‘An Example for the Migration Towards Our Country: Ahiska Turks ey OLKEMIZE YONELIK GOCLERE BIR ORNEK: AHISKA TURKLERI Yrd.Dog.Dr. Mete ALIM’ ‘Yrd.Dog.Dr. Serkan DOGANAY™ Dr. Oguz SIMSEK™ v OZET Aluska, Giircistan simrlart iginde bulunan ve gecmiste Aluska Tiirklerinin vatant olan bir yerdir. Ahiska Tiirkleri tarilue biiyitk acilar gekmis ve 1944 ile 1989 yularinda iki bityitk siirgiine ugramuslardir, Gerek Garhk Rusya gerekse Sovyetler Birligi déneminde —irkgt saldinlara maruz kalan Aluska Tirkleri, bugiin Rusya Federasyonu ve eski Sovyet cumhuriyetlerinde dagik bir sekilde yasam miicadelesi vermektedirler. Ozbekistan’daki 1989 Fergana olaylarindan sonra dnemli bir kism Karadeniz kiyismdaki Krasnodar'a (Rusya Federasyonu) yerlestirilen Ahiska Tiirklerinin, bir kismu da Tiirkiye'ye ‘gde etmek istemislerdir. Tiirkiye Cumhuriyeti rarafindan 1992'de cikarilan “Aluska Tiirklerinin Tiirkiye'ye Kabulii ve Iskénw” adli yasa ile, ilk planda 500 ailenin Tiirkiye'ye getirilmesi dngériilmiistiir. Sadece 150 aile getirilerek Fgdir'a_yerlestirilebilmistir. Bugiin, kendilerine tahsis edilen daimt konutlarda ikamet eden Abiska Tiirkti vatandaslarmizin sosyo-ekonomik .durumlari ve baslica sorunlart bu arastirmada ele alinmaya calisilmistr. Anahtar Kelimeler: Gig, Aluska, soykiru, irkeu saldiriar. © Auatirk Universitesi, Kazim Karabekir &, +m Fakiltesi, Erzurum. e-mail: metealim@atauni-edu.tr, sdoganay.”stauni.edu.t * MEV. Iadir Anadolu Lisesi, e-mail: ogucsimsek?6@ hotmail.com Eastern Geographical Review 15 © 303Utkemize Vonetik Gaglere Bir Omnek: Aiska Turkle 304 « ABSTRACT Auska is a residence area within the borders of Georgia and once was the country for of Ahuska Turks. Ahuska Turks suffered a lot in the history and were exposed to two major exiles in 1944 and 1989. Ahuska Turks faced with racial attacks during both tzar Russia and Soviet Union are triying to survive in Russia Fedaration and former Sovit Republics scattered. Some of Aluska Turks, the majority of whom were placed in Krasnador (Russia Fedaration) on the Black Sea coast after the fieraful exents occured in Fergana of Uzbekistan in 1989, wanted to imigrate to Turkey. It was assumed to bring 500 families in to Turkey at the beginnig with the law “The Aceptance And Residing of Aluska Turks in Turkey” pussed in 1992. But only 150 families could be brought into Turkey and located in Tgdir. The social and economic situations and main problems of Aluska Turks who reside in these permanent accomadetions give to them have been handled in this investigation. Key Words: imigration, Aluska, genocide, racial attacks. Dogu Cografya Dergisi 15An Example for the Migration Towards Our Country: Ahuska Turks ULKEMIZE YONELIK GOCLERE BiR ORNEK: AHISKA TURKLERi An Example for the Migration Towards Our Country: Ahiska Turks, Giris Ekonomik kosullar ve defisen sosyo-politik sartlar sebebiyle uluslar arasi gé¢ giiniimiiziin Snemli sorunlar arasindaki yerini almugtur. Kendi ilkelerindeki gereksinimlerini ve beklentilerini tatmin edemeyen, gogu kere yasamlarini idame ettirmede ciddi zorluklarla kargilagan_insanlarin_ bir kismimin daha gok sey umduklart bir baska Ulkeye gitmeleri kagimlmazdir (http://w ww.stradigma.com/index.ph). Bununla birlikte, ashnda globallesen diinyada, gégiin en 6nemli nedeni ekonomik dengesizlikler gibi goriiliyor olsa da sosyal ve politik geligmeler de uluslar arasi gdgli ciddi oranda beslemektedir. Bu tarz gécte vatandan ayrilmaya gotiiren nedenler daha zorlayscidir (Yilmaz, 1998:497). Aznhklann zorunlu goge maruz kalmast, soguk savas sonrasinda Tirrkiye'nin de icinde bulundugu cografyada cok etkin olan bir gig cesididir. Ozellikle Eski Yugoslavya ve Kafkasya gibi bélgelerde insanlar yasadiklani yerlerden kasitl olarak uzaklastirilmakta veya uzaklasmaya mecbur birakilmaktadirlar. Kafkasyalilanin géglerinde dini, milli, sosyal ve kiilttirel bir cok neden birlikte rol oynamisur (Habigoglu, 1993:67). Sovyetlerin dagilmasi Kafkasya bélgesinde etnik catismalarm sayisin: ve siddetini arttirmis, mikro milliyetcilik yiikselise gecmis, bunlara bagh olarak siyasal istikrarsiziklar ve ekonomik problemler yasanamaya baslanugtir. Bu konuda Aliska Turklerinin durumu emsal teskil etmesi bakimmdan onemlidir. 