ELEKTRİK MAKİNELERİ

II

ELEKTRİK-ELEKTRONİK MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ

2022-2023 BAHAR DÖNEMİ

11. HAFTA

10/05/2023-11/05/2023

DR. ÖĞR. ÜYESİ AHMET KABUL

 ELEKTRİK MAKİNELERİ
II
ASENKRON MOTORLAR
SORU-2
460 𝑉, 25 ℎ𝑝, 60 𝐻𝑧, 4 − 𝑘𝑢𝑡𝑢𝑝𝑙𝑢, 𝑌 − 𝑏𝑎ğ𝑙𝚤 rotoru sargılı bir asenkron motorun faz
başına empedans değerleri aşağıdaki gibidir.

𝑅1 = 0,641 Ω, 𝑅2 = 0,332 Ω, 𝑋1 = 1,106 Ω, 𝑋2 = 0,464 Ω, 𝑋𝑀 = 26,3 Ω

c) Rotor direnci iki katına çıkarılırsa; maksimum momenti, maksimum momentin elde
edileceği hızı hesaplayınız. Bu durumda asenkron motorun kalkınma momentini
hesaplayınız.

Dr. Öğr. Üyesi Ahmet KABUL

 ELEKTRİK MAKİNELERİ
II
ASENKRON MOTORLARIN TASARIM SINIFLANDIRMALARI

Kalkınma Torku Kalkınma Akımı

Motor Sınıfı Kayma
(Nm) (A)
A Sınıfı Normal Normal Düşük
B Sınıfı Normal Düşük Düşük
C Sınıfı Yüksek Düşük Düşük
D Sınıfı Çok Yüksek Düşük Yüksek

Chapman, J. S., ‘Electric Machinery Fundamentals’, 4th Edition, McGraw-Hill, p.

422. Dr. Öğr. Üyesi Ahmet KABUL
 ELEKTRİK MAKİNELERİ
II
ASENKRON MOTORLARIN TASARIM SINIFLANDIRMALARI

o Çift kafes tasarımlı motor

normal çalışma durumunda
daha yüksek kaymaya
sahiptir.

o Çift kafes tasarımlı motor

daha düşük maksimum
momente sahiptir.

o Çift kafes tasarımlı motor

daha yüksek kalkınma
momentine sahiptir.

Chapman, J. S., ‘Electric Machinery Fundamentals’, 4th Edition, McGraw-Hill, p.

426. Dr. Öğr. Üyesi Ahmet KABUL
 ELEKTRİK MAKİNELERİ
II
ASENKRON MOTORLARDA NEMA İNDEKSİ
NEMA *Kodları 𝒌𝑽𝑨/𝒉𝒑
A 0 − 3,15
B 3,15 − 3,55
C 3,55 − 4,00
D 4,00 − 4,50
E 4,50 − 5,00
F 5,00 − 5,60
G 5,60 − 6,30
H 6,30 − 7,10
J 7,70 − 8,00
K 8,00 − 9,00
National Electrical Manufacturer’s Association
Chapman, J. S., ‘Electric Machinery Fundamentals’, 4th Edition, McGraw-Hill, p.
431.
NEMA Kodları 𝒌𝑽𝑨/𝒉𝒑
L 9,00 − 1,00
M 10,00 − 11,00
N 11,20 − 12,50
P 12,50 − 14,00
R 14,00 − 16,00
S 16,00 − 18,00
T 18,00 − 20,00
U 20,00 − 22,40
V 22,40 − ⋯
Dr. Öğr. Üyesi Ahmet KABUL
 ELEKTRİK MAKİNELERİ
II
ASENKRON MOTORLARDA NEMA İNDEKSİ

KALKINMA AKIMI HESABI

𝑘𝑣𝐴
𝑆𝑘𝑎𝑙𝑘𝚤𝑛𝑚𝑎 = ℎ𝑝 ∗ 𝑁𝐸𝑀𝐴 𝑘𝑜𝑑𝑢
ℎ𝑝

𝑆𝑘𝑎𝑙𝑘𝚤𝑛𝑚𝑎
𝐼𝑘𝑎𝑙𝑘𝚤𝑛𝑚𝑎 =
3 ∗ 𝑉ℎ𝑎𝑡

Dr. Öğr. Üyesi Ahmet KABUL

 ELEKTRİK MAKİNELERİ
II
ASENKRON MOTORLAR

SORU 1

15 ℎ𝑝, 208 𝑉, 𝑁𝐸𝑀𝐴 𝑘𝑜𝑑𝑢 𝐹, 3 − 𝑓𝑎𝑧 asenkron motorun kalkınma akımını

hesaplayınız.

