìn chung về mặt toán học người ta coi điểm biên của ảnh là điểm có sự biến đổi
đột ngột về độ xám. Như vậy phát hiện biên một cách lý tưởng là xác định được tất cả
các đường bao trong các đối tượng. Định nghĩa toán học của biên ở trên là cơ sở cho
các kỹ thuật phát hiện biên. Điều quan trọng là sự biến thiên mức xám giữa các ảnh
trong một vùng thường là nhỏ, trong khi đó biến thiên mức xám của điểm vùng giáp
ranh (khi qua biên) lại khá lớn.  
1.2.2. Phân loại các kỹ thuật phát hiện biên  
Xuất phát từ định nghĩa toán học của biên người ta thường sử dụng 2 phương pháp
phát hiện biên sau:  
a) Phương pháp phát hiện biên trực tiếp:  
Phương pháp này nhằm làm nổi biên dựa vào sự biến thiên về giá trị độ  
sáng của điểm ảnh. kỹ thuật chủ yếu dùng phát hiện biên ở đây là kỹ thuật  
đạo hàm. Nếu lấy đạo hàm bậc nhất của ảnh ta có phương pháp Gradient;  
nếu lấy đạo hàm bậc hai ta có kỹ thuật Laplace. Hai phương pháp trên được gọi là
phương pháp dò biên cục bộ. ngoài ra người ta còn sử dụng phương pháp “đi theo
đường bao”: Dựa vào nguyên lý quy hoạch hoạt động và được gọi là phương pháp dò
biên tổng thể.  
b) Phương pháp gián tiếp:  
Nếu bằng cách nào đấy, ta phân được ảnh thành các vùng thì đường phân ranh giữa
các vùng đó chính là biên.Việc phân vùng ảnh thường dựa vào kết cấu (texture) bề mặt
của ảnh.  
Cũng cần lưu ý rằng, kỹ thuật dò biên và phân vùng ảnh là hai bài toán đối ngẫu của
nhau. Thực vậy, dò biên để thực hiện phân lớp đối tượng và một khi đã phân lớp xong
có nghĩa là đã phân vùng được ảnh. Và ngược lại, khi phân vùng, ảnh đã phân lập
được thành các đối tượng, ta có thể phát hiện được biên. Phương pháp dò biên trực
tiếp tỏ ra khá hiệu quả vì ít chịu ảnh hưởng của nhiễu. song nếu sự biến thiên độ sáng
không đột ngột, phương pháp này lại kém hiệu quả. Phương pháp dò biên gián tiếp tuy
có khó cài đặt song lại áp dụng khá tốt khi sự biến thiên độ sáng nhỏ.  
1.2.3. Qui trình phát hiện biên trực tiếp  
a) Khử nhiễu ảnh  
Vì ảnh thu nhận thường có nhiễu, nên bước đầu tiên là phải khử nhiễu. Việc khử nhiễu
được thực hiện bằng các kỹ thuật khử nhiễu khác nhau.  
b) Làm nổi biên  
Tiếp theo là làm nổi biên bởi các toán tử đạo hàm  
c) Định vị điểm biên  
Vì các kỹ thuật làm nổi biên có hiệu ứng phụ là tăng nhiễu , do vậy sẽ có một số
điểm biên giả cần loại bỏ.  
d) Liên kết và trích chọn biên
Như đã nói, phát hiện biên và phân vùng ảnh là một bài toán đối ngẫu. Vì thế cũng có
thể phát hiện biên thông qua việc phân vùng ảnh.  
1.3. Một số phương pháp phát hiện biên cục bộ  
a)  Phương pháp gradient  
Phương pháp gradient là phương pháp dò biên cục bộ dựa vào cực đại của đạo hàm.
Theo định nghĩa, gradient là một véctơ có các thành phần biểu thị tốc độ thay đổi giá
trị của điểm ảnh theo hai hướng x và y. Các thành phần của gradient được tính bởi:  