1989'da Fergana Vadisi’nde yasayan Aliska Tirkleri gdge zorlanmus, Tirk otoritelerinin Gircistan': Ahiska Tiirklerini kabule ikna etme calismalart sonugsuz kalmis, Giircistan bunlan kabul etmemisti. Bunun tizerine Temmuz 1992'de Turkiye BuyUk Millet Meclisi’nde kabul edilen 3835 sayih kanunla 500 ailenin Turkiye'ye kabuliine karar verilmis, bu kanundan 752 kisi yararlanmustir (http:/Avww.stradigma.com/index.Ph) Eastern Geographical Review 15 © 305Ulkemize Yonelik Gaglere Bir Omnek: Ahska Turkleri Ahiska Turklerinin gergek vatanlari olan Abiska, Turkiye’nin kuzeydogusunda, Giircistan similar igerisinde yer almaktadir (Harita 2) Tiirkiye simrima 15 km uzaklikta bulunan Ahiska sehri karayolu ile Batum, Tiflis ve Turkiye’ ye baglidir. Ayrica Tiflis ile demiryolu baglanuis: da vardir. Sahada arazi engebeli bir Ozellik gdstermektedir. Bununla birlikte yre topraklan’ sulak ve tarima elverislidir. Yaylacilk gelenegi hakim olup, hayvancilik Snemli bir ekonomik faaliyettir. Ahiska yakinlarindaki linyit yataklari isletilmektedir. Ahiska Tiirklerinin géce zorlanmasiyla sahaya yerlestirilmesi planlanan Grew halk gelmek istemedigi icin sadece Ermeniler sahaya yerlesmistir. 1828'de 50 000 olan sehir niifusu, 1887"de 13 265°e diismiistiir. Giiniimiizdeki nifusu ise 24 650 kadardir. 11 Temmuz 1992°de yiiriirliige giren “Ahiska Tiirklerinin Tiirkiye’ ye Kabul ve iskanina Dair Kanun” ile 1992 yilinda 150 ve 1993 yilinda da 350 aile olmak izere ilk planda 500 ailenin Turkiye’ye gigit planlanmistir. Ancak, ilk 150 ailenin getirilmesi ancak mayis 1994"de tamamlanabilmig ve diger 350 aile ise heniiz getirilememistir. Bugin, Igdir'da kendilerine tahsis edilen daimi konutlarda toplam 717 Ahiska Tiirkit yasamint siirdiirmektedir. Bu vatandaslarimizin sosyo-ekonomik durumlart ve bashica sorunlanndan daha sonra ayrintih olarak séz edilecektir. Harita 1. Konum haritasi. 306 © — Dogu Cogratya Dergisi 15‘An Example for the Migration Towards Our Country: Ahiska Turks TARIHi SUREG VE BUGUNKU DURUM Aska “Meskhetia” veya “Meskhet” olarak da aniimaktadir. Ahiska Turklerine, Giircistan’in bu adlarla amian bilgelerinden gé¢ ettikleri igin Mesket Tiirkleri de denilmektedir. Dede korkut Kitaby’nda “Ak-sika” (ak- kale) ve 5. yuizyilda (481) “Akesga” adiyla anilan eski Oguzlar beldesi Ahiska, Giirciicede “Yeni Kale” anlamma gelmektedir. ilk islam fetihleri surasinda ele gecirilen Ahiska (1068), 1267-1268 yillarinda Mogollar’in hakimiyetine girmistir. 1578'de Cildir savagi ile Osmanh idaresine giren bélgeye Anadolu’nun cesitli kentlerinden getirilen Turkler yerlestirilmistir. Daha sonra Safeviler’in eline gegen Ahiska, 1635’te tekrar geri alinmustir. 250 yil kadar Osmanh eyaleti olarak kalan bolge, 1828-1829 Osmanli-Rus savasi sonunda imzalan Edirne antlasmasi ile Rusya’ya birakilmistir. Boylece Ahiska Tirklerinin siirgiinlerle dolu karanhik tarihi de baslamistur (http://www.ahiskalilar.org/giris/tarihimiz.html). Bu calismada ele alinan zorunlu gég, Ahiska Tiirklerinin Anadolu’ya ilk gécleri degildir. Osmanh — Rus savaslarinda (93 harbi) Osmanh Devletine yardim ettikleri gerekgesiyle baskiya maruz kalan bir kisim Abiska Tiirki| Anadolu’ ya gécmiistiir. Bunlar “Sark”, “Kafkas” veya “93 muhacirleri” olarak da bilinmektedirler, Carlik Rusya déneminde biiyik baskilara maruz kalan, 1917 Komiinist ihtildlinin getirdigi “oro determinasyon” (uluslarm kaderlerini tayin hakki, self determinasyon) hakkindan yararlanan Ahiska Tiirkleri, Nisan 1918°de Osmanh’ya katilma mtiracaatlarm yaptlar. Bu karar 4 Haziran 1918%de yapilan Batum Antlasmast'nda_ Giircistan tarafindan kabul edildi (hup://www.ahiskalilar.org/gitis/tarihimiz html). 1918 Batum Konferans1 ile Giircistan, Ahiska’y: Osmanlt Devletine birakmay: kabul etse de, Mondros ile elimizden tekrar gikmistir. Giircistan bélgeyi 1928 Trabzon Antlasmast ile resmen Osmanhi Devletine birakmis, ancak 16 Mart 1921’de Ruslarla yapilan Moskova Antlasmasi ile Ahiska tekrar Ruslara geri verilmistir (Igdir Valiligi, 1998:45). Ahiska Tiirkleri, kendilerini vatanlarindan tamamen ayiracak 1944 siirgiintine kadar, hem garhk hem de Sovyet Rusya’si dénemindeki tim Eastern Geographical Review 15 ¢ 307Ulkemize Yonelik Goglere Bir Grmek: Ahiska Turkleri baski ve mezalimlere ragmen Ahiska bolgesinde yasam miicadelesi vermeye devam etmislerdir. Rusya her zaman kiymet vermedigi ve yok etmek istedigi bu toplulugu savaslarda ve agi islerde kullanmistir. ikinci diinya savas yillarinda binlerce Ahiska Tirki! Almanlara karst n saflara siiriilmlig ve on binlerce kayip verilmistir. Askere almmayan niifus ise daha sonra onlari vatanlarindan ayiracak tren yollarmm yapiminda calistiriimistir. Kasim 1944’de 91 000%in izerindeki tim bélge ndfusu, Stalin’in emriyle tren vagonlarma doldurularak Orta Asya’ya siirgine ginderilmistir. Ahiska, Tiirklerinin 40 bini Kazakistan, 30 bini Ozbekistan, 16 bini Kirgizistan ve 5 bini de baska yerlere stirulerek Ahiska bosalulmstr. Sadece stirgin sirasinda achk, souk ve hastaliktan 17 000 kisinin hayatin: kaybettigi sanilmaktadir, Yerlestirildikleriyerlerde, kéyden kéye gecisleri_ bile yasaklanmusurr. Her seye ramen bu bélgelerde huzur iginde yasayan Ahiska Tiirkleri, maalesef 4 Haziran 1989°da ikinci buyUk stirginle kargi kargrya kalmislar ve 160 binden fazla insan Ozbekistan’: terk etmek zorunda kalimisur (Kihg, 2003:59). 