Dr. Öğr. Üyesi Ahmet KABUL

 ELEKTRİK MAKİNELERİ
II
ÜÇ FAZLI ASENKRON MOTORLAR
BOŞTA ÇALIŞMA TESTİ

o Asenkron motorun boşta çalışma testi ile motorun sabit kayıpları bulunabilir.

o Boşta çalışma deneyinde, motor nominal hızında yüksüz olarak çalıştırılır.

o Motor yüksüz olduğu için stator ve bakır sargılarından az miktarda (nominal

akımın yaklaşık %40’ı kadar) akım geçer.

Dr. Öğr. Üyesi Ahmet KABUL

 ELEKTRİK MAKİNELERİ
II
ÜÇ FAZLI ASENKRON MOTORLAR
BOŞTA ÇALIŞMA TESTİ

o Motor yüksüz olduğu için motor güç katsayısı (cos 𝜑) sıfıra çok yakındır.

o Motor boşta çalışma testinin yapılma amacı, motorun sabit kayıplarının (demir,
sürtünme ve vantilasyon) tespit edilmesidir.

o Motor boşta çalışırken stator ve rotor bakır kayıpları da mevcuttur ancak bu

kayıplar ihmal edilir.

Dr. Öğr. Üyesi Ahmet KABUL

 ELEKTRİK MAKİNELERİ
II
ÜÇ FAZLI ASENKRON MOTORLAR
BOŞTA ÇALIŞMA TESTİ İLE HESAPLANAN PARAMETRELER

𝑃𝐵Ç = 𝑃𝐹𝐸 = 3𝑉ℎ𝑎𝑡 𝐼𝑏ç_ℎ𝑎𝑡 cos 𝜑0

2
3𝑉𝑓𝑎𝑧
𝑃𝐹𝐸 = = 3𝑉𝑓𝑎𝑧 𝐼𝑏ç_𝑓𝑎𝑧 cos 𝜑0
𝑅𝐶

0 < cos 𝜑0 < 0,2

𝑉𝑓𝑎𝑧
𝑅𝐶 =
𝐼𝑏ç_𝑓𝑎𝑧 cos 𝜑0

𝑉𝑓𝑎𝑧
𝑋𝑀 =
𝐼𝑏ç_𝑓𝑎𝑧 sin 𝜑0

Dr. Öğr. Üyesi Ahmet KABUL

 ELEKTRİK MAKİNELERİ
II
ÜÇ FAZLI ASENKRON MOTORLAR
KISA DEVRE ÇALIŞMA TESTİ

o Asenkron motorun kısa devre çalışma testi ile motorun yükle değişen kayıpları
bulunabilir.

o Kısa devre çalışma deneyinde, motor nominal akımda çalıştırılır (kilitli rotor).

o Motor gerilimi çok düşük olduğu için motorun demir kayıpları ihmal edilebilecek
düzeydedir.

Dr. Öğr. Üyesi Ahmet KABUL

 ELEKTRİK MAKİNELERİ
II
ÜÇ FAZLI ASENKRON MOTORLAR
KISA DEVRE ÇALIŞMA TESTİ

o Motor rotoru kilitli olduğu için sürtünme ve vantilasyon kayıpları sıfırdır.

o Motor kısa devre çalışma testinin yapılma amacı, motorun bakır kayıplarının tespit
edilmesidir.

