Etiketlemeveisaretleme

ETİKETLEME VE İŞARETLEME
Editör
Prof. Dr. CAFER ÇELİK
Bu kitabın, basım, yayım ve sa ş hakları Atatürk Üniversitesi’ne ai r. Bireysel öğrenme
yaklaşımıyla hazırlanan bu kitabın bütün hakları saklıdır. Atatürk Üniversitesi’nin izni
alınmaksızın kitabın tamamı veya bir kısmı mekanik, elektronik, fotokopi, manye k kayıt veya
başka şekillerde çoğal lamaz, basılamaz ve dağı lamaz.
Copyright ©2014
The copyrights, publica ons and sales rights of this book belong to Atatürk University. All rights
reserved of this book prepared with an individual learning approach. No part of this book may
be reproduced, printed, or distributed in any form or by any means, techanical, electronic,
photocopying, magne c recording, or otherwise, without the permission of Atatürk University.
ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ
AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ
ETİKETLEME VE İŞARETLEME
ISBN: 978-975-442-577-2
ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ YAYINI
ERZURUM
1. Etiketleme ve İşaretlemenin Kapsamı 4
Öğr. Gör. AHMET TAŞTAN
2. Etiket ve İşaretlemenin Gerekliliği ve Önemi 23

Öğr. Gör. MUSTAFA TURHAN
3. Etiket ve İşaretlemenin Türleri ve Kullanıldığı Yerler 42

Öğr. Gör. Dr. İNCİ ÖZDEMİR
4. Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Etiketleme ve İşaretleme 60

ŞEREF ÖNAL
5. Malzeme Güvenlik Bilgi Formu ve İçeriği 90

Prof. Dr. MİTHAT ZEYDAN
6. Etiketlerde Uluslararası Standartlar Şekil, Boyut ve Renk Özellikleri 110

7. Etiketleme ve İşaretlemede Eğitim ve Uygulama 134

Öğr. Gör. MUSTAFA BAĞAN
8. Yaygın Olarak Karşılaşılan Risk Durumlarının Listesi ve İncelenmesi 157

Öğr. Gör. YAŞAR EDE
9. Yaygın Olarak Karşılaşılan Güvenlik Tavsiyelerinin İncelenmesi ve Risk 177

İletişimi
Öğr. Gör. MUSTAFA BAĞAN
10. Önemli Semboller ve Uluslararası Kısaltmalar 199
Öğr. Gör. AHMET TAŞTAN
11. Ce Uygunluk İşaretinin Ürüne İliştirilmesine ve Kullanılmasına Dair 219

Genel Esaslar
12. Etiket ve İşaretlerde Bulundurulması Asgari Gerekler 238
13. Kalibrasyon 260

14. Barkod Teknolojisi 281

Doç. Dr. SALİH BÖRTEÇİNE AVCİ
Editör
Prof. Dr. CAFER ÇELİK

ETİKETLEME VE
İŞARETLEMENİN KAPSAMI
• İş Sağlığı ve Güvenliğinde
Etiketleme ve İşaretlemenin
İÇİNDEKİLER
Gerekliliği ETİKETLEME VE
• Etiketleme İŞARETLEME
• İşaretleme
Öğr. Gör.
Ahmet TAŞTAN
• Bu üniteyi çalıştıktan sonra;

HEDEFLER
•İş sağlığı ve güvenliğinde

etiketleme ve işaretlemenin
gerekliliğini kavrayabilecek,
•Etiketleme hakkında bilgi sahibi
olabilecek,
•İşaretleme hakkında bilgi
edinebilecek,
•İşaret çeşitlerini
kavrayabileceksiniz.
ÜNİTE
1
© Bu ünitenin tüm yayın hakları Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi’ne aittir. Yazılı izin alınmadan
ünitenin tümünün veya bir kısmının elektronik, mekanik ya da fotokopi yoluyla basımı, yayımı, çoğaltımı ve
dağıtımı yapılamaz.
Etiketleme ve İşaretlemenin Kapsamı
İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİNDE
ETİKETLEME VE Etiketleme ve Kanuni
Yaptırımlar
İŞARETLEMENİN GEREKLİLİĞİ
Kullanım Alanlarına Göre

Etiketler
ETİKETLEME VE İŞARETLEMENİN KAPSAMI
Etiket Türleri
İş Sağlığı ve Güvenliğinde
Etiketleme
İnsan Sağlığı İçin Tehlike

ETİKETLEME
İşaretleri ve Etiketleme
Çevresel Tehlike İşaretleri ve

Etiketleme
Fiziko-Kimyasal Tehlike
İşaretleri ve Etiketleme
Tehlike Sembollerinin Seçimi
İş Sağlığı Ve Güvenliğinde
İşaretleme
İşaret Çeşitleri
İŞARETLEME
Sabit ve Kalıcı İşaretler
Geçici İşaretler
5
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 2
GİRİŞ
Kimya, maddenin iç yapısını, maddedeki değişim ve dönüşümleri,
maddelerin birbirleriyle etkileşimlerini inceleyen bilim dalıdır. Kimya maddenin ne
olduğu, özelliklerinin neler olduğu, insan ve çevreye etkilerini de inceler. Çünkü
maddenin özelliklerini bilirsek olumsuz etkilerinden korunmayı da, nerede
kullanabileceğimizi de bilebiliriz. Kimyasal madde, element ve bileşiklerin genel
adıdır, diyebiliriz. İçtiğimiz su, yemeklerimizde kullandığımız tuz, hasta
olduğumuzda kullandığımız antibiyotikler, kullandığımız PVC malzemeler,
tereyağının kokusunu veren bütadion ve bütirik asit kimyasal madde örnekleridir.
Organik bileşiklerin sayısının 30-40 milyon civarında olduğunu düşünürsek
kimyasal maddelerin özelliklerini bilmenin önemi anlaşılacaktır. Bazı kimyasallar
çok tehlikeli bazıları ise zararsızdır.
Her kimyasal madde insan sağlığına ve çevreye zarar vermez, hatta bazı
zararlı etkileri ortadan kaldırabilir. Ancak bunun da belli limitleri vardır. Örneğin,
suların atıkları temizleme özelliği vardır. Fakat bazı akarsular ve göllerde bu
limitler aşıldığı için suyun temizleme özelliği işe yaramaz, pis koku ve bataklık
oluşur. Burada dikkat edilmesi gereken nokta şudur, tüm maddelerin insanı
öldürebilme potansiyeli vardır.
Kimyasal maddeler ve mamuller önceleri profesyonel kullanıcılar tarafından
kullanılmakta iken günümüzde artık herhangi bir kullanıcı tarafından boya,
yapıştırıcı, çamaşır tozu, temizlik maddesi gibi maddeler satın alınarak
kullanabilmektedir. Kullanılan bu ham maddeler ve mamuller farklı seviyelerde
tehlikeyi içinde barındırmaktadır. Belirli koşullar altında kimyasal ürünleri
kullanmak insan sağlığına ve çevreye tehdit oluşturmaktadır.
Dolayısıyla kullanıcıların korunması, sağlıklı bir şekilde bilgilendirilmesi ve
bilinçlendirilmesi ihtiyacı kendisini göstermektedir. Ham madde ve mamuller
hakkındaki bilgilenmeyi, özellikleri hakkında bilinçlenmeyi sağlayacak olan
materyaller de etiketler ve işaretlerdir.
Her türlü element, bileşik veya karışımlar olarak tanımlanan kimyasal
maddelerle çalışanların bu maddelere maruziyetini önlemek, bunun mümkün
olmadığı hâllerde en aza indirmek ve çalışanların bu maddelerin tehlikelerinden
korunması için gerekli tüm önlemleri almak; işveren görevidir.
Alınması zorunlu olan bu önlemlerden birisi de uygun, yeterli etiketleme ve
işaretleme yapılmasıdır. Uygun şekilde yapılmış etiketleme ve işaretlemeler
çalışma ortamından kaynaklanan olumsuzluklardan hem çalışanların hem
işletmede görev yapan alt sözleşmeci çalışanlarının hem de ziyaretçilerin ve
stajyerlerin korunmalarını sağlayacaktır.
Bu ünitede etiketleme ve işaretlemenin tanımı ve kapsamı hakkında bilgiler
verilecektir.
6
İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİNDE ETİKETLEME VE

İŞARETLEMENİN GEREKLİLİĞİ
Güvenli ya da tehlikeli olsun, her kimyasal madde kabı; radyoaktif madde
veya makine, aşağıdaki noktalar hakkında bilgileri içeren etiketlerle
işaretlenmelidir:
 İçeriği (hem ticari markası hem de bilimsel ismi, ayrıca bileşenleri)

 Uzun ve kısa vadeli sağlık ve güvenlik riskleri
 Kullanımı, saklanması, taşınması ve atılması ile ilgili uygun yöntemler

 Üreticisi ve adresi
 Kayıt numarası
Bu bilgiler kimyasal madde kabının, radyoaktif maddenin ya da makinenin
açıkça görünebilir bir yerinde ve işçinin ana dilinde olmalıdır. Özel dikkat isteyen
malzemeler için ise dünyada belli bir standardı olan değişik renkler kullanılmalıdır.
Etiketler, iş kazaları ve meslek hastalıklarının önlenmesi içindir. Yeni işçilere
ilk iş olarak bu etiketleri okuma öğretilmeli, standart renk kodları gösterilmelidir.
Etiketleme ve Kanuni Yaptırımlar

Bilinçli tüketici toplumunun oluşması neticesinde etiketlemeler ile ilgili
belirli bir düzenleme ihtiyacı ortaya çıkmıştır. Bu nedenle kanun bazında
düzenlemeye gidilmiş ve “Tehlikeli Maddeler ve Müstahzarların Sınıflandırılması,
Ambalajlanması ve Etiketlenmesi Hakkında Yönetmelik yayımlanmıştır. Bu
yönetmeliğin 27., 28., 29., 30., 31. ve 32. maddeleri ve Bölüm 6’sında” etiket için
Bilinçli tüketici yasal gerekler yer almıştır.
toplumunun oluşması Bu Yönetmeliğe göre ambalaj üzerinde yasal gereklerin görülebileceği alan
neticesinde,
mevcut olmalıdır. Bu alan ambalajın diğer bölümündeki renklendirmeden
etiketlemeler ile ilgili
belirli bir düzenleme yeterince farklı olmalıdır. Tehlike etiketi sadece aşağıda belirtilen bilgiler için
ihtiyacı ortaya çıkmıştır. kullanılmalıdır:
 Etiketin boyutları içeriğin hacmine bağlı olarak önceden belirlenmiştir.

 Tehlike sembolünün boyutu etiketin yüzeyinin en az 1/10’u olmalıdır.
Tehlike sembolünün minimum boyutu en az 1 cm2 dir.
 Müstahzarlar için çevresel tehlike (N) ilave edildikten sonra etiketlerin
boyutu % 10 büyüyecektir.
 Tehlike sembolünün rengi turuncu zemin üzerine siyah baskıdır.
 Normal depolama usulünde etiket bilgileri ambalajın üzerinde yatay olarak
bulunmalıdır. Etiketin dili Türkçe olmalıdır.
7
ETİKETLEME
Üretilen bir mamul veya hizmetin planlanması, imalatı, depolanması,
kullanımı evrelerinde ve sonrasında maksadına uygun olarak ihtiyaç duyulabileceği
bilgileri üzerinde bulunduran, yapışkanlı veya yapışkansız değişik ölçülerdeki
kâğıtlara, kartonlara, plastiklere, metallere ve bunun gibi ürünlere etiket denir.
Endüstri alanındaki hızlı ve geniş kapsamlı niteliksel değişimin getirdiği yeni imalat
sistemleri ve tüketimin artması, mamullerin markalarının çeşitlenmesi ve
mamullerle ilgili birçok bilginin mamul üstünde yer alma zorunluluğu etiket
sektörünün gelişmesine neden olmuştur. Günümüzde etiketlerin %90’ından fazlası
rulo olarak üretilmekte ve otomatik makinelerle istenilen mamulün üzerine el
değmeden uygulanabilmektedir.
Etiketler; mamulün markasını, kullanım şeklini, amacını, miktarını, ağırlığını,
özelliklerini, imal ve son kullanma tarihini, gerekiyorsa fiyatını üzerinde gösteren,
tüketiciyi bilgilendiren grafik tasarımlardır. Küçük ölçekli üretim alanlarından
büyük ölçekli üretim alanlarına kadar bütün işletmeler etiketlemenin sağladığı
avantajlardan yararlanmaktadır.
Etiketler; mamulün
markasını, kullanım Kullanım Alanlarına Göre Etiketler
şeklini, amacını,
Etiketler, kullanım alanlarına göre aşağıdaki gibi sınıflandırılabilir:
miktarını, ağırlığını,
özelliklerini, imal ve son  Ürün etiketleri
kullanma tarihini,
gerekiyorsa fiyatını  Yıkama talimatı etiketleri
üzerinde gösteren,  Demirbaş etiketleri
tüketiciyi bilgilendiren
grafik tasarımlardır.  Fiyat etiketleri
 Ürün logo ve marka etiketleri
 Uyarı etiketleri
 Barkod etiketleri
Etiket Türleri
Her iş koluna veya iş koşullarına göre kullanılan etiketlerin özel bir adı ve
tanımı vardır. Etiketlerin bu kadar çok çeşitli olmalarının nedeni, her iş kolunda
etiket ve etiketlemeye olan ihtiyaç ve bu ihtiyaca göre farklı etiketlerin
kullanılmasıdır. Yaygın olarak kullanılan etiket türleri şunlardır:
 Care Label (Japon Akmaz)
 Chromolux Etiket
 Data PE Etiket
 Eco Termal Etiket
 Farma Etiket
 Floresan Kağıtlı Etiket
8
 Glosswhite Etiket
 Gold Kuşe Etiket
 Güvenlik Etiketi (Kırılgan Etiket)

 Hamur Etiket
 Kuşe Etiket
 Lamine Top Termal Etiket
 Metalize Kuşe Etiket (Üst Yüzeyi Metalize Kâğıt)
 Metalize Kuşe Etiket (Yapışkan Yüzeyi Metalize Kâğıt)
 Metalize Plastik Etiket

 Non Woven Etiket
 Opak Polietilen Etiket

 Opak Polipropilen Etiket
 RFID Etiket
 Saten Etiket (İpek Asetat Etiket)

 Semi Termal Etiket
 Slwmat Etiket
 Şeffaf Polietilen Etiket
Etiketler, ihtiyaç
 Şeffaf Polipropilen Etiket
duyulan alan çeşitliliği
sebebiyle çok farklılık  Termal Karton Etiket
gösterir. Genel bir
sınıflandırma yapılırsa,  Termal Transfer Etiket
termal ve termal  Tyvek Etiket
transfer etiketler olmak
üzere ikiye ayrılabilir.  Vellum Etiket
 Whitemat Etiket
Etiketler, ihtiyaç duyulan alan çeşitliliği sebebiyle çok farklılık gösterir. Genel
bir sınıflandırma yapılırsa, termal ve termal transfer etiketler olmak üzere ikiye
ayrılabilir.
Ribon, termal transfer baskı yönteminde kullanılan, rulo hâlindeki şerit
filmlerdir. Bir yüzeyinde belirli ısıda eriyen mürekkep (model ve özelliğine bağlı
oranda reçine ve balmumu) bulunur, diğer yüzeyinde ise koruyucu ve taşıyıcı
katman vardır.
Radyo Frekanslı Tanıma (Radio Frequency Identification-RFID) teknolojisi,
canlı ve cansız her türlü nesnenin dokunmadan belirli bir mesafeden tanınmasında
ve izlenmesinde kullanılır. RFID etiket, tanınmak istenen nesnelerin (ürün, paket,
taşıt, insan, hayvan, ... vb.) üzerine veya içine doğrudan yerleştirilir.
9
Etiketler plastik, metal, ahşap ve cam gibi ambalaj formalarının üzerine

yapıştırılarak uygulanır. Esnek ambalaj üretiminden sonra, bir yazıyı kapatmak ya
da değiştirmek amaçlı ambalaj üzerine iç piyasada etiket uygulamak, tüketiciyi
korumak adına yasaktır. Ancak ithal edilen ürünlerin ülke içinde satışını
kolaylaştırmak için yabancı dil yazılarının üzerine Türkçe dil yazılarının
etiketlenmesine izin verilmektedir.
Etiketler, birçok malzemeden imal edilebilmektedir. Kâğıt, alüminyum, opp,
pvc film gibi ham maddeler üzerine ofset, flekso, tifdruk, serigrafi gibi baskı
teknikleri kullanılmaktadır.
Kendinden yapışkanlı etiketler aşağıda belirtilen 4 farklı katmandan oluşur:
 Üst yüzey
 Tutkal
 Silikon
 Taşıyıcı
Etiket üretiminde kullanılacak kâğıdın seçim kriterleri; görünüm, teknik
özellikler ve baskı teknolojilerine göre değişmektedir. Endüstriyel etiket
kâğıtlarının kullanım alanları şunlardır:
 Gıda endüstrileri
 İlaç endüstrileri
 Kozmetik endüstrileri
 Temizlik malzemesi endüstrileri
 Alkollü ve alkolsüz içecek endüstrileri
Etiket üretiminde kullanılacak kâğıdın seçiminde kâğıdın parlaklığı, yüzey
düzgünlüğü, yırtılma - gerilme direnci, yüzeyin stabilizesi, hangi baskı tekniğinde
kullanılacağı gibi faktörler büyük rol oynar.
Etiket üretiminde İş Sağlığı ve Güvenliğinde Etiketleme

kullanılacak kâğıdın
İş sağlığı ve güvenliği açısından etiketleme, tüketicilerin ve profesyonel
seçim kriterleri;
görünüm, teknik kullanıcıların tehlikeli madde ve mamullere karşı korunması için hazırlanmış ürün
özellikler ve baskı demektir. Ambalajların üzerindeki etiketler kullanıcı için bir uyarı işaretidir.
teknolojilerine göre Maddeler ve mamuller yapılarından kaynaklanan özelliklerine bakılarak
değişmektedir.
tasnif ediliriler. Buna göre etiketler üzerinde aşağıda belirtilen 3 çeşit tehlike bilgisi
bulunur:
 İnsan sağlığı için tehlike
 Çevre için tehlike

 Fizikokimyasal özelliklerden kaynaklanan tehlike
10
Üreticiler ve tedarikçiler, kullanıcıları bilgilendirmek için standart tehlike

sembollerini, risk ibarelerini (R-ibareleri) ve güvenlik ibarelerini (S-ibareleri)
kullanmak zorundadırlar. R- ve S- ibareleri açık olarak Türkçe yazılır.
Üreticiler ürün teslimatında etiketleme ve ambalajlama hakkındaki kurallara
uymak zorundadır. Tehlikeli maddelerin etiketi üzerinde tehlike sembolleri, risk
ibareleri ve güvenlik ibareleri yer almak zorundadır. Ayrıca, ürünün kaynağı ve
tedarikçinin adresi gibi bilgiler de belirtilmek zorundadır.
Bireysel Etkinlik
• Üreticilerin ve tüketicilerin etiketleme ve işaretleme

konusunda yeteri kadar bilinçli olduğunu düşünüyor
musunuz?
• Bilinci arttırmak için neler yapılabilir?
Etiketleme koşullarına uyulmasının yanında ürünün güvenli bir şekilde

ambalajlanması da gereklidir. Ürünün halka satılması durumunda çocukların
açmasına dayanaklı kapatma aksamı ve dokunsal tehlike işareti gibi diğer koşullar
da uygulanmalıdır.
Etiketler üzerinde belirtilmesi gereken tehlike bilgileri ile tehlike işaretlerini
alt başlıklar halinde açıklayalım.
İnsan Sağlığı İçin Tehlike İşaretleri ve Etiketleme

Maddelerin kullanıcıları fazla sayıda toksik etkiyle karşı karşıya kalabilir.
İnsan sağlığı için farklı tehlikeler, birçok tek etki veya onların etkilerinin
kombinasyonu olarak alt gruplara bölünebilir. Örneğin; bir madde farklı
derecelerde toksisiteye sahip olabilir veya insan vücuduna farklı yollardan girebilir.
Tehlikeli maddelerin vücuda girme yolları üç grupta toplanabilir:
 Yutma yoluyla: Bir katı veya sıvının yutulması
Maddeleri sınıflandırma
yöntemi, onların  Solunum yoluyla: Gaz, buhar, duman veya buğu, pusun solunması
toksisite derecelerini  Deri teması yoluyla: Bir sıvının veya gazın deri yoluyla emilmesi
belirlemeye
dayanmaktadır. Bu Sonuç olarak, diğer faktörlerin yanı sıra bir maddenin vücuda girme yolları
durumda kriter olarak da maddenin toksisite mekanizmasını belirler.
akut toksisite kullanılır.
Maddeleri sınıflandırma yöntemi onların toksisite derecelerini belirlemeye
dayanmaktadır. Bu durumda kriter olarak akut toksisite kullanılır. Başka bir
deyişle, toksisite derecesi, bir tek doz sonrasındaki ölümcül etki ile
belirlenmektedir. LD50-değeri (ölümcül doz) toksisite derecesini belirlemek için
ölçü olarak alınmaktadır. LD50-değeri tek bir doz verilen laboratuvar hayvanlarının
kısa bir süre sonra %50’sinin ölümüne neden olan madde miktarıdır.
11
Bu etkiyi yaratmak için ihtiyaç duyulan madde miktarı azaldıkça maddenin

toksisitesi artmaktadır. Sıçanlara ağızdan uygulama sonrası elde edilen LD50-25
mg/kg vücut ağırlığı altında değeri olan bir madde “çok toksik” olarak
değerlendirilir. Uygulandıktan sonra olumsuz etki göstermeyen madde miktarı
(No Observable Adverse Effect Level - NOAEL) gibi diğer toksisite değerleri de
sınıflandırmada kullanılır.
Örnek
•Potasyum siyanür bu maddelere örnek verilebilir. “Tehlikeli”

olarak sınıflandırılan bir maddenin LD50 değeri 200 ila 2000 mg/kg
arasındadır. Bu toksisite derecesi hayvan deneylerinde sistemik
etkiyle beraberdir, yani madde tüm vücuda yayılarak zararlı etkiye
yol açar.
Maddeye maruziyet, akut etkiler yerine kronik etkilere de yol açabilir. Akut
etkiler normal olarak göreceli yüksek bir dozun uygulaması sonucu oluşmaktadır.
Diğer taraftan kronik maruziyet, göreceli düşük bir dozla tekrarlanan veya uzun
süreli maruziyete dayanmaktadır.
Akut etkiye örnek olarak güçlü bir asit ile temas sonucu yanık veya güçlü bir
toksik madde ile temas sonucu derhal ölüm verilebilir.
Kronik etkiler normalde daha az ciddi ancak uzun sürelidir. Aynı zamanda,
bir maddeye kronik olarak maruziyet sonucunda etkiler gecikebilir. Öldürücülük ve
deri tahrişi gibi akut ve kronik etkilerinin yanında madde uzun süreli maruziyet
sonucu tehlikeye neden olabilir. Bu etkilerin başlıcaları kanserojen, mutajen ve
üreme sistemine toksik etkiler olup bu maddeler CMR maddeleri olarak da
bilinmektedir. Maddelerin hassaslaştırma etkisi de bu kategoridedir. Bu
maddelerin karakteristik özelliği, maddenin tehlikeli etkilerinin göreceli ve az
miktarlarda (bir defa veya tekrarlanan şekilde) alındıktan uzun süre sonra tehlikeli
etkilerinin görülmesidir. Bir kişi maddeye, herhangi bir etki görülmeden uzun süre
Bir kişi maddeye, maruz kalabilir ancak aniden bu maddeye karşı hassasiyet şeklinde etki görülebilir.
herhangi bir etki Bu andan itibaren bu maddenin küçük bir miktarı dahi vücudun derhal reaksiyon
görülmeden uzun süre göstermesine neden olacaktır.
maruz kalabilir ancak
aniden bu maddeye Toksik etkiler bölgesel de oluşabilir. Güçlü asitlerin derideki aşındırıcı
karşı hassasiyet tahribat etkileri bu tür etkilere örnektir.
şeklinde etki görülebilir.
12
Örnek
•Sülfürik asidin bir damlası deriyi tahrip ederken,
seyreltilmiş çözeltisi sadece derinin bölgesel tahrişine
neden olur.
Tablo 1.1’de yer alan kategoriler, insan sağlığı için tehlikelerin Tehlikeli
Maddelerin ve Müstahzarların Sınıflandırması, Ambalajlanması ve Etiketlenmesi
Hakkında Yönetmeliğe göre sınıflandırılmasında kullanılabilir.
13
Tablo 1.1. İnsan Sağlığı İçin Tehlikelerin Sınıflandırılması (En düşük tehlike ile başlayarak)
TEHLİKE ÖZELLİĞİ VE İŞARETİ SEMBOLÜ
Tahriş (sembol: Çarpı, işaret: Xi)
Deri ile temasta hassaslaştırıcı (sembol: Çarpı, işaret: Xi)
Zararlı (sembol: Çarpı, işaret: Xn)
Solunum yolu ile hassasiyet (sembol: Çarpı, işaret: Xn)
Kanserojen kategori 3 (sembol: Çarpı, işaret: Xn)
Mutajen kategori 3 (sembol: Çarpı, işaret: Xn)
Üreme sistemine toksik kategori 3 (sembol: Çarpı, işaret: Xn)
Aşındırıcı (sembol: Reaksiyon tüpü-el, işaret: C)
Toksik (sembol: Kurukafa, işaret: T)
Kanserojen kategori 1 ve 2 (sembol: Kurukafa, işaret: T)
Mutajen kategori 1 ve 2 (sembol: Kurukafa, işaret: T)
Üreme sistemine toksik kategori 1 ve 2 (sembol: Kurukafa,

işaret: T)
Çok toksik (sembol: Kurukafa, işaret: T+)
Toksikolojinin temel prensibini anlayan ilk kişi olan İsviçreli doktor

Paracelsus (1493-1541), bir zamanlar şu olağanüstü cümleyi söylemiştir: Tehlikeli
bir etki sadece kişinin yeterli miktarda toksik maddeye maruziyeti ile oluşur. Bu,
esasında her madde için güvenli ve toksik doz olduğu anlamına gelmektedir.
Günümüzde bunun bazı kanserojen maddeler örneğinde olduğu gibi her
zaman geçerli olmadığını biliyoruz. Ancak normal doz - etki ilişkisine sahip bir
madde için NOAEL değeri belirlenebilir. Etki görülmeyen doz olan NOAEL değerine
dayanarak bir güvenlik seviyesi belirlenebilir. Bu madde ile çalışmak için risklerin
bu güvenlik seviyesinin altında olması gerekir.
14
Çevresel Tehlike İşaretleri ve Etiketleme

Çevre için tehlike arz eden maddeler ve/veya müstahzarlar “Çevre için
tehlikeli” olarak sınıflandırılırlar. Çevreye olan tehlikeler için sadece tek sembol
vardır. Bu tür tehlikeler tehlike işareti N ile gösterilmektedir (Tablo 1.2)
Tablo 1.2. Çevresel Tehlike İşareti
Çevre için tehlikeli (sembol: Ölü balık ve kuru ağaç, İşaret: N)

Maddenin tehlikesi
sucul organizmalar için Maddenin tehlikesi sucul organizmalar için akut toksisiteye dayanarak
akut toksisiteye aşağıdaki gibi alt bölümlere ayrılabilir:
dayanarak aşağıdaki
gibi alt bölümlere  Çok toksik
ayrılabilir: Çok toksik,
 Toksik
toksik ve zararlı.
 Zararlı
Maddelerin sınıflandırılması balıklar, su piresi ve algler için LC50 (ölümcül
konsantrasyon) değerlerine dayanmaktadır. Ayrıca, kalıcılık ve biyobirikim de bazı
maddelerin çevreye olan etkilerini belirlemek için dikkate alınan özelliklerdir.
Fiziko-Kimyasal Tehlike İşaretleri ve Etiketleme

Kimyasal tehlikeler; alevlenir, patlayıcı ve oksitleyici olmak üzere 3 alt
kategoriye ayrılır. Yangın ve patlama fiziko-kimyasal bir tehlikenin
parçalarındandır. Tehlike ısı ile yanmaya neden olma veya açık yangın riski olarak
tanımlanmaktadır. Bu tip tehlikelerin bir özelliği de kaza hâlinde oluşmasıdır.
Genelde bu, tek tehlike, kısa süreli ve akut etkilerdir. Bu tehlikeler
sonucunda çevre de zarar görebilir.
Kimyasal tehlikeler Tehlikeli Maddelerin ve Müstahzarların Sınıflandırılması,
Ambalajlanması ve Etiketlenmesi Hakkında Yönetmeliğe göre Tablo 1.3’de
belirtilen kategorilere ayrılmıştır.
Tablo 1.3. Fizikokimyasal Tehlikelerin Sınıflandırılması (En düşük tehlike ile

başlayarak)
Alevlenir (sembol: Yok, işaret: R10)
Kolay alevlenir (sembol: Alev , işaret: F)
Çok kolay alevlenir (sembol: Alev, işaret: F+)
Oksitleyici (sembol: Oksitleyici, işaret: O)
15
Patlayıcı (sembol: Patlayıcı, işaret: E)
Tehlike Sembollerinin Seçimi

Belli bir tehlike kategorisi (fizikokimyasal, insan sağlığı, çevre) için, bazı
maddelere sadece bir sembol verilir. Maddenin etkileri daha detaylı olarak risk
ibareleriyle (R-ibareleri) belirtilir. R-ibareleri 65 farklı ibare ve aynı zamanda bu
ibarelerin kombinasyonlarından oluşmaktadır. Bir kategori içerisinde (insan sağlığı
için tehlike – aşındırıcı) bazı R-ibareleri arasında bağlantı kurmak mümkündür,
örneğin R 35 (ciddi yanıklara neden olur) ve R34 (yanıklara neden olur).
İŞARETLEME
İşaret bir varlığı, bir durumu anlatmak için kullanılan şekillerdir. Bir olayı,
varlığı ve durumu anlatmada harfler gibi resimli şekiller ile vücut ve el hareketleri
kullanılabilir. Canlılar arasındaki iletişimi sağlayan semboller topluluğuna işaret
denir. İşaret, aşağıdaki belirtilen kavramlarla da ilişkilidir. Bir yazı sisteminde bir
temel birim. Bunlar için daha özel olarak harf veya karakter terimleri kullanılır.
Sembol, soyut bir kavrama karşılık gelen şekildir. İşaretlemeye ilişkin olarak
Canlılar arasındaki günlük hayattan bazı örnekler aşağıda verilmiştir:
iletişimi sağlayan
 Trafik işaretleri trafikte yönlendirmeler ve bilgiler için kullanılır.
semboller topluluğuna
işaret denir.  Noktalama işaretleri, cümle içinde yer alan nokta, virgül gibi işaretlerdir.
 İşaret parmağı işaretle bir şeyi göstermek için kullanılan parmak işareti
olup sağır veya dilsizlerin kullandığı iletişim yöntemidir.
 Matematikte bir sayının negatif veya pozitif olma hali. İşaret fonksiyonu
Matematikte -1, 0 veya +1 değerlerinden birini veren fonksiyonudur.
 Zengin metin işaretleme dili, internet üzerinde veri paylaşımı için
kullanılan en yaygın metin tabanlı dildir.
İş Sağlığı Ve Güvenliğinde İşaretleme

İş sağlığı ve güvenliğinde bir takım işaretler kullanılmaktadır. Bu işaretler
aşağıda kısaca açıklanmıştır:
 Güvenlik ve sağlık İşaretleri: Özel bir amaç, faaliyet veya durumu işaret
eden levha, renk, sesli ve/veya ışıklı sinyal, sözlü iletişim ya da el–kol
işareti yoluyla iş sağlığı ve güvenliği hakkında bilgi veren, tehlikelere karşı
uyaran ya da talimat veren işaretleri,
 Yasak İşareti: Tehlikeye neden olacak veya tehlikeye maruz bırakacak bir
davranışı yasaklayan işareti,
 Uyarı İşareti: Bir tehlikeye neden olabilecek veya zarar verecek durum
hakkında uyarıda bulunan işareti,
 Emredici İşaret: Uyulması zorunlu bir davranışı belirleyen işareti,
16
 Acil Çıkış ve İlk Yardım İşaretleri: Acil çıkış yolları, ilk yardım veya kurtarma
ile ilgili bilgi veren işaretleri,
 Bilgilendirme İşareti: Belirtilenler dışında bilgi veren diğer işaretleri,
 İşaret Levhası: Geometrik şekil, resim, sembol, piktogram ve renklerden
oluşturulan ve gerektiğinde yeterli aydınlatma ile görülebilir hâle getirilmiş
özel bilgi ileten levhayı,
 Ek Bilgi Levhası: Bir işaret levhası ile beraber kullanılan ve ek bilgi sağlayan
levhayı,
 Güvenlik Rengi: Özel bir güvenlik anlamı verilen rengi,
 Sembol veya Piktogram: Bir işaret levhası veya ışıklandırılmış yüzey

üzerinde kullanılan ve özel bir durumu veya özel bir davranışı tanımlayan
şekli,
 Işıklı İşaret: Saydam veya yarı saydam malzemeden yapılmış, içeriden veya
arkadan aydınlatılarak ışıklı bir yüzey görünümü verilmiş işaret düzeneğini,
 Sesli Sinyal: İnsan sesi ya da yapay insan sesi kullanmaksızın, özel amaçla
yapılmış bir düzeneğin çıkardığı ve yaydığı, belirli bir anlama gelen
kodlanmış sesi,
 Sözlü İletişim: İnsan sesi veya yapay insan sesi ile iletilen, önceden anlamı
belirlenmiş sözlü mesajı,
 El İşareti: Çalışanlar için tehlikeli olabilecek manevra yapan operatörü
yönlendirmek için, ellerin ve/veya kolların önceden anlamları belirlenmiş
hareket ve pozisyonlarını,
Sabit ve kalıcı işaret  Operatör: İşareti izleyerek araç ve gereci kullanan kişiyi,
levhaları; yasaklamalar,  İşaretçi: İşareti veren kişiyi
uyarılar ve yapılması
zorunlu işler ile acil ifade etmektedir.
kaçış yollarının ve ilk
yardım bölümlerinin İşaret Çeşitleri
yerlerinin belirtilmesi Sabit ve kalıcı işaretler ile geçici işaretler olmak üzere iki grupta toplanan
ve tanınması için
işaretlerin kapsamı aşağıda sırasıyla açıklanmıştır.
kullanılır.
Sabit ve Kalıcı İşaretler
Sabit ve kalıcı işaret levhaları; yasaklamalar, uyarılar ve yapılması zorunlu
işler ile acil kaçış yollarının ve ilk yardım bölümlerinin yerlerinin belirtilmesi ve
tanınması için kullanılır.
Yangınla mücadele ekipmanının bulunduğu yerler, işaret levhası ve kırmızı
renkle kalıcı şekilde işaretlenir.
Engellere çarpma veya düşme riski olan yerler, işaret levhası ve güvenlik
rengi ile kalıcı şekilde belirlenir.
Trafik yolları güvenlik rengi ile kalıcı olarak işaretlenir.
17
Bireysel Etkinlik
• Sizce başka hangi kapsamlar, sabit ve kalıcı işaret
levhalarına dönüştürülmelidir.
Geçici İşaretler
Gerekli hâllerde işaretlerin birlikte ve birbirinin yerine kullanılma imkânı da
dikkate alınarak; tehlike sinyali vermek, insanların belli bir takım hareketleri
yapması ve acil tahliyesi için ışıklı işaretler, sesli sinyaller ve/veya sözlü iletişim
kullanılır.
Gerekli durumlarda, tehlikeye yol açabilecek ya da tehlikeli manevralar
yapan kimseleri yönlendirmek için el işaretleri ve/veya sözlü iletişim kullanılır.
Tablo 1.4’de verilen güvenlik renkleri ve talimatlar güvenlik rengi kullanılan
tüm işaretlere uygulanır.
Tablo 1.4. Güvenlik Renkleri ve Anlamları
Renk Anlamı ve Amacı Talimat ve Bilgi

Yasak işareti Tehlikeli hareket veya davranış
Dur, kapat, düzeneği acil durdur,
Tehlike alarmı
tahliye et
Kırmızı
Yangınla
Ekipmanların yerinin gösterilmesi ve
mücadele
ne olduğu
ekipmanı
Sarı Uyarı işareti Dikkatli ol, önlem al, kontrol et
Özel bir davranış ya da eylemde,
Mavi (1) Zorunluluk işareti
kişisel koruyucu donanım kullan
Acil kaçış, ilk
yardım Kapılar, çıkış yerleri ve yolları,
Yeşil ekipman, tesisler
işareti
Tehlike yok Normale dön
Sadece dairevi bir şekil içinde kullanıldığında emniyet
(1) Mavi: rengi olarak kabul edilir.
Emniyet işaretleri dışında sarı yerine kullanılabilir.

(2) Floresan
Özellikle zayıf doğal görüş şartlarında bu renk
turuncu:
çok dikkat çekicidir.
18
• Kimya maddenin ne olduğu, özelliklerinin neler olduğu, insan ve çevreye etkilerini

inceler. Çünkü maddenin özelliklerini bilirsek, olumsuz etkilerinden korunmayı da
nerede kullanabileceğimizi de bilebiliriz.
•Kimyasal maddeler ve mamuller önceleri profesyonel kullanıcılar tarafından
kullanılmakta iken günümüzde artık herhangi bir kullanıcı tarafındanboya, yapıştırıcı,
çamaşır tozu, temizlik maddesi gibi maddeler satın alınarak kullanabilmektedir.
Özet
•Güvenli ya da tehlikeli olsun, her kimyasal madde kabı, radyoaktif madde veya
makine hakkındaki bilgileri içeren etiketlerle işaretlenmelidir.
•Tehlikeli Maddeler ve Müstahzarların Sınıflandırılması, Ambalajlanması ve
Etiketlenmesi Hakkında Yönetmelik yayımlanmıştır. Bu yönetmeliğin 27., 28., 29.,
30., 31. ve 32. maddeleri ve Bölüm 6’sında” etiket için yasal gerekler yer almıştır.
•Endüstri alanındaki hızlı ve geniş kapsamlı niteliksel değişimin getirdiği yeni imalat
sistemleri ve tüketimin artması, mamullerin markalarının çeşitlenmesi ve
mamullerle ilgili birçok bilginin mamul üstünde yer alma zorunluluğu etiket
sektörünün gelişmesine neden olmuştur.
•Etiketler; mamulün markasını, kullanım şeklini, amacını, miktarını, ağırlığını,
özelliklerini, imal ve son kullanma tarihini, gerekiyorsa fiyatını üzerinde gösteren,
tüketiciyi bilgilendiren grafik tasarımlardır.
•Etiketlerin bu kadar çok çeşitli olmalarının nedeni, her iş kolunda etiket ve
etiketlemeye olan ihtiyaç ve bu ihtiyaca göre farklı etiketlerin kullanılmasıdır.
•Etiketler, birçok malzemeden imal edilebilmektedir. Kağıt, alüminyum, opp, pvc film
gibi ham maddeler üzerine ofset, flekso, tifdruk, serigrafi gibi baskı teknikleri
kullanılmaktadır.
•Etiket üretiminde kullanılacak kâğıdın seçiminde kâğıdın parlaklığı, yüzey
düzgünlüğü, yırtılma - gerilme direnci, yüzeyin stabilizesi, hangi baskı tekniğinde
kullanılacağı gibi faktörler büyük rol oynar.
•Üreticiler ve tedarikçiler, kullanıcıları bilgilendirmek için standart tehlike
sembollerini, risk ibarelerini (R-ibareleri) ve güvenlik ibarelerini (S-ibareleri)
kullanmak zorundadırlar.
•Etiketleme koşullarına uyulmasının yanında ürünün güvenli bir şekilde
ambalajlanması da gereklidir.
•Maddeleri sınıflandırma yöntemi onların toksisite derecelerini belirlemeye
dayanmaktadır. Bu durumda kriter olarak akut toksisite kullanılır.
•Maddeye maruziyet, akut etkiler yerine kronik etkilere de yol açabilir. Akut etkiler
normal olarak göreceli yüksek bir dozun uygulaması sonucu oluşmaktadır. Diğer
taraftan kronik maruziyet, göreceli düşük bir dozla tekrarlanan veya uzun süreli
maruziyete dayanmaktadır.
•Toksik etkiler bölgesel olarak da oluşabilir. Güçlü asitlerin derideki aşındırıcı tahribat
etkileri bu tür etkilere örnektir. Sülfürik asidin bir damlası deriyi tahrip ederken,
seyreltilmiş çözeltisi sadece derinin bölgesel tahrişine neden olur.
•Çevre için tehlike arz eden maddeler ve/veya müstahzarlar “Çevre için tehlikeli”
olarak sınıflandırılırlar. Çevreye olan tehlikeler için sadece tek sembol vardır. Bu tür
tehlikeler tehlike işareti N ile gösterilmektedir.
•İşaret bir varlığı, bir durumu anlatmak için kullanılan şekillerdir. Bir olayı, varlığı ve
durumu anlatmada harfler gibi resimli şekiller ile, vücut ve el hareketleri
kullanılabilir.
•Sabit ve kalıcı işaret levhaları; yasaklamalar, uyarılar ve yapılması zorunlu işler ile
acil kaçış yollarının ve ilk yardım bölümlerinin yerlerinin belirtilmesi ve tanınması
için kullanılır.
•Gerekli hâllerde işaretlerin birlikte ve birbirinin yerine kullanılma imkânı da dikkate
alınarak; tehlike sinyali vermek, insanların belli bir takım hareketleri yapması ve acil
tahliyesi için ışıklı işaretler, sesli sinyaller ve/veya sözlü iletişim kullanılır.
19
DEĞERLENDİRME SORULARI
I. İçeriği (hem ticari markası hem de bilimsel ismi, ayrıca bileşenleri)
II. Uzun ve kısa vadeli sağlık ve güvenlik riskleri
III. Kullanımı, saklanması, taşınması ve atılması ile ilgili uygun yöntemler
IV. Üretim tarihi
V. Kayıt numarası
1. Güvenli ya da tehlikeli olsun, her kimyasal madde kabı, radyoaktif madde
veya makine yukarıda verilen maddelerden hangilerini içerecek şekilde
etiketlerle işaretlenmelidir?
a) I, II ve V
b) II, III, IV ve V
c) III, IV ve V
d) Yalnız IV
e) I, II, III ve V
2. Tehlike etiketinin kullanımı için aşağıdakilerden hangisi söylenemez?
a) Etiketin boyutları içeriğin hacmine bağlı olarak önceden
belirlenmiştir.
b) Tehlike sembolünün boyutu etiketin yüzeyinin en az 1/5’i olmalıdır.
Tehlike sembolünün minimum boyutu en az 2 cm2 dir.
c) Müstahzarlar için çevresel tehlike (N) ilave edildikten sonra
etiketlerin boyutu % 10 büyüyecektir.
d) Tehlike sembolünün rengi turuncu zemin üzerine siyah baskıdır.
e) Normal depolama usulünde etiket bilgileri ambalajın üzerinde yatay
olarak bulunmalıdır. Etiketin dili Türkçe olmalıdır.
3. Aşağıdakilerden hangisi kullanım alanlarına göre etiketler sınıfında yer
almaz?
a) Ürün etiketleri
b) Yıkama talimatı etiketleri
c) Sarf etiketleri
d) Fiyat etiketleri
e) Uyarı etiketleri
4. Aşağıdakilerden hangisi termal transfer etiketlerden birisi değildir?
a) Vellum etiket
b) Kuşe etiket
c) RFID etiket
d) Saten etiket
e) Care Label (Japon Akmaz) etiket
5. Radyo dalgalarıyla çalışan, mikroçipli etiket türüne ne ad verilir?
a) Chromolux etiket
b) Data PE etiket
c) Slwmat etiket
d) RFID etiket
e) Tyvek etiket
20
6. Canlılar arasındaki iletişimi sağlayan semboller topluluğuna ne ad verilir?

a) Dil
b) İşaret
c) Barkod
d) İma
e) Levha
7. Aşağdakilerden hangisi özel bir durum veya özel bir davranış yapılmasını
gerektiren, ışıklandırılmış yüzey ya da işaret levhası üzerinde kullanılan
şekillere verilen isimdir?
a) Data (veri)
b) Etiketleme
c) Sembol (piktogram)
d) İşaretleme
e) İşaret
8. Aşağıdakilerden hangisi endüstriyel etiket kullanım alanlarından değildir?
a) Gıda endüstrileri
b) İlaç endüstrileri
c) Kozmetik endüstrileri
d) Temizlik malzemesi endüstrileri
e) Sinema endüstrileri
9. Çevre için tehlike uyarısının işareti aşağıdakilerden hangisidir?
a) Xn
b) C
c) F+
d) N
e) T
10. “Tehlikeli bir etki sadece kişinin yeterli miktarda toksik maddeye
maruziyeti ile oluşur.” sözü hangi bilim adamına aittir?
a) Helena Petrovna Blavatsky
b) Paracelsus
c) Rudolf Joseph Lorenz Steiner
d) Hipokrat
e) Boudica
Cevap Anahtarı
1.e, 2.b, 3.c, 4.c, 5.d, 6.b, 7.c, 8.e, 9.d, 10.b
21
YARARLANILAN KAYNAKLAR
Ateş, A., Kavaklı, B. (2017). Ar-Ge kuruluşunda kimyasal maddelerin
sınıflandırılması, etiketlenmesi, ambalajlanması, depolanması, taşınması ve
oluşan kimyasal atıkların bertarafı. Sakarya Üniversitesi Fen Bilimleri
Enstitüsü Dergisi, 22 (2), 159~173, 2018
Güvenlik ve Sağlık İşaretleri Yönetmeliği (2003). 1 Ağustos 2019 tarihinde
http://www.ttb.org.tr/mevzuat/index.php adresinden erişildi.
IŞIK COŞKUNSES F., “Kanserojen Kimyasal Maddeler ve İş Sağlığı ve Güvenliği”,
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı,İş Sağlığı ve Güvenliği Genel
Müdürlüğü, İş Sağlığı ve Güvenliği Merkezi Müdürlüğü, Yayınlanmamış İş
Sağlığı ve Güvenliği Uzmanlık Tezi, Ankara, 2008
Önal, M., 2013, RFID gömülü sistemler ile RFID mimarisi & programlama, Kodlab
Yayın Dağıtım.
Söğüt, G. E., “Avrupa Birliği’nde Bitki Koruma Ürünlerinin CLP’ye Göre
Etiketlendirilmesi”, T. C. Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, Avrupa Birliği
ve Dış İlişkiler Genel Müdürlüğü, Yayınlanmamış AB Uzmanlık Tezi, Ankara,
2015
Üstündağ, A., 2008, Radyo frekanslı tanıma sistemi (RFID) ve tedarik zinciri, Sistem
Yayıncılık
Yaylı, A. & Alabay, M.N., İşletmelerde barkod uygulamaları, Detay Yayıncılık.
Yıldız, H. (2016). Güncel iş güvenliği mevzuatı: 6331 sayılı iş sağlığı ve güvenliği
kanunu ilgili yönetmelikler ve bağlantılı kanunlar, İstanbul: Aristo Yayınevi.
22
ETİKET VE İŞARETLEMENİN
GEREKLİLİĞİ VE ÖNEMİ
• Etiket ve Etiketleme ETİKETLEME

İÇİNDEKİLER
• Mevzuat
• İşaret ve İşaretleme
VE
İŞARETLEME
Öğr.Gör. Mustafa
TURHAN

• Etiket ve etiketlemeye neden
HEDEFLER
ihtiyaç duyulduğunu
öğrenebilecek,
• Etiketleme ve işaretlemenin insan
sağlığı üzerindeki önemini
kavrayabilecek,
• Konu ile ilgili mevzuat hakkında
bilgi sahibi olabilecek,
• İşaret ve işaretleme hakkında bilgi
sahibi olabilecek,
• İşaretleme ve etiketlemenin
gerekliliğini ve önemini
anlayabileceksiniz.
Etiketleme ve İşaretlemenin Gerekliliği ve Önemi
ETİKET VE İŞARETLEMENİN ETİKET
GEREKLİLİĞİ VE ÖNEMİ
ETİKET
VE
ETİKETLEME ETİKETLEME
MEVZUAT
İŞARET
İŞARET
VE
İŞARETLEME İŞARETLEME
24
GİRİŞ
Doğal hâlde bulunan, üretilen, herhangi bir işlem sırasında kullanılan veya
atıklar da dâhil olmak üzere ortaya çıkan, bizzat üretilmiş olup olmadığına ve
piyasaya arz olunup olunmadığına bakılmaksızın her türlü element, bileşik veya
karışımlar olarak tanımlanan kimyasal maddelerle çalışanların bu maddelere
maruziyetini önlemek, bunun mümkün olmadığı hâllerde en aza indirmek ve
çalışanların bu maddelerin tehlikelerinden korunması için gerekli tüm önlemler,
işveren tarafından alınmak zorundadır.
Bu amaçla işyerlerinin tasarım ya da kuruluş aşamasından başlayarak
tehlikeleri tanımlama, riskleri belirleme ve analiz etme, risk kontrol tedbirlerini
kararlaştırma, bunları dokümante etme, güncelleme ve gerektiğinde yenileme
aşamaları takip edilerek yapılacak risk değerlendirmelerinde çalışanların
görüşlerinin alınması esastır. Kimyasal madde kullanılan bir iş yerinde, bu da ancak
Etiket; üretici, satıcı çalışanların kullandıkları kimyasallar hakkında bilgi sahibi olmaları ile mümkün
ve kullanıcı arasında olacaktır. Aynı şekilde mekanik, hidrolik veya elektrikli makina ve ekipmanlarla
bir çalışanların da kullandıkları bu makina ve ekipmanlar hakkında bilgilendirilmeleri
iletişim aracıdır. gereklidir. Örneğin; tavan vincinin ve/veya kaldırma araçlarının kaldırma/yükleme
kapasitesini bilmek, kazanların çalışma sıcaklığı, çalışma basıncı gibi bilgileri
bilmek, muhtemel bir iş kazasının önlenmesinde çok önemlidir.
İşverenler, çalışanlara fiilen çalışmaya başlamadan önce onların
yapacağı işe, varsa kullanacağı iş ekipmanına ve iş yerine özgü iş sağlığı ve
güvenliği tedbirlerini içeren konularda eğitim vermekle/verilmesini sağlamakla
yükümlüdür. Söz konusu eğitimlerde çalışanlara anlatılması zorunlu temel konular
arasında, bakım onarım faaliyetleri de dâhil olmak üzere, çalışanlara kullandıkları
kimyasal maddelerin kimyasal ve fiziksel risk etmenleri ile meslek hastalıklarının
sebepleri, korunma yolları ve kullanılması gereken uygun kişisel koruyucu
donanımlar vardır.
Alınması zorunlu olan önlemlerden biri de uygun ve yeterli etiketleme ve
işaretleme yapılmasıdır. Uygun şekilde yapılmış etiketleme ve işaretlemeler
çalışma ortamından kaynaklanan olumsuzluklardan hem çalışanların hem
işletmede görev yapan taşeron (alt sözleşmeci) çalışanlarının hem de ziyaretçilerin
ve stajyerlerin korunmalarını sağlayacaktır. Alınacak bu tür önlemler aynı zamanda
işletme çevresinde ikamet edenler veya bulunanlar ile komşu işletmelerin de
güvenliğinin sağlanmasında yardımcı olacaktır.
ETİKET VE ETİKETLEME
Etiket
Etiket, Fransızca “etiquette” sözcüğünden dilimize girmiştir. İngilizcedeki
karşılığı “label” kelimesidir. Türk Dil Kurumuna göre;
 Bir malın tür, miktar, fiyat gibi niteliklerini veya defter, kitap gibi şeylerin
kime ait olduğunu belirtmek için üzerine konulan küçük kâğıt,
25
 Kimlik,
 Toplum içindeki davranışlarda izlenecek yol olarak tanımlanmaktadır.
Su ürünleri sözlüğünde ise etiket; üretilen maddeleri tanıtıcı her türlü yazılı
veya basılı bilgi, marka, damga ve işaretleri içeren; ürünlerle birlikte sunulan veya
ambalajında basılı bulunan tanıtım bildirimi olarak tanımlanmıştır.
İktisat terimleri sözlüğündeki tanım ise bir malın tür, miktar, fiyat gibi
niteliklerini belirten küçük kâğıt parçası şeklindedir.
Türk Gıda Kodeksi Gıda Etiketleme ve Tüketicileri Bilgilendirme
Yönetmeliği’nde ise gıdaların etiketlenmesine yönelik bir tanım yapılmış ve etiket,
bir gıdanın ambalaj veya kabının üzerine herhangi bir yöntemle yazılmış, işlenmiş
veya basılmış olan damga, marka, işaret gibi resimli veya diğer tamamlayıcı
unsurlar olarak tanımlamıştır.
Etiket; üretici, satıcı ve kullanıcı arasında bir iletişim aracıdır ve sektörlere
göre değişiklik göstermektedir. Etiketlerden stok kontrolü, satış miktarı ve fiyat
takibi gibi konularda da yararlanılmaktadır.
• Bir markette alış veriş yaparken almak istediğimiz ürünün

Örnek
Bugün için
dünyada bulunan özellik ve fiyatını öğrenmek için etiketini inceleriz.
50 milyon
civarındaki
kimyasal Etiketleme
maddenin yaklaşık
Bugün için dünyada bulunan 50 milyon civarındaki kimyasal maddenin
yüz bini tehlikeli
olarak kabul yaklaşık yüz bini tehlikeli olarak kabul edilmektedir. Söz konusu kimyasal maddeler
edilmektedir tehlikeli olsun veya olmasın günlük yaşamımızda evlerde veya iş yerlerinde her
gün karşımıza çıkmaktadır. Çamaşır ve bulaşık deterjanları, kişisel bakım ürünleri,
temizlik ürünleri bunlardan bazılarıdır. Bu ürünlerin kullanım talimatlarına ve
etiketlerde belirtilen uyarılara uyulmadan kullanılması hâlinde, iş kazaları ve
meslek hastalıklarının yaşanması kaçınılmazdır. Bu nedenle insanların ev ve iş
hayatında kullandıkları kimyasalların fiziksel ve kimyasal özellikleri, insan sağlığı
üzerine etkileri ve korunma yolları, yangın, depolama, saklama ve kaza
durumunda alınacak önlemler, çevrenin korunması gibi bilgileri bilme hakları
vardır.
Kimyasal madde ambalajları üzerindeki etiketler bu kimyasal maddeyi
üreten, depolayan, taşıyan, satan ve kullananlar için önemli bir bilgi
kaynağıdır. Etiketler her zaman ambalajların üzerinde bulunmalı ve etikette
belirtilen madde ile kabın içindeki kimyasal maddeler aynı olmalıdır.
Kimyasal maddelerin özelliğini (kimyasal formülü, kimyasal ve ticari isimleri,
fiziksel özellikleri) açıkça belirtecek şekilde etiketlenmesi ve kimyasalların
etiketlerinde ayrıca zararla ilgili özel bilgilerin belirtilmesine yarayan ( fiziksel,
sağlık ve çevresel ) işaretlerin bulunması gerekir.
Bu amaca hizmet etmek üzere kimyasallar için hazırlanan etiketler,
26
işaretler ve güvenlik bilgi formları / malzeme güvenlik bilgi formları önemli iletişim
araçlarıdır. Etiket ve güvenlik bilgi formları kimyasallardan etkilenme durumunda
çevre ve insan sağlığının olumsuz etkilerden korunmasında ve bu olumsuz etkilerin
kontrol altına alınmasında gerekli alt yapıyı oluşturmaktadır. Aynı zamanda
kullanıcı ve tüketicilerin bilinçli seçim yapmalarına da yardımcı olmaktadır.
Gıda maddelerinin etiketlenmesinde de benzer bir durum vardır. Eğer gıda
mikrobiyolojik açıdan kolayca bozulabilen ve buna bağlı olarak bir süre sonra insan
sağlığı açısından tehlike yaratması muhtemel bir gıda ise, kullanıcıların önceden
uyarılmaları amacıyla etiketlerde son tüketim tarihi belirtilmelidir. Diğer gıdalarda
ise tavsiye edilen tüketim tarihi belirtilmelidir. Gıda hakkında bilgilendirmenin
tüketici için kolay, anlaşılır ve doğru olması esastır.
Örnek
• Gıda maddesi satın alırken son kullanma tarihine dikkat

ederiz.
İş yerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek tehlikelerin önceden

belirlenmesi, bu tehlikelerin riske dönüşmesine yol açan faktörler ile
tehlikelerden kaynaklanan risklerin analiz edilmesi, zamanında ve doğru olarak
değerlendirilmesi ve derecelendirilmesi, kontrol tedbirlerinin tespit edilmesi
Resim, tüm amacıyla yapılması gerekli risk değerlendirmesi çalışmalarının yapılabilmesi ve
yazıların kökenidir. önleyici faaliyetlerin doğru ve zamanında gerçekleştirilebilmesi için tüm
Eğer bir resim mesaj
iletiyorsa yazı çalışanların doğru bilgiye ulaşmaya ihtiyaçları vardır. Bu amaçla tehlikeli
işlevine de sahip kimyasal madde üreticisinden başlayarak ithalatçı, toptancı, perakendecinin içinde
demektir. olduğu ve son kullanıcıya kadar uzanan bir zincir kurularak bu bilgilerin yazılı
olarak aktarılması esastır. Dünya iş kazası ve meslek hastalıkları istatistiklerine
bakıldığında Türkiye’nin hiç arzu edilmeyen bir konumda olduğu görülmektedir.
İçinde bulunduğumuz bu üzücü durumdan kurtulmak için yapılacak çalışmalarda
işaretleme ve etiketlemenin ne kadar önemli olduğu unutulmamalıdır.
Açık olarak ve genellikle meşrubat, su şişelerine doldurularak satışı yapılan
çeşitli solvent ve deterjanların doğru ve uygun şekilde etiketlenmemesi sonucu
meydana gelen ev ve iş kazalarını da dikkate aldığımızda konunun önemi bir kez
daha ortaya çıkmaktadır.
27
Bireysel
Etkinlik
• Etrafınızda etiketsiz kimyasal ürün var mı? Kontrol edin
ve varsa listeleyin.
İşaretleme ve Resim, tüm yazıların kökenidir. Eğer bir resim mesaj iletiyorsa yazı işlevine
etiketlemede amaç, de sahip demektir (Şekil 2.1). Bugün tüm dünyada havaalanları, spor sahaları, fuar
belirlenen mesaj ve sergi alanları, oteller, kamuya açık yerler ve yapılarda herhangi bir dile bağlı
ve/veya bilginin hedefe olmaksızın resim ve yazılar çok sık kullanılmaktadır. Yani bir çeşit işaretleme ve
iletilmesidir.
etiketleme yapılmaktadır. Bu konuyu tarihsel olarak inceleyecek olursak ilk kez
resim belgeleme ile yazı yazan topluluklar Sümerler, Hititler ve Mısırlılar olmuştur.
Hititler çivi yazısı ile Mısırlılar da hiyeroglif yazısı ile yazışma, işaretleme ve
etiketleme tekniklerini geliştirmişlerdir. Sivri uçlu araçlarla yazıldığı için çivi yazısı
adı verilen ve çeşitli işaretlerin kullanıldığı çivi yazısı M.Ö. 3000’li yıllarda
Mezopotomya’da Sümerler tarafından bulunmuştur.
Şekil 2.1. Mesaj İleten Resimler

İşaretleme ve etiketlemede amaç; belirlenen mesaj ve/veya bilginin hedef
kişi veya kişilere iletilmesi, bu sayede insan sağlığı ve çevre üzerinde oluşabilecek
zararların önlenmesinin, kontrolünün ve takibinin sağlanmasıdır.
MEVZUAT
Piyasaya arz edilen kimyasal maddelerin ve karışımların üretimi,
depolanması, taşınması ve kullanımı sırasında insan sağlığı ve çevre üzerinde
yaratabilecekleri olumsuz etkilere karşı etkin kontrolünü ve verimli gözetimini
sağlamak üzere sınıflandırılmasına, etiketlenmesine ve ambalajlanmasına ilişkin
idari ve teknik usul ve esasları düzenleyen 11 Aralık 2013 tarihli ve 28848
mükerrer sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Maddelerin ve Karışımların
Sınıflandırılması, Etiketlenmesi ve Ambalajlanması Hakkında Yönetmelik temel
doküman olarak kabul edilebilir. Bu yönetmelikte zararlı maddelerin ve
karışımların etiketlenmesinde dikkat edilmesi gereken hususlar detaylı olarak
açıklanmıştır.
İnsan sağlığı ve çevrenin yüksek düzeyde korunmasının, maddelerin
zararlarının değerlendirilmesinin, rekabeti ve yeniliği artırmak üzere kimyasalların
kaydı, değerlendirilmesi, izni ve kısıtlanmasıyla ilgili idari ve teknik usul ve
esasların düzenlenmesinin amaçlandığı Kimyasalların Kaydı, Değerlendirilmesi,İzni
ve Kısıtlanması Hakkında Yönetmelik’te aynı maddeyi imal veya ithal eden
firmaların ortak kayıt yapabilmek amacıyla sınıflandırma etiketleme bildirimi
yapmak; maddelerin veya karışımların imalatı, ithalatı, piyasaya arzı ile Çevre ve
28
Şehircilik Bakanlığı Kimyasal Kayıt Sistemine kaydı konu edilmektedir.

Zararlı maddelerin ve karışımların insan sağlığı ve çevrenin olumsuz
etkilerinden korunması amacıyla ayrıntılı bilgilerin yer aldığı ve zararlılık
özelliklerine göre alınacak güvenlik önlemlerini de içeren ve bir anlamda kimyasal
maddelerin nüfus cüzdanı sayılabilecek güvenlik bilgi formlarının hazırlanması ve
dağıtılmasına dair idari ve teknik usul ve esaslar, Zararlı Maddeler ve Karışımlara
İlişkin Güvenlik Bilgi Formları Hakkında Yönetmelik de etiketleme ve işaretleme
için mevzuatımızda önemli bir yer tutar.
İş sağlığı ve güvenliği açısından büyük öneme sahip olan ve kimyasalların
etiketlenmesi ile ilgili olarak Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından yayımlanan bu
yönetmeliklerden başka;
Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından yayınlanan Türk Gıda Kodeksi
Gıda Etiketleme ve Tüketici Bilgilendirme Yönetmeliği, tüketicilerin üst düzeyde
korunmasına yönelik gıda hakkında bilgilendirmeye ilişkin kuralları, gereklilikleri ve
sorumlulukları belirler. Bu yönetmelik tüketicinin bilgilenme hakkını garanti altına
almak için gıda zincirinin bütün aşamalarını kapsar.
Gümrük ve Ticaret Bakanlığı tarafından yayınlanan Fiyat Etiketi Yönetmeliği,
perakende olarak satışa sunulan mal ve hizmetlerin etiketlenmesini
düzenlemektedir. Bu yönetmeliğe göre kolayca okunabilir ve görünebilir şekilde
tüketicinin vergiler dâhil ödeyeceği birim fiyatın yanı sıra malın üretim yeri ve 3
Ekim 2018 tarihinden geçerli olmak üzere üretim yeri Türkiye olan mallar için
Etiketlerin rengi
“Yerli Üretim “ logosu da (Şekil 2.2) etiketin üzerinde bulunmak zorundadır.
ve sunumu,
zararlılık
işaretlerinin açık
ve net olarak
görünebileceği
şekilde olmalıdır.
Şekil 2.2. Yerli Üretim Logosu
Sağlık Bakanlığı tarafından yayınlanan Beşeri Tıbbi Ürünlerin Ambalaj

Bilgileri, Kullanma Talimatı ve Takibi Yönetmeliği, insanların sağlığı ve güvenliği
açısından ruhsatlı ve izinli tıbbi ürünlerin doğru kullanımının sağlanması, bunun
için ambalaj ve kullanma talimatlarında olması gerekli bilgiler, hatalı ve sahte tıbbi
ürünlere karşı önlemlerin alınması ile dağıtım zincirinin takip ve kayıt altına
alınmasını düzenlemektedir. Söz konusu bu yönetmeliğe göre ürünlerin
ambalajında üretim, imal yeri ismi ve adresi gibi bilgilere ilave olarak “Çocukların
göremeyeceği, erişemeyeceği yerlerde ve ambalajında saklayınız” özel uyarısı da
bulunmalıdır.
Örnek
• İlaç ambalajlarının üzerine " Çocukların göremeyeceği,

erişemeyeceği yerlerde ve ambalajında saklayınız" ibaresi
yazılmak zorundadır.
Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından yayınlanan Tütün Mamullerinin
29
Üretim Şekline, Etiketlenmesine ve Denetlenmesine İlişkin Usul ve Esaslar

Hakkında Yönetmelik’te de tütün mamullerinin tüketimine bağlı olarak her türlü
zararlı etkilerini önlemek için alınması gereken önlemler çerçevesinde tütün
mamullerinin birim paket ve grupmanı üzerindeki sağlık uyarıları da olacak şekilde
etiketlenmesi, paketlenmesi ve güvenlik özelliklerinin belirlenmesi amaçlanmıştır.
Etiket, ürünün Bu yönetmeliğe göre piyasaya arz edilen ve amaçlandığı şekilde tüketilen her bir
piyasaya sürüldüğü adet sigara için azami zifir ve karbon monoksit miktarı 10 miligram, nikotin miktarı
ülkenin Resmî da 1 miligram olmalıdır.
dilinde yazılmalıdır.
Etiketleme ile ilgili tüm yönetmeliklerde ortak nokta, tüketicilerin, piyasaya
arz edilen ürünlerden kaynaklanabilecek olası sağlık ve güvenlik sorunları hakkında
bilgilendirilmesidir.
Bu arada, yürürlükten kaldırılan 26 Aralık 2008 tarihli Tehlikeli Maddelerin
ve Müstahzarların Sınıflandırılması, Ambalajlanması ve Etiketlenmesi Hakkında
Yönetmelik’te iki veya daha çok maddeden oluşan karışım veya çözeltilerin
müstahzar olarak tanımlandığı da unutulmamalıdır.Etiket, madde veya karışımın
tanınmasını veya tanımlanmasını sağlayan detayları içermelidir.Etiketlerin rengi ve
sunumu, zararlılık işaretlerinin açık ve net olarak görünebileceği şekilde olmalıdır.
Maddenin veya karışımların sınıflandırılması ve etiketlenmesine yönelik
zararlılık sınıfında değişikliğin olması ve bu zararların daha ciddi boyutta olması
durumunda ya da yeni bilgilerin ilave edilmesi gereken durumlarda tedarikçi, insan
sağlığının ve çevrenin korunması bakımından değişikliğin niteliğini dikkate alarak
etiketin güncellenmesini sağlamakla yükümlüdür. Tedarikçi etiketleme amacıyla
Etiket üzerinde
“Tehlike” uyarı kullandığı tüm bilgileri bahse konu madde veya karışımı tedarik ettiği tarihten
kelimesinin başlayarak en az on yıl süresince tüketicinin kullanımına ve ulaşmasına hazır hâlde
kullanılması tutar.Yönetmelikte belirtilen hususları özetleyecek olursak; etiket üzerindeki
halinde “Dikkat” bilgiler güncel, açık, net, anlaşılabilir, okunabilir ve silinmez şekilde olmalıdır.
uyarı kelimesi
bulunmaz. Zararlı olarak sınıflandırılan ve ambalaj içinde bulunan madde veya
karışımların etiketi üzerinde maddenin piyasaya arzından sorumlu olan ve
tedarikçi olarak tanımlanan üretici, ithalatçı, alt kullanıcı ya da dağıtıcının adı,
telefon numarası, tam adresi ve insan sağlığı ile ilgili sağlık ve güvenlik bilgileri
bulunmalıdır. Etiketleme, reklam amacıyla kullanılmamalıdır.
Etiketler, madde veya karışımı içeren ambalajın bir veya daha fazla yüzeyine
sağlam bir biçimde yapıştırılmalıdır. Ambalaj normal konulduğunda etiketler yatay
olarak okunur olmalıdır.Türkiye’de piyasaya arz edilecek zararlı madde ve
karışımların etiketleri Türkçe hazırlanır. Tedarikçiler, kullanılan tüm dillerde aynı
detayların yer alması kaydıyla etiketlerinde Türkçenin yanında farklı diller de
kullanabilir.
Örnek
• Yurt dışından ithal edilerek piyasaya arz edilen ürünlerin

etiketinde, üretildiği ülkenin dilinin yanında Türkçe bilgiler
de bulunur.
Etiket, ürünün piyasaya sürüldüğü ülkenin resmî dilinde yazılmalıdır.
30
Ambalaj üzerindeki miktar başka bir yerde belirtilmediği sürece, halka sunulan
ambalaj içindeki madde veya karışımın nominal miktarı ile zararlılık işaretleri, uyarı
kelimesi, zararlılık ifadesi ve uygun önlem ifadeleri de etiket üzerinde yer
almalıdır. Potansiyel bir zararlılığa karşı uyarmak amacıyla kullanılan uyarı
kelimelerinden” Dikkat” daha az zararlılık şiddetini, “Tehlike” ise daha ciddi
zararlılık şiddetini (kategorisini) ifade eder.
Etiket üzerinde “Tehlike” uyarı kelimesinin kullanılması halinde,” Dikkat”
uyarı kelimesi bulunmaz.Birleşmiş Milletler Küresel Uyumlaştırma Sistemi (GHS)
gereğince tehlikeli kimyasalların etiketlenmesinde Zararlılık (H) ve Önlem (P)
ifadeleri kullanılır.Tehlikeli Kimyasal Maddelerin ve Karışımların Sınıflandırılması,
Etiketlenmesi ve Ambalajlanmasına ilişkin EC/1272/2008 sayılı
AvrupaParlamentosu ve Konseyi Kararı, 30 Aralık 2008 tarihinde yayımlanmış ve
20 Ocak 2009 tarihinde yürürlüğe girmiştir.Madde ve karışımların (mixture)
sınıflandırma, etiketleme ve paketlemesi hakkındaki Avrupa Birliğinin (CLP)
Tüzüğü, Birleşmiş Milletler’in sınıflandırma ve etiketlemedeki Küresel
Uyumlaştırma Sistemi (GHS) kriterlerine uygun olarak hazırlanmıştır.
Yürürlüğe giren CLP Tüzüğü kapsamında; maddeler (substances) için 1 Aralık
2010 tarihine kadar, karışımlar (mixtures) için ise 1 Haziran 2015 tarihine kadar
geçiş süresi verilmiştir.CLP, Maddelerin ve Karışımların Sınıflandırılması,
Etiketlenmesi veAmbalajlanmasına ilişkin EC/1272/2008 sayılı AB Tüzüğü’nün
kısaltmasıdır. Bu düzenlemenin amacı insan ve çevre sağlığının tam olarak
korunması, maddelerin, karışımların ve eşyaların serbest hareketinin
sağlanmasıdır.
AB üyesi ülkelerde faaliyet gösteren, kimyasal madde ve karışım üreten
veya ithal eden firmaların, söz konusu madde ve karışımları CLP Tüzüğü usul ve
esaslarına göre sınıflandırma, etiketleme ve ambalajlama yükümlülüğü vardır.GHS,
kimyasalların sınıflandırılması ve etiketlenmesi için Global Harmonize (Küresel
Uyumlaştırma) Sistemi’nin kısaltmasıdır. Sınıflandırma kriterleri, etiketleme
kuralları ve güvenlik bilgi formlarının hazırlanmasına yönelik rehberlerin
İşaret, insanlar uyumlaştırılması yoluyla tehlikeli kimyasalların fiziksel, çevre, sağlıksal ve güvenlik
arasında görüşmeyi ve
bilgilerinin küresel seviyede uyumlaştırılması için bir temel teşkil eder. GHS, aynı
anlaşmayı sağlayan
sembollerdir. kimyasal için dünya çapında farklı fiziksel, sağlıksal ve çevresel tehlike bilgilerinin
oluşturulmasının önlenmesi amacıyla Birleşmiş Milletler (BM) düzeyinde
geliştirilmiştir. Bir diğer amacı da ticareti kolaylaştırmaktır. GHS’nin kanunen bir
bağlayıcılığı yoktur.
İŞARET VE İŞARETLEME
İşaret
İşaret, anlam yükletilen şey, anlamlı iz, el yüz hareketleri ile gösterme ya da
bir şeyi bir vasıta ile göstererek bildirme olarak tanımlanır. Diğer bir deyişle
insanlar arasında görüşmeyi ve anlaşmayı sağlayan sembollere işaret
denilir.Endüstride işaretleme ve etiketleme yapılmasının amacı, olası kaza ve
meslek hastalıklarının önlenmesini sağlamak için çalışanları uyarmak ve kullanılan
31
kimyasal maddeler ve ekipmanlar hakkında bilgilendirmektir.