với dx là khoảng cách giữa các điểm theo hướng x ( khoảng các tính bằng số  
điểm) và tương tự với dy. Trên thực tế, người ta hay dùng với dx = dy = 1  
Trong kỹ thuật gradient, người ta chia thành 2 kỹ thuật (do dùng 2 toán tử khác
nhau): kỹ thuật gradient và kỹ thuật la bàn. kỹ thuật gradient dùng toán tử gradient lấy
đạo hàm theo hai hướng; còn kỹ thuật la bàn lấy đạo hàm theo 8 hướng chính: Bắc,
Nam, Đông ,Tây và Đông Bắc, Tây Bắc, Đông Nam, Tây Nam.  
a.1) Kỹ thuật gradient  
Kỹ thuật này sử dụng một cặp mặt nạ H1 và H2 trực giao ( theo 2 hướng vuông góc).
Nếu định nghĩa g1,g2 là gradient tương ứng theo 2 hướng x và y, thì biên độ của
gradient, ký hiệu là g tại điểm (m,n) được tính theo công thức:  

A0 = g(m,n) =  g² 1(m,n) + g2 (m,n)  

r(m,n) = tan-1g2(m,n)/ g1(m,n)  
Chú ý: để giảm tính toán, công thức 1-2 được tính gần đúng bởi:  
A0 = | g1(m,n) | + | g2(m,n) |  
Các toán tử đạo hàm được áp dụng là khá nhiều. ở đây ta chỉ xét một số toán tử tiêu
biểu: toán tử Robert, Sobel, Prewitt…  
Trước tiên chúng ta xét toán tử Robert. Toán tử này do Robert đề xuất vào năm 1965.
Nó áp dụng trực tiếp của các công thức đạo hàm tại điểm (x,y). với mỗi điểm ảnh
I(x,y) của I, đạo hàm theo x, theo y được ký hiệu tương ứng bởi gx, gy được tính:  
gx = I(x +1,y) – I(x,y)  
gy =I(x,y+1) – I(x,y)  
điều này tương đương với việc chập ảnh với 2 mặt nạ H1 và H2:

Ta gọi H1,H2 là mặt nạ Robert.  

Trong trường hợp tổng quát, giá trị gradient biên độ g và gradient hướng r được tính
bởi công thức 1.2 và 1.3. Thường để giảm thời gian tính toán, người ta còn tính
gradient theo các chuẩn sau:  
A1 = | g1(m,n) + g2(m,n) |  
hoặc  
A2 = max( | g1(m,n) | , | g2(m,n) |)  
Cần lưu ý rằng, do lạm dụng về ngôn từ, tuy ta lấy đạo hàm của ảnh nhưng thực ra chỉ
là mô phỏng và xấp xỉ đạo hàm bằng kỹ thuật nhân chập do ảnh số là tín hiệu rời rạc,
do vậy đạo hàm không tồn tại.  
Trong kỹ thuật Sobel và prewtt người ta sử dụng 2 mặt nạ:  
 a.1) Mặt nạ Sobel a.2) Mặt nạ Prewitt

a.3) Mặt nạ đẳng hướng (Isometric)