Dr. Öğr. Üyesi Ahmet KABUL

ELEKTRİK MAKİNELERİ
II
ÜÇ FAZLI ASENKRON MOTORLAR
KISA DEVRE ÇALIŞMA TESTİ

𝑃1𝐾 = 3𝑈𝑘𝑑_ℎ𝑎𝑡 𝐼ℎ𝑎𝑡 cos 𝜑1𝐾

𝑅1𝐾 (𝑅𝑒ş𝑑 ) = 𝑅1 + 𝑅2

𝑃1𝐾
𝑅1𝐾 = 2
3𝐼𝑓𝑎𝑧

𝑃1𝐾
𝑅2 = 2 − 𝑅1
3𝐼𝑓𝑎𝑧

Dr. Öğr. Üyesi Ahmet KABUL

ELEKTRİK MAKİNELERİ
II
ÜÇ FAZLI ASENKRON MOTORLAR
KISA DEVRE ÇALIŞMA TESTİ
𝑉𝑘𝑑_𝑓𝑎𝑧 2 2
𝑍1𝐾 = = 𝑅1𝐾 + 𝑋1𝐾
𝐼𝑓𝑎𝑧

𝑋1𝐾 = 𝑋1 + 𝑋2

Dr. Öğr. Üyesi Ahmet KABUL

 ELEKTRİK MAKİNELERİ
II
ÜÇ FAZLI ASENKRON MOTORLAR
SORU-2

7,5 ℎ𝑝, 4 − 𝑘𝑢𝑡𝑢𝑝𝑙𝑢, 208 𝑉, 60 𝐻𝑧, 𝑌 − 𝑏𝑎ğ𝑙𝚤, 28 𝐴 asenkron motorun test sonuçları
aşağıda verilmiştir. Motor A sınıfı tasarıma sahiptir (𝑋1 = 𝑋2 ).

DA Test

𝑉𝐷𝐴 = 13,6 𝑉, 𝐼𝐷𝐴 = 28 𝐴

Boşta Çalışma Testi

𝑉𝑏ç = 208 𝑉, 𝐼𝐴 = 8,12 𝐴, 𝐼𝐵 = 8,20 𝐴, 𝐼𝐶 = 8,18 𝐴, 𝑃𝑏ç = 420 𝑊, 𝑓 = 60 𝐻𝑧

Kilitli Rotor Testi

𝑉𝑘𝑑 = 25 𝑉, 𝐼𝐴 = 28,1 𝐴, 𝐼𝐵 = 28 𝐴, 𝐼𝐶 = 27,6 𝐴, 𝑃𝑘𝑑 = 920 𝑊, 𝑓 = 15 𝐻𝑧

Dr. Öğr. Üyesi Ahmet KABUL
 ELEKTRİK MAKİNELERİ
II
ÜÇ FAZLI ASENKRON MOTORLAR
SORU-2
DA Test

𝑉𝐷𝐴 = 13,6 𝑉, 𝐼𝐷𝐴 = 28 𝐴

Boşta Çalışma Testi

𝑉𝑏ç = 208 𝑉, 𝐼𝐴 = 8,12 𝐴, 𝐼𝐵 = 8,20 𝐴, 𝐼𝐶 = 8,18 𝐴, 𝑃𝑏ç = 420 𝑊, 𝑓 = 60 𝐻𝑧

Kilitli Rotor Testi

𝑉𝑘𝑑 = 25 𝑉, 𝐼𝐴 = 28,1 𝐴, 𝐼𝐵 = 28 𝐴, 𝐼𝐶 = 27,6 𝐴, 𝑃𝑘𝑑 = 920 𝑊, 𝑓 = 15 𝐻𝑧

a) Asenkron motorun tek faz eşdeğer devresini çiziniz.

b) Asenkron motorun devrilme momentini ve bu momentteki kaymasını hesaplayınız.

Dr. Öğr. Üyesi Ahmet KABUL
 ELEKTRİK MAKİNELERİ
II
ÜÇ FAZLI ASENKRON MOTORLAR
SORU-2
a) Asenkron motorun tek faz eşdeğer devresini çiziniz.

Dr. Öğr. Üyesi Ahmet KABUL

 ELEKTRİK MAKİNELERİ
II
ÜÇ FAZLI ASENKRON MOTORLAR
AYAKLI MOTOR

Çanakoğlu, A. İ., Ders Notları Dr. Öğr. Üyesi Ahmet KABUL

 ELEKTRİK MAKİNELERİ
II
ÜÇ FAZLI ASENKRON MOTORLAR
FLANŞLI MOTOR

Çanakoğlu, A. İ., Ders Notları Dr. Öğr. Üyesi Ahmet KABUL

 ELEKTRİK MAKİNELERİ
II
ÜÇ FAZLI ASENKRON MOTORLAR
MOTOR KATALOG DEĞERLERİ

Çanakoğlu, A. İ., Ders Notları Dr. Öğr. Üyesi Ahmet KABUL

 ELEKTRİK MAKİNELERİ
II
ÜÇ FAZLI ASENKRON MOTORLAR
MOTOR TİP KODLARININ AÇIKLAMASI
GM 200 L 2 b
oGM: GAMAK 3 fazlı kısa devre rotorlu asenkron motor
o200: Tabandan mil eksenine yükseklik (mm)
oL: Gövde uzunluğu (K: Kısa, M: Orta, L: Uzun)
o2: Kutup sayısı (Senkron dev/dak)
ob: Stator paket boyu (a: Kısa, b: Uzun)

Dr. Öğr. Üyesi Ahmet KABUL

 ELEKTRİK MAKİNELERİ
II
ÜÇ FAZLI ASENKRON MOTORLAR
STANDARTLAR
TS 3205 EN 60034-1 Anma değerleri ve performans

TS 3206 EN 60034-2 Verim ve kayıp ölçme yöntemleri

TS 3209 EN 60034-5 Koruma derecesi sınıflandırması (IP kodları)

TS 3210 EN 60034-6 Soğutma yöntemi (IC kodları)

TS 3211 EN 60034-7 Yapı ve montaj düzenlemeleri (IM kodları)

TS 3212 EN 60034-8 Bağlantı ucu işaretlemeleri ve dönüş yönü

TS 3213 EN 60034-9 Ses seviye limitleri

TS 6848 EN 60034-12 Kalkış performansı

Dr. Öğr. Üyesi Ahmet KABUL
 ELEKTRİK MAKİNELERİ
II
ÜÇ FAZLI ASENKRON MOTORLAR
STANDARTLAR
TS EN 60034-14 Titreşim sınırları ve ölçümü

TS EN 60034-15 AC Makinelerinde darbe gerilimi dayanımı

TS EN 60034-18-1 Yalıtım sınıflandırması ve ısıl değerlendirme

TS EN 50347 Endüksiyon motorları şasi numaraları ve flanş

numaraları

Dr. Öğr. Üyesi Ahmet KABUL

 ELEKTRİK MAKİNELERİ
II
ÜÇ FAZLI ASENKRON MOTORLAR
KORUMA SINIFLARI
1. rakam 2. rakam
Katı cisimlere karşı koruma Sıvılara karşı koruma
0) Korumasız 0) Korumasız
1) 50 mm den büyük çaplı cisimleri geçirmez 1) Düşey su damlalarını sızdırmaz
2) 12 mm den büyük çaplı cisimleri geçirmez 2) 15 e kadar eğimli su damlalarını sızdırmaz
3) 2.5 mm den büyük çaplı cisimleri geçirmez 3) Yağmur şeklinde suyu sızdırmaz
4) Her yönden gelen yağmur şeklindeki suyu
4) 1 mm den büyük çaplı cisimleri geçirmez
sızdırmaz
5) Toz geçirmez 5) Her yönden gelen basınçlı suyu sızdırmaz
6) Toza karşı tamamen izole 6) Dağla şeklinde deniz suyunu sızdırmaz
7) 15 cm – 1 m derinlikteki suda sızdırmaz

8) Uzun süre ve derin suya daldırmada sızdırmaz

Çanakoğlu, A. İ., Ders Notları Dr. Öğr. Üyesi Ahmet KABUL
 ELEKTRİK MAKİNELERİ
II
ÜÇ FAZLI ASENKRON MOTORLAR
YALITIM SINIFLARI

Yalıtım sınıfı İzin verilen en büyük sıcaklık

A 105

B 120

C 130

D 155

E 180

Çanakoğlu, A. İ., Ders Notları Dr. Öğr. Üyesi Ahmet KABUL

 ELEKTRİK MAKİNELERİ
II
ÜÇ FAZLI ASENKRON MOTORLAR
ÇALIŞMA SINIFLARI

S1 çalışma şekli: Motor sürekli sabit yükte çalışmaktadır.

S2 çalışma şekli: Motor kısa süreli sabit yükte çalışmaktadır.
S3 çalışma şekli: Motor kesik kesik sabit yükte çalışmaktadır.
S4 çalışma şekli: Motor uzun sürede yol alır ve sabit yükte çalışmaktadır.
S5 çalışma şekli:Motor elektriksel frenlemeli ve kesik kesik çalışmaktadır.
S6 çalışma şekli: Motor kesintili yükte sürekli çalışmaktadır.
S7 çalışma şekli: Motor elektriksel frenlemeli ve sürekli sabit yükte çalışmaktadır.
S8 çalışma şekli: Motor hızı belli aralıklarda değişen sürekli çalışmadır.

Çanakoğlu, A. İ., Ders Notları Dr. Öğr. Üyesi Ahmet KABUL

 ELEKTRİK MAKİNELERİ
II
ÜÇ FAZLI ASENKRON MOTORLAR
MOTOR ETİKETİ

https://otomasyonokulu.com/2019/01/14/motor-etiketlerini-okuma/ Dr. Öğr. Üyesi Ahmet KABUL

 ELEKTRİK MAKİNELERİ
II
ASENKRON MOTORLARDA YOL VERME

o Asenkron motorlar bakımlarının kolay, fiyatlarının ve bakım maliyetlerinin ucuz,

yapılarının sağlam olmalarından dolayı endüstriyel uygulamalarda en çok tercih
edilen motorlardır.

o Üç fazlı sincap kafesli (kısa devre çubuklu) asenkron motorlarda kullanım

yoğunluğuna göre en çok tercih edilen asenkron motorlardır.

o Çok çeşitli anma güç değerlerinde ( 0,75 𝑘𝑊 𝑖𝑙𝑒 400 𝑘𝑊 ) üretilen üç fazlı
asenkron motorların yol verme yöntemleri ile çalıştırılması şebeke, motor, yük ve
çalışan güvenliği açısından oldukça önemlidir.

Dr. Öğr. Üyesi Ahmet KABUL

 ELEKTRİK MAKİNELERİ
II
ASENKRON MOTORLARDA YOL VERME

o 4 𝑘𝑊 ’a kadar anma güç değerine sahip asenkron motorlar

( 0,75 𝑘𝑊; 1,1 𝑘𝑊; 1,5 𝑘𝑊; 2,2 𝑘𝑊; 3 𝑘𝑊 𝑣𝑒 4 𝑘𝑊 ) için yol verme işlemi
uygulaması zorunlu değildir.

o 5,5 𝑘𝑊 ve üzeri asenkron motorlarda ise yol verme işlemi ile motorlara yol
verilmesi piyasada kabul gören bir yaklaşımdır.

o Yol verme, asenkron motorların kalkınma akımını sınırlamak için asenkron

motorun nominal hız değerine (anma akımına) ulaşıncaya kadar uygulanan işlemin
adıdır.

Dr. Öğr. Üyesi Ahmet KABUL

 ELEKTRİK MAKİNELERİ
II
ASENKRON MOTORLARDA YOL VERME
o Yol verme işlemi motora sadece kalkınma anında uygulanır.

o Motor nominal hızına/anma akımına ulaştıktan sonra, motorun devir sayısının

ayarlanma işlemine yol verme değil devir sayısı ayarlama işlemi denir.

Dr. Öğr. Üyesi Ahmet KABUL

 ELEKTRİK MAKİNELERİ
II
ASENKRON MOTORLARDA YOL VERME
o Asenkron motorlara yol verme işleminin uygulanmasının temel nedeni;
motorların kalkınma anında şebekeden çekecekleri yüksek akımların önüne
geçebilmektir.

o Yüksek akımın zararları nelerdir?

Dr. Öğr. Üyesi Ahmet KABUL

ELEKTRİK MAKİNELERİ
II

SORULAR???

Dr. Öğr. Üyesi Ahmet KABUL

 ELEKTRİK MAKİNELERİ
II
KAYNAKLAR
o Çanakoğlu, A. İ. Ders Notları. Kütahya Dumlupınar Üniversitesi.

o Chapman, S. J., ‘Electric Machinery Fundamentals’, 4th Edition, McGraw Hill, 2005, p. 380-467.

o gazihoca. (2019). Motor Etiketlerini Okuma. Website: https://otomasyonokulu.com/2019/01/14/motor-

etiketlerini-okuma/. Erişim Tarihi: 10.05.2023.

Dr. Öğr. Üyesi Ahmet KABUL