Bu amaçla 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’na dayanılarak Sağlık ve
Güvenlik İşaretleri Yönetmeliği yayınlanmış ve bu kanun kapsamına giren tüm iş
yerlerinde uygulanması zorunlu kılınmıştır. Söz konusu yönetmelikte de sağlık ve
güvenlik işaretleri; özel bir nesne, faaliyet veya durumu işaret eden levha,
renk,sesli veya ışıklı sinyal sözlü iletişim ya da el-kol işareti yoluyla iş sağlığı ve
güvenliği hakkında bilgi ya da talimat veren veya tehlikelere karşı uyaran işaretler
olarak tanımlanmıştır. Vurgulanmak istenen durumu tanımlayan veya özel bir
davranışa dikkat çeken, bir işaret levhası veya ışıklandırılmış yüzey üzerinde
kullanılan şekiller de sembol veya piktogram olarak tanımlanmıştır.
İşaretleme
İşveren 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu gereğince iş yerinde
gerçekleştirilen risk değerlendirmesi sonuçlarına göre iş yerindeki risklerin ortadan
kaldırılamadığı, toplu korumaya yönelik teknikler veya işin organizasyonunda
kullanılan önlem, yöntem ya da süreçlerle yeterince azaltılamadığı durumlarda iş
Kanserojen..veya yerlerinde sağlık ve güvenlik işaretlerini bulundurur ve uygun yerlerde
mutajen maddelere kullanılmasını sağlar. Bu maksatla işaretlerin anlamları ve bu işaretlerin
maruz kalınan veya gerektirdiği davranış biçimleri hakkında, çalışanların eğitim almasını sağlamakla da
maruz kalma riski yükümlüdür.
bulunan yerler, uygun
ikaz levhaları ve Çalışanların iş sağlığı ve güvenliği konularını düzenleyen yönetmeliklerde de
güvenlik işaretleri ile işaretleme ve etiketlemenin önemi ve gerekliliğini vurgulayan birçok hüküm
belirlenir. bulunmaktadır. Bunlardan bazıları aşağıda verilmiştir.İşveren; kanserojen veya
mutajen maddelere maruz kalınan veya maruz kalma riski bulunan yerleri, uygun
ikaz levhaları ve güvenlik işaretleri ile belirler. Bu yerlerde sigara kullanılmasının ve
yeme, içmenin yasak olduğunu belirten ikaz levhalarını bulundurur.Kanserojen
veya mutajen maddelerin güvenli şekilde depolanması, taşınması, işlem görmesi
için bu maddelerin açıkça ve görünür şekilde etiketlenmiş, sızdırmaz kapalı
kaplarda bulundurulmasını sağlar.
Bu maddelerin kullanıldığı ve depolandığı alanlara görevli olmayanların giriş
ve çıkışlarını kontrol altında tutar.İşveren; atıkların çalışanlar tarafından güvenli bir
şekilde toplanması, depolanması ve uzaklaştırılıp zararsız hâle getirilmesinde
açıkça ve görünür şekilde etiketlenmiş, sızdırmaz kapalı kaplar kullanılmasını
sağlar.İşveren; acil çıkış yolları, ilkyardım veya kurtarma ile ilgili bilgi veren
işaretlerin kolayca görünür şekilde bulundurulmasını sağlar. İşveren; çalışanların
maruziyetinin önemli ölçüde artma ihtimali olan ve çalışanların maruziyetini
azaltıcı tüm teknik koruyucu önlemlerin hâlihazırda alınmış olduğu bakım, onarım
gibi işlerde bu işlerin yapıldığı alanları belirleyerek açık bir şekilde işaretler ve
yetkili olmayan kişilerin bu alanlara girmesini önler.
İşveren; çalışanların ve/veya temsilcilerinin, çalışanların iş sağlığı ve
güvenliği eğitimlerine ilişkin mevzuat hükümlerini de dikkate alarak yeterli ve
uygun eğitim almalarını sağlar. Özellikle “kanserojen veya mutajen madde içeren
tesis ve kapların üzerinde bulunması gereken anlaşılır ve okunaklı etiketler ile
32
açıkça görülebilir uyarı ve tehlike işaretleri” ile ilgili çalışanlara gerekli bilgi ve
talimatı verir.İşveren, Çalışanların İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimlerinin Usul ve
Esasları Hakkında Yönetmelik’te [6] belirtilen hususlar saklı kalmak kaydıyla
çalışanların ve temsilcilerin eğitimini ve bilgilendirilmelerini sağlar. Bu eğitim ve
bilgilendirilmeler özellikle konusunda uzman olan kişilerce ve yönetmelikte
belirtilen sürelere uygun olarak yapılmalı ve özellikle aşağıdaki hususları
içermelidir:
 Tehlikeli kimyasal maddeler için tedarikçiden sağlanan Türkçe güvenlik
bilgi formları hakkındaki bilgiler
 Tehlikeli kimyasal madde bulunan bölümler, kaplar, boru tesisatı ve
benzeri tesisatla ilgili mevzuata uygun olarak etiketleme/kilitleme ile ilgili
bilgiler İş ekipmanında bulunan ve güvenliği etkileyen kumanda cihazları,
açıkça görülebilir ve tanınabilir özellikte olur. Gerektiğinde uygun şekilde
işaretlenir.
Operatör, kim
tarafından verilirse İş ekipmanlarında, çalışanların güvenliğinin sağlanmasında esas olan ikaz ve
verilsin, her dur işaretini işaretler bulunur. Yüklerin kaldırılması için kullanılan makinelerde, kaldırılabilecek
daima yerine maksimum yük açıkça görünecek şekilde işaretlenir; makinenin değişik şekillerde
getirmelidir. kullanımında da maksimum yükü gösteren levhalar veya işaretler bulunur.
Örnek
• İşyerlerinde yüklerin kaldırılması için kullanılan tavan

vinçlerinin üzerinde, kaldırabileceği maksimum yük
miktarı yazılır.
Yangınla mücadele Kaldırma için kullanılan aksesuarlar da, iş kazalarının önlenmesi

ekipmanı kırmızı ile maksadıyla, güvenli kullanım için gereken özelliklerini gösterecek şekilde
belirlenir ve yerini işaretlenir.Kaldırma makinalarında yüklerin kaldırılması, indirilmesi veya taşınması
gösterir işaret levhası bu konuda eğitilmiş ve yetiştirilmiş işaretçiler tarafından verilen el kol işaretlerine
konur. göre yapılır.Operatör, kim tarafından verilirse verilsin, her dur işaretini daima ve
öncelikle yerine getirmelidir.Kaldırmada kullanılan bağlantı elemanları kullanımdan
sonra sökülmüyorsa, bunların özellikleri hakkında kullanıcıların bilgi sahibi olması
için belirgin bir şekilde işaretlenir.
İnsan kaldırmak ve taşımak için tasarlanmamış iş ekipmanları, amacı
dışında kullanımını önlemek için uygun bir şekilde ve açıkça işaretlenir.Kurma,
sökme veya değişiklik yapılması sırasında iskelenin kullanıma hazır olmayan
kısımları uygun şekilde genel uyarı işaretleri ile işaretlenir ve tehlikeli bölgeye
girişler fiziki olarak engellenir.İskeleler, üzerlerinde taşıyabileceği azami yük
görünecek şekilde işaretlenir.Yangınla mücadele ekipmanı kırmızı renk ile belirtilir
ve yerini gösteren bir işaret levhası yerleştirilir.
Bireysel
Etkinlik
• Yaşadığınız çevrede yangınla mücadele ekipmanlarının

yerleri işaretlenmiş mi? Araştırınız
33
İçinde tehlikeli madde veya karışımların bulunduğu borular, vanalar,

supaplar ve bunlarla bağlantılı parçalar; içinden geçen maddelerin özelliğine göre
ayrı renklerde boyanır işaretlenir.
Gereken durumlarda, patlama şartları oluşmadan önce çalışanların sesli
ve/veya görsel işaretlerle uyarılması ve ortamdan uzaklaşması sağlanır.
İşaret levhaları darbelere ve hava koşullarına dayanıklı malzemeden
yapılmalı, kolayca görülebilecek, algılanabilecek, uygun konum ve yükseklikte,
kolay ulaşılabilir ve aydınlatılmış şekilde yerleştirilmelidir.İşaret levhasının
bulundurulma sebebi ortadan kalktığında olası karışıklığa, yanlış anlamalara ve
kazalara neden olmaması için işaret levhası derhal kaldırılmalıdır.
Şehirlerarası yollar ile özellikle trafiğin yoğun ve/veya akıcı olduğu şehir içi
yollarda bakım- onarım ve yapım çalışmaları sırasında oluşabilecek kazaları
Özellikle trafiğin yoğun önlemek ve trafik akışını düzenli ve güvenli bir şekilde sağlamak amacıyla
ve/veya akıcı olduğu işaretleme ve işaretçiler büyük önem taşırlar. Özellikle işletme hızı yüksek olan bu
yollarda yapılacak
yollarda yapılacak yapım, bakım-onarım, aydınlatma, sulama, yeşillendirme gibi
çalışma öncesi
rakordman yapılmalıdır işler öncesinde rakordman oluşturulmalıdır (Şekil 2.3).
Rakordman oluşturulan çalışma sahalarında yaklaşım levhaları, koniler,
delinatörler (araç ve yaya trafiğini ayırmak ve araç trafiğini yönlendirmek amacıyla
kullanılan genellikle termoplastik poliüretan malzemeden yapılmış darbelere
dayanıklı, esnek plastik silindir), mafsallı yansıtıcılı koniler vb. kullanılmalıdır. Eğer
çalışmalar gece de sürdürülecek ve/veya bir günden fazla sürecekse araç trafiğini
İhtiyaca göre ışıklı, güvenli bir şekilde yönlendirmek, yaya ve araç trafiğini birbirinden ayırmak için
sesli, sözlü işaretlerin
kullanılan uyarı ve işaret levhaları, koniler ve delinatörler fosforlu yansıtıcılı olmalı,
yanı sıra el işaretleri
de flaşörler kullanılmalıdır (Şekil 2.4). Ayrıca bu sahada bakım onarım işinde görevli
kullanılır. olanların baret, çelik burunlu ayakkabı gibi kişisel koruyucularla birlikte reflektörlü
/yansıtıcılı yelek giymeleri de zorunludur.
34
Şekil 2.3. Rakordman
Şekil 2.4. Koni ve Delinatör
Etiketleme ve İşaretlemenin Önemi

İş Sağlığı ve Güvenliği Mevzuatı’nda defalarca işaretleme ve etiketlemeden
bahsedilmiş olup ayrıca konunun gerekliliğini ve önemini vurgulamak, çalışanları
uyarmak, olası iş kazası ve meslek hastalıklarını önleyebilmek ve
işaretlerinuygulanmasında asgari gereklilikleri belirlemek için Sağlık ve Güvenlik
İşaretleri Yönetmeliği yayımlanmıştır. Söz konusu yönetmelikte işaretlerin renkleri,
şekilleri, boyutları ve anlamları belirtilerek hangi koşullarda kullanılması gerektiği
Güvenlik bilgi formları,
de açıkça gösterilmiştir. Buna göre tehlikeli duruma sebep olabilecek hareket ve
hayati öneme sahiptir.
davranışları yasaklayan yasak işaretlerde kırmızı, dikkatli olunması ve önlem
alınması gerekliliğini vurgulayan uyarı işaretlerde sarı, özel eylem veya davranışı
vurgulayan ya da kişisel koruyucu donanım (KKD) kullanım zorunluluğunu anlatan
zorunluluk işaretinde mavi, acil çıkışı göstermek veya ilk yardımı işaret etmek için
güvenli anlamında yeşil kullanılacaktır.
İhtiyaca göre ışıklı, sesli, sözlü işaretlerin yanı sıra el işaretleri de kullanılır.
İşaretlerin görünmesini veya işitilmesini engelleyebilecek ya da karıştırılmasına
sebep olabilecek gürültü, toz, ışık gibi başka emisyon kaynaklarının olmaması için
gerekli önlemler alınmalıdır. Bu maksatla çok sayıda işaret bir arada
bulundurulmamalı, karışma ihtimali bulunan birden çok ışıklı işaret aynı anda
kullanılmamalı ve birden fazla sesli sinyal de aynı anda kullanılmamalıdır. Olası
tehlikenin büyüklüğü, yeri, zamanı ve uyarı ihtiyacını doğuran etkenlerin özellikleri
dikkate alınarak kullanılmasına karar verilen uyarı işaretlerinin sayısı, çeşidi ve
büyüklüğü planlanmalıdır. İşaretlemeden beklenen faydanın tam olarak
sağlanabilmesi için tüm işaretler ve buna bağlı sistemler sürekli ve düzenli
aralıklarla kontrol edilmeli ve bakımları yapılmalıdır.
Tehlikeli kimyasalları üreten, depolayan, taşıyan, satan ve kullananların
bilme hakkı çerçevesinde söz konusu kimyasalların tehlikeleri, fiziksel
özellikleri,kimyasal özellikleri, yanma bilgisi, kişisel koruyucu donanım (KKD)
gerekliliği, ilk yardım bilgisi, çevre koruma bilgisi, depolama ve taşıma sırasında
uyulması gereken kuralları bilmeleri gerekmektedir. Konularında bilgilenmelerini
sağlamak için ambalaj üzerinde yer alan etiketler ile üretimden başlayarak son
35
kullanıcıya kadar olan süreçte yer alan herkesi bilgilendirme görevi bulunan
Güvenlik bilgi formları (GBF), hayati öneme sahiptir.
36
•İş yerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek tehlikelerin önceden

belirlenmesi, bu tehlikelerin riske dönüşmesine yol açan faktörler ile
tehlikelerden kaynaklanan risklerin analiz edilmesi, zamanında ve doğru
olarak değerlendirilmesi, derecelendirilmesi ve kontrol tedbirlerinin
tespit edilmesi çok önemlidir. Bu amaçla gerçekleştirilebilmesi gerekli
olan risk değerlendirmesi çalışmalarının yapılabilmesi, önleyici
Özet
faaliyetlerin doğru ve zamanında gerçekleştirilebilmesi için tüm
çalışanların doğru bilgiye ulaşmaya ihtiyaçları vardır.
•Üretimden satışa, depolamadan taşımaya, bakım onarım
faaliyetlerinden kalite kontrol çalışmalarına kadar yapılan her türlü
faaliyette görev alan çalışanların kullandıkları tüm malzeme, ekipman ve
kimyasalların insan ve çevre sağlığı üzerindeki etkilerini bilme hakları
vardır. İşte bu nedenle işaretleme, etiketleme ve güvenlik bilgi formları,
kimyasallardan etkilenme durumunda çevre ve insan sağlığının olumsuz
etkilerden korunmasında ve olumsuz etkilerin kontrol altına alınmasında
çok önemli unsurlardır.
•Kimyasal madde ambalajları üzerindeki etiketler çok önemli bilgi
kaynaklarıdır. Etiketler daima ambalajların üzerinde bulunmalı ve etikette
belirtilen madde ile kabın içindeki kimyasal maddeler aynı olmalıdır.
Kimyasal maddelerin özelliğini (kimyasal formülü, kimyasal ve ticari
isimleri fiziksel özellikleri) açıkça belirtecek şekilde etiketlenmesi ve
kimyasalların etiketlerinde ayrıca zararla ilgili özel bilgilerin belirtilmesine
yarayan (fiziksel, sağlıksal ve çevresel) işaretlerin bulunması gerekir.
•Üretici, satıcı ve kullanıcı arasında bir iletişim aracı olan etiket;
Fransızca'daki ”etiquette” sözcüğünden dilimize girmiştir. Türk Dil
Kurumuna göre “bir malın tür, miktar, fiyat gibi niteliklerini veya defter,
kitap gibi şeylerin kime ait olduğunu belirtmek için üzerine konulan küçük
kağıt ” olarak tanımlanmıştır.
•Çalışma hayatında, kullanılan kimyasallara bağlı olarak meydana
gelebilecek iş kazası ve meslek hastalıklarının önlenebilmesi için de tüm
çalışanların doğru bilgiye ulaşmaları önemlidir. İşaretleme ve
etiketlemede amaç, belirlenen mesaj ve/veya bilginin hedef kişi veya
kişilere iletilmesi ve bu sayede insan sağlığı ve çevre üzerinde
oluşabilecek zararların önlenmesinin, kontrolünün ve takibinin
sağlanmasıdır.
•İş sağlığı ve güvenliği açısından büyük öneme sahip olan ve kimyasalların
etiketlenmesi ve işaretlenmesi ile ilgili olarak Çevre ve Şehircilik Bakanlığı
tarafından yayınlanan üç temel yönetmelik vardır.
• Maddelerin ve Karışımların Sınıflandırılması, Etiketlenmesi ve
Ambalajlanması Hakkında Yönetmelik
• Kimyasalların Kaydı, Değerlendirilmesi, İzni ve Kısıtlanması Hakkında
Yönetmelik.
• Zararlı Maddeler ve Karışımlara İlişkin Güvenlik Bilgi Formları
Hakkında Yönetmelik.
•Etiketleme ile ilgili tüm yönetmeliklerde ortak nokta, piyasaya arz edilen
ürünlerden kaynaklanabilecek sağlık ve güvenlik sorunları hakkında
bilgilendirilmesidir.
•İşaret; anlam yükletilen şey, anlamlı iz, el, yüz hareketleri ile gösterme ya
da bir şeyi bir vasıta ile göstererek bildirme olarak tanımlanır. Diğer bir
deyişle insanlar arasında görüşmeyi ve anlaşmayı sağlayan sembollere
işaret denilir.
•Çalışma hayatında işaretleme ve etiketleme yapılmasının amacı, olası iş
kazası ve meslek hastalıklarının önlenmesini sağlamak için çalışanları
uyarmak ve kullanılan kimyasal maddeler ve ekipmanlar hakkında
bilgilendirmektir.
37
•6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu uyarınca yayınlanan ve

uygulanmasının zorunlu olduğu Sağlık ve Güvenlik İşaretleri Yönetmeliği bu
konudaki temel dokümandır. Söz konusu yönetmelikte de Sağlık ve Güvenlik
Özet (devamı) İşaretleri; özel bir nesne, faaliyet veya durumu işaret eden levha, renkli, sesli
veya ışıklı sinyal, sözlü iletişim ya da el kol işareti yoluyla iş sağlığı ve
güvenliği hakkında bilgi veya talimat veren ya da tehlikelere karşı uyaran
işaretler olarak tanımlanmıştır. Bu durumu tanımlayan veya özel bir
davranışa sevk eden ve bir işaret levhası veya ışıklandırılmış yüzey üzerinde
kullanılan şekiller ise sembol ya da piktogram olarak tanımlanmıştır.
•İşaretlemeden beklenen faydanın sağlanabilmesi için tüm işaretler ve bağlı
sistemleri düzenli olarak kontrol edilmeli ve bakımları yapılmalıdır.
38
1. Doğal hâlde bulunan üretilen, herhangi bir işlem sırasında kullanılan veya
atıklar da dâhil olmak üzere ortaya çıkan, bizzat üretilmiş olup olmadığına
ve piyasaya arz olunup olunmadığına bakılmaksızın her türlü element,
bileşik veya karışımlara ne ad verilir?
a) Tehlikeli madde
b) Kanserojen madde
c) Kimyasal madde
d) Teratojen madde
e) Kırılgan madde
2. Birleşmiş Milletler Küresel Uyumlaştırma Sistemi gereğince tehlikeli
kimyasalların etiketi üzerindeki “H” harfi neyi ifade eder?
a) Hasta
b) Zararlılık
c) Ceza
d) Önlem
e) Yenilebilir
3. Madde ve karışımların sınıflandırma, etiketleme ve paketlemesi hakkındaki
Avrupa Birliği Tüzüğü’nün kısaltması nedir?
a) MSDS
b) GHS
c) OHSAS
d) CLP
e) GDO
4. Özel bir nesne, faaliyet veya durumu işaret eden levha, renk, sesli veya
ışıklı sinyal, sözlü iletişim ya da el - kol işareti yoluyla iş sağlığı ve güvenliği
hakkında bilgi ya da talimat veren veya tehlikelere karşı uyaran işaretlere
ne denir?
a) Sağlık ve güvenlik işaretleri
b) Tanımlayıcı işaretler
c) Korunma işaretleri
d) Tamamlayıcı işaretler
e) Depolama işaretleri
5. Tehlikeli duruma sebep olabilecek hareket ve davranışları yasaklayan yasak
işaretleri hangi renktir?
a) Sarı
b) Yeşil
c) Mavi
d) Kırmızı
e) Beyaz
39
6. Dikkatli olunması ve önlem alınması gerekliliğini vurgulayan uyarı işaretleri

hangi renktir?
a) Sarı
b) Yeşil
c) Mavi
d) Kırmızı
e) Beyaz
7. GHS hangi kuruluş tarafından düzenlenmiştir?
a) Avrupa Birliği
b) İngiltere
c) NATO
d) Fransa
e) Birleşmiş Milletler
8. Bir durumu tanımlayan veya özel bir davranışa sevk eden ve bir işaret
levhası veya ışıklandırılmış yüzey üzerinde kullanılan şekiller nasıl
adlandırılır?
a) Etiket
b) Sembol veya piktogram
c) Grafik
d) Ceza
e) Kanserojen
9. Etiket üzerinde “tehlike” uyarı kelimesinin kullanılması halinde
aşağıdakilerden hangisi bulunmaz?
a) Yanıcı
b) Öldürücü
c) Dikkat
d) Yakıcı
e) Ekolojik
10. Birleşmiş Milletler Küresel Uyumlaştırma Sistemi gereğince tehlikeli
kimyasalların etiketleri üzerinde bulunan “P” harfi neyi ifade eder?
a) Yanıcı
b) Mutajen
c) Çevre için zararlı
d) Kanserojen
e) Önlem
Cevap Anahtarı
1.c, 2.b, 3.d, 4.a, 5.d, 6.a,7.e, 8.b, 9.c, 10.e
40
Avrupa Birliği (EC) 1907/2006 sayılı REACH Tüzüğü,
Çalışanların İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimlerinin Usul ve Esasları Hakkında
Yönetmelik, Resmî Gazete, Tarih: 15 Mayıs 2013, Sayı: 28648.
Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, http://kimyasallar.cevreorman.gov.tr
http://tdk.gov.tr adresinden erişildi
İstanbul Maden ve Metaller İhracatçı Birlikleri, http://immib.org.tr ECHA,
http://echa.europa.eu
Kimyasalların Kaydı, Değerlendirilmesi, İzni ve Kısıtlanması Hakkında Yönetmelik,
Resmî Gazete, Tarih 23 Haziran 2017, Sayı: 30105 Mükerrer
Maddelerin ve Karışımların Sınıflandırılması, Etiketlenmesi ve Ambalajlanması
Hakkında Yönetmelik, Resmî Gazete, Tarih: 11 Aralık 2013, Sayı: 28848
Mükerrer.
Sağlık ve Güvenlik İşaretleri Yönetmeliği, Resmî Gazete, Tarih: 11 Eylül 2013, Sayı:
28762.
Turhan, M. (2013-2018) Kimyasal maddelerle çalışmalarda alınacak önlemler, Ders
notları
Turhan, M. (1996-2013 -2018) İş sağlığı ve güvenliği temel eğitimi, Eğitim notları
Turhan, M. (1989) Malzeme Güvenlik Bilgi Formu, İş Sağlığı ve Güvenliği Haftası
Sempozyum Bildiri
Turhan, M. (1990 – 2010) Malzeme güvenlik bilgi formu, Ankara kimya
mühendisleri odası eğitim notları
Zararlı Maddeler ve Karışımlara İlişkin Güvenlik Bilgi Formları Hakkında
Yönetmelik, Resmî Gazete, Tarih 13 Aralık 2014 Sayı 29204
41
ETİKET VE İŞARETLEMENİN
TÜRLERİ VE KULLANILDIĞI
YERLER
•Etiketler ve Uyarı Levhaları

• Uyarı Levhalarının Amacı
İÇİNDEKİLER
• Uyarı Levhaları ve İşaretlemeler

•Uyarı Levhalarının Genel Türleri ETİKETLEME
•Etiketler VE
•Etiketlemenin Temel Gerekleri
•Tehlikeli Malların Karayolu İle İŞARETLEME
Uluslararası Taşımacılığına İlişkin
Avrupa Anlaşması (ADR) Öğr. Gör.
•Tehlike Tanımlama
Numaralarının Anlamı ve İnci ÖZDEMİR
Turuncu Plaka

• Uyarının önemini açıklayabilecek,
HEDEFLER
• Uyarı levhalarının özelliklerini

sıralayabilecek,
• Uyarı levhalarının genel türlerini
sınıflandırabilecek,
• Etiketlemenin temel gereklerini ÜNİTE
açıklayabilecek,
• Etiketleme ve işaretlemenin kullanıldığı
yerleri açıklayabilecek,
• Karayolu taşımacılığında kullanılan
etiketlere sınıflandırabileceksiniz. 3
Etiket ve İşaretlemenin Türleri ve Kullanıldığı Yerler
İşaretler, şekiller,
simgeler ve renklerle
tehlikelere karşı uyaran
levhalar
Uyarı Levhalar Yazılı uyarı levhaları
İş Sağlığı ve Karışık uyarı levhaları

Güvenliğinde kullanılan
etiketler ve levhalar
Karayolları
taşımacılığında
kullanılan tehlikeli
madde etiketleri
Etiketler
Tehlikeli tanımlama
numaraları ve turuncu
plaka

43
GİRİŞ
Tehlikelerin iletilmesi; iş yerlerindeki tehlikeleri ve bunların yaratacağı
sonuçlardan çalışanların “uygun bir biçimde haberdar edilmesi”dir. İş sağlığı ve
güvenliğinin amacı kişilere, araç ve gereçlere oluşabilecek tehlikeleri önlemektir.
Uyarı bu bağlamda iş yerlerinde çok önemlidir. Ancak tek başına uyarı iş kazalarını
ve meslek hastalıklarını önlemede yeterli değildir.
Dünyanın en büyük sanayi kollarından birisi olan kimya sanayi; kalite ve
teknolojik gelişme ve düzenlemelerin ön planda olduğu, karmaşık ürünler ve
kapsamlı süreçler içeren değişken bir sektördür. Son yıllarda üretim
teknolojilerinde yaşanan çok büyük gelişmeler, kimya ürünleri imalatı sektörünü
küresel bir düzeye ulaştırmıştır. Tüm kimyasal maddelerin özellikleri nedeniyle
potansiyel tehlikeleri vardır. Çalışanların ve çevredekilerin bu özellikleri bilmesi
Uyarı; kişileri, tehlikeli gerekmektedir. Bu nedenle işverenlerin çalışanlarına ve çevredekilere bu
durumlara yol tehlikeler hakkında bilgi vermesi ve onları uyarması (yani tehlikelerin iletilmesi)
açabilecek gerekmektedir.
davranışlardan
İş sağılığı ve güvenliği kapsamında alınan önlemler, “mevzuat gereği”
uzaklaştırır.
yapılan işler değildir. Bu kapsamda insan hayatının söz konusu olduğu
unutulmamalıdır. Uyarıların kendi başlarına yeterli olmadıkları ve bekleneni
vermelerinin ancak eğitimle olduğu sürekli hatırda tutulmalıdır. Uyarının önemi
yalnızca meslek hastalıkları ve iş güvenliği ile sınırlı değildir. Uyarı çevrenin
korunması ve maddelerin, makinaların ve araç gereçlerin güvenli kullanımı
açısından çok önemlidir.
Bu ünitede uyarıların nasıl yapılacağı, uyarı levhalarının genel türleri,
etiketlerin içeriği ve tehlikeli maddeler karayolunda taşınırken çevreyi haberdar
etmek için hangi etiketlerin kullanılacağı konularında bilgi verilecektir.
ETİKETLER VE UYARI LEVHALARI

İş yerlerinin bölümlerinde ve eklentilerinde, prosesin değişik aşamaları
yaşanırken farklı tehlikeler ve riskler söz konusudur. Çalışanların, hangi amaçla
olursa olsun iş yerine dışarıdan gelenlerin, alt işveren ve elemanlarının bu riskleri
ve tehlikeleri bilmeleri gerekir. Bilgilendirme, uyarma, anımsatma ve talimat
verme amaçlı olarak sesli ve görsel işaretler ile semboller (piktogramlar)
kullanılmaktadır. Bu işaretler ve semboller uluslararası standarttır. Aynı zamanda,
herkesin kolayca anlayabileceği şekilde tasarlanmışlardır. Tehlike ve risklerin
azaltılamadığı veya önlenemediği durumlarda ve o bölümde bulunan herkesi
bilgilendirmek veya uyarmak üzere sembollere, renklerle işaretlemelere ve uyarı
levhalarına başvurulmaktadır.
Uyarı Levhalarının Amacı

İş sağlığı ve güvenliği çalışmalarının amacı, kişilere ve mala karşı
oluşabilecek tehlikeleri önlemektir. Uyarı iş sağlığı ve güvenliğinde etkili
yöntemlerden birisidir. Uyarılar; sözlü ve yazılı kurallar, uygun yerlere asılmış

44
levhalar, kapların üzerindeki kartlar ve etiketler, ışıklı ve/veya sesli düzenler gibi
değişik biçimlerde olabilir. Uyarı hangi biçimde olursa olsun, kişilerin bilgilendirme
ve eğitim ile tehlikeleri ve kuralları anlamış olmaları temel zorunluluktur.
“Dikkat, Uyarı veya Tehlike” sözcükleri kişilerin dikkatini uyarının amacına
yöneltecek sözcüklerdir.
Şekil 3.1’deki örnekte uyarı vardır ancak yetersizdir. “DİKKAT” demek ne
yeterli uyarı ne de gerçek anlamda önemlidir.
DİKKAT
Şekil 3.1. Eksik uyarı levhası örneği
Şekil 3.2’de kurallara uygun, ama kişiyi belirli bir davranışa

yönlendirmeyen uyarı levhası örneği verilmiştir. Çünkü uyarıda, hem tehlike hem
de tehlikenin sonucu belirtilmiştir. Davranış belirtilmemiştir.
DİKKAT KAYABİLİRSİNİZ
Uyarı levhalarının
işlevleri, genel levhalarla
geçiştirilemez.
Şekil 3.2. Eksik uyarı levhası örneği
Şekil 3.3’deki uyarıda ise, hem tehlike hem tehlikenin sonucu hem de
kişiden beklenilen davranış eklenmiştir. Bir uyarı, ilke olarak kişiye belirli davranışa
yönlendirmeli ve kişiyi tehlikelerden ve/veya sonuçlarından koruyabilmelidir.

45
DİKKAT KAYABİLİRSİNİZ; TUTUNARAK İNİNİZ
Şekil 3.3. Kurallara uygun uyarı levhası örneği
Bir uyarının işlevini yerine getirebilmesi için dikkati çekebilmesi gerekir. İş

yerlerindeki uyarılar daha çok görsel (işaretler, levhalar ve ışıklar) ve sesli
türdendir. Uyarıların iş yerinin ortamı içerisinde dikkat çekebilmesi için, bunların
normal ortamda fark edilebilmeleri ve ortamdan ayırt edilebilmeleri
Uyarının işlevini yerine gerekmektedir. Bu nedenle, her uyarının karşı taraf geçmesi için gereken iki türlü
getirebilmesi için dikkati ifadesi vardır: Kavrama ve davranış.
çekebilmesi gerekir.
Kavrama, bir uyarı işaret ve/veya metninin tehlikeyi ne ölçüde
iletebildiğidir.Bir uyarının gerçek yararı, kişilerin davranış biçimi ile anlaşılır.
Uyarı levhalarının hazırlanmasında ve asılmasında aşağıda belirtilen
hususlara uyulması yararlı olacaktır:
• Yazılar ile fon zıtlık oluşturmalı, kolay okunacak büyüklükte olmalı ama
yakındakiler için çok geniş açı oluşturmalıdır.
• Uyarıyı, kişilerin hareket hâlinde iken okumaları gerekiyorsa, hareketin
yönü ve hızı bilinmelidir.
• Uyarı levhaları gelişigüzel asılmamalıdır.
• Kişilerin genelde baktıkları ve uyarıyı hemen görebilecekleri doğrultular ve
yerler seçilmelidir.
• Işık durumu çok önemlidir. İzbe bir yere asılmış levhanın yararı yoktur.
Aynı şekilde, parlak ışık nedeni ile parlayan levhaların da yararı yoktur. Sesli
uyarılar, fondaki ses ve gürültüden daha yüksek hacimde ve onlardan farklı
olmalıdır. Daha verimli sonuç alabilmek için sesli ve görsel uyarılar birlikte
kullanılabilir.
Uyarı Levhaları ve İşaretlemeler

Her yıl, yetersiz uyarı nedeniyle ile çok kişi iş kazası geçirmektedir. Uyarı
levhaları, özellikle iş yerleri için önemlidir. Uyarı levhalarının işlevleri, genel
levhalarla geçiştirilemez. Genel levhalar bilinçlendirme amacıyla kullanılır.
Dolayısıyla kuruluşa ve yapılan işe özel levhalar önemlidir. Uyarı levhalarının etkili
olabilmesi için dikkat edilmesi gereken hususlar altı ana başlıkta toplanabilir:

46
• Uyarı levhaları davranışa yönelmelidir: Bir davranışa yönlendirmeyen

uyarılar etkili olamamaktadır. Bu nedenle “Önce Emniyet”, “Dikkatli Çalış”
gibi uyarılardan fazla bir şey beklenmemelidir. Öte yandan kişileri belirli
davranışa yönlendiren uyarıların daha etkili olduğu görülmüştür. “Baret
Tak”, “Gözlük Tak”, “Yük Asansörüne Binilmez” gibi uyarılar kişileri
davranışa yönlendirir.
Uyarı levhalarının kime
yönelik olacağı, bunların • Sonuçları vurgulanarak uyarının önemi canlı tutulmalıdır: İnsanoğlunun
etkinlik derecesinde çok zayıf noktalarından birisi kanıksamaktır. Kanıksama en basit anlamıyla,
önemlidir. tekrarlayan uyarıların etkisini yitirmesi ve kişilerin uyarılara
aldırmamasıdır. Sonucunun ne olduğu belirtilmeyen bir uyarı levhasının
psikolojik sonucu da aynı olur. İş yerinden örnek verilirse uyarıya
uyulmadığında ortaya çıkabilecek sonucu vurgulayan levhalar daha da
etkilidir. Şekil 3.4’teki uyarı levhasında uyarının sonucu belirtilmiştir.
KULAKLIK TAK
yerine
Uyarı levhaları
çalışanlara uygun
hazırlanmalıdır.
KULAKLIK TAK, SAĞIR OLABİLİRSİN
Şekil 3.4. Sonuçları Vurgulanarak Verilen Uyarı Levhası
• Değişkenlik sağlanmalıdır: Tekdüzelik, kanıksama duygusu yaratır. Her

uyarı levhasının uyarma etkinliği açısından bir ömrü olduğu görülmüş ve
günümüzde, değişken levha anlayışına geçilmiştir. Değişken levha,
uyarının değişik biçimde tekrarlanmasıdır. Böylece uyarı tekdüzelikten
kurtarılmakla birlikte dikkatin çekilmesinin sürekliliği artırılmış olmaktadır.
• Levhalar hedef kitleye uygun olmalıdır: Uyarı levhalarının kime yönelik
olacağı, bunların etkinlik derecesinde çok önemlidir. Uyarıdan amaç
iletişim kurma olduğuna göre, ulaşılması gereken kitle ile iletişimi
sağlamayan uyarıların değeri ve yararı yoktur. Bu nedenle hedef kitle
daima göz önünde bulundurulmalıdır.
• Uyarı ve tepkime arasındaki süre aralığı akılcı olmalıdır: Uyarı tehlikeye
yakın yapıldığında, kişilerin gerekleri yerine getirmesi içgüdüsel olarak
artar. Ancak tepkime için yeterli süre olmalıdır. Tehlikenin bulunduğu yere
yakın ama gereken önlemleri almaya fırsat verecek kadar da önceden

47
olmalıdır. Örneğin “yolda çalışanlar” olduğunda uyaran bir levha, hem

çalışma yerine yakın hem de gelen araçların hızlarını ayarlamasına veya
durmasına fırsat verecek kadar uzak olmalıdır.
• Tehlike iyi bilinmediğinde sonuçlara işaret edilmelidir: Kişilerin bir uyarının
gereklerini yerine getirmesinde, güdünün etken rolü çok önemlidir.
Tehlikenin açık ve seçik olmadığı, “Bana bir şey olmaz.” veya “kadercilik”
anlayışının öne geçebileceği durumlarda, sonuçlara işaret edilmesi veya
bunların vurgulanması gerekmektedir.
Örnek
•İş yerine iş güvenliği levhası alınacaksa ya da
hazırlanacaksa tehlike, tehlike sonucu ve davranış
değişikliği olup olmadığı araştırılmalıdır.
Uyarı Levhalarının Genel Türleri

İşaretler, şekiller, simgeler ve renklerle tehlikelere karşı uyaran
levhalar
Bir örneği Şekil 3.5’te verilen bu tür uyarı levhaları aşağıdaki nedenlerden
dolayı kullanılmaktadır:
• Okuma – yazması olmayanlar da uyarılabilmektedir.
• Yeterince hızlı okumayanlar veya gözleri iyi görmeyenler de zamanında
uyarılabilmektedir.
• Hareket hâlinde olan kişilerin uyarıyı anlamaları kolaylaşmaktadır.
• İş yerinde kullanılan dili bilmeyenler de uyarılabilmektedir (özellikle
yabancı işçilerin çalıştığı iş yerlerinde kullanılmaktadır).
Şekil 3.5. İşaretler, Şekiller, Simgeler ve Renklerle Tehlikelere Karşı Uyaran Levha Örneği

48
Yazılı uyarı levhaları

Yazılı uyarı levhaları (Şekil 3.6) iş yeri ortamında işçiler tarafından dikkat
çekmediği ve okunmadığı için tercih edilmemektedir.
Yazılı uyarı levhaları,

diğer uyarı levhalarına
göre tercih
Şekil 3.6. Yazılı Uyarı Levhası Örneği
edilmemektedir.
Karışık uyarı levhaları
İşaret kullanan uyarı levhaları tercih edilir olmakla birlikte, bunların da
yetersiz kaldığı durumlar vardır. Uyarı levhalarının yalnızca tehlikeyi belirtmekle
kalmayıp bunlardan kaçınmak için yapılması gerekenleri de içermesi
gerektiğinden karışık levhalar giderek önem kazanmaktadır (Şekil 3.7).
Şekil 3.7. Karışık Uyarı Levhası Örneği
İş güvenliği levhaları dikkatle seçilmeli, dikkatle yerleştirilmeli ve özenle

korunmalıdır. Dikkat edilecek noktalar aşağıdaki gibi özetlenebilir:
• Doğru yere doğru levhalar konulmalıdır.
• Levhalar uluslararası renk, biçim ve boyut standartlarına uygun olmalıdır.
• Levhalar anlaşılır olmalıdır.
• Kullanılan yazı karakterleri ve kompozisyon anlaşılmayı kolaylaştırmalıdır.
• Gerekliliği ortadan kalkmış levhalar kaldırılmalıdır.
• Eskimiş levhalar değiştirilmelidir.
• Mesajın ilgi çekiciliği sürekli kılınmalıdır.
• Levha üzerindeki yazılar, levhanın arka fonu ile aynı renkte olmamalıdır.
Eskimiş levhalar
• Kişilerin genelde baktıkları ve uyarıyı hemen görebilecekleri doğrultular ve
kaldırılmalıdır.
• Levhanın görünebilmesi için ışık durumu çok önemli değildir.
• Sesli uyarılar, fabrika içindeki ses ve gürültü ile aynı olmamalıdır.

49
Etiketler
Tüm kimyasal maddeler, maddenin türünü belirtecek biçimde etiketlenmiş
olmalıdır. Etiketler, hem taşıma hem de kullanım açılarından geçerli mevzuata
uygun olmalıdır. Ülkemizdeki ithalatçı ve dağıtıcılar, etiketlerin Türkçe olması ve
çevirinin tehlikeleri aslına sadık biçimde iletmesinden de sorumludurlar.
Etiketlerde, kullanıcılar için gereken tehlike uyarıları ve işaretleri olmalıdır.
Etiketlerin üzerinde kazıntı veya silinti olmamalı, bu durumdaki etiketler derhâl
değiştirilmelidir. Etiketler kolayca okunur ve görünür biçimde olmalıdır.
Etiketlerin üzerindeki uyarılar, kullanıcıların kimyasal maddenin zararlı
etkilerinden nasıl korunacaklarını ve eğer geçerli ise, tehlikeye maruz kalan
organları belirtilmelidir.
Anlaşılır ve tehlikelere yönelik olmak kaydı ile aynı yerde bulunan kimyasal
maddeler için genel ve ortak uyarılar, etiketlemenin karşılığı olarak kullanılabilir.
Söz konusu kimyasal maddelerin arz ettiği tehlikeler farklı nitelikte olmamalıdır.
Örneğin; zehirli ve parlayıcı maddelerin bir arada bulunduğu bir ambarda, Şekil
3.8’deki gibi bir uyarı bir anlamda yetersizdir.
Dikkat
Zehirli Madde
Kapağı Açık Bırakmayınız
Şekil 3.8. Aynı Yerde Bulunan Kimyasal Maddeler İçin Uyarı Levhası Örneği
Etiketlemenin Temel Gerekleri

Endüstride değişik özelliklerde ve değişik üretim süreçlerinde birçok
kimyasal madde kullanılmaktadır. Bu nedenle kimyasal maddeleri tanımak ve
önlem alabilmek için kimyasal maddelerin bulunduğu kapların etiketlerini
okumak ve yorumlamak çok önemlidir. Kimyasal maddeler hakkında daha çok
Etiketin üzerinde tehlike bilgi öğrenebilmek için Malzeme Güvenlik Bilgi Formlarına bakılması gerektiği de
uyarıları ve işaretleri unutulmamalıdır. Bir etiketin içermesi gereken temel bilgiler şunlardır:
olmalıdır. • Kabın içindeki kimyasal maddenin ne olduğu yazılmalı ve gerekli uyarı işareti
olmalıdır.
• Üretici ve sorumlu kuruluşun adresi, telefon numarası ve elektronik posta
adresi olmalıdır.
• Kimyasal maddenin bileşimi verilmelidir.

50
Üreticiler açısından iletmenin gereklerinin en iyi biçimde yerine getirilmiş

olması için, fabrikada bulunan ve sevk edilen tüm kimyasal maddelerin
etiketlenmiş olmasını sağlayan sorumlu personel olmalıdır. Kimyasal maddeleri
kullananlar açısından sorumluluk, iş yerine giren kimyasal maddelerin tümünün
etiketlenmiş olması ve bunlar başka kaplara aktarıldıklarında, üretici tarafından
sağlanan etiket bilgilerinin bunların üzerinde olmasının sağlanmasıdır.
Genel uyarının bulunduğu yerdeki kaplar başka yerlere götürülmemelidir.
Kapların üzerinde gereken uyarı olmadığında, tehlikeler yeni noktaya iletilmemiş
olur. Kimyasal maddeleri geçici olarak taşımada kullanılan kapların üzerinde
uyarıların olması zorunlu değilse de bir kaptan diğer kaba aktarma dışında
kullanılmaları durumunda, bunlar da diğer kaplar gibi düşünülmelidirler.
Bir iş yerindeki çalışmalar sırasında, özel ve geçici uyarıların yapılması
gerekebilir. Amaca uygun geliştirilmiş birçok etiket türü olup duruma özel etiket
hazırlayabilen makineler de vardır. Bir işin tehlikesi, hem işin niteliğine hem de
yapılış biçimine bağlıdır. Aynı iş, farklı iş yerlerinde farklı tehlikeler doğurabilir.Bu
nedenle işverenin sorumluluğu, o iş yerinde yapılan işin doğurabileceği
tehlikelerin en açık ve seçik biçimde o iş yerindekilere iletilmesidir.
•İş yerlerinde kullanılan iş güvenliği levhaları ve kimyasal

Örnek
madde etiketlerinin içeriği verilen eğitimlerle çalışanlara

anlatılmalıdır.
TEHLİKELİ MALLARIN KARAYOLU İLE ULUSLARARASI

TAŞIMACILIĞINA İLİŞKİN AVRUPA ANLAŞMASI (ADR)
Tehlikeli Malların Karayolu ile Uluslararası Taşımacılığına İlişkin Avrupa
Anlaşması (ADR), tehlikeli maddelerin insan sağlığına ve çevreye zarar vermeden
Tehlikeli maddeler güvenli ve düzenli şekilde kamuya açık karayolu ile taşınmasını sağlayan bir
özelliklerine göre anlaşmadır. Bu anlaşma, taşıma faaliyetinde yer alan gönderenlerin, alıcıların,
sınıflandırılmalıdır. dolduranların, yükleyenlerin, boşaltanların, ambalajlayanların, taşımacıların ve
tehlikeli madde taşıyan her türlü aracın sürücülerinin sorumluluk, yükümlülük ve
çalışma koşullarını da belirler. Türkiye 2005 yılında ADR’ye katılmış olup 22 Mart
2010 tarihinden itibaren ADR Anlaşmasına taraf olmuştur. Kara Ulaştırması Genel
Müdürlüğünün yapmış olduğu çalışmalar ve düzenlemeler ile “Tehlikeli
Maddelerin Karayolu ile Taşınmasına İlişkin Yönetmelik” 24 Nisan 2019 tarihinde
Resmî Gazete’ de yenilenerek yayımlanmıştır. Tehlikeli maddeler özelliklerine göre
sınıflandırılmaktadır.

51
• Karayolu taşımacılığında kullanılan tehlikeli madde etiketleri,
Örnek
kimyasal maddelerin özellikleri hakkında bilgi verir.
Uluslararası genel kabul görmüş tehlikeli madde taşınması hakkında ADR

Konvansiyonu’na göre sınıflandırma Tablo 3.1’de, etiketler Şekil 3.9’da verilmiştir.
Tablo: 3.1. Tehlikeli Madde Taşımacılığında Kullanılan Sınıflandırma
Sınıf Sınıf İsimleri

1 Patlayıcı maddeler
2.1 Yanıcı gazlar
2.2 Yanıcı olmayan gazlar
Tehlikeli madde 2.3 Zehirli gazlar
taşımacılığındaki 3 Yanıcı sıvı maddeler
etiketler 9 gruptan 4.1 Yanıcı katı maddeler
oluşur. 4.2 Kendi kendine yanan katı maddeler
4.3 Suyla temas hâlinde yanıcı gaz çıkaran katı maddeler
5.1 Yükseltgen maddeler (oksitleyici)
5.2 Organik peroksitler
6.1 Zehirli maddeler
6.2 Bulaşıcı maddeler
7 Radyoaktif maddeler
8 Aşındırıcı maddeler
9 Diğer tehlikeli maddeler
Bireysel
Etkinlik
• Siz de iş yerlerinizde ve çevrenizde bulunan iş güvenliği

levhalarını ve kimyasal madde etiketlerini tespit ederek
uygun özelliklere sahip olup olmadığını araştırınız.
Sınıf 1: Patlayıcı Sınıf 2.1: Yanıcı Sınıf 2.2: Yanıcı Sınıf 2.3: Zehirli
maddeler gazlar olmayan gazlar gazlar

52
Sınıf 3 : Yanıcı Sınıf 4.1: Yanıcı katı Sınıf 4.2: Kendi Sınıf 4.3: Suyla
sıvılar maddeler kendine yanan katı temas halinde
maddeler yanıcı gaz çıkaran
katı maddeler
Sınıf 5.1: Sınıf 5.2: Organik Sınıf 6.1: Zehirli Sınıf 6.2: Bulaşıcı
Yükseltgen Peroksitler Maddeler maddeler
maddeler
Sınıf 7: Radyoaktif Sınıf 8: Aşındırıcı Sınıf 9: Diğer tehlikeli

maddeler maddeler maddeler
Şekil 3.9. Tehlikeli Madde Taşımacılığında Kullanılan Etiketler
Tehlike Tanımlama Numaralarının Anlamı ve Turuncu Plaka

Turuncu renkli plakaların özellikleri
Turuncu plaka taban uzunluğu 40 cm, boyu 30 cm olan ve 15 mm
genişliğinde siyah bir sınırla çevrelenen reflektörlü plakadır. Tehlike tanımlama
numarası plakanın üst kısmında, UN numarası ise alt kısımda bulunur. UN
Turuncu plaka iki numarası, tehlikeli maddeleri tanımlayan dört basamaklı Birleşmiş Milletler
kısımdan oluşur. Üst numarasıdır. Bunlar plakanın ortasından bir taraftan öbür tarafa uzanan 15 mm
kısım tehlike tanımlama genişlikte siyah yatay bir çizgi ile birbirinden ayrılır (Şekil 3.10).
numarası, alt kısımda UN
numarası
bulunmaktadır.
Şekil 3.10. Turuncu Renkli Plaka Örneği
Tehlike tanımlama numarası ve UN numarası, 100 mm yüksekliğinde ve 15

mm kalınlığında siyah rakamlardan oluşur. Tehlike tanımlama numarası ve UN
numarası silinmez olmalı ve 15 dakikalık bir yangın girdabında kalsa dahi

53
okunabilir olmalıdır. Tehlike tanımlama numarası ile UN numarasını temsil

eden, birbirinin yerini alabilen rakamlar ve harfler; taşıma sırasında ve aracın yönü
dikkate alınmaksızın sabitliğini koruyacaktır.
Tehlike numarası 2 ya da 3 rakamdan oluşur. UN numarası ise 4 rakamdan
oluşur. Turuncu renkli plaka numara aracın her iki yanına ve arka tarafına
takılmalıdır. Renk ve sembol açısından tehlikeli mallar için gerekli etikete karşılık
gelmelidir.
Tehlike tanımlama numaralarının anlamı

Tehlikeli madde Tehlike tanımlama numaraları iki veya üç rakamdan oluşur. 1. rakam taşınan
tanımlama maddenin ne olduğunu anlatır. Tehlike tanımlama numaralarının 2. ve 3. rakamları
numaralarının 1. ve genel olarak Tablo 3.2’de belirtilen tehlikeleri ifade eder.
2.rakamlarının anlamları Tablo 3.2. Tehlike Tanımlama Numaralarının 2. ve 3. Rakam(Lar)ının Anlamları
birbirinden farklıdır.
Rakam Anlam
2 Basınç veya kimyasal reaksiyondan kaynaklanan gaz emisyonu
3 Sıvıların (buharların) ve gazların ya da kendiliğinden ısınmalı sıvıların
alevlenirliği
4 Katıların veya kendiliğinden ısınmalı katıların alevlenirliği
Turuncu plakada özel 5 Yükseltgen (yangın yoğunlaştırıcı) etki

anlama sahip tehlike 6 Zehirleyicilik veya enfeksiyon riski
numaraları vardır. 7 Radyoaktivite
8 Aşındırıcılık
9 Ani tehlikeli reaksiyon riski
Bir rakamın iki kere yazılması, söz konusu tehlikenin daha yoğun olduğu
anlamına gelmektedir. Örneğin; tehlike tanımlama numarasının 2. ve 3. rakamları
33 olduğunda taşınan maddenin “oldukça (aşırı) alevlenir sıvı” olduğu anlamına
gelir.
Maddeyle ilişkilendirilen tehlikenin tek bir rakamla gösterilmesi yeterliyse,
bu rakamın ardından sıfır eklenir. Örneğin; tehlike tanımlama numarasının 2. ve 3.
rakamları 40 olduğunda taşınan maddenin “alevlenir katı” olduğu anlamına gelir.
Örnek
• 80 : Aşındırıcı madde
•55 : Aşırı oksitleyici madde
•36 : Zehirleyici, yanıcı sıvı
•638: Aşındırıcı, alevlenir, zehirli madde
•26 : Toksik gaz
Bazı rakam kombinasyonları ise özel bir anlama sahiptir. Özel anlama sahip
olan rakam kombinasyonları ile bunların anlamları Tablo 3.3’te belirtilmiştir.

54
Tablo 3.3. Özel Bir Anlama Sahip Tehlike Tanımlama Numaraları
Rakam Anlamı
22 Soğutularak sıvılaştırılmış gaz
323 Su ile tehlikeli tepkimeye giren, alevlenir gazlar çıkaran yanıcı sıvı
X 323: Su ile tehlikeli tepkimeye giren, alevlenir gazlar çıkaran yanıcı sıvı 1
333: Piroforik sıvı
362: Su ile tehlikeli tepkimeye giren, alevlenir gazlar çıkaran alevlenir
zehirli sıvı
X 362: Su ile tehlikeli tepkimeye giren, alevlenir gazlar çıkaran alevlenir zehirli
sıvı 1
382: Su ile tepkimeye giren, alevlenir gazlar çıkaran alevlenir aşındırıcı sıvı
X382: Su ile tehlikeli tepkimeye giren, alevlenir gazlar çıkaran alevlenir sıvı,
aşındırıcı 1
423 Su ile tepkimeye giren, alevlenir gazlar çıkaran katı
X423 Su ile tehlikeli tepkimeye giren, alevlenir gazlar çıkaran katı 1
44 Alevlenir katı, yükseltilmiş sıcaklıkta erimiş halde
446 Alevlenir katı, zehirli, yükseltilmiş sıcaklıkta erimiş halde
462 Su ile tepkimeye giren, alevlenir gazlar çıkaran zehirli katı
X462 Su ile tehlikeli tepkimeye giren, zehirli gazlar çıkaran katı1
482 Su ile tepkimeye giren, yanıcı gazlar çıkaran aşındırıcı katı
X482 Su ile tehlikeli tepkimeye giren, aşındırıcı (aşındırıcı) gazlar çıkaran katı
1
539 Alevlenir organik peroksit

606 Bulaşıcı madde
623 Su ile tepkimeye giren, yanıcı gazlar çıkaran zehirli sıvı
642 Su ile tepkimeye giren, alevlenir gazlar çıkaran zehirli katı
823 Su ile tepkimeye giren, yanıcı gazlar çıkaran aşındırıcı sıvı
842 Su ile tepkimeye giren, alevlenir gazlar çıkaran aşındırıcı katı
90 Çevre için tehlikeli madde; diğer tehlikeli maddeler
99 Yüksek sıcaklıkta taşınan diğer tehlikeli madde
1
Su uzmanların onayı olmadıkça kullanılamaz.
Tehlike tanımlama numarasının önüne "X" harfinin gelmesi, maddenin su ile
tehlikeli şekilde tepkimeye gireceği anlamına gelir.

55
•Tehlikelerin uyarılar yolu ile iletilmesi giderek önem kazandığından, etiketler ve

uyarı levhalarının kullanımı da göreceli olarak ağırlık kazanmıştır. Ancak
işverenin sorumluluğu etiket ve levhaları asmakla bitmemekte ve işverenin
tümleyici önlemler alması gerekmektedir.
•Tehlikenin türü ve nitelikleri çok geniş olduğu hâlde, tehlike uyarıları
konusunda yerleşik uygulamalar çok sınırlıdır. Söz konusu sınırlamanın başlıca
Özet
nedenleri:
•Şekilsel ve simgesel anlatım güçlüğü
•Uyarılan hedef kitlenin tehlikeyi algılayabilmesindeki farklılıklardır.
•Bu nedenle, her uyarının karşı tarafa geçmesi için gereken iki türlü ifade vardır:
Kavrama ve davranış.
•Kavrama, bir uyarı işareti ve metninin tehlikeyi ne ölçüde iletebildiğidir.
•Davranış ise, bir uyarının anlaşılıp anlaşılmadığı kişilerde meydana gelen
davranış değişikliği ile ölçülebilir.
•Uyarı levhalarının hazırlanmasında ve asılmasında aşağıda belirtilen hususlar
önemlidir:
•Yazılar fon ile zıtlık oluşturmalı ve okunabilecek büyükte olmalıdır.
•Uyarıyı, kişilerin hareket hâlinde iken okumaları gerekiyorsa, hareketin yönü ve
hızı bilinmelidir.
•Uyarı levhaları gelişigüzel asılmamalıdır.
•Işık durumu çok önemlidir. İzbe bir yere asılmış levhanın yararı yoktur.
•Kişilerin genelde baktıkları ve uyarıyı hemen görebilecekleri doğrultular ve
•Sesli uyarılar, fondaki ses ve gürültüden daha yüksek hacimde ve onlardan
farklı olmalıdır.
• Daha verimli sonuç alabilmek için sesli ve görsel uyarılar birlikte kullanılabilir.
•İş güvenliği levhaları; işaretler, şekiller simgeler ve renklerle anlatılır. Bazıları
yazılarla bir de hem yazının hem de şekil ve renklerin kullanıldığı iş güvenliği
levhaları bulunmaktadır.
•Uyarı levhaları; davranışa yönelmelidir, sonuçları vurgulanarak uyarının önemi
canlı tutulmalıdır, değişkenlik sağlamalıdır, hedef kitleye uygun olmalıdır, uyarı
ve tepkime arasındaki süre aralığı akılcı olmalıdır ve tehlike iyi bilinmediğinde,
sonuçlara işaret edilmelidir.
•Tüm kimyasal maddeler, maddenin türünü belirtecek biçimde etiketlenmiş
olmalıdır. Etiketler, hem taşıma hem de kullanım açılarından geçerli olup
mevzuata uygun olmalıdır.
•Etiketlerde, kullanıcılar için gereken tehlike uyarıları ve işaretleri olmalıdır.
•Etiketlerin üzerinde kazıntı veya silinti olmamalı, bu durumdaki etiketler derhâl
değiştirilmelidir.
•Etiketler kolayca okunur ve görünür biçimde olmalıdır.
•Etiketlerin üzerindeki uyarılar, kullanıcıların kimyasal maddenin zararlı
etkilerinden nasıl korunacaklarını anlatmalı ve tehlikeye maruz kalan organlar
belirtilmelidir.
•Bir etiketin içermesi gereken temel bilgiler şunlardır:
•Kabın içindeki kimyasal madde yazılmalı ve gerekli uyarı işaretleri bulunmalıdır.
•Üretici ve sorumlu kuruluşun iletişim bilgileri etikette bulunmalıdır.
•Kimyasal maddenin bileşimi verilmelidir.
•ADR (Tehlikeli Malların Kara Yolu ile Uluslararası Taşımacılığına İlişkin Avrupa
Anlaşması), tehlikeli maddelerin insan sağlığına ve çevreye zarar vermeden
güvenli ve düzenli şekilde kamuya açık kara yolu ile taşınmasını sağlayan bir
yönergedir.
•Bu yönergede, araçların üzerinde bulunana turuncu renkli plakada, tehlike
tanımlama numarası plakanın üst kısmında, UN numarası ise alt kısımda
bulunur.
56
1. İş güvenliği ile ilgili aşağıdaki yargılardan hangisi doğru değildir?
a) Levhalar anlaşılır olmalıdır.
b) Gerekliliği ortadan kalkmış levhalar kaldırılmalıdır.
c) Eskimiş levhalar değiştirilmemelidir.
d) Mesajın ilgi çekiciliği sürekli kılınmalıdır.
e) Levhalar uluslararası renk, biçim ve boyut standartlarına uygun
olmalıdır.
2. İşaretlerin, şekillerin, simgelerin ve renklerin kullanıldığı uyarı levhalarıyla
ilgili ifadelerden hangisi yanlıştır?
a) Okuma yazması olmayan çalışanlar için kullanılan levhalardır.
b) Yeterince hızlı okumayan çalışanlar için uygun levhalardır.
c) Yeterince iyi göremeyen çalışanlar için uygun levhalardır.
d) Hareket hâlindeki çalışanların uyarıyı anlamayı kolaylaştıran
levhalardır.
e) İş yerinde Türk işçileri için uygun levhalardır.
3. Etiketin üzerinde aşağıdaki bilgilerden hangisi bulunmaz?
a) Üretici firmanın adresi
b) Kimyasal maddenin bileşimi
c) Kimyasal maddenin ismi
d) Üretici firma sahibinin adı
e) Gerekli uyarı işareti
4. Kavramanın tanımı aşağıdaki seçeneklerden hangisinde doğru verilmiştir?
a) Gerekenlerin yerine getirilmesi için sağlanan güdüdür.
b) Bir uyarının işaret ve metninin tehlikeyi ne ölçüde iletebildiğidir.
c) Davranış değişikliğidir.
d) Bilinçli ve bilinçsiz olarak davranışı doğuran, sürekliliğini sağlayan ve
ona yön veren herhangi bir güçtür.
e) Duyu organları yolu ile çevrede var olan nesne ve olayların bilincine
varmaktır.
5. Aşağıdakilerden hangisi uyarı levhaları için doğru bir ifadedir?
a) Yazılar fon ile aynı renkte olmalıdır.
b) Uyarı levhaları iş yerine gelişigüzel asılabilir.
c) Uyarı levhaları çalışanların görebilecekleri doğrultuda ve yönde
olmalıdır.
d) Levhanın bulunduğu yönde ışık durumu çok önemli değildir.
e) Sesli uyarılar, işyerindeki ses ve gürültü ile aynı olmalıdır.

57
6. Aşağıdaki hangisi uyarı levhalarının etkili olabilmesi için gereken

hususlardan birisi değildir?
a) Uyarı levhaları kişiyi davranışa yöneltmelidir.
b) Levhalar hedef kitleye uygun olmalıdır.
c) Sonuçlar vurgulanıp uyarının önemi canlı tutulmalıdır.
d) Uyarı ve tepkime arasındaki süre önemli değildir.
e) Levhalar, tehlike sonuçlarına işaret etmelidir.
7. Tehlikeli madde taşımacılığında kullanılan sınıflandırma kaç gruptan
oluşmaktadır?
a) 5
b) 6
c) 7
d) 8
e) 9
8. Tehlike tanımlama numaralarından “22” nin anlamı aşağıdakilerden
hangisidir?
a) Soğutularak sıvılaştırılmış gaz
b) Aşırı yanıcı gaz
c) Yanıcı sıvı
d) Alevlenir gaz çıkaran sıvı
e) Alevlenir gaz çıkaran katı
9. Tehlikeli madde taşımacılığında sınıf 1’de bulunan tehlikeli madde grubu
aşağıdakilerden hangisidir?
a) Yanıcı sıvı maddeler
b) Patlayıcı maddeler
c) Aşındırıcı madde
d) Bulaşıcı maddeler
e) Radyoaktif maddeler
10. Tehlikeli madde taşımacılığında sınıf 3’te bulunan tehlikeli madde grubu
a) Yanıcı sıvı maddeler
b) Organik peroksit
c) Zehirli maddeler
d) Diğer tehlikeli maddeler
e) Kendi kendine yanan katı maddeler
Cevap Anahtarı
1.c, 2.e, 3.d, 4.b, 5.c, 6.d, 7.e, 8.a, 9.b, 10.a

58
Aile,Çalışma Ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı (2019). “Doğru araç kullanma levhası”.
Erişim adresi https://www.ailevecalişma.gov.tr/medias/12568/47
Bağan, M., 2005, Kayseri Büyükşehir Belediyesi, Tehlikeli Maddelerin Karayolu

Taşımacılığındaki Kazalara Müdahale Rehberi, Kayseri.
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, İş Sağlığı ve Güvenliği Müdürlüğü (2019)

Kimya İmalatı Sektöründe İş Sağlığı Gözetimi Rehberi. Erişim adresi
https://www.ailevecalisma.gov.tr/isggm
“El sıkışma tehlikesi” uyarı levhası örneği. Erişim adresi.

https://www.uysisguvenlgi.com.tr/eı-sikisma-tehlikesi-662
Esin, A., 2006, Yeni mevzuat ışığında iş sağılığı ve güvenliği, Ankara, TMMOB
Makina Mühendisleri Odası, Yayın No: 363.
Tehlikeli Malların Karayolu ile Uluslararası Taşımacılığına İlişkin Avrupa Anlaşması,

2012, New York ve Cenevre, Cilt 1.
Tehlikeli Malların Karayolu ile Uluslararası Taşımacılığına İlişkin Avrupa Anlaşması,

2012, New York ve Cenevre, Cilt 2.
Yaman, M., 2009, İş Sağlığı mı? İşçi Sağlığı mı? İstanbul.