Gradient được tính xấp xỉ công thức  
Gx=Hx  I và Gy=Hy  I (Hx nhân chập với I, Hy nhân chập với I)
Thực tế cho thấy rằng các toán tử Sobel và Prewitt tốt hơn toán tử Sobel bởi  
chúng ít nhậy cảm với nhiễu
a.2) Kỹ thuật La bàn  
Về phương pháp kỹ thuật này tương tự kỹ thuật Gradient. Tuy nhiên, điểm khác
kỹ thuật Gradient chỉ lấy đạo hàm theo 2 hướng. Còn kỹ thuật la bàn lấy đạo hàm theo
8 hướng chính: Bắc, Nam, Đông ,Tây và Đông Bắc, Tây Bắc, Đông Nam, Tây Nam.
Bằng cách sử dụng 8 mặt nạ cho 8 hướng khác nhau.  
b) Phương pháp Laplace  
Các phương pháp đánh giá Gradient ở trên làm việc khá tốt khi mà độ sáng thay đổi rõ
nét. Khi mức sáng thay đổi chậm, miền chuyển tiếp trải rộng, phương pháp cho hiệu
quả hơn đó là sử dụng phương pháp đạo hàm bậc hai gọi là phương pháp Laplace. Kết
quả nghiên cứu cho thấy phương pháp Gradient rất nhậy cảm với nhiễu và thường tạo
nên biên kép. Toán tử Laplace dùng nhiều kiểu mặt nạ khác nhau để xấp xỉ đạo hàm
bậc hai. Dưới đây là 3 kiểu mặt nạ hay dùng.  
Kỹ thuật laplace cho đường biên mảnh, tức là đường biên có độ rộng bằng một pixel.
Tuy nhiên, kỹ thuật này rất nhạy cảm với nhiễu vì đạo hàm bậc hai thường không ổn
định.  
1.4. Các phương pháp do biên gián tiếp (phân vùng ảnh)  
Như phần trên đã trình bày. Nếu bằng cách nào đấy, ta phân được ảnh thành các vùng
thì đường phân ranh giữa các vùng đó chính là biên. Việc phân vùng ảnh thường dựa
vào kết cấu (texture) bề mặt của ảnh.  
Kỹ thuật dò biên và phân vùng ảnh là hai bài toán đối ngẫu của nhau. Thực vậy, dò
biên để thực hiện phân lớp đối tượng và một khi đã phân lớp xong có nghĩa là đã phân
vùng được ảnh. Và ngược lại, khi phân vùng, ảnh đã phân lập được thành các đối
tượng, ta có thể phát hiện được biên.  
Do vậy, Phân vùng ảnh là bước then chốt trong xử lý ảnh. Giai đoạn này nhằm phân
tích ảnh thành các thành phần có cùng tính chất nào đấy dựa vào biên hay những vung
liên thông. Tiêu chuẩn để xác định các vùng liên thông có thể là cùng mức xám, cùng
màu, v..v… Vùng ảnh là một thuộc tính quan trọng của ảnh. Nói đến vùng ảnh là nói
đến kết cấu bề mặt. Đường bao quanh một vùng ảnh gọi là biên ảnh.  
Một số phương pháp phân vùng chính như:  
. Phân vùng ảnh dựa theo ngưỡng biên độ  
. Phân vùng ảnh dựa theo miền đồng nhất  
. Phân vùng ảnh dựa theo đường biên 
 Phần 2: DÒ BIÊN VÀ THUẬT TOÁN

2.1 Dò biên theo kỹ thuật Gradient  

Theo như phần lý thuyết đã trình bày, kỹ thuật Gradient dò biên theo 2 hướng x và
y bằng cách sử dụng hai mặt nạ nhân chập theo hai hướng
Chương trình sử dụng hai toán tử là Sobel và Prewitt như sau:

Giả sử Gx và Gy là 2 ma trận điểm ảnh thu được sau khi nhân chập với 2 mặt nạ theo
hai hướng tương ứng. Ma trận điểm ảnh G được tính xấp xỉ theo công thức sau:
G=|Gx| + |Gy|
* Thuật toán dò biên theo phương pháp Gradient như sau:  ( Viết trên ngôn ngữ
Visual C++ 6.0)
Đầu vào: ma trận ảnh cần tìm biên
mặt nạ I1 và I2  
Đầu ra: Một ma trận ảnh (chứa các đường biên được tìm thấy).  
Giải thuật  
// Gradient Algorithm  
For (mỗi điểm ảnh của ảnh)  
If (Nếu điểm ảnh nẳm trên đường viền ảnh)  
Gán giá trị các điểm ảnh trên đường viền ảnh =0 (hoặc bằng màu nền ảnh).  
else  
{
- Tính xấp xỉ Gradient theo chiều x (Gx): nhân chập với mặt nạ I1  
-Tính xấp xỉ Gradient theo chiều y (Gy): nhân chập với mặt nạ I2  
-Tính giá trị điểm ảnh theo công thức xấp xỉ G:  G=|Gx|+ |Gy|  
- Nếu giá trị điểm ảnh lớn hơn chỉ số màu của ảnh thì gán giá trị ảnh là giá trị màu
lớn nhất.  
}
Để dễ hiểu, phần dưới đây sẽ minh hoạ thêm về giải thuật này:

Trong đó:  
b22=(a11*m11)+ (a12*m12)+ (a12*m13)+ (a21*m21) + (a22*m22) + (a23*m23) +
(a31*m31)+ (a32*m32)+ (a33*m33).  
Các giá trị nằm trên đường viền được gán =0 (hay giá trị màu nền).  
(b11,b12,...b1n,b11....bn1,b1n...bnn, bn1...bnn)  
Đây là công thức tính Gx và Gy  
Để tính giá trị điểm ảnh đầu ra, sử dụng công thức: G=|Gx|+ |Gy| 
2.2. Phương pháp dò biên theo kỹ thuật Laplace  
Kỹ thuật Laplace dò biên theo cách tính xấp xỉ đạo hàm bậc hai dựa  
trên một mặt nạ. Chương trình sử dụng mặt nạ H2 trong cách dò biên theo kỹ  
thuật Laplace.

Gọi G là ma trận điểm thu được sau khi nhân chập ma trận điểm ảnh (của ảnh cần tìm
biên )với mặt nạ H2.  
G chính là ma trận điểm ảnh chứa các đường biên cần tìm.  
* Thuật toán dò biên
Đầu vào: ma trận ảnh cần tìm biên:  
mặt nạ H2  
Đầu ra: Một ma trận ảnh (chứa các đường biên được tìm thấy).  
Giải thuật  
// Laplace Algorithm  
For (mỗi điểm ảnh của ảnh)  
If (Nếu điểm ảnh nẳm trên đường viền ảnh)  
Gán giá trị các điểm ảnh trên đường viền ảnh =0 (hoặc bằng màu nền ảnh).  
else  
{
- Tính xấp xỉ Laplace G: nhân chập với mặt nạ I1  
- Nếu giá trị điểm ảnh lớn hơn chỉ số màu của ảnh thì  gán giá trị ảnh là giá trị màu
lớn nhất.  
}
2.3. Phương pháp dò biên gián tiếp  
Dựa trên kỹ thuật phân vùng ảnh, Phương pháp này dò biên theo sự thay đổi mức xám
màu của ảnh. Nếu những điểm ảnh nào có cùng màu hoặc có màu khác nhưng khoảng
cách màu nằm trong phạm vi cho phép, đồng thời nằm kề nhau sẽ tạo thành
một vùng.  
* Định nghĩa khoảng cách màu:  
Khoảng cách màu là một khái niệm để chỉ sự khác nhau về giá trị màu của các điểm
ảnh.  
Giả sử a và b là 2 giá trị màu của 2 điểm ảnh. Khoảng cách màu d của a và b được tính
như sau:  
d(a,b)=|Ra-Rb| + |Ga-Gb| + |Ba-Bb|  
Trong đó Ra: là giá trị màu đỏ tại điểm ảnh  
Ga: là giá trị màu xanh (green)tại điểm ảnh  
Ba: là giá trị màu xanh da trời (blue) tại điểm ảnh.  
Nếu khoảng cách màu d=0 thì 2 điểm ảnh đó có cùng màu. Đường biên giữ các vùng
chính là các đường biên cần tìm
* Thuật toán tìm đường biên dựa trên sự biến thiên giá trị màu  của các điểm
ảnh.  
Đầu vào: Ma trận điểm ảnh, khoảng cách màu tối thiểu  
Đầu ra: Ma trận điểm ảnh mới (chứa các đường biên tìm thấy).  
Giải thuật:  
For (mỗi điểm ảnh của ảnh)  
{
- Tính khoảng cách màu của điểm ảnh với các điểm ảnh lân  cận: Tính theo 8
hướng của điểm ảnh  
If (Nếu có một khoảng cách màu lớn hơn khoảng cách màu cho phép)  
{
- Ghi nhận điểm ảnh này là một điểm biên mới.  
}
}