1989 Nisaninda Ozbekistan'in Kuvazay kasabasinda baslayan ve “Fergana olaylart” olarak bilinen bir pazar kavgasi, giinden gine biiyiiyerek, Ozbekler ile Ahiska Tiirkleri arasinda kardes kavgasina dontismiistiir. Yizlerce Oli ve yarali veren Ahiska Turkleri, yeniden vatana dénme veya yeni vatan arama yoluna koyulmuslardir. Ancak Rus savas ucaklanyla taginarak, Rusya'nin ig kesimlerine, Azerbayean, Kazakistan, Kirgizistan, Ozbekistan ve Tirkmenistan’a stirlilmiislerdir (http:/hwww-ahiskalilar.org/gitis/tarihimiz.html). Ozbekistan’daki Fergana olaylarndan sonra 20 bine yakin Ahiska Turki kendi imkanlaryyla, Karadeniz kiyts1_ yakinlarmdaki Rusya’ya ait Krasnodar bilgesine yerlesmislerdir. Ancak, Rusya bu niifusa hala vatandaslik hakkt vermemistir. Ahiska Tiirklerinin buradan da cikarilmaya caligildigi ve irket saldirilarin basladigi basindan izlenmektedir. Yine basinda son giinlerde (Temmuz 2004) “Ahiska Tuirklerine ABD vatan oluyor” gibi bashklar alunda haberler siklagmustir. Yapilan bir anlasma cercevesinde, Krasnodar'da yasayan Ahiska Tiirklerinden 5 000°inin ABD"ye yerlestirilmesi planlanmaktadir. 308 * Dogu Co: 1 Dergisi 15,An Example for the Migration Towards Our Country: Ahiska Turks Nitekim, Krasnodar't bir an Once terk etmek isteyenler arasindan segilen ilk grup (80 kisi) Pensiylvania eyaletinin Telford kentine yerlestirilmistir. Bugiin yaklasik yarm milyonu askin Ahiska Tirkii, Azerbaycan, Kazakistan, Kirgizistan, Rusya, Ukrayna ve Kuzey Kafkas iilkelerinde zor sartlarda yasamaktadirlar. Son 70 yilda 3 defa siirgiine ugrayan Ahiska Tirkleri, bugiin 13 Cumburiyetin 264 degisik bolgesinde daginik bir sekilde yasam miicadelesi vermektedirler. Bugtin, Rusya Federasyonu’nda 70 bin, Kazakistan'da 145 bin, Azerbaycan'da 106 bin, Kirgizistan'da 57 bin, Ozbekistan'da 30 bin, Ukrayna'da 18 bin, cesitli tikelerde 3 000 olmak iizere toplam 629 bin Ahiska Turki"nin yasadigi tahmin edilmektedir. Sovyetler Birligi’nin dagilmasryla, bagimsiz bir devlet olan Giircistan ise Tuirkliiklerini inkar etmedikge Ahiska Tarklerinin vatanlari “Ahiska’ ya” déniislerine izin vermeyecek goriintlidedir, Glretl hUkimetine gore, XII. yiizyilda Giircistan’a gelen yiiz binlerce Kipcak Tiirkii,_Hristiyanlasmus, Girrctilesmistir. Bunun igin bolgede Turk varhgindan séz edilemez. Turk denilen insanlar, Osmanh fethiyle asimile edilmig Gurctt_unsurlandir. Dolayistyla Ahiska Tiirkleri de Giircii kékenlidir. Bunlar siirginden énce Giirctice konusuyorlardh, sirgtinde ana dillerini unuttular! Onlar, Gircistan’a Turk olarak giremezler! Giircti kimligini kabul etmelidirler! Oysa Giircistan 1999 yilnda Avrupa Konseyine tye olurken, iki yil iginde Ahiska Tiirklerinin vatanlarma geri dénmesini saglayacak bir yasa ikarmayt taahhiit etmistir, Ayrica daha sonra Uzerinde ayrinul olarak durulacagt gibi, Tiirkiye 1992’de cikardigi bir yasa ile belli sayida Ahiska Turki kabul etmistir (http://kutlualtay8 L.sitemynet.com). AHISKA TURKLERININ ULKEMIZE KABULU Ahiska Tiirkleri ézellikle 1989 olaylarndan sonra israrla Tiirkiye’ye gég etme isteklerini ilgili makamlara bildirmelerinden sonra, Sovyetler Birligi Turkiye’nin kabul etmesi halinde biyle bir gige izin verilebilecegini bildirmistir. Tiirkiye, Mesket Tiirklerinin gogunlugunun arzusuna da uygun olarak miimkiinse eski topraklarmda veya baska bir yerde topluca yerlestirilmeleri igin gereKli_girisimlerde bulunulmasi, Ahiska (Mesket) Eastern Geographical Review 15 @ 309Ulkemize Yonelik Gdglere Bir Omnek: Ahiska Turkleri Tarklerinin milli birliklerini muhafaza ve idame etirmek icin egitim ve sosyo-ekonomik alanda kendilerine yardimet olunmasi geklinde bir cevap ile g6¢ talebini reddetmistir. Zaten Ahiska Tlirkii vatandaslarnmizin da oncelikii istekleri bu yondedir. Ancak bunun miimkiin olmamast halinde, Turkiye’ye gige sicak bakmuslardir. Artan talepler ve miracaatlarla, konu 1990 yilinda tekrar hiikiimet giindemine girmis ve zamanin cumhurbaskant Turgut Ozal’in talimatiyla gg igin alismalar baslaulmisur. Ashnda, bu konuda Turkiye Cumburiyeti deviet politikast Tiirkiye disinda yasayan Tiirk soylularinin yerlesik olduklani iilke ve bdlgelerde kalmalarm, Turkiye ile ekonomik ve kiltiirel iliskilerde bulunarak uluslararasi baglanularim gisglenditilmelerini On gormekte, bu topluluklarn sz konusu alanlarda desteklenmeleri temeline dayanmaktadir. Ancak, olaganistd ve dzel sartlarda Turkiye'ye disandan — gd¢ kabul edilmektedir (http://moyarodina.sitemynet.com/ali/ahistar4.htm). Yapilan calismalar sonucu “Ahiska Turklerinin Turkiye’ye kabul ve iskanma dair 2.7.1992 tarih ve 3835 saytlt kanun” 11.7.1992 tarihinde resmi gazetede yayumlanarak yiirirllige girmistir (Karar sayisi:92/3706). Bu kanunui 1. maddesinde “Sovyetler BirliZini olusturan cumburiyetlerde dagumk halde yagayan ve “Ahiska Tirkleri” olarak adlandinlan soydaslanmuzdan Turkiye’ ye gelmek isteyenler (en zor durumda bulunanlardan baslamak iizere), Bakanlar Kurulunea belirlenecek yillik sayy asmamak kaydiyla, serbest veya iskdnli gogmen olarak kabul olunabilirler” denilmektedir. Bu kanuna gore yayimlanan 92/3706 sayth Bakanlar Kurulu kararina gore 150 Abiska Turki ailenin 1992 yihnda, 350 ailenin ise 1993 yilinda iilkemize kabuliine karar verilmistir. Turkiye’ye kabul edile toplam 350 ailenin hangi iilkelerden kag aile olarak iilkemize kabul edildigi Harita 2’de gorillmektedir. Azerbaycan’dan 30 ailelik ilk kafile (164 kisi) 10 Subat 1993 gin getirilerek, Igdur’daki gecici iskan merkezine yerlestitilmistir. 14 Nisan 1993’te 70 ailelik (328 kisi) ikinci kafile Almat-Erzurum havayolu ve Erzurum-Igdir Karayolu ile Kazakistan’dan, iigtinci Kafile (20 aile-91 kisi) 25 Haziran 1993"te Ankolu-Erzurum havayolu ve Erzurum-Igdwr karayolu ile Kirgwzistan'dan ve 30 ailelik son kafile de 10 Mayis 1994’de (169 kisi) Ozbekistan’dan Igdu'a getirilmistir (Harita.2), Boylece 1992 yth igin Ongoriilen 150 ailenin Turkiye’ ye 310 © Dogu Cofratya Dergisi 15‘An Example for the Migration Towards Our Country: Aluska Turks g6ci gegikmeli olarak tamamlanmisuir (Igdir Valiligi, 199:46). Ancak, aymt karar ile 1993 yilnda getirilmesi planlanan 350 aile henliz (2004) Tiirkiye’ye getirilememistir. Bélgede ve Tirkiye’de meydana gelen siyasi ve sosyo-ckonomik geligmelerin sonucu olarak kisa ve orta vadede bunun miimkiin olmayacaga sdylenebilir. 328 ksi, Kazakistan, 3, Kafile: 25 Haziran 1983, 20 ile, 91 ksi, Kurguzstan, 4. Kafile: 10 Mayts 1994, 30 aie, 169 kisi, Orbebistan Harita 2, Ahiska Tiirkleri’nin ilkemize gé IGDIR’DA IKAMET EDEN AHISKA TURKLERI’NIN NUFUS VE YERLESME OZELLIKLERi Bakanlar kurulu karanyla tescil edilen niifus 178 aile, 804 kisidir. Dogum ve evienme gibi niifus hareketlerinin sonucu olarak 1998 yilinda 850 Ahiska Tirkiiniin vatandashk iglemleri tamamlanmiguir . Igdir il Saghk Miidiirliigt kayttlarindan aldigimiz 2004 tarihli bilgilere gore, Ahiska Tiirklerinin yasadigi sitede 371 erkek ve 346 bayandan olusan toplam 717 kisi ikmet etmektedir (Tablo 1). Ahiska Tiirkii vatandaslanmizin daha sonra gegim sikintisi sebebiyle biiyiik sehirlere galisma amach. gidisleri sitede niifusun azalmasina neden olmustur, Eastern Geographical Review 15 ¢ 31]Utkemize Yonelik Giglere Bir Ornek: Akuska Tarkleri Tablo 1. Igdir’da Yasayan Abuska Tiirkleri’nin Yas ve Cinsiyet Yapist (2004). Topiam ea cn mn t 30 6.9 [ 74 10.4 1 163, 65 30) 8 53] 35 77. 55 1 axelasees 85, 66 93 37 38 z i 10. 13 35 46 Toplam a Me AT 1007 Kaynak, [dir I Saghk Madurlaga Belirli bir sahada niifusun miktart ve cinsiyet bilesimi yaninda ndfusun yas yapisi, gerek toplumlani etkileyen tarihi olaylar hakkinda ipucu vermesi ve gerekse ig glicli kapasitesi, gida ve gesitli hizmetlere olan ihtiyag, aile tipleri, gogler, dogum ve 6liim oranlar gibi olaylan yansitmas: agisindan énemlidir (Tumertekin, 1994:177). [gdu’daki AhiskaTiirkleri’nin niifusunun yas ve cinsiyet yapisi incelendiginde, niifusun yarisindan fazlasimm (% 50.7) 24 yasin alundaki geng nifustan ibaret oldugu goriilmektedir. Niifusun sadece % 4.6’si 65 yas ve iizerindeki niifustan olusmaktadir (Tablo 1). Geng niifus oranmm fazlaligi yiiksek néifus artis hizi; 65 yas ve izerindeki niifusun azht ise niifusun gdgmen olmast ile aciklanabilir. Mevcut niifusun medeni hallerine bakildiginda, 249 bekar, 320 evli ve 6 dul oldugu gériilmekte, toplam niifus igerindeki 136 cocuk da ayrica dikkat cekmektedir. Geng nlifusun fazlaligy dzellikle egitim, saghk ve istihdamla ilgili sorunlart beraberinde getirmektedir. Daim? konutlarin karsisindaki gegici iskin merkezindeki prefabrik binada bir ilkégretim okulu bulunmaktadir (Fotograf 1). Okul binasi yetersiz kaldigi igin prefabrik evlerden birisi de ek olarak kullanilmaya baglamistr. Okulda 11 derslik bulunmaktadir. ikisi idareci 19 dgretmen ve 1 hizmetlinin gorev yaptigi okulda, toplam 470 ogrenci Ogrenim gormektedir (2003). Ayrica okulda 22 dgrencisi olan bir de anasinifi bulunmaktadir. Okula . Okula gevreden de Ogrenci kabul edilmektedir. Hatta, Abiskalt Ogrenciler okulda devam eden 6grencilerin tamami Ahiska Tiirklerinden degil 312 © Dogu Cogralya Dergisi 15An Example for the Migration Towards Our Country: Abiska Turks azinhktadir, Sitede toplam 11 kisi tniversite, 45 kisi de (25 kiz, 20 erkek) liseye devam etmektedir. Fotograf 1 . Gegici iskan konutlart ve hizmetteki ilk6gretim okulu. Sitede 1998 yih itibariyle, 32 tniversite, 38 lise, 40 ortaokul ve 141 ilkokul Sgrencisi olmak tizere toplam 251 dgrenci Sgrenim girmekteydi. Aluska Tirklerinin yetiskin ve okul gagmdaki cocuklarma Milli Egitim Miidiirliigii tarafindan 1993 nisanindan sonra okuma-yazma, Tirkge, vatandashk ve tarih dersleri; dokumacilik, giyim ve ev ekonomisi dallarinda kurslar da verilmistir. Egitim-ogretim ve kurs programlarinda 14 gretmen gérev yapmus olup, 445 kursiyer egitim gérmiistiir. 1994 ve 1995 yillarinda agilan haheihk kurslarda toplam 150 bayan egitilmistir (Igdir Valiligi, 1998:47). Gecici iskn merkezinde bir hal dokuma atdlyesi hizmet vermeye devam etmektedir (2005). Tablo 2.. Igdir’da Yasayan Ahiska Turklerinin Egitim Durumlan (2004). Erkek. ‘Kadi Toplam ‘Okul Caginda Okman 35 20 5 Tikokul Mezunu 71 80 isi (Crtaokul Mezun 70 86, 156) [Lise Lo 108 238, 'Yuksekotul 35 5 120) ‘Okuryazar Deal 7 5 “Toplam a Me 77 Kaynak, igdir Sagink Mudarlagi Eastern Geographical Review 15Okemize Yonelik Gaslere Bir Ornek: Ahiska Tuskler Niifusunun dnemli bir kismi calisma cagndaki kisilerden. olugan Ahiska Tirklerinin, en dnemli sorunlan issizlik olarak karsimiza gikmaktadir. Bununla birlikte, toplam 62 kisinin cesitli devlet kuruluslarinda egitim aldiklani alanlarda istihdam edilmeleri oldukca anlamlidir (Tablo 3). Devletimizin bu vatandaslarimiza sahip ciktigi sdylenebilir. Resmi kuruluslarda istihdam edilenlerin, 29°u Igdr fl Milli Egitim Madurlugunde ogretmen, 15°i Bayindirhk ve fl Tarim Mudiirluklerinde memur, 6’s1 Saghk Midiirlugiinde doktor ve hemsire, 2’si avukat ve 3° de Van 100.Yil ve Atatiirk Universitesi’nde Sgretim dyesi olarak calismaktadir. isi olmayan genclerin Snemli bir kismumn ise, yaz aylarim turizm merkezlerinde (Rusca bilmeleri avantaji ile) ve bityuk kentlerde calisarak gecirdikleri ve kis mevsiminde tekrar Idir’a déndikleri tespit edilmistir. Calisamayacak kadar yashlardan olugan ve galisant olmayan baz1 ailelerin ise en basit ihtiyaglarim bile zor karsilayabilmeleri. ise iztintii vericidir. Tim diinyada 1980 yilindan ‘itibaren, gécmenlerin yerlésim ve ézellikle konut sorunlarma daha fark-yaklagimlann —oldugu goriilmektedir. Ulkemizde de, her seyden Once 2510 sayth iskn yasasimn gécmenlerin iilkede yerlestirilmesinde yeterli olamadigi kabul edilmis ve toplu olarak gelen Afganistanhi gdcmenler, Bulgaristan’dan géce zorlanarak gelen gécmenler, Tiirk Cumhuriyetleri’nden getirilen Ahiska Tiirkleri icin ayrt ayn’ yasalar cikarlarak yerlesim —uygulamalarimn _cergevesi belirlenmistir (hup://www.balgoc.org.tr/gocmenyerlesim.html). Tablo 3. Resmi Kurum ve Kuruluslarda Calisan Nufus (2004), Eke Kad Toplam Mili Egitim Mi freimen) 9 20 29 Saglik Mid, (Dokior-Hemsire) 6 7 5 Bayindik Mid 14 id T-Tanm Midariigi i 1 Universite Ogrt. Uyes) 3 3 ‘Avukat 2 z Toplani 35 a a Kaynak, fdr fl Saghk Mudurtagt. 314 © Dogu Cografya Dergisi 15‘An Example for the Migration Towards Our County: Ahiska Turks Daha nce belirtilen yasalarm kabuliinden sonra, Ahiska Tiirklerinin iilkemize kabulleribiraz gecikmeli _baslaulabilmistir. Azerbaycan’dan getirilen 164 kisilik (30 aile) ilk gurup Arahk ilgesindeki D.S.i’ye ait misafirhanede 4 Nisan tarihine kadar barindiriidiktan sonra, hazirlanan gegici iskén merkezine yerlestirilmistir. Daha sonra gelen kafileler de buraya yerlestirilmistir. Ahiska Turklerinin yerlestirildigi gegici iskan merkezi hazineye ait 104 626 m®lik arazi iizerinde inga edilmistir. Merkezde prefabrik 75 adet ikiz konut, okul, saglik ocagi, karakol, banka, postahane, camasirhane, yemekhane, cami, ambar ve sadivan yapilmasi tasarlanmigur. Daha sonra yapilan 30 konut ile Konut sayisi 180°ne gikariimisur. Ekim 1993 yilinda insasina baslanan daimi Konutlar ise Kasim 1997°de tamamlanmis ve hak sahiplerine dagitilmistir. Bes kath 9 blok halinde yapilan daimi Konutlarda 180 daire meveuttur (Sekil 1, Fotograf 2). Bu konutlar Ahiska Tirkleri’nin barinma sorunlarim tam olarak gézmiistir. Ancak, baz1 site sakinlerinin apartman dairelerine aligmalart zaman almustir. Ayrica bazilarmin’ eklentiler yaparak ve dairelerinde yaptklan degisiklikler ile kiler gibi kullanm alanlan elde etmeye galigtiklan da gozlenmektedir (Fotograf 3). Cunki, dzellikle yaslilar sitedeki sinirlt alanlan ekip-bigmekte (Fotograf 4) ve kislik yiyecekler hazirlamaktadurlar. Fotograf 2. Ahiska Tirklerinin ikamet ettigi _-Fotograf 3. Site sakinleri dairelere kiler aim konutlardan bir gértintim, gibi kullamm alanlar eklemektedirler. Eastern Geographical Review 15 315Ulkemize Yonelik Goglere Bir Ornek: Abiska Turkleri | TLL LJ OJ ee Sekil 1. Ahiska Tiirklerinin yerlestirildigi sitenin plan. Daimi site alaninda planlanan banka, postahane, yemekhane gibi hizmet binalari yapilamamistir.Yalmz, gecici konutlarda okul, cami ve simdi kullanilmayan postahane binalart vardir. Ayrica gegici konutlar alaninda gecmiste camasithane, karakol ve bekci kuliibesi de bulundugu bilinmektedir. Ahiska Tiirkleri igin yapilan gecici ve daimi konutlar [dir sehir merkezine 3 km uzakhikta Igdur-Dogubeyazit karayolu iizerinde bulunmaktadir (Harita 1). Sehir merkezine ulasim minibiis, dzel oto, motosiklet_ ve _bisikletlerle saglanmaktadir. Mayis 1995"te tic: dolmuslarin hizmete girmesi ulasimi daha da kolaylastirmistir. Ama site ile kent merkezi arasindaki ulasim sorununun tam olarak géziimlenebildigi sdylenemez. Igdir'a_yerlestirilen Ahiska Turklerinin tamami sitede oturmaktadir. Calismak iizere il disina gég eden aileler vardir. Bunlarin evlerini satmalart veya devretmelerimiimkiin degildir. Cuinkii site sakinlerinin bu evlerin sahibi olabilmek igin yapuklart Sdemeleri devam etmektedir. Gegici konutlarin miilkiyeti Koy Hizmetleri’ne aittir. Bu konutlar cok diisik ficretlerle, Kéy Hizmetleri fl Mudurlugi’nde caligan isciler, valilik galisanlan, bekgi ve polis memurlarina kiraya verilerek degerlendirilmektedir. Gegmis yillarda site igme ve kullanma suyu stkintist yasamisuir, Bu sorun Igdir Belediyesi’nin 110 m derinlikten gikarttga su ile céziimlenmistir. 316 © Dogu Cogratya Dergisi 15An Example for the Migration Towards Our Country: Ahiska Turks 150 ailelik ilk kafileden sonra getirilmesi planlanan 350 ailenin isk igin Kars'm Kagizman (260 000 m?), Arpagay (31 968 m?), Susuz (600 000 m2), Samkamis ((40 624 m2) ve Ardahan’in Gile ilgelerinde (443 450 m2) hazine arazilerinin etiit galismalari yapilmis ve ingaata uyguntuklart tespit edilmistir. Ayrica, 3835 sayih kanunla belirlenen iist komisyonun 30.12.1992 tarih ve 8/5 sayih karartyla 4 yilda toplam 5 000 Ahiska ailesinin aym usulle Tarkiye’ye getirilerek iskanlarim saglamak iizere dig kreditemini igin proje hazirlanmast_ da karara_— baglanmisur (http://moyarodina.sitemynet.com/ali/ahistar4.htm). Ancak, iizerinden uzun yillar gecmesine ramen de@il bu proje, ilk planda getirilecek 350 aile bile iilkemize getirilememistir. Aluska Tiirklerinin ikamet ettigi daimi konutlarin karsisindaki gecici iskdn alaninda bir halicilik atélyesi de faaliyettedir (Sekil 1). Onceleri kilimcilik kursu olarak diizenlenen galismalar daha sonra Karabag desenlerinin islenmesi ile atélyeye d6ndstiriilmistir. Halcihk atélyesinde Idir Halk Bgitimi ve Aksam Sanat Okulu Miidiirligii kadrosunda olan Aluskalt bir 8gretmen tarafmdan 28 kursiyer egitilmektedir (2004), Atélyedeki 22 tezgahta Osmanli Saray ve Karibag motifli kilimler dokunmaktadir. Karabag kilimleri parlak ve cok renkli dokumalariyla diger kilimlerden ayrir (Fotograf 5). Fotograf 4. Ahiska Tirklerinin sitede potograf §. —Sitedeki_halicilk ekip-diktikleri alandan goriniim atdlyesinde dokunmus bir kilim. Kilimler, Igdir valiligi_ biinyesindeki Sosyal Hizmetler Vakfi tarafindan pazarlanmaktadir (m?’si 40-60 milyon Tiirk Lirast-2004). Ayda (ern Geographical Review 15 @ 317Urkemize Yenelik Geslere Bir Ornek: Ahiska Tarkteri ortalama 50-55 m? kilim dokunan atolyede, calsanlara metrekare basina iicret édenmektedir. Kilimlerde kék boya kullanilmaktadir. SONUC VE ONERILER Tiirkiye, gerek cografi konumu gerek tariht gecmisi ve gerekse siyast olusumunu heniiz tamamlamamig bélgelere kavsak olmasi sebebiyle stirekli niifus hareketlerine sahne olmaktadir. Abiska Tiirkleri konusu buna garpici bir Srmek olusturmaktadir. Ahiska Tiirklerine yonelik Garhk Rusya dénemindeki baski ve zuliimler, Sovyet Guircistan’: déneminde de devam etmis ve ézellikle Stalin zamaninda en yiiksek noktaya cikmistir. Ahiska Tirkleri Térk ve Miisliiman kimliklerinden dolay: hep cezalandirilmislardir. Bugtin yarim milyondan fazla Ahiska Tiirkii, Azerbaycan, Kazakistan, Kargizistan, Rusya, Ukrayna ve Kuzey Kafkas iilkelerinde baski ve zuliim altnda yasamaktadirlar. Kendi imkanlanyla Tirkiye’ye gégen ailelerin ikamet, eitim, saglik ve sosyl giivenlik problemleri giinden gine artmaktadir. Vatandashk islemleri gok yavas yiiriimektedir. Yetkililer, Ahiska Tirklerinin tarihini ve jeopolitigini ogrenmelidirler. Ahiska Tirklerini ziyaret igin dahi tilkeye sokmayan Girrcistan’la ciddi gériismeler yapiImahdir. Ukrayna’mn, Kirm Tirklerinin dénisiine engel olmadigi bilinmektedir. Gircistan’m da aynt insani davranis1 gosterebilmesi beklenmektedir. Avrupa Konseyi tarafindan Giircistan’a, Ahiska Turkleri sorununun géziimi igin belirli bir siire tanmmustir. Ancak Giircistan hitkiimeti, bu konuda higbir adim atmamusuir. Ahiska Turklerinin Mesh halkindan oldugu ve Meshlerin de ashnda Gircii etnik gruplarindan biri oldugu! gibi dayanagi olmayan komik bir iddiada israr etmektedir. Ayrica, Abhiska Tirklerini kabul etmek icin Giircii adi almalan ve kimliklerini inkar etmeleri sart kosulmaktadir. Ahiska Tiirkleri davasim iyi bilen yetkililer bu konuda Gireistan ile vakit gecirmeden géziim arayist icin goriismelere baslamalidir. Bu, dilkemizin dinya kamuoyundaki_ prestiji agisindan da énemlidir, 318 © Dogu Cografya Dergisi 15‘An Example for the Migration Towards Our Country: Aliska Turks Rusya Federasyonu’na bagl Krasnodar bélgesinde gegici iskanla yasayan Ahiska Tiirklerine bélgeyi terk etmeleri icin baski yapildig bilinmektedir. Krasnodar bolgesinde ikamet eden yaklask 14 bin Ahiska Turkw’nden 11 bin kadar nifusa kaydedilmemis olup, 10 yildir kagak gdgmen durumundadirlar. 1992. yilmda gikanlan 3835 saysh kanun cercevesinde buradaki Turklerin Turkiye’ye getirilmesi igin girisimler baslatilabilir. Aksi taktirde, Ahiska Tirkleri yeni bir siirgtinle karsilasabilirler. Bunun igin, 1992 yihnda cikarlan 3835. sayil Abiska Turklerinin Turkiye’ ye kabuld ve iskam kanunu uygulanmalidir. Ahiska Tiirklerinin Onemli sorunlarmdan biti de akrabalarim yillardir gérememeleridir. Bazi aileler zaman zaman akrabalarm gormek igin Rusya ve diger Turk Cumburiyetleri’ne gitmektedirler. Bunun icin Igdur’a yerlestirilmis Ahiska Turkleri Turkiye’den akraba ve soydaslarina da kanunlar cevresinde skin hakkt taninmast yOniinde —_girisimler beklemektedir. Idwr’da ikamet ettirilen Ahiska Turklerinin en Onemli sorunu issizlik ve gecim sikintis olarak kargimiza cikmaktadir. Daha énce séz edildigi gibi, 62 kisi cesitli kurum ve kuruluslarda istihdam edilmistir. Bunlarin her birinin bir ailesi oldugu dusuntiltirse bu rakamin kayda deger oldugu séylenebilir. Yine de bazi ailenin gelir durumunun ko oldugu gézlenmektedir. Bu ailelerin gencleri ailenin gegimini saglamak igin, yaz mevsimini il dismda caligarak gecirmektedirler. Yashlar ise site bahgesinde kendilerine diigen ¢ok az. alanda, hem ailenin ihtiyaglarim: karstlamak hem de vakit gegirmek amaciyla sebze ve meyve yetistirmektedirler. Bu durum sitenin cevre giizelligine de katki yapmusur (Fotograf 4). 2773 sayih, 2540 kanun numarah ve 14.06.1934 tarihli iskan kanunu cergevesinde iskanlt gelen Tiirk irkindan olan ailelerden niifus saytlar ve topragin niteligine gére, otuz ile doksan dekar arasinda toprak verilmesi ve gerekirse bunun arttirilabilecegi Ongériilmektedir. Yine, 02.07.1992 tarih, 21281 sayil ve 3835 kanun numarah “Ahiska Tirklerinin Tarkiye’ye Kabulii ve iskanina Dair Kanun’da da gelen gdcmenlerin gayri menkul verilerek iskan edilmesi ve gdcmenlerin iretici duruma getirmek icin gerekli tedbirlerin alnmast Eastern Geographical Review 15 # 319Ulkemize Yonelik Golere Bir Ornek: Ahiska Turkleri ongoriilmilstiir. Maalesef bunlar bagarilamamisuir. Oysa, Abiska Turklerinin yerlestirildigi sitenin cevresinde hazineye ait binlerce déniim arazi bos durmakta ve her gecen gin gecekondularla isgal edilmektedir. Cok geg kalinmakla birlikte topraklar hala bu vatandaslarimiza dagitilabilir. Cifteiligi bilen ve cok caliskan olan bu insanlar, siiphesiz bu topraklari en iyi sekilde degerlendireceklerdir. Béylece, gecekondulasmadan dogacak —carpik kentlesme ve kentsel sorunlar da engellenmis olacaktur. Yerinde yaptigimiz miilakatlara gore Ahiska Tiirkleri, dncelikle ekip-bicebilecekleri kadar tam arazisinin Kendilerine _ verilmesini istemektedirler. Bunun igin site etrafindaki hazine arazilerinin kullanimasi miimkiindiir. Bir diger istekleri, Rusya ve diger cumhuriyetlerde bulunan akraba ve pargalanmis ailelerin devlet tarafindan vatandashk verilerek Turkiye’ye getirilmesidir. Kendi imkanlan ile gelenlerin vatandashk islemleri cok yavay siirmekte ve saglik, egitim vb. imkanlardan faydalanamamaktadir. Site igerisindeki yollara asfalt dékiilmesi veya karo désenmesi Ahiska Turklerinin diger bir istekleridir. Igdur’da gehir igi ulagimin yetersiz olmasi sebebi ile site sakinlerinin siteye gidig gelisleri Gnemli bir sorundur. Bunun igin site sakinleri bu konuda dzellikle belediyeden yardim beklemektedirler. Site sakinleri kendi imkanlari ile getirdikleri araclarinm, trafik gubesi tarafindan tescil edilmesi, kayitlara gecirilmesi ve plakalafimin degistirilmesini de istemeKtedirler. Gunki, bu otomobiller ile sehir disina cikmalart muimktin degildir. Daimi Konutlarin kargisindaki gegici konutlar alanmda_bulunan atélyede Osmanh Saray ve Karabag motifli halt ve kilimler dokunmaktadir (Fotograf 5). Geng kizlarin hem meslek dgrendigi hem de para kazandigi bu atlye gelistirilebilir. Bunun igin kilimlerin tant yapilarakpazart genisletilmelidir. Gi, niifus hareketlerinin sebep ve sonuglan en karmasik olan olup, bir takim toplumsal olaylan da beraberinde getirir. Bazen istenmeyen olay ra da sebep olabilir. Ahiska Turklerinin Igdir'a yerlestirilmesinden bugiine kadar bu bélgede kayda deger higbir toplumsal sorun yasanmadig 320 © Dogu Cografya Dergisi 15An Example for the Migration Towards Our Country: Abiska Turks sdylenebilir. Issizlik ve ekonomik sikinularla miicadele eden yére halkinin, degerdir. bu soydaslarimizi benimsemeleri taki KAYNAKCA DEVLET, N., 1999, Rusya Tiirklerinin Milli Miicadele Tarihi. Turk Tarih Kurumu Bastmevi, Ankara. DOGANAY, H., 1997, Tirkiye Beseri Cografyast. Milli Egitim Bakanhigi Yayinlart No:2982, Bilim ve Kiiltir Eseleri Dizisi No:877, Egitim Dizisi: 10, Ankara DOGANAY, F., Tirkiye’ye Gogmen Olarak—Gelenlerin—Yerlesimi. http:/Awww. balgoc.org.tr'gocmenyerlesim.htm (13.11.2005). GUNER, L., 1993 {I Milli Egitim Mudirlagi’ Koruma ve Yasatma Dernegi, Yayin No: L, [dir GUNER, 1., 2000, Kitalar ve Ulkeler Cografyast, Atatiirk Universitesi Yayinlart No:910, Kazim Karabekir Egitim Fakiltesi Yaymlari No:116, Ders Kitaplan Serisi:58, Erzurum. HABICOGLU, B., 1993, Kafkasya’dan Anadolu'ya Gdgler. Nart Yaymeilik. istanbul. IGDIR VALILIG! KILIG, V., 2003, 58. Surgiin YildGntimiinde Abiska Térklerinin Diinii ve Bugiinii. Ahiska’nin Sesi, Yu:2, Saye, izmir. KOPUZLU, N. Ahiska Torkleri- ile ilgili Bir Brogiir Hakkinda, bitp://www.ahiskalilar.org/giris/brosurhk html (12.11.2005) MUTLUER, M., 2003, Uluslar Arast Gicler ve Tiirkiye, Cantay Kitabevi, Istanbul. OZDEMIR, T., 1997, Turkistan’dan Anadolu'ya Bir Gég ve Tarimsal Uretim Amaglt iskin Ornegi: Ulupamir. Turk Cografya Dergisi, Say1:32, Istanbul OZGUR, E. M.,1998, Tiirkiye Niifus Cografyasi. GMC Basin-Yayin, Ankara. TUMERTEKIN, E., 1994, Beseri Cografya- Girig. istanbul Universitesi Yayin No:3819, Edebiyat Fakiiltesi Yayin No:2464, istanbul. TUMERTEKIN, E.-OZGUG, N., 1997, Beseri Cografya, insan-Kilttir-Mekan. Cantay Kitabevi, istanbul TURKDOGAN, O., 1999, Tiirkiye’de Gogler, Sorunlan ve Cézim Yollar. Turk Diinyasi Arastirmalart, Sayt:119, Erzurum. 1998, Cumhuriyetimizin 75. Yilinda Tgdur. [gdir. Eastern Geographical Review 15 @Utkemize Yénelik Gdglere Bir Ornek: Abrska Tarklesi YUCEBAS, Y., 2003, Iddir Ahiska Tiirklerinin Sosyo-Kiitiirel ve Ekonomik Yapist. Yiiziineti Yul Universitesi, Sosyoloji Boliima (Basiimamis Lisans Tezi), Van. YILMAZ, E., 1998, “Uluslararasi Gig", Ulustararasi Politikada Yeni Alanlar, Yeni Bakislar, Ed. Faruk SGnmezoglu, istanbul. Turk YIGIT, A,, 1996, Tark Utkeleri Dinnyasi Dizisi:2, Elazig fyasi. TISAV Elazig Subesi Yayinlari ZEYREK, Y., Ahiska ve Ahis 1 Tiirkleri. http://www.ahiskalilar.org (13.11.2005) http:/Awww.stradigma.com/index.ph (15.06 2005) http://moyarodina.sitemynet.com/ali/ahistar4.htm (20.06.2005) http://kutlualtay8 | sitemynet.com (20.06.2005) http:/Avww.geocities.com/ahiska1944/kanun.html (13.11.2005) 322 © Dogu Cogratya Dergisi 15