59
KİMYASAL MADDELERLE
ÇALIŞMALARDA ETİKETLEME
VE İŞARETLEME
• Kimyasal Maddelerin Dünyadaki

Kullanım Durumu
ETİKETLEME
İÇİNDEKİLER
• Kimyasalların Güvenli Kullanımı

• Sınıflandırma Etiketleme Ambalajlama
- CLP/SEA VE
• Kimyasalların Zararlılık Sınıfları
• Zararlı Kimyasallarda Etiketleme İŞARETLEME
• Zararlı Kimyasallarda Ambalajlama
• Hâlka Sunulacak Madde ve Karışımlar Şeref ÖNAL
İçin SEA Kuralları
• Tehlikeli Maddelerin Taşınması /
TRANSPRTR / ADR
• Kimyasalların Kullanımında
Sorumluluklar

• Kimyasal maddelerin dünyadaki
HEDEFLER
kullanım durumunu ve kimyasalların

güvenli kullanımını öğrenebilecek,
• Sınıflandırma kriterlerini ve kimyasal
madde sınıflarını açıklayabilecek,
• Etiketleme kurallarını ve bilgilerini
kavrayabilecek,
• Zararlılık işaretlerini, zararlılık
ifadelerini “H”, önlem ifadelerini “P”,
uyarı kelimelerini anlayabilecek,
• Ambalajlama ve taşıma kurallarını
öğrenebileceksiniz.
ÜNİTE
4
Kimyasal Maddelerde Etiket ve İşaretleme
ZARARLI TEHLİKELİ
KİMYASALLA KİMYASALLARI SINIFLANDIRMA KİMYASALLARIN
N GÜVENLİ ETİKETLEME MADDELERİN KULLANIMINDA
RIN TAŞINMASI
DÜNYADAKİ KULLANIMI AMBALAJLAMA SORUMLULUKLAR
/TRANSPRTR/ADR
KULLANIM
DURUMU
Kimyasalı
Temin
Kimyasalların EtiketBilgileri Edenlerin
Sınılandırmasında Esas Sorumlulukları
Olan Kriterler ZARARLI
KİMYASALLARDA
AMBALAJLAMA
Maddelerin ve
Karışımların İhraç Eden
KİMYASALLARIN Ülkelerin
Kimliği
ZARARLILIK SINIRLARI Sorumlulukları
Ambalajlama
Kuralları Etiket
Bilgilerinin
Fizikokimyasal Güncellenmesi
İşverenlerin
Zarralı Kimyasallar Sorumlulukları
HÂLKA SUNULACAK Zararlılık
MADDE VE İşaretleri/
Sağlığa Zararlı KARIŞIMLAR İÇİN Piktogramlar
Olan Kimyasallar SEA KURALLARI Çalışanların
Sorumlulukları
Zararlılık İşareti
Çevreye Zararlı İçin Öncelikl
Olan Kimyasallar Çocuk Emniyetli
Sabitleme
Cihazlarının (CRF)
Uyarı
Kullanılması;
Kelimeleri
Maddelerin
Zararlılık Tespiti
Zararlılık
İfadeleri "H"
Dokunsal zararlılık
Karışımların uyarılarının (TWD)
Zararlılık Tespiti kullanılması;
Önlem
İfadeleri "P"
61
GİRİŞ
İnsanların, sağlık ve güvenlik açısından algılarını artırmak, daha dikkatli
hareket etmelerini sağlamak üzere birçok işaret, piktogram ve semboller
üretilmiştir. Birçok ülke kendi insanlarının risk algılarını artırmak için özel olarak
İşaretler, semboller,
işaret ve semboller ürettiği gibi, uluslararası kurum ve kuruluşlar da globalleşen
renkler bütün
dünyada bütün çalışanların ve insanların aynı şeyi düşüneceği ve algılayacağı ortak
insanlar tarafından
anlaşılan ortak işaret ve semboller üretmişlerdir.
anlamlar ifade Bu işaretler, semboller ve renkler bütün insanlar tarafından anlaşılan ortak
ettiğinde
anlamlar ifade ettiğinde uluslararası hâle gelirler. Kimyasal maddeler için
uluslararası hâle
gelirler. kullanılan etiketler kimyasal maddenin kimliğidir.Doğal hâlde bulunan, üretilen,
herhangi bir işlem sırasında veya atık olarak ortaya çıkan ya da kazara oluşan her
türlü element, bileşik veya karışımlar kimyasal madde olarak adlandırılır.Kimya
sanayinin faaliyet alanı doğal maddelerin kimyasal yapısını değiştirerek diğer
endüstrilerde veya günlük yaşamda kullanılmak üzere yeni maddeler üretmektir.
Kimyasalların üretilmesi ve kullanımı, gelişmişlik düzeyi ne olursa olsun tüm
ülkelerin ekonomik gelişmelerinde temel faktördür. Yaşamımızın bir parçası hâline
gelen kimyasal maddeler beslenmemizi, sağlığımızı, yaşam kalitemizi doğrudan ve
dolaylı etkilerler.
Kimyasal maddeler, organik ve inorganik olmak üzere iki farklı yapıda
olabilir. Organik kimyasal maddelerin yapısını, hidrojen ve diğer elementlerle
birleşen karbon oluşturur. İnorganik kimyasal maddeler ise mineral kaynaklardan
elde edilir.Kimyasallar sadece kimya sanayinde çalışanlar için değil, sanayinin tüm
faaliyet alanlarında çalışanlar için risk oluşturduğu gibi solunan havayı, içilen suyu,
yiyecekleri kirleterek, ormanları ve gölleri etkileyerek ekosistemi değiştirebilirler
ve çevreyi olumsuz yönde etkileyebilirler.Ancak bütün kimyasallar aynı derecede
zararlı değildir; aynı yolla, aynı şekilde ve aynı sürede zarar vermezler. Hedef
organları vardır, hedef organlar ve bu organlar üzerinde etkili kimyasallar Şekil
4.1’te belirtilmiştir. Ayrıca kimyasalların zararlı etkileri sadece kendi özellikleri ile
de sınırlı değildir, sinerji etki hâlinde diğer bir kimyasalın etkisini kat kat artırdığı
gibi zararlı olmayan bir kimyasalı zararlı hâle getirebilirler. Bir kimyasal birden fazla
zararlı etkiye de sahip olabilir.
Zararlı kimyasal maddelerle çalışma ve kullanma, sağlık ve güvenlik
açısından çok risklidir.Kimyasalların güvenli bir şekilde üretilmesi, kullanılması,
taşınması ve yok edilmesi diğer bir deyişle kimyasal risklerin kontrol altında
tutulabilmesinde ilk ve en önemli adım kimyasalların özellikleri ile çevreye ve
insana olan zararlarının bilinmesi, zararlı kimyasallarla teması olanların
bilinçlendirilmesidir.
62
Bütün kimyasallar
aynı derecede
zararlı değildir;
aynı
yolla, aynı şekilde
ve aynı sürede
zarar vermezler,
hedef organları
vardır.
Şekil 4.1. Hedef Organlar ve Bu Organlar Üzerinde Etkili Olan Kimyasallar
KİMYASAL MADDELERİN DÜNYADAKİ KULLANIM

DURUMU
Şu anda dünyada bilinen ve üretilerek kullanılan elli milyondan fazla
kimyasal madde bulunmakta olup yılda dört yüz milyon ton civarında üretim
yapılmaktadır. AB Ülkelerinin, Global Harmonize Sisteme (GHS) uyum amacıyla
yayınladığı CLP Tüzüğü’nün yürürlüğe girmesiyle zararlılık sınıfı kapsamı genişlemiş
olup bu kapsamda yüz bin civarında zararlı kimyasal madde bulunmaktadır. Her yıl
bin beş yüz civarında yeni kimyasal madde üretilmekte ve piyasaya arz
edilmektedir.
Bu durumun en korkunç yanı; kimyasal madde üreticilerinin ticari faaliyeti
ön planda tutmaları, yasal zorlama olmadıkça ürettikleri kimyasal maddenin insan
sağlığını olumsuz yönde etkileyen özellikleri konusunda yeterli ve uyarıcı bilgi
vermemeleridir. Aynı zamanda bazı kimyasal maddelerin zararlı etkileri hemen
ortaya çıkmadığından, bilinçsiz kullanıcıların insan sağlığını nasıl etkileyeceği
konusunda çok az şey biliyor ya da hiçbir şey bilmiyor olmalarıdır.
Kanserojen ve
Burada önemli olan husus, kimyasal maddenin ne kadar güvenli olduğu
mutajen maddelere
söylenirse söylensin mümkün olduğunca korunma önlemleri alınarak
temas sonucu zararlı
etkinin çok uzun süre çalışılmasıdır.Bazı kimyasalların zararlı etkilerinin yıllar sonra ortaya çıktığı
sonra dahi ortaya düşünüldüğünde, hiçbir kimyasal maddenin tamamen tehlikesiz olduğunu kabul
çıktığı bilindiğinden etmemek gerektiği ortaya çıkmaktadır. Kanserojen ve mutajen maddelere temas
yükümlülük süresi sonucu zararlı etkinin çok uzun süre sonra dahi ortaya çıktığı bilindiğinden
kırk yıl olarak yükümlülük süresi kırk yıl olarak belirlenmiştir.
belirlenmiştir.
63
Küresel düzeyde yapılan ticarette yaşanan sorunların giderilmesi amacıyla

1992 yılında BM Çevre ve Kalkınma Konferansı Rio Zirvesinde atılan adım sonuç
vermiş, Avrupa Birliği de Birleşmiş Milletlerin sınıflandırma ve etiketlemedeki
küresel uyumlaştırma sistemi “Global Harmonize Sistemi-(GHS)” kriterlerine uyum
amacıyla “Maddelerin ve Karışımların Sınıflandırması Etiketlenmesi ve
Global Harmonize Ambalajlanması-CLP” tüzüğünü yayımlamıştır. Bu çalışmalarla, kimyasalların
Sistemi-(GHS), canlı
güvenli kullanımının küresel ölçekte standart uygulamalar hâline getirilmesi
dokümandır; her 2
yılda bir hedeflenmektedir.
güncellenmektedir. Global Harmonize Sistemi-(GHS), canlı dokümandır; her 2 yılda bir
güncellenmektedir.
GHS sisteminin amaçları iki grupta özetlenebilir:
• Uluslararası kabul görmüş zarar iletişim sisteminin etkin uygulanması ile
kimyasal madde ve karışımlar hakkında doğru bilgi sahibi olunmasını
temin ederek elleçleme ( Maddenin veya karışımın yapısal özelliklerini
değiştirmeden istiflenmesi, yerinin değiştirilmesi, büyük kaplardan küçük
kaplara aktarılması, kapların yenilenmesi veya tamiri, havalandırılması,
kalburlanması, karıştırılması ve benzeri işlemleri) , taşıma ve kullanımında
çevre ve insan sağlığını azami düzeyde korumak
• Ülkelere sınıflandırma ve etiketlemede yol göstermek, test ihtiyacı ile
değerlendirme ihtiyacını azaltmak ve uluslararası ticareti kolaylaştırmak
KİMYASALLARIN GÜVENLİ KULLANIMI

Kimyasal maddeler, elleçlenirken ve depolanırken maddelerin yapısal
tehlikeleri nedeniyle son derece dikkatli olunmalı ve mevcut kurallara harfiyen
uyulmalıdır. Kimyasal maddelerin yapısal tehlikelerinin yanı sıra birbirleriyle
uyumsuzlukları da söz konusudur. Bu uyumsuzluklar nedeniyle bazen çok şiddetli
reaksiyonlar ve kazalar meydana gelebilir.
Günümüzde, endüstride birçok kimyasal yaygın olarak kullanılmaktadır,
yapıları gereği çoğunlukla toksik, korozif ve kolay alev alabilmektedirler. Ancak risk
taşıyan özellikleri ile kullanımı ve depolanmalarında alınması gereken önlemler
bilindiğinde güvenli bir şekilde kullanılabilmektedirler.Kısaca, Güvenlik Bilgi
Formları (GBF) ve Etiketlemelerde bulunması gereken sembol ve işaretlerin önemi
insan sağlığı ve güvenliği ile çevre açısından vazgeçilmez bir yaklaşımdır.
Bugün itibarı ile ticari dolaşımda olan ve sayıları yüz binlerle ifade edilen
maddelere her gün bir yenisi eklenmektedir. Bu maddeleri içeren karışımlar da
dikkate alındığında olumsuz etki gösterebilecek birçok kimyasal
mevcuttur.Kimyasalların birçoğunun üretim aşamasından başlamak üzere
elleçlenmesi ve kullanımında çevre ve insan sağlığı üzerinde potansiyel ters
etkilere sahip olduğu ve kısa veya uzun dönemde tehlike yaratabildiği, hatta
tedavisi ve geri dönüşü mümkün olmayan etkiler yaptığı bilinmektedir.
64
Olumsuz etkilerin giderilmesi yönünde yapılan çevresel harcamalar ve sağlık

harcamaları oldukça maliyetlidir. Olumsuz etkilerin ve maliyetlerin en aza
indirilebilmesini teminen koruyucu önlem olarak kimyasalların güvenli
kullanımının sağlanması; bu kapsamda kimyasallar hakkında gerekli, yeterli ve
doğru bilginin tespit edilerek kullanıcılara ulaştırılması önem arz
Tehlike etiketlerinde
yer alan uyarıların etmektedir.Kimyasal madde ambalajları üzerindeki etiketler önemli bir bilgi
dikkate alınması, kaynağıdır.Tüm kimyasalların özelliğini, kimyasal ismini, fiziksel özelliğini ve ticari
Güvenlik Bilgi ismini açıkça belirtecek şekilde etiketlenmesi; tehlikeli kimyasalların etiketlerinde
Formlarında yer alan ayrıca zararlı, zehirli, patlayıcı vb. özelliğini belirten sembolün zararlılık ve önlem
bilgilerin iş bilgilerinin bulunması gereklidir.
yerlerinde
uygulanması hâlinde Bu amaca hizmet etmek üzere, kimyasalların sınıflandırılarak zararlı
güvenli çalışma özelliğinin tespiti sonrasında hazırlanan Güvenlik Bilgi Formları ve Etiket iki önemli
çevresi temin edilmiş iletişim aracı olarak kullanılır:
olur.
• Tehlike etiketlerinde yer alan uyarıların dikkate alınması, Güvenlik Bilgi
Formlarında yer alan bilgilerin iş yerlerinde uygulanması hâlinde güvenli
çalışma çevresi temin edilmiş olur.
 Kimyasallara maruz kalınması hâlinde çevre ve insan sağlığının olumsuz
etkilerden korunmasında ve olumsuz etkilerin kontrol altına alınmasında
gerekli alt yapıyı oluşturur.
Bu iki önemli iletişim aracının çevre ve insan sağlığının korunmasında
önemli katkılarının olacağı aşikârdır.Bu etiketlerde, uluslararası sembol ve
işaretlerin kullanılması da sağlık ve güvenlik risklerinin bilinmesi yönünden oldukça
önemli hâle gelmiştir.Uluslararası sembol ve işaretlerin dışındaki bilgilerin anlaşılır
şekilde ülkelerin resmî diliyle yazılması gerekmektedir.Bütün bu risklerin ve
etkilenmelerin önlenmesi için Avrupa Birliği’ne girme çalışmaları sırasında AB
REACH Tüzüğüne tüzük ve direktifleri, ülkemizde mevzuat olarak yayınlanarak uluslararası kriterlere
göre hazırlanması ve AB’ye uyumlu hâle getirilmiştir.
gereken
Güvenlik Bilgi • Zararlı Maddeler ve Karışımlara İlişkin Güvenlik Bilgi Formları Hakkında
Formlarındaki Yönetmelik (SDS/GBF); (13/12/2014- 29204)
sınıflandırme ve
etikeleme bilgileri, • Maddelerin ve Karışımların Sınıflandırması Etiketlenmesi ve
CLP/SEA Yönetmeliği Ambalajlanması Hakkında Yönetmelik (CLP/SEA); 11/12/2013- 28848
kapsamında (Mükerrer)
belirlenmiş yeni
kriterlere göre SINIFLANDIRMA, ETİKETLEME, AMBALAJLAMA -
hazırlanacaktır.
CLP/SEA
Yeni bir evrensel işaretler ve semboller dizisi uygulamaya konuldu.Global
Harmonization System (GHS) kriterlerine uyum amacıyla, Türkiye’de yayınlanan
SEA “Sınıflandırma Etiketleme Ambalajlama” yönetmeliği uyumlaştırma süreci
01.01.2016 itibariyle tamamlanmış olup bütünüyle yürürlüğe girmiştir. REACH
Tüzüğü’nün ülkemizde henüz uyumlaştırılmamış olması nedeniyle, CLP Tüzüğü’ne
göre AB’de yetkili merci; ECHA “Avrupa Kimyasallar Ajansı” iken SEA
65
Yönetmeliği’ne göre Türkiye’nin AB üyesi ülke olmaması nedeniyle yetkili merci

Çevre ve Şehircilik Bakanlığıdır.
CLP/SEA Yönetmeliği ile Neler Değişti?

• Hâlihazırda kullanılan tüm sınıflandırmalar
• Madde ve Karışımların sınıflandırılma kriterleri
• Tüm kimyasal madde ve karışımların tehlike etiketleri
• Tüm kimyasal madde ve karışımlar için Güvenlik Bilgi Formları (SDS/GBF)
 Daha önce tehlikeli olarak sınıflandırılmayan madde ve karışımlar, tehlikeli
olarak sınıflandırılabilir.
• CLP’ye göre sınıflandırmada değişiklik olursa, REACH yükümlülüklerinde
değişikliğe yol açabilir.
• REACH tüzüğüne göre hazırlanması gereken Güvenlik Bilgi Formlarındaki
sınıflandırma ve etiketleme bilgileri, CLP/SEA yönetmeliği kapsamında
belirlenmiş Tablo 4.1’deki yeni kriterler dikkate alınarak hazırlanacaktır.
Tablo 4.1 SAE/SEA Yönetmelikleri Kriterleri
Karşılaştırması
SAE YÖNETMELİĞİ (Eski) SEA YÖNETMELİĞİ (Yeni)

Müstehzar (Preparation) Karışım (Mixture)
Tehlikeli (Dangerous) Zararlı (Hazardous)
Kimyasalların Tehlike sınıfı (Danger Category) Zararlılık sınıfı (Hazard Class)
sınıflandırılmasında en Tehlike Sembolü (Danger Symbol) Zararlılık işareti (Pictogram)
yaygın kriterlerden biri, Tehlike işareti (Danger Indication) -
öldürücü doz (LD50) ve Risk İbaresi (R) Zararlılık İadesi (H)
öldürücü Güvenlik İbaresi (S) Önlem İfadesi (P)
- Uyarı Kelimesi
konsantrasyonun
(Tehlike/Dikkat)
(LC50) esas alınmasıdır.
- Tedarikçi
- M- fakörü
Ek-2 Ek-6
15 Tehlike Sınıfı 27 Zararlılık Sınıfı
SEA yönetmeliği Ek 1’de, zararlı kimyasal sınıfların tanımları ve kategorileri

ayrıntılı verilmektedir. Yönetmelikte çok kapsamlı ve ayrıntılı tanımlar yapılarak
kategoriler belirlenmiştir. Burada her birinin ayrı ayrı tanımlarının verilmesi
mümkün olmadığından, Tablo 4.2’de zararlı isimleri ve işaretleri verilmiştir.
Tablo 4.2 Zararlı İsim ve İşaretleri
SEA yönetmeliği Fizikokimyasal SEA yönetmeliği Sağlığa SEA yönetmeliği Çevre

zararlar ilişkin zararlar zararları
GHS01 Kararsız patlayıcılar GHS06 Akut toksisite GHS09 Sucul
Kendiliğinden tepkimeye çevreye
giren maddeler ve zararlı
karışımlar,
Organik peroksitler,
66
GHS02 Alevlenir gazlar, GHS05 Cilt aşınması, GHS07 Ozon

Alevlenir aerosoller, Ciddi göz tabakasına
Alevlenir sıvılar, hasarı, zararlı
Alevlenir katılar,
Kendiliğinden tepkimeye
giren maddeler ve
karışımlar,
Piroforik sıvılar,
Piroforik katılar,
Kendiliğinden ısınan
maddeler ve karışımlar,
Organik peroksitler,
Su ile temas ettiğinde
alevlenir gaz çıkaran
maddeler ve karışımlar.
GHS03 Oksitleyici gazlar, GHS07 Akut toksisite Cilt tahrişi, Göz tahrişi,
Oksitleyici sıvılar, Cilt hassaslaştırıcılığı , belirli hedef organ
Oksitleyici katılar, toksisitesi – Tek maruz kalma,
Solunum yolu tahrişi
Narkotik etkiler
GHS04 Basınç altındaki gazlar: GHS08 Solunum hassaslaştırıcılığı,
Eşey hücre mutajenitesi,
Kanserojenite,
Üreme sistemi toksisitesi, Belirli hedef
organ toksisitesi – Tek maruz kalma,
Özel hedef organ toksisitesi – Tekrarlı
maruz kalma, Aspirasyon zararı,
GHS05 Metaller için aşındırıcı
Kimyasalların sınıflandırılmasında esas olan kriterler

• Kimyasalların sınıflandırılmasında en yaygın kriterlerden birisi, öldürücü
doz (LD50) ve öldürücü konsantrasyonun (LC50) esas alınmasıdır.
“Sınıflandırma • Sağlığa zararı dikkate alınarak kimyasalın konsantrasyonuna göre

Etiketleme sınıflandırmalar bulunmaktadır.
Ambalajlama”
• Vücuda alınması hâlinde, ani ölüme neden oldukları konsantrasyonlar esas
yönetmeliğine göre
yeni “Kırmızı çerçeve alınabilir.
beyaz zemin üzerinde • Ölüme neden olmayan ancak kalıcı etki bırakan zehirli ve zararlı
siyah piktogram” 9
maddelerin kalıcı etki yaptıkları konsantrasyonlar esas alınabilir.
zararlılık işareti
getirilmiştir. • Tekrarlanan veya sürekli etkilenme sonucu ciddi etkiler gösteren zehirli ve
zararlı maddelerin ciddi hasar verdikleri konsantrasyonlar esas alınabilir.
• Aşındırıcı ve tahriş edici maddelerin yanıklara, gözde ve ciltte tahrişe
neden oldukları konsantrasyonlar esas alınabilir.
• Zararlı ve tahriş edici maddelerin göze ve solunum yoluna zarar verdikleri
konsantrasyonlar esas alınabilir.
• Kanserojen ve mutajenik etkilere sebep olan zehirli ve zararlı maddelerin
67
kansere, anormal doğumlara, doğurganlık üzerinde olumsuz özelliklerine

sebep oldukları konsantrasyonlar esas alınabilir.
Yeni sınıflandırma kuralları eski siteme göre ciddi farklılıklar taşımaktadır.
REACH Tüzüğü/SAE Sınılandırma Ambalajlama Etiketleme yönetmeliğine göre 7
tehlike sembolü Turuncu zemin üzerinde siyah sembol kaldırılmış, CLP/SEA
Sınıflandırma Etiketleme Ambalajlama yönetmeliğine göre yeni Kırmızı çerçeve
beyaz zemin üzerinde siyah piktogram 9 zararlılık işareti getirilmiştir. Ayrıca eski
Alevlenir sıvıların
parlama noktaları ve sistemde olmayan yeni zararlılık tanımları gelmiştir.
kaynama noktaları
değişti ve zararlılık
kapsamı genişletilmiş
oldu. Parlama
noktasına göre zararlılık
sınırı 55’ten 60 •Örnek-1
dereceye çıkarıldı. •“H290- Metalleri aşındırıcı” eski sistemde karşılığı yoktur.
Örnek
•Örnek-2
•Eski sistemde; “R41- Ciddi göz hasarı riski” sınıflandırmasına sahip bir
madde, karışım içerisinde %10 kullanıldığında R41 tehlikeliliğine sahip
olmaktaydı.
•R41’in eşdeğer sınıflandırması yeni sistemde "H318- Ciddi göz hasarına
yol açar.”dır. H318 olan bir madde %3 oranında karışım içinde
kullanıldığında, karışım H318 zararlılığına sahip olmaktadır.
•Örnek-3
•Karışımın toksisitesi hesaplanırken eski sistemde kullanım oranlarını
bilmek yeterliydi.
•Yeni sistemde maddelerin toksik dozları bilinmeli, bilinemiyorsa tahmini
nokta değerler (ATE) alınarak karışımın toksisitesi hesaplanmalıdır.
Hesaplanan toksik doz değerine göre karışım sınıflandırmasına karar
verilmelidir.
Alevlenir sıvıların parlama noktaları ve kaynama noktaları değişti ve

zararlılık kapsamı genişletilmiş oldu. Parlama noktasına göre zararlılık sınırı 55’ten
60 dereceye çıkarıldı.Parlama noktası 55 ve 75 derece arası olan gaz yağı, dizel ve
hafif kalorifer yakıtları; alevlenir sıvı Katagori 3 olarak kabul edilebilecektir.
Zararlı kimyasallar;
sağlığa, güvenliğe
ve çevreye akut
veya
kronik zarar ya da •Örnek 4
Örnek
•Alevlenir Sıvılar: Parlama noktası 60 C den fazla olmayan sıvılar
•Kategori Kriterler
•1 P.N. < 23°C ve ilk kaynama noktası ≤ 35°C
•2 P.N. < 23°C ve ilk kaynama noktası > 35°C
•3 P.N. ≥ 23°C ve ≤ 60°C
68
Madde ve karışımların zararlılık sınıflandırması, SEA yönetmeliği ve ekleri

kullanılarak yönetmelikte belirtilen zararlılık kriterleri dikkate alınarak yapılır. SEA
Ek 1 ikinci bölümde, fizikokimyasal özelliği, üçüncü bölümde toksikolojik özellikleri,
dördüncü bölümde ekolojik özellikleri yer almaktadır.CLP/SEA yönetmeliğine göre
yapılacak etiketleme ve ambalajlama ile ilgili Avrupa Kimyasallar Ajansının (ECHA)
yayımlamış olduğu rehber büyük kolaylık sağlamıştır.
KİMYASALLARIN ZARARLILIK SINIFLARI

Zararlı kimyasallar; sağlığa, güvenliğe ve çevreye akut veya kronik zarar ya
da hasar verebilen kimyasallar olarak tanımlanır.
GHS sisteminde, kimyasalların zararları üç ana başlık altında toplanmıştır.
 Fiziksel zararlar
• Sağlığa zararlı olanlar
• Çevreye zararlı olanlar
Fiziksel Zararlar
Bu kapsamdaki maddeler patlayıcılar, alevlenir gazlar, alevlenir aerosoller,
oksitleyici gazlar, basınç altındaki gazlar, alevlenir sıvılar, alevlenir katılar,
kendiliğinden tepkimeye girenler, pirofirik sıvılar, pirofirik katılar, kendiliğinden
ısınan maddeler, su ile temas ettiğinde alevlenir gaz çıkaranlar, oksitleyici sıvılar,
oksitleyici katılar, organik peroksitler, metal için aşındırıcı olanlar şeklinde 16 sınıfa
ayrılmış maddelerdir. Şekil 4.2 ve Şekil 4.3’te patlama olayı ve patlamanın
etkilerine ait örnekler verilmiştir. Kimyasal maddelerin fiziksel zararlarına ilişkin
fiziksel zararlar ve katagorileri Tablo 4.3’te verilmiştir.
Şekil 4.2 Patlama Olayı Şekil 4.3. LPG Tankeri Patlamış

Tablo 4.3 Fizikokimyasal Zararlı Kimyasallar ve Katagorileri
Zararlılık sınıfı Zararlılık kategorisi

Patlayıcılar Kararsız Kısım Kısım Kısım Kısım Kısım Kısım
1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6
Alevlenir gazlar 1 2
Alevlenir aerosoller 1 2
Oksitleyici gazlar 1
Basınç altındaki gazlar
Sıkıştırılmış gazlar 1
Sıvılaştırılmış gazlar 1
Soğutulmuş sıvılaştırılmış gazlar 1
Çözünmüş gazlar 1
Alevlenir sıvılar 1 2 3
Alevlenir katılar 1 2
69
Kendiliğinden tepkimeye giren A Tipi B Tipi C Tipi D Tipi E Tipi F Tipi G Tipi
Piroforik sıvılar 1
Piroforik katılar 1
Kendiliğinden ısınan maddeler 1 2
Su ile temas ettiğinde alevlenir 1 2 3
gazlar çıkaranlar
Oksitleyici sıvılar 1 2 3
Oksitleyici katılar 1 2 3
Organik peroksitler A Tipi B Tipi C Tipi D Tipi E Tipi F Tipi G Tipi
Metaller için aşındırıcı olanlar 1
Sağlığa İlişkin Zararlar

Kimyasalların sağlığa ilişkin zararları 11 sınıfa ayrılmıştır. Bu kapsamdaki
maddeler; akut toksite, cilt aşınması, ciddi göz hasarı, solunum hassaslaştırıcılığı,
cilt hassaslaştırıcılığı, eşey hücre mutajenitesi, kanserojenite, üreme sistemi
mutajenitesi, belirli hedef organ toksitesi tek maruiyet, belirli hedef organ
toksitesi tekrarlı maruiyet, asprasyon zararlarına sebep olan maddelerdir.
Çevreye zararlı Şekil:4,4’te zararlı kimyasallar içeren madde ve Şekil 4.5’te bunun zararlı etkilerine
maddeler; canlılar
Kimyasalların sağlığa ait örnek verilmiştir. Kimyasal maddelerin sağlığa ilişkin sınıflandırma katagorileri
ilişkiniçin zehirli11
zararları vesınıfa Tablo 4.4’te verilmiştir.
zararlı, çevrede
ayrılmıştır.
kimyasal artıklar
hâlinde kalıcı,
biyolojik anlamda
birikim yaratan
maddeler şeklinde
tanımlanabilir.
Şekil 4.4. Kanserojen Madde Şekil 4.5. Kanserli Akciğer

Tablo 4.4 Sağlığa Zararlı Kimyasallar ve Katagorileri
Zararlılık sınıfı Zararlılık kategorisi

Akut toksisite 1 2 3 4
Cilt aşınması/tahrişi 1A 1B 1C 2
Ciddi göz hasarı/göz tahrişi 1 2
Solunum hassaslaştırıcılığı 1A 1B
Cilt hassaslaştırıcılığı 1A 1B
Eşey hücre mutajenitesi 1A 1B 2
Kanserojenite 1A 1B 2
Üreme sistemi toksisitesi 1A 1B 2 Anne Sütü
Belirli Hedef Organ Toksisitesi–Tek maruz kalma (BHOT-Tek) 1 2 3
Belirli Hedef Organ Toksisitesi – Tekrarlı maruz kalma (BHOT- 1 2
Tekrar)
Aspirasyon zararı 1
70
Çevre Zararları
Bu kapsamdaki çevreye zararlı maddeler canlı organizmalar için zehirli ve
zararlı, çevrede yok olmayıp kimyasal artıklar olarak kalıcı, biyolojik anlamda
birikim yaratan maddeler olarak ifade edilebilir. GHS sistemine göre akut ve kronik
sucul ortam zararlıları ve ilave olarak ozon tabakasına zararlılar olarak
belirlenmiştir. Şekil 4.6 ve Şekil 4.7’de çevre kirlenmesi ve çevresel döküntü
temizlemeye ait örnekler verilmiştir. Kimyasal maddelerin çevre zararları
sınıflandırma katagorileri Tablo 4.5’ te verilmiştir.
Şekil 4.6. Çevre Kirlenmesi Şekil 4.7. Çevresel Döküntü Temizleme
Tablo 4.5 Çevreye Zararlı Kimyasallar ve Katagorileri
Zararlılık Sınıfı Zararlılık Katagorisi

SUCUL AKUT Akut sucul zararlılık 1
ORTAM KRONİK Yeterli kronik toksisite verisi mevcut olan ve hızlı bozunmayan maddeler
Kronik 1 2
Yeterli kronik toksisite verisi mevcut olan ve hızlı bozunan maddeler
Kronik 1 2 3
Yeterli kronik toksisite verisi mevcut olmayan maddeler
Kronik 1 2 3 4
HAVA OZON Ozon tabakasına Zararlı 1
71
Oral yolla alınan zehirli bir kimyasalın akut etkisine ait öldürücü doz “LD50
mg/Kg” dikkate alınarak eski ve yeni mevzuata göre sınıflandırması, eski ve yeni
mevzuata göre karşılaştırmalı olarak aşağıdaki bireysel etkinlikte verilmiştir.
Etiket, bir
kimyasalın
zararlılıklarını ve
bu zararlılıklarına
Bireysel Etkinlik
karşılık alınacak •Akut Oral Zehirlilik LD50 (mg/Kg)
önlemleri •Eski mevzuata göre "67/548/EEC (DSD)" sınıflandırma;
öğrenmek için •<25 mg/Kg "Çok Zehirli"
başvurulacak en •25-200 mg/Kg "Zehirli"
uygun araçtır. •201-2000 mg/Kg "Zararlı" olarak yapılırken,
•Yeni mevzuata göre "EC No 127272008 CLP/SEA" sınıflandırma;
•<5 mg/Kg "Katagori 1"
•5-50 mg/Kg "Katagori 2"
•50-300 mg/Kg "Katagori 3"
•300-2000 mg/Kg Katagori 4" olarak yapılmaktadır.
Tablo 4.6 Çevreye Zararlı Kimyasallar ve Katagorileri
Örnek Sınıflandırma: Akut Oral Zehirlilik LD 50(mg/kg)

ESKİ
67/548/EEC (DSD) Çok zehirli Zehirli Zararlı

<25 25-200 201-2000
YENİ
EC No. 1272/2008 Katagori 1 Kataori 2 Katagori 3 Kataori 4

CLP/SEA <5 5-50 50-300 300-2000
ZARARLI KİMYASALLARDA ETİKETLEME

Etiketlemenin Önemi
Etiket, bir kimyasalın zararlılıklarını ve bu zararlılıklarına karşılık alınacak
önlemleri öğrenmek için başvurulacak en uygun araçtır. Bu nedenle bir etiket
okuyana mesajını hızlı, açık, sade, anlaşılır bir dilde ve şekilde sunmalıdır.
Doğru kimyasal etiketleme, yıllardır dünya kimya endüstrisinin başta gelen
problemlerinden biridir. Ülkeler arasında kimyasalların etiketleme kurallarının
birbirinden farklı olması, ülkelerarası ticarette de sorunlar yaratmaktadır.
Yetersiz bilgi ve yetkinlikte kişilerce yapılan yanlış veya eksik etiketleme
sebebiyle kullanıcıların yetersiz bilgilenmesi, çeşitli iş ve kullanım kazalarına,
meslek hastalıklarına ve eksik/yanlış bilgi verilmesinden kaynaklı yetersiz önlem
72
alınmasından dolayı kişinin zarar görmesine yol açabilmektedir. Etiketleme bu

kadar yüksek önem seviyesine sahip olduğundan Birleşmiş Milletler tarafından
Küresel Uyum Sistemi “GHS Globally Harmonized System” bu amaç doğrultusunda
meydana getirilmiştir.GHS, herhangi bir kimyasalı farklı ülkelerin, aynı
sınıflandırma, etiketleme, ambalajlama koşullarıyla değerlendirmesini; dolayısıyla
ortak etiketlemenin yapılmasını amaçlamaktadır. Ülkeler arasında farklı koşullar
ile yapılan etiketlemelerin sonucunda kimyasalın ticari yolculuğunda meydana
Hesaplama yöntemini gelen aksamalar ve hatta ticari akıştaki problemler giderilmiş olacaktır. Bir
uygulayarak zararlılık kimyasalın etiketleme işlemi GHS siteminde bilgilendirme dokümanının ikinci
tespiti yapabilmek için,
basamağıdır. Etiketleme işleminden önce kimyasal madde veya karışımın
SEA Yönetmeliği ve
eklerine hâkim, zararlılığının tespit edilmesi gerekir.
sertifikalı Güvenlik Bilgi
Maddelerin Zararlılık Tespiti
Formu (GBF)
hazırlayıcısı olmalıdır. • Testler ( toksikolojik, ekotoksikolojik, kanserojenlik vb.) yapılabilir.
• Çeşitli testleri yapılmış benzer yapıdaki başka maddelerin bu verilerinden
faydalanılabilir.
• Literatür çalışmalarından faydalanılabilir.
• Q (SAR) veri tabanından faydalanılabilir.
Karışımların Zararlılık Tespiti

• Testler (toksikolojik, ekotoksikolojik, kanserojenlik vb.) yapılabilir.
• Çeşitli testleri yapılmış benzer yapıdaki başka maddelerin bu verilerinden
faydalanılabilir.
• Literatür çalışmalarından faydalanılabilir.
• Hesaplama yöntemi: En sık kullanılan yöntemdir.
Hesaplama yöntemini uygulayarak zararlılık tespiti yapabilmek için, SEA
Yönetmeliği ve eklerine hâkim, sertifikalı Güvenlik Bilgi Formu (GBF) hazırlayıcısı
olmalıdır.
Kimyasal madde veya karışımın zararlılık sınıflandırması “H kodları ve
ifadeleri”, SEA yönetmeliği ve ekleri vasıtasıyla tespit edilmektedir. Hesaplama
yöntemine dair ayrıntılar bu ekte verilmektedir. Aynı zamanda bu yönetmelik ve
eklerinde etiketleme kuralları da bulunmaktadır.
Etiket Bilgileri
Zararlı olarak sınıflandırılan bir madde veya karışım aşağıdaki unsurlara sahip
bir etiket taşımalıdır:
• Tedarikçinin adı, adresi ve telefon numarası
• Ambalaj üzerindeki miktar başka bir yerde belirtilmediği sürece halka
sunulan ambalaj içindeki madde ve karışımın nominal miktarı
• Maddenin veya karışımın kimliği
73
• Zararlılık işaretleri (Piktogramlar)

• Uyarı kelimeleri (Tehlikeli, Dikkat),
• Zararlılık ifadeleri (H)
• Önlem ifadeleri (P)
• İlave bilgi bölümü (gerekiyorsa EUH ifadeleri)
Genel Etiketleme Kuralları

• Türkiye’de piyasaya arz edilecek zararlı madde ve karışımların etiketleri
Türkçe olmalıdır, ilave olarak farklı diller de kullanılabilir.
• Ambalaj normal konumdayken üzerindeki bilgiler yatay okunabilecek
“Toksik Değildir”, şekilde ambalajın bir veya birkaç yüzeyine sıkıca yapıştırılır.
“Zararsızdır”,
“Kirletici değildir”, • Etiketin rengi ve görünümü, zararlılık işaretlerinin net olarak
“Ekolojiktir” gibi görünebileceği şekilde olur.
cümlecikler etikette yer
almaz. • Etiket bilgileri açık ve silinemez biçimde yazılır. Bunlar arka plandan net
şekilde görülebilecek ve kolaylıkla okunabilecek boyut ve aralıkta olur.
• Zararlılık işaretinin şekli, rengi ve büyüklüğü ve ayrıca etiketin boyutları,

SEA yönetmeliğinde belirtildiği şekilde olur. Etiket boyutları Tablo 4.6’da
verimiştir.
 Etiket bilgileri ambalaj üzerinde açıkça yer alıyorsa ayrıca etiket
yapıştırılması gerekmez. Bu gibi durumlarda bu bölümde yer alan ve
etiketler için geçerli şartlar, ambalaj üzerinde gösterilen bilgiler üzerinde
uygulanır.
• “Toksik Değildir”, “Zararsızdır”, Kirletici değildir”, Ekolojiktir” gibi
cümlecikler etikette yer almaz.
Maddenin veya Karışımın Kimliği

Maddenin Kimliği, GBF’deki bilgilerle aynı olmalıdır.
• SEA Ek 6’nın üçüncü bölümünde maddeye verilen adı ve EC veya CAS
numarası, “Burada kullanılan ad SEA Ek 6, Bölüm 3’te yer alan tabloların 2.
ve 3. sütunlarında belirtilen Uluslararası Kimyasal Kimlik tespitinde
belirtilen addır.”
Zararlı maddeler, mümkün oldukça IUPAC “Uluslararası Temel ve Uygulamalı
Kimya Birliği” adlarıyla bilinirler. Bazı durumlarda yaygın veya genel adları
da kullanılır. Bitki koruma ürünleri ve biyosidaller için mümkün olduğunca
Uluslararası Standart Kuruluşu “ISO” tarafından belirlenmiş adları kullanır.
• SEA Ek 6 kapsamında olmaması hâlinde, sınıflandırma ve etiketleme
envanterindeki adı ve EC veya CAS numarası, “Burada kullanılan ad IUPAC
adı, EC adı veya CAS adı olacaktır.”
Tablo 4.7 Etiket boyutlar
74
• Envanter kapsamında olmaması hâlinde, IUPAC tarafından verilen adı ve

Ambalajın Kapasitesi Etiketin Boyutları; Md. 19’da İşaretin Boyutu (mm)
istenen bilgiler (milimetre olarak)
3 litreyi aşmayan; Mümkünse, en az 52x74 En az 10x10
Mümkünse en az 16x16
3 litreden büyük, ancak 50 En az 74x105 En az 23x23
litreyi aşmayan;
50 litreden büyük, ancak 500 En az 105x148 En az 32x32
litreyi aşmayan
500 litreden büyük En az 148x210 En az 46x46
Zararlılık işaretleri, bir noktaya yerleştirilmiş kare şeklinde olmalıdır.
Her bir zararlılık işareti etiket yüzey alanının 1/15’i kadar olacaktır. Her bir zararlılık işaretinin
minimum alanı 1 cm2 den az olmamalıdır.
CAS numarası veya CAS numarası ile birlikte bir diğer uluslararası kimyasal
adı
• CAS numarasının mevcut olmadığı hâllerde, IUPAC adı veya bir diğer
uluslararası kimyasal adı; IUPAC’ta isimler dizisinde 100 karakteri geçerse
41’inci maddeye göre IUPAC adı ile birlikte genel adı, ticari adı ve
kısaltmalar gibi diğer adların belirtilmesi kaydı ile bu diğer adlardan biri
kullanılabilir.
Karışımın Kimliği, GBF’deki bilgilerle aynı olmalıdır.
• Karışımın ticari adı veya adlandırması
• Zararlı olarak sınıflandırılmasına neden olan bileşenler toksisite, deri
aşınması veya ciddi göz hasarı, eşey hücre mutajenitesi, kanserojen,
İç ambalajda yer alan üreme sistemine toksik, solunum veya deri hassasiyeti, belirli hedef organ
etikette en azından
toksisitesi “BHOT” veya solunum için zararlı olarak sınıflandırılmasına
zararlılık işaretleri,
madde ve karışımın katkıda bulunan tüm maddelerin kimlikleri
kimliğinde madde veya • Seçilen kimyasal adlar, öncelikle karışımın sınıflandırılmasına sebep olan
karışımın tedarikçisinin belli başlı sağlık zararlarından sorumlu maddeleri ve ilgili zararlılık
adı ve telefon numarası
ifadelerinin tespitini belirleyecektir. Etiket üzerindeki madde “kimyasal”
yer alır.
adlarının sayısını azaltmak için zararın doğası ve şiddetinden dolayı gerekli
olmadığı sürece bir karışımın etiketi üzerinde dörtten fazla ad
bulunmamalıdır.
Alternatif Ad Talebi
Bir üretici, ithalatçı veya alt kullanıcı bir karışımda bulunan bir maddeye ait
etiket için gerekli belli madde kimliklerinin veya Güvenlik Bilgi Formunun işinin
gizliliğini veya fikri mülkiyet haklarını riske attığı kanısına varabilir. Bu tip
durumlarda, söz konusu madde için alternatif bir kimyasal ad kullanmak için
Bakanlığa talepte bulunabilir.
Alternatif ad, en önemli fonksiyonel grupları belirten daha genel bir ad veya
alternatif bir gösterim olacaktır.
Döner sermaye ücret bedeli kapsamında «Alternatif Ad» talebi Çevre ve
75
Şehircilik Bakanlığına yapılmaktadır.
İstisnalar
Maddenin veya karışımın ambalajı genel etiketleme kurallarını
karşılayamayacak bir formda, şekil veya küçüklükte ise etiket unsurları; katlanabilir
etiketlerde veya asılan etiketlerde veya dış ambalajda sağlanabilir.
Ambalaj 125 ml’yi İç ambalajda yer alan etikette en azından zararlılık işaretleri, madde ve
geçmiyorsa ve karışımın kimliğinde madde veya karışımın tedarikçisinin adı ve telefon numarası
Sınılandırma Etiketleme yer alır.
Ambalajlama
Yönetmeliği Ekinde Zararlılık işaretleri, bir noktaya yerleştirilmiş kare şeklinde olmalıdır.
belirtilen zararlı
Her bir zararlılık işareti etiket yüzey alanının 1/15’i kadar olacaktır. Her bir
maddelerden ise, bazı
ifadeler etiket zararlılık işaretinin minimum alanı 1 cm2 den az olmamalıdır. Bu da
unsurlarından sağlanamıyorsa, bazı ifadeler çıkarılabilir. Bu ifadeler SEA Ek-1/1.5.2 de
çıkartılabilir. açıklanmıştır.
İçeriğin 125 ml’yi geçmediği ambalajların etiketlenmesi

Ambalaj 125 ml’yi geçmiyorsa ve Sınılandırma Etiketleme Ambalajlama
Yönetmeliği Ekinde belirtilen zararlı maddelerden ise, bir kısım zararlılık ifadeleri
ve önlem ifadeleri etiket unsurlarından çıkartılabilir.
Etiket bilgilerinin güncellenmesi

Maddenin veya karışımın zararlılık sınıfında değişiklik olduğu ve bu
zararların daha ciddi olduğu yeni ilave etiket bilgileri gerektirdiği durumlarda
tedarikçi, değişikliğin niteliğini insan sağlığının ve çevrenin korunması bakımından
dikkate alarak etiketin geciktirilmeden güncellenmesini sağlar.
Tedarikçi, yukarıda belirtilen değişiklikler haricinde etikette değişiklikler
yapılması gerektiğinde etiketin 18 ay içinde güncellenmesini sağlar.
Tedarikçi, Bitki Koruma Ürünlerinin Sınıflandırılması, Ambalajlanması ve
Etiketlenmesi Hakkında Yönetmelik ile Biyosidal Ürünler Yönetmeliği
Zararlılık işaretleri kapsamındaki bir maddenin veya karışımın etiketlerini aynı yönetmelikleri de
açıkça görülecek şekilde dikkate alarak günceller.
geniş kırmızı bir
çerçeveye sahip beyaz Zararlılık İşaretleri/Piktogramlar
zemin üzerine siyah Zararlılık işaretleri, H kodlarına karşılık tespit edilmektedir. Her işaretin
piktogramdır.
kendine ait bir de kodu bulunmaktadır. Toplam dokuz adet zararlılık işareti olup
kodları GHS01, GHS02 örneklerindeki gibidir. Örneğin; alev işareti GHS02’dir.
Kurukafa işareti GHS06’dır. Etiketlemede kod kullanılmaz, doğrudan işaretin
kendisi kullanılır.Zararlılık işaretleri açıkça görülecek şekilde geniş kırmızı bir
çerçeveye sahip beyaz zemin üzerine siyah piktogramdır. Tablo 4.7’de gösterildiği
gibi dokuz adet zararlılık piktogramı kullanılmaktadır.
76
Tablo 4.8 Zararlılık Piktogramları
GHS01 GHS02 GHS03 GHS04 GHS05*

Fiziksel zararlılıklar
GHS05* GHS06 GHS07 GHS08

Sağlığa ilişkin
zararlılıklar
GHS09
Çevresel
Zararlılıklar
Toplam 9 İşaret ! *GHS05 : Fiziksel-Sağlık
Zararlılık işaretleri için öncelik

Genel bir kural olarak, her bir zararlılık sınıfına ait en şiddetli zararlılık
kategorisini yansıtan zararlılık işaretleri etikete eklenecektir.
Uyarı Kelimesi
Potansiyel bir zararlılığa karşı uyarmak üzere iki uyarı kelimesi
Bir madde veya karışım bulunmaktadır.
birden fazla zararlılık
için sınıflandırılması  “Dikkat” (warning) : Daha az ciddiyetteki zararlılık kategorisini,
durumunda, etiket
sadece tek bir uyarı  “Tehlike” (danger): Daha ciddi zararlılık kategorisini ifade etmektedir.
kelimesi taşıyacaktır. Bu Bazı zararlılık kategorilerine ait bir uyarı kelimesi yoktur. “Patlayıcılar Kısım
tip durumlarda,
1.6 ‘da olduğu gibi, kütlesel patlama zararı olan aşırı hassas eşyalar.” Uyarı
“Tehlike” ifadesinin
kelimeleri ve gerekmeyen durum Tablo 4.8’de verilmiştir.
önceliği vardır.
Bir madde veya karışım birden fazla zararlılık için sınıflandırılması
durumunda, etiket sadece tek bir uyarı kelimesi taşıyacaktır. Bu tip durumlarda,
“Tehlike” ifadesinin önceliği vardır.
Tablo 4.9 Uyarı Kelimeleri
Patlayıcılar için Etiket unsurları

Sınıflandırma Kararsız Kısım 1.1 Kısım 1.2 Kısım 1.3 Kısım Kısım Kısım 1.6
patlayıcı 1.4 1.5
GHS işareti
Uyarı Tehlike Tehlike Tehlike Tehlike Dikkat Tehlik Uyarı kelimesi

Kelimesi e mevcut değil
77
Zararlılık İfadeleri “H”

Bir zararlılık sınıfına ve kategorisine karşılık gelen ve zararlı bir madde veya
karışıma dair zararların niteliğini ve uygun durumlarda söz konusu zararlılık
derecesini belirten ifadelerdir. Eski “R” ibaresinin yerini “H” ifadesi almıştır.
Endüstride görülen yanlış etiketlemelerde, aynı “H” koduna karşılık farklı
ifadelerin verilmesi, zararlılığın yanlış anlaşılmasına ve alınacak önlemlerin eksik
kalmasına neden olabilmektedir. Bu nedenle Yönetmelik Ek 3’te zararlılık
ifadelerinin tam listesi ve ilave zararlılık ifadeleri verilmiştir. Etikte uluslararası
zararlılık ifadelerin kullanılması zorunludur. Tablo 4.9’da bazı zararlılık ifadeleri,
ilave zararlılık ifadeleri ve ek bilgi ifadlerine yer verilmiştir.
Etikte uluslararası Tablo 4.10 SEA Ek 3’teki Örnek Zararlılık İfadeleri
zararlılık ifadelerinin SEA Yönetmeliği: Ek 3 Zararlılık İfadeleri Listesi, İlave Zararlılık İfadeleri ve İlave Etiket
kullanılması zorunludur. Unsurları
BİRİNCİ BÖLÜM İKİNCİ BÖLÜM
ZARARLILIK İFADELERİ İLAVE ZARARLILIK İFADELERİ
Tablo 1.1 Fiziksel Zararlılık İfadeleri Tablo 2.1 Fiziksel özellikler
Kod: H200-299 arası Örnek: EUH 001 = Kuru hâldeyken
Örnek: H201 = Patlayıcı; kütlesel patlama zararı. patlayıcıdır.
Tablo 1.2 Sağlığa İlişkin Zararlılık İfadeleri Tablo 2.2 Sağlığa ilişkin özellikler
Kod: H300-399 arası Örnek: EUH 029 = Su ile
Örnek: H301 = Yutulması hâlinde toksiktir. temasında toksik gaz çıkarır.
Tablo 1.3 Çevresel Zararlılık İfadeleri
Kod: H400-499 arası
Örnek: H400 = Sucul ortamda çok toksiktir.
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
BAZI KARIŞIMLARA İLİŞKİN İLAVE ETİKET UNSURLARI / BİLGİLERİ
Örnek: EUH 201/ 201A = Kurşun içerir. Çocuklar tarafından çiğnenebilecek veya
emilebilecek yüzeyler üzerinde kullanılmamalıdır.
Dikkat! Kurşun içerir.
Önlem ifadeleri “P”

Etiketlerde kullanılması gereken önlem ifadeleri, SEA Yönetmeliği Ek 4’te
belirtilen uluslararası ifadelerdir. Kullanımı veya bertarafı nedeniyle zararlı bir
madde veya karışıma maruz kalınması sonucunda meydana gelen olumsuz etkileri
en aza indirmek veya önlemek için önerilen önlemleri tarif etmektedir. Genel,
tedbir, müdahale, depolama ve bertaraf durumlarında kullanılması gereken
ifadeler ayrı ayrı belirlenmiş ifadelerdir. Eski “S” ibaresinin yerini “P” ibareleri
almıştır.
78
•Örneğin,
•Genel;
Örnek •P101 = Tıbbi tavsiye gerekiyorsa, ambalajı veya etiketi saklayın.
P102 Çocukların •P102= Çocukların ulaşabileceği yerlerden uzak tutunuz.
•Tedbir;
ulaşabileceği yerlerden
•P201 = Kullanmadan önce özel talimatları okuyun.
uzak tutunuz.
•Müdahale;
•P314 = Kendinizi iyi hissetmezseniz, tıbbi tavsiye/müdahâle alınız.
•P310= Zehir merkezini arayın
•Depolama;
•P402 = Kuru yerde depolayın.
•Bertaraf;
•P502 = Geri dönüşüm/ Geri kazanım için üreticinizden/tedarikçinizden bilgi talep edin
Etikette bulunması gereken bilgilerin konumu, tedarikçinin insiyatifine

bırakılmıştır.Etiketlerde asgari Şekil 4.8’de belirtilmiş bilgiler yer alacaktır.
Şekil 4.8 Asgari etiket Bilgileri
Yeni yönetmelik olan, “Maddelerin ve Karışımların Sınılandırması,

Etiketlenmesi ve Ambalajlanması Hakkında Yönetmelik-SEA” yönetmeliğine göre
bir etikette bulunması gereken bilgiler, Şekil 4.8’deki etiket bilgileri dikkate
alınarak bireysel etkinlikte sırasıyla anlatılmıştır.
79
•Şekil 4.8'deki bilgiler;

•Etiket bilgilerinin konumu tedarikçinin inisiyatifindedir.
Bireysel Etkinlik
•Sol üst köşede, tedarikçinin kimliği yer almıştır.
Ürünlerin dış •Sağ üst köşede, maddenin kimliği yer almıştır. "EC ve CAS numarası"
ambalajları taşıma •Ortada sırayla, maddeye ait zararlılık işaretleri yer almıştır.
yönetmeliklerine uygun •Orta sol tarafta, uyarı kelimesi bulunmaktadır. "TEHLİKE"
olması durumunda •Sol altta, zararlılık ifadeleri yer almıştır. "H" ifadeleri
CLP/SEA etiketinin •Sağ altta, önlem ifadeleri yer almıştır. "P" ifadeleri
görünür olması zaruri •Etikette ilave bilgi ifadesi "EUH" bilgileri bu maddede gerekmemiştir.
değildir.
ZARARLI KİMYASALLARDA AMBALAJLAMA
Ambalajlama Kuralları
CLP/SEA’ya göre yapılan ambalajlama, taşıma (transport) gereksinimlerini
de karşılamaktadır.
 Ambalaj, içeriği dışarıya çıkmayacak şekilde olmalıdır.
 Ambalajı ve kapatma aksamını oluşturan malzemeler, ambalajın içeriğinden
olumsuz yönde etkilenecek ya da içerik ile tehlikeli bileşikler oluşturacak
şekilde olamaz.
 Ambalaj ve kapatma aksamı sağlam ve dayanıklı olmalı.
 Değiştirilebilir kapatma aksamı ile donatılmış konteynerler, ambalaj içeriği
dışına çıkmadan yeniden kapatılabilecek şekilde tasarlanmalı.
 Ambalajın kapatma aksamı önceden açıldığını belli edecek şekilde yapılmalı.
 Çocukların merakını cezbedecek veya uyandıracak ya da tüketicileri yanlış
yönlendirecek şekilde olmamalı.
 Tıbbi ürünlerde, kozmetik ürünlerinde, gıda ve hayvan yemlerinde kullanılan
sunuş ve tasarım özellikleriyle karışıklığa yol açabilecek veya tüketicileri
yanlış yönlendirebilecek şekilde olmamalı.
 Ürünlerin dış ambalajları taşıma yönetmeliklerine uygun olması durumunda

CLP/SEA etiketinin görünür olması zaruri değildir.
 Eğer Taşıma ile ilgili herhangi bir piktogram yok ise CLP/SEA piktogramları
gereklidir.
Dış ambalajda ADR yönetmeliğine göre etiketleme yok ise CLP/SEA
yönetmeliğine göre hazırlanmış olan iç ambalajdaki etiket dış ambalajda olmalıdır.
80
HÂLKA SUNULACAK MADDE VE KARIŞIMLAR İÇİN SEA

KURALLARI
Çocuk Emniyetli Sabitleme Cihazlarının “CRF” Kullanılması
Çocuk emniyeti sabitleme cihazları “CRF” önemli bir güvenlik önlemidir.
Kapasitesi ne olursa olsun:
• Akut Toksik kataori 1, 2, 3
• Belirli hedef organ toksitesi “BHOT” – tek maruz kalma Katagori 1
Çocuk emniyeti
sabitleme cihazları • Belirli hedef organ toksitesi “BHOT” – tekrarlı maruz kalma Katagori 1
“CRF” önemli bir
güvenlik önlemidir. • Cilt aşındırma katagori 1
• Aspirasyon zararı, “Madde veya karışım aerosol şeklinde veya spreyleme
aparatı ile kapatılmış bir kap/kutu içinde piyasaya arzı durumunda CRF
gerekli değildir.”
• Metanol (≥3%) veya diklorometan (≥1%) içeriyor ise çocukların açmasına
dayanıklı, Şekil 4.9’da gösterildiği gibi kapatma aksamı ile donatılır.
Şekil 4.9 Çocukların Açmasına Dayanıklı Kapatma Aksamı
Dokunsal Zararlılık Uyarılarının “TWD” Kullanılması

Kamuya tedarik edilen:
• Akut toksik, cilt aşınma, eşey hücre mutajenitesi Kategori 2
• Kanserojen Kategori 2,
• Üreme sistemi toksisitesi Kategori 2,
• Solunum hassaslaştırma veya BHOT Kategori 1 ve 2
• Aspirasyon zararı, veya yanıcı azlar, sıvılar ve katılar Katagori 1 ve 2
olarak sınıflandırılan madde ve karışımların ambalajında, ambalajın özelliğine
ve kapasiteye bakılmaksızın bir dokunsal uyarı bulunur.
TEHLİKELİ MADDELERİN TAŞINMASI / TRANSPRTR / ADR

Türkiye 24.10.2013 tarihinde Tehlikeli Maddelerin Karayoluyla Taşınması
Hakkında Yönetmeliği yayınlayarak tehlikeli maddelerin karayolu ile taşınmasında
81
uluslararası anlaşmalara dâhil olmuştur.Zararlı madde ve karışımların taşıma işleri

ADR Yönetmeliği hükümlerine uygun ambalajlanmalı ve taşınmalıdır. Zararlı
madde ve karışım taşıyan bu taşıtlarda, tehlikeli maddeyi tanımlayan UN numarası
ve uluslararası tehlike işareti ve piktogramları yer almaktadır. Bu işaret ve
piktogramlar, CLP tüzüğünde belirtilen zararlılık işaretleri ile biraz farklıdır. Bu
işaretlerle ilgili örnekler Tablo 4.10’da verilmiştir.
Tablo 4.11 SEA ve ADR Yönetmeliklerindeki İşaret Karşılaştırma Örnekleri
SEA ADR
Aşındırıcı
Toksik
Zararlı madde ve
karışım taşıyan bu
taşıtlarda, tehlikeli Oksitleyici
maddeyi tanımlayan UN
numarası ve
uluslararası tehlike Yanıcı
işareti ve piktogramları
yer almaktadır.
ADR kapsamındaki bu sağlığa zararlı sınıfları, GHS kapsamındaki sağlığa

zararlı kategorileri ile doğrudan örtüşmez. Genel kural olarak sınıf veya kategori
yalnızca tehlikenin yapısına ilişkin bir emare verir. Sağlığa zararlı durumun kesin
mahiyetine ve alınması gereken tedbirlere ilişkin daha fazla bilgi H ve P
kodlarından anlaşılır.
UN numarası: ADR yönetmeliği Bölüm 3.2’de Tablo A’da yer alan tehlikeli
maddeleri tanımlayan dört basamaklı Birleşmiş Milletler Numarasıdır.
KİMYASALLARIN KULLANIMINDA SORUMLULUKLAR

ILO’nun önerdiği genel prensipler şöyle belirtilmiştir:
• Üretimden kullanımına, depolanmasından taşınmasına, kontrol altında
tutulması ve yok edilmesine ilişkin süreçlerin etkin olabilmesi için öncelikle
kimyasalların özelliklerinin bilinmesi gerekmektedir.
• Kimyasalların özellikleri, çevreye ve insanlara zararları ve etkileri
bilinmeden, kimyasallardan oluşacak risklerin kontrol altında tutulabilmesi
mümkün değildir.
• Dolayısıyla her işletme ve kuruluş; öncelikle iş yerlerinde kullanılan,
işlenilen ve iş yerindeki faaliyetler sonrasında ortaya çıkan ve çıkması
muhtemel kimyasallar hakkında yeterli bilgiye ulaşmak zorundadır.
82
• Ülkede, iş sağlığı ve güvenliğinden sorumlu yetkili makam, ülke şartlarını

ve kanunlarını göz önüne alarak işveren ve işçi kuruluşları ile istişarede
bulunup kimyasalların güvenli kullanımı konusunda bir politika
oluşturmalıdır.
• Mevzuat periyodik olarak gözden geçirilmelidir.
Kimyasalların kullanımındaki sorumluluklar; kimyasalı temin edenler, ihraç
eden ülkeler, işverenler ve çalışanlar olmak üzere dört başlık altında incelenebilir:
Kimyasalı Temin Edenlerin Sorumlulukları

Kimyasalı temin edenler; “üretici, ithalatçı, dağıtıcılar” sınıflandırma,
etiketleme ve güvenlik bilgi formlarını kullanıcıya vermelidir.
İhraç Eden Ülkelerin Sorumlulukları

Kimyasalı ihraç eden ülkeler, kimyasalın kendi ülkelerinde kullanımı sağlık ve
güvenlik gerekçesiyle yasaklanmışsa ithal eden ülkeye buna ilişkin bilgileri
vermelidir.
İşverenlerin Sorumlulukları
Çalışanlar ve onların
temsilcileri, çalıştıkları İşverenler, kullanılan tüm kimyasallar ile ilgili güvenlik bilgilerini eksiksiz
kimyasalla ilgili her temin edip işçilerin veya temsilcilerinin bu bilgilere ulaşmasını sağlamalıdır.
türlü güvenlik ve sağlık Ayrıca işveren, iş yerinde kimyasalların kullanımından doğabilecek risklerin
bilgilerini alma ve
değerlendirmesini yapmalı ve uygun yöntemlerle çalışanları korumalıdır.
öğrenme hakkına
sahiptir. Çalışanların Sorumlulukları
.
Çalışanlar, iş yerinde kimyasal maddelerin kullanımından doğacak ani ve
ciddi bir tehlike ile karşılaştıklarında hemen İş Sağlığı ve Güvenliği Kuruluna,
işveren veya vekiline ya da çalışan temsilcisine haber vererek oradan uzaklaşma
hakkına sahiptir.
Bunun yanı sıra çalışanlar, bu uzaklaşma hakkını kullanmaları nedeniyle
haksız işlemlere maruz bırakılamazlar.
Çalışanlar ve onların temsilcileri çalıştıkları kimyasalla ilgili her türlü güvenlik
ve sağlık bilgilerini alma ve öğrenme hakkına sahiptir.
83
•Yaşamımızın bir parçası hâline gelen kimyasal maddeler beslenmemizi,

sağlığımızı, yaşam kalitemizi doğrudan ve dolaylı etkilemektedir. Kimyasal
maddeler, elleçlenirken ve depolanırken maddelerin yapısal tehlikeleri
nedeniyle son derece dikkatli olunmalı ve mevcut kurallara harfiyen
uyulmalıdır. Kimyasal maddelerin yapısal tehlikeleri yanı sıra birbirleriyle
uyumsuzlukları da söz konusudur. Bu uyumsuzluklar nedeniyle bazen çok
şiddetli reaksiyonlar ve kazalar meydana gelebilir
•Kimyasalların birçoğunun üretim aşamasından başlamak üzere elleçlenmesi
Özet
ve kullanımında çevre ve insan sağlığı üzerinde potansiyel ters etkilere
sahip olduğu ve kısa veya uzun dönemde zararlı etkilere sahip olduğu, hatta
tedavisi ve geri dönüşü mümkün olmayan etkiler yaptığı bilinmektedir.
•Güvenli kullanım için en önemli husus; sınıflandırma etiketleme ve
ambalajlama işinin doğru yapılmasıdır.
•Etiket, bir kimyasalın zararlılıklarını ve bu zararlılıklarına karşılık alınacak
önlemleri öğrenmek için başvurulacak en uygun araçtır. Bu nedenle bir
etiket; okuyana mesajını hızlı, açık, sade, anlaşılır bir dilde ve şekilde
sunmalıdır.
•Tüm kimyasalların özelliğini (kimyasal ismi, fiziksel özelliği ve ticari ismi)
açıkça belirtecek şekilde etiketlenmesi, tehlikeli kimyasalların etiketlerinde
ayrıca zararlı, zehirli, patlayıcı vb. özelliğini belirten sembolün, zararlılık ve
önlem bilgilerinin bulunması gereklidir.
•Doğru kimyasal etiketleme, yıllardır dünya kimya endüstrisinin başta gelen
problemlerinden biridir. Ülkeler arasında kimyasalların etiketleme
kurallarının birbirinden farklı olması, ülkelerarası ticarette de sorunlar
yaratmaktadır.
•Etiketleme bu kadar yüksek önem seviyesine sahip olduğundan Birleşmiş
Milletler tarafından Küresel Uyum Sistemi (GHS Globally Harmonized
System) bu amaç doğrultusunda meydana getirilmiştir.
84
•Ülkemiz de CLP/SEA yönetmeliğini yayımlayarak küresel uyumluluk

sistemine (GHS) geçmiştir. Bu kapsamda bir etiket en az şu bilgileri
Özet (devamı) kapsamalıdır.
•Tedarikçinin adı, adresi ve telefon numarası
•Ambalaj üzerindeki miktar başka bir yerde belirtilmediği sürece halka
sunulan ambalaj içindeki madde ve karışımın nominal miktarı
•Maddenin veya karışımın kimliği (IUPAK ve CAS)
•Zararlılık işaretleri (Piktogramlar)
•Etikette bulunması gereken sembol, etiketin en az on beşte birini kaplamalı
ve 1 cm2 'den küçük olmamalıdır.
•Uyarı kelimeleri (Telikel, Dikkat)
•Zararlılık ifadeleri (H)
•Önlem ifadeleri (P)
•İlave bilgi bölümü (Gerekiyorsa EUH ifadeleri )
•Etikette bulunması gerekli bilgiler, fondan açıkça göze çarpacak ve
kolaylıkla okunabilecek büyüklükte ve aralıkta olmalıdır.
•Etiket dili Türkçe olmalıdır.
•Etikette bulunması gereken sembol, etiketin en az onbeşte birini kaplamalı
ve 1 cm2 den küçük olmamalıdır.
•“Toksik değildir”, “Zararsızdır”, “Kirletici değildir”, “Ekolojiktir” gibi madde
veya karışımın tehlikesiz olduğunu göstermeyi amaçlayan ifadeler ile
madde veya karışımın zararlarının önemsenmemesine yol açabilecek diğer
ifadeler, tehlikeli madde veya karışımın ambalajı veya etiketi üzerinde yer
almamalıdır.
•Sonuç olarak mevzuatlara uygun önlemler alındığında:
•Kimyasallar hakkında daha güçlü bir zararlılık iletişimi
•Güvenli kullanım
•Kimyasalların zararlı özelliklerinden kaynaklanan sağlık problemlerinin ve
çevre kirliliğinin giderilmesi için gereken maliyetlerin azalması
•Kimyasallardan kaynaklanan kazaların en aza indirilmesi
•Ticarette karşılaşılan teknik engellerin de önüne geçilmesi sağlanmış
olacaktır.
85
1. SEA yönetmeliğine göre zararlılık sınıfları ve kategorileri kapsamı
genişletilmiştir. Buna göre yeni sınıflandırma katagorilerinden fiziksel
zararlılık sınıfı alevlenir sıvılarda gazyağı, dizel ve hafif kalorifer yakıtları
hariç parlama noktası üst sınırı kaç derece olarak belirlenmiştir?
a) 50 derece
b) 55 derece
c) 60 derece
d) 70 derece
e) 75 derece
2. Etiketlerde kullanılan önlem ifadeleri genel, tedbir, müdahale, depolama

ve bertaraf olmak üzere ayrılmış ve “P” kod numaraları kullanılmıştır.
Aşağıdaki “P” kodlarından hangisi gurup kodu olarak yanlış verilmiştir?
a) Tedbir; P102 Çocukların ulaşabileceği yerden uzak tutun.
b) Genel; P 101 Tıbbi tavsiye gerekiyorsa, ambalajı veya etiketi saklayın.
c) Depolama; P402 Kuru yerde depolayın.
d) Bertaraf; P502 Geri dönüşüm için üreticiden bilgi talep edin.
e) Müdahâle; P 310 Zehir merkezini arayınız.
3. Zararlı maddelerin etiketlendirilmesinde kullanılan aşağıda tanımlanan

işaret ve piktogramların hangisi, hem sağlık hemde fiziksel zararlılık için
kullanılabilir?
a) GHS03 Oksitleyici işareti
b) GHS09 Kuru ağaç ölü balık
c) GHS06 Kuru kafa
d) GHS05 Aşınma işareti
e) GHS08 İnsan şekli kalpte ışıma
4. LD50’nin anlamı aşağıdakilerden hangisidir?

a) Zehirlenme süresi
b) Öldürücü doz
c) Yarılanma zamanı
d) Öldürücü konsantrasyon
e) Etkileyici konsantrasyon
5. Aşağıda verilen kısaltmalardan hangisi çocuk emniyeti sabitleme cihazı için

kullanılan kısaltmadır?
a) PBT
b) BHOT
c) CMR
d) TWA
e) CRF
86
6. Aşağıdaki şıklardan hangisi ambalajlama kurallarından değildir?

a) Ambalaj ve kapatma aksamı sağlam ve dayanıklı olmalı.
b) Çocukların merakını cezbedecek veya uyandıracak veya tüketicileri
yanlış yönlendirecek şekilde olmamalı.
c) Ambalajın kapatma aksamı önceden açıldığını belli edecek şekilde
yapılmamalı.
d) Ambalaj, içeriği dışarıya çıkmayacak şekilde olmalı.
e) Ürünlerin dış ambalajları taşıma yönetmeliklerine uygun olması
durumunda CLP/SEA etiketinin görünür olması zaruri değildir.
7. Aşağıdakilerden hangisi kimyasal madde etiketlerinde bulunması gereken

zorunlu bilgilerden birisi değildir?
a) Maddenin kimliği
b) Maddenin formülü
c) İthâlatçının telefon numarası ve tam adresi
d) Zararlılık işareti
e) Uyarı kelimesi
8. Kimyasal madde ambalajlarında kullanılan etiketlerin boyutu yüzey

alanının 1/15’i kadar olmalı, etiketin boyutu ne olursa olsun etikette
kullanılan zararlılık işaretin boyutu en az kaç mm olmalıdır?
a) En az 10 x10 mm
b) En az 15 x 15 mm
c) En az 20 x20 mm
d) En az 25 x25 mm
e) En az 30 x 30 mm
9. Aşağıdakilerden hangisi, etiketleme kurallarından değildir?

a) Türkiye’de piyasaya arz edilecek zararlı madde ve karışımların
etiketleri Türkçe olmak zorudadır.
b) Etiketin rengi ve görünümü, zararlılık işaretlerinin net olarak
görünebileceği şekilde olur.
c) Ambalaj normal konumdayken üzerindeki bilgiler yatay okunabilecek
şekilde ambalajın üzerine yapıştırılır.
d) Etikette zararlılık özelliği düşük maddeler için, “Toksik değildir”,
“Zararsızdır”, “Kirletici değildir” veya “Ekolojiktir” gibi cümleciklerden
yalnız biri yer alabilir.
e) Etiket bilgileri ambalaj üzerinde açıkça yer alıyorsa ayrıca etiket
yapıştırılması gerekmez.
87
10. Etiket bilgileri hazırlanırkan maddenin veya karışımın zararlılık tespitinde

başvurulması gereken yöntemlerden birisi değildir?
a) Toksikolojik, ekolojik, kanserojenik testler yapılabilir.
b) Çeşitli testleri yapılmış benzer yapıdaki maddelerin verileri kullanılabilir.
c) Litaratür çalışmalarından faydalanılabilir.
d) Hesaplama yöntemi kullanılabilir.
e) Kimyasalı üretenin bilgisine başvurulur.
Cevap Anahtarı
1.c, 2.a, 3.d, 4.b, 5.e, 6.c, 7.b, 8.a, 9.d, 10.e
88
Kanserojen veya Mutajen Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri
Hakkında Yönetmelik (06.08.2013 tarih ve 28730 sayılı Resmi Gazete,
mükerrer).
Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında

Yönetmelik (12.08.2013 tarih ve 28733 sayılı Resmi Gazete).
Maddelerin ve Karışımların Sınıflandırması Etiketlenmesi ve Ambalajlanması

Hakkında Yönetmelik; (SEA) 11/12/2013- 28848 (Mükerrer)
Sağlık ve Güvenlik İşaretleri Yönetmeliği (11.09.2013 tarih ve 28762 sayılı Resmi

Gazete).
SEA Yönetmeliği için Etiketleme ve Ambalajlama Rehberi (Avrupa Kimyasallar

Ajansı tarafından hazırlanan rehber kitapçık İMMİB REACH ve CLP Yardım
Masası tarafından bilgilendirme amaçlı olarak Türkçeye çevrilmiştir).
Tehlikeli Maddelerin Karayoluyla Taşınması Hakkında Yönetmelik; (24/04/2019-

30754)
Zararlı Maddeler ve Karışımlara İlişkin Güvenlik Bilgi Formları Hakkında Yönetmelik

(GBF); (13/12/2014- 29204)
89
MALZEME GÜVENLİK BİLGİ
FORMU VE İÇERİĞİ
• Malzeme Güvenlik Bilgi Formu

(MGBF)
ETİKETLEME
İÇİNDEKİLER
• Mevzuat kapsamında olan

hususlar VE
• Mevzuat kapsamı dışında
olan hususlar İŞARETLEME
• Tanımlar ve Kısaltmalar Prof. Dr. Mithat
• Güvenlik Bilgi Formlarının
Hazırlanması Esasları ZEYDAN
• Güvenlik Bilgi Formunun
Hazırlanmasında Dikkat
Edilecek Hususlar
• Güvenlik Bilgi Formlarında
Yeralacak Bilgilere İlişkin
Açıklama

HEDEFLER
•Güvenlik bilgi formunun mahiyetini

öğrenebilecek, ÜNİTE
•Güvenlik bilgi formlarında dikkat
edilmesi gereken hususlar hakkında
bilgi sahibi olabilecek,
•Güvenlik bilgi formunun nasıl
hazırlandığını anlayabileceksiniz.
5
Malzeme Güvenlik Bilgi Formu ve İçeriği
Mevzuat Kapsamında Olan Bilgiler
Mevzuat Kapsamı Dışında Olan Bilgiler
Tanımlar ve Kısaltmalar
MALZEME GÜVENLİK BİLGİ FORMU
Güvenlik Bİlgi Formalarının Hazırlanması

Esasları
Güvenlik Bilgi Formlarında Yeralması Gereken

Bilgiler
Güvenlik Bilgi Formlarının Hazırlanmasında

Dikkat Edilecek Hususlar
Güvenlik Bilgi Formlarında Yeralacak Bilgilere

İlişkin Açıklama

91
GİRİŞ
Günümüzde, endüstride ve birçok alanda yaygın şeklinde kimyasallar
kullanılmaktadır. Bu kimyasallar yapıları gereği toksik, korozif ve kolay alev
alabilme gibi özellikler taşıyabilmektedir. Hemen her ülkede yaygın olarak tehlikeli
ya da potansiyel anlamda tehlike taşıyan maddelerin güvenli kullanımları ile ilgili
gerekli bilgileri sağlamak için Malzeme Güvenlik Bilgi Form’ları (MGBF’ler)
kullanılmaktadır. MGBF, kullanılan kimyasalın bir prospektüsü niteliğine sahiptir.
MGBF, bir kimyasal Kimyasal üreticileri / tedarikçileri MGBF'de gereken bilgileri farklı formatta
ürünün çevresel hazırlayabilmektedir. Önemli olan, MGBF’de verilen bilgilerin yeterli ve doğru
tehlikeleri, yangın, bilgiler olmalarıdır. Verilen tüm bilgilerin dokümante edilmiş çalışmalar, raporlar
sağlık, güvenlik, fiziksel
ve güvenilebilecek veri tabanlarına dayandırılması gerekmektedir. Ülkemiz
ve kimyasal özellikleri
gibi bir kimyasalın endüstrisi içerisinde de kimyasal ürün üretiminin, ithalatının ve ihracatının
yapısı ile ilgili detaylı ekonomimiz içerisinde önemli bir paya sahip olduğu görülmektedir. İhracat ve
bilgi veren bir ithalat istatistiklerine göre kimya endüstrimiz sürekli gelişmekte ve önümüzdeki
dokümandır yapmaya yıllarda da bu gelişmesini artırarak sürdüreceği öngörülmektedir. İstanbul Kimyevi
başlamıştır. Maddeler ve Mamulleri İhracatçıları Birliği verilerine göre, 2018 yılı kimya sektörü
ihracatı 18 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Bu rakam ile üretim başta olmak
üzere kimyasallarla depolama ve taşıma sırasında temas hâlinde olanların önemli
bir rakam oluşturduğunu tahmin edebiliriz. Ülkemizde sıklıkla rastlanan fabrika
yangınlarını veya çalışanların bedensel hasar görmesine neden olan kişisel kazaları
engellemek, basit bilgilendirmeler ve önlemlerle mümkündür. Bu gibi durumlarda,
kimyasallara özel bazı iş güvenliği önlemleri alınması yeterli olacaktır.
Kimyasalların elleçlenmesi sürecine dâhil olan herkesin konu hakkında uzman
olmasını bekleyemeyiz. Fakat bu kişilerin doğru ve güncel bilgilere sahip olmasıyla
kaza ve meslek hastalıklarının önüne geçilmesi sağlanabilir. Bir MGBF’nin hangi
bölümünde hangi bilgilere ulaşacağını bilen çalışan, iş yerindeki kaza risklerinin de
azaltılmasını sağlamış olacaktır.
Bu bölümde, kimyasalların tehlikeleri hakkında iletişim araçları arasında yer
alan kimyasal ürünün doğru etiketlenmesine ve Güvenlik Bilgi Formlarına
değinilecek olup “Zararlı Maddeler ve Karışımlara İlişkin Güvenlik Bilgi Formları
Hakkında Yönetmelik” baz alınarak MGBF’lerin nasıl hazırlanması gerektiği
açıklanacaktır.
MALZEME GÜVENLİK BİLGİ FORMU (MGBF)

Kimyasal maddelerin kullanımı ve depolanması sırasında oluşabilecek işçi
sağlığı ve iş güvenliği risklerini ortadan kaldırmaya yönelik çalışmaların önemli bir
parçasını oluşturan ve kullanıcıyı doğru ve yeterli düzeyde bilgilendirmek amacıyla
hazırlanan, ilgili kimyasal maddelerin tehlike ve riskleri ile diğer bilgileri içeren
dokümanlara MGBF denir.
Türkiye’de MGBF`lerin T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığının 13.12.2014
tarihli, 29204 Nolu Resmî Gazete ve AB No 1272/2008 hükümlerince “Zararlı
Maddeler ve Karışımlara İlişkin Güvenlik Bilgi Formları Hakkında Yönetmelik” baz
alınarak hazırlanması gerekmektedir. Bu yönetmeliğin amacı, piyasaya arz edilen

92
zararlı maddelerin ve karışımların insan sağlığı ve çevre üzerinde

oluşturabilecekleri olumsuz etkilere karşı etkin kontrol ve gözetimi sağlamak üzere
güvenlik bilgi formlarının hazırlanması ve dağıtılmasına ilişkin idari ve teknik usul
ve esasları düzenlemektir. Piyasaya, tehlikeli ve/veya zararlı maddeleri sunan her
üretici, ithalatçı ve dağıtımcı firma, müşterilerine ve ilgili otoritelere MGBF
sağlamakla yükümlüdür. Bu form, firmanın bir beyanı olduğundan dolayı MGBF’de
MGBF`ler “bir
verilen bilgiler ürün sahibi/dağıtan firmayı sorumluluk altına sokmaktadır.
defalığına”
hazırlanmaz, yasalar Yönetmelik, gerek ithalat gerek üretim yolu ile piyasaya sunulan kimyasal ürünler
çerçevesinde zorunlu için profesyonel kullanıcılara, en geç satış anında, bu konuda lisanslı kişilerce
olarak hazırlanan hazırlanmış güvenlik bilgi formu sunma yükümlülüğünü getirmektedir. Bilgi
değişikliklerde revize formlarının hazırlanmasında bilgi ve tecrübe sahibi kişilerin olması önemlidir.
edilmesi şart
koşulmuş MGBF, ürünün çevresel tehlikeleri, yangın, sağlık, güvenlik, fiziksel ve
dokümanlardır. kimyasal özellikleri gibi bir kimyasalın yapısı ile ilgili detaylı bilgi veren bir
dokümandır. Ek olarak, kazaen bir sızma olduğunda ne yapılacağı ve bir kimyasal
ile nasıl güvenli çalışılacağını anlatır. Özellikle, tehlikeli malzemelere maruz kalan
işçiler ve sızıntıyı temizlemek zorundaki acil durum ile ilgili personel için gereklidir.
Tüm çalışanlar iş yerlerinde rahatlıkla MGBF’ye ulaşabilmeli, malzemeleri satan
distribütörden MGBF’leri istemelidir. MGBF`ler, ürünün müşteri ile buluştuğu
önemli yasal enstrümandır ve verilen bilgilerin doğru olması firmanın
sorumluluğunda olup yasal bir gerekliliktir. Müşterinin ürünü kullanırken
karşılaşacağı her tür maruziyet senaryosunu ve güvenlik raporunu içermelidir ve
ürüne ait “Tehlike Sınıflandırması”nın doğru şekilde yapıldığından emin
olunmalıdır. MGBF`lerde verilen bilgiler, ancak binlerce referans kaynaklarının
taranıp dikkatlice süzüldükten sonra doğru yorumlanması ile oluşturulur.
Formlarda, çevre ve insan sağlığı üzerindeki tehlikeler en doğru şekilde analiz
edilmeli, ürün ile ilgili doğru sınıflandırmalar yapılmalı, yorumlanmalı ve
yazılmalıdır. MGBF`ler “bir defalığına” hazırlanmaz, yasalar çerçevesinde zorunlu
olarak hazırlanan ve değişikliklerde revize edilmesi şart koşulmuş dokümanlardır.
Üründe veya formülasyonda yapılan bir değişiklik, ham madde değişiklikleri,
yönetmeliklerle uyum çalışmaları, ürün kullanımında tespit edilen yeni bir
maruziyet, sınıflandırma kriterlerinde oluşan yeni bir farklılık, form lisanının
değişmesi veya diğer ülkelerin düzenlemelerine göre yeniden hazırlanması gibi
sebeplerden dolayı yeniden düzenleme gerektiren, bir anlamda organik
formlardır. Sürekli takip, kontrol ve yönetim gerektirir. Yasalara göre “Türkçe”
hazırlanır. İthal edilen ürünlere ait yabancı dildeki formların mutlaka “Türkçe”
olarak ve yerel yönetmeliklere göre tekrar yeniden düzenlenmesi gerekir. İhraç
edilen ürünlerde, ilgili ülkenin yönetmeliklerine göre ve uluslararası taşımacılık
kuralları çerçevesinde hazırlanmalıdır. Örneğin; Avrupa’ya giden ürünlere ait
MGBF’leri mutlaka 67/548/EEC ve 1999/45/EC direktiflerine veya EC No
1272/2008 tüzüklerine göre sınıflandırılarak EC No 1907/2006’a (REACH) uyumlu
biçimde hazırlanmalıdır. MGBF`ler, “Küresel Uyum Sistemi” çerçevesinde
firmaların ürettikleri zararlı madde ve karışımlar veya eşyalar için hazırlamak
zorunda oldukları çok önemli bir ögedir. Güvenlik Bilgi Formları, Çevre ve
Şehircilik Bakanlığının 29204 sayılı ve 13 Aralık 2014 tarihli Zararlı Maddeler ve
Karışımlara İlişkin Güvenlik Bilgi Formları Hakkında yayımladığı yönetmelik gereği

93
yalnızca akredite kurumlar tarafından verilen eğitime katılmış ve Güvenlik Bilgi

Formları Hazırlayıcısı sertifikası almış kişiler tarafından hazırlanabilir.
Mevzuat Kapsamında Olan Hususlar

Bu yönetmelik:
• Zararlı olarak sınıflandırılmış ve piyasaya arz edilen maddelerin ve
karışımların güvenlik bilgi formlarının hazırlanması ve dağıtılmasına,
• Güvenlik bilgi formlarında yer alacak bilgilere ve formun şekline,
• Bitki koruma ürünlerine ilişkin özel düzenlemelerdeki hükümler saklı
kalmak üzere bitki koruma ürünlerinin güvenlik bilgi formlarının
hazırlanmasına,
• Maddelerin ve Karışımların Sınıflandırılması, Etiketlenmesi ve
MGBF’leri, ilgili Ambalajlanması Hakkındaki Yönetmelik hükümleri kapsamında zararlı
yönetmelik gereği kabul edilmemekle birlikte, piyasaya arz edilen ve ilgili yönetmeliğin 5’inci
yalnızca akredite maddesinin ikinci fıkrasındaki koşulları sağlayan karışımlara ilişkin güvenlik
kurumlar tarafından bilgi formlarının hazırlanması ve dağıtılmasına,
verilen eğitime katılmış
ve MGBF hazırlayıcısı • Maddenin Ek 2’de belirtilen kriterlere göre kalıcı, biyobirikimli ve toksik ya
sertifikası almış kişiler da çok kalıcı ve çok biyobirikimli (organizmaların kimyasal maddelere
hazırlayabilir. maruz kalmaları sonucunda, metabolize edilemeyen kimyasalların
organizmada zamanla birikmesi) olması durumunda, piyasaya arz edilen
bu maddelere ilişkin güvenlik bilgi formlarının hazırlanmasına,
• Ayrıca güvenlik bilgi formu hazırlayıcısının belgelendirilmesine ilişkin usul
ve esasları kapsar.
Mevzuat Kapsamı Dışında Olan Hususlar

Bu yönetmelik aşağıda yer alan ve son kullanıcıya nihai ürün olarak ulaşan
madde ve karışımları kapsamaz:
• İnsan sağlığı ile ilgili amaçlar için kullanılan tıbbi ürünler
• Veterinerlikle ilgili amaçlar için kullanılan tıbbi ve tıbbi olmayan ürünler
• Kozmetik ürünler
• Atık niteliğindeki madde karışımları
• Gıda maddeleri
• Hayvan yemleri
• Radyoaktif maddeler ve radyoaktif madde içeren karışımlar
• Haklarında, yürürlükteki diğer düzenlemelerde bu yönetmelikle aynı
seviyede bilgi sağlayıcı ve koruyucu hükümler bulunan, vücuda
yerleştirilebilir aktif tıbbi cihazlar
• Haklarında yürürlükteki diğer düzenlemelerde ilgili hükümler bulunan,
patlama ya da piroteknik (ısı, ışık, gaz, duman ve/veya ses üretmek için

94
bağımsız olarak kendinden ekzotermik kimyasal reaksiyonları sürdürme

yeteneğine sahip maddeleri kullanma bilimidir) etki yoluyla fiili etki
yaratmak üzere piyasaya arz edilen harp levazımatı ve patlayıcılar
Ayrıca bu yönetmelik aşağıda yer alan hususları da kapsamaz:
• Zararlı maddeler ve karışımların demiryolu, kara yolu, deniz yolu, iç su
yolu veya hava yoluyla taşınması,
• Herhangi bir işleme veya sürece girmemesi koşuluyla transit geçişteki
gümrük denetimine tabi maddeler ve karışımlar
Tanımlar ve Kısaltmalar
Aşağıda MGBF’de bulunan önemli kavramlar tanımlanmaktadır:
 ADR: Tehlikeli Malların Karayolu ile Uluslararası Taşımacılığına İlişkin
CAS Numarası, kimyasal Avrupa Anlaşması’nı,
kuramlar servisi  Alt kullanıcı: İmalatçı ve ithalatçıdan farklı, bir maddeyi kendi endüstriyel
tarafından verilen veya profesyonel faaliyetleri esnasında kendi hâlinde veya bir karışım
numaradır.
içinde kullanan veya yeniden ithal eden ve dağıtıcı ya da tüketici olmayan
Türkiye’de yerleşik gerçek veya tüzel kişiyi,
 Bakanlık: Çevre ve Şehircilik Bakanlığını,
 Belgelendirme kuruluşu: Güvenlik bilgi formu hazırlayıcılarının
belgelendirilmesine yönelik TÜRKAK tarafından akredite olmuş kuruluşları,
 CAS Numarası: Kimyasal Kuramlar Servisi tarafından verilen numarayı,
 Dağıtıcı: Perakendeci dâhil olmak üzere, bir maddeyi kendi hâlinde veya
karışım içinde, üçüncü taraflar için sadece depolayan ve piyasaya arz eden
Türkiye’de yerleşik gerçek veya tüzel kişiyi,
 EC Numarası: Maddenin yapısal özelliğine göre Avrupa Komisyonunca
verilen numarayı,
 Elleçleme: Maddenin veya karışımın yapısal özelliklerini değiştirmeden

istiflenmesi, yerinin değiştirilmesi, büyük kaplardan küçük kaplara
aktarılması, kapların yenilenmesi veya tamiri, havalandırılması,
Sağlık, Gümrük ve kalburlanması, karıştırılması ve benzeri işlemleri,
Ticaret, Gıda,Tarım
ve Hayvancılık, Sanayi  Güvenlik bilgi formu: İnsan sağlığı ve çevrenin, zararlı maddelerin ve
ve Teknoloji, Çevre ve karışımların olumsuz etkilerinden korunması amacıyla, zararlı maddelerin
Şehircilik, İçişleri ve karışımların özelliklerine ilişkin ayrıntılı bilgileri ve bulunduğu
Bakanlıkları “ilgili işyerlerinde zararlılık özelliklerine göre alınacak güvenlik önlemlerini
kuruluşlar”dır.
içeren belgeyi,
 ICAO-TI: Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü Teknik Talimatlarını,

 IMDG Kod: Uluslararası Denizcilik Tehlikeli Yükler Kodunu,
 IUPAC adı: Maddenin, Uluslararası Temel ve Uygulamalı Kimya Birliği
tarafından verilen adını,

95
 İlgili kuruluş: Biyosidal ürünler için Sağlık Bakanlığını; deterjanlar, hava

aromatize edici ürünler, kuvvetli asit veya baz içeren temizlik ürünleri ve
havuz suyunda kullanılan yardımcı kimyasallar için Gümrük ve Ticaret
Bakanlığını; bitki koruma ürünleri için Gıda, Tarım ve Hayvancılık
Bakanlığını; patlayıcı ve piroteknik maddeler ile ilgili düzenlemeler için
Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı ile İçişleri Bakanlığını; bunların
haricindeki her türlü zararlı madde ve karışımlar için Çevre ve Şehircilik
Bakanlığını,
 İmalat: Maddenin doğal hâlinde üretilmesini veya özütlenmesini,

 İmalatçı: Maddeyi Türkiye’de imal eden Türkiye’de yerleşik gerçek veya
tüzel kişiyi,
 İthalat: Türkiye gümrük bölgesine yapılan fiziksel girişi,
 İthalatçı: İthalattan sorumlu, Türkiye’de yerleşik gerçek veya tüzel kişiyi,

 Karışım: İki veya daha fazla maddenin kimyasal özelliklerini kaybetmeden
bir araya gelmesi veya çözelti oluşturmasını,
 Madde: Doğal hâlde bulunan veya bir üretim sonucu elde edilen, içindeki
kararlılığını sağlamak üzere kullanılan katkı maddeleri ile üretim
işleminden kaynaklanan safsızlıklar dâhil fakat yine içindeki kararlılığını ve
yapısını etkilemeden uzaklaştırılabilen çözücüler hariç, kimyasal
elementleri ve bunların bileşiklerini,
 Madde ya da karışım alıcısı: Kendisine madde ya da karışım tedarik edilen
bir alt kullanıcı ya da dağıtıcıyı,
 Piyasaya arz: Bedelli veya bedelsiz olarak, üçüncü tarafa tedarik etmeyi ve
sağlamayı veya ithalatı,
 RID: Tehlikeli Malların Demiryoluyla Uluslararası Taşımacılığına İlişkin
Kuralları,
 Tedarikçi: Kendi halinde veya bir karışım içinde bir maddeyi veya bir
karışımı piyasaya arz eden imalatçı, ithalatçı, alt kullanıcı veya dağıtıcıyı,
 TÜRKAK: Türk Akreditasyon Kurumunu,
 UN RTDG: Tehlikeli Malların Taşınmasına Dair Birleşmiş Milletler

Tavsiyelerini ifade eder.
Güvenlik Bilgi Formlarının Hazırlanması Esasları

Güvenlik bilgi formlarının hazırlanmasında aşağıdaki ilkeler esastır:
(1) Aşağıdaki durumlarda, bir maddenin ya da karışımın tedarikçisi, madde
veya karışımın alıcısına Ek 1 uyarınca hazırlanmış bir güvenlik bilgi formunu temin
eder:
 Maddenin ya da karışımın 11/12/2013 tarihli ve 28848 (1.Mükerrer) sayılı
Resmî Gazete’de yayımlanan Maddelerin ve Karışımların Sınıflandırılması,

96
Etiketlenmesi ve Ambalajlanması Hakkında Yönetmelik uyarınca zararlı

olarak sınıflandırma kriterlerini karşılaması durumunda
 Maddenin ya da karışımın Ek 2’de belirlenen kriterlere göre kalıcı,
biyobirikimli ve toksik ya da çok kalıcı ve çok biyobirikimli olması
durumunda.
(2) Karışımın Maddelerin ve Karışımların Sınıflandırılması, Etiketlenmesi ve
Ambalajlanması Hakkında Yönetmelik uyarınca zararlı olarak sınıflandırma
kriterlerine uymaması fakat:
 Gaz halinde olmayan karışımlar için tekil konsantrasyon ağırlıkça ≥ %1 ve

gaz hâlindeki karışımlar için hacimce ≥ %0,2 olan, insan sağlığı ya da çevre
için zararlı en az bir madde içermesi,
 Gaz hâlinde olmayan karışımlar için tekil konsantrasyonu ağırlıkça ≥ %0,1
olan, ek- 2’de belirlenen kriterler doğrultusunda kalıcı, biyobirikimli ve
toksik ya da çok kalıcı ve çok biyobirikimli olan en az bir madde içermesi,
 Mesleki maruz kalma sınır değeri olan bir madde içermesi
Güvenlik Bilgi Formu durumlarının en az birinde tedarikçi istek üzerine Ek 1 uyarınca hazırlanmış
Türkçe olarak güvenlik bilgi formunu alıcıya verir.
hazırlanır.
 Alt kullanıcılar ya da dağıtıcılar tarafından talep edilmediği sürece, halka
arz edilen ya da satılan zararlı maddeler veya karışımlar için kullanıcıların
insan sağlığı, güvenlik ve çevresel koruma açısından gereken önlemleri
almalarını sağlayacak yeterli bilgiler sağlanmışsa güvenlik bilgi formunun
temini gerekmez.
 Güvenlik bilgi formu Türkçe olarak hazırlanır.
 Güvenlik bilgi formu Ek 1’in ikinci bölümünde yer alan formata uygun
şekilde hazırlanır.
 Güvenlik bilgi formuna, 6’ncı maddede belirtilen standart başlıklar ile Ek
1’de her bir standart başlık altında yer alması öngörülen alt başlıkların
adları ve numaraları değiştirilmeden sırası ile yazılır.
Güncellenen MGBF,
güncelleme  Güvenlik bilgi formunun hazırlanmasında birden fazla sayfa kullanılması
tarihinden 12 ay gerekiyorsa güvenlik bilgi formunun her sayfası için aynı format kullanılır
içerisinde maddeyi ve bu durumda:
veya karışımı satın
alan tüm eski alıcılara  Güvenlik bilgi formunun Kısım I’inde bulunması gereken bilgiler, formun
yazılı olarak tedarikçi tüm sayfalarında yer alır.
tarafından iletilir.
 Güvenlik bilgi formunun her sayfasında toplam sayfa numarası ve
bulunduğu sayfayı gösteren numara yer alır.
 Güvenlik bilgi formunun Kısım II’sinde bulunması gereken bilgiler Ek 1’in
birinci bölümünde yer alan açıklamalar göz önünde bulundurularak
doldurulur.

97
 Güvenlik bilgi formunda yer alacak bilgilerin temin edilememesi

durumunda başlık ve alt başlıklar hakkındaki bilgiler boş bırakılmaz;
bilgilerin temin edilememesine ilişkin gerekçeler “ilişkisi yok”, “uygulaması
yok” ve “özel hüküm yok” gibi ifadelerle belirtilir.
 Tedarikçi, madde veya karışımın güvenlik bilgi formunu alıcısına ücretsiz,
yazılı olarak ya da elektronik ortamda iletir.
Örnek • Güvenlik Bilgi Formu, kağıt üzerinde mektup, faks olarak

veya elektronik olarak örneğin e-posta ile sağlanabilir.
 Tedarikçiler madde veya karışımlarına ilişkin aşağıdaki durumlar söz

konusu olduğunda zaman kaybetmeden güvenlik bilgi formlarını günceller:
 Risk yönetim önlemlerini etkileyebilecek bilgiler veya zararlara ilişkin yeni
bilgiler edinildiğinde
 Kısıtlama veya yasaklama getirildiğinde
 Güncellenen güvenlik bilgi formu, güncelleme tarihinden önceki 12 ay

içerisinde maddeyi veya karışımı satın alan tüm eski alıcılara yazılı veya
elektronik ortamda ücretsiz olarak, güncelleme tarihini takip eden 1 ay
içerisinde tedarikçi tarafından iletilir.
 Güvenlik bilgi formları, belgelendirme kuruluşu tarafından
belgelendirilmiş kişilerce hazırlanır. İthalatçı, ithal edilen madde ve
karışımların güvenlik bilgi formlarını aynı niteliğe sahip kişilere hazırlatır.
 Piyasaya arz edilen madde veya karışımın güvenlik bilgi formu, tedarikçi
tarafından bakanlığın internet sayfasındaki güvenlik bilgi formları ile ilgili
özel paket programa yüklenir.
Güvenlik Bilgi Formunun Hazırlanmasında Dikkat Edilecek

Ek 1, MGBF’nin
Hususlar
hazırlanması için MGBF’lerin kurallara uygun bir şekilde düzenlenebilmesi için bir rehber
tedarikçinin yerine hazırlanmış ve yönetmelik ekinde verilmiştir. Rehberde, MGBF’de bulunması
getirmesi gereken
gereken 16 standart başlık ile birlikte bu başlıklar/alt başlıklar detayında yer
gereklilikleri ortaya
koyar. alması gereken bilgiler ve bu bilgilerin tespitine yönelik diğer bilgiler de verilmiştir.
Maddelerin çok geniş ve farklı özelliklere sahip olduğu göz önüne alındığında, bazı
durumlarda standart başlıklar altında ilave bilgilerin verilmesi gerekebilir.
MGBF’lerde, formlarda bulunması gereken bilgilerin yanı sıra profesyonel
kullanıcılar tarafından, iş yerinde kullanılan kimyasallardan kaynaklanabilecek
risklerin ve olası risklere karşı insan sağlığının ve çevrenin korunması için alınacak
güvenlik önlemlerini uygulamaya yönelik olarak sağlıklı bir şekilde tespitini
teminen, hedef kullanıcıların özel gereksinimleri/durumları da dikkate alınarak
belirlenen bazı özel ve detay bilgilere de yer verilmesine özen gösterilir. Standart

98
başlıklar altında yer alması gereken bazı özelliklere ilişkin bilgilerin verilmesinin
teknik olarak mümkün olamaması durumunda, bunun nedenleri her bir başlık
altında açıkça belirtilmelidir. Her bir tehlikeli özellik için mutlaka bilgi verilmelidir.
Eğer belli bir zararın oluşmayacağı belirtiliyorsa, maddenin sınıflandırmasını
yapanların yararlanabileceği mevcut herhangi bir bilginin bulunmadığı hâllerle,
test sonuçlarının olumsuz çıktığı hâller birbirinden açıkça ayrılmalıdır.
Güvenlik Bilgi Formlarında Yer alacak Bilgilere İlişkin Açıklama

Bu ek (Ek 1), güvenlik bilgi formunun hazırlanması için tedarikçinin yerine
getirmesi gereken gereklilikleri ortaya koyar.
Güvenlik bilgi formu Kısım I
Güvenlik bilgi formu güncellendiğinde ve güncellenen versiyon alıcılara
sunulduğunda, değişiklikler başka bir yerde belirtilmemişse alıcının dikkatine
güvenlik bilgi formunun on altıncı bölümünde sunulur. Bu kısımda güvenlik bilgi
formunun “hazırlanma tarihi, güncelleme tarihi, kaçıncı güncelleme olduğu, form
numarası ve sayfa numarası/toplam sayfa numarası” yazılır. “Kısım I” ibaresi
güvenlik bilgi formunun her sayfasında yer alır.
Güvenlik bilgi formu Kısım II on altı başlıktan oluşur.
Maddenin/karışımın ve şirketin/dağıtıcının kimliği

Bu bölüm, güvenlik bilgi formunda madde veya karışımın nasıl
tanımlanacağı ve belirlenmiş ilgili kullanımlar, madde veya karışımın tedarikçisinin
adı ve acil durum iletişim bilgileri dâhil madde veya karışımın tedarikçisinin irtibat
bilgileri yer alır.
Zararlılık tanımlanması
Bu bölümde madde veya karışımın zararları ve zararlarla ilgili uygun uyarı
bilgileri tanımlanır.
Bileşim/içindekiler hakkında bilgi

Bu bölüm, aşağıda belirtildiği üzere safsızlıklar ve kararlaştırıcı katkı
maddeleri dâhil madde veya karışımın içeriğinin kimyasal niteliğini tanımlar. Yüzey
kimyasına dair uygun ve mevcut güvenlik bilgileri belirtilir.
İlk Yardım Önlemleri

Bu bölüm, eğitim almamış müdahale eden kişi tarafından anlaşılabilecek ve
karmaşık ekipman kullanımı ve çok fazla ilaç tedavisi olmaksızın yapılabilecek
şekilde ilk müdahaleyi tanımlar. Tıbbi yardım gerekliyse, bilgiler bunun aciliyetini
de içerecek şekilde belirtir.
MGBF’de Kısım II, 16
başlıktan oluşur. Yangınla mücadele önlemleri
Bu bölüm madde ya da karışımın neden olduğu ya da bir madde veya
karışımın etrafında çıkan bir yangını söndürmeye yönelik şartları belirtir.

99
Kaza sonucu yayılmaya karşı önlemler

Bu bölüm insanlar, eşyalar ve çevre üzerindeki olumsuz etkilerini önlemek
veya minimize etmek için dökülme, sızıntılar ve yayılmaya karşı yapılması gereken
uygun müdahaleleri kapsar. Dökülme hacminin zarar üzerinde önemli etkiye sahip
olduğu durumlarda, büyük ve küçük dökülmelere karşı yapılacaklar ayrılır. Kontrol
altında tutma ve kurtarma prosedürleri farklı uygulamaların gerekli olduğunu
gösteriyorsa bunlar güvenlik bilgi formlarında belirtilir.
Elleçleme ve depolama
Güvenlik bilgi formunun bu bölümü, güvenli elleçleme uygulamaları
hakkında tavsiyeler içerir. Bu Ek’in 1.2. başlığına göre belirtilen tanımlanmış
kullanımlar ve madde veya karışımın özelliklerine uygun önlemler vurgulanır.
Bilgiler, insan sağlığı, güvenliği ve çevrenin korunmasıyla ilgilidir. İşverene,
12/8/2013 tarihli ve 28733 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Kimyasal
Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmeliğin 7
nci maddesi ve 6/8/2013 tarihli ve 28730 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan
Kanserojen veya Mutajen Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri
Hakkında Yönetmeliğin 7 nci maddesine göre çalışma usulleri ve örgütsel
önlemleri tasarlamasında yardımcı olur. Bu bölümde verilen bilgilere ek olarak,
ilgili bilgiler güvenlik bilgi formu başlık 8’de de bulunabilir.
Maruz kalma kontrolleri/kişisel korunma

Geçerli mesleki maruz kalma sınır değerlerini ve gerekli risk yönetimi
önlemlerini açıklar.
Fiziksel ve kimyasal özellikler

Toksikolojik bilgiler Bu bölüm, ilgili ise, madde veya karışıma ilişkin ampirik bilgileri açıklar. Bu
kısmı, madde veya bölümdeki bilgiler, madde veya karışımın sınıflandırmasıyla tutarlıdır.
karışımın
sınıflandırılmasıyla Kararlılık ve tepkime
tutarlı olmalıdır. Bu bölüm, madde veya karışımın kararlılığını ve uygun olan durumlarda
kullanılan test yöntemlerine atıfı da içererek belirli kullanım koşullarında ve ayrıca
çevreye yayılması hâlinde zararlı reaksiyonların oluşma olasılığını açıklar. Belirli bir
özelliğin geçerli olmadığının veya belirli bir özelliğe dair bilgilerin mevcut
olmadığının belirtilmesi hâlinde, nedenleri açıklanır.
Toksikolojik bilgiler
Bu bölüm temel olarak sağlık uzmanları, mesleki sağlık ve güvenlik
uzmanları ve toksikologlar tarafından kullanılmak üzere oluşturulmuştur. Çeşitli
toksikolojik (sağlık) etkilerin kısa ancak tam ve anlaşılabilir açıklaması ve bu etkileri
saptamak için kullanılan mevcut bilgiler, uygun olduğu yerlerde toksikokinetik,
metabolizma ve dağılımı da içeren bilgiler sağlar. Bu bölümdeki bilgiler, madde
veya karışımın sınıflandırmasıyla tutarlı olmalıdır.

100
Ekolojik bilgiler
Bu bölüm, madde veya karışımın çevreye yayıldığı yerlerde çevresel
etkisinin değerlendirilmesi için sağlanan bilgileri açıklar. Bu başlığın 12.1, 12.2,
12.3, 12.4, 12.5 ve 12.6 alt başlıklarında mevcutsa; tür, ortam, birimler, test süresi
ve test koşullarını da açıkça belirten ilgili test verilerini de içeren verilerin özeti
Diğer Bilgiler sağlanır. Bu bilgiler, dökülmenin elleçlenmesi, atık işleme uygulamalarının
bölümü, MGBF’nin değerlendirilmesi, yayılmanın kontrol edilmesi, kaza sonucu yayılma önlemleri ve
hazırlanmasıyla ilgili
nakliyede yardımcı olabilir. Belirli bir özelliğin geçerli olmadığının veya belirli bir
bilgileri açıklar.
özelliğe dair bilgilerin mevcut olmadığının belirtilmesi hâlinde, nedenleri belirtilir.
Biyobirikim, kalıcılık ve bozunabilirlik hakkında bilgiler, karışımdaki her ilgili madde
için mevcut ve uygun olduğu hâllerde verilir. Ayrıca maddelerin ve karışımların
bozunmasından doğan zararlı dönüşüm ürünleri için de bilgi sağlanır.
Bertaraf etme bilgileri
Bu bölüm, güvenli ve çevresel olarak tercih edilen atık yönetimi
seçeneklerinin belirlenmesinde yardımcı olmak amacıyla madde veya karışımın
ve/veya ambalajının uygun atık yönetimi için bilgileri atık mevzuatı kapsamında
açıklar. Atık yönetimi faaliyeti gerçekleştiren kişilerin güvenliğiyle ilgili bilgiler,
güvenlik bilgi formu Bölüm 2 Başlık 8’de verilen bilgileri tamamlar.
Taşımacılık bilgileri
Bu bölüm, güvenlik bilgi formu Başlık 1’de belirtilen maddeler veya
karışımların kara yolu, demiryolu, deniz, kıta içi su yolları veya hava yolu ile
taşınması için temel sınıflandırma bilgilerini sağlar. Bilginin mevcut olmadığı veya
uygun olmadığı durumlarda, bu durum belirtilir.
Mevzuat bilgileri
Bu bölüm, güvenlik bilgi formunda halihazırda belirtilmemiş madde veya
karışım hakkındaki diğer mevzuat bilgilerini verir (12/11/2008 tarihli ve 27052
sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Ozon Tabakasını İncelten Maddelerin
Azaltılmasına Yönelik Yönetmelik).
Diğer bilgiler
Bu bölüm, güvenlik bilgi formunun hazırlanmasıyla ilgili bilgileri açıklar.
Aşağıdaki gibi güvenlik bilgi formunun revizyonlarına dair bilgiler dâhil, güvenlik
bilgi formu Başlık 1 ila 15 arasında yer almayan diğer bilgileri kapsar.
Bireysel
Etkinlik
• Siz de herhangi bir kimyasalı ele alarak MGBF

oluşturunuz.

101
Ek 1. GÜVENLİK BİLGİ FORMU FORMATI

102
Ek 1. (devamı)
Ek 2.
KALICI, BİYOBİRİKİMLİ VE TOKSİK (PBT) MADDELER İLE
ÇOK KALICI VE ÇOK BİYOBİRİKİMLİ (vPvB) MADDELERİN
BELİRLENMESİ İÇİN KRİTERLER
1. PBT MADDELER
Madde, başlık 1.1, 1.2 ve 1.3’te yer alan kalıcılık, biyobirikim ve toksisite
kriterlerini karşılıyorsa PBT olarak kabul edilir.
1.1. Kalıcılık
Madde aşağıdaki koşulları yerine getirdiği takdirde kalıcılık (P) kriterini
karşılamış olur:

103
 Deniz suyunda bozunma yarı ömrü 60 günden fazla.

 Tatlı suda ya da nehir ağzı suyunda bozunma yarı ömrü 40 günden fazla,
 Deniz çökeltisinde bozunma yarı ömrü 180 günden fazla.

 (ç) Tatlı su ya da nehir ağzı suyu çökeltisinde bozunma yarı ömrü 120
günden fazla.
 Toprakta bozunma yarı ömrü 120 günden fazla.
1.2. Biyobirikim
Sucul türlerde biyokonsantrasyon faktörü 2000’den yüksek ise madde
biyobirikimlilik (B) kriterini karşılar.
1.3. Toksisite
Madde aşağıdaki koşulları yerine getirdiği takdirde toksisite (T) kriterini
karşılamış olur:
 Deniz suyu ya da tatlı su organizmaları için uzun süreli etki
gözlemlenmeyen konsantrasyon (NOEC) veya EC10 değeri 0,01 mg/l’den
düşük ise
 Madde, Maddelerin ve Karışımların Sınıflandırılması, Etiketlenmesi ve

Ambalajlanması Hakkında Yönetmeliğe göre kanserojen (kategori 1A veya
1B), eşey hücre mutajeni (kategori 1A veya 1B), veya üreme sistemine
toksik (kategori 1A, 1B veya 2) olarak sınıflandırma kriterlerini karşılıyorsa
 Maddelerin ve Karışımların Sınıflandırılması, Etiketlenmesi ve
Ambalajlanması Hakkında Yönetmeliğe göre madde tekrarlı maruz kalma
sonrasında belirli hedef organ toksisitesi olarak sınıflandırılmasında
tanımlandığı şekilde kronik toksisite için başka kanıt varsa
2. vPvB MADDELER
Başlık 2.1 ve 2.2’de yer alan kalıcılık ve biyobirikim kriterlerini taşıyan
madde vPvB madde olarak kabul edilir.
2.1. Kalıcılık
Aşağıda yer alan durumlarda, maddeler “çok kalıcı” (vP) kriterini karşılar:
 Deniz suyu, tatlı su veya nehir ağzı suyunda bozunma yarı ömrü 60 günden
fazla ise
 Deniz suyu, tatlı su veya nehir ağzı suyu çökeltisinde bozunma yarı ömrü
180 günden fazla ise
 Topraktaki bozunma yarı ömrü 180 günden fazla ise
2.2. Maddenin sucul türlerde biyokonsantrasyon faktörü 5000’den yüksek
ise madde “çok biyobirikimli” (vB) kriterini karşılar.

104
•İnsan sağlığı ve çevrenin zararlı maddelerin ve karışımların olumsuz

etkilerinden korunması amacıyla, zararlı maddelerin ve karışımların
özelliklerine ilişkin ayrıntılı bilgileri ve bulunduğu iş yerlerinde zararlılık
özelliklerine göre alınacak güvenlik önlemlerini içeren belgeye malzeme
güvenlik bilgi formu denir. Ülkemizde sıklıkla rastlanan fabrika yangınlarını
veya çalışanların bedensel hasar görmesine neden olan kişisel kazaları
engellemek, basit bilgilendirmeler ve önlemlerle mümkündür. Bu gibi
Özet
durumlarda, kimyasallara özel bazı iş güvenliği önlemleri alınması yeterli
olacaktır. Kimyasalların elleçlenmesi sürecine dâhil olan herkesin, konu
hakkında uzman olmasını bekleyemeyiz. Fakat bu kişilerin doğru ve güncel
bilgilere sahip olmasıyla kaza ve meslek hastalıklarının önüne geçilmesi
sağlanabilir. Bir MGBF’nin hangi bölümünde hangi bilgilere ulaşacağını bilen
çalışan, iş yerindeki kaza risklerinin de azaltılmasını sağlamış olacaktır.
•Yasalara göre “Türkçe" hazırlanır. İthal edilen ürünlere ait yabancı dildeki
formların mutlaka “Türkçe” olarak ve yerel yönetmeliklere göre tekrar
yeniden düzenlenmesi gerekir.
•İlgili kuruluş, biyosidal ürünler için Sağlık Bakanlığını; deterjanlar, hava
aromatize edici ürünler, kuvvetli asit veya baz içeren temizlik ürünleri ve
havuz suyunda kullanılan yardımcı kimyasallar için Gümrük ve Ticaret
Bakanlığını; bitki koruma ürünleri için Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığını;
patlayıcı ve piroteknik maddeler ile ilgili düzenlemeler için Bilim, Sanayi ve
Teknoloji Bakanlığı ile İçişleri Bakanlığını; bunların haricindeki her türlü
zararlı madde ve karışımlar için Çevre ve Şehircilik Bakanlığını ifade eder.
•Güvenlik bilgi formlarında, formlarda bulunması gereken bilgilerin yanı sıra
profesyonel kullanıcılar tarafından, iş yerinde kullanılan kimyasallardan
kaynaklanabilecek risklerin ve olası risklere karşı insan sağlığının ve çevrenin
korunması için alınacak güvenlik önlemlerini uygulamaya yönelik olarak
sağlıklı bir şekilde tespitini teminen, hedef kullanıcıların özel
gereksinimleri/durumları da dikkate alınarak belirlenen bazı özel ve detay
bilgilere de yer verilmesine özen gösterilir.
•Güvenlik bilgi formunda yer alması gereken bilgiler şunlardır:
•Maddenin/Karışımın ve Şirketin/Dağıtıcının Kimliği, zararlılık tanımlanması,
bileşim/İçindekiler hakkında bilgi, ilk yardım önlemleri, yangınla mücadele
önlemleri, kaza sonucu yayılmaya karşı önlemler, elleçleme ve depolama,
maruzi kalma kontrolleri/kişisel korunma, fiziksel ve kimyasal özellikler,
kararlılık ve tepkime, toksikolojik bilgiler, ekolojik bilgi, bertaraf etme
bilgileri, taşımacılık bilgileri, mevzuat bilgileri, diğer bilgiler
•Özellikle, tehlikeli malzemelere maruz kalan işçiler ve sızıntıyı temizlemek
zorunda olan acil durum ile ilgili personel için gereklidir. Tüm çalışanlar iş
yerlerinde rahatlıkla MGBF’ye ulaşabilmeli, malzemeleri satan distribütörden
MGBF’leri istemelidir. MGBF`ler, ürünün müşteri ile buluştuğu önemli yasal
enstrümandır ve verilen bilgilerin doğru olması firmanın sorumluluğunda
olup yasal bir gerekliliktir. Müşterinin ürünü kullanırken karşılaşacağı her tür
maruziyet senaryosunu ve güvenlik raporunu içermelidir ve ürüne ait
“Tehlike Sınıflandırılması”nın doğru şekilde yapıldığından emin olunmalıdır.
•Türkiye’de MGBF`lerin T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığının 13.12.2014
tarihli, 29204 Nolu Resmî Gazete ve AB No 1272/2008 hükümlerince “Zararlı
Maddeler ve Karışımlara İlişkin Güvenlik Bilgi Formları Hakkında Yönetmelik”
baz alınarak hazırlanması gerekmektedir.

105
1. Aşağıdakilerden hangisi MGBF standart maddeleri arasında yer almaz?
a) Taşımacılık bilgisi
b) Bertaraf etme bilgileri
c) Ekoloji bilgisi
d) Karar bilgisi
e) Toksikoloji bilgisi
2. Biyobirikim aşağıdakilerden hangisini ifade eder?

a) En az iki veya daha çok maddeden oluşan karışım veya çözelti
b) Metabolize edilemeyen kimyasalların organizmada zamanla birikmesi
c) Zehirli madde
d) Bir form çeşidi
e) Güncel bilgi
3. Aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?

a) Güvenlik bilgi formları revize edilmelidir.
b) Güvenlik bilgi formları şirketinizdeki kimyasal güvenlik
yönetiminizin en önemli parçasıdır.
c) Güvenlik bilgi formları müşterinizin ürününüzü
kullanırken karşılaşacağı her tür maruziyet senaryosunu ve
güvenlik raporunu içermelidir.
d) Güvenlik bilgi formları Türkçe veya yabancı bir dille hazırlanmalıdır.
e) Güvenlik bilgi formu elektronik ortamda ve yazılı metin hâlinde iletilir.
4. İnsan sağlığı ve çevrenin zararlı maddelerin ve karışımların olumsuz

etkilerinden korunması amacıyla, zararlı maddelerin ve karışımların
özelliklerine ilişkin ayrıntılı bilgileri ve bulunduğu iş yerlerinde zararlılık
özelliklerine göre alınacak güvenlik önlemlerini içeren belgeyi ifade eden
a) Güvenlik bilgi formu
b) IUPAC
c) CAS formu
d) Taşımacılık formu
e) EC formu

106
5. Güncellenen güvenlik bilgi formu, güncelleme tarihinden önceki kaç ay

içerisinde maddeyi veya karışımı satın alan tüm eski alıcılara yazılı olarak
tedarikçi tarafından iletilir?
a) 12
b) 14
c) 16
d) 18
e) 20
6. Maddenin veya karışımın yapısal özelliklerini değiştirmeden istiflenmesi,

yerinin değiştirilmesi, büyük kaplardan küçük kaplara aktarılması, kapların
yenilenmesi veya tamiri, havalandırılması, kalburlanması, karıştırılması ve
benzeri işlemleri ifade eden kavram aşağıdakilerden hangisidir?
a) Taşıma
b) Depolama
c) Elleçleme
d) Şartlandırma
e) Fiksaj
7. MGBF’leri hazırlarken aşağıdakilerden hangisi standart madde sayısını

göstermektedir?
a) 12
b) 13
c) 14
d) 15
e) 16
8. “Zararlı Maddeler ve Karışımlara İlişkin Güvenlik Bilgi Formları Hakkında

Yönetmelik” hükümlerinin uygulanmasında aşağıdakilerden hangisi ilgili
kuruluşlardan değildir?
a) Gıda, Tarım ve Ormancılık Bakanlığı
b) Çevre ve Şehircilik Bakanlığı
c) Dışişleri Bakanlığı
d) Gümrük ve Ticaret Bakanlığı
e) Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı
9. EC nedir?
a) Kimyasal Kuramlar Servisi tarafından verilen numara
b) Maddenin yapısal özelliğine göre Avrupa Komisyonunca verilen
numara
c) Madde numarası
d) Taşımacılık bilgi numarası
e) MGBF numarası

107
10. “ Zararlı Maddeler ve Karışımlara İlişkin Güvenlik Bilgi Formları Hakkında

Yönetmelik” aşağıda yer alan ve son kullanıcıya nihai ürün olarak ulaşan
hangi maddeleri kapsar?
a) İnsan sağlığı veya veterinerlikle ilgili amaçlar için kullanılan tıbbi
ürünler
b) Kozmetik ürünler
c) Atık niteliğindeki madde karışımları
d) Gıda maddeleri
e) Bina boya ürünleri
Cevap Anahtarı
1.d, 2.b, 3.d, 4.a, 5.a, 6.c, 7.e, 8.c, 9.b, 10.e

108
http://www.resmîgazete.gov.tr/eskiler/2014/12/20141213-1.htm
http://www.ikmib.org.tr/files/downloads/Bilgi_Bankasi/Raporlar/calisma_raporla
ri/20190426ikmib_calisma_raporu_web.pdf
https://www.crad.com.tr/tr/532/kb/g%C3%BCvenlik%20bilgi%20formlar%C4%B1
n%C4%B1n%20%C3%B6nemi/guvenlik-bilgi-formlarinin-
onemi.html#.XSm2BOszbIU
Malzeme Güvenlik Bilgi Formu. http://www.taksimdanismanlik.com/malzeme-
guvenlik-bilgi-formu-hazirlama-msds-s.html [Erişim Tarihi:29 Ekim 2013].

109
ETİKETLERDE ULUSLARARASI
STANDARTLAR, ŞEKİL, BOYUT
VE RENK ÖZELLİKLERİ
• Emniyet Renkleri ve Emniyet

İşaretlerinin Amacı
ETİKETLEME
İÇİNDEKİLER
• Mamul Emniyet Etiketlerinin Tipleri ve

Yerleştirilmesi VE
• Basınçlı Gaz Tüplerinin Renkleri
• Acil Durum Müdahalesi için Maddelerin
Tehlikelerinin Tanımlanmasına Yönelik
İŞARETLEME
Standart (NFPA 704)
• Tehlikeli Maddeleri Tanımlama Sistemi Öğr. Gör. İnci
(HMIS)
• Boru Hatlarının Renkleri ÖZDEMİR
• Gaz ve Buhar Filtrelerinde Renkler
• Baret Renkleri
• Kişisel Koruyucu Donanımlar (KKD)
Üzerindeki İşaretler

• Emniyet renklerini açıklayabilecek,
HEDEFLER
• Emniyet etiket tiplerini

sıralayabilecek,
• Basınçlı gaz tüplerinin renklerini
belirtebilecek,
• NFPA 704 Etiketleme Sistemi ile HMIS
Tehlikeli Maddeleri Tanımlama
Sistemini açıklayabilecek,
• Gaz ve buhar filtresinin ve baretlerin
renklerini ve kişisel koruyucu donanım
işaretlerini açıklayabileceksiniz.
ÜNİTE
6
Etiketlerde Uluslararası Standartlar, Şekil, Boyut ve Renk Özellikleri
ETİKETLERDE ŞEKİL, BOYUT VE RENK ÖZELLİKLERİ
MAMUL EMNİYET ETİKETLERİ

Tek Emniyet İşareti Birleşik Emniyet İşareti Çoklu Emniyet İşareti
BASINÇLI GAZ TÜPLERİNİN RENKLERİ
NFPA 704 ETİKETLEME SİSTEMİ
TEHLİKELİ MADDE TANIMLAMA SİSTEMİ (HMIS)
BORU HATLARININ RENKLERİ
KİŞİSEL KORUYUCU DONANIMLAR ÜZERİNDEKİ

İŞARETLER

111
GİRİŞ
İşyerlerinde sağlık ve güvenlik ile ilgili alınması gereken önlemler için asgari
gereklilikler mevzuat ile belirlenmiştir. Bununla birlikte, önerilen ve zorunlu kılınan
yöntemlerin riskleri azaltmak için yetersiz kaldığı veya tatmin edici olmadığı
durumlar da vardır. Bu amaçla, iş sağlığı ve güvenliği özelinde tanımlanmış
işaretler, levhâlar, semboller ve renkler kullanılır. Sağlık ve Güvenlik İşaretleri
Yönetmeliği’nde belirtildiği gibi el işaretleri, ışıklı işaretler, alarm veya siren gibi
sesli sinyaller ve tabelalar, sözlü iletişimler bulunmaktadır.
Standart hâle getirilmiş bu işaretler; mevcut önlemlere ek olarak riski daha
da azaltmak ve çalışanları uyarmak için kullanılmaktadır. Ancak unutulmaması
gereken konu; mühendislik kontrolleri ve güvenli çalışma ortamı sağlanmadan
kullanılan etiketlerin, iş güvenliği levhalarının ve işaretlerin iş kazalarını tek başına
önleme gibi bir özelliği ve etkisi yoktu. Etiketlerin, işaretlerin ve renklerin ne
zaman ve nerede kullanılacağı belirlenirken risk değerlendirmesinin sonuçları
Emniyet renkleri ve dikkate alınmalıdır.
işaretleri çalışma
Endüstrileşme süreci, kazaların ve çevre kirliliğinin artmasına yol açmış ve
hayatını kolaylaştırır. risklerin ortaya çıkmasına sebep olan kazaların azaltılması için ortak bir dil
yaratılması ihtiyacı doğmuştur.
Üretim süreci sağlık, güvenlik ve çevre açısından olumsuz etki yaratacak
birçok tehlike kaynağına sahiptir. Bu tehlike kaynaklarını sınıflandırmak,
duyurularını ve belirteçlerini standart hâle getirmek, uyarıları betimlemek;
risklerin azaltılması sürecindeki en etkili yardımcılarımız olmuştur.
Emniyet renkleri, NFPA etiketleme sistemi, HMIS tehlikeli maddeleri tanıma
sistemi ile gaz ve buhar filtrelerinin renkleri bu ünitenin ana amacını
oluşturmaktadır.
EMNİYET RENKLERİ VE EMNİYET İŞARETLERİNİN AMACI

Emniyet renkleri ve emniyet işaretleri, emniyeti ve sağlığı etkileyen
nesnelere ve durumlara hızlı bir şekilde dikkatin çekilmesini ve belirli bir mesajın
hızlı bir şekilde anlaşılmasını sağlar. Emniyet işaretleri sadece emniyet ve sağlıkla
ilgili talimatlar için kullanılır. Geometrik şekiller, emniyet renkleri ve karşı renklerin
genel anlamı Tablo 6.1’ de verilmiştir.

112
Tablo 6.1. Geometrik Şekiller, Emniyet Renkleri ve Karşıt Renklerin Genel Anlamı
Geometrik Şekil Anlam Emniyet Karşıt Grafik Sembol Kullanım Örneği

Rengi Renk Rengi
Yasaklama Kırmızı Beyaza Siyah

− Sigara içilmez
− Yetkisiz taşıt
giremez
−Göz koruması giyin

Zoru Mavi Beyaza Beyaz − Kişisel koruyucu
nlu donanım giyin
eyle − İşe başlamadan
m önce elektrik
akımını kesin
− Tehlike sıcak yüzey
Uyarı Sarı Siyah Siyah
− Tehlike asit
− Tehlike yüksek
gerilim
Emniyet
Koşulu − İlk yardım odası
Kaçış − Yangın çıkışı

İmkânı Yeşil Beyaz a Beyaz
− Yangın
Emniyet toplanma
donanımı noktası
− Yangın
alarmı çağrı
Yangı Kırmızı Beyaza Beyaz noktası
n
emniy − Yangın
eti söndürme
teçhizatı
− Yangın söndürücü
Beyaz Siyah İlgili emniyet

Tamamlayıcı veya veya ilgili işaretinin sembol Grafik
bilgi emniyet emniyet rengi sembolle
işaretinin işaretinin verilen mesajı
rengi karşıt yansıtacak uygunlukta
rengi
a
Karşıt renk beyaz: Gün ışığı koşulları altında fosforlu malzeme için karşıt rengi içermektedir.

113
Örnek
• İş yerlerinde uyarı amacıyla kullanılan şekil ve renklerin
anlamları önemlidir. Örneğin; çember geometrik şekli ve
mavi renk zorunlu eylemi gösterir.
Kare ve dikdörtgen Bir grafik sembol etrafında geometrik bir şekil kullanıldığı zaman, şekle
geometrik şekli ve karşılık gelen emniyet rengi grafik sembol tarafından aktarılacak uyarı, yasaklama
kırmızı renk veya zorunlu uygulama emniyet bilgisinin tipini belirtir. Önemli tehlikelerin
kullanıldığında yangın bulunduğu panel kullanıldığı zaman, bu panel ilgili tehlikelerin önem derecesini
emniyetini ifade eder. belirtir. Önemli tehlikelerin bulunduğu paneldeki renklerin genel anlamı ve
kullanımı Tablo 6.2’de belirtilmiştir.
Tablo 6.2. Önemli Tehlikelerin Bulunduğu Paneldeki Renklerin Genel Anlamı ve
Kullanımı
Panel fon Karşıt Anlam Kullanım Önemli tehlikelerin bulunduğu panel gösterimi
rengi renk
Yüksek risk Önemli
Kırmızı Beyaz seviyesini tehlikelerin
göstermek bulunduğu
için panel
TEHLİKE
Orta risk Önemli
Turuncu Siyah seviyesini tehlikelerin
için panel
UYARI
Düşük risk Önemli

Sarı Siyah seviyesini tehlikelerin
için panel
DIKKAT
Genel uyarı işaretinin dış sarı sınırı bir seçenektir ve göz ardı edilebilir.
Önemli tehlikelerin bulunduğu paneldeki emniyet işareti ISO 7010’da belirtilen W001 genel uyarı
işaretidir.

114
MAMUL EMNİYET ETİKETLERİNİN TİPLERİ VE

YERLEŞTİRİLMESİ
Bir mamul emniyet etiketi, bir veya daha çok emniyet işaretinden oluşur.
Buna ilaveten, bir mamul emniyet etiketine bir veya daha çok tamamlayıcı
emniyet bilgi paneli ve önemli tehlikelerin bulunduğu bir panel eşlik eder.
Tek emniyet işaretinde Tamamlayıcı emniyet bilgi panelleri ya metin ya da tamamlayıcı emniyet
uyarı, yasaklama ve bilgi sembolünden oluşur. Mamul emniyet etiketleri aşağıda belirtilen yedi temel
zorunlu işaretler tipten birisine uygun olmalıdır:
kullanılabilir. • Tek emniyet işareti
• Ayrı bir tamamlayıcı emniyet bilgi metin paneliyle birlikte kullanılan tek
emniyet işareti
• Önemli tehlikelerin bulunduğu panel içeren, ayrı bir tamamlayıcı emniyet
bilgi metin paneliyle kullanılan tek emniyet işareti
• Önemli tehlikelerin bulunduğu bir panel içermeyen mamul birleşik
emniyet etiketi
• Önemli tehlikelerin bulunduğu bir panel içeren mamul birleşik emniyet
etiketi
• Önemli tehlikelerin bulunduğu bir panel içermeyen mamul çoklu emniyet
etiketi
• Önemli tehlikelerin bulunduğu bir panel içeren mamul çoklu emniyet
etiketi
Tek Emniyet İşareti

Bir mamul emniyet etiketi, tek bir emniyet işaretinden oluştuğu zaman
mamul emniyet etiket yerleştirilmesi emniyet etiketinin ISO 3864-1’de tarif
edilen şekil ve renkleri kullanılır (Şekil 6.1).
Uyarı Yasaklama Zorunlu uygulama
Şekil 6.1. ISO 3864-1’de tarif edildiği şekliyle emniyet işaretlerinin yerleştirilmesi

115
Ayrı Bir Tamamlayıcı Emniyet Bilgi Metin Paneliyle Birlikte

Kullanılan Tek Emniyet İşareti
Mamul emniyet etiketleri; emniyet işaretinin anlamını tamamlayan veya
açıklayan, ilave bilgi içeren tamamlayıcı emniyet bilgisiyle birlikte kullanılabilir.
Tamamlayıcı emniyet bilgisi paneli dikdörtgen şeklinde olur. Tamamlayıcı emniyet
bilgi paneli, emniyet işaretinin altına veya yanına yerleştirilir.
Önemli Tehlikelerin Bulunduğu Panel İçeren, Ayrı Bir

Tamamlayıcı Emniyet Bilgi Metin Paneliyle Birlikte Kullanılan
Tek Emniyet İşareti
Mamul emniyet etiketleri, hem önemli tehlikelerin bulunduğu panel hem
de emniyet işaretinin anlamını tamamlayan ya da açıklayan metin şeklinde ilave
bilgi içeren tamamlayıcı bir emniyet bilgi paneliyle birlikte kullanılır. Tamamlayıcı
emniyet bilgi paneli dikdörtgen şeklinde olmalıdır (Şekil 6.2).
Bir mamul emniyet

etiketi bir veya daha çok
emniyet işaretinden Şekil 6.2. Önemli Tehlikelerin Bulunduğu Panel İçeren Ayrı Bir Tamamlayıcı Emniyet Bilgi
oluşur. Metin Paneliyle Birlikte Kullanılan Tek Emniyet İşaretinin Yerleştirilmesi
•Üçgen geomerik şekli ve sarı renk uyarı anlamında

Örnek
kullanılır.

116
Önemli Tehlikelerin Bulunduğu Bir Panel İçermeyen Mamul

Birleşik Emniyet Etiketi
Mamul birleşik emniyet etiketleri, dikdörtgen şeklinde bir etiket üzerinde
tamamlayıcı emniyet bilgisiyle emniyet işaretini birleştirir. Mamul birleşik emniyet
etiketleri üzerinde, tamamlayıcı emniyet bilgisi metin veya bir tamamlayıcı
emniyet bilgi sembolüyle iletilebilir. Emniyet işareti ve tamamlayıcı emniyet bilgi
panelini ayırmak için mamul birleşik emniyet etiketleri üzerinde siyah sınırlar
Mamul birleşik emniyet kullanılabilir. Mamul birleşik emniyet etiketleri üzerinde tamamlayıcı emniyet
etiketleri, dikdörtgen bilgisi emniyet işaretinin altına veya yanına yerleştirilir (Şekil 6.3)
şeklinde bir etiket
üzerinde tamamlayıcı
emniyet bilgisiyle
emniyet işaretini
birleştirir.
Şekil 6.3. Önemli Tehlikelerin Bulunduğu Bir Panel İçermeyen Mamul Birleşik Emniyet
Etiketi Yerleştirilmesi
Örnek
• İş yerindeki önemli tehlikeleri çalışanlara aktarabilmek için

tamamlayıcı emniyet bilgileri ve üçgen geometrik şekli
kullanılır.
Etkinlik
Bireysel
• Siz de iş yerlerinde kullanılan önemli tehlike içeren tek,

birleşik ve çoklu emniyet panellerini araştırınız.
Önemli Tehlikelerin Bulunduğu Bir Panel İçeren Mamul Birleşik

Emniyet Etiketi
Önemli tehlikelerin bulunduğu panel içeren mamul birleşik emniyet
etiketlerinde önemli tehlikelerin bulunduğu panel; düşey bir etiketin üstüne veya
mamul birleşik emniyet etiketi üzerinde, tamamlayıcı emniyet bilgi panelinin
üzerine yerleştirilmelidir. Emniyet işareti ve tamamlayıcı emniyet bilgi paneli ve
önemli tehlikelerin bulunduğu paneli ayırmak için bir mamul birleşik emniyet
etiketi üzerinde siyah sınırlar kullanılabilir (Şekil 6.4).

117
Mamul çoklu emniyet

etiketleri, aynı
dikdörtgen etiket
üzerinde iki veya daha
çok emniyet işareti ve
tamamlayıcı emniyet
bilgisi içerir.
Şekil 6.4. Önemli Tehlikelerin Bulunduğu Bir Panel İçeren Mamul Birleşik Emniyet Etiketi
Yerleştirilmesi
Önemli Tehlikelerin Bulunduğu Bir Panel İçermeyen Mamul

Çoklu Emniyet Etiketi
Mamul çoklu emniyet etiketleri, aynı dikdörtgen etiket üzerinde iki veya
daha çok emniyet işareti ve tamamlayıcı emniyet bilgisi içerir. Emniyet işaretleri ve
tamamlayıcı emniyet bilgi panelini ayırmak için bir mamul çoklu emniyet etiketi
üzerinde siyah sınırlar kullanılabilir (Şekil 6.5).
Şekil 6.5. Mamul Çoklu Emniyet Etiketleri Yerleştirilmesi

118
Önemli Tehlikelerin Bulunduğu Paneli İçeren Mamul Çoklu

Emniyet Etiketi
Mamul birleşik emniyet etiketlerinde olduğu gibi mamul çoklu emniyet
etiketlerinde de önemli tehlikelerin bulunduğu panelin kullanımı isteğe bağlıdır.
Bir mamul çoklu emniyet etiketi üzerinde çoklu tehlikeler tarif edildiğinde ve
tehlikeler değişik risk seviyelerinde sınıflandırıldığında, en büyük risk seviyesine
sahip tehlikeye karşılık gelen işaret kelimesi kullanılmalıdır. Yukarıdaki şekilden de
Mamul birleşik görüleceği üzere emniyet işaretleri, tamamlayıcı emniyet bilgi panelleri ve önemli
emniyet etiketlerinde tehlikelerin bulunduğu panelleri ayırmak için mamul çoklu emniyet etiketi
olduğu gibi mamul üzerinde siyah sınırlar kullanılabilir.
çoklu emniyet
etiketlerinde de Genel Uyarı İşareti
önemli tehlikelerin
Bir mamulün yanındaki broşürün muhtemel tehlikelere atıfta bulunduğu
bulunduğu panelin
durumlarda, genel uyarı işareti yalnız başına veya tehlikenin yapısına dikkat
kullanımı isteğe
bağlıdır. çekmek için uygun işaret kelimesiyle birlikte kullanılabilir (Şekil 6.6).
Şekil 6.6. Genel Uyarı İşareti
Bu, genel uyarı işaretidir. Kullanıcıya muhtemel tehlikeler hakkında uyarıda

bulunmak için kullanılır.
BASINÇLI GAZ TÜPLERİNİN RENKLERİ

Avrupa Birliği uyum çalışmaları çerçevesinde sanayide ve tıpta kullanılan gaz
tüplerinin içlerindeki gaz ve gaz karışımlarının tanıtımı için kullanılan renk
kodlamasında değişiklik yapılmıştır. Bu değişiklik TSE tarafından 31.01.2012
tarihinde kabul edilerek TS EN 1089-3;2011 nolu standart olarak yürürlüğe
girmiştir. Bu standart sıvılaştırılmış petrol gazları içeren tüplere (LPG) veya yangın
söndürücülere uygulanmaz.
Eski ve yeni renk kodlamalarının kargaşa yaratmaması ve bu yüzden
meydana gelebilecek zararlara sebebiyet vermemesi için, yeni standarta uygun
hâle getirilen tüplerin omuzlarına karşılıklı gelecek şekilde iki adet (N) harfi
konulması zorunlu hâle getirilmiştir (Şekil 6.7). N harfi İngilizce new (yeni)
kelimesinin ilk harfidir.

119
Şekil 6.7. N Harfinin Tüp Üzerinde Gösterimi
Tanıtım renkleri, tüpün omuz bölgesine uygulanmalıdır. Tüpün gövdesi ve

vana koruma sistemi, diğer amaçlara yönelik olarak renklendirilebilir (Tablo 6.3).
Bununla birlikte, tüp gövdesinde ve vana koruma sisteminde kullanılan renklerin,
tehlikenin yanlış anlaşılmasına yol açan renkler olmasından kaçınılmalıdır .
Tablo 6.3. Tüp İçindeki Gazların Tehlikeleri ve Tüp Renkleri
Basınçlı gaz tüpünde iki
Tehlike Renk
farklı renk varsa
içindeki gaz iki farklı Zehirli ve/veya Aşındırıcı Sarı
tehlikeye sahiptir.
Alevlenebilen Kırmızı
Yükseltgen (Oksitleyici) Açık Mavi
Tepkimeye girmeyen (İnert) Parlak yeşil
Bir gaz veya gaz karışımı iki farklı tehlike içeriyorsa, tüpün omuz bölgesi
birincil tehlikeye uygun olarak renklendirilmelidir. İkincil tehlikenin rengi de tüpün
omuz bölgesine uygulanabilir. İki farklı tehlike tipine ve renklerine ait örnek
ifadeler Tablo 6.4’te verilmiştir.
Tablo 6.4. Birden Fazla Tehlikesi Olan Gazların Bulunduğu Tüp Renkleri
Tehlike Renk
Zehirli (ve/veya aşındırıcı) ve Sarı ve Kırmızı

alevlenebilen
NFPA 704 sistemi,
tehlikeli maddelere acil Zehirli (ve/veya aşındırıcı) ve Sarı ve Açık mavi
durumlarda müdahale yükseltgen
edilmesi konusunda
Bazı gazların endüstriyel ve tıbbi kullanım için tüp renkleri Tablo 6.5’te
yardımcı olur.
belirtilmiştir.

120
ACİL DURUM MÜDAHALESİ İÇİN MADDELERİN

TEHLİKELERİNİN TANIMLANMASINA YÖNELİK
STANDART (NFPA 704)
Amerika Birleşik Devletleri’nin Ulusal Yangından Korunma Birliği’nin
(National Fire Protection Association ) NFPA 704 numaralı Acil Durum Müdahalesi
İçin Maddelerin Tehlikelerinin Tanımlanmasına Yönelik Standart Sistem isimli bu
standart, kimyasalların işaretlenmesine yönelik basit bir yöntem tanımlayarak
tehlike iletişimini kolaylaştırır. Bu sistemde tehlike iletişiminin temeli renk ve
rakamlara dayanır. Yöntem kırmızı, mavi, sarı ve beyaz renkli eşkenar dörtgen
kutucuklar kullanır. Bunlardan sağlık tehlikelerini gösteren mavi renkli kutucuk her
zaman solda, malzemenin yanabilirlik derecelerini gösteren kırmızı kutucuk en
üstte ve diğer maddelerle etkileşimini gösteren sarı kutucuk daima en sağda
bulunur. Malzemenin özel durumlarını belirten beyaz kutucuk ise en altta bulunur
(Şekil 6.8).

121
Şekil 6.8. Tehlike Elması (NFPA 704 Eşkenar Dörtgeni)
NFPA 704 eşkenar dörtgeni, bir malzemenin yanabilirliğini ve diğer

tehlikelerinin çok kolay ve çabuk tanımlanmasını sağlar. NFPA 704 eşkenar
dörtgeni büyük hacimli kimyasal kaplarında ve malzeme güvenlik bilgi formlarında
yaygın şekilde kullanılmaktadır. NFPA 704 etiketleme sistemi aynı zamanda
malzemenin tehlike derecelerinin de kolayca tanımlanmasına yarar. Kutuların
içinde “0” dan “4”’e rakamlar bulunmaktadır. “0” rakamı en düşük tehlike
NFPA 704 sisteminin derecesini, “4” ise en yüksek tehlike derecesini tanımlar. Rakamların büyüklüğü
diğer kısmı söndürme tehlikenin yüksekliğini göstermektedir. NFPA 704 sistemindeki rakamların
ile ilgili önemli ipuçları anlamları Tablo 6.6’da, beyaz bölgenin anlamı ise Tablo 6.7’de açıklanmaktadır.
verir.
Tablo 6.6. NFPA 704 Sistemindeki Rakamların Anlamları
KOD SAĞLIK YANICILIK REAKTİFLİK
0 Sağlık tehlikesi yok Normal şartlarda Normal şartlarda

tutuşma tehlikesi yok tehlike yok, kararlı
maddeler
1 İyileşebilen hafif Kızdırılırsa tutuşabilir Yüksek sıcaklıkta ve

yaralanmalar basınçta kararlılığı
bozulan maddeler
2 Geçici ve hafif Isıtılırsa tutuşabilir Normal olarak dengesiz

yaralanmalar olan ve kimyasal
değişikliğe uğrayan
maddeler
Hemen tedavi edilmezse Normal sıcaklıkta da Kararsız olup suyla ve
3 kalıcı ağır hastalıklar yanma tehlikesi diğer malzemelerle
patlayıcı duruma
geçebilen maddeler
Hayati tehlike taşıyan Normal koşullarda da
4 hastalıklar, hemen Her sıcaklıkta aşırı patlayıcılık özelliği
müdahale edilmesi derecede yanıcı gösteren maddeler
gereken yaralanmalar

122
Tablo 6.7. NFPA 704 Etiketleme Sistemindeki (Diğer) Beyaz Bölgenin Anlamı
KOD ANLAM
0XY Oksitleyici
ACiD Asit
NFPA 704 sisteminin ALK Alkali
özel bilgiler kısmı
COR Aşındırıcı
söndürme ile ilgili
önemli ipuçları verir. Radyoaktif
C Kanserojen
D Toksin Geliştirici
Su ile reaksiyon (Yangın anında su

kullanılmaz)
NFPA 704 etiketleme sistemi uygulaması örneği Şekil 6.9’da verilmiştir
Şekil 6.9. NFPA 704 Etiketleme Sistemi Uygulaması
TEHLİKELİ MADDELERİ TANIMLAMA SİSTEMİ (HMIS)

Amerika Birleşik Devletleri’nde faaliyet gösteren Ulusal Boya ve Kaplama
Üreticileri Birliği tarafından geliştirilen HMIS Tehlikeli Maddeleri Tanımlama
Sistemi (Hazardous Materials Identification System - HMIS) standardı,
kimyasalların sağlık ve güvenlik üzerindeki etkileriyle birlikte kimyasallardan
korunmaya yönelik bilgiler de içermektedir. Bu özelliği nedeniyle boya fabrikaları
ve laboratuvarlar ile çok çeşit ve miktarda kimyasal bulunan iş yerleri için etkili bir
işaretleme sistemidir.
HMIS Sisteminde Renkler ve Rakamlar

NFPA 704 sisteminde olduğu gibi HMIS sisteminde de kimyasalların tehlike
özelliklerini belirlemek için renk ve rakam sınıflandırılması kullanılır. HMIS
sistemindeki renklerin anlamları:

123
Mavi: Kimyasalın sağlık üzerine etkileri
Kırmızı: Kimyasalın yanıcılık özelliği
Sarı: Kimyasalın suyla tepkime vermesi, basınç altında olup olmaması, patlayıcı
olup olmadığı, oksitleyici olup olmadığı gibi fiziksel tehlikelerinin belirtildiği
bölümdür.
HMIS sistemindeki rakamların anlamları aşağıdaki gibidir:
4: Çok yüksek tehlike
3: Yüksek tehlike
2: Orta düzeyde tehlike
1: Düşük tehlike
0: Çok düşük tehlike
Kimyasallarla yapılan çalışmalarda, çalışan sağlığının korunması amacıyla

bilgilendirme yapılması sistemin en önemli farklılığıdır. Kullanıcıların ilgili
HMIS, kimyasallarla
kimyasallarla çalışırken hangi kişisel koruyucu donanımı (KKD) kullanacağının
çalışırken hangi KKD
etiket üzerinde belirtilmiş olması, HMIS sisteminin kullanışlı ve pratik bir sistem
kullanılacağı konusunda
olduğunu ortaya çıkarır (Şekil 6.10).
bilgi verir.
HMIS Tehlikeli
Maddeleri Tanımlama
Sisteminde bulunan
harfler, iş yerinde
kullanılacak kişisel Şekil 6.10. Tehlikeli Maddeleri Tanımlama Sistemi (HMIS)
koruyucu donanımları Kişisel Koruyucu kısmında bulunan harflerin anlamları aşağıdaki gibidir (Tablo 6.8):
belirtmektedir.
A. Gözlük
B. Gözlük + eldiven
C. Gözlük + eldiven + önlük
D. Eldiven + önlük + yüz maskesi
E. Gözlük + eldiven + toz maskesi
F. Gözlük + eldiven + önlük + toz maskesi

124
G. Gözlük + eldiven + buhar maskesi
H. Sıçrama gözlük + eldiven + buhar maskesi
İ. Gözlük + eldiven + toz-buhar maskesi
J. Sıçrama gözlük + eldiven +önlük + toz- buhar maskesi
K. Tam yüz maskesi + eldiven + iş elbisesi + iş ayakkabısı
X. Özel durumlar
Tablo 6.8. HMIS Sistemindeki Rakam ve Harflerin Anlamları
TEHLİKELİ MADDELERİ TANIMLAMA SİSTEMİ

TEHLİKE LİSTESİ KKD LİSTESİ
4: ÇOK YÜKSEK
3: YÜKSEK
2: ORTA
1: DÜŞÜK
0: ÇOK DÜŞÜK
NFPA 704 ve HMIS sistemlerinin benzerlikleri ve farklılıkları Tablo 6.9’da

belirtilmiştir.
Tablo 6.9. NFPA 704 ve HMIS Sistemlerinin Benzerlikleri ve Farklılıkları
NFPA 704 HMIS

Kaza sonrası olay yerine gelenler ve Normal çalışma koşulları içindir.
tanklarda temel bilgileri vermek içindir.
Baklava dilimi şeklindedir. Dikdörtgen şeklindedir.
KKD ile ilgili bilgi yoktur. Kişisel koruyucu donanım ile ilgili
Yangını söndürmeye yönelik bilgiler vardır. bilgi vardır.
Renklerin anlamları aynıdır. Renklerin anlamları aynıdır.
Tehlikelilik dereceleri aynıdır. Tehlikelilik dereceleri aynıdır.

125
BORU HATLARININ RENKLERİ

Boru hattından geçen sıvının / gazın tanıtımı için boru hatları renklendirilir.
Ayrıca, içinden gazların ve sıvıların geçtiği boru hatlarının farklı renklere
boyanması kazaların önlenmesine de yardımcı olur. DIN Standardı 2403’e göre
(DIN: Alman Standartlar Enstitüsü) boru renkleri Tablo 6.10’da belirtilmiştir.
Borular, içinden geçen
maddelere göre farklı Tablo 6.10. Boru hatlarının renkleri
renkte boyanır.
Madde Renk
Su Yeşil
Buhar Kırmızı
Hava Gri
Yanıcı gazlar Sarı ve yardımcı renk kırmızı
Yanıcı olmayan gazlar Sarı ve yardımcı renk siyah
Asit Turuncu
Alkaliler Mor
Yanıcı sıvılar Kahverengi ve yardımcı renk
kırmızı
Yanıcı olmayan sıvılar Kahverengi ve yardımcı renk siyah
Oksijen Mavi
Gaz ve Buhar Filtrelerindeki Renkler

Kimyasal alanlarda kirletici olarak kimyasalların gaz ve buhar hâlinde
bulunduğu bölgelerde yeterli solunum koruması için yarım yüz maskeleri veya tam
yüz maskeleri kullanmak gerekir. Seçilen filtreye bağlı olarak solunum maskesi
partiküllere, gazlara, buharlara ve bunların kombinasyonlarına karşı koruyabilir.
Gaz ve buhar filtrelerinde de renk standardı uygulanmaktadır. Renklerin
yanı sıra koruma yaptıkları kirleticilere göre de A, B, E, K gibi harfler de kullanılır.
TS EN 12941’e göre filtre tipleri ve renkleri Tablo 6.11’de belirtilmiştir.
Baret Renkleri
Baret; tesislerde çalışan kişilerin herhangi bir kaza anında darbelere, cisim
düşmesine ve temas anında (alçak gerilimde) elektrik çarpmalarına karşı başı
koruyan güvenlik (şapkası) malzemesidir. Baret; elektrik çarpmalarında başı
koruyan, fırlayan veya yukarıdan baş üzerine düşen ağır malzemelerin baş kısmını
yaralanmadan koruyan, çalışırken statik elektrik tesiri ile dağılan uzun saçların
makinenin dönen kısmına sarılması nedeniyle oluşan kazaların önlenmesini
sağlayan malzemedir. İş yerlerinde çeşitli renklerde birçok baret kullanılır.

126
Tablo 6.11. Filtre tipleri ve renkleri
Renk Kodu Filtre Tipi Ana Uygulama Alanları
Kahverengi AX Kaynama noktası 65C’den küçük olan organik gaz / buhar
Kahverengi A Kaynama noktası 65C’den büyük olan organik gaz / buhar

Baret, kafa
yaralanmalarını Gri B İnorganik gaz ve buharlar ( Klor, Hidrojen sülfür ...)
önleyen önemli bir
Sarı E Asit gaz / buhar
kişisel koruyucudur.
Yeşil K Amonyak
Siyah CO Karbonmonoksit
Kırmızı Hg Civa buharları
Mavi NO Azot oksit gazları
Çalışanların iş yerlerindeki görevlerine göre farklı renkte baretler kullanılır

(Tablo 6.12).
Tablo 6. 12. İş Yerlerinde Görevlere Göre Baret Renkleri
Görevi Renk
İşçi Sarı
Yönetici, mühendis Beyaz
Sağlık personeli Yeşil
Bakımcı Mavi
İş güvenliği, kalite Kırmızı

kontrol
KKD üzerindeki Ustabaşı Turuncu
işaretler, çalışanları
hangi riske karşı
KİŞİSEL KORUYUCU DONANIMLAR (KKD) ÜZERİNDEKİ
koruyacağını belirtir. İŞARETLER
Kişisel koruyucu donanımlar üzerindeki işaretler, o koruyucunun çalışanları
hangi riske karşı koruyacağını belirtir. KKD üzerindeki işaretler ve anlamları Şekil
6.11’de belirtilmiştir.

127
Şekil 6.11 KKD Üzerindeki İşaretler ve Anlamları

128
• Emniyet renkleri ve emniyet işaretleri, emniyeti ve sağlığı etkileyen

nesnelere ve durumlara hızlı bir şekilde dikkatin çekilmesini ve belirli bir
mesajın hızlı bir şekilde anlaşılmasını sağlar. Emniyet işaretleri sadece
emniyet ve sağlıkla ilgili talimatlar için kullanılır.
Özet
•Mamul emniyet etiketleri aşağıda belirtilen yedi temel tipten birisine uygun
olmalıdır:
•Tek emniyet işareti
•Ayrı bir tamamlayıcı emniyet bilgi metin paneliyle birlikte kullanılan tek
emniyet işareti
•Önemli tehlikelerin bulunduğu panel içeren, ayrı bir tamamlayıcı emniyet
bilgi metin paneliyle birlikte kullanılan tek emniyet işareti
•Önemli tehlikelerin bulunduğu bir panel içermeyen mamul birleşik emniyet
etiketi
•Önemli tehlikelerin bulunduğu bir panel içeren mamul birleşik emniyet
etiketi
•Önemli tehlikelerin bulunduğu bir panel içermeyen mamul çoklu emniyet
etiketi
•Önemli tehlikelerin bulunduğu bir panel içeren mamul çoklu emniyet etiketi
•Avrupa Birliği uyum çalışmaları çerçevesinde sanayide ve tıpta kullanılan gaz
tüplerinin içlerindeki gaz ve gaz karışımlarının tanıtımı için kullanılan renk
kodlamasında değişiklik yapılmıştır. Bu değişiklik TSE tarafından 31.01.2012
tarihinde kabul edilerek TS EN 1089-3;2011 nolu standart olarak yürürlüğe
girmiştir.
•Amerika Birleşik Devletleri’nin Ulusal Yangından Korunma Birliği’nin
(National Fire Protection Association ) NFPA- 704 numaralı Acil Durum
Müdahalesi İçin Maddelerin Tehlikelerinin Tanımlanmasına Yönelik Standart
Sistem isimli bu standart, kimyasalların işaretlenmesine yönelik basit bir
yöntem tanımlayarak tehlike iletişimini kolaylaştırır.
•Yöntem kırmızı, mavi, sarı ve beyaz renkli eşkenar dörtgen kutucuklar
kullanır. Bunlardan sağlık tehlikelerini gösteren mavi renkli kutucuk her
zaman solda, malzemenin yanabilirlik derecelerini gösteren kırmızı kutucuk
en üstte ve diğer maddelerle etkileşimini gösteren sarı kutucuk daima en
sağda bulunur. Malzemenin özel durumlarını belirten beyaz kutucuk ise en
altta bulunur.

129
•Kişisel koruyucu donanımlar üzerindeki işaretler, o koruyucunun

çalışanları hangi riske karşı koruyacağını belirtir.
•Baret; tesislerde çalışan kişilerin herhangi bir kaza anında darbelere,
Özet (devam) cisim düşmesine ve temas anında (alçak gerilimde) elektrik
çarpmalarına karşı başı koruyan güvenlik (şapkası) malzemesidir.
Baret; elektrik çarpmalarında başı koruyan, fırlayan veya yukarıdan
baş üzerine düşen ağır malzemelerin baş kısmını yaralanmadan
koruyan, çalışırken statik elektrik tesiri ile dağılan uzun saçların
makinenin dönen kısmına sarılması nedeniyle oluşan kazaların
önlenmesini sağlayan malzemedir. İş yerlerinde çeşitli renklerde
birçok baret kullanılır.
•Boru hattından geçen sıvının / gazın tanıtımı için boru hatları
renklendirilir. Ayrıca, içinden gazların ve sıvıların geçtiği boru
hatlarının farklı renklere boyanması kazaların önlenmesine de
yardımcı olur. DIN Standardı 2403’e göre (DIN: Alman Standartlar
Enstitüsü) boru renkleri tanımlanmıştır.
•Amerika Birleşik Devletleri’nde faaliyet gösteren Ulusal Boya ve
Kaplama Üreticileri Birliği tarafından geliştirilen HMIS Tehlikeli
Maddeleri Tanımlama Sistemi (Hazardous Materials Identification
System - HMIS) standardı, kimyasalların sağlık ve güvenlik üzerindeki
etkileriyle birlikte kimyasallardan korunmaya yönelik bilgiler de
içermektedir.
•NFPA 704 etiketleme sistemi aynı zamanda malzemenin tehlike
derecelerinin de kolayca tanımlanmasına yarar. Kutuların içinde “0”
dan “4”’e rakamlar bulunmaktadır. “0” rakamı en düşük tehlike
derecesini, “4” ise en yüksek tehlike derecesini tanımlar.

130
1. Bir fabrikada mavi baret takan çalışanın görevi aşağıdakilerden hangisidir?
a) İşçi
b) Mühendis
c) Bakımcı
d) Sağlık personeli
e) İş güvenliği
2. Bir fabrikada sarı baret takan çalışanın görevi aşağıdakilerden hangisidir?
a) Sağlık personeli
b) İşçi
c) İş güvenliği
d) Yönetici
e) Ustabaşı
3. Sanayide kullanılan argon ve helyum tüplerinin rengi aşağıdakilerden
hangisidir?
a) Beyaz - mavi
b) Gri - kahverengi
c) Verilerin araştırma amacıyla uyumluluğu
d) Sarı - Kırmızı
e) Koyu yeşil-kahverengi
4. İki ayrı borunun içinden su ve hava geçiyorsa boru hatları aşağıdaki hangi
renklere boyanmalıdır?
a) Sarı-mavi
b) Mavi-Kahverengi
c) Kırmızı-kahverengi
d) Yeşil - gri
e) Sarı-beyaz
5. Tehlikeli maddeleri tanımlama sistemi “HMIS” ile ilgili aşağıdaki
ifadelerden hangisi yanlıştır?
a) Sağlık tehlikesinin rengi mavidir.
b) Kaza sonrası olay yerine gelenler ve tanklardaki temel bilgileri vermek
için kullanılır.
c) Dikdörtgen şeklindedir.
d) Tehlike dereceleri için “0”dan “4”e kadar rakamlar kullanılmaktadır.
e) Kişisel koruyucu donanımlar için bilgi verir.
6. Gaz ve buhar filtrelerindeki kırmızı renk aşağıdaki gazlardan hangisini ifade
eder?
a) Civa buharları
b) Asit gaz/buharları
c) Amonyak
d) Karbonmonooksit
e) Azot oksit gazları

131
7. NFPA- 704 numaralı Acil Durum Müdahalesi İçin Maddelerin Tehlikelerinin

Tanımlanmasına Yönelik Standart Sisteminde sarı renk hangi tehlikeyi
ifade eder?
a) Sağlık tehlikesi
b) Yangın tehlikesi
c) Kararsızlık tehlikesi
d) Söndürme bilgilerini
e) Radyoaktif bilgilerini
Tanımlanmasına Yönelik Standart Sisteminde bulunan “COR” ifadesinin
anlamı aşağıdakilerden hangisidir?
a) Oksitleyici
b) Alkali
c) Radyoaktif
d) Kanserojen
e) Aşındırıcı
9. Gri renkteki gaz ve buhar filtresinin aşağıdaki hangi gaza karşı koruyuculuk
özelliği vardır?
a) Amonyak
b) Karbonmonoksit
c) Civa
d) İnorganik gaz ve buharlar
e) Azot oksit
Tanımlanmasına Yönelik Standart Sisteminde kırmızı rengin anlamı
a) Yanabilirlik
b) Oksitleyici
c) Karasızlık
d) Sağlık
e) Söndürme bilgisi
Cevap Anahtarı
1.c, 2.b, 3.e, 4.d, 5.b, 6.a, 7.c, 8.e, 9.d, 10.a

132
DIN Standardı 2403. Boru Hatlarının Renkleri. Alman Standartları Enstitüsü,
Almanya
Küçük, S. (2008). “Tehlike iletişiminde güvenlik ve sağlık işaretleri I” Önlem
Dergisi.6. s. 20
Küçük, S. (2009). “Tehlike iletişiminde güvenlik ve sağlık işaretleri IV” .Önlem
Dergisi, 9. ss. 24-25
Kocaeli Üniversitesi, , Kimya Mühendisliği Bölümü, Laboratuvar Güvenliği. Tehlike
Elması (2013). Erişim adresi http://kimya.kocaeli.edu.tr/LabGuvenligi.pdf
Tepe Akademi. Baretin faydaları ve Teknik Özellikleri (2013) Erişim adresi
http://akademitepe.wordpress.com
TS 10691 ISO 6309, 2003. Yangından Korunma – Güvenlik İşaretleri. Türk
Standartları Enstitüsü, Ankara
TS EN 374-2, 2005. Koruyucu Eldivenler-Kimyasal Maddeler ve
Mikroorganizmalara Karşı-Bölüm 2: Nüfuziyete Karşı Direncin Tayini. Türk
TS EN 374-3, 2005. Koruyucu Eldivenler-Kimyasal Maddeler ve
Mikroorganizmalara Karşı-Bölüm 3: Kimyasal Madde Geçirgenliğine Karşı
Direncin Tayini. Türk Standartları Enstitüsü, Ankara
TS EN 388, 2006. Mekanik Risklere Karşı Koruyucu Eldivenler. Türk Standartları
Enstitüsü Ankara
TS EN 407, 2009. Isıl Risklere Karşı Koruyucu Eldiven. Türk Standartları Enstitüsü
Ankara
TS EN 511, 2006.Soğuğa Karşı Koruyucu Eldiven. Türk Standartları Enstitüsü
Ankara
TS ISO 3864-1, (2007). Grafik Semboller- Emniyet İle İlgili renk ve işaretler-Bölüm
1: iş Yerleri ve Halka Açık Alanlardaki Emniyet İşaretleri İçin Tasarım
Prensipleri
TS EN 3864-2,2007. Grafik Semboller-Emniyet İle İlgili Renk ve İşaretler. Türk
TS EN 1089-3, 2012. Taşınabilir Gaz tüpleri-Gaz Tüplerinin Tanıtılması (LPG Hariç)
Bölüm 3:Renk Kodlaması. Türk standartları Enstitüsü, Ankara
TS EN 12941, 2002. Solunumla ilgili koruyucu cihazlar- Kask veya başlıkla kullanılan
güçlendirilmiş filtreli cihazlar- Özellikler, deney ve işaretleme. Türk
standartları Enstitüsü, Ankara

133
ETİKETLEME VE İŞARETLEMEDE
EĞİTİM VE UYGULAMA
• Giriş ETİKETLEME VE
İÇİNDEKİLER
• Eğitim İŞARETLEME
• Uygulama Öğr. Gör.
Mustafa BAĞAN
•Bu üniteyi çalıştıktan sonra;

HEDEFLER
• Risk kontrol önlemlerinin

hiyerarşisini
anlayabilecek,
• Yetişkinlerin eğitim
yöntemleri hakkında bilgi
sahibi olabilecek,
• Etiket ve işaretlemede eğitim ve
uygulama konularındaki
mevzuatı öğrenebileceksiniz.
ÜNİTE
7
Etiketleme ve İşaretlemede Eğitim ve Uygulama
Eğitim Zorunluluğu
Çalışanların İş Sağlığı ve
Güvenliği Eğitimlerinin Usul
ve Esasları Hakkında
Yönetmelik (ÇİSİGEY)
Yetişkinlerin Eğitimi
ETİKETLEME VE İŞARETLEMEDE EĞİTİM VE UYGULAMA
Eğitim Programının
Hazırlanması
EĞİTİM
İhtiyacı Karşılayacak Eğitim

Programının Belirlenmesi
Eğitim Programının
Etkinliğinin Değerlendirilmesi
Etiket ve İşaretleme
Eğitimlerinde Dikkat Edilmesi
Gereken Hususlar
Kimyasal ürün etiketinin

elemanları
Eğitim
UYGULAMA
İşyerlerinde Etiket ve
İşaretlerin Uygulanması

135
GİRİŞ
İş yerlerinde güvenli bir çalışma ortamı yaratmak için risklere karşı
önlemlerin alınması gerekmektedir. Alınacak önlemlerin arasında yasalar ve
tecrübeler çerçevesinde bir hiyerarşi oluşmuştur. Etkinlik sırasına göre risk kontrol
önlemleri şunlardır:
 Tehlikeleri ortadan kaldırmak (eliminasyon)
 Tehlikeli olanı daha az tehlikeli olanla değiştirmek (ikame)
 Mühendislik önlemlerini uygulamak (otomasyon, tecrit/izolasyon,

uzaklaştırma, havalandırma, ergonomik yaklaşımlardan yararlanma,..)
 İdari önlemler/işaretler/uyarılar (çalışma süreleri, iş yeri düzeni, eğitim ve
öğretim, planlı bakım onarım, mental riskler, monotonluk, iletişim,
denetim-disiplin)
 Kişisel koruyucu donanımlar (temin, kullandırma)

Yukarıda verilen risk kontrol önlemlerinden ilk üçü, kaynağında korunmayı
amaçlamaktadır. Risk kontrol önlemleri hiyerarşisi Şekil 7.1’de verilmiştir.
Kaynağında koruma,
risk kontrol
önlemlerinde
öncelikli olarak
tercih edilmelidir.
Şekil 7.1. Risk Kontrol Önlemleri Hiyerarşisi
Ünitenin konusuyla ilgili etiket ve işaretleme ile eğitim konuları risk kontrol
önlemlerinin 4. basamağında yer almaktadır.
İdari önlemler çerçevesinde çalışanları risklere karşı uyarmak için iki temel
araç kullanılmaktadır:
 Yazılı araçlar
 Görsel araçlar
Yazılı araçlar: Kuruluşlarda genel ya da departmana özel hazırlanan

belgelerdir. Örneğin; talimatlar, genelgeler, prosedürler, güvenlik bilgi formları
gibi.

136
Görsel araçlar: Çalışanları görsel olarak risklere karşı uyarmayı

amaçlamaktadır.
Gerek yazılı gerekse görsel araçlar belirli kurallara göre düzenlenmekte olup
hepsinin de bir standardı, uluslararası bir dayanağı vardır. Çalışma ve Sosyal
Güvenlik Bakanlığının (yeni ismi “Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı”)
Sağlık ve Güvenlik İşaretleri Yönetmeliği, 24/6/1992 tarihli ve 92/58/EEC sayılı
Avrupa Birliği Parlamentosu ve Konsey Direktifine paralel olarak 11.09.2013 tarih
ve 28762 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanmıştır. Ayrıca Çevre ve Şehircilik
Bakanlığının 11 Aralık 2013 tarih ve 28848 (mük) sayılı Resmî Gazete’de
yayımladığı “Maddelerin ve Karışımların Sınıflandırılması, Etiketlenmesi ve
Ambalajlanması Hakkında Yönetmelik - SEA” gene Avrupa Birliği’nin kısaca CLP
denilen tüzüğüne dayanmaktadır. CLP’nin tam açılımı “Regulation (EC) No
1272/2008 of the European Parliament and of the Council of 16 December 2008
on classification, labelling and packaging of substances and mixtures, amending
and repealing Directives 67/548/EEC and 1999/45/EC, and amending Regulation
(EC) No 1907/2006 (Text with EEA relevance)” şeklindedir. Türkiye’deki SEA
Yönetmeliği ile CLP Yönetmeliği bazı hukuki yerel detaylar hariç aynı teknik içeriğe
sahiptir. Bu Yönetmelik ve Tüzüğe bağlı olarak hazırlanan etiket ve etiketin içeriği
herkes tarafından anlaşılacak mesajlar vermemektedir. Bu bakımdan risk altındaki
kişilerin etiketlerin ve işaretlerin uygulama alanları hakkında eğitilmesi
gerekmektedir.
EĞİTİM
Eğitim Zorunluluğu
4857 sayılı İş Kanunu ile özellikle iş sağlığı ve güvenliği alanında yeni bir
yaklaşıma geçilmiştir. Bu kanun ile ilk defa riske dayalı bir yaklaşım
öngörülmektedir. Avrupa Birliği kuralları ile uyum amacını güden bu kanunda
özellikle aşağıdaki yenilikler dikkati çekmektedir:
Avrupa Birliği uyum  Çalışma risklerinin önlenmesi
çalışmaları
çerçevesinde  İş sağlığı ve güvenliğinin korunması
düzenlenen 4857
sayılı Kanun iş  Risk ve kaza faktörlerinin eliminasyonu
hayatına “risk”  Bilgilendirme, danışma ve çalışanların eşit katılımı
kavramını getirmiştir.
 Çalışanların ve temsilcilerinin eğitilmesi
Önceki mevzuatta yer almayan “eğitim” konusu bu kanun ile birlikte
mevzuat içinde doğrudan yer almıştır. Daha sonra 4857 sayılı Kanuna dayanarak
yayımlanan İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği’nin iptal edilmesi üzerine hazırlanan
30/06/2012 tarih ve 28339 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan 6331 sayılı İş sağlığı
ve Güvenliği Kanunu birçok maddesinde çalışanların eğitilmesini zorunlu
kılmaktadır. Madde 4’te genel bir yaklaşımla işverenin yükümlülüklerinden birisi
eğitim olarak gösterilmektedir.

137
6331 sayılı Kanundaki “işverenin genel yükümlülüğü” ve “çalışanların

eğitimi” ile ilgili bazı maddeler aşağıda verilmiştir:
Bireysel Etkinlik •Eğitimin etkili olması için verilen konuların dışında

•önerileriniz ne olabilir?
İşverenin genel yükümlülüğü

MADDE 4 – (1) İşveren, çalışanların işle ilgili sağlık ve güvenliğini sağlamakla
yükümlü olup bu çerçevede;
 Mesleki risklerin önlenmesi, eğitim ve bilgi verilmesi dâhil her türlü

tedbirin alınması, organizasyonun yapılması, gerekli araç ve gereçlerin
sağlanması, sağlık ve güvenlik tedbirlerinin değişen şartlara uygun hâle
getirilmesi ve mevcut durumun iyileştirilmesi için çalışmalar yapar.
Ayrıca 17. maddede çalışanların eğitimi hakkında oldukça detaylı hükümler
getirilmektedir.
Çalışanların eğitimi
MADDE 17
 İşveren, çalışanların iş sağlığı ve güvenliği eğitimlerini almasını sağlar. Bu
eğitim, özellikle işe başlamadan önce çalışma yeri veya iş değişikliğinde, iş
ekipmanının değişmesi hâlinde veya yeni teknoloji uygulanması hâlinde
verilir. Eğitimler, değişen ve ortaya çıkan yeni risklere uygun olarak
yenilenir, gerektiğinde ve düzenli aralıklarla tekrarlanır.
 Çalışan temsilcileri özel olarak eğitilir.
 Mesleki eğitim alma zorunluluğu bulunan tehlikeli ve çok tehlikeli sınıfta
Çalışan temsilcileri yer alan işlerde, yapacağı işle ilgili mesleki eğitim aldığını
özel olarak
belgeleyemeyenler çalıştırılamaz.
eğitilir.
 İş kazası geçiren veya meslek hastalığına yakalanan çalışana işe
başlamadan önce, söz konusu kazanın veya meslek hastalığının sebepleri,
korunma yolları ve güvenli çalışma yöntemleri ile ilgili ilave eğitim verilir.
Ayrıca, herhangi bir sebeple altı aydan fazla süreyle işten uzak kalanlara,
tekrar işe başlatılmadan önce bilgi yenileme eğitimi verilir.
 Tehlikeli ve çok tehlikeli sınıfta yer alan iş yerlerinde, yapılacak işlerde
karşılaşılacak sağlık ve güvenlik riskleri ile ilgili yeterli bilgi ve talimatları
içeren eğitimin alındığına dair belge olmaksızın başka iş yerlerinden
çalışmak üzere gelen çalışanlar işe başlatılamaz.

138
 Geçici iş ilişkisi kurulan işveren, iş sağlığı ve güvenliği risklerine karşı

çalışana gerekli eğitimin verilmesini sağlar.
 Bu madde kapsamında verilecek eğitimin maliyeti çalışanlara yansıtılamaz.
Eğitimlerde geçen süre çalışma süresinden sayılır.
Eğitim sürelerinin haftalık çalışma süresinin üzerinde olması hâlinde, bu
süreler fazla sürelerle çalışma veya fazla çalışma olarak değerlendirilir.
6331 sayılı Kanunun aşağıda verilen 30. Maddesinde, bu kanunun getirmiş
olduğu hükümlerin uygulanmasının çıkarılacak olan yönetmeliklere bırakıldığı
belirtilmektedir:
MADDE 30 – (1) Aşağıdaki konular ile bunlara ilişkin usul ve esaslar
bakanlıkça çıkarılacak yönetmeliklerle düzenlenir.
Kanunun bu maddesine dayalı olarak diğer uygulama alanlarında olduğu
gibi, Çalışanların İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimlerinin Usul ve Esasları Hakkında
Yönetmelik (ÇİSİGEY) yayımlanmıştır.
Çalışanların İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimlerinin Usul ve Esasları

Hakkında Yönetmelik (ÇİSİGEY)
Yönetmelikte işverenin yükümlülüklerinden bahsedilirken verilmesi gereken
eğitimleri aşağıdaki madde ile açıklamaktadır:
İş sağlığı ve güvenliği eğitimleri
MADDE 6 – (1) İşveren, çalışanlarına asgari Ek-1’de belirtilen konuları
içerecek şekilde iş sağlığı ve güvenliği eğitimlerinin verilmesini sağlar.
EK-1
EĞİTİM KONULARI TABLOSU
EĞİTİM KONULARI
1. Genel konular
a) Çalışma mevzuatı ile ilgili bilgiler
…………….
“Duyduğumu
2. Sağlık konuları
unuturum,
a) Meslek hastalıklarının sebepleri
gördüğümü
…………
hatırlarım, yaptığımı
anlarım.” ifadeleri 3. Teknik konular
yetişkinlerin öğrenme a) Kimyasal, fiziksel ve ergonomik risk etmenleri
yöntemleri için ………………
önemli bir f)İş kazalarının sebepleri ve korunma prensipleri ile tekniklerinin
açıklamadır. uygulanması
g) Güvenlik ve sağlık işaretleri
………….
Yukarıdaki tablodan görüleceği gibi çalışanlara güvenlik ve sağlık işaretleri

hakkında eğitim verilmesi zorunludur.

139
Yetişkinlerin Eğitimi
Etiket ve işaretlerin içerikleri ve verdikleri mesajlar hakkında eğitim
düzenlenirken yetişkinlerin eğitimi özelliklerine dikkat etmekte yarar vardır.
Örneğin; yan tarafta ipucunda verilen söz M.Ö. 551-479 yılları arasında
yaşamış ünlü düşünür Konfüçyus’a aittir. Duyduğumu unuturum, gördüğümü
hatırlarım, yaptığımı anlarım ifadeleri yetişkinlerin öğrenme yöntemleri için
önemli bir açıklamadır.
Bu alanda araştırmalar yapan Malcolm S. Knowles 1970 yılında yayımladığı
“Yetişkin Eğitiminde Modern Uygulama- The Modern Practice of Adult Education”
isimli eserinde yetişkin eğitiminin (andragoji) çocuklardan farklı olması gerektiğini
ileri sürmüştür. Eserinde aşağıda belirtilen önemli görüşleri savunmuştur:
 Yetişkinler kendi kendilerini yönlendirmeyi sever.
 Yetişkinlerin, eğitim için bir kaynak olarak kullanılabilecek zengin bir
deneyim hazinesi vardır.
 Yetişkinlerin öğrenmeye hazırlanması genellikle bir şey bilmek ya da
yapmak ihtiyacından etkilendiği için içerik / kapsam odaklı değil, problem
Malcolm S. Knowles
yetişkin eğitimlerinin merkezli öğrenmeye açıktırlar.
çocuk eğitimlerinden  Yetişkinler genellikle dış faktörlerden değil, iç faktörlerden motive olurlar.
farklı olması
gerektiğini 1960’lı yıllarda Edgar Dale kişilerin yaptıkları şeyleri “duymaya”, “okumaya”
savunmuştur. veya “görmeye” karşı daha iyi algıladıkları teorisini oluşturmuştur. Bu teori daha
sonra “Dale Konisi”nin gelişmesini sağlamıştır. Edgar Dale’in tecrübe konisi Şekil
7.2’de verilmiştir.
Şekil 7.2. Edgar Dale’in Tecrübe Konisi

Konide bir şeyi “yapma” öğrenmenin en önemli aşamasını göstermekteyse
de “Söyleme-yazma” yapılabilirlik açısından daha ön plandadır.

140
Eğitim Programının Hazırlanması

Eğitim programını oluştururken aşağıdaki konuların göz önünde
bulundurulması gerekmektedir:
 Başlangıç noktası
 İhtiyacı karşılayacak eğitim programının belirlenmesi

Eğitim programını
oluştururken önemli  Eğitim programının faydalarının katılımcılara anlatılması
konulardan birisi de,
katılımcının  Eğitim programının etkinliğinin değerlendirilmesi Bu maddelerin
eğitimden faydalı kapsamlarını sırasıyla açıklayalım:
sonuçlar çıkaracağına
ikna edilmesidir. Başlangıç Noktası
Aşağıda belirtilen durumlar nedeniyle çalışanlara yönelik eğitim programları
düzenlenir:
 Yasal sorumluklar
 Yönetim sistemlerinin getirdiği zorunluluklar
 Özel durumlar
Yasal sorumluklar: Kanun ve yönetmeliğin gerektirdiği eğitimlerdir (bu

konuda yukarıda açıklamalar yapılmıştır).
Yönetim sistemlerinin getirdiği zorunluluklar: Kuruluşlarda var olan ISO
9000, OHSAS 18000, ISO 14000 gibi yönetim sistemi standartlarının gerektirdiği
eğitimlerdir.
Özel durumlar: Afetler, kazalar, yangınlar gibi nedenlerle verilen
eğitimlerdir.
İhtiyacı Karşılayacak Eğitim Programının Belirlenmesi

Eğitim programı belirlenirken çalışanın maruz kalabileceği tehlikeler ve risk
durumları göz önünde bulundurulmalıdır (Şekil 7.3).
Şekil 7.3. Olası Tehlikelere Dayalı Eğitim

141
Eğitim programının faydalarının katılımcılara anlatılması

Aşağıda belirtilen durumlar kapsamında çalışanlara yönelik düzenlenen
eğitim programlarının faydaları anlatılmalıdır:
 Yasal sorumluluk
 Bireysel sorumluluk: Çalışanın sağlığını koruması
 Toplumsal sorumluluk: Çalışanın ailesine, iş yerine ve yaşadığı çevreye
(ülkeye) karşı sorumlulukları
Yetişkinlerde yaygın olarak kullanılan faydalı eğitim teknikleri aşağıda
verilmektedir:
 Sunum (Demonstration)
 Vaka çalışması
 Drama ve rol yapma

 Taklit / Öykünme / Benzetim (simülasyon)
 Küçük grup tartışması
 Soru-cevap
 Pratik yapma
Eğitim  Saha gezisi

programlarının
 Beyin fırtınası (brainstorming)
seçiminde temel
hareket noktası, iş  Ev ödevi
yerlerinde bulunan
riskler olmalıdır.  Bilgisayar destekli öğretim
Eğitimin organizasyonu
Aşama 1
İş yerinde aktivite, ekipman veya kullanılan maddelerden tehlike
kaynaklanabilecek bölümlerin tehlikeleri ile birlikte bir listesini oluşturun.
Aşama 2
Bu listeye iş yerinde görev alan tüm personeli ilave edin.
Aşama 3
Çalışma bölümünün riskleri veya gerekleri çerçevesinde eğitimi tanımlayın.

142
Faaliyete göre eğitim konuları, bu eğitimleri alacak çalışanlar ve kullanılacak

dokümanlar Şekil 7.4’de belirtilmiştir.
Şekil 7.4. Faaliyete Göre Eğitim Konularının Belirlenmesi
Aşama 4
İç veya dış eğitimcileri belirleyin, eğitimin tarihleri ile bunların aralıklarını ve
tekrarını belirleyin.Tablo 7.1’de gösterildiği gibi eğitim programının detaylı olarak
çizelgesini hazırlayın.
Tablo 7.1. Eğitim Programı Çizelgesi

143
Aşama 5
Eğitime katılacakları, konulara ve faaliyetlerine göre belirleyin. Bunu bir
tablo hâline getirin (Tablo 7.2).
Hazırlanacak olan Tablo 7.2. Eğitim Tablosu
eğitim programları,
çalışanların
ihtiyaçları No Konu Tarihler Eğitmen Ayşe Ahmet Sırrı Bekir
çerçevesinde 1 İş sağlığı Mayıs Mustafa X X
organize edilmelidir. Güvenliği 2006
2 Temel Eylül Ahmet X X
Kimyasallar 2006
.. ……………….. ………… ……………. ………….. ………… ………… ……….
ÇİSİGEY’e göre eğitim içeriği aşağıdaki gibi tanımlanmaktadır:
 Eğitimin verimli olması için eğitime katılacakların İhtiyacı olan konuların

seçilmesine özen gösterilir.
 Eğitim, çalışanların kolayca anlayabileceği şekilde teorik ve uygulamalı

olarak düzenlenir.
 Eğitimler, çalışanlara bireysel ya da gruplar hâlinde uygulanabilir.
 Çalışanların iş sağlığı ve güvenliği konusunda sahip olması gereken bilgi,

beceri, davranış ve tutumlarının ayrı ayrı ve ölçülebilir bir biçimde ortaya
konması esastır.
 İşverenin kendi belirleyeceği bir yöntem ile bireysel seviye tespiti yapılarak
çalışanların eğitim öncesi seviyesi ve Ek-1’de yer alan konular dışında
almaları gereken eğitimler belirlenir.
 Çalışanlarda iş sağlığı ve güvenliğine yönelik davranış değişikliği sağlamayı
ve eğitimlerde aktarılan bilgilerin öneminin çalışanlarca kavranmasını
amaçlar.
 Eğitimde ölçme ve değerlendirme yapılır. Değerlendirme sonuçlarına göre
eğitimin etkili olup olmadığı belirlenerek ihtiyaç duyulması hâlinde, eğitim
programında veya eğiticilerde değişiklik yapılır veya eğitim tekrarlanır.

144
 Çalışanlara işe başlamadan önce verilecek iş sağlığı ve güvenliği eğitimleri

hariç olmak üzere, Ek-1’de birinci bölümde belirtilen genel konular
işverence gerekli ve yeterli sistemin kurulması hâlinde uzaktan eğitim
şeklinde verilebilir.
Eğitim Programının Etkinliğinin Değerlendirilmesi

Verilecek eğitimlerin
etkin olup olmadığını Eğitimin etkili olduğu ölçmek için birçok metot bulunmaktadır. Bunların
belirlemek için uygun içinde en yaygın olarak kullanılanı Şekil 7.5’te verilen Kirkpatrick'in dört seviyede
bir değerlendirme değerlendirme metodudur (Kirkpatrick's four levels of evaluation method).
sistemi seçilmelidir.
Şekil 7.5. Kirkpatrick’in Dört Seviyede Değerlendirme Metodu

Kirkpatrick'in dört seviyede değerlendirme metodunda belirtilen seviyelerin
kapsamını sırasıyla açıklayalım.
Seviye 1: Reaksiyonlar (Reactions)

 Katılımcılar eğitimden keyif alıyorlar mı?
 Katılımcılar zamanlarını iyi değerlendiriyorlar mı?
 Katılımcılar ortamdan, eğitim şeklinden, zamanlamadan vb. memnunlar

mı?
 Eğitimi kendileriyle ilgili buldular mı?
 Katılımcıların seviyesi nedir?
 Eğitimin kolaylık ve rahatlığı hangi düzeydedir?
 Eğitimi anlayabilmeleri için göstermeleri gereken çaba ne kadardır?
 Pratiği görebilmek ve öğrenilenlerin potansiyel uygulamalarına

reaksiyonları nasıldır?
Değerlendirme Araç ve Metot Örnekleri

 Anket
 Geri besleme formları; kişinin eğitim tecrübesine dayalı, sübjektif
reaksiyonunu temel alır.

145
 Sözlü reaksiyonlar da not edilerek analiz edilir.

 Eğitim öncesi testler
 Katılımcılar tarafından eğitim sırasında (online) değerlendirme

 Katılımcıların işlerine döndükleri zaman yöneticilerine vermiş oldukları
sözlü veya yazılı raporlar
Yapılabilirlik
 Eğitimin hemen sonunda yapılabilir.
 Reaksiyonların geri beslenmesi için kolay bir yoldur.
 Gruplar için geri beslemesinin toplanması veya analiz edilmesinde kolay

bir yöntemdir.
Kişilerin eğitim deneyimlerini, bu eğitime katılacaklara pozitif olarak
Davranış aktarmaları önemlidir.
değişiklikleri, eğitimin Seviye 2: Öğrenme (Learning)
ulaşmak istediği
 Katılımcılar, amaçladıklarını öğrendiler mi?
temel hedeflerden
birisidir.  Katılımcılar, beklenen tecrübeye sahip oldular mı?
 Katılımcıların eğitim sonunda istenen yönde ya da alanda gelişim veya

değişim seviyeleri nedir?
Değerlendirme Araç ve Metot Örnekleri

 Eğitim programı öncesinde ve sonrasında yapılan testler
 Eğitim programı öncesinde ve sonrasında yapılan mülakatlar ve gözlemler
 Değerlendirme metodu öğretilmek istenen konu ile bağlantılı olmalıdır.

 Ölçümleme ve analiz metodu yapılabilir ve grup seviyesinde kolay
uygulanabilir olmalıdır.
 Değerlendirmenin uyumlu olması için güvenilir ölçümlemeler içeren
sistemler oluşturulmalıdır.
 Belgesel, elektronik, online veya mülakat şeklindeki değerlendirmeler de
mümkündür.
Yapılabilirlik
 Oluşturulması oldukça kolaydır ancak reaksiyon değerlendirmesine göre
daha pahalı yatırım ister.
 Özellikle teknik eğitimlerde kesin çizgilere dayalı sonuçlar alınabilir.
 Sistemin tasarımı kötü ise değerlendirme için masraflar ve çalışmalar

artar.

146
Seviye 3: Davranış (Behaviour)

 Katılımcılar işe döndüklerinde öğrendiklerini gereken yerlerde
uyguluyorlar mı?
 Katılımcılarda işe döndükten sonra görülebilen ve ölçülebilen davranış
değişikliği oldu mu?
 Elde edilen yeni davranış biçimi kalıcı mı?
 Katılımcılar öğrendiklerini diğerlerine aktarabiliyorlar mı?
 Katılımcı yeni davranışların, becerilerin ve öğrendiklerinin farkında mı?
Değerlendirme araç ve metot örnekleri

 Davranış değişikliği, gereken değişiklik ve kalıcılığın değerlendirilmesi için
sıkça gözetim ve mülakat yapılmasını gerektirmektedir.
 Gelişigüzel örneklemeler doğru sonuç vermez çünkü insanların
360 derece davranışları zamana göre değişebilmektedir.
geribildirim
metodunda takip,  Değerlendirme kişiler farkında olmadan düzenli ve devamlı olmalı ve bir
eğitimin hedefi ve programa aktarılmalıdır.
istenen sonuçların  Değerlendirmenin tasarımı, gözlemci veya mülakatçının sübjektif
elde edilmesine değerlendirmesine mani olacak ve ölçümlemenin güvenirliliği sağlayacak
yönelik olmalıdır. şeklide tasarlanmalıdır.
 Eğitilenin kişisel görüşü önemli bir belirteç olmasına rağmen sübjektif
olacağından tutarlı bir ölçümleme için tasarlanmalıdır.
 Katılımcıların eğitim sonunda istenen yönde ya da alanda gelişmeleri veya
değişim seviyeleri nedir?
 Değerlendirmenin tasarımı ilgili senaryo, anahtar performans, belirteç
veya kriterler çerçevesinde yapılabilir.
 “360 derece geribildirim (360 degree feedback)”metodu uygun bir
metottur ve eğitim programı öncesi yapılmasını gerektirmez. Çünkü
cevaplayan kendindeki davranış değişikliğini değerlendirebilir ve bu metot
grup için de uygulanabilir.
360 Derece Geribildirim Metodu

 360 derece geri bildirim metodu birçok kaynaktan geri beslemeyi temel
alır.
 Bilgisayar destekli bir metottur.

 Kişisel ölçümlemeyi veya grup ölçümlemesini yapabilir.
 Eğitim öncesi ve sonrası davranışı ölçümlemeye yöneliktir.
 Önceki davranışı değerlendir.

 Eğitimi uygula.

147
 Uygun bir süre sonra davranışları değerlendir.

 Takip, eğitimin hedefi ve istenen sonuçların elde edilmesine yönelik
olmalıdır.
Yapılabilirlik
 Davranış değişikliğinin ölçümlenmesi ve nicellendirilmesi, reaksiyon ve
öğrenme konularından daha zordur.
 Basit ve hızlı bir cevap sistemi uygun olmaz.
 Gözlemlemeyi yapan kişinin (örneğin bölüm sorumlusunun) iş birliği ve

becerisi önemli bir faktör olup kontrolü güçtür.
 Başından iyi tasarlanmamış sistemlerde, düzenli gizli değerlendirmeler
Etiketteki bilgilerin neredeyse imkânsızdır.
çalışanlar tarafından  Yürütme ve uygulamanın değerlendirilmesi çok önemlidir. İyi reaksiyon ve
iyice özümsenmesi
iyi gelişme ile hiçbir değişiklik olmaması arasında çok az bir mesafe vardır.
için gerekirse ürünün
güvenlik bilgi Bunun için bu değerlendirme son derece önemlidir.
formunda yer alan  Davranış değişikliğinin değerlendirilmesi için bölüm yöneticisinin ve
bilgilerden
katılımcıların iyi bir iş birliği içinde olmaları gerekmektedir. Baştan bu
yararlanılmalıdır.
 kişilerin katılımının tasarım içinde yer alması gerekmektedir.
Seviye 4: Sonuçlar (Results)

 Sonuçların ölçümlemeleri, eğitimde hedeflenen öğretim kriterlerine göre
yapılmalıdır.
Etiket ve İşaretleme Eğitimlerinde Dikkat Edilmesi Gereken

Hususlar
Kimyasal ürünlerin etiketleri
Şekil 7.6’da örneği verilen kimyasal ürün etiketinde (SEA Yönetmeliğine
göre!) yer alan ve aşağıda ayrıntısı verilen bilgilerin çalışanlar tarafından iyice
anlaşıldığından emin olunmalıdır. Gerekirse ürünün güvenlik bilgi formunda yer
alan ilave bilgilerle eğitim desteklenmelidir.

148
Şekil 7.6. Kimyasal Ürün Etiketlerinin Özellikleri
Kimyasal ürün etiketinin elemanları

Uyarı Kelimesi
Okuyucunun dikkatini çekecek iki seviyeli “Tehlike” ve “Dikkat” ifadeleri
etiketin üzerinde yer almalıdır.
Zararlılık İşaretleri
Çalışanların iş Etiketin dikkati çeken en görsel kısmıdır. Ürünün etkilerini görsel olarak
yerlerinde vermektedir. Örnekte verilen işaret ve diğer zararlılık işaretlerinin anlamı
kullanılması gereken çalışanlara anlatılmalıdır.
sağlık ve güvenlik
işaretlerinin Zararlılık İfadeleri (H Cümleleri)
renklerinin temsil
Ürüne maruz kalınması hâlinde olası riskler hakkında bilgi verdiğinden,
ettiği anlamları iyice
kavramaları son özellikle en önemli maruz kalma yolları ve risklerinin sağlığa ve güvenliğe vereceği
derece önemlidir. zarar, örnekleri ile birlikte anlatılmalıdır.
Önlem İfadeleri (P Cümleleri)

Yukarıdaki paragrafta sözü edilen risklere maruz kalınmaması veya maruz
kalınması hâlinde etkilerini en aza indirecek tavsiyeleri içermektedir. Zararlılık
ibarelerinin anlamları açıklanırken karşı gelen güvenlik ifadelerinin de birlikte
açıklanması riskin ve güvenliğin birlikte algılanmasını sağlayacaktır.
Güvenlik işaretleri
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığının 11/09/2013 tarih ve 28762 sayılı
Resmî Gazete’de yayımlanan Sağlık ve Güvenlik İşaretleri Yönetmeliği’nde sözü
edilen işaretler özellikle iş yerlerinde oluşabilecek tehlikelere karşı
düzenlendiğinden, çalışanların bu işaretlerin renklerinin temsil ettiği anlamları
iyice kavramaları son derece önemlidir. Eğitimde öncelikle bu işaretlerin

149
renklerinin neden farklı olduğunu ve hangi anlamı taşıdıkları anlatılmalıdır. Çünkü

işarete bakan kişi öncelikle işaretin rengi ile uyarılacaktır. Güvenlik renkleri ve bu
renklerin açıklamaları Tablo 7.3’te verilmiştir.
Tablo 7.3. Güvenlik Renkleri ve Açıklamaları
Renk Anlamı veya Amacı Talimat ve Bilgi

Yasak işareti Tehlikeli hareket veya davranış
Dur, kapat, düzeneği acil durdur,
Tehlike alarmı
Kırmızı tahliye et
Yangınla mücadele Ekipmanların yerinin gösterilmesi ve
ekipmanı tanımlanması
Sarı Uyarı işareti Dikkatli ol, önlem al, kontrol et
Özel bir davranış ya da eylem
Mavi (1) Zorunluluk işareti
Kişisel koruyucu donanım kullan
Acil çıkış, ilk yardım Kapılar, çıkış yerleri ve
Yeşil işareti yolları, ekipman, tesisler
Tehlike yok Normale dön
(1) Mavi: Sadece dairevi bir şekil içinde kullanıldığında emniyet rengi
olarak kabul edilir.
(2) Parlak Emniyet işaretleri dışında sarı yerine kullanılabilir. Özellikle
turuncu: zayıf doğal görüş şartlarında floresan özellikli bu renk çok
dikkat çekicidir.
UYGULAMA
Eğitim
Eğitim zorunluluğu ve özellikleri “EĞİTİM” başlığı altında detaylı olarak
verilmektedir.
İşyerlerinde Etiket ve İşaretlerin Uygulanması

Kimyasal ürünlerin etiketlerinde uygulama
Maddelerin ve Karışımların Sınıflandırılması, Etiketlenmesi ve
Ambalajlanması Hakkında Yönetmelik – SEA’ya göre kimyasallara ait etiketlemenin
uygulanma zorunluluğu aşağıdaki gibi belirtilmiştir:
MADDE 6 – (1) (h) Maddeler ve karışımlar, bu Yönetmelik hükümlerine uygun
olarak sınıflandırılmadıkları, ambalajlanmadıkları ve etiketlenmedikleri sürece
piyasaya arz edilemez. Dolayısıyla yönetmeliğe göre tehlikeli olarak nitelendirilen
kimyasal ürünler etiketlenmeden piyasaya sürülemezler.
Güvenlik ve sağlık işaretlerinde uygulama
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığının 11/09/2013 tarih ve 28762 sayılı
Resmî Gazete’de yayımlanan Sağlık ve Güvenlik İşaretleri Yönetmeliği’nde
işaretlerin kullanılma koşulları ve zorunluluğu aşağıdaki maddede verilmektedir:

150
Genel yükümlülük
MADDE 5 – (1) İşveren, 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nun 10’uncu
maddesinin birinci fıkrası gereğince iş yerinde gerçekleştirilen risk değerlendirmesi
sonuçlarına göre; iş yerindeki risklerin ortadan kaldırılamadığı veya toplu
korumaya yönelik teknikler veya işin organizasyonunda kullanılan önlem, yöntem
veya süreçlerle yeterince azaltılamadığı durumlarda, bu yönetmelikte yer aldığı
şekliyle sağlık ve güvenlik işaretlerini bulundurur ve uygun yerlerde kullanılmasını
sağlar.
•Kimyasal ürünlerin etiketleri

Örnek
•Çalışanlara, kimyasal ürünlerde mevzuat çerçevesinde yer alması

gereken bilgilerin aşağıdaki anlamları anlatılmalıdır:
•Zararlılık işaretlerinin anlamları
•Zararlılık ifadelerinin anlamları
•Eğer ürün bir karışım ise karışımda yer alan zararlı maddelerin
tehlikeleri hakkında bilgi
•Yukarıda sözü edilen zararlılıkların önlenmesi ya da sonuçlarının
azaltılması için kullanılan güvenlik ifadelerinin anlamları

151
İş güvenliğinde eğitimin başlıca amacı, çalışanları korumak ve iş yerinde

işletme güvenliğini sağlamaktır. Çalışanların, iş yerinde iş kazası ve
meslek hastalıkları gibi olumsuz koşullardan korunmasıyla, beden ve ruh
bütünlükleri açısından rahat ve güvenli bir ortamda çalışmak üzere
eğitilmeleri sağlanmalıdır. İş yerinde alınacak tedbirlerle iş kazalarından,
güvensiz ve sağlıksız çalışma ortamlarından doğabilecek makine ve motor
arızaları ile kayıplar ve işletmeyi tehlikeye düşürebilecek ortamlar,
çalışanların iş güvenliği konusunda eğitilmeleri ile ortadan kaldırılabilir.
Gerçekte işçi sağlığı ve iş güvenliğinde eğitim; iş yerlerinde işin
yürütülmesi sırasında çeşitli nedenlerden kaynaklanıp çalışanların
sağlığına ve güvenliğine zarar verecek koşullardan korunmaları için
çalışanlara yönelik olarak yapılan, sistemli bilinç ve eğitim çalışmalarıdır.
Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) kayıtlarına göre ülkemizde sigortalı her
Özet
bir işçinin iş kazası sebebiyle ölüm riski ortalama 0.5 iken Avrupa’da bu
oran 0.1’dir. Ülkemizde çalışanların hizmet öncesi ve hizmet içindeki iş
güvenliği eğitimi eksikliği o derece bilinçsiz bir seviyededir ki, çalışanlar
ve işverenler iş güvenliği eğitim çalışmalarını gereksiz görerek
yadırgamaktadırlar.
 Etiket ve işaretlerin içerikleri ve verdikleri mesajlar hakkında eğitim
düzenlenirken yetişkinlerin eğitimi özelliklerine dikkat etmekte yarar
vardır. Örneğin M.Ö. 551-479 yılları arasında yaşamış ünlü düşünür
Konfüçyus, “Duyduğumu unuturum, gördüğümü hatırlarım, yaptığımı
anlarım.” ifadeleri yetişkinlerin öğrenme yöntemleri için önemli bir yön
göstermedir. Bu alanda araştırmalar yapan Malcolm S. Knowles 1970
yılında yayımladığı “Yetişkin Eğitiminde Modern Uygulama- The Modern
Practice of Adult Education” isimli eserinde yetişkin eğitiminin
çocuklardan farklı olması gerektiğini ileri sürmüştür. Eserinde aşağıda
belirtilen önemli görüşleri savunmuştur
 Yetişkinler kendi kendilerini yönlendirmeyi sever.
 Yetişkinlerin eğitim için kaynak olarak kullanılabilecek zengin bir deneyim
hazinesi vardır.
 Yetişkinlerin öğrenmeye hazırlanması genellikle bir şey bilmek ya da
yapmak ihtiyacından etkilendiği için içerik / kapsam odaklı değil, problem
merkezli öğrenmeye açıktırlar.
 Yetişkinler genellikle dış faktörlerden değil, iç faktörlerden motive
olurlar.
1960’lı yıllarda Edgar Dale kişilerin yaptıkları şeyleri, “duymaya”,
“okumaya” veya “görmeye” karşı daha iyi algıladıkları teorisini
oluşturmuştur. Bu teori daha sonra “Dale Konisi”nin gelişmesini
sağlamıştır.
Edgar Dale’in tecrübe konisindeki öğrenme aşamaları-koşulları aşağıdaki
gibidir:
 Okuma : % 10
 İşitme : %20
 Görme: %30
 Görme ve işitme : % 50
 Söyleme-yazma: % 70
 Yapma:% 90

152
İhtiyacı Karşılayacak Eğitim Programının Belirlenmesi ve

Ölçümlenmesi
Eğitim programı belirlenirken çalışanın maruz kalabileceği
Özet (devamı) tehlikeler ve risk durumları göz önünde bulundurulmalıdır. Eğitim
sonrasında eğitimin etkinliğinin ölçülmesi gerekmektedir.
Eğitimin etkili olduğu ölçmek için birçok metot bulunmaktadır.
Bunların içinde en yaygın olarak kullanılanı Kirkpatrick'in dört
seviyede değerlendirme metodudur (Kirkpatrick's four levels of
evaluation method).
 Reaksiyonlar (reactions)
 Öğrenme (learning)
 Davranış (behaviour)
 Sonuçlar (results)
Kimyasal Maddelerin Etiketleri Hakkında Eğitim
Kimyasal maddelerin etiketlerindeki bilgiler ürünün tehlikesi
ve bu tehlikelere karşı alınması gereken önlemleri içermektedir.
Çalışanların bu tehlikelerden korunabilmeleri için yer alan;
 Zararlılık işareti
 Uyarı kelimesi
 “H Zararlılık ifadeleri”
 “P Önlem ifadeleri”
kavramlarının taşımakta olduğu anlamlar mutlaka çalışanlar
tarafından bilinmelidir ve çalışanlar bu kavramlar hakkında
eğitilmelidirler.

153
1. İş yerlerinde eğitim verme zorunluluğu hangi mevzuattan
kaynaklanmaktadır?
a) 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu
b) 2872 Sayılı Çevre Kanunu
c) Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Kanunu
d) İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği
e) 6102 Sayılı Türk Ticaret Kanunu
2. Edgar Dale’in oluşturduğu koni hangi alanı kapsamaktadır?

a) Tecrübe
b) Tehlike
c) Eğitme
d) Taşıma
e) Temizleme
3. İş yerlerinde “kaynağında koruma” uygulaması aşağıdakilerden hangisidir?

a) İdari önlemler
b) Etiketleme
c) İşaretleme
d) Kişisel donanım kullanılması
e) İkame
4. İş Sağlığı ve Güvenliği hakkındaki Yönetmelikler 6331 Sayılı İş Sağlığı ve

Güvenliği Kanunu’nun hangi maddesine dayanarak yayımlanmışlardır?
a) Madde 14
b) Madde 30
c) Madde 32
d) Madde 36
e) Madde 43
5. Öğrenme koşulları arasında “yapma”dan sonra yer alan hangi uygulama

en etkin uygulamadır?
a) Okuma
b) İşitme
c) Söyleme ve yazma
d) Görme
e) Görme ve işitme

154
6. Aşağıdaki bilgilerden hangisi kimyasal maddelerin etiketlerinde yer

almamalıdır?
a) Piyasaya veren firmanın adresi
b) H ifadeleri
c) P ifadeleri
d) K İfadeleri
e) Zararlılık işaretleri
7. Sağlık ve Güvenlik İşaretleri Yönetmeliğinde işverenin yükümlülüğü hangi

madde altında verilmektedir?
a) Madde 2
b) Madde 5
c) Madde 15
d) Madde 18
e) Madde 30
8. Sağlık ve Güvenlik İşaretleri Yönetmeliğinde verilen sarı renkli işaretler

hangi iletişimi sağlamaktadır?
a) Yasak
b) Zorunluluk
c) Uyarı
d) Tehlike yok
e) Geçilebilir
9. Riske karşı alınacak önlemlerden hangisi daha etkindir?

a) İkame
b) Mühendislik önlemleri
c) İdari önlemler
d) Tehlikeleri ortadan kaldırmak
e) Kişisel koruyucu donanım kullanılması
10. Zararlı kimyasal ürünlerin etiketleri hangi mevzuata göre düzenlenmelidir?

a) Sağlık ve Güvenlik İşaretleri Yönetmeliği
b) 6331 sayılı Kanunun 30. Maddesi
c) Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık Ve Güvenlik Önlemleri
Hakkında Yönetmelik
d) Risk Değerlendirmesi
e) Maddelerin ve Karışımların Sınıflandırılması, Etiketlenmesi ve
Cevap Anahtarı
1.a, 2.a, 3.e, 4.b, 5.c, 6.d, 7.b, 8.c, 9.d,10.e

155
Bağan, M. (2011), "Güvenlik Bilgi Formu Hazırlayıcıları Kurs Notları".
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı (2012), “İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu"

Resmî Gazete tarih: 30.06.2012 sayı: 28339.
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı (2013), "Sağlık ve Güvenlik İşaretleri
Yönetmeliği" Resmî Gazete tarih: 11.09.2013 sayı: 28762.
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı (2013), "Çalışanların iş sağlığı ve güvenliği
eğitimlerinin usul ve esasları hakkında yönetmelik" Resmî Gazete tarih:
15.05.2013 sayı: 28648.
Çevre ve Şehircilik Bakanlığı (2013), “Maddelerin ve Karışımların Sınıflandırılması,
Etiketlenmesi ve Ambalajlanması Hakkında Yönetmelik” Resmî Gazete tarih:
11.12.2013 sayı: 28848 Mükerrer.

156
YAYGIN OLARAK KARŞILAŞILAN
RİSK DURUMLARININ LİSTESİ VE
İNCELENMESİ
• Etiketleme ve İşaretlemede EDE

ETİKETLEME
İÇİNDEKİLER
Yaygın Olarak Görülen Risk

Durumlarının İncelenmesi VE
• Etiketleme ve İşaretlemede
Sınıflandırma İŞARETLEME
• Fiziksel Zararlar
• İnsan Sağlığı İçin Zararlar Öğr. Gör.Yaşar
• Çevre İçin Zararlar
• Zarar Sembollerinin Seçimi EDE
• Malzeme Güvenlik Bilgi Formu
• Etiketleme ve İşaretlemede
Yaygın Olarak Görülen Risk
Durumlarının Listesi
ÜNİTE
8
• Etiketleme ve işaretlemede
HEDEFLER
yaygın olarak görülen risk

durumlarının neler olduğunu
bilebilecek,
• Etiketleme ve işaretlemede
yaygın olarak görülen risk
8
durumlarının neleri gösterdiğini
öğrenebileceksiniz. ÜNİTE
8
Yaygın Olarak Karşılaşılan Risk Durumlarının Listesi ve İncelenmesi
YAYGIN OLARAK KARŞILAŞILAN RİSK DURUMLARI
Mevzuat
Zararlılık
Zararlar Zararlılık ifadeleri Zararlılık işaretleri
sınıflandırması
Fiziksel zararlar
Sağlık zararları
Çevresel zararlar
158
GİRİŞ
Günümüzde herhangi bir ürünün üretim aşamasında örneğin; temizlik
ürünlerinin üretiminden ilaç üretimine, boya üretiminden kozmetik ürünlerinin
üretimine kadar birçok farklı endüstriyel maddelere ait üretim süreçlerine
bakıldığında, bu süreçlerin değişik aşamalarında çok sayıda tehlikeli kimyasal
maddeler ile karşılaşmak ve bu maddelerin verebileceği sağlık zararlarından
etkilenmek olasıdır. İsviçreli Doktor Paracelsus, XV. yüzyılda meslek hastalıkları ile
ilgili çalışmalar yapmış ve “Her şey zehirdir, mühim olan dozdur.” demiştir. Bu
cümlesinde belirttiği gibi herhangi bir kimyasal madde uygun yol ve uygun doz ile
canlı organizmaya girebilir ve zararlı etki meydana getirilme kapasitesine sahiptir.
Kimyasal maddelerin insan vücuduna giriş yolları, solunum, sindirim ve deri
ile temas şeklinde olmaktadır. Bir insanın çalışma hayatı süresince, kimyasal
maddelere kısa veya uzun süreli maruziyet riskine, bu yollardan birisi ya da birkaçı
Etiketleme olarak da tarafından maruz kalması muhtemeldir. Maruziyet risklerinin neticesinde
adlandırılan tehlike oluşabilecek olumsuz durumlar, basit bir cilt kızarıklığından kansere kadar çeşitli
iletişimi tüketicilerin
hastalıkların ortaya çıkması şeklinde olabilmekte, çalışma gücünde ve iş veriminde
ve profesyonel
kullanıcıların madde azalma yaşanabilmekte ve kaza yapma yatkınlığı artabilmektedir.
ve karışımlara karşı Etiketleme olarak da adlandırılan tehlike iletişimi tüketicilerin ve
korunması anlamına profesyonel kullanıcıların madde ve karışımlara karşı korunması anlamına
gelmektedir.
gelmektedir. Ambalajların üzerindeki etiket kullanıcı için bir uyarı ve önlem
işaretidir.
Küresel Uyumlaştırma Sistemi (GHS - Globally Harmonized System of
Classification and Labelling of Chemicals ) Birleşmiş Milletler’in, tehlikeli
kimyasalların aynı şekilde sınıflandırılması ve etiketlenmesi için geliştirdiği bir
sistemdir.
Madde ve karışımlar, 11 Aralık 2013 tarihinde yayımlanan, Küresel
Uyumlaştırma Sistemi’ne uygun olarak hazırlanan, Maddelerin ve Karışımların
Sınıflandırılması, Etiketlenmesi ve Ambalajlanması Hakkında Yönetmelik’e uygun
olarak sınıflandırılırlar. Etiket ve tehlike iletişimi yapısal tehlike sınıflandırmasına
dayanmaktadır. Tehlike iletişiminde maruziyet riski dikkate alınmaz.
“Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri
Hakkında Yönetmelik”te tehlikeli maddelerin tanımı; patlayıcı, oksitleyici,
çok kolay alevlenir, kolay alevlenir, alevlenir, toksik, çok toksik, zararlı, aşındırıcı,
tahriş edici, alerjik, kanserojen, mutajen, üreme için toksik ve çevre için tehlikeli
özelliklerden bir veya birkaçına sahip maddeleri ve müstahzarları veya yukarıda
sözü edilen sınıflamalara girmemekle beraber kimyasal, fizikokimyasal veya
toksikolojik özellikleri ve kullanılma veya iş yerinde bulundurulma şekli nedeni ile
çalışanların sağlık ve güvenliği yönünden risk oluşturabilecek maddeleri veya
mesleki maruziyet sınır değeri belirlenmiş maddeler şeklinde geçmektedir.
159
Maddeler ve karışımların özelliklerinin ve zararlarının bilinmesi,

kimyasallardan kaynaklanan risklerin kontrol altına alınabilmesi için ilk ve en
önemli adımdır. Maddeler ve karışımların özellikleri nedeniyle son derece
karmaşık olan bu bilginin kullanıcılar tarafından kolay ve aynı şekilde anlaşılacak,
zararları ve önlemleri içerecek şekilde düzenlenmesi gerekir.
Sınıflandırma, ambalajlama ve etiketleme sistemleri bu amaçlarla
geliştirilmiştir. Dünyada ve ülkemizde kimyasallar ve tehlikeli maddelerin
sınıflandırılmasında çok farklı uygulamalar söz konusudur. Kimyasal maddelerin
Bir madde veya
sınıflandırılmasında, kimyasal maddelerden kaynaklanan potansiyel tehlikeler esas
karışımın zararlılığı, o
madde veya karışımın alınmaktadır.
meydana getireceği İş sağlığı ve güvenliği için -güvenli veya tehlikeli olsun- tüm kimyasal
zarar için maddeler, radyoaktif madde ya da makineler etiketler aracılığıyla işaretlenmelidir.
potansiyeldir.
Zararlı olarak sınıflandırılmış ve ambalaj içinde bulunan madde ve karışımlarla ilgili
şu bilgiler olmalıdır: tedarikçinin adı, adresi ve telefon numarası, ambalaj
üzerindeki miktar (başka bir yerde belirtilmediği sürece), halka sunulan ambalaj
içindeki madde veya karışımın nominal miktarı, ilgili mevzuata uygun olarak
maddenin veya karışımın kimliği, zararlılık işaretleri, uyarı kelimeleri, zararlılık
ifadeleri, önlem ifadeleri, ilave bilgi bölümü.
Bir madde veya karışımın zararlılığına o madde veya karışımın meydana
getireceği zarar için potansiyeldir, diyebiliriz. Bu durum, madde veya karışımın
kendine has özellikleri ile bağlantılıdır. Bu bağlantıda, zararlılık değerlendirmesi
11/12/2013 madde veya karışımın kendine özgü özelliklerine ait bilginin zarar vermeye neden
tarihinde 28848 olan potansiyelinin belirlenmesinin değerlendirmesi sürecidir.
sayılı Resmî
Gazete’de Belirlenen bir zararlılığın kaynağı ve ciddiyeti sınıflandırma kriterlerini
“Maddelerin ve karşılıyorsa, zararlılık sınıflandırması bir madde veya karışımın insan sağlığı ya da
Karışımların çevreye verdiği zararın standartlaştırılmış tanımlamasını yapmaktadır.
Sınıflandırılması, Zararlılık etiketlemesi bir madde veya karışım kullanıcısına, bir zararlılığın
Etiketlenmesi ve
var olduğu uyarısını yapar; patlama ve ortaya çıkacak risklerden kaçınılması
Ambalajlanması
ihtiyacı konusunda zararlılık sınıflandırması bilgisinin iletilmesine izin verir.
Hakkında
Yönetmelik” Türkiye’de piyasaya arz edilecek zararlı madde ve karışımların etiketleri
yayımlamıştır. Türkçe hazırlanır. Tedarikçiler, kullanılan tüm dillerde aynı detayların yer alması
kaydıyla, etiketlerinde Türkçe’nin yanında farklı diller de kullanabilir.
Bu ünitede etiketleme ve işaretlemede yaygın olarak kullanılan zarar
durumlarını göreceksiniz.
ETİKETLEME VE İŞARETLEMEDE YAYGIN OLARAK

GÖRÜLEN RİSK DURUMLARININ İNCELENMESİ
Tehlikeli kimyasal maddeler, Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık Ve
Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik’in 4/1-b maddesinde “Patlayıcı,
oksitleyici, çok kolay alevlenir, kolay alevlenir, alevlenir, toksik, çok toksik, zararlı,
aşındırıcı, tahriş edici, alerjik, kanserojen, mutajen, üreme için toksik ve çevre için
tehlikeli özelliklerden bir veya bir kaçına sahip maddeleri ve karışımları veya
160
kimyasal, fizikokimyasal veya toksikolojik özellikleri ve kullanılma veya iş yerinde

bulundurulma şekli nedeni ile çalışanların sağlık ve güvenliği yönünden risk
oluşturabilecek maddeler veya mesleki maruziyet sınır değeri belirlenmiş
maddeler” olarak tanımlanmaktadır.
Avrupa Birliği’nin çevre mevzuatına uyum çalışmaları kapsamında, Çevre
ve Şehircilik Bakanlığı tarafından 11/12/2013 tarihinde 28848 sayılı Resmi
Gazete’de “Maddelerin ve Karışımların Sınıflandırılması, Etiketlenmesi ve
Ambalajlanması Hakkında Yönetmelik” yayımlamıştır.
Bahse konu yönetmeliğin amacı; piyasaya arz edilen maddelerin,
karışımların ve bazı eşyaların insan sağlığı ve çevre üzerinde yaratabilecekleri
olumsuz etkilere karşı yüksek seviyede koruma sağlamak ve serbest
dolaşımlarını temin etmek üzere sınıflandırılmasına, etiketlenmesine ve
ambalajlanmasına ilişkin idari ve teknik usul ve esasları düzenlemektir. Yeni
yönetmelik kapsamında maddeler için 1 Haziran 2015, karışımlar için ise 1
Haziran 2016 tarihinden itibaren yönetmelik usul ve esaslarına göre
sınıflandırma, etiketleme ve ambalajlama yapma yükümlülüğü başlayacaktır.
Maddeler ve karışımların hepsinin tehlike derecelerinin aynı olmadığını
ve aynı şekilde zarar vermeyeceğini bilmek gereklidir. Maddeler ve karışımların
güvenli bir şekilde üretilmesi, kullanılması, taşınması, atık veya artıklarının
arıtılması ya da uzaklaştırılması, yani maddelerin ve karışımların risklerinin
kontrol altında tutulabilmesi için kimyasalların özelliklerinin ve aynı zamanda
da çevreye ve insana verebileceği tehlikelerinin bilinmesi gerekmektedir.
Etiketleme ve İşaretlemede Sınıflandırma

Maddeler ve karışımların molekül yapısındaki değişim ile maddeler ve
karışımların aktivitesi önemli şekilde artmakta veya azalmaktadır. Maddeler ve
karışımların toz, sıvı ya da gaz formda olması; molekül ağırlığı, suda veya diğer
çözücülerde çözünebilirliği, uçuculuğu en önemli faktörler olup özellikle
çözünebilirlik özelliği vücuttan atılma sürecinde ve hedef organlarda etkili
olmaktadır.
Maddeler ve karışımların organizmaya giriş yolu, maruz kalma sıklığı ve
süresi kimyasalların zarar verme derecesini etkilemektedir. Zararlı madde verildiği
zaman, verilme süresi ve verilme sıklığı da biyolojik etki şiddetini değiştirmektedir.
Maddeler ve karışımlara maruz kalan kişinin yaş, beslenme, cinsiyet,
hamilelik ve genetik faktörler gibi fizyolojik özellikleri de kimyasalların zarar verme
etkisinde belirleyici rol oynamaktadır.
Çevresel faktörler ortamın sıcaklık, ışık, nem, basınç, radyasyon durumunu
içermektedir. Kimyasal maddelerin çevrenin fiziksel koşullarından etkilenerek
fiziksel özellikleri değişebilmekte ve zarar verme özellikleri artabilmektedir.
Maddeler ve karışımlar yapılarından kaynaklanan özelliklerine dayanılarak
sınıflandırılırlar. Etiket ve tehlike iletişimi yapısal tehlike sınıflandırmasına
dayanmaktadır. Tehlike iletişiminde maruziyet riski dikkate alınmaz.
161
Etiket üzerinde aşağıda belirtilen 3 farklı zararlılık gösterilmektedir:
• Fiziksel zararlar
• İnsan sağlığı için zararlar
• Çevre için zararlar
Üreticiler veya tedarikçiler kullanıcıları bilgilendirmek için standart tehlike
sembollerini, H- ve P ibarelerini açık olarak Türkçe yazarlar.
Fiziksel zararlar; Piyasaya madde arz eden kişi ürün teslimatında etiketleme ve ambalajlama
alevlenir, patlayıcı ve hakkındaki kurallara uymak zorundadır. Tehlikeli maddelerin etiketi üzerinde
oksitleyici gibi alt “tehlike sembolleri, zararlılık ifadeleri ve önlem ifadeleri” yer almak zorundadır.
kategorilere ayrılır. Ayrıca tehlikeli maddelerin etiketi üzerinde ürünün kaynağı, tedarikçinin adresi
gibi bilgilerin de belirtilmesi zorunludur.
Etiketleme koşullarına uyulmasının yanında ürünün güvenli bir şekilde
ambalajlanması da gereklidir. Ürünün halka satılması durumunda çocukların
açmasına dayanaklı kapatma aksamı ve dokunsal tehlike işareti gibi diğer koşullar
da uygulanmalıdır. Yukarıda belirtilen zararlar, zararlılık sınıfı ve kategorilerine yol
açmaktadır. Her kategori bir sembol ile ilişkilendirilmiştir. Zararlılık sınıfları aşağıda
sırasıyla açıklanacaktır.
Fiziksel Zararlar
Fiziksel zararlar ilgili mevzuat gereğince; alevlenir, patlayıcı ve oksitleyici
gibi alt kategorilere ayrılır. Yangın ve patlama gibi istenmeyen durumlar fiziksel
zararların parçalarındandır. Diğer taraftan tehlike ısı ile yanmaya neden olma veya
açık yangın riski olarak tanımlanmaktadır. Bu tip tehlikelerin bir özelliği de kaza
hâlinde oluşmasıdır. Genelde bu; tek tehlike, kısa süreli ve akut etkilerdir. Bu
tehlikeler sonucunda çevre de zarar görebilir.
Ambalajlanması Hakkında Yönetmelik’e göre fiziksel zararlar Tablo 8.1’de belirtilen
sınıflara ayrılmıştır.
Tablo 8.1. Fiziksel Zararların Sınıflandırılması

Anlamı (sembol, işaret) Sembol
Patlayıcılar
Alevlenir Gaz
Alevlenir Aeresol
162
Oksitleyici Gaz
Basınç Altındaki Gazlar
Alevlenir Sıvılar
Alevlenir Katılar
Kendinden Tepkimeye Giren Madde ve Karışımlar
Piroforik Sıvılar
Piroforik Katılar
Kendinden Isınan Madde ve Karışımlar
Su ile Temas Ettiğinde Alevlenir Gazlar Çıkaran Madde ve Karışımlar
Oksitleyici Sıvılar
Oksitleyici Katılar
Organik Peroksitler
Metaller İçin Aşındırıcılar
Not: Detayları ilgili yönetmeliğin eklerinde görebilirsiniz.
163
İnsan sağlığı için zararlar

Madde ve karışımların kullanıcıları, fazla sayıda toksik etkiyle karşı karşıya
kalabilir. İnsan sağlığı için farklı zararlar, birçok tek etki veya onların etkilerinin
kombinasyonu olarak alt gruplara bölünebilir. Örneğin; bir madde farklı
Maddeleri derecelerde toksisiteye sahip olabilir veya insan vücuduna farklı yollardan girebilir.
sınıflandırma Toksinler vücuda yutma, solunum ve temas olmak üzere üç farklı yoldan girebilir:
yöntemi, onların
toksisite derecelerini • Yutmayla: Bir katı veya sıvının yutulması
belirlemeye • Solunum yoluyla: Gaz, buhar, duman veya buğu, pusun solunması
dayanmaktadır. • Deri temasıyla: Bir sıvının veya gazın deri yoluyla emilmesi
Sonuç olarak diğer faktörlerin yanı sıra bir maddenin vücuda girme yolları
da maddenin toksisite mekanizmasını belirler.
Maddeleri sınıflandırma yöntemi, onların toksisite derecelerini belirlemeye
dayanmaktadır. Bu durumda kriter olarak akut toksisite kullanılır. Başka bir deyişle
toksisite derecesi, bir tek doz sonrasındaki ölümcül etki ile belirlenmektedir. LD50
değeri toksisite derecesini belirlemek için ölçü olarak alınmaktadır. LD50 değeri
(ölümcül doz) tek bir doz verilen laboratuvar hayvanlarının kısa bir süre sonra %
50’sinin ölümüne neden olan madde miktarıdır. Bu etkiyi yaratmak için ihtiyaç
duyulan madde miktarı azaldıkça maddenin toksisitesi artmaktadır. Sıçanlara
ağızdan uygulama sonrası elde edilen LD50-25 mg/kg vücut ağırlığı altında değeri
olan bir madde “çok toksik” olarak değerlendirilir. Potasyum siyanür bu
maddelere örnek olarak verilebilir.
“Tehlikeli” olarak sınıflandırılan bir maddenin LD50 değeri 200 ila 2000 mg/kg
arasındadır. Bu toksisite derecesi hayvan deneylerinde sistemik etkiyle beraberdir,
yani madde tüm vücuda yayılarak zararlı etkiye yol açar.
Uygulandıktan sonra olumsuz etki göstermeyen madde miktarı Olumsuz Etki
Gözlenmeyen Seviye (No Observable Adverse Effect Level - NOAEL) gibi diğer
toksisite değerleri de sınıflandırmada kullanılır.
Toksik maddelerin zararları, toksik maddeye maruz kalma süresi ve sıklığına
bağlı olarak akut toksisite ve kronik toksisite olarak iki gruba ayrılmaktadır. Akut
toksisite, kimyasalın toksik dozuna bir kere veya 24 saatten az bir süre içinde
birçok kere maruz kalma sonucu meydana gelmekte ve belirtileri kısa bir süre
Bir kişi maddeye, içerisinde ortaya çıkmaktadır. Kronik toksisite 3 ay veya daha uzun süre maruz
herhangi bir etki kalma sonucu ortaya çıkan zehirlenmeler olup endüstride kimyasal maddelere
görülmeden uzun maruz kalan işçilerde kronik toksisite sonucunda benzolizm, silikozis, plumbizm
süre maruz kalabilir gibi birçok meslek hastalığı görülebilmektedir.
ancak aniden bu
maddeye karşı Maddeye maruziyet, akut etkiler yerine kronik etkilere de yol açabilir. Akut
hassasiyet şeklinde etkiler normal olarak göreceli yüksek bir dozun uygulaması sonucu oluşmaktadır.
etki görülebilir. Diğer taraftan kronik maruziyet, göreceli düşük bir dozla tekrarlanan veya uzun
süreli maruziyete dayanmaktadır.
Akut etkiye örnek olarak “güçlü bir asit ile temas sonucu yanık veya güçlü
bir toksik madde ile temas sonucu derhâl ölüm” verilebilir. Kronik etkiler normalde
164
daha az ciddi ancak uzun sürelidir. Aynı zamanda, bir maddeye kronik maruziyet
sonucunda etkiler gecikebilir.
Öldürücülük ve deri tahrişi gibi akut ve kronik etkilerinin yanında madde
uzun süreli maruziyet sonucu tehlikeye neden olabilir. Bu etkilerin başlıcaları
kanserojen, mutajen ve üreme sistemine toksik etkiler olup bu maddeler CMR
maddeleri olarak da bilinmektedir.
Maddelerin hassaslaştırma etkisi de bu kategoridedir. Bu maddelerin
karakteristik özelliği, maddenin tehlikeli etkilerinin göreceli az miktarlarda
Tehlikeli bir etki
alındıktan (bir defa veya tekrarlanan şekilde) uzun süre sonra tehlikeli etkilerinin
sadece kişinin yeterli
miktarda toksik görülmesidir.
maddeye maruziyeti Bir kişi maddeye, herhangi bir etki görülmeden uzun süre maruz kalabilir
ile oluşur. ancak aniden bu maddeye karşı hassasiyet şeklinde etki görülebilir. Bu andan
itibaren, bu maddenin küçük bir miktarı dahi vücudun derhâl reaksiyon
göstermesine neden olacaktır.
Toksik etkiler bölgesel olarak da oluşabilir. Güçlü asitlerin derideki aşındırıcı
tahribat etkileri bu tür etkilere örnektir. Sülfürik asidin bir damlası deriyi tahrip
ederken seyreltilmiş çözeltisi sadece derinin bölgesel tahrişine neden olur.
Toksikoloji zehir ile ilgilenen bir bilim dalıdır. Toksikoloji, organizmanın
normal yaşamını sürdürmesi sırasında gerçekleştirdiği kimyasal tepkimeler için
gerekli olmayan yabancı kimyasal maddeler ile ilgilenir. Toksikoloji bilimi ile
kimyasal maddelerin insan sağlığına zararları belirlenerek kimyasal maddeler
sınıflandırılır.
Tablo 8.2. İnsan Sağlığı İçin Zararların Sınıflandırılması
Anlamı (sembol, işaret) Sembol
Akut toksisite
Cilt aşınması/tahrişi
Ciddi göz hasarı/göz tahrişi
Solunum veya cilt hassaslaştırma
Eşey hücre mutajenitesi
165
Üreme sistemi toksisitesi
Belirli hedef organ toksisitesi (BHOT) – tek maruz kalma
Belirli hedef organ toksisitesi (BHOT) – tekrarlı maruz kalma
Aspirasyon zararı

Ambalajlanması Hakkında Yönetmelik’e göre insan sağlığı için tehlikelerin
sınıflandırılmasında Tablo 8.2’de yer alan kategoriler kullanılabilir.
Toksikolojinin temel prensibini anlayan ilk kişi İsviçreli doktor Paracelcus
(1493-1541) bir zamanlar şu olağanüstü cümleyi söylemiştir: “Tehlikeli bir etki
sadece kişinin yeterli miktarda toksik maddeye maruziyeti ile oluşur.” Bu esasında,
her madde için güvenli ve toksik doz olduğu anlamına gelmektedir.
Günümüzde bunun bazı kanserojen maddeler örneğinde olduğu gibi her
zaman geçerli olmadığını biliyoruz. Ancak normal doz-etki ilişkisine sahip bir
madde için NOAEL değeri belirlenebilir. Etki görülmeyen doz olan NOAEL değerine
dayanılarak bir güvenlik seviyesi belirlenebilir.
Bu madde ile çalışmak için zararların bu güvenlik seviyesinin altında olması gerekir.
Çevre İçin Zararlar

Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri
Hakkında Yönetmelik’in 4. maddesinde çevre ortamına girdiğinde çevrenin bir
veya birkaç unsuru için hemen veya sonrada kısa veya uzun süreli tehlikeler
gösteren maddeler çevre için tehlikeli madde olarak tanımlanmaktadır.
Çevreye ilişkin zararlı olan maddeler ve karışımlar “çevre için zararlı” olarak
sınıflandırılırlar. Bu tür tehlikeler, tehlike işareti N ile gösterilmektedir. Çevreye
olan tehlikeler için sadece tek sembol vardır. Sembol ölü balık ve kuru ağaçtan
oluşmaktadır.
Maddenin tehlikesi sucul organizmalar için akut toksisiteye dayanılarak
sucul organizmalar için çok toksik, toksik ve zararlı olmak üzere üç alt bölüme
ayrılabilir. Maddelerin sınıflandırılması balıklar, su piresi ve algler için LC50
166
(ölümcül konsantrasyon) değerlerine dayanmaktadır. Ayrıca, kalıcılık ve

biyobirikim de bazı maddelerin çevreye etkilerini belirlemek için dikkate alınan
özelliklerdir.
Ambalajlanması Hakkında Yönetmelik’e göre insan sağlığı için tehlikelerin
sınıflandırılmasında Tablo 8.3’te yer alan kategoriler kullanılabilir.
Çevreye ilişkin zararlı Tablo 8.3. Çevreye İlişkin Zararların Sınıflandırılması
maddeler ve
karışımlar “Çevre için Anlamı (sembol, işaret) Sembol
zararlı” olarak
sınıflandırılırlar. Sucul ortam için zararlı
Ozon tabakası için zararlı
Zarar Sembollerinin Seçimi

Belli bir zarar sınıflandırması (fiziksel, insan sağlığı, çevre) için bazı
maddelere sadece bir sembol verilir. Maddenin etkileri daha detaylı olarak zarar
ifadeleriyle (H-ifadeleri) belirtilir.
H-ifadelerinde:
• 200-299 arası Fiziksel Zararları
• 300-399 arası Sağlığa İlişkin Zararları
• 400- 499 arası Çevresel Zararları belirtir.
Malzeme Güvenlik Bilgi Formu

Malzeme güvenlik bilgi formu; maddeler ve karışımların özellikleri ile ilgili
detaylı bilgileri içeren, maddeler ve karışımların özelliklerinden dolayı ortaya çıkan
tehlikelerden korunmak amacıyla alınması gereken güvenlik önlemlerini açıklayan,
maddelerin ve karışımların insan sağlığına ve çevreye oluşturduğu risklerden
korunmak için gerekli bilgileri bulunduran belgedir.
Malzeme güvenlik bilgi formunda bulunması gereken bilgiler; maddeler ve
karışımların tanıtımı, firma ya da firma sahibinin tanıtımı, maddeler ve karışımların
içindekiler hakkında bilgi, maddeler ve karışımların sınıflandırması ile ilgili bilgiler,
insan ve çevreye verebileceği zararlar, ilk yardım, yangınla mücadele, kaza sonucu
yayılma önlemleri, elleçleme ve depolamada dikkat edilecek hususlar, maruziyet
kontrolleri, kişisel korunma tedbirleri, fiziksel ve kimyasal özellikler, kararlılık ve
tepkime, toksikoloji, ekoloji, bertaraf etme, taşımacılık ile ilgili mevzuat
şeklindedir.
167
ETİKETLEME VE İŞARETLEMEDE YAYGIN OLARAK

GÖRÜLEN RİSK DURUMLARININ LİSTESİ
Piyasaya arz edilen maddelerin ve karışımların insan sağlığı ve çevre
üzerinde yaratabilecekleri olumsuz etkilere, sahip oldukları fiziksel zararlarına karşı
kullanıcıyı/tüketiciyi bilgilendiren bir etikete sahip olması bir zorunluluk yani yasal
bir gerekliliktir.
Doğru etiketleme Doğru etiketleme yapabilmenin ilk şartı, doğru zararlılık sınıflandırması
yapabilmenin ilk yapabilmektir. Zarar sınıflandırmasını tespit etmek, tecrübe ve diğer pek çok
şartı, doğru zararlılık bağlantılı yönetmeliğe de hâkim olmayı gerektirir. Ayrıca, Türkiye’de akredite
sınıflandırması kuruluştan sınıflandırma hakkında eğitim almış sertifika sahibi kişi veya kişiler bu
yapabilmektir. çalışmayı yapmalıdır. Sınıflandırma tespitini yapan kişi veya ekip hesaplama
yöntemlerine, ilgili yönetmelik eklerine, istisnai durumlara, ürün veya ambalaj
şekline dair ayrıcalıklara hâkim olmalıdır.
Ambalajlanması Hakkında Yönetmelik’e göre zarar bilgisi ifade edilirken H harfinin
yanına bir de numara yazılır. H harfi ile birlikte yazılan numaralar ve bunların
anlamları Tablo 8.4’te verilmiştir.
Tablo 8.4. Yaygın Olarak Karşılaşılan Zararlılık Sınıfları ve İfadelerinin Listesi
Fiziksel Zararlılık İfadeleri

Zararlılık
İfade Zararlılık Sınıfı Zararlılık İfadesi
Kodu
H200 Patlayıcılar, Kararsız Patlayıcılar Kararsız patlayıcı.
H201 Patlayıcılar Patlayıcı; kütlesel patlama zararı.
H202 Patlayıcılar Patlayıcı; ciddi yansıtım zararı.
Patlayıcı; yangın, patlama veya yansıtım
H203 Patlayıcılar
zararı.
H204 Patlayıcılar Yangın veya yansıtım zararı.
H205 Patlayıcılar Yangında kütlesel patlamaya yol açabilir.
H220 Alevlenir Gazlar Çok kolay alevlenir gaz.
H221 Alevlenir Gazlar Alevlenir gaz.
H222 Alevlenir Aerosoller Çok kolay alevlenir aerosol.
H223 Alevlenir Aerosoller Alevlenir aerosol.
H224 Alevlenir sıvılar Çok kolay alevlenir sıvı ve buhar
H225 Alevlenir sıvılar Kolay alevlenir sıvı ve buhar
H226 Alevlenir sıvılar Alevlenir sıvı ve buhar
H228 Alevlenir katılar Alevlenir katı.
Kendiliğinden tepkimeye giren madde
H240 Isıtma patlamaya yol açabilir.
ve karışımlar, Organik Peroksitler
H241 Isıtma yangına veya patlamaya yol açabilir.
168

H242 Isıtma yangına yol açabilir.
Piroforik Sıvılar Hava ile temas ettiğinde ani yangınlara yol
H250
Piroforik Katılar açabilir.
Kendiliğinden ısınan madde ve
H251 Kendiliğinden ısınır; alev alabilir.
karışımlar
Kendiliğinden ısınabilen madde ve Büyük miktarlarda kendiliğinden ısınır;
H252
karışımlar yangına yol açabilir.
Su ile temasında alevlenir gazlar Su ile temas ettiğinde kendiliğinden
H260
çıkaran madde ve karışımlar tutuşabilen yanıcı gazlar yayar.
Su ile temasında alevlenir gazlar
H261 Su ile temas ettiğinde yanıcı gazlar yayar.
çıkaran madde ve karışımlar
Yangına yol açabilir veya yangını
H270 Oksitleyici gazlar
şiddetlendirebilir; oksitleyici.
Oksitleyici Sıvılar Yangına veya patlamaya yol açabilir; güçlü
H271
Oksitleyici Katılar oksitleyici
Oksitleyici Sıvılar
H272 Yangını güçlendirebilir; oksitleyici
Oksitleyici Katılar
Basınç altındaki gazlar:
Sıkıştırılmış gaz
H280 Basınçlı gaz içerir; ısıtıldığında patlayabilir.
Sıvılaştırılmış gaz
Çözünmüş gaz
Basınç altındaki gazlar: Soğutulmuş Soğutulmuş gaz içerir; soğuktan yanma veya
H281
sıvılaştırılmış gaz yaralanmalara yol açabilir.
H290 Metaller için aşındırıcı Metalleri aşındırabilir.
EUH 001 Kuru haldeyken patlayıcıdır.

Hava ile teması halinde ve havasız
EUH 006
ortamda patlayıcıdır.
EUH 014 Su ile şiddetli tepkime verir.
Kullanım sırasında alevlenen /
EUH 018 patlayan buhar-hava karışımı
oluşturabilir.
EUH 019 Patlayıcı peroksitler oluşturabilir.
Kapalı ortamda ısıtıldığında patlama
EUH 044
riski var.
İnsan Sağlığına İlişkin Zararlılık İfadeleri
Zararlılık
İfade Zararlılık Sınıfı ve Kategorisi Zararlılık İfadesi
Kodu
H300 Akut Toksisite (ağız yolu ile) Yutulması halinde öldürücüdür.
H301 Akut Toksisite (ağız yolu ile) Yutulması halinde toksiktir.
H302 Akut Toksisite (ağız yolu ile) Yutulması halinde zararlıdır.
Solunum yoluna nüfuzu ve yutulması
H304 Aspirasyon Zararı
halinde öldürücüdür.
H310 Akut Toksisite (cilt yolu ile) Cilt ile teması halinde öldürücüdür.
H311 Akut Toksisite (cilt yolu ile) Cilt ile teması halinde toksiktir.
169
H312 Akut Toksisite (cilt yolu ile) Cilt ile teması halinde zararlıdır.
Ciddi cilt yanıklarına ve göz hasarına yol
H314 Ciltte Aşınma/Tahriş
açar.
H315 Ciltte Aşınma/Tahriş Cilt tahrişine yol açar.
H317 Hassasiyet – Cilt Alerjik cilt reaksiyonlarına yol açar.
H318 Ciddi Göz Hasarı/Göz Tahrişi Ciddi göz hasarına yol açar.
H319 Ciddi Göz Hasarı/Göz Tahrişi Ciddi göz tahrişine yol açar.
H330 Akut Toksisite (solunum yolu ile) Solunması halinde öldürücüdür.
H331 Akut Toksisite (solunum yolu ile) Solunması halinde toksiktir.
H332 Akut Toksisite (solunum yolu ile) Solunması halinde zararlıdır.
Solunması halinde nefes alma zorlukları,
H334 Hassasiyet – Soluma
astım nöbetleri veya alerjiye yol açabilir.
Belirli Hedef Organ Toksisitesi, Tek
H335 Solunum yolu tahrişine yol açabilir.
maruz kalma, Solunum Yolu Tahrişi
Belirli Hedef Organ Toksisitesi, Tek
H336 Rehavete veya baş dönmesine yol açabilir.
maruz kalma, Anestezi
H340 Eşey Hücre Mutajenitesi Genetik hasara yol açabilir.
H341 Eşey Hücre Mutajenitesi Genetik hasara yol açma şüphesi var.
H350 Kanserojen Kansere yol açabilir.
H351 Kanserojen Kansere yol açma şüphesi var.
Doğmamış çocukta hasara yol açabilir veya
H360 Üreme Sistemi Toksisitesi
üremeye zarar verebilir.
Doğmamış çocukta hasara yol açma veya
H361 Üreme Sistemi Toksisitesi
üremeye zarar verme şüphesi var.
H362 Üreme Sistemi Toksisitesi Emzirilen çocuğa zarar verebilir.
H370 Belirli Hedef Organ Toksisitesi Organlarda hasara yol açar
H371 Belirli Hedef Organ Toksisitesi Organlarda hasara yol açabilir
Uzun süreli veya tekrarlı maruz kalma
H372 Belirli Hedef Organ Toksisitesi
sonucu organlarda hasara yol açar
Uzun süreli veya tekrarlı maruz kalma
H373 Belirli Hedef Organ Toksisitesi
sonucu organlarda hasara yol açabilir
H300 + Akut toksisite (ağız) ve akut toksisite Yutulması halinde veya ciltle teması halinde
H310 (cilt) öldürücüdür.
H300 + Akut toksisite (ağız) ve akut toksisite Yutulduğunda veya solunduğunda
H330 (soluma) öldürücüdür.
H310 + Akut toksisite (cilt) ve akut toksisite Ciltle temas ettiğinde veya solunduğunda
H330 (soluma) öldürücüdür.
H300 +
Akut toksisite (ağız) ve akut toksisite Yutulduğunda, ciltle temas ettiğinde veya
H310
(cilt) ve akut toksisite (soluma) solunduğunda öldürücüdür.
+ H330
H311 (cilt) toksiktir.
H301 + Akut toksisite (ağız) ve akut
Yutulduğunda veya solunduğunda toksiktir
H331 toksisite(soluma)
H331 (soluma) toksiktir.
H301 +
H311
(cilt) ve akut toksisite (soluma) solunduğunda toksiktir
+ H331
H312 (cilt) zararlıdır.
170
H302 + Akut toksisite (ağız) ve akut Yutulduğunda veya solunduğunda

H332 toksisite(soluma) zararlıdır.
H332 (soluma) zararlıdır.
H302 +
H312
(cilt) ve akut toksisite (soluma) solunduğunda zararlıdır.
+ H332
H350i Soluma ile kansere yol açabilir.
H360F Üremeye zarar verebilir.
H360D Doğmamış çocukta hasara yol açabilir.
H361f Üremeye zarar verme şüphesi var.
Doğmamış çocukta hasara yol açma
H361d
şüphesi var.
Üremeye zarar verebilir. Doğmamış
H360FD
çocukta hasara yol açabilir.
Üremeye zarar verme şüphesi var.
H361fd Doğmamış çocukta hasara yol açma
şüphesi var.
Üremeye zarar verebilir. Doğmamış
H360Fd
çocukta hasara yol açma şüphesi var.
Doğmamış çocukta hasara yol açabilir.
H360Df
Üremeye zarar verme şüphesi var.
EUH 029 Su ile temasında toksik gaz çıkarır.

EUH 031 Asitlerle temasında toksik gaz çıkarır.
EUH 032 Asitlerle temasında çok toksik gaz çıkarır
Tekrarlı maruz kalmalarda ciltte
EUH 066
kuruluğa ve çatlaklara neden olabilir.
EUH 070 Gözle teması halinde toksiktir.
EUH 071 Solunum yolunda aşınmaya yol açar.
Çevresel Zararlılık İfadeleri
Zararlılık
İfade Zararlılık Sınıfı ve Kategorisi Zararlılık İfadesi
Kodu
H400 Sucul Ortama Zararlı-Akut zararlılık Sucul ortamda çok toksiktir.
Sucul ortamda uzun süre kalıcı, çok toksik
H410 Sucul Ortama Zararlı-Kronik zararlılık
etki.
H411 Sucul Ortama Zararlı-Kronik zararlılık Sucul ortamda uzun süre kalıcı, toksik etki.
H412 Sucul Ortama Zararlı-Kronik zararlılık Sucul ortamda uzun süre kalıcı, zararlı etki.
Sucul ortamda uzun süre kalıcı, zararlı etki
H 413 Sucul Ortama Zararlı-Kronik zararlılık
yapabilir.
Atmosferin üst katmanındaki ozon tabakasını
H420 Ozon tabakasına zararlı tahrip ederek kamu sağlığına ve çevreye
zarar verir.
171
•
• H200: Patlayıcılar, Kararsız Patlayıcılar
Örnek
• H228: Alevlenir Katılar
• H300: Akut Toksisite (ağız yolu ile)
• H350: Kanserojen
• H400: Sucul Ortama Zararlı-Akut Zararlılık
• H410: Sucul Ortama Zararlı-Kronik Zararlılık
Bireysel Etkinlik
• Maddelerin ve Karışımların Sınıflandırılması, Etiketlenmesi

ve Ambalajlanması Hakkında Yönetmelik'i Resmî Gazete
web sitesinden indirip detaylı olarak inceleyiniz.
172
•Temizlik ürünlerinin üretiminden boya üretimine, kozmetik ürünlerinin

üretiminden ilaçların üretimine kadar çeşitli endüstriyel maddelerde
üretim süreçlerinin değişik aşamalarında çok sayıda tehlikeli kimyasal
madde ile karşılaşmak ve bu maddelerin olası sağlık zararlarından
etkilenmek olasıdır.
•XV. yüzyılda meslek hastalıkları konusunda çalışmalar yapmış İsviçreli
doktor Paracelsus'un “Her şey zehirdir, mühim olan dozdur.” cümlesinde
Özet
belirttiği gibi her kimyasal madde uygun yolla ve uygun dozda canlı
organizmaya girdiğinde zararlı etki meydana getirme kapasitesine
sahiptir.Etiketleme olarak da adlandırılan tehlike iletişimi tüketicilerin ve
profesyonel kullanıcıların madde ve karışımlara karşı korunması anlamına
gelmektedir. Ambalajların üzerindeki etiket kullanıcı için bir uyarı ve önlem
işaretidir.
•Madde ve karışımlar, 11 Aralık 2013 tarihinde yayımlanan Küresel
Uyumlaştırma Sistemi’ne uygun olarak hazırlanan Maddelerin ve
Karışımların Sınıflandırılması, Etiketlenmesi ve Ambalajlanması Hakkında
Yönetmelik’e uygun olarak sınıflandırılırlar.
•İş sağlığı ve güvenliği için -güvenli veya tehlikeli olsun- tüm kimyasal
maddeler, radyoaktif madde ya da makineler, etiketler aracılığıyla
işaretlenmelidir.
•Bir madde veya karışımın zararlılığı o madde veya karışımın oluşturacağı
zarar için potansiyeldir. Bu, madde veya karışımın kendine özgü
özelliklerine bağlıdır. Bu bağlantıda, zararlılık değerlendirmesi madde veya
karışımın kendine özgü özelliklerine ait bilginin zarar vermeye neden olan
potansiyelinin belirlenmesinin değerlendirmesi sürecidir.
•Zararlı olarak sınıflandırılmış ve ambalaj içinde bulunan madde ve
karışımlarla ilgili şu bilgiler olmalıdır: tedarikçinin adı, adresi ve telefon
numarası, ambalaj üzerindeki miktar (başka bir yerde belirtilmediği
sürece), halka sunulan ambalaj içindeki madde veya karışımın
nominal miktarı, ilgili mevzuata uygun olarak maddenin veya karışımın
kimliği, zararlılık işaretleri, uyarı kelimeleri, zararlılık ifadeleri, önlem
ifadeleri, ilave bilgi bölümü.
•Piyasaya arz edilen maddelerin ve karışımların insan sağlığı ve çevre
üzerinde yaratabilecekleri olumsuz etkilere, sahip oldukları fiziksel
zararlarına karşı kullanıcıyı/tüketiciyi bilgilendiren bir etikete sahip olması
bir zorunluluk yani yasal bir gerekliliktir.
•Türkiye’de piyasaya arz edilecek zararlı madde ve karışımların etiketleri
Türkçe hazırlanır. Tedarikçiler, kullanılan tüm dillerde aynı detayların yer
alması kaydıyla, etiketlerinde Türkçe’nin yanında farklı diller de kullanabilir.
•Maddeler ve müstahzarlar yapılarından kaynaklanan özelliklerine
dayanılarak sınıflandırılırlar. Etiket ve tehlike iletişimi yapısal tehlike
sınıflandırmasına dayanmaktadır.
•Etiket üzerinde 3 farklı zarar sınıfı gösterilmektedir:
•Fiziksel zararlar
•İnsan sağlığı için zararlar
•Çevre için zararlar
•Fiziksel zararlar; alevlenir, patlayıcı ve oksitleyici gibi alt kategorilerine
ayrılır. Yangın ve patlama gibi durumlar fiziksel zararların parçalarındandır.
•Maddelerin kullanıcıları fazla sayıda toksik etkiyle karşı karşıya kalabilir.
İnsan sağlığı için farklı zararlar, birçok tek etki veya tekrarlı etkilerinin
kombinasyonu olarak alt gruplara bölünebilir.
•Çevre için tehlike arz eden maddeler ve karışımlar “çevre için zararlı”
olarak sınıflandırılırlar.
•Kimyasal malzemelerin etiketleri üzerinde yer alan "H" harfi; o ürünün
içerdiği zarar durumunu, yani o malzemenin yaratabileceği potansiyel
zararları gösterir.
173
1. Aşağıdakilerden hangisi zarar durumu için kullanılan ibaredir?
a) S
b) H
c) T
d) P
e) L
2. Aşağıdakilerden hangisi etiketlerin gösterdiği zararlardan birisidir?
a) İnsan sağlığı için zarar
b) Kaliteyi etkileyen zarar
c) Maddi kayıp açısından zarar
d) Prestij açısından zarar
e) Planlama açısından zarar
3. Fiziksel zararlar; Maddelerin ve Karışımların Sınıflandırılması,
Ambalajlanması ve Etiketlenmesi Hakkında Yönetmelik’e göre kategorilere
ayrılmıştır. Aşağıdakilerden hangisi bu kategorilerden birisi değildir?
a) Kolay alevlenir
b) Çok kolay alevlenir
c) Oksitleyici
d) Tahriş
e) Patlayıcı
4. Aşağıdakilerden hangisi LD50 değerinin anlamıdır?
a) Öldürücü değer
b) Öldürücü konsantrasyon
c) Öldürücü doz
d) Öldürücü bileşim
e) Öldürücü etkileşim
5. Çevreye ilişkin zarar arz eden maddeler ve karışımlar “Çevre için zararlı”
olarak sınıflandırılırlar. Aşağıdakilerden hangisi çevre için zararlı durumu
belirtir?
a) Alevlenir katılar
b) Metaller için aşındırıcılar
c) Ozon tabakası için zararlı
d) Eşey hücre mutajenitesi
e) Akut toksisite
6. Zarar ifadelerinden H201’in anlamı aşağıdakilerden hangisidir?
a) Su ile şiddetli reaksiyon verir.
b) Tedavisi mümkün olmayan etki riski olasıdır.
c) Çok kolay alevlenir.
d) Patlayıcıdır.
e) Kansere neden olabilir.
174
7. Aşağıdaki sayı aralıklarından hangisi zarar ifadelerinden insan sağlığı için

zararları ifade eder?
a) 200-299
b) 300-399
c) 400-499
d) 500-599
e) 600-699
8. Aşağıdakilerden hangisi için fiziksel zararlardan birisi değildir?
a) Patlayıcılar
b) Alevlenir Sıvılar
c) Oksitleyici Gazlar
d) Metal İçin Aşındırıcı Maddeler
e) Sucul Ortama Zararlı Maddeler
9. Aşağıdakilerden hangisi patlayıcıları ifade eden bir ibare değildir?
a) H202
b) H203
c) H204
d) H205
e) H206
10. Aşağıdaki risk durumlarından hangisi ”Doğmamış çocuğa zarar verebilir.”in
ibaresidir?
a) H320
b) H330
c) H340
d) H350
e) H360
Cevap Anahtarı
1. b, 2. a, 3. d, 4. c, 5. c, 6. d, 7. b, 8. e, 9. e, 10. e
175
“Maddelerin ve Karışımların Sınıflandırılması, Etiketlenmesi ve Ambalajlanması
Hakkında Yönetmelik (SEA) ”, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı.
“Maddelerin ve Karışımların Sınıflandırılması, Etiketlenmesi ve Ambalajlanması
Hakkında Yönetmelik (SEA) Hakkında Temel Rehber”, Çevre ve Şehircilik
Bakanlığı.
“Tehlikeli Kimyasal Maddelerle Yapılan Çalışmalarda Maruziyet Risk
Değerlendirmesi ve Bir Uygulama Örneği”, T.C. Aile, Çalışma ve Sosyal
Hizmetler Bakanlığı
“Türk Gıda Kodeksi Etiketleme Yönetmeliği”, Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı.
Özdemir, B., “Tehlikeli Kimyasalların Ambalaj Etiketlenmesi”, Turkchem
Dergisi,2013, Sayı: Eylül-Ekim.
Bağan M. Türkiye Kimya Sanayicileri Derneği, “Kimyasalların Yeni Sınıflandırma
Yönetmeliği (SEA) ve GBF ile Seveso Uygulamalarına Olan Etkileri” , 3.ATEX
Sempozyumu, Ekim 2015
Öksüz Ç., “Tehlikeli Kimyasal Maddelerle Yapılan Çalışmalarda Maruziyet Risk
Değerlendirmesi ve Bir Uygulama Örneği”,2014 Aile, Çalışma ve Sosyal
Ateş A., Kavaklı Vatansever B. “Ar-Ge kuruluşunda kimyasal maddelerin
sınıflandırılması, etiketlenmesi, ambalajlanması, depolanması, taşınması ve
oluşan kimyasal atıkların bertarafı”, Sakarya Üniversitesi Fen Bilimleri
Enstitüsü Dergisi, 22 (2), 159~173, 2018
“Sınıflandırma, Etiketleme ve Ambalajlama (CLP) Yönetmeliği”
https://echa.europa.eu/regulations/clp/understanding-clp (20 Haziran 2019
tarihinde erişildi)
“Zararlılık işaretleri ve piktogramlar” https://www.ayansan.com/zararlilik-
isaretleri-piktogramlar-ve-siniflari (25 Haziran 2018 tarihinde erişildi)
“ Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında
Yönetmelik”
http://www.mevzuat.gov.tr/Metin.Aspx?MevzuatKod=
7.5.18709&MevzuatIliski=0&sourceXmlSearch=kimyasal (20 Haziran 2019
tarihinde erişildi)
176
YAYGIN OLARAK KARŞILAŞILAN
GÜVENLİK TAVSİYELERİNİN
İNCELENMESİ VE RİSK İLETİŞİMİ
ETİKETLEME
İÇİNDEKİLER
• Güvenlik TavsiyeleriRisklerin
Değerlendirmesi VE
• Risk İletişimi ve Güvenlik
Tavsiyeleri
İŞARETLEME
• Kimyasal Ürün Tehlikelerinin
Dışındaki Tehlikeler Öğr. Gör.
Mustafa BAĞAN

HEDEFLER
• Risk değerlendirmesini ana

hatlarıyla anlayabilecek,Risk
değerlendirmesinde güvenlik
tavsiyelerinin rolünü kavrayabilecek,
• Güvenlik tavsiyelerinin çeşitlerini
sıralayabilecek,
• Kimyasallar ile ilgili mevcut
ÜNİTE
güvenlik tavsiyeleri hakkında bilgi
sahibi olabilecek,
• Güvenlik tavsiyelerinin çalışma
hayatındaki işlevlerini detaylı
9
şekilde öğrenebileceksiniz.
Yaygın Olarak Karşılaşılan Güvenlik Tavsiyelerinin İncelenmesi ve Risk İletişimi
Güvenlik tavsiyeleri
GÜVENLİK TAVSİYELERİ
Güvenlik tavsiyelerinin
YAYGIN OLARAK KARŞILAŞILAN GÜVENLİK TAVSİYELERİNİN
kaynakları
Tehlikelerin Tanımlanması
İNCELENMESİ VE RİSK İLETİŞİMİ
Risklerin Belirlenmesi ve
Analizi
RİSKLERİN DEĞERLENDİRMESİ
Risk Kontrol Adımları
Dokümantasyon
Risk İletişimi
RİSK İLETİŞİMİ VE GÜVENLİK
TAVSİYELERİ
Kimyasalların yönetiminde
kullanılan güvenlik tavsiyeleri
Tehlike İşaretleri
Mesleki Maruziyet Sınır

Değerleri (MMSD)
KİMYASAL ÜRÜN
TEHLİKELERİNİN DIŞINDAKİ
TEHLİKELER
Talimatlar
Eğitim

178
GİRİŞ
Dünyadaki çalışma hayatındaki paydaşlar, hem güvenli davranışı teşvik
etmek hem de güvenli olmayan davranışı önlemek için çalışanlara geniş bir
yelpazede güvenlik bilgisi sağlar. Bu güvenlik bilgisi kaynaklarına örnek olarak yasal
mevzuat, kodlar ve standartlar, endüstri uygulamaları, eğitim kursları, Güvenlik
Bilgi Formları (GBF'ler), yazılı prosedürler, güvenlik işaretleri, ürün etiketleri ve
kullanım kılavuzları gösterilebilir.
Sağlanan güvenlik bilgileri olay aşamalarına göre farklı olabilmektedir. Tablo
9.1’de konuya ilişkin bir örnek verilmektedir (Lehto & Miller, 2019).
Tablo 9.1. Muhtelif Aşamalarda Çalışanlara Aktarılabilecek Güvenlik Bilgileri
Görev aşaması Hedefler (Davranışsal) Örnek kaynaklar

Görevden önce İşçiyi riskin niteliği ve Eğitim kılavuzları, videolar
seviyesi, önlemler, veya programlar, tehlike
iyileştirici önlemler ve iletişim programları,
Yasal mevzuat, kodlar, acil durum malzeme güvenlik bilgi
endüstri uygulamaları, prosedürleri formları, güvenlik
Güvenlik Bilgi konusunda eğitin ve propagandası, güvenlik
Formları (GBF'ler), ikna edin. geri bildirim
yazılı prosedürler, Rutin görev İşçiye güvenli Kullanım kılavuzları, iş
güvenlik işaretleri, prosedürleri izlemesi performansı yardımcıları,
ürün etiketleri gibi veya önlem alması için kontrol listeleri, yazılı
güvenlik bilgileri talimat verin veya prosedürler, uyarı
çalışanlara hatırlatın. işaretleri ve etiketler
verilmektedir.
Anormal görev Anormal koşullarda Uyarı sinyalleri: Görsel,
koşulları çalışanı uyarın. Gerekli işitsel veya koku alma.
işlemleri belirtin. Geçici etiketler, işaretler,
engeller veya kilitlenmeler
Kaza koşulları Güvenlik ve ilk yardım Güvenlik bilgi işaretleri,

ekipmanlarının, etiketler ve işaretler,
çıkışların ve acil durum güvenlik bilgi formları
prosedürlerinin
yerlerini belirtin.
Düzeltici ve acil durum
prosedürlerini belirtin.
Yukarıdaki tablodaki açıklama bir çalışma yerindeki kazaya kadar uzanan

çalışma aşamalarını içermektedir. Kaynaklar olarak baktığımızda hemen her
aşamada güvenlik bilgilerinin verilmesi önerilmektedir.
Belirtilen aşamaların sonunda oluşacak bir kazaya/olaya karşı olabilecek
reaksiyonlar Şekil 9.1’de verilmektedir.

179
Kazaların/olayların
oluşma nedenlerine
gösterilecek
reaksiyonlar
arasında gelişmeye
karşı koyulabilecek
engeller de yer
almaktadır.
Şekil 9.1 Kazalara/Olaylara Karşı ya da Kaza veya Olayları Önlemek İçin En Çok Rastlanılan
Reaksiyon Şekilleri
Şekildeki kabul edilen nedenler, öngörülebilen ve gene şekilde önerilen
önlemlerle önlenebilecek nedenlerdir. Bu nedenlerin önlenmesi veya sonuç
şiddetinin azaltılabilmesi şekilde verilen girişimlerle sağlanabilmektedir. Bunların
içinde “Önleme”, “Koruma” ve “Kolaylaştırma” girişimlerinin bazıları doğrudan
olmasa da dolaylı olarak kısmen konumuzla ilgilidir.
Önlemeye bağlı olarak önerilen girişimlerden “Engeller” doğrudan
konumuzu ilgilendirmektedir. Bu engeller:
 Fiziksel
 Fonksiyonel
 Sembolik
 Mental (zihinsel) olarak belirtilmektedir.
Fiziksel engel sistemleri: Bir olayın oluşmasını fiziksel olarak engeller veya
sonuçların yayılmasını engeller. Fiziksel olarak enerji/materyal transferini engeller
veya dağılmasını önler (Şekil 9.2). Sabittir. Kendi kendine çalışır. Fiziksel engel
daima ortamdadır.
Şekil 9.2. Fiziksel Engellere Örnekler

180
Fonksiyonel (aktif veya dinamik) engel sistemleri: Bir olayın oluşmasını ön

koşullar kanalıyla engeller. Olay olunca da sonuçlara karşı koruyabilir. Kendi
kendine çalışabilir. Bu sistemlerde engeller açık veya kapalı olabilir.
Sembolik engel
sistemlerinin
çalışabilmesi için
uyarıyı algılayacak
kişi veya kişiler
gerekmektedir.
Şekil 9.3. Fonksiyonel Engellere Örnekler

Sembolik engel sistemi (algısal, kavramsal): İşe yönelik bir yorumlama ve
algılama gerektirir (işaretler, sinyaller, alarmlar, uyarılar). Sembolik engel daima
ortamdadır. Fonksiyonel olması için cevaplayacak biri gerekir.
Şekil 9.4. Sembolik Engel Sistemine Örnekler

181
Mental (zihinsel) engel sistemi (maddi olmayan engel): Fiziksel olarak

bulunmaz, mental bilgilere dayanmaktadır (kurallar, talimatlar, kanunlar). Mental
engel hiçbir zaman orada değildir, cevaplayacak biri gerekir.
Şekil 9.5. Mental Engeller: Kanunlar, Kurallar, Talimatlar

Sembolik ve mental engellerin fonksiyonel olabilmesi için mutlaka çalışanlar
tarafından algılanması gerekmektedir. Bunları güvenlik tavsiyeleri olarak da
değerlendirebiliriz. Engeller hakkında daha detaylı örnekler Şekil 9.6’da
verilmektedir.
Şekil 9.6. Engel Örnekleri
GÜVENLİK TAVSİYELERİ
Güvenlik tavsiyeleri
Türk Dil Kurumu sözlüğüne göre “tavsiye”, “öğütleme, yol gösterme”
anlamını taşımaktadır. Giriş bölümünde sözü edilen engellerin amaçları da mevcut
tehlikelere karşı güvenlik açısından yol göstermektir.

182
Güvenlik tavsiyeleri: Güvenlik tavsiyelerinin amacı, iş yerlerindeki muhtemel

tehlikelerden kaynaklanabilecek risklere karşı, risklerin oluşmasını engellemek
veya risklerin yaratabileceği menfi sonuçların etkisini en aza indirmektir.
Güvenlik tavsiyelerinin kaynakları

Risk Güvenlik tavsiyelerinin iş hayatındaki resmî olanlarının kaynakları, ülkelerin
değerlendirmesine, ilgili otoritelerinin yayımlamış olduğu mevzuata dayanmaktadır. Örneğin; ABD’de
ekip oluşturulduktan EPA (Çevre koruma ajansı) veya OSHA (Mesleki güvenlik ve sağlık ajansı) bu alanda
sonra tehlikelerin mevzuat çıkarmaktadır. Avrupa Birliği (AB) özellikle 89/391/EEC sayılı Direktifine
saptanmasıyla
dayanarak iş hayatını düzenlemek için birçok mevzuat yayımlamıştır. Türkiye de
başlanır.
AB uyumu çerçevesinde mevzuat yayımlayarak güvenlik tavsiyelerinin kaynaklarını
oluşturmuştur.
RİSKLERİN DEĞERLENDİRMESİ
Yukarıdaki paragrafta sözü edilen güvenlik tavsiyelerinin dayanağı risk
değerlendirmesidir. Risk değerlendirmeleri yapıldıktan sonra bu riske karşı
alınabilecek önlemleri içeren güvenlik tavsiyeleri oluşturulmaktadır.
30 Haziran 2012 tarih ve 28339 sayılı Resmî Gazete’ de yayımlanan 6331
sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanuna göre, risk ve risk değerlendirme tanımlarını
aşağıdaki gibi yapabiliriz
Risk: Tehlikeden kaynaklanacak kayıp, yaralanma ya da başka zararlı sonuç
meydana gelme ihtimali.
Risk değerlendirmesi: İş yerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek
tehlikelerin belirlenmesi, bu tehlikelerin riske dönüşmesine yol açan faktörler ile
tehlikelerden kaynaklanan risklerin analiz edilerek derecelendirilmesi ve kontrol
tedbirlerinin kararlaştırılması amacıyla yapılması gerekli çalışmalar.
Risk 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’na dayalı olarak 29 Aralık 2012
değerlendirmesinin
tarih ve 28512 sayılı Resmî Gazete’ de yayımlanan “İş Sağlığı ve Güvenliği Risk
ilk adımı, iş yerinde
bulunan tehlikelerin Değerlendirmesi Yönetmeliği” risk değerlendirme aşamalarını aşağıdaki konular
belirlenmesidir. üzerine kurmuştur:
 Tehlikelerin tanımlanması
 Risklerin belirlenmesi ve analizi
 Risk kontrol adımları
 Dokümantasyon
Bu adımlardan ikisi ünite ile ilgili olduğundan bu ünitenin izleyen
bölümlerinde sadece ikisinin kapsamı açıklanacak, diğer iki adımın kapsamı bu
ünitede açıklanmayacaktır.

183
Tehlikelerin Tanımlanması
Risk değerlendirmesinin ilk adımı, iş yerinde bulunan tehlikelerin
belirlenmesidir. Genel olarak iş yerlerinde aşağıdaki tehlike gruplarına
rastlanmaktadır:
 Fiziksel tehlikeler
 Kimyasal tehlikeler
 Biyolojik tehlikeler
 Elektrik tehlikeleri
 Mekanik tehlikeler
 Ergonomik tehlikeler
 Radyasyon
 Basınç farkı
 Çevresel tehlikeler
 Organizasyonel / idari tehlikeler
 İnsanlardan kaynaklanan tehlikeler
Risklerin Belirlenmesi ve Analizi

Bu konu ünitemizin dışında kaldığından, bu ünite kapsamında konu ile ilgili
bilgi verilmeyecektir.
Risk kontrol adımları Risk Kontrol Adımları

uygulanırken toplu
korunma önlemlerine, İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirmesi Yönetmeliği’nin 10. maddesinde
kişisel korunma kontrol ile ilgili girişimler aşağıdaki gibidir:
önlemlerine nazaran
Risklerin kontrolünde şu adımlar uygulanır:
öncelik verilmesi
gerekmektedir.  Planlama: Analiz edilerek etkilerinin büyüklüğüne ve önemine göre sıralı
hâle getirilen risklerin kontrolü amacıyla bir planlama yapılır.
 Risk kontrol tedbirlerinin kararlaştırılması: Riskin tamamen bertaraf

edilmesi, bu mümkün değil ise riskin kabul edilebilir seviyeye indirilmesi
için aşağıdaki adımlar uygulanır:
 Tehlike veya tehlike kaynaklarının ortadan kaldırılması
 Tehlikelinin, tehlikeli olmayanla veya daha az tehlikeli olanla değiştirilmesi

 Riskler ile kaynağında mücadele edilmesi
 Risk kontrol tedbirlerinin uygulanması: Kararlaştırılan tedbirlerin iş ve
işlem basamakları, işlemi yapacak kişi ya da iş yeri bölümü, sorumlu kişi ya
da iş yeri bölümü, başlama ve bitiş tarihi ile benzeri bilgileri içeren planlar
hazırlanır. Bu planlar işverence uygulamaya konulur.

184
 Uygulamaların izlenmesi: Hazırlanan planların uygulama adımları düzenli

olarak izlenir, denetlenir ve aksayan yönler tespit edilerek gerekli düzeltici
ve önleyici işlemler tamamlanır.
 Risk kontrol adımları uygulanırken toplu korunma önlemlerine, kişisel
korunma önlemlerine nazaran öncelik verilmesi ve uygulanacak
önlemlerin yeni risklere neden olmaması sağlanır.
 Belirlenen risk için kontrol tedbirlerinin hayata geçirilmesinden sonra

yeniden risk seviyesi tespiti yapılır. Yeni seviye, kabul edilebilir risk
seviyesinin üzerinde ise bu maddedeki adımlar tekrarlanır.
Ayrıca İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirmesi Yönetmeliği’nin aşağıda
verilen 16. maddesi çalışanların bilgilendirilmesini öngörmektedir:
MADDE 16 – (1) İş yerinde çalışanlar, çalışan temsilcileri ve başka iş
yerlerinden çalışmak üzere gelen çalışanlar ve bunların işverenleri; iş yerinde
karşılaşılabilecek sağlık ve güvenlik riskleri ile düzeltici ve önleyici tedbirler
hakkında bilgilendirilir.Burada söz konusu olan işlem aslında bir risk iletişiminin
yapılması isteğidir. Ünitemizin konusunun temeli de risk iletişimine dayanmaktır.
Dokümantasyon
Bu konu ünitemizin dışında kaldığından, bu ünite kapsamında konu ile ilgili
bilgi verilmeyecektir.
RİSK İLETİŞİMİ VE GÜVENLİK TAVSİYELERİ

Risk İletişimi
Risk iletişimi risk değerlendirmesi sonucu elde edilen verilerin risk altındaki
kişilere, bu risk hakkında bilgi vererek o kişilerin kendilerini bu riskten korumalarını
amaçlamaktadır. Risk iletişimi, risk değerlendirme döngüsünün önemli bir
unsurudur.
Etkinlik
Bireysel
• Risk değerlendirmesinin hukuksal boyutunu nasıl

tanımlarsınız?
Örnek olarak, kimyasal maddelerin risk yönetim döngüsünde risk

iletişiminin yeri Şekil 9.7’de verilmiştir.

185
Kimyasal risklerin
yönetiminde risk
iletişimi özellikle risk
altında kalabilecek
kişiler için önemli bir
aşamadır.
Şekil 9.7. Kimyasalların Risk Yönetim Döngüsü

Yukarıdaki döngüde, kimyasallar için risk iletişimi son aşamada yer
almaktadır. Bu iletişimlerdeki unsurlar “güvenlik tavsiyeleri” olarak da
değerlendirilmelidir. Kimyasalların riskleri hakkındaki iletişim görsel veya yazılı
olarak iki şekilde yapılmaktadır.
Görsel olarak yapılan risk iletişimi etiket aracılığı ile yazılı olarak da güvenlik
bilgi formu ve taşımacılıkta kullanılan yazılı talimat aracılığı ile yapılmaktadır.
Etiket ile yapılan risk iletişimine örnek olarak Şekil 9.8 verilmektedir.
“Maddelerin ve
Karışımların
Sınıflandırılması,
Etiketlenmesi ve
Ambalajlanması
Hakkında Yönetmelik”
kimyasal ürünlerin
yönetimine yenilikler
getirmiştir.
Şekil 9.8. Etikette Yer Alması Gereken Bilgiler

186
Etiketteki bilgiler, okuyucuyu kimyasal maddenin zararına karşı uyarmak ve

gerekli tedbirlerin alınmasını sağlamak amacını taşımaktadır. Aynı bilgiler güvenlik
bilgi formunun 2.2.no’lu alt başlığında da verilmektedir. Özellikle “P” cümleleri
önlem cümleleridir. H cümlelerinin ifade ettiği zararlılıklara karşı alınması gereken
önlemleri ifade etmektedir.
Etikette yer alması gereken bilgiler Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından
AB ile mevzuat açısından uyum sağlamak amacıyla yayımlanmış olan, “Maddelerin
ve Karışımların Sınıflandırılması, Etiketlenmesi ve Ambalajlanması Hakkında
Yönetmelik” (Resmî Gazete tarih: 11.12.2013 sayı: 28848 Mükerrer) gereğince
belirlenmektedir.
Dünya genelindeki kimyasalların risk iletişimindeki yenilikler özellikle yapılan
“zirve”lerde ortaya çıkmıştır. İlki 1992 yılında Rio (Brezilya)’da yapılan
“sürdürülebilir kalkınma” temalı zirve sonunda kimyasalların ve atıkların
irdelendiği Gündem 21’de ortaya çıkmıştır. Gündem 21, Bölüm 19, Program Alanı
B, paragraf 27, Güvenlik Bilgi Formlarını ve kolayca anlaşılabilir sembolleri de
içermek üzere, tehlike sınıflandırılmasında ve uygun etiketlemede uluslararası
birlikteliği sağlayacak sistemin yapılabilirse 2000 yılına kadar hazırlanması istenmiş
ve bu sisteme Global Harmonize Sistemi (The Globally Harmonized System of
Classification and Labelling of Chemicals - GHS) adı verilmiştir. Bu yaklaşımın en
büyük nedeni değişik ülkelerde tehlikelerin sınıflandırılması için kullanılan
kriterlerin farklı olmasıydı. Örneğin; Endonezya’da zararsız olarak değerlendirilen
bir kimyasal Amerika Birleşik Devletlerinde Toksik olarak sınıflandırılabilmekteydi.
Bu da çalışanları risk altına sokmaktaydı. Ayrıca risk iletişiminde kullanılan
etiketteki bilgiler, güvenlik bilgi formlarının içeriği farklı olabilmekteydi. Bu da
farklı etiket ve farklı risk iletişimine neden olduğu için ticarette engeller
yaratabilmekteydi. Diğer taraftan kimyasalların bazı zararlarının sınıflandırılması
için kriterler yetersiz kalabilmekteydi. 2000 yılına kadar GHS çalışmaları
tamamlanmamış, 2012 Johannesburg'ta (Rio + 10'da denilmektedir) yapılan
zirvede bu çalışmaları 2008 yılına kadar bitirilmesi ve ülkelerin bu uygulamalar
geçmelerinin teşvik edilmesi tavsiye edilmiştir.
Avrupa Birliği, Johannesburg zirvesinden sonra kimyasalların risk
iletişiminde GHS sistemini uyarlayarak 16 Aralık 2008 tarihinde 1272/2008 sayılı,
kısaca CLP (Classification, Labelling and Packaging) olarak da anılan Tüzük ile yeni
uygulamaya geçti. Avrupa Birliği’nin mevzuatta değişiklik yapması nedeniyle
Türkiye’deki mevzuat da Avrupa Birliği’ne uyum için değişikliğe uğramıştır. Çevre
ve Şehircilik Bakanlığının 11 Aralık 2013 tarih ve 28848 (mük) sayılı Resmî
Gazete’de yayımladığı “Maddelerin ve Karışımların Sınıflandırılması, Etiketlenmesi
ve Ambalajlanması Hakkında Yönetmelik - SEA” gene Avrupa Birliği’nin kısaca CLP
denilen Tüzüğüne dayanmaktadır ve hâlen ülkemizde yürürlüktedir.
Kimyasalların yönetiminde kullanılan güvenlik tavsiyeleri

Yeni Yönetmeliğin konumuz açısından getirmiş olduğu değişiklikler
etiketlerdeki risk iletişimine ait bilgiler hakkında olup aşağıda verilmektedir:

187
 Uyarı kelimesi
 Zararlılık işaretleri
 Zararlılık ifadeleri
 Güvenlik Tavsiyeleri
Yönetmeliğin Ek-1’i uygulamanın en önemli bölümüdür. Bu bölümde
sınıflandırma, etiketleme ve ambalajlama hakkında gerekli kriterler verilmektedir.
Değişiklikler temel olarak zararlılık sınıflandırmalarında olmuştur. Her
sınıflandırma bölümü sonunda Şekil 9.9’daki etiket unsurları hakkında bilgiler
verilmektedir.
Şekil 9.9. Ek-1’de Zararlılık

Sınıflarına Ait Verilen Etiket Unsurlarına Örnek
 Zararlılık işaretlerinde Şekil 9.10’da belirtilen değişiklikler olmuştur.
Şekil 9.10. Zararlılık İşaretlerinde Olan Değişiklikler

Hakkında Genel Bilgi

188
 Uyarı kelimeleri: Okuyucunun dikkatini çekmek üzere “Tehlike ve dikkat”

şeklinde iki seviyede kullanılmaktadır.
 Zararlılık ifadeleri: Eski Yönetmelikte “Risk İbareleri” olarak tanımlanan “R”
cümleleri yeni Yönetmelikte “Zararlılık ifadeleri (Hazard Statement)”
olarak değişmiş ve “H” harfi ile belirtilmektedir.
H cümleleri, zararlı bir
madde veya karışıma  Zararlılık ifadelerinin düzenlenmesi aşağıda verilen Şekil 9.11’daki gibidir.
dair zararların
niteliğini ve uygun
durumlarda, söz
konusu zararlılık
derecesini belirten
ifadedir.
Şekil 9.11. H Cümlelerinin Düzenlenme Şekilleri
H harfinden sonra gelen ilk rakam belirli zarar sınıfına atanmıştır. Daha
sonra gelen rakamlar ardışık devam etmektedir. Diğer taraftan AB, GHS sisteminde
olmayan ancak kendi eski mevzuatından bazı H cümlelerini yeni mevzuata
taşımıştır. Bu tür cümlelerin başında ilave olarak “EU” harfleri yer alır. “EUH 029 =
Su ile temasında toksik gaz çıkarır” ifadesi buna örnek olarak gösterilir. H
Cümlelerine ait açıklamalı bir örnek aşağıdaki Tablo 9.2’de verilmektedir.
Tablo 9.2. H Cümlesi Açıklama Örneği

189
H cümlelerine ait detaylı bilgiler SEA Yönetmeliğinin Ek-3’ünden sağlanabilir.
 Güvenlik tavsiyeleri:
 Tedbir
 Müdahale
Güvenlik
tavsiyeleri,  Depolama
kimyasal risklere  Bertaraf
karşı alınması
gereken önlemleri olarak dört alanda uygulamaya yönelik gruplandırılmıştır. Daha önce “S”
belirterek riskin harfi ile belirtilen güvenlik tavsiyeleri artık (Precautionary statement) “P” harfi ile
şiddetini azaltmaya belirtilmektedir. İfadelerde kullanılan rakamlar Şekil 9.12’deki gibi
yönelik girişimleri gruplandırılmıştır:
önerirler.
Şekil 9.12. P Cümlelerinin Düzenlenme Şekilleri

P ifadeleri de H ifadelerine benzer bir şekilde müdahale alanına göre
numaralandırılmıştır. P cümlelerinde AB özelinde cümle bulunmamaktadır. P
cümlelerine ait örnekler Tablo 9.3’te verilmektedir.
Tablo 9.3. P Cümleleri-Genel
P No'su Açıklama
P101 Tıbbi tavsiye gerekiyorsa, ambalajı veya etiketi saklayın.
P102 Çocukların erişemeyeceği yerde saklayın.
P103 Kullanmadan önce etiketi okuyun.
P cümlelerine ait detaylı bilgiler SEA Yönetmeliğinin Ek-4’ünden sağlanabilir.
KİMYASAL ÜRÜN TEHLİKELERİNİN DIŞINDAKİ

TEHLİKELER
Tehlikelerin tanımı isimli paragrafta yer alan tehlikelerde, kimyasal
tehlikeler dışındaki tehlikeler için standart bir sistem yoktur. Ancak İş Kanunu ve
ona dayalı olarak yayımlanmış yönetmelikler çerçevesinde yerine getirilmesi

190
zorunlu olan bazı uygulamalar, güvenlik tavsiyeleri altında aşağıdaki gibi

gruplandırılabilir:
 Tehlike işaretleri
Güvenlik işaretleri  Mesleki maruziyet sınır değerleri
arasında yer alan
sarı zeminli  Talimatlar
işaretler,  Eğitim
çalışanı risklere karşı
uyarmak amacı ile Yukarıdaki gruplara ait bilgiler aşağıda verilecektir. Ancak verilecek bilgilerin
kullanır. çoğu diğer ünitelerdeki bilgilerle çakışabileceğinden, gereksiz tekrardan kaçmak
için sadece kısa açıklamalarla yetinilecektir. Detaylı bilgiler referans olarak verilen
yönetmeliklerden elde edinilebilir.
Tehlike İşaretleri
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığının (Bakanlığın ismi Aile, Çalışma ve
Sosyal Hizmetler Bakanlığı olarak değişti) 11/09/2013 tarih ve 28762 sayılı Resmî
Gazete’de yayımlanan Sağlık ve Güvenlik İşaretleri Yönetmeliği’nde iş yerlerinde
çalışanları yaptıkları işin risklerine karşı uyarmak amacıyla kullanılması gereken
işaretler verilmektedir. Yönetmeliğin Ek-1’inde işaretlerin kullanımı hakkında
detaylı bilgi verilmektedir.
Mesleki Maruziyet Sınır Değerleri (MMSD)

Türk Dil Kurumuna bakıldığında Türkçede “maruziyet” diye bir kelime
bulunmamaktadır. Yıllardan beri kullanılan “maruziyet” kelimesine alışılmış olup
özellikle güncel hayatta sıkça kullanılmaktadır. Aslında maruziyet yerine “maruz
kalma” ifadesinin kullanılması daha doğru olacaktır.
6331 Sayılı İş Sağılığı ve Güvenliği Kanunu’na dayanarak birçok alanda
uygulamalar için yönetmelikler yayınlanmıştır. Çalışanların maruz kalacağı
tehlikelere ait sınır değerler de bu yönetmeliklerde verilmektedir. MMSD'ler
aslında çalışanların zarar görmeyeceği bir ortam yaratılması için verilen güvenlik
tavsiyeleridir. Verilen MMSD'ler işverenin güvenli bir ortam yaratabilmesi için
minimum değerlerdir. İşverenin görevi, iş yerinde bu minimum değerlerde
çalışmak ve yapılabilirlik çerçevesinde bu limitlerin altındaki ortamları yaratmaktır.
Mesleki maruz kalma sınır değerleri bulunan faaliyetlere ait mevzuatın bazı
örnekleri aşağıdaki şekilde sıralanabilir.
 Çalışanların Titreşimle İlgili Risklerden Korunmalarına Dair Yönetmelik,

 Kanserojen veya Mutajen Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik
Önlemleri Hakkında Yönetmelik,
 Radyasyon Güvenliği Yönetmeliği,
 Çalışanların Gürültü ile İlgili Risklerden Korunmalarına Dair Yönetmelik,

 Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık Ve Güvenlik Önlemleri
Hakkındaki Yönetmelik

191
Tüm mevzuatta çalışanların maruz kalacakları etkilerden korunması,

sağlıklarının korunması için sınır değerler verilmektedir.
Talimatlar
Türk Dil Kurumu sözlüğünde talimat kelimesi; yönerge ve görevin erektirdiği
türlü hizmetlerin başarıyla yürütülmesi için kumandanlık, başkanlık veya daire
Talimatlar, güvenlik
başkanları tarafından verilen; o hizmetle ilgili sorumluluk, düzen ve ilkeleri içine
konusunda katkıda
bulunurlar. alan buyruklar (askerlik) şeklinde tanımlanmaktadır. Çalışma ortamına
gelindiğinde hazırlanan talimatlar hem çalışanların yapacakları işlemler hakkında
gerekli bilgileri aktarmak hem de güvenlik açısından risklere karşı uyarıda
bulunmayı amaçlamaktadır. Bu bakımdan talimatlar, aynı zamanda güvenlik
tavsiyesi olarak da algılanabilir.
Aşağıda örnek bir talimattan bir bölüm verilmektedir:
Eğitim, güvenlik •Kepçe kullanım Öncesi

tedbirlerinin •Operatörlük Belgesi olmayan personelin kepçe kullanması yasaklanmalıdır.
alınmasında çok •Önceki vardiyadaki operatörden kepçenin son durumu hakkında bilgi
önemli bir aşamadır. alınmalıdır.
•Vardiya başlangıcında;
Örnek
•Yük kaldırma sistemi

•Yağ seviyesi
•El freni
•Radyatör su seviyesi ve soğutma tertibatı
•Frenler ve hidrolik yağ seviyesi
•Diferansiyel yağ seviyesi
•Kontak anahtarı, ışıklar, ampermetre göstergesi, aydınlatma ile ikaz
•devresi
•Görüş aynasının durumu, lastiklerin hava basınçları,
•Kornanın ve geri vites sinyalinin çalıp çalmadığı
•Direksiyon donanımın çalışıp çalışmadığı
•Akü elektrolit seviyesi, kontrol edilmelidir.
•Yakıt alırken sigara içilmemeli, alevle yaklaşılmamalıdır.
•Motor karter yağ seviyesi kontrol edilmelidir.
•Çalıştırma öncesi çevre kontrol edilmelidir.
Örneğin; yakıt alırken sigara içilmemeli, alevle yaklaşılmamalı şeklinde

verilen talimat, kimyasallar açısından bakıldığında bir güvenlik tavsiyesidir.
Eğitim
6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu, işverenin yükümlülüğü altında
eğitimi aşağıdaki şekilde değerlendirmektedir:
İşverenin genel yükümlülüğü

192
MADDE 4 – (1) İşveren, çalışanların işle ilgili sağlık ve güvenliğini sağlamakla

yükümlü olup bu çerçevede:
 Mesleki risklerin önlenmesi, eğitim ve bilgi verilmesi dâhil her türlü
tedbirin alınması, organizasyonun yapılması, gerekli araç ve gereçlerin
sağlanması, sağlık ve güvenlik tedbirlerinin değişen şartlara uygun hâle
getirilmesi ve mevcut durumun iyileştirilmesi için çalışmalar yapar.
Ayrıca yine aynı kanunda eğitim ile ilgili zorunlulukları aşağıdaki gibi
istemektedir:
Çalışanların eğitimi
MADDE 17 – (1) İşveren, çalışanların iş sağlığı ve güvenliği eğitimlerini
almasını sağlar. Bu eğitim özellikle işe başlamadan önce çalışma yeri veya iş
değişikliğinde, iş ekipmanının değişmesi hâlinde veya yeni teknoloji uygulanması
hâlinde verilir. Eğitimler, değişen ve ortaya çıkan yeni risklere uygun olarak
yenilenir; gerektiğinde ve düzenli aralıklarla tekrarlanır.Diğer taraftan bu kanuna
dayanılarak yayımlanan hemen hemen tüm yönetmeliklerde çalışanın eğitilmesi
istenmektedir. Özellikle risklerin bulunduğu çalışmalarda eğitimler güvenlik
tavsiyeleri olarak verilmektedir.

193
•Dünyada çalışma hayatındaki paydaşlar, hem güvenli davranışı teşvik

etmek hem de güvenli olmayan davranışı önlemek için çalışanlara geniş bir
yelpazede güvenlik bilgisi sağlar. Bu güvenlik bilgisi kaynaklarına örnek
olarak yasal mevzuat, kodlar ve standartlar, endüstri uygulamaları, eğitim
Özet
kursları, güvenlik bilgi formları (GBF'ler), yazılı prosedürler, güvenlik
işaretleri, ürün etiketleri ve kullanım kılavuzları gösterilebilir.Genel olarak
güvenlik tavsiyesi diye adlandırabileceğimiz bu tür bilgilerin temeli risk
değerlendirmesine dayanmaktadır.
•Risk değerlendirmesi: İş yerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek
tehlikelerin belirlenmesi, bu tehlikelerin riske dönüşmesine yol açan
faktörler ile tehlikelerden kaynaklanan risklerin analiz edilerek
derecelendirilmesi ve kontrol tedbirlerinin kararlaştırılması amacıyla
yapılması gerekli çalışmalardır.
•6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’na dayalı olarak 29 Aralık 2012
tarih ve 28512 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan “İş Sağlığı ve Güvenliği
Risk Değerlendirmesi Yönetmeliği” risk değerlendirme aşamalarını
aşağıdaki konular üzerine kurmuştur:
•Tehlikelerin tanımlanması
•Risklerin belirlenmesi ve analizi
•Risk kontrol adımları
•Dokümantasyon
•İş yerlerinde iş sağlığı ve güvenliğini sağlamanın temel dayanağı
•risk değerlendirmesidir.
•Risk değerlendirmesinin de yer aldığı risk yönetiminin en önemli
aşamalarından birisi de tehlikeye maruz kalacak kişilere riskin iletilmesidir.
•Genel olarak yapılacak her risk iletişimde, bu riske karşı alınabilecek
önlemler de iletilmektedir. Bunlara güvenlik tavsiyeleri denilmektedir.
•Kimyasalların zararlılıklarını belirten H harfinden sonra gelen ilk rakam
belirli zarar sınıfına atanmıştır. Daha sonra gelen rakamlar ardışık olarak
devam etmektedir.
•Diğer taraftan AB, GHS sisteminde olmayan ancak kendi eski mevzuatından
bazı H cümlelerini yeni mevzuata taşımıştır. Bu tür cümlelerin başında ilave
olarak “EU” harfleri yer alır. “EUH 029 = Su ile temasında toksik gaz çıkarır.”
ifadesi buna örnek gösterilir. H cümlelerine ait detaylı bilgiler SEA
Yönetmeliğinin Ek-3’ünden sağlanabilir.
•Kimyasallar ile ilgili güvenlik tavsiyeleri, güvenlik ibareleri, P cümleleri
olarak Maddelerin ve Karışımların Sınıflandırılması, Etiketlenmesi ve
Ambalajlanması Hakkında Yönetmelik’in Ek-4’ünde yer almaktadır.

194
Özet (devamı)
•Avrupa Birliği, 2012 yılında Johannesburg'ta, sürüdürülebilir kalkınma
temalı zirvesinden sonra kimyasalların risk iletişiminde Global Harmonize
Sistemini –GHS (The Globally Harmonized System of Classification and
Labelling of Chemicals - GHS) uyarlayarak 16 Aralık 2008 tarihinde
1272/2008 sayılı, kısaca CLP (Classification, Labelling and Packaging)
olarak da anılan tüzük ile yeni uygulamaya geçti. Avrupa Birliği’nin
mevzuatta değişiklik yapması nedeniyle Türkiye’deki mevzuat da Avrupa
Birliği’ne uyum için değişikliğe uğramıştır. Çevre ve Şehircilik Bakanlığının
11 Aralık 2013 tarih ve 28848 (mük) sayılı Resmî Gazetede yayımladığı
“Maddelerin ve Karışımların Sınıflandırılması, Etiketlenmesi ve
Ambalajlanması Hakkında Yönetmelik - SEA” gene Avrupa Birliği’nin
kısaca CLP denilen tüzüğüne dayanmaktadır ve hâlen ülkemizde
yürürlüktedir.
•KİMYASAL ÜRÜN TEHLİKELERİNİN DIŞINDAKİ TEHLİKELER
•"Tehlikelerin tanımı" isimli paragrafta yer alan tehlikelerde, kimyasal
tehlikeler dışındaki tehlikeler için standart bir sistem yoktur. Ancak İş
Kanunu ve ona dayalı olarak yayımlanmış yönetmelikler çerçevesinde
yerine getirilmesi zorunlu olan bazı uygulamalar, güvenlik tavsiyeleri
altında aşağıdaki gibi gruplandırılabilir:
•Tehlike işaretleri
•Mesleki maruziyet sınır değerleri
•Talimatlar
•Eğitim

195
1. Aşağıdakilerden hangisi risk değerlendirmesinin aşamaları arasında yer
almaz?
a) Dokümantasyon
b) Tehlikelerin tanımlanması
c) Risk kontrol adımları
d) Risklerin belirlenmesi ve analizi
e) Talimatların hazırlanması
2. Güvenlik tavsiyelerinin amacı aşağıdakilerden hangisidir?
a) Verimin artırılması
b) İş yerlerindeki muhtemel risklere karşı, riskin oluşmasını engellemek
veya risklerin getireceği sonuçları en aza indirmek
c) İş yerlerindeki muhtemel tehlikelere karşı, tehlikenin oluşmasını
engellemek veya risklerin getireceği sonuçları en aza indirmek
d) İş sağlığı ve güvenliğinde çevresel faktörlerin göz özününde
bulundurulması
e) Talimatların hazırlanması
3. Aşağıdakilerden hangisi iş yerlerinde güvenlik tavsiyesi olarak kabul
edilebilecek ögelerden birisidir?
a) Risk ibareleri
b) P Cümleleri
c) Sağlık raporları
d) Kişisel donanım kullanılması
e) Bakım ve onarım
4. Mesleki maruziyet sınır değerlerinin amacı aşağıdakilerden hangisidir?
a) Kişisel koruyucu donanımın kullanılması konusunda ikaz etmek
b) İş yeri ortamında kimyasallarla kapalı devre çalışılmasını sağlamak
c) Maliyetleri azaltmak
d) Çalışanların zarar görmeyeceği bir ortam yaratmak
e) Çalışma ortamındaki psikolojik etkenleri önlemek
5. Talimatların güvenlik konusundaki katkısı aşağıdakilerden hangisidir?
a) İşin doğru yapılmasını sağlamak
b) Vardiya değişiminde bilgi aktarımını sağlamak
c) Çalışanları yaptıkları işin risklerine karşı uyarmak
d) Makine bakım periyotlarını belirlemek
e) Günlük mesai zamanlarını belirlemek

196
6. SEA Yönetmeliğinin Ek-1’inde yer alan zararlılık sınıfları bölümlerinin

sonunda yer alan etiket unsurları hangi ögeleri kapsamaktadır?
a) S Cümleleri
b) R Cümleleri
c) Fiziksel özellikler
d) Kimyasal özellikler
e) Zararlılık işaretleri
7. Kimyasal ürünlerin etiketlerinde yer alan P cümlelerinin uygulamaya göre
farklılık gösteren ve aşağıda verilen alanlardan hangisi yanlıştır?
a) Taşıma
b) Depolama
c) Tedbir
d) Bertaraf
e) Müdahale
8. Sağlık ve Güvenlik İşaretleri Yönetmeliği’nde verilen işaretlerden güvenlik
tavsiyesi sayılabilecek işaret rengi aşağıdakilerden hangisidir?
a) Sarı
b) Kırmızı
c) Mavi
d) Siyah
e) Yeşil
9. Dolaylı olarak güvenlik tavsiyesi olarak da kullanılabilen ve aşağıda
örnekleri verilen uygulamalardan hangisi doğrudur?
a) Kimyasal maddelerin risk iletişiminde R cümleleri güvenlik tavsiyesi
olarak kullanılır.
b) Hiçbir alanda güvenlik tavsiyelerinin standardı yoktur.
c) Kimyasal maddelerin risk iletişiminde K cümleleri güvenlik tavsiyesi
d) Mesleki maruz kalma limitleri güvenlik tavsiyesi olarak kullanılabilir.
e) Kimyasal maddelerin risk iletişiminde S cümleleri güvenlik tavsiyesi
10. Aşağıdakilerden hangisi risk iletişiminin amaçlarından birisi değildir?
a) Kişileri tehlikelere karşı uyarmak
b) Kişilerin korunmasını sağlamak
c) Riskin ortaya çıkmasını beklemek
d) Riske karşı önlemlerin alınmasını sağlamak
e) Tehlikeleri üçüncü şahıslara bildirmek
Cevap Anahtarı
1.e, 2.b, 3.b, 4.d, 5.c, 6.e, 7.a, 8.a, 9.d, 10.c

197
Bağan M. (2011). "Güvenlik Bilgi Formu Hazırlayıcıları Kurs Notları".
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı (2012), " İş Sağlığı ve Güvenliği Risk
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı (2012), “İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu"
Resmî Gazete tarih: 30.06.2012 sayı: 28339.
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı (2013), " Çalışanların Titreşimle İlgili
Risklerden Korunmalarına Dair Yönetmelik" Resmî Gazete tarih: 22.08.2013
sayı: 28743.
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı (2013), " Sağlık ve Güvenlik İşaretleri
Yönetmeliği" Resmî Gazete tarih: 11.09.2013 sayı: 28762.
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı (2013), "Çalışanların İş Sağlığı ve Güvenliği
Eğitimlerinin Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik" Resmî Gazete tarih:
15.05.2013 sayı: 28648.
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı (2013), "Kanserojen veya Mutajen
Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında
Yönetmelik" Resmî Gazete tarih: 06.08.2013 sayı: 28730.
Çevre ve Şehircilik Bakanlığı (2013), “Maddelerin ve Karışımların Sınıflandırılması,
Etiketlenmesi ve Ambalajlanması Hakkında Yönetmelik” Resmî Gazete tarih:
11.12.2013 sayı: 28848 Mükerrer.
Değerlendirmesi Yönetmeliği" Resmî Gazete tarih: 29.12.2012 sayı : 28512.
ECHA (2013), http://echa.europa.eu/ [erişim tarihi: 28.09.2013]
ECHA (2013), http://echa.europa.eu/web/guest/information-on-
chemicals/registered-substances [erişim tarihi: 28.09.2013]
Mark R. Lehto ve James M. Miller- Encyclopedia of Occupational Health and Safety
4th Edition. http://www.ilocis.org/documents/chpt56e.htm [erişim tarihi
29.06.2019]
OSHA "Modification of the Hazard Communication Standard (HCS) to conform
with the United Nations' (UN) Globally Harmonized System of Classification
and Labeling of Chemicals (GHS)".
https://www.osha.gov/dsg/hazcom/hazcom-faq.html [erişim tarihi :
28.09.2011].

198
ÖNEMLİ SEMBOLLER VE
ULUSLARARASI KISALTMALAR
• İş Sağlığı ve Güvenliğinde
Önemli Semboller ETİKETLEME
• Tehlikeli Kimyasal Madde VE
İÇİNDEKİLER
Sembolleri
• Yasaklayıcı Semboller İŞARETLEME
• Uyarı Sembolleri Öğr. Gör. Ahmet
• Emredici Semboller
• Acil Çıkış ve ilk Yardım TAŞTAN
Sembolleri
• Yangınla Mücadele
Sembolleri
• Uluslararası Kısaltmalar

HEDEFLER
• Kimyasallara ilişkin tehlike

sembollerini öğrenebilecek,
• Yasaklayıcı, emredici ve uyarıcı
sembolleri tanımlayabilecek,
• Acil çıkış ve ilk yardım sembolleri ÜNİTE
ile yangınla mücadele sembollerini
açıklayabilecek,
• Uluslararası kısaltmalar hakkında
bilgi sahibi olabileceksiniz. 10
Önemli Semboller ve Uluslararası Kısaltmalar
ÖNEMLİ SEMBOLLER VE ULUSLARARASI

KISALTMALAR
İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİNDE ÖNEMLİ

SEMBOLLER
Tehlikeli Kimyasal Madde Sembolleri
Radyoaktif Madde
Biyolojik Tehlike
Yasaklayıcı Semboller
Uyarı Sembolleri
Emredici Semboller
Acil Çıkış ve ilk Yardım Sembolleri
Yangınla Mücadele Sembolleri
200
GİRİŞ
Sembollerin kendi özel amaçlarına göre; yasaklama, uyarı, emir, kaçış yolu,
acil durumlarda kullanılacak ya da yangınla mücadele amaçlı ekipmanı belirten ve
benzeri işaret levhalarının biçim ve renkleri belirlenmiştir.Semboller mümkün
olduğunca yalın ve sadece temel ayrıntıları içermektedir.
Semboller aynı anlamı veriyorsa ve yapılan değişiklik ya da düzenleme
anlamını belirsiz hâle getirmeyecekse, biraz farklı ya da daha ayrıntılı olabilir.
Sembollerin kullanıldığı işaret levhaları ortama uygun, darbeye ve hava
koşullarına dayanıklı malzemeden yapılmalıdır. İşaret levhalarının boyutları ile
kolorimetrik ve fotometrik özellikleri, bunların kolayca görülebilir ve anlaşılabilir
olmalarını sağlamalıdır.
İşaret levhaları özel bir tehlike olan yerlerin ve tehlikeli cisimlerin hemen
yakınına, genel tehlike olan yerlerin girişine, engeller dikkate alınarak görüş
seviyesine uygun yükseklik ve konumda, iyi aydınlatılmış, erişimi kolay ve görünür
bir şekilde yerleştirilmelidir. Doğal ışığın zayıf olduğu yerlerde floresan renkler,
reflektör malzeme veya yapay aydınlatma kullanılmalıdır.
Sembollerin kullanıldığı, işaret levhalarının gösterdiği durum ortadan
kalktığında işaret levhası da kaldırılmalıdır.
Tehlikeyi önlemenin ilk aşaması, tehlike kaynaklarını bilmektir. Yasaklayıcı
levhalara uymak oldukça önemli bir kuraldır. Yasak işaretlerini göz önünde
bulundurmamız gerekir. Toplu korumaya yönelik teknikler veya işin
organizasyonunda kullanılan önlem, yöntem veya süreçlerle yeterince
azaltılamadığı durumlarda, sağlık ve güvenlik işaretleri bulundurulur ve uygun
yerlerde kullanılması sağlanır.
İşaretlerin ya da sinyal aygıtlarının uygun tasarımı, yeterli sayıda olması,
uygun bir şekilde yerleştirilmesi, bakım ve onarımının iyi yapılması ve doğru
çalışması sağlanmalıdır.
İş sağlığı ve güvenliğinde İşaretler ve sinyal aygıtları, imalindeki karakteristik
özelliklerini ve/veya işlevsel niteliğini korumak için düzenli aralıklarla temizlenmeli,
kontrol; bakım ve tamiri yapılmalı ve gerektiğinde değiştirilmelidir.
İşaretlerin ve sinyal aygıtlarının sayısı ve yerleştirileceği yerler, tehlikenin
büyüklüğüne ve bunların uygulanacağı alana göre belirlenmelidir.
Herhangi bir enerji ile çalışan işaretlerin enerjinin kesilmesi ve tehlikenin
başka bir şekilde önlenememesi durumunda, işaretlerin yedek enerji kaynağı ile
derhal çalışması sağlanmalıdır. Kullanılan enerji kaynakları, güvenlik koşullarına
uygun nitelikte olmalıdır.
201
İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİNDE ÖNEMLİ SEMBOLLER

28762 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Sağlık ve Güvenlik İşaretleri
Yönetmeliğine göre tüm işaretlerin birtakım standartları mevcuttur. Sabit ve kalıcı
işaret levhaları; yasaklamalar, uyarılar ve yapılması zorunlu işler ile acil kaçış
yollarının ve ilk yardım bölümlerinin yerlerinin belirtilmesi ve tanınması için
kullanılır.
Güvenlik İşaretleri  Kırmızı renkli işaretler: Yasak/tehlike alarmı ve yangınla mücadele için
Yönetmeliğine göre kullanılır. Dur, kapat, tahliye et gibi.
tüm işaretlerin birtakım
standartları mevcuttur.  Sarı renkli işaretler: Uyarı işaretleridir. Dikkatli ol, önlem al, kontrol et gibi.
 Mavi renkli işaretler: Zorunluluk işaretleridir. Kişisel koruyucu donanım
kullan, baret tak, eldiven giy gibi.
 Yeşil renkli işaretler: Acil çıkış ve ilk yardım işaretleridir. Çıkış yeri, kapılar,
ekipman, tesisler gibi.
İş sağlığı ve güvenliğindeki semboller altı alt grupta incelenebilir:
 Tehlikeli kimyasal madde sembolleri
 Yasaklayıcı semboller
 Uyarı sembolleri
 Emredici semboller
 Acil çıkış ve ilk yardım sembolleri
 Yangınla mücadele sembolleri
Bunları sırasıyla açıklayalım.
Tehlikeli Kimyasal Madde Sembolleri

Tehlike sembolleri, özel sembollerdir. Bu semboller, insanları tehlikeye karşı
uyarmak amacıyla kullanılmaktadır. Bunlar genellikle resim-yazı (piktogram)'lardır.
Semboller nasıl bir tehlike olduğu hakkında bilgi verir.
Bu bölümde kimyasal maddenin kodu, adı, açıklaması, sembolü ve alınacak
önlemler belirtilecektir.
E: Patlayıcı (Explosive)
Bu sembol, maddenin alev ve ısı etkisiyle şoka

veya sürtünmeye maruz kaldığında patlayabileceği
anlamına gelir (Şekil 10.1).
Şekil 10.1. Patlayıcı
202
Alınacak Önlemler:
Madde çarpma, vurma, sürtünme, kıvılcım, ateş ve ısı gibi etkilere maruz
bırakılmamalıdır.
O: Oksitleyici (Oxidising)
Oksitleyici sembolüne sahip maddeler yanabilir
maddeler ile temas ettiğinde, yangın tehlikesini
dikkate değer bir şekilde artırırlar ve eğer yangın
mevcut ise yangının yoğunluğunu artırırlar (Şekil
Şekil 10.2. Oksitleyici
10.2). Organik peroksitler oksitleyici sınıfındadırlar.
Maddenin yanıcı maddeler ile hiçbir şekilde temas etmemesi
sağlanmalıdır. Bu maddeler başlamış olan yangını artırır ve yangının
söndürülmesini zorlaştırır.
F: Kolay yanabilir (Highly flammable)

Hafif bir ısınma ve aleve maruz kalma durumunda
hemen yanmaya başlarlar. Bu sembole sahip katı
maddeler ve karışımlar ise ateşleyici bir kaynak ile kısa
süre temas ettiklerinde kolaylıkla yanabilir ve ateşleyici
kaynaktan ayrıldıkları durumda dahi yanmaya devam
edebilirler (Şekil 10.3).
Şekil 10.3. Kolay Yanabilir
Kolay yanabilen maddeler açık alev, kıvılcım ve ısı kaynaklarından uzak
tutulmalıdırlar.
Örnek
•21°C’nin altında parlama noktasına sahip olan sıvılar kolay

yanabilir sembolü ile gösterilir.
Organik peroksitler
oksitleyici F+: Çok kolay yanabilir (Extremely flammable)
sınıfındadırlar.
Normal hava basıncında ve ortalama bir sıcaklıkta
yanabilen gaz ve gaz karışımları da son derece kolay
yanabilir sınıfında yer alırlar (Şekil 10.4).
Şekil 10.4. Çok Kolay

Yanabilir
203
Çok kolay yanabilen maddeler açık alev, kıvılcım ve ısı kaynaklarından uzak
tutulmalıdırlar.
Örnek
•Parlama noktası 0°C'nin altında olan ve kaynama noktası
maksimum 35°C olan sıvılar bu sembol ile gösterilirler.
Toxic, az bir miktarı
yutulduğunda sağlık
üzerinde dikkate değer
derecede zarar veren, T: Zehirli (Toxic)
bazen de ölüme neden
olan maddelerdir.
Az bir miktarı yutulduğunda, solunduğunda veya
cildin absorbsiyonu yoluyla vücuda girdiğinde sağlık
üzerinde dikkate değer derecede zarar veren, bazen de
ölüme neden olan maddelerdir (Şekil 10.5).
Şekil 10.5. Zehirli
Bu sembole sahip maddelerin insan vücudu ile hiçbir şekilde temas
etmemesi sağlanmalıdır. Eğer bu tür bir madde ile temas ettiyseniz hemen
doktora gidiniz. Zehirli maddelerin taşınması için bu konuda hazırlanmış özel
talimatlara uyunuz.
T+: Çok zehirli (Very toxic)

Çok az bir miktarı yutulduğunda, solunduğunda
veya cildin absorbsiyonu yoluyla vücuda girdiğinde sağlık
üzerinde dikkate değer derecede zarar veren bazen
ölüme neden olan maddelerdir (Şekil 10.6).
Şekil 10.6. Çok Zehirli
Bu sembole sahip maddelerin insan vücudu ile hiçbir şekilde temas
etmemesi sağlanmalıdır. Eğer bu tür bir madde ile temas ettiyseniz hemen
doktora gidiniz. Zehirli maddelerin taşınması için bu konuda hazırlanmış özel
talimatlara uyunuz.
204
C: Korrozif (Corrosive)
Bu sembole sahip maddeler canlı doku ile temas

ettiğinde zarar verirler, ciddi yanıklara neden olurlar
(Şekil 10.7).
Şekil 10.7. Korrozif

(Aşındırıcı)
Korrozif malzemelerle çalışılırken gözleri, cildi ve elbiseleri korumak için
özel önlemler alınmalıdır. Buharları solunmamalıdır. Herhangi bir kaza
durumunda veya kendinizi iyi hissetmediğiniz durumda hemen doktora gidiniz.
Xn: Zararlı (Harmful)
Zararlı sembolü ile gösterilen maddeler sağlığa,

zehirli sembolü ile gösterilen maddelerden daha az zarar
Korrozif malzemelerle verirler (Şekil 10.8). Bu tür maddelerin solunması,
çalışılırken gözleri, cildi yutulması ve cilt yoluyla absorbsiyonu sonucunda akut
ve elbiseleri korumak veya kronik rahatsızlıklar ortaya çıkabilir.
için özel önlemler Şekil 10.8. Zararlı
alınmalıdır.
Zararlı maddelerin insan vücudu ile teması önlenmelidir.
Xi: Tahriş edici (Irritating)
Tahriş edici maddeler anlık, uzun süreli ve tekrar

eden temaslarda ciltte ve mukoz dokuda iltihap ve tahriş
oluşmasına neden olurlar (Şekil 10.9). Cilt ile temas
etmeleri durumunda hassasiyet oluştururlar.
Şekil 10.9. Tahriş Edici
Xi sembolüne sahip kimyasal malzemelerin göz ve cilt ile temas
etmemeleri sağlanmalı ve buharları solunmamalıdır
205
N: Çevre için tehlikeli (Dangerous for the

environment)
Çevre için tehlikeli maddeler suya veya toprağa
karıştığında hemen veya daha sonra doğada zarar
oluştururlar (Şekil 10.10).
Şekil 10.10. Çevre Için

Tehlikeli
Bu tür malzemelerin kanalizasyona, su kaynaklarına ve toprağa
verilmemeleri sağlanmalıdır. Atıkların yok edilmeleri konusunda özel
düzenlemelere uyulmalıdır.
Radyoaktif Madde
Bu sembol kimyasalın radyoaktif olduğunu belirtir
(Şekil 10.11). Radyoaktif sembol taşıyan kimyasallarla
uzun süreli etkileşimler kansere yol açabilir. Küçük
dozlarda etkisinde kalındığında; bulantı ve kusma, ishal,
bazen de saçların dökülmesi ve katarakta yol
açabilmektedir. Uzun süreli etkisinde kalındığında ise
Şekil 10.11. Radyoaktif
ölüme neden olabilmektedir. Madde
Radyasyon tehlikesinden korunmak için ortamın, giysilerin ve cildin
radyoaktif madde ile bulaşmasını, radyoaktif maddenin yiyecek ve solunum
yoluyla vücuda girmesini önleyici önlemler alınması gereklidir.
Biyolojik Tehlike
Bu sembol tehlikeli bakteri, virüs, doku kültürü,

Biyolojik tehlike hayvan ve insan kanı, hayvan ve insan vücut sıvıları için
sembolü; bakteri, virüs, kullanılmaktadır (Şekil 10.12).
doku kültürü, hayvan ve
insan kanı, hayvan ve
insan vücut sıvıları için Şekil 10.12. Biyolojik Madde
kullanılmaktadır.
Çalışma prosesleri ve teknik kontrol önlemleri, biyolojik etkenlerin ortama
yayılmasını önleyecek veya ortamda en az düzeyde bulunmasını sağlayacak
şekilde düzenlenir.
206
Yasaklayıcı Semboller
Yasaklayıcı sembollerin temel nitelikleri;:
 Daire biçiminde
Yasaklayıcı semboller  Beyaz zemin üzerine siyah piktogram, kırmızı çerçeve ve diyagonal çizgi
beyaz zemin üzerine (kırmızı kısımlar işaret alanının en az % 35’ini kapsayacaktır) olacak şekilde
siyah piktogram, kırmızı düzenlenmeleridir. Kullanılan yasaklayıcı semboller ve bunların anlamları
çerçeve ve diyagonal Şekil 10.13’de verilmiştir.
çizgi olacak şekilde
düzenlenir
Şekil 10.13. Yasaklayıcı Semboller
Uyarı Sembolleri
Uyarı sembolleri; üçgen şeklinde, sarı zemin üzerine siyah piktogram, siyah
çerçeve (sarı kısımlar işaret alanının en az % 50’sini kapsayacaktır) olacak şekilde
düzenlenmeleridir. Kullanılan uyarı sembolleri ve bunların anlamları Şekil 10.14’te
Uyarı sembolleri; üçgen verilmiştir.
şeklinde, sarı zemin
üzerine siyah
piktogram, siyah
çerçeve olacak şekilde
düzenlenir.
207
Şekil 10.14. Uyarı Sembolleri
208
Emredici Semboller
Emredici sembollerin temel nitelikleri:
 Daire biçiminde
 Mavi zemin üzerine beyaz piktogram (mavi kısımlar işaret alanının en az

Emredici semboller, %50’sini kapsayacaktır) olacak şekilde düzenlenmeleridir. Kullanılan
mavi zemin üzerine emredici semboller ve bunların anlamları Şekil 10.15’te verilmiştir.
beyaz piktogram olacak
Şekil 10.15. Emredici Semboller
209
Acil Çıkış ve ilk Yardım Sembolleri

Acil çıkış ve ilk yardım sembollerinin temel nitelikleri:
 Dikdörtgen veya kare biçiminde
 Yeşil zemin üzerine beyaz piktogram (yeşil kısımlar işaret alanının en az %

Acil çıkış ve ilk yardım
50’sini kapsayacaktır) olacak şekilde düzenlenmeleridir. Kullanılan acil çıkış
sembolleri, yeşil zemin
üzerine beyaz ve ilk yardım sembolleri ve bunların anlamları Şekil 10.16’da verilmiştir.
piktogram olacak
Şekil 10.16. Acil Çıkış ve İlk Yardım Sembolleri
Yangınla Mücadele Sembolleri

Yangınla mücadele sembollerinin temel nitelikleri:
 Dikdörtgen veya kare biçiminde
 Kırmızı zemin üzerine beyaz piktogram (kırmızı kısımlar işaret alanının en az

% 50’sini kapsayacaktır) olacak şekilde düzenlenmeleridir. Kullanılan
Yangınla mücadele sembolleri ve bunların anlamları Şekil 10.17’de
verilmiştir.
210
Şekil 10.17. Yangınla Mücadele Sembolleri

Bireysel Etkinlik
• İş sağlığı ve güvenliğinde kullanılan semboller kategorik

olarak sizce yeterli midir? Önerebileceğiniz yeni standart
semboller ve kategoriler neler olabilir?
211
Yaygın olarak kullanılan uluslararası semboller ve bunların açık yazılış
biçimleri Tablo 10.1’de verilmiştir.
Tablo 10.1. Uluslararası Semboller ve Bunların Açık Yazılış Biçimleri
UN Birleşmiş Milletler
WHO Dünya Sağlık Örgütü
ILO Uluslararası Çalışma Örgütü
UNEP Birleşmiş Milletler Çevre Programı
NFPA Ulusal Yangın Önleme Kurumu
NIOSH Ulusal Mesleki Güvenlik ve Sağlık Enstitüsü
NMAM NIOSH Analitik Metotlar El Kitabı
ACGIH Hükûmete Bağlı Endüstriyel Hijyenistler Amerika Konferansı
DFG Alman Araştırma Kuruluşu
CEC Çevresel İş Birliği Komisyonu
EINECS Kimyasal Maddelerin Avrupa Envanteri
IPCS Uluslararası Kimyasal Güvenlik Programı
IPCS PRC Uluslararası Kimyasal Güvenliği Yakından İzleme Programı
APF Onaylanmış Koruma Faktörü
BAT Biyolojik Tolerans Değeri
BEI Biyolojik Maruz Kalma İndeksleri. Sayısal değerler maddelerin
dokudaki, sıvıdaki dışarı verilen ürünlerin ölçülerek insan
vücudunun absorbladığı madde miktarını belirlemek metodu
temeline dayanmaktadır.
CLV Tavan Değeri
CAS No Kimyasal Maddelerin Servis Kayıt Numarası
CEC Çevresel İş Birliği Komisyonu
DOT ID DOT Belirtme Numarası. Bazı özel maddelerin taşınmalarını
tanımlamak anlamında kullanılan dört haneli bir sayıdır.
Düzenlemeleri anlatan yayınlar (49 CFR 172.10) Kanada
Tehlikeli Malları Taşıma Talimatı gereğince sayılara Ürün
Tanımlama Sayıları adı verilmektedir (PINs). Bu numaralar
uluslararası olarak UN ön eki taşıyabilir. Örneğin; (UN 1170
Etil alkol), fakat sadece Kuzey ABD de kullanılanlar, NA ön
eki ile yazılır ( NA 9163 Zirkonyum Sülfat).
EU OEL Avrupa Birliği Mesleki Maruziyet Limit Değerleri
ICSC Uluslararası Kimyasal İş Güvenliği Kartları
LEL Tutuşma( Patlama) Aralığı. Tutuşturucu bir kaynakla temas
ettiğinde patlama veya yanma meydana gelen gaz ya da
buhar derişim aralığı. Genellikle aralığın alt limitine alt
patlama veya tutuşma limiti LEL/LFL ve üst limite de üst
patlama limiti UEL/UFL denir.
212
Lt Patlama veya tutuşma limitinin altında karışım yanmayacak

kadar fakir, üstünde de yanmayacak kadar zengindir.
MAC Maksimum kabul edilebilir konsantrasyon
MPC Maksimum müsaade edilen konsantrasyon
NIOSH IDLH NIOSH sağlığa ve yaşama derhâl tehlikeli olabilecek derişimler
NIOSH RELs NIOSH tavsiye edilen maruziyet limitleri
OEL Mesleki maruz kalma limitleri
OSHA PELs Mesleki Güvenlik ve Sağlık İdaresi izin verilebilir maruziyeti
sınırları (PELs)
PDK İzin verilebilir maksimum konsantrasyon
RADS Reaktif hava yolu fonksiyon bozukluğu sendromu
RTECS Kimyasal maddelerin zehir etkileri kayıtları
STEL Başka bir süre belirtilmedikçe, 15 dakikalık sürede maruz
kalınan, aşılmaması gereken limit değer.
TLV- STEL Kısa süreli maruziyet sınırı veya maksimum.
TLV -TWA 40 saatlik hafta veya 8 saatlik normal çalışma süresindeki izin
verilebilir zaman ağırlıklı ortalama derişimi
TLV Eşik Limit Değeri. İşçilerin günlük veya haftalık çalışma
esnasında büyük çoğunlukla maruz kaldığı fakat kötü etkilerin
yaşamadığı maddenin havadaki derişimin ACGIH tarafından
tanımı. "İşçiler" sağlıklı bireyler anlamında, "sağlıklı" ise yaşları
25-44 arasında değişen 68.04 kg (150 pound) ağırlığındaki
erkek. Daha genç, yaşlı, hasta, doğal olarak şüphelenilen daha
az toleranslıdır ve ilave önlemler alınmalıdır. ACGIH TLV nin 3
şekilde olduğunu belirtir.
TWA 8 saatlik referans zaman dilimine göre ölçülen veya
hesaplanan zaman ağırlıklı ortalama.
213
•Sembollerin kendi özel amaçlarına göre; yasaklama, uyarı, emir, kaçış yolu,
acil durumlarda kullanılacak ya da yangınla mücadele amaçlı ekipmanı
belirten ve benzeri işaret levhalarının biçim ve renkleri belirlenmiştir.
•Sembollerin kullanıldığı işaret levhaları ortama uygun, darbeye ve hava
koşullarına dayanıklı malzemeden yapılmalıdır. İşaret levhalarının boyutları
Özet
ile kolorimetrik ve fotometrik özellikleri, bunların kolayca görülebilir ve
anlaşılabilir olmalarını sağlamalıdır.
•Sembollerin kullanıldığı işaret levhalarının gösterdiği durum ortadan
kalktığında, işaret levhası da kaldırılmalıdır.
•Tehlikeyi önlemenin ilk aşaması, tehlike kaynaklarını bilmektir. Yasaklayıcı
levhalara uymak oldukça önemli bir kuraldır. Yasak işaretlerini göz önünde
bulundurmamız gerekir. Toplu korumaya yönelik teknikler veya işin
organizasyonunda kullanılan önlem, yöntem veya süreçlerle yeterince
azaltılamadığı durumlarda, sağlık ve güvenlik işaretleri bulundurulur ve
uygun yerlerde kullanılması sağlanır.
•Tehlike sembolleri, özel sembollerdir. Bu semboller, insanları tehlikeye karşı
uyarmak amacıyla kullanılmaktadır. Bunlar genellikle resim-yazı
(piktogram)'lardır. Semboller nasıl bir tehlike olduğu hakkında bilgi verir.
•Tehlikeli maddeler çarpma, vurma, sürtünme, kıvılcım, ateş ve ısı gibi
etkilere maruz bırakılmamalıdır.
•Maddelerin yanıcı maddelerler ile hiçbir şekilde temas etmemesi
sağlanmalıdır. Bu maddeler başlamış olan yangını artırır ve yangının
söndürülmesini zorlaştırır.
•Kolay yanabilen maddeler açık alev, kıvılcım ve ısı kaynaklarından uzak
tutulmalıdırlar.
•Zehirli maddelerin insan vücudu ile hiçbir şekilde temas etmemeleri
sağlanmalıdır. Eğer bu tür bir madde ile temas ettiyseniz hemen doktora
gidiniz. Zehirli maddelerin taşınması için, bu konuda hazırlanmış özel
talimatlara uyunuz.
•Korrozif malzemelerle çalışılırken gözleri, cildi ve elbiseleri korumak için özel
önlemler alınmalıdır. Buharları solunmamalıdır. Herhangi bir kaza
durumunda veya iyi hissedilmediği durumda hemen doktora gidilmelidir.
•Çevre için tehlikeli maddelerin kanalizasyona, su kaynaklarına ve toprağa
verilmemeleri sağlanmalıdır. Atıkların yok edilmeleri konusunda özel
düzenlemelere uyulmalıdır.
•Oksitleyici sembolüne sahip maddeler yanabilir maddeler ile temas ettiğinde
yangın tehlikesini dikkate değer bir şekilde artırır.
•21°C'ın altında parlama noktasına sahip olan sıvılar, kolay yanabilir sembolü
ile gösterilir.
•Korrozif malzemelerle çalışılırken gözleri, cildi ve elbiseleri korumak için özel
önlemler alınmalıdır. Zararlı maddelerin insan vücudu ile teması
önlenmelidir.
•Yasaklayıcı semboller; daire biçiminde, beyaz zemin üzerine siyah piktogram,
kırmızı çerçeve ve diyagonal çizgi(kırmızı kısımlar işaret alanının en az %
35’ini kapsamalıdır).
214
•Uyarı semboller üçgen şeklinde, sarı zemin üzerine siyah piktogram, siyah
çerçeve (sarı kısımlar işaret alanının en az % 50’sini kapsamalıdır).
Özet (devamı) •Emredici semboller daire biçiminde, mavi zemin üzerine beyaz piktogram
(mavi kısımlar işaret alanının en az % 50’sini kapsamalıdır).
•Acil çıkış ve ilk yardım sembolleri, dikdörtgen veya kare biçiminde, yeşil
zemin üzerine beyaz piktogram (yeşil kısımlar işaret alanının en az % 50’sini
kapsamalıdır).
•Yangınla mücadele sembolleri, dikdörtgen veya kare biçiminde, kırmızı zemin
üzerine beyaz piktogram (kırmızı kısımlar işaret alanının en az % 50’sini
kapsamalıdır).
•Radyoaktif sembol taşıyan kimyasallarla uzun süreli etkileşimler kansere yol
açabilir. Küçük dozlarda etkisinde kalındığında; bulantı ve kusma, ishal, bazen
de saçların dökülmesi ve katarakta yol açabilmektedir. Uzun süreli etkisinde
kalındığında ise ölüme neden olabilmektedir.
•Radyasyon tehlikesinden korunmak için ortamın, giysilerin ve cildin
radyoaktif madde ile bulaşmasını, radyoaktif maddenin yiyecek ve solunum
yoluyla vücuda girmesini önleyici önlemler alınması gereklidir.
215
1. “Dur, kapat, tahliye et” gibi yasak/tehlike alarmı ve yangınla mücadele için
kullanılan işaretlerde kullanılan renk aşağıdakilerden hangisidir?
a) Kırmızı
b) Yeşil
c) Mavi
d) Mor
e) Turuncu
2. Aşağıdakilerden hangisi iş sağlığı ve güvenliğinde kullanılan sembol
gruplarından birisi değildir?
a) Tehlikeli kimyasal madde sembolleri
b) Uyarı sembolleri
c) Hatırlatıcı semboller
d) Emredici semboller
e) Acil çıkış ve ilk yardım sembolleri
3. 21°C’nin altında parlama noktasına sahip sıvılar kolay yanabilir. Hafif bir
ısınma ve aleve maruz kalma durumunda hemen yanmaya başlarlar.
Aşağıdakilerden hangisi bu maddeleri temsil için kullanılır?
a) F+
b) F
c) T
d) T+
e) C
4. Tahriş edici maddeler; anlık, uzun süreli ve tekrar eden temaslarda ciltte
ve mukoz dokuda iltihap ve tahriş oluşmasına neden olurlar. Cilt ile temas
etmeleri durumunda hassasiyet oluştururlar.
Aşağıdakilerden hangisi tahriş edici maddeler ile ilgili alınması gereken
önlemlerden birisidir?
a) Bu tür maddelerin kanalizasyona, su kaynaklarına ve toprağa
verilmesi sağlanmalıdır.
b) Yiyecek ve solunum yoluyla vücuda girmesini önleyici önlemler
alınması gereklidir.
c) Madde çarpma, vurma, sürtünme, kıvılcım, ateş ve ısı gibi etkilere
maruz bırakılmamalıdır.
d) Maddenin yanıcı maddeler ile hiçbir şekilde temas etmemesi
sağlanmalıdır.
e) Göz ve cilt ile temas etmemeleri sağlanmalı ve buharları
solunmamalıdır.
216
5. Aşağıdaki seçeneklerden hangisi tehlikeli kimyasal madde

sembollerindendir?
a) Z+
b) Tn
c) Xnr
d) E
e) Cr
6. Bakteri, virüs, doku kültürü, hayvan ve insan kanı, hayvan ve insan vücut
sıvıları için kullanılmakta olan sembole verilen ad aşağıdakilerden
hangisidir?
a) Kanserojen maddeler
b) Sağlığa zararlı maddeler
c) Toksik maddeler
d) Biyolojik maddeler
e) Oksitleyici maddeler
7. Kırmızı zemin üzerine beyaz piktogram kullanımı hangi sınıf sembollerde
kullanılır?
a) Acil çıkış ve ilk yardım
b) Yangınla mücadele
c) Emredici
d) Uyarı
e) Yasaklayıcı
8. Çevresel iş birliği komisyonunun kısaltması aşağıdakilerden hangisidir?
a) WHO
b) OHSAS
c) UN
d) CVL
e) CEC
9. Dünya sağlık örgütünün kısaltması aşağıdakilerden hangisidir?
a) ILO
b) CEC
c) WHO
d) BM
e) UN
10. ILO kısaltmasının açılımı aşağıdakilerden hangisidir?
a) Uluslararası Çalışma Örgütü
b) Tavan Değeri
c) NIOSH Analitik Metotlar El Kitabı
d) Onaylanmış Koruma Faktörü
e) Maksimum Kabul Edilebilir Konsantrasyon
Cevap Anahtarı
1.a, 2.c, 3.b, 4.e, 5.d, 6.d, 7.b, 8.e, 9.c, 10.a
217
Atasoy, A., 2002, Fen öğrenimi ve öğretimi. Gündüz Eğitim ve Yayıncılık, Ankara.
Erol, B. & Diler, S., 2011, Erciyes Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 27(2),
217- 221.
İş Sağlığı ve Güvenliğinde Eğitimin Önemi, 2006, İş Sağlığı ve Güvenliği Dergisi,
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Genel Yayın, 136.
İş Teftiş Sisteminin Geliştirilmesi Projesi Kimya Sektörü İş Yerlerinde İş Sağlığı ve
Güvenliği Rehberi, 2009, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı İş Teftiş
Kurulu Başkanlığı, 30, Ankara.
J. D. Hoff, 2003, Education Week, Science-Lab Safety Upgraded After Mishaps, 22
(33), 20-21.
K. Arıcı, 1999, İşçi sağlığı ve iş güvenliği dersleri, Tes-iş Eğitim Yayınları, Ankara.
MEGEP, 2009, Meslek Eğitim ve Öğretim Sisteminin Güçlendirilmesi Projesi, Kimya
Teknolojisi Kimyasal maddeleri Depolama, Ankara.
Sınıflandırma ve Etiketleme Rehberi, 2011, Kimyasallar Yönetimi Dairesi
Başkanlığı, Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü, Çevre ve Orman Bakanlığı.16
Kasım 2011.
Sınıflandırma ve Etiketleme Rehberi, 2011, Kimyasallar Yönetimi Dairesi
Başkanlığı, Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü, Çevre ve Orman Bakanlığı.16
Kasım 2011.
Taşkolu, A., 2004, İş sağlığı ve iş güvenliği, İş yurtları Kurumu Daire Başkanlığı
Yayını, 001, Ankara.
Tehlikeli Maddeler ve Müstahzarlara İlişkin Güvenlik Bilgi Formlarının Hazırlanması
ve Dağıtılması Hakkında Yönetmelik, 2008, Çevre ve Orman Bakanlığı.
218
CE UYGUNLUK İŞARETİNİN
ÜRÜNE İLİŞTİRİLMESİNE VE
KULLANILMASINA DAİR GENEL
ESASLAR
• CE İşaretinin (Etiketinin)
ETİKETLEME
Kapsamı ve Gelişim Süreci VE
İÇİNDEKİLER
• CE İşareti Taşıması Gereken

Ürünler İŞARETLEME
• CE İşaretinin Ürüne İliştirilmesi
ve Kullanım Esasları
Prof. Dr.
• Yeni Yaklaşım ve Modüler Mithat ZEYDAN
Sistem
• Onaylanmış Kuruluş (Notified
Body)
• Ürün Güvenliği ve
Sorumluluğu
• CE İş Akış Şeması
• Teknik Dosyanın Hazırlanması
• Uygunluk Beyanı

• CE işaretinin niçin, nerede, nasıl,
HEDEFLER
hangi şartlarda kullanıldığını

anlayabilecek,
• Ürüne CE işaretinin hangi
adımlardan sonra alınabileceğini
öğrenebilecek,
• Yeni yaklaşim, modüler sistem ÜNİTE
ve ilgili mevzuat hakkında bilgi
edinebileceksiniz.
11
CE Uygunluk İşaretinin Ürüne İliştirilmesine ve Kullanılmasına Dair Genel Esaslar
CE UYGUNLUK İŞARETİNİN ÜRÜNE İLİŞTİRİLMESİNE VE

CE İşaretinin Kapsamı ve
Gelişim Süreci
KULLANILMASINA DAİR GENEL ESASLAR
CE İşareti Taşıması Gereken

Ürünler
CE İşaretinin Ürüne
İliştirilmesi ve Kullanım
Esasları Onaylanmış kuruluş
Yeni Yaklaşım ve Modüler

Sistem Ürün Güvenliği ve
Sorumluluğu
Teknik Dosyanın
Hazırlanması
CE İş Akış Şeması
Uygunluk Beyanı
220
GİRİŞ
Uluslararası rekabetin yoğun yaşandığı günümüzde, Avrupa Birliği
ülkelerinin ticari açıdan pek çok engelin ortadan kaldırılması için 1960’lı yıllardan
itibaren ürün standardizasyonu yoluyla entegrasyona gittiği görülmektedir. Bu
entegrasyonu sağlayabilmek için CE işareti adı altında bir etiketi ürüne yapıştırarak
ihracat ve ithalat kolay hâle getirilmiştir. Yeni yaklaşım politikası doğrultusunda
CE, bir ürün ya da ürün ürünlerde tek bir işaretin yer alması sağlanmış ve bu işaret “CE İşareti” olarak
grubunun AB'nin sağlık, tanımlanmıştır. CE İşareti "Avrupa’ya Uygunluk" anlamını taşır. Bir ürün ya da ürün
güvenlik, çevre ve grubunun AB'nin sağlık, güvenlik, çevre ve tüketicinin korunması için oluşturulmuş
tüketicinin korunması normlarına uygunluğunu vurgular. Bu işaret, ürünlerin, AB üyesi ülkelerde serbest
için oluşturulmuş
dolaşıma çıkabilmesi için bir çeşit pasaport işlevi görmektedir. Bir ürünün bir AB
normlarına
uygunluğunu vurgular. ülkesine girişi için üzerinde CE İşareti bulundurması zorunludur. Sadece ihracat
değil, ithalat için de ürünlerin AB normlarına uygun olduğunun garanti edilmesi
gerekmektedir. AB’ye aday olan ülkemiz açısından da işletmelerin ürettiği
ürünlerin ihracatını kolaylıkla yapabilmesi ve buna bağlı olarak küresel rekabette
bir adım daha öne çıkabilmesi için CE işaretini ürünlerine iliştirmesi
gerekmektedir. CE işareti, ürünün piyasaya girmeden önce değerlendirildiğini ve
AB güvenlik, sağlık, çevre koruma gereksinimlerinin karşıladığını ifade eder. 2004
yılında, Türkiye Cumhuriyeti Dış Ticaret Müsteşarlığı 23 AB Endüstriyel Direktifinin
uygulamasını kabul ettiğini duyurmuştur. Bu yüzden sadece ihraç ürünleri için
değil, iç pazarımız açısından da mevzuat uyumu tamamlanmış ve zorunlu
uygulamaya girmiştir. Ürün yönetmelikleri kapsamına giren ürünlerden CE İşareti
taşıması gerektiği hâlde taşımayan ürünlerin ülkemiz piyasasına sürülmesi de
mümkün değildir.
Bu bölümde, “CE İşareti Yönetmeliği” baz alınarak CE işaretinin önemi ve bir
ürüne CE etiketinin konabilmesi için nasıl bir süreçten geçilmesi gerektiği üzerinde
durulmaktadır.
CE İŞARETİNİN (ETİKETİNİN) KAPSAMI VE GELİŞİM

SÜRECİ
Uluslararası rekabetin günümüz küresel ticaretinde acımasızca her alana
yayılmasıyla beraber ülkelerin uyguladıkları standartlar, teknik düzenleme ve farklı
uygunluk değerlendirme yöntemleri ticari açıdan bütünleşmeyi engelleyen bir
faktör olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu nedenle, standart ve teknik düzenleme
yöntemlerinin ülkeler arasında uyumlaştırılması zorunluluğu ortaya çıkmıştır.
AB’nin (Avrupa Birliği’nin) temelleri 1951 yılında altı ülkenin katılımıyla oluşturulan
Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğuna ve 1957 Roma Antlaşması'na dayanmaktadır.
O dönemden bu yana, birlik yeni üyelerin katılımlarıyla büyümüş; var olan
yetkilerine yeni görev ve sorumluluk alanları ekleyerek gücünü artırmıştır. AB,
Uyumluluk ve Avrupa Standardizasyonunu oluşturabilmek için 1957 yılında
imzalanan Roma Antlaşması ile birlikte üye devletler arasındaki tarifeleri ortadan
kaldırmış ancak malların serbest dolaşımı için yeterli bir ortam meydana
getirememiştir. O yıllarda, her ürün kategorisi için yüksek teknik spesifik
221
enstrümanlara ihtiyaç duyulmaktaydı. Sonsuz teknik sıkıntılara ihtiyaç bıraktığı için

bu yaklaşım, kontrol ve gelişimi daha zor hâle getirdi. Avrupa Komisyonu’nun
teknik uyumluluk ve standartlara yeni yaklaşımı Avrupa Konseyi’ne göndermesinin
sebebi de buydu. AB’de teknik mevzuat uyum çalışmaları 1961 yılında başlamıştır.
1969 yılında klasik yaklaşım ortaya konmuştur. Temel ilkesi, mevzuat düzeyindeki
CE işareti; teknik kurallar ile bu kurallarla aynı etkiye sahip standartların tümünün
Ürünlerin, AB uyumlaştırılmasıdır. Klasik yaklaşım çerçevesinde mevzuat uyumlaştırmasına konu
üyesi ülkelerde teşkil eden alanların başlıcaları; tekstil ürünleri, elektrikli aletler, eczacılık ürünleri,
serbest dolaşıma
kozmetik ürünler, gıda maddeleri, tehlikeli maddeler, motorlu araçlar, tüketici ve
çıkabilmesi için bir
çeşit pasaport çevrenin korunması olmuştur. 7 Mayıs 1985’te Avrupa Konseyi Avrupa direktifleri
işlevi görmektedir. ve standartlarının uyumuyla ilgili bir karara vardı. Yeni Yaklaşım olarak
isimlendirilen bu karar, malların serbest dolaşımında Avrupa içi engellerin
kaldırılması ve Avrupa direktiflerinin teknik uyumluluğunu hedeflemekteydi. 1989
Kasım’ında bu karar, uygunluk değerlendirmesine daha uygun hâle getirilerek
genişletildi. Takip eden yılda konsey taahhüdünü yeniledi ve Yeni Yaklaşım
Direktifleri kapsamındaki tüm sanayi ürünlerine imalatçının uygunluk işaretini
iliştirmesi kaydıyla, ürünlerin piyasada bulunabileceğini belirtti. 1985’e kadar AB,
mevzuatını teknik ürünlere ait imalat spesifikasyonlarına uygun hâle getirmek için
gayret göstererek teknik engelleri kaldırmaya yönelik sürekli çaba göstermişti. Bu
çerçevede AB, üye ülkeler arasındaki teknik düzenleme farklılıklarından
kaynaklanan ticari engelleri kaldırmak üzere 1985 yılında “Yeni Yaklaşım” olarak
adlandırılan yeni bir standardizasyon politikası benimsemiştir. “Yeni Yaklaşım”
politikasıyla ulusal çalışmaların daha şeffaf hâle getirilmesi, standardizasyon
faaliyetlerinin güçlendirilmesi; özellikle sağlık, güvenlik, tüketicinin ve çevrenin
korunması gibi toplum yararını gözeten temel gereklerin belirlenmesi
hedeflenmiştir. Ayrıca, ürünlerin tek tek standartlarının uyumlaştırılması yerine,
birbirine benzeyen ürünlerin aynı grupta toplanarak asgari güvenlik koşullarının
sağlanması amaçlanmıştır. Yeni Yaklaşım politikası doğrultusunda ürünlerde tek bir
işaretin yer alması sağlanmış ve bu işaret “CE İşareti” olarak tanımlanmıştır. CE
İşareti "Avrupa’ya Uygunluk" anlamını taşır, Fransızca "Conformité Européenné"
İngilizce “European Conformity” olarak ifade edilmekte ve ürün üzerine
kelimelerin baş harflerinden oluşan CE etiketi iliştirilmektedir. CE, bir ürün ya da
ürün grubunun AB'nin sağlık, güvenlik, çevre ve tüketicinin korunması için
oluşturulmuş normların uygunluğunu vurgular. Ürün direktifleri, hangi ürünün ne
tür temel şartları karşılaması gerektiğini ve/veya çevre ve tüketicinin korunması
konusunda ürün direktifleri olarak bilinen temel şartlara hangi performans
seviyesinde olması gerektiğini belirler. CE işareti bir kalite işareti değildir, ürünün
ilgili direktiflerce belirlenen tüm şartlara uygun olarak üretildiğini ve kontrol
edildiğini gösterir. Kısacası “güvenli” bir ürün olduğunun ifadesidir. CE işareti,
Avrupa Ekonomik Bölgesindeki ülkelerce gereksinim duyulan bir ürünün genel
yasalarla uyumlu olduğunu imalatçı için gösteren bir araç olmakla birlikte ürünün
piyasaya girmeden önce değerlendirildiğini ve AB güvenlik, sağlık, çevre koruma
gereksinimlerini karşıladığını ifade eder. "CE işareti", Avrupa Birliği’nin uyulması
mecburi olan birtakım Yeni Yaklaşım Direktifleri kapsamında yer alan ürünlere
iliştirilen bir işaret olduğu için, söz konusu mevzuat kapsamına giren ve AB üyesi
222
ülkelerde piyasaya arz edilecek ürünlerin bu işareti taşıması zorunludur. Diğer bir
ifadeyle bu işaret, ürünlerin AB üyesi ülkelerde serbest dolaşıma çıkabilmesi için
bir çeşit pasaport işlevi görmektedir. Bu işareti taşıması gerektiği hâlde taşımayan
ürünün AB üyesi ülkelere ihracatı mümkün değildir. CE işaretinin ürüne nasıl
iliştirileceği, ilgili yönetmeliklerde belirtilmektedir. Ürünlerin CE işaretli olarak
Klasik Yaklaşım;
piyasaya sunulmasından üretici sorumludur. Ancak eğer üretici ya da üreticinin
test yöntemleri ve
belgelendirme yetkili temsilcisi Avrupa Birliği içinde değilse, bu sorumluluğu ithalatçı yerine
faaliyetlerinin getirmek zorundadır. Bir başka deyişle, ithalatçı ithal ettiği ürünlerin AB
uyumlaştırılmasını normlarına uygun olduğunu garanti etmek zorundadır.
öngörmemektedir
. Türkiye Cumhuriyeti Dış Ticaret Müsteşarlığı Nisan 2004’de, 23 AB
Endüstriyel Direktifi’nin uygulamasını kabul ettiğini duyurmuştur. Bu yüzden,
sadece ihraç ürünleri için değil, iç pazarımız açısından da mevzuat uyumu
tamamlanmış ve zorunlu uygulamaya girmiş, ürün yönetmelikleri kapsamına giren
ürünlerden CE İşareti taşıması gerektiği hâlde taşımayan ürünlerin ülkemiz
piyasasına sürülmesi de mümkün değildir. CE İşareti, tüketiciye bir kalite güvencesi
sağlamaz, yalnızca ürünün asgari güvenlik koşullarına sahip olduğunu gösterir. Bu
işareti taşıması gereken, Yeni Yaklaşım Direktifleri kapsamındaki bir ürünün bir AB
ülkesine girişi için üzerinde CE İşareti bulundurması zorunludur. CE işareti büyük
oranda ürünlerin güvenliğine ilişkin bir işaret olmakla birlikte 89/336/EEC sayılı
Elektromanyetik Uyumluluk Direktifinde olduğu gibi bazen güvenlik dışındaki
hususları da ortaya koymaktadır.
Klasik Yaklaşım’ın en büyük eksikliklerinden birisi de ülkelerin uyguladığı test
yöntemleri ve belgelendirme faaliyetlerinin uyumlaştırılmasını öngörmemesidir.
Sadece teknik düzenlemelerin uyumlu olması, malların serbest dolaşımı açısından
yeterli olmayacağından AB, 1989 yılında test ve belgelendirme konularını
kapsayan Global Yaklaşım Politikasını benimsemiştir. Buna göre, üye ülkelerin
ürünün test, muayene ve/veya belgelendirme konularında da aynı mevzuatı
uygulamaları öngörülmüştür. Ayrıca, Global Yaklaşım’da karşılıklı güvenin ve
şeffaflığın temini açısından akreditasyonun önemi vurgulanmaktadır. 29 Haziran
1993’te Konsey, 93/465/EEC altında mevcut CE uygunluk işaret direktifini
yayımladı. Bu temel gerekler, hazırlanan direktiflerle belirlenirken ürünün kalite
düzeyini belirleyen ayrıntılı teknik kurallar ise CEN (Avrupa Standardizasyon
Komitesi-Comité Européen de Normalisation), CENELEC (Avrupa Elektroteknik
Standardizasyon Komitesi-Comité Européen de Normalisation de
Electrotechnique) ve ETSI (Avrupa Telekomünikasyon Standartlar Enstitüsü-
European Telecommunication Standards Institute) tarafından yayımlanan
standartlarla belirlenmektedir. İmalatçı, isterse direktifin atıfta bulunduğu
uyumlaştırılmış standarda göre üretim yapabilmektedir. Uyumlaştırılmış
standartlara uygun üretilen ürünlerin direktiflere uygun olduğu kabul
edilmektedir. Ancak bu standartlar ihtiyari olduğundan üretici buna göre üretim
yapmak zorunda değildir. Bir başka ifadeyle AB mevzuatı olan direktiflere uyulması
zorunludur, teknik detayları belirleyen uyumlaştırılmış standartlar ihtiyaridir. Yeni
Yaklaşım Kararı kapsamında yayımlanan direktiflerde; ürünün tanımı, taşıdığı
riskler, sahip olması gereken asgari güvenlik koşulları, uygunluk değerlendirme
223
prosedürleri ayrıntılı bir şekilde belirlenir. Bir ürün, birliğin tüm ülkelerinde aynı
özellikler için aynı uygunluk değerlendirme prosedürlerinden geçer.
CE İŞARETİ TAŞIMASI GEREKEN ÜRÜNLER

CE işareti taşıması gereken ürünler şunlardır:
 Tablo 11.1’de verilen CE işareti gerektiren direktifler arasında bulunan

ürünler
 Üye ülkelerde veya üçüncü ülkelerde üretilmiş tüm yeni ürünler
 Üçüncü ülkelerden ithal edilen kullanılmış veya ikinci el ürünler
 Direktiflerin hükümlerine yeni ürünmüş gibi tabi olan, önemli ölçüde
değişikliğe uğratılmış ürünler
CE İŞARETİNİN ÜRÜNE İLİŞTİRİLMESİ VE KULLANIM

ESASLARI
Bir ürünün CE işareti iliştirilmesini gerektiren birden fazla teknik
düzenlemeye tabi olması durumunda CE İşareti, ürünün ilgili tüm teknik
düzenlemelerin hükümlerine uygun olduğunu gösterir. CE İşaretinin iliştirilmesine
ve kullanılmasına ilişkin kurallar aşağıdaki gibi özetlenebilir:
Yeni Yaklaşım  İlgili teknik düzenlemede aksi belirtilmediği takdirde, en az 5 mm boyunda

Direktifleri "CE" harflerinden oluşur.
kapsamındaki
 Bu işaret için ilgili yönetmelikte öngörülen oranlara ve şekle bağlı kalınmak
ürünler “düşük
riskli ürünler” ve üzere, küçültülebilir veya büyütülebilir.
“yüksek riskli  Ürüne veya veri levhasına iliştirilir. Ürünün yapısı gereği bunun mümkün
ürünler” olarak iki
olmaması hâlinde etiketine, ambalajına ve ilgili teknik düzenlemenin
farklı grupta
değerlendirilmekt ürünün beraberinde herhangi bir dokümanın bulunmasını gerektirdiği
edir. durumlarda, bu dokümanlara iliştirilir.
 Görünür, okunabilir ve silinmeyecek şekilde; aşağıda belirtilen hususlar

dikkate alınarak iliştirilir.
 CE İşareti, üretim kontrol safhasının sonunda iliştirilir.
 İlgili teknik düzenlemenin gerektirdiği durumlarda, CE İşaretinin yanında,

üretim kontrol safhasında yer alan Onaylanmış Kuruluşun Avrupa
Komisyonu tarafından verilen kimlik kayıt numarası yer alır.
 Belirli ürünlerin kullanımına ilişkin özelliklerin belirtilmesinin gerektiği

durumlarda, CE İşareti ve Onaylanmış Kuruluşun kimlik kayıt
numarasından sonra bir piktogram (ürünün üzerinde yer alan ve ürünle
ilgili bir özelliği resimli olarak tasvir eden şekli) veya kullanma kategorisini
gösteren başka bir işaretleme yer alabilir.
 Ürünlere, CE İşaretinin anlamı ve şekli hakkında üçüncü şahısları yanıltacak
şekilde başka işaretler iliştirilemez.
224
Tablo 11.1. CE İşareti Gerektiren Direktifler
İlgili Direktifin Adı Uyumundan İlgili Direktifin Adı Uyumundan

Sorumlu Sorumlu
Kuruluş Kuruluş
Radyo ve Telekomünikasyon Bilgi Sanayi ve
Teknolojileri ve Dondurucular
Terminal Cihazları (99/5/EC) Teknoloji
İletişim Kurumu (96/57/EC)
Bakanlığı
Sanayi ve Ulaştırma ve
Basınçlı Ekipmanlar Teknoloji Gezi Amaçlı Tekneler
Altyapı
(97/23/EC) Bakanlığı (94/25/EC)
Bakanlığı
Sanayi ve
Oyuncakların Güvenliği Sağlık
Asansörler (95/16/EC) Teknoloji
(88/378/EEC;93/68/EEC) Bakanlığı
Bakanlığı
Sanayi ve Yolcu Taşıma Amaçlı Sanayi ve
Otomatik Olmayan Tartı Aletleri Teknoloji Kablo Üzerinde Teknoloji
(90/384/EEC;93/68/EEC) Bakanlığı Hareket Eden Araçlar Bakanlığı
(2000/9/EC)
Aile, Çalışma Sanayi ve
Kişisel Koruyucu Ekipmanlar Floresan Lambalarda
ve Sosyal Teknoloji
(89/686/EEC;93/68/EEC) Enerji Etkinliği
(93/95/EEC;96/58/EEC) (2000/55/EC)
Bakanlığı
Açık Alanlarda
Vücuda Yerleştirilen Aktif Tıbbi
Kullanılan Teçhizat Sanayi ve
Cihazlar Sağlık
Tarafından Oluşturulan Teknoloji
(90/385/EEC;93/42/EEC Bakanlığı
Çevredeki Gürültü Bakanlığı
93/68/EEC)
Emisyonu(2000/14/EC)
Sanayi ve Basit Basınçlı Kaplar Sanayi ve
Sivil Kullanım İçin Patlayıcılar
Teknoloji (87/404/EEC;90/488/E Teknoloji
(93/15/EEC)
Bakanlığı EC;93/68/EEC) Bakanlığı
İn Vitro Diagnostik Sanayi ve

Tıbbi Cihazlar Sağlık
Tıbbi Cihazlar Teknoloji
(93/42/EEC;98/79/EC) Bakanlığı
(98/79/EC) Bakanlığı
Sanayi ve Gaz Yakan Cihazlar Sanayi ve
Potansiyel Patlayıcı Ortamlarda
Teknoloji (90/396/EEC;93/68/EE Teknoloji
Kullanılan Ekipmanlar (94/9/EC)
Bakanlığı C) Bakanlığı
Sanayi ve Sanayi ve
Alçak Gerilim Cihazları Makine Emniyeti
Teknoloji Teknoloji
(73/23/EEC;93/68/EEC) (98/37/AT)
Bakanlığı Bakanlığı
Çevre ve Sanayi ve
İnşaat (Yapı) Malzemeleri Yeni Sıcak Su Kazanları
Şehircilik Teknoloji
(89/106/EEC;93/68/EEC (92/42/EEC;93/68/EEC)
Bakanlığı Bakanlığı
Elektromanyetik Uyumluluk Sanayi ve
(89/336/EEC;92/31/EEC Teknoloji
(93/68/EEC) (98/13/EEC) Bakanlığı
 Ulusal veya uluslararası bir standarda uygunluğu belirten işaretler; CE
İşaretinin görünebilirliğine ve okunabilirliğine zarar vermemek kaydıyla
ürüne, ambalajına veya ekli dokümanına iliştirilebilir.
 CE İşareti, üretici tarafından iliştirilir. Onaylanmış Kuruluşun kimlik kayıt
numarası, Onaylanmış Kuruluşun kendi sorumluluğu altında, kendisi veya
üretici tarafından iliştirilir. Bugüne kadar belli ürünler itibarıyla AB’ye
225
ihracatta zorunlu olarak aranan CE İşareti uygulaması, ilgili mevzuatın

2004 yılı nisan ayında yürürlüğe girmesiyle birlikte,
ülkemizde de iç piyasaya arz edilecek ürünler ile ithal edilecek ürünler için
zorunlu hâle gelmiştir.
YENİ YAKLAŞIM VE MODÜLER SİSTEM

Yeni Yaklaşımdaki direktifler ürünlere göre değil, ürünlerin kullanım
amaçlarına göre hazırlanmış ve üretilen malların mal gruplarına göre uyması
gereken genel kuralları belirlenmiştir. Böylece benzer fonksiyonlara sahip ürünler,
gruplar hâlinde toplanmış ve tek bir direktif ile birden fazla ürün için "asgari
güvenlik" koşulları sağlanmıştır. 1990 yılında CE işaretleme sisteminde uygunluk
Piyasaya arz
değerlendirme yöntemlerini, ürünlerin özelliklerini ve taşıdıkları risk oranlarını
edilecek yeni
ürünlerin ilgili dikkate alan "modüler" anlayış ortaya çıkmıştır. Direktiflerde bulunan teknik
teknik gereksinimlere uyum prosedürü, bu modüller çerçevesinde hazırlanmaktadır.
düzenlemeye Ürün ve ürün grubuna göre değişiklik gösteren uygunluk değerlendirme yöntemi
uygun A’dan H’ye kadar olmak üzere sekiz modülden bir veya birden fazlasını içerebilir.
olması Uygunluk değerlendirme modülleri, ürünün tasarım ve üretim aşamalarından
zorunludu
meydana gelmektedir. Modül A, G ve H hem tasarım hem üretim aşamalarını,
r.
Modül B sadece tasarım aşamasını; Modül C, D, E ve F ise sadece üretim aşamasını
kapsamaktadır. Ürünün özelliğine göre uygun olan modüller, ürüne ilişkin
direktiflerde belirtilmektedir. Hangi modülün kullanılacağının seçimi, imalatçının
endüstriyel ürünün tasarım sürecinin içinde mi, yoksa üretim sürecinin içinde mi
olduğuna bağlıdır. Tasarımdan sorumlu imalatçı A, B, G, H modüllerini, üretimden
sorumlu imalatçı ise A, C, D, E, F, G, H modüllerini kullanabilir. Modüller ve
kapsamları aşağıda maddeler hâlinde açıklanmıştır:
 Modül A (İç Üretim Kontrolü): Hem tasarım hem üretim safhalarını içeren
bu modülde üretici, ürünün ilgili direktiflere uygunluğunu beyan eder;
tasarım, üretim ve kullanımını açıklayan teknik dokümanları hazırlar.
Onaylanmış kuruluşa ihtiyaç yoktur.
 Modül B (Tip İncelemesi): Yalnızca tasarım aşamasını kapsayan bu modül
genellikle uygunluk beyanı ile birlikte kullanılır. CE işareti şartı aranmayan
bu modül çerçevesinde Onaylanmış Kuruluş, ürün örneğini ilgili direktif
doğrultusunda test eder.
 Modül C (Tipe Uygunluk Beyanı): Üretim aşamasına yönelik olan bu modül

tek başına yeterli değildir ve Modül B sonraki bir aşamayı temsil eder.
Ürünün ilgili direktif gereklerine uyduğunu kanıtlamak için kullanılan bu
modül sonucunda üretici, ürününe CE işareti iliştirir ve uygunluk
beyanında bulunur. Bu modülde onaylanmış kuruluşa ihtiyaç yoktur.
 Modül D (Üretim Kalite Güvencesi): Üretim aşamasını kapsar ve Modül
B'yi takip eder. EN ISO 9002’den türetilmiş olup imalatçı tarafından
kurulan kalite sisteminin onaylanmış bir kurum tarafından test edilme ve
onaylanma sürecini içerir. İzlediği süreç ISO 9000'in üretim, tesis ve satış
sonrası hizmet kapsamı (eski EN ISO 9002) ile benzerlik gösterir. Üretim
226
sürecine yönelik bir kalite güvence sistemi kurulmasını öngörür. Nihai

ürün denetimi ve testleri imalatçı tarafından gerçekleştirilir.
 Modül E (Ürün Kalite Güvencesi): Üretim aşamasını kapsar ve Modül B'yi
takip eder. EN ISO 9003’ten türetilmiş olup onaylanmış bir kurum
tarafından test edilme ve onaylanma aşamasını içerir. İzlediği süreç ISO
9000'in son kontrol ve testler alım +ambalaj + satış sonrası hizmet [üretimi
içermez] kapsamı ile benzerlik gösterir (eski ISO 9003). Üretim sürecine
yönelik bir kalite güvence sistemi kurulmasını öngörür. Nihai ürün
denetimi ve testleri imalatçı tarafından gerçekleştirilir.
 Modül F (Ürün Doğrulaması): Üretim aşamasını kapsar ve Modül B’yi takip

eder. Onaylanmış bir kurumun ürünün teknik dokümanlara veya tip
incelemesindeki tanımlara uygunluğunu denetlediği modül çerçevesinde
yazılı uygunluk belgesi ile birlikte ürüne CE işareti iliştirilir. İki parçadan
meydana gelir. İlki, ürünün gereksinimleri karşıladığını doğrulamak için
imalatçının kontrol ve testidir. Diğerinde ise Onaylanmış Kuruluş uygunluk
için üreticinin ürünlerini inceler ve test eder.
 Modül G (Birim Doğrulaması): Hem tasarım hem üretim safhalarını
kapsayan bu modül çerçevesinde, Onaylanmış Kuruluşun ürünün ilgili
direktiflere uyduğunu bildirmesi ve yapılan testler neticesinde ürünün CE
işareti taşıması gerekir. İki parçadan meydana gelir. İlki, imalatçı ürünün
gereksinimleri karşılamasını sağlar ve beyan eder. Diğerinde ise,
Onaylanmış Kuruluş uygunluk için üreticinin ürünlerini inceler ve test eder.
 Modül H (Tam Kalite Güvencesi): Hem tasarım hem üretim safhalarıyla
ilgili olan bu modülün uygulanması için onaylanmış bir kurum tarafından
kalite yönetim sisteminin [ISO 9000'nin tasarım + geliştirme + üretim +
tesis + satış sonrası hizmet kapsamını (TS EN ISO 9001)] varlığı denetlenir.
Tasarımın uyumlaştırılmış standartlara tam olarak uyumlu olmadığı
durumlarda, tasarımın yönetmeliğin hükümlerine uyup uymadığı incelenir.
Onaylanmış Kuruluş (Notified Body)

Yeni yaklaşım kapsamında üretilen ürünler, taşıdığı risklere göre düşük riskli
ve yüksek riskli olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Düşük riskli ürünlerin direktifin
güvenlik koşullarına uygunluğu üreticinin kendisi tarafından test edilebilmekte
iken, yüksek riskli ürünlerin mutlaka Avrupa Birliği Resmî Gazetesi’nde
yayımlanmış ve üçüncü taraf özelliğinde olan test ve belgelendirme kuruluşları
tarafından test edilmesi gerekmektedir. Bu kuruluşlara Onaylanmış Kuruluşlar
(Notified Bodies) adı verilmektedir. Diğer bir anlatımla Onaylanmış Kuruluşlar,
piyasaya arz edilmesi hedeflenen ve yüksek riskli olarak nitelendirilen bir ürünün
piyasaya arz edilmeden önce ilgili direktife uygun olup olmadığının
değerlendirilmesini yapan uygunluk değerlendirme kuruluşudur. Türkiye’de ürüne
CE işareti iliştirilmesini öngören direktiflerin büyük bir bölümü yürürlüğe girmiştir.
“CE Uygunluk İşaretinin İliştirilmesine ve Kullanılmasına Dair Yönetmelik”
17.01.2002 tarih ve 24643 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanmıştır. Türk Standartları
227
Enstitüsü, “CE 1783” numarasıyla Türkiye’de Onaylanmış Kuruluş olarak

işletmelerin ürün testlerini yapma yetkisine sahiptir. Üretici, uygunluk beyanı
düzenleyerek ürüne CE işareti iliştirebilir.
Ürün Güvenliği ve Sorumluluğu

Yönetmeliklere uygun olmayan durumun tespit edilmesi hâlinde, ürünün
imalatçısı veya Türkiye’deki yerleşik yetkili temsilcisi, ürünün CE uygunluk
işaretiyle ilgili hükümlere uygun olmasını sağlamakla ve yapılan bu ihlali sona
erdirmekle yükümlüdür. Uygunsuzluğun devam etmesi hâlinde, Sanayi ve
Teknoloji Bakanlığı kanunlarla kendisine verilen yetkiler çerçevesinde, söz konusu
ürünün piyasaya arzının kısıtlanmasına veya yasaklanmasına ya da piyasadan
çekilmesine ilişkin tüm önlemleri alır. Piyasaya arz edilecek yeni ürünlerin ilgili
teknik düzenlemeye uygun olması zorunludur. Bu hüküm, kullanılmış olmakla
birlikte değişiklik yapılarak piyasaya tekrar arz edilmesi hedeflenen ürünler ile
Avrupa Birliği üyesi ülkeler dışındaki ülkelerden ithal edilen eski ve kullanılmış
ürünlere de uygulanır. Üretici, piyasaya sadece güvenli ürünleri arz etmek
zorundadır. Teknik düzenlemelere uygun ürünlerin güvenli olduğu kabul edilir.
Teknik düzenlemenin bulunmadığı hâllerde ürünün güvenli olup olmadığı, ulusal
veya uluslararası standartlara ve bunların olmaması hâlinde ise söz konusu
sektördeki iyi uygulama kodu veya bilim ve teknoloji düzeyi ya da tüketicinin
güvenliğe ilişkin makul beklentisi dikkate alınarak değerlendirilir. Üretici, güvenli
olmadığı tespit edilen ürünün kendisi tarafından piyasaya arz edilmediğini veya
ürünün güvenli olmaması hâlinin ilgili teknik düzenlemeye uygunluktan
kaynaklandığını ispatladığı takdirde sorumluluktan kurtulur.
Bir ürünün güvenli kabul edilmesi için:
 Ürünün bileşimi, ambalajlanması, montaj ve bakımına ilişkin talimatlar da
dâhil olmak üzere özellikleri
 Başka ürünlerle birlikte kullanılması öngörülüyorsa bu ürünlere yapacağı

etkiler
 Piyasaya arzı, etiketlenmesi, kullanımı ve bertaraf edilmesi ile ilgili

talimatlar ve üretici tarafından sağlanacak diğer bilgiler
 Ürünü kullanabilecek risk altındaki tüketici grupları açısından
değerlendirildiğinde, temel gerekler bakımından azami ölçüde koruma
sağlaması gerekir.
 Üretici, ürünün öngörülen kullanım süresi içinde:
 Yeterli uyarı olmaksızın fark edilemeyecek nitelikteki riskleri hakkında

tüketicilere gerekli bilgiyi sağlamak
 Özelliklerini belirtecek şekilde ürünü işaretlemek
 Gerektiğinde piyasaya arz edilmiş ürünlerden numuneler alarak test
etmek
228
 Şikâyetleri soruşturmak ve yapılan denetim sonuçlarından dağıtıcıları

haberdar etmek
 Riskleri önlemek amacı ile ürünlerin toplatılması ve bertaraf da dâhil

olmak üzere gerekli önlemleri almakla yükümlüdür. Üretici, ilgili teknik
düzenlemede belirtilen tüm belgeleri; bu belgeler kapsamındaki son
ürünün yurt içinde üretiliyor ise üretildiği, ithal ise ithal edildiği tarihten
itibaren ilgili teknik düzenlemede belirtilen süre, bu sürenin belirtilmemesi
hâlinde yetkili kuruluşça belirlenecek süre boyunca muhafaza etmek ve
istenilmesi hâlinde yetkili kuruluşlara ibraz etmekle yükümlüdür.
CE İŞ AKIŞ ŞEMASI
Bir kuruluşun ürününe CE işareti iliştirebilmesi için takip etmesi gereken iş
akışı, Şekil 11.1’deki şemada adım adım tanımlanmaktadır. CE iş akış şemasını
biraz daha detaylandıracak olursak ilk adım, ürünün CE işareti alıp alamayacağını
tanımlamakla başlar. Tüm ürünler, CE işaretine gereksinim duymayıp sadece CE
işaretleme direktiflerinden en az bir tanesinin kapsamı içinde kalan ürünler CE
işaretine ihtiyaç duyarlar. Bir direktiften fazlasının ürüne uygun olabileceğini
unutmamakla beraber, eğer ürününüz CE işareti direktiflerinin herhangi birisinin
kapsamına girmezse o zaman ürününüzün CE işareti almasına gerek yoktur;
muhtemelen ürününüz diğer ürün direktifinin (direktiflerinin) kapsamındadır. Her
bir direktif, uygunluk göstermede kısmen farklı metotlara sahiptir. Bu, genellikle
ürünün sınıflandırılmasına bağlıdır. Her direktif, ürünün karşılaması gereken pek
çok temel gereksinimlere sahiptir.
Şekil 11.1. CE İşaretinin İliştirilmesi İçin İş Akış Şeması
229
İkinci adımda, Uyumlaştırılmış Avrupa Normları (Standartları) Avrupa

Komisyonunun web sitesinde bulunan resmî dergiyi araştırarak tanımlanabilir.
Ürününüzün satılabileceği AB üyesi ülke/ülkelerde söz konusu ürünle ilgili hâlâ
yürürlükte olan ulusal kuralların bulunup bulunmadığını da araştırmak
gerekmektedir.
Üçüncü adımda, ürününüzün ilgili Yeni Yaklaşım Direktifinde/Direktiflerinde
yer alan temel gereklere uygunluğunu tespit etmek için öngörülen uygunluk
değerlendirme yöntemi (Modül) tespit edilir.
Dördüncü adımda, direktifler arasında değişim gösteren CE işaretleme
süreci, her ne kadar üçüncü bir tarafın dâhil olmasına gereksinim duyulsa da
daima kendi kendine beyan sürecidir. Bu aşamada, Onaylanmış Kuruluşa
gereksinim olup olmadığına, eğer varsa uygunluk değerlendirme işlemlerinin
tamamlandığından emin olmak açısından, talep edilen tüm test ve uygunluk
kriterlerini tamamlamak için bir Onaylanmış Kuruluş ile yakın olarak çalışılır.
Beşinci adım, ürün veya ürün yelpazesi ile ilgili teknik dokümantasyon
derlemeyi gerektirir. Bu bilgi uygunlukla ilgili ürünün tasarım, geliştirme ve imalat
detaylarını içeren her yönü kapsamalıdır. Teknik dokümantasyon teknik dosya
olarak bilinmektedir.
Altıncı adımda imalatçı, ithalatçı veya yetkilendirilmiş temsilci ürününün
uygulanabilir CE işaret direktiflerine uygunluğuna tatmin olduğunda, beyanı
tamamlamalıdır.
Yedinci adımda, beyanat tamamlandığında ürüne CE işareti konur.Bu
yapıldıktan sonra ve diğer CE işaretleme gereksinimlerinin tümü karşılandığında,
ürün AB piyasasında yasal olarak yer alabilir. Örnek bir CE işareti aşağıda
verilmiştir. Teknik Dosyanın Hazırlanması ve Uygunluk Beyanı kapsamları aşağıda
alt başlıklar hâlinde sırasıyla açıklanmıştır.
230
İmalatçıların veya
ithalatçıların
ürünlerini pazara
sunabilmeleri için,
bir teknik dosya
hazırlamalar
ı
gerekmekted
Örnek
ir.
.
Teknik Dosyanın Hazırlanması

İmalatçı veya ithalatçıların ürünlerini pazara sunabilmeleri için, bir teknik
dosya hazırlamaları gerekmektedir. Teknik dosya, ürünün ilgili teknik
düzenlemelerde belirtilen gereklere uygun olarak üretildiğini gösteren, içerisinde
rapor ve belgelerin bulunduğu, ürünlerin tasarım, üretim ve çalışması ile ilgili
bilgileri içeren dosyadır. Teknik dosya, ürünün taşıdığı risklerin en aza
indirilebilmesi ve temel güvenlik gereklerini azami ölçüde karşılayabilmesi için
canlı tutulmalıdır. Bir başka ifadeyle, teknik dosya hazırlanıp CE işareti
uygulandıktan sonra, tespit edilen riskler varsa bunlar ile ilgili tedbirler alınmalı;
tasarım ve üründe kullanılan ham madde ve yarı mamulde yapılacak
231
değişikliklerden kaynaklanabilecek riskler giderilmeli ve gerekli testler yapılmalıdır.

Teknik dosyada yer alan belge ve raporlar okunaklı olmalı, üzerinde herhangi bir
karalama veya el yazısı olmamalı ve yetkili kişiler tarafından imzalanmış olmalıdır.
Teknik dosya, ilgili teknik düzenlemelerde aksi belirtilmediği sürece son ürünün
imal edilmesinden itibaren 10 yıl süre ile yetkili kamu kuruluşunun denetimine
sunulmak üzere muhafaza edilmelidir. Teknik dosyanın genel içeriği aşağıda
listelenmiştir:
 Ürüne ait genel tanımlama ve ürünün çalışmasını açıklayan tanımlamalar

 Tasarım ve üretime ait çizimler, parçalar, modül ve devrelerin şemaları ile
çalışma prosedürüne ait bilgiler, uygulanan uyumlaştırılmış standartların
bir listesi, bu standartların uygulanmadığı veya uygulanamadığı hâllerde,
teknik düzenlemenin temel gereklerini karşılamak üzere benimsenen
çözümlerin açıklamaları
 Yapılan tasarım hesaplamalarının ve gerçekleştirilen muayenelerin
sonuçları
 Test raporları
 Türkçe veya orijinal kullanma kılavuzları
 Kalite Yönetim Sistemi (ürünle ilgili yönetmelikler öngördüğü takdirde ISO

9000 kalite yönetim sistem belgeleri)
 Ürüne ait Türkçe veya İngilizce montaj kılavuzu
 Ürünün tasarımı veya üretimdeki muadil malzeme ve ham madde

değişiklikleri ve bu değişiklikler sonrası ürün güvenliği testleri ile ilgili
sonuçlar
 Uygunluk Beyanı
İmalatçı
veya Uygunluk Beyanı
ithalatçı, İmalatçı veya ithalatçı, ürününün ilgili teknik düzenlemelerde belirtilen
ürününün
gereklere uygun olarak üretim yaptığını veya yapıldığını beyan eder. Uygunluk
ilgili teknik
Beyanı olarak adlandırılan bu beyan içerisinde aşağıdaki bilgiler yer almalıdır:
düzenlem
elerde  Üreticinin veya yetkili temsilcisinin (ya da ithalatçının) adı ve adresi
belirtilen
gereklere  Ürünün tanımı (yapısı, tipi, seri numarası, vb.)
uygun  Ürünün uyduğu tüm hükümler
olarak
üretim  Varsa, ürünün uygunluğunu onaylayan Onaylanmış Kuruluşun adı ve
adresi ile AT inceleme sertifikasının numarası
 Varsa, üretim ve uygunluk değerlendirmesinde esas alınan uyumlaştırılmış
Avrupa standartlarının numaraları
 Varsa, kullanılan milli standartlara ve teknik şartnamelere atıf
232
 Üretici veya onun yetkili temsilcisi/ithalatçı adına taahhütte bulunmaya

yetkili kişinin adı ve bu kişinin imzası
 CE işaretinin iliştirildiği yılın son iki rakamı
 CE işareti uygulamasına yönelik oluşturulan mevzuatlar şunlardır:

 Ürünlere İlişkin Teknik Mevzuatın Hazırlanması ve Uygulanmasına Dair
Kanun (çerçeve kanun)
 Uygunluk Değerlendirme ve Onaylanmış Kuruluşlara Dair Yönetmelik
 CE Uygunluk İşaretinin İliştirilmesine ve Kullanılmasına Dair Yönetmelik

 Ürünlerin Piyasa Gözetimi ve Denetimine Dair Yönetmelik
 Teknik Mevzuatın ve Standartların Türkiye İle AB Arasında Bildirimine Dair
Yönetmelik
Bireysel Etkinlik
• CE işaretini alabilmek için hangi aşamaların izlenmesi

gerekir?
233
•CE işareti Avrupa’ya uygunluk anlamını taşır. CE işareti bir kalite işareti
değildir, ürünün ilgili direktiflerce belirlenen tüm şartlara uygun olarak
üretildiğini ve kontrol edildiğini gösterir. AB’de teknik mevzuat uyum
çalışmaları 1961 yılında başlamıştır. 1969 yılında klasik yaklaşım ortaya
konmuştur. Temel ilkesi, mevzuat düzeyindeki teknik kurallar ile bu
kurallarla aynı etkiye sahip standartların tümünün uyumlaştırılmasıdır.
Özet
1985’e kadar AB, mevzuatını teknik ürünlere ait imalat spesifikasyonlarına
uygun hâle getirmek için gayret göstererek teknik engelleri kaldırmaya
yönelik sürekli çaba göstermişti. Bu çerçevede AB, üye ülkeler arasındaki
teknik düzenleme farklılıklarından kaynaklanan ticari engelleri kaldırmak
üzere 1985 yılında “Yeni Yaklaşım” olarak adlandırılan yeni bir
standardizasyon politikası benimsemiştir. “Yeni Yaklaşım” politikasıyla ulusal
çalışmaların daha şeffaf hâle getirilmesi, standardizasyon faaliyetlerinin
güçlendirilmesi; özellikle sağlık, güvenlik, tüketicinin ve çevrenin korunması
gibi toplum yararını gözeten temel gereklerin belirlenmesi hedeflenmiştir.
Ayrıca, ürünlerin tek tek standartlarının uyumlaştırılması yerine, birbirine
benzeyen ürünlerin aynı grupta toplanarak asgari güvenlik koşullarının
sağlanması amaçlanmıştır. CE İşareti "Avrupa’ya Uygunluk" anlamını taşır,
Fransızca "Conformité Européenné" İngilizce “European Conformity” olarak
ifade edilmekte ve ürün üzerine kelimelerin baş harflerinden oluşan CE
etiketi iliştirilmektedir. CE, bir ürün ya da ürün grubunun AB'nin sağlık,
güvenlik, çevre ve tüketicinin korunması için oluşturulmuş olan normların
uygunluğunu vurgular. Ürün direktifleri, hangi ürünün ne tür temel şartları
karşılaması gerektiğini ve/veya çevre ve tüketicinin korunması konusunda
ürün direktifleri olarak bilinen temel şartlara hangi performans seviyesinde
olması gerektiğini belirler.
•Klasik Yaklaşım'ın en büyük eksikliklerinden biri de ülkelerin uyguladığı test
yöntemleri ve belgelendirme faaliyetlerinin uyumlaştırılmasını
öngörmemesidir. Sadece teknik düzenlemelerin uyumlu olması, malların
serbest dolaşımı açısından yeterli olmayacağından Avrupa Birliği, 1989
yılında test ve belgelendirme konularını kapsayan Global Yaklaşım
Politikasını benimsemiştir. CE işareti ürüne konurken genel olarak şu süreç
sonucunda işaret ürüne iliştirilir: Direktif/direktifler ve standartlar belirlenir,
modül tespit edilir, onaylanmış kuruluş seçimi yapılır, teknik dosya ve
dokümanlar hazırlanır, uygunluk beyanı yapılır ve CE işareti ürün üzerine
yerleştirilir.
•İmalatçı veya ithalatçıların ürünlerini pazara sunabilmeleri için, bir teknik
dosya hazırlamaları gerekmektedir. Teknik dosya, ürünün ilgili teknik
düzenlemelerde belirtilen gereklere uygun olarak üretildiğini gösteren,
içerisinde rapor ve belgelerin bulunduğu, ürünlerin tasarım, üretim ve
çalışması ile ilgili bilgileri içeren dosyadır.Yönetmeliklere uygun olmayan
durumun tespit edilmesi hâlinde, ürünün imalatçısı veya Türkiye’deki
yerleşik yetkili temsilcisi, ürünün CE uygunluk işaretiyle ilgili hükümlere
uygun olmasını sağlamakla ve yapılan bu ihlali sona erdirmekle yükümlüdür.
Uygunsuzluğun devam etmesi hâlinde, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı
kanunlarla kendisine verilen yetkiler çerçevesinde, söz konusu ürünün
piyasaya arzının kısıtlanmasına veya yasaklanmasına ya da piyasadan
çekilmesine ilişkin tüm önlemleri alır. Piyasaya arz edilecek yeni ürünlerin
ilgili teknik düzenlemeye uygun olması zorunludur. Bu hüküm, kullanılmış
olmakla birlikte değişiklik yapılarak piyasaya tekrar arz edilmesi hedeflenen
ürünler ile Avrupa Birliği üyesi ülkeler dışındaki ülkelerden ithal edilen eski
ve kullanılmış ürünlere de uygulanır. Üretici, piyasaya sadece güvenli
ürünleri arz etmek zorundadır. Teknik düzenlemelere uygun ürünlerin
güvenli olduğu kabul edilir. Teknik düzenlemenin bulunmadığı hâllerde
ürünün güvenli olup olmadığı; ulusal veya uluslararası standartlara, bunların
olmaması hâlinde ise söz konusu sektördeki iyi uygulama kodu veya bilim ve
teknoloji düzeyi veya tüketicinin güvenliğe ilişkin makul beklentisi dikkate
alınarak değerlendirilir.
234
1. Aşağıdakilerden hangisi CE işaretinin anlamını ifade eder?
a) Avrupa’ya ugunluk
b) Onaylanmış kuruluş pazar payından ziyade müşteri payının önemli
hâle gelmesi
c) Yeni yaklaşım direktifi
d) Uygunluk değerlendirmesi
e) Uygunluk beyanı
2. CE işareti verilen maksatlardan hangisi için kullanılmaz?

a) Malların dolaşımının sağlanması
b) AB üyesi ülkelerde serbest dolaşım
c) Ürünün kaliteli olduğunu göstermek
d) Ürünün güvenli olduğunu göstermek
e) Ürünün uygun olduğunu göstermek
3. I. Direktif/Direktifler ve standartlar belirlenmesi

II. Modül tespit edilmesi
III. Onaylanmış kuruluş seçimi
IV. Teknik dosya ve dokümanların hazırlanması
V. Uygunluk beyanı ve CE işaretinin ürün üzerine yerleştirilmesi
Aşağıdakilerden hangisi CE işareti almak için gerekli olan doğru prosedürü
ifade eder?
a) II-III-I-IV-V
b) I-II-III-IV-V
c) III-I-IV-II-V
d) IV-II-III-I-V
e) I-III-II-IV-V
4. Teknik dosya, ilgili teknik düzenlemelerde aksi belirtilmediği sürece son
ürünün imal edilmesinden itibaren kaç yıl süre ile yetkili kamu
kuruluşunun denetimine sunulmak üzere muhafaza edilmelidir?
a) 4
b) 6
c) 8
d) 10
e) 12
5. CE işaretiyle ilgili modül sayısı kaçtır?
a) 4
b) 5
c) 6
d) 7
e) 8
235
6. Aşağıdaki ifadelerden hangisi doğru değildir?

a) Modül A, G, B hem tasarım hem üretim aşamasını kapsar.
b) Modül B sadece tasarım aşamasını kapsar.
c) Modül C, D üretim aşamasını kapsar.
d) Modül E ve F sadece üretim aşamasını kapsar.
e) Modül H hem tasarım hem üretim aşamasını kapsar.
7. Aşağıdakilerden hangisi piktogramı ifade eder?
a) Ürüne pasaport niteliği veren belge
b) Ürünün üzerinde yer alan ve ürünle ilgili bir özelliği resimli olarak
tasvir eden şekil
c) Ürünün uygunluğunu ölçmeye yarayan test cihazı
d) Onaylanmış kuruluş
e) Teknik şartname
8. Teknik dosyanın içeriğinde aşağıdakilerden hangisi yer almaz?
a) Test raporları
b) Türkçe veya orijinal kullanma kılavuzları
c) İşletme organizasyon şeması
d) Uygunluk Beyanı
e) Yapılan hesaplamaların ve gerçekleştirilen muayenelerin sonuçları
9. CE İşareti ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
a) İlgili teknik düzenlemede aksi belirtilmediği takdirde, en az 5 mm
boyunda CE harflerinden oluşur.
b) Bu işaret için öngörülen oranlara ve şekle bağlı kalınmak üzere,
küçültülebilir veya büyütülebilir.
c) Ürüne veya veri levhasına, bunun mümkün olmaması hâlinde
etiketine, ambalajına ve/veya ürün beraberindeki dokümanlarına
iliştirilir.
d) Görünür, okunabilir ve silinmeyecek şekilde iliştirilir.
e) CE İşareti, imalat safhasında iliştirilir.
10. Aşağıdakilerden hangisi onaylanmış kuruluşu ifade eder?
a) İthalatı yapan kuruluş
b) Yetkili kuruluş
c) Yetkili temsilci
d) Yüksek riskli ürünler için test ve belgelendirme yapan kuruluş
e) Tasarım yapan kuruluş
Cevap Anahtarı
1.a, 2.c, 3.b, 4.d, 5.e, 6.a, 7.b, 8.c, 9.e, 10.d
236
CE İşareti Yönetmeliği, 27 Ekim 2013 tarihinde
http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2012/02/20120223-3.htm
adresinden erişildi.
İstanbul Sanayi Odası, 19 Ekim:2013 tarihinde
http://www.iso.org.tr/tr/web/statiksayfalar/ce_isareti.aspx adresinden
erişildi.
ISO Yayınları ISO Sanayi Şubesi, (2004). Türkiye’nin Avrupa Birliği Teknik
Mevzuatına Uyum Çalışmaları ve CE İşareti, ISBN 975-512-860-3, İstanbul
Örnek CE İşareti, 29 Ekim 2013 http://www.bmtrada.com.tr/CE-isareti-nedir.asp
adresinden erişildi.
Tricker, R., (2000). CE Conformity Marking, Butterworth-heinemann Wikipedia,
http://tr.wikipedia.org/wiki/Avrupa_Birligi
Türk Standartları Enstitüsü, 20 Ekim 2013 tarihinde
http://www.tse.org.tr/hizmetlerimiz adresinden erişildi.
237
ETİKET VE İŞARETLERDE
BULUNDURULMASI ASGARİ
GEREKLER
• Sağlık ve Güvenlik İşaretleri

ETİKETLEME
• İşaret Çeşitleri VE
İÇİNDEKİLER
• İşaret Levhalarıyla İlgili Asgari

Gerekler İŞARETLEME
• Maddelerin ve Karışımların
Sınıflandırılması,
Etiketlenmesi ve
Öğr. Gör.
Ambalajlanması
• Maddelerin ve Karışımların İnci ÖZDEMİR
Etiketlenmesi
• Global Harmonize Sistem
(GHS)

• İşaret levhalarıyla ilgili asgari
HEDEFLER
gerekleri anlayabilecek,
• Maddelerin ve karışımların
etiketlerinde bulunması gereken
özellikleri öğrenebilecek,
• Etiketlerin üzerinde bulunması
gereken sembolleri
ÜNİTE
sınıflandırabilecek,
• Global Harmonize Sistemi (GHS)
açıklayabileceksiniz.
12
Etiket ve İşaretlerde Bulundurulması Asgari Gerekler
Global Harmonize Sistem Semboller
Yasak işareti
ETİKET VE İŞARETLERDE BULUNDURULMASI ASGARİ
Uyarı işareti
İşaret Levhalarıyla İlgili
Asgari Gerekler
Emredici işaret
GEREKLER
Acil çıkış ve ilk yardım

işareti
Patlayıcı madde
Oksitleyici madde
Kolay alevlenir madde
Madde ve Karışımların Toksik madde

Etiketlenmesi Üreme için toksik madde
Zaralı madde
Aşındırı madde
Tahriş edici madde

Hassalaştırıcı madde
Kanserojen madde
Mutajen madde

239
GİRİŞ
Bir işin sağlığa olumsuz etkilerini ortadan kaldırabilmek için öncelikle sağlığı
nasıl ve neden etkilediği incelenmelidir. Bu da iş yerinde yapılan risk
değerlendirmesi ile mümkündür. Risk değerlendirme yaparak belirlenen riskler ve
etkiler, alınacak önlemlerin belirlenmesi ve bunlara uyulması ile ortadan
kaldırılabilir veya zararları kabul edilebilir seviyeye getirilebilir. Yapılan bu
işlemlere "iş güvenliği kuralları" denir.
İş ile ilgili koyulan kurallar çok fazla olduğunda çalışanların tüm kuralları
Sembol veya bilmesini ve kurallara uymasını sağlamak için bazı eğitimler ve çalışmalar
yapılmalıdır. Bunun için en etkili yöntem, kuralla uyulması gereken noktalarda
piktogram: Bir
kuralları bazı levhalar ve işaretlerle çalışanlara hatırlatmaktır.
durumu tanımlayan
veya özel bir Güvenlik uyarı işaretleri iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması açısından çok
davranışa sevk eden, önemlidir. Laboratuvarda bulunan kimyasal maddelerin etiketlerinin üzerinde
bir işaret levhası veya yanıcı, zehirli, tahriş edici veya oksitleyici etkiye sahip olduğu belirtilebilir. Değişik
ışıklandırılmış şekillerde vücudumuza aldığımız kimyasal maddeler; bazen hemen, bazen de yıllar
yüzeyde kullanılan içinde zehirli ve zararlı etkilerini gösterebilir. İşte güvenlik uyarı işaretleri bu
şeklidir. kimyasal maddelere karşı bilgilenmemizi sağladığı gibi tedbirli olup önlem
almamızı da sağlar.
Etiketler bir anlamda, ele alınmış karışık uyarı levhalarının küçültülmüşüdür.
Tüm uyarılarda olduğu gibi bir etiketin gereken iletiyi şekiller ve simgelerle
aktarması tercih edilirse de, yerine göre verilmesi gereken bilginin uzunluğu
şekiller ve yazılarla ifade edilir.
Sağlık ve güvenlik işaretleri, işaret levhalarında ve etiketlerde bulunması
gereken asgari gereklilikler, maddelerin ve karışımların etiketlenmesi ve kimyasal
madde sembolleri ünitenin içeriğini oluşturmaktadır.
SAĞLIK VE GÜVENLİK İŞARETLERİ

Sağlık ve Güvenlik İşaretleri Yönetmeliği’ne göre özel bir nesne, faaliyet ve
durumu ifade eden levha, renk, sesli veya ışıklı sinyal, sözlü iletişim ya da el-kol
işaret yolu ile iş sağlığı ve güvenliği hakkında bilgi ya da talimat veren veya
tehlikelere karşı uyaran işaretlerdir. Sağlık ve Güvenlik İşaretleri Yönetmeliği’ne
göre tanımlar aşağıda belirtilmektedir.
Tanımlar
Yasak işareti: Tehlikeye neden olabilecek veya tehlikeye maruz
bırakabilecek bir davranışı yasaklayan işarettir.
Uyarı işareti: Bir tehlike kaynağı veya tehlike hakkında uyarıda bulunan
işarettir.
Emredici işaret: Uyulması zorunlu bir davranışı belirleyen işarettir.

240
Acil çıkış ve ilk yardım işaretleri: Acil çıkış yolları, ilk yardım veya kurtarma ile
ilgili bilgi veren işaretlerdir.
Örnek
• Yasak, uyarı ve emredici işaretler kişileri tehlikelere
karşı uyarmaktadır.
İşaret levhası: Geometrik bir şekil, renkler ve bir sembol veya piktogramın
kombinasyonu ile özel bilgi ileten ve yeterli aydınlatma ile görülebilir hâle
getirilmiş levhadır.
Ek bilgi levhası: Bir işaret levhası ile beraber kullanılan ve ek bilgi sağlayan
levhadır.
Güvenlik rengi: Özel bir güvenlik anlamı verilen renktir.
Sembol veya piktogram: Bir durumu tanımlayan veya özel bir davranışa sevk
eden bir işaret levhası veya ışıklandırılmış yüzey üzerinde kullanılan şekildir.
Işıklı işaret: Saydam veya yarı saydam malzemeden yapılmış, içeriden veya
arkadan aydınlatılarak ışıklı bir yüzey görünümü verilmiş işaret düzeneğidir.
Güvenlik rengi: Özel
bir güvenlik anlamı Sesli sinyal: İnsan sesi ya da yapay insan sesi kullanmaksızın özel amaçla
verilen renktir. yapılmış bir düzenekten çıkan ve yayılan kodlanmış ses sinyalidir.
Sözlü iletişim: İnsan sesi veya yapay insan sesi ile iletilen, önceden anlamı
belirlenmiş sözlü mesajdır.
El işareti: Çalışanlar için tehlikeli olabilecek manevra yapan operatörü
yönlendirmek için ellerin ve/veya kolların, önceden anlamları belirlenmiş hareket
ve pozisyonlarıdır.
Operatör: İşareti izleyerek araç ve gereci kullanan kişidir.
İşaretçi: İşareti veren kişidir.
İŞARET ÇEŞİTLERİ
Sabit ve kalıcı işaretler ile geçici işaretler olmak üzere iki grupta
toplanmaktadır.
Sabit ve kalıcı işaretler

Engellere çarpma veya düşme riski olan yerler, işaret levhası ve güvenlik
rengi ile kalıcı şekilde belirlenmelidir. Trafik yolları güvenlik rengi ile kalıcı olarak
işaretlenmelidir.
Geçici işaretler
Gerekli hâllerde işaretlerin birlikte ve birbirinin yerine kullanılma imkânı da
dikkate alınarak tehlike sinyali vermek, insanların belli birtakım hareketleri
yapması ve acil tahliyesi için ışıklı işaretler, sesli sinyaller ve/veya sözlü iletişim
kullanılmalıdır. Gerekli durumlarda, tehlikeye yol açabilecek ya da tehlikeli

241
manevralar yapan kimseleri yönlendirmek için el işaretleri ve/veya sözlü iletişim

kullanılmalıdır.
Güvenlik işaretlerinin işlevinin olumsuz etkilenmemesi için:
• Çok sayıda işaret birbirine çok yakın bir şekilde yerleştirilmemelidir.
• Karıştırılma ihtimali olan, iki ışıklı işaret aynı anda kullanılmamalıdır.
• Işıklı bir işaret bir diğer ışıklı işaretin çok yakınında kullanılmamalıdır.
• Birden fazla sesli sinyal aynı anda kullanılmamalıdır.
• Çok fazla ortam gürültüsü olan yerlerde sesli sinyal kullanılmamalıdır.
İşaretler ve sinyal aygıtları imalindeki karakteristik özelliklerini ve işlevsel
niteliğini korumak için düzenli aralıklarla temizlenmeli; kontrol, bakım ve tamiri
yapılmalı; gerektiğinde değiştirilmelidir.
Herhangi bir enerji kaynağı ile çalışan işaretlerin enerjinin kesilmesi ve
tehlikenin başka bir şekilde önlenememesi durumunda, işaretlerin yedek enerji
İş yerinde çalışanları kaynağı ile derhal çalışması sağlanmalıdır. Işıklı işaret ve/veya sesli sinyallerin
uyarmak için sesli, çalışmaya başlaması, yapılacak işin veya hareketin başlayacağını belirtir.
sözlü işaret ve levha
gibi çeşitli uyarma Yapılan iş veya hareket süresince ışıklı işaret veya sesli sinyal çalışmasına
yöntemleri devam etmelidir. Işıklı işaret ve sesli sinyal kullanılıp durmasından hemen sonra
bulunmaktadır. tekrar çalışabilir olmalıdır.
• İş yerindeki gürültü düzeyi yüksek ise sesli sinyaller

Örnek
kullanılması yerine daha iyi uyaranlar kullanılabilir.
Işıklı işaretler ve sesli sinyaller, doğru ve etkili çalışmalarını sağlamak için

kullanılmadan önce ve kullanım süresince yeterli sıklıktaki aralıklarla kontrol
edilmelidir.
Kişisel koruyucu kullanımından kaynaklanan hususlar da dâhil olmak üzere,
işçilerin görme ve işitmelerine engel olacak herhangi bir husus varsa ilgili
işaretlerin güçlendirilmesi veya değiştirilmesi için gerekli önlemler alınmalıdır.
İŞARET LEVHALARIYLA İLGİLİ ASGARİ GEREKLER

İşaret levhalarıyla ilgili asgari gerekler aşağıdaki gibi üç grupta özetlenebilir:
Engellere çarpma veya • Piktogramlar mümkün olduğunca yalın olacak ve sadece temel ayrıntıları
düşme riski olan yerler, içerecektir.
işaret levhası ve
güvenlik rengi ile kalıcı • İşaret levhaları kullanıldıkları ortama uygun, darbeye ve hava koşullarına
şekilde belirlenmelidir. dayanıklı malzemeden yapılacaktır.
• İşaret levhalarının boyutları ile kolorimetrik ve fotometrik özellikleri,
bunların kolayca görülebilir ve anlaşılabilir olmalarını sağlayacaktır.

242
Kullanım Koşulları
İşaret levhaları; özel bir tehlike olan yerlerin ve tehlikeli cisimlerin hemen
yakınına, genel tehlike olan yerlerin girişine engeller dikkate alınarak görüş
seviyesine uygun yükseklik ve konumda, iyi aydınlatılmış, erişimi kolay ve görünür
bir şekilde yerleştirilmelidir.
Doğal ışığın zayıf olduğu yerlerde floresan renkler, reflektör malzeme veya
yapay aydınlatma kullanılmalıdır. İşaret levhasının gösterdiği durum ortadan
kalktığında, işaret levhası da kaldırılır.
Örnek
•İş yerlerinde kullanılan işaret levhalarının ,işyeri ortamına

uygun malzemeden yapılması levhanın dayanıklı olmasını
sağlar.
Boru ve Kaplar Üzerindeki İşaretler İle İlgili Asgari Gerekler

Boru ve kaplar üzerindeki işaretlerle ilgili asgari gerekler aşağıdaki gibi
özetlenebilir:
• İçinde tehlikeli madde veya preparatların bulunduğu veya depolandığı
kaplar ile bunları ihtiva eden veya taşıyan görünür borular, renkli zemin
İş yerinde değişik tipte üzerinde piktogram veya sembol bulunan etiket ile işaretlenmelidir.
tehlikeli madde • İçinde tehlikeli madde veya preparatların bulunduğu borular, vanalar,
bulunduğunda genel
supaplar ve bunlarla ilgili parçalar, taşıdıkları maddelere göre ayrı
uyarı işaretleri
kullanılabilir. renklerde boyanır ve kolay görülebilen yerlere belirti işaretler konulur.
Kollu veya saplı vana ve muslukların üzerinde, bunların açık veya kapalı
olduklarını gösteren işaret veya tertibat bulundurulur.
• Siz de iş yeri ortamınızda ve çevrenizde bulunan işaret

Bireysel
Etkinlik
levhalarını ve etiketleri inceleyip asgari kuralları

gerçekleştirip gerçekleştirmediğini araştırınız.
• İşaretler; katlanmaz, kendinden yapışkanlı ya da boyama biçiminde olmalı

ve görünür yüzeylere yerleştirilmelidir.
• Borular üzerinde kullanılan işaretler, vanalar ve bağlantı yerleri gibi
tehlikeli noktaların yakınına görünür şekilde ve uygun aralıklarla
konulmalıdır.
• Önemli miktarda tehlikeli madde ya da preparat depolanan alanlar, odalar
veya kapalı yerler, uyarı işaretleri ile belirtilmelidir.
• Değişik tehlikeli madde ya da preparatın depolandığı yerlerde, genel
tehlikeyi belirten uyarı işareti kullanılabilir.

243
• Bu işaret veya etiketler depolama bölgesinin yakınına ya da depo için

kullanılan odanın giriş kapısına yerleştirilmelidir.
Engeller, Tehlikeli Yerler ve Trafik Yollarını Belirlemek İçin

Kullanılan İşaretler İle İlgili Asgari Gerekler
Engeller ve tehlikeli yerlerde kullanılan işaretler
Engellere çarpma, düşme ya da nesnelerin düşme tehlikesinin bulunduğu
yerler; işletme tesisleri içinde işçilerin çalışmaları esnasında dolaştıkları
bölgelerde, birbirini takip eden sarı ve siyah ya da kırmızı ve beyaz renk şeritleriyle
işaretlenmelidir. İşaretlerin boyutu, engelin ya da tehlikeli bölgenin büyüklüğü ile
orantılı olmalıdır.
Engeller ve tehlikeli yerlerde kullanılan işaretler, Şekil 12.1’de verildiği gibi,
sarı–siyah ya da kırmızı–beyaz şeritler yaklaşık olarak 45 derece açıyla ve aynı
büyüklükte boyanmalıdır.
Şekil 12.1. Engeller ve Tehlikeli Yerlerde Kullanılan İşaretler
Işıklı işaretler için asgari kurallar

Işıklı işaretler, iyi görünür ve seçilir olmalı; aşırı ışık nedeniyle parlamamalı
veya yetersiz ışık nedeniyle görünürlüğü azalmamalıdır. Işıklı işaretlerin sinyal
gönderen ışıklı alanı, tek renk ya da belirli bir zemin üzerinde piktogramdan ibaret
olmalıdır. Kullanılan tek renk tablosuna uygun olmalıdır.
Sesli sinyaller için asgari kurallar

Sesli sinyaller; ortam Sesli sinyaller; ortam gürültüsünden hayli yüksek, ancak aşırı derecede
gürültüsünden hayli yüksek ve zarar verici olmayacak şekilde duyulabilir bir ses düzeyinde olmalıdır.
yüksek, ancak aşırı Teknik özellikleri itibarıyla kolaylıkla tanınabilir, diğer sesli sinyaller ile ortamdaki
derecede yüksek ve seslerden açıkça ayırt edilebilir olmalıdır.
zarar verici olmayacak
şekilde duyulabilir. Eğer bir aygıt sabit ve değişken frekansta sesli sinyal yayıyorsa aygıtın
yaydığı değişken frekanslı sinyal, sabit frekanslı sinyale göre daha tehlikeli bir
durumu veya daha acil olarak yapılması istenen müdahale ya da eylemi ifade eder.
Özel kullanım kuralları

Sözlü iletişim, el–kol hareketleri yerine ya da onlarla birlikte kullanıldığında
aşağıda verilen komutlar kullanılacaktır.
• başlat : Bir işlem veya hareketi başlatmak için

244
• dur : Bir hareketi durdurmak veya sona erdirmek için

• tamam : Bir işlemi sona erdirmek için
• yukarı : Bir yükü yukarı kaldırmak için
• aşağı : Bir yükü aşağı indirmek için
• ileri – geri – sağ – sol : (Bu komutlar uygun el hareketleri ile eş güdümlü
şekilde kullanılacaktır.)
• kes : Acil olarak durdurmak için
• çabuk : Güvenlik nedeniyle bir hareketi hızlandırmak için
El işaretleri için asgari gerekler

El işaretleri; kesin, yalın, yapılması ve anlaşılması kolay olmalı ve benzer
işaretlerden belirgin bir şekilde farklı olmalıdır. Aynı anda iki kol birden
kullanılıyorsa, bunlar simetrik olarak hareket ettirilmeli ve bir harekette sadece bir
işaret verilmelidir.
Özel kullanım kuralları

El işaretlerinin özel kullanım kuralları aşağıdaki gibi özetlenebilir:
İşaretçinin esas görevi;
manevraları • İşaretçi, operatöre manevra talimatlarını vermek için el–kol hareketleri
yönlendirmek ve kullanmalıdır.
manevra alanındaki • İşaretçi, kendisini tehlikeye düşürmeyecek şekilde bulunduğu yerden
işçilerin güvenliğini
bütün manevraları görsel olarak izleyebilmelidir.
sağlamaktır
• İşaretçinin esas görevi, manevraları yönlendirmek ve manevra alanındaki
işçilerin güvenliğini sağlamaktır.
• İşaretçi bütün manevraları göremiyorsa ek olarak bir veya daha fazla
işaretçi konuşlandırılmalıdır.
• Operatör, almış olduğu emirleri güvenlik içerisinde yerine getiremeyeceği
durumlarda yürütmekte olduğu manevrayı durdurarak yeni talimat
istemelidir.
• Yardımcı unsurlar: Operatör, işaretçiyi kolaylıkla fark edebilmelidir.
• İşaretçi; ceket, baret, kolluk veya kol bandı gibi ayırt edici eşyalardan bir
veya daha fazlasını giymeli ya da uygun bir işaret aracı taşımalıdır.
• Ayırt edici eşyalar; parlak renkli, tercihen hepsi aynı renkte ve sadece
işaretçilere özel olacaktır.
Kodlanmış işaretler
Aşağıda verilen kodlanmış işaretler, belirli sektörlerde aynı manevralar için
kullanılacaktır. Kodlanmış işaretler; genel işaretler (Tablo 12.1), dikey hareketler
(Tablo 12.2), yatay hareketler (Tablo 12.3) ve tehlike (Tablo 12.4) olmak üzere 4
gruptan oluşmaktadır.

245
Tablo 12.1. Genel İşaretler
Anlamı Tarifi Şekil
BAŞLAT Avuç içleri öne bakacak

şekilde her iki kol yere
Hazır ol paralel
Başlama komutu
DUR Avuç içi öne bakacak

şekilde sağ kol yukarı
Kesinti / ara kalkık
Hareketi durdur
TAMAM Her iki kol göğüs

hizasında eller kenetli
İşlemin sonu
Tablo 12.2. Dikey Hareketler
KALDIR Sağ kol avuç içi öne bakacak

şekilde yukarı kalkıkken
yavaşça daire çizer
İNDİR Sağ kol avuç içi içeri bakacak

şekilde yere doğru
indirilmişken yavaşça daire
çizer
DÜŞEY MESAFE Mesafe her iki elin

arasındaki boşlukla ifade
edilir

246
Tablo 12.3. Yatay Hareketler

İLERİ Her iki kol avuç içleri yukarı
bakacak şekilde bel
hizasında bükülüyken
kollar dirsekten kırılarak
yukarı hareket eder
İşaretçinin esas görevi, GERİ Her iki kol avuç içleri aşağı
manevraları bakacak şekilde göğüs
yönlendirmek ve önünde bükülüyken kollar
manevra alanındaki dirsekten kırılarak yavaşça
işçilerin güvenliğini gövdeden uzaklaşır
sağlamaktır SAĞ Sağ kol avuç içi yere
İşaretçinin sağı* bakacak şekilde yere
paralel sağa uzatılmışken
sağa doğru yavaşça küçük
hareketler
SOL Sol kol avuç içi yere

İşaretçinin solu* bakacak şekilde yere
paralel sola uzatılmışken
sola doğru yavaşça küçük
hareketler
YATAY MESAFE Eller arasındaki boşluk

mesafeyi ifade eder
Tablo 12.4 Tehlike
KES Avuç içleri öne bakacak

şekilde her iki kol yukarı
Acil dur. kalkık
HIZLI Bütün hareketler daha hızlı
YAVAŞ Bütün hareketler daha yavaş

247
MADDELERİN VE KARIŞIMLARIN SINIFLANDIRILMASI,

ETİKETLENMESİ VE AMBALAJLANMASI
Konu ile ilgili açıklamalar, Maddelerin ve Karışımların Sınıflandırılması,
Etiketlenmesi, Ambalajlanması Hakkında Yönetmelik’te yer alan bazı tanımlamalar
aşağıda belirtilmektedir.
CAS numarası:
Tanımlamalar
Kimyasal Kuramlar
Servisi tarafından SEA Yönetmeliği: Maddelerin ve Karışımların Sınıflandırılması, Etiketlenmesi
verilen numarasıdır. Ambalajlanması Hakkında Yönetmelik
Madde: Doğal hâlde bulunan veya bir üretim sonucu elde edilen, içindeki
kararlılığını sağlamak üzere kullanılan katkı maddeleri ile üretim işleminden
kaynaklanan safsızlıklar dâhil, yine içindeki kararlılığını ve yapısını etkilemeden
uzaklaştırılabilen çözücüler hariç, kimyasal elementler ve bunların bileşikleridir.
Ara madde: Bir başka maddeye dönüştürülmeye yönelik, imal edilen ve
tüketilen veya kimyasal proseste kullanılan maddedir.
Karışım: İki veya daha fazla maddenin kimyasal özelliklerini kaybetmeden
bir araya gelmesiyle oluşur.
CAS numarası: Kimyasal Kuramlar Servisi tarafından verilen numarasıdır.
Eşik değer: Bir madde veya karışım içindeki sınıflandırılmış safsızlığa, katkı
maddesine veya her bir bileşene ilişkin, madde veya karışımın sınıflandırılmasında
bu safsızlığın, katkı maddesinin veya bileşenin dikkate alınacağını gösteren
değeridir.
IUPAC adı: Maddenin, Uluslararası Temel ve Uygulamalı Kimya Birliği
tarafından verilen adıdır.
Konsantrasyon sınır değeri: Bir madde veya karışım içindeki herhangi bir
sınıflandırılmış safsızlığa, katkı maddesine veya her bir bileşene ilişkin, madde veya
karışımın sınıflandırılmasını etkileyecek özel veya genel konsantrasyon sınır
değeridir.
Önlem ifadesi: Kullanımı veya bertarafı nedeniyle zararlı bir madde veya
karışıma maruz kalınması sonucunda meydana gelen, olumsuz etkileri en aza
indirmek veya önlemek için önerilen önlemleri tarif eden ifadedir.
Uyarı kelimesi: Potansiyel bir zararlılığa karşı uyarmaktır.
Dikkat: Daha az ciddiyetteki zararlılık kategorisidir.

248
Tehlike: Daha ciddi zararlılık kategorisidir.

Zararlılık ifadesi: Bir zararlılık sınıfına ve kategorisine karşılık gelen ve zararlı
bir madde veya karışıma dair zararların niteliğini ve uygun durumlarda söz konusu
zararlılık derecesini belirten ifadedir.
Zararlılık işareti: Bir sembol ve bir sınır, arka plan motifi veya rengi gibi diğer
SEA Yönetmeliği’nde grafik unsurlarını içeren, söz konusu zarara ilişkin özel bilgilerin aktarılmasını
maddeler ve karışımlar amaçlayan grafiksel şeklidir.
fiziksel, sağlık ve çevre
Zararlılık sınıfı: Fiziksel, insan sağlığına ve çevreye yönelik zararın niteliğidir.
zararları olmak üzere 3
bölümde SEA Yönetmeliği’nde 3 tane zararlılık sınıfları bulunmaktadır (Tablo 12.5 ve
sınıflandırılmaktadır. Tablo 12.6). Her sınıf bir veya daha fazla zararlılık kategorisi içerir.
Tablo 12.5. SEA Yönetmeliği’nde Bulunan Fiziksel Zararlar
Fiziksel zararlar
Patlayıcılar (Kararsız patlayıcılar, Kısım 1.1, 1.2, 1.3, 1.4, 1.5, ve 1,6) A
Alevlenir gazlar (Kategori 1 ve 2) A
Alevlenir aerosoller (Kategori 1 ve 2) A
Oksitleyici gazlar (Kategori 1) A
Basınç altındaki gazlar (Sıkıştırılmış gaz, sıvılaştırılmış gaz,

soğutulmuş sıvı gaz, ayrışmış gaz)
Alevlenir sıvılar (Kategori 1, 2 ve 3) A
Alevlenir katılar (Kategori 1 ve 2) A
Kendiliğinden tepkimeye giren madde veya karışımlar (Tip A, B, CD, EF,

ve G) (Tip A ve B) D
Piroforik sıvılar (Kategori 1) A
Piroforik katılar (Kategori 1) A
Kendinden ısınan madde veya karışımlar (Kategori 1 ve 2)
Suyla temasında alevlenir gazlar çıkaran madde veya karışımlar

(Kategori 1,
2 ve 3) D
Oksitleyici sıvılar (Kategori 1, 2 ve 3) (Kategori 1 ve 2) A
Oksitleyici katılar (Kategori 1, 2 ve 3) (Kategori 1 ve 2) A

249
Organik peroksitler, (Tip A, B, CD, EF ve G) (Tip A’dan F’ye kadar) A
Metal için aşındırıcı madde veya karışımlar (Kategori 1)
Tablo 12.6. SEA Yönetmeliği’nde Bulunan Sağlığa ve Çevreye İlişkin Zararlar
Sağlığa İlişkin Zararlar
Akut toksisite, (Kategori 1, 2, 3 ve 4) A
Cilt aşınması/tahrişi, (Kategori 1A, 1B, 1C ve 2) A
Ciddi göz hasarı/göz tahrişi, (Kategori 1 ve 2) A
Solunum veya cilt hassaslaştırma (Kategori 1) A
Eşey hücre mutajenitesi, (Kategori 1A, 1B ve 2) A
Kanserojenite, (Kategori 1A, 1B ve 2) A
Üreme sistemi toksisitesi (Kategori 1A, 1B ve 2) A ayrıca anne sütü

üzerine etkiler veya anne sütü ile etkiler için ek kategori
Belirli hedef organ toksisitesi (BHOT) – tek maruz kalma ((Kategori 1, 2)A
ve sadece narkotik etkiler ve solunum yolları tahrişi için Kategori 3)
Belirli hedef organ toksisitesi (BHOT) – tekrarlı maruz kalma (Kategori 1 ve 2)

A
Aspirasyon zararı (Kategori 1) A
Çevreye İlişkin Zararlar
Sucul ortam için zararlı (Akut Kategori 1, Kronik Kategori 1, 2, 3, ve 4) A
Ozon tabakası için zararlıA
A :SAE uyarınca “tehlikeli olarak sınıflandırılmıştır” ifadesini yansıtan
SEA zararlılık sınıflandırmaları (bütün zararlılık sınıfları veya

vurgulanan kategoriler)

250
MADDELERİN VE KARIŞIMLARIN ETİKETLENMESİ

Etiketler, madde veya karışımları içeren ambalajın bir veya daha fazla
yüzeyine sağlam bir biçimde yapıştırılmalıdır. Ambalaj normal konulduğunda
etiketler yatay olarak okunur olmalıdır.
Etiketleriniz ambalajlamanın hacmiyle ilişkili olarak minimum ölçüde
olmalıdır, aşağıda Tablo 12.7.’de gösterilmiştir.
Tablo 12.7. SEA Yönetmeliği’nde Tanımlanan Etiket Ölçüleri
Ambalaj kapasitesi Etiket boyutları / milimetre
≤ 3 litre Mümkünse en az 52 x 74
> 3 litre ancak ≤ 50 litre En az 74 x 105
> 50 litre ancak ≤ 500 litre En az 105 x 148
> 500 litre En az 148 x 210
Maddelerin ve Karışımların Etiketlenmesi Şartları

Maddeniz veya karışımınız etiketleme gerektiriyor ve ambalaj içindeyse,
aşağıdaki bilgiler ile etiketlenmelidir.
• Madde veya karışımın tedarikçisinin adı, adresi ve telefon numarası
Madde ve karışımların • Ambalaj üzerindeki miktar başka bir yerde belirtilmediği sürece halka
etiket dili Türkçe sunulan ambalaj içindeki madde veya karışımın yazılı miktarı; uygun olan yerlerde
olmalıdır.
tanımlayıcı kimlik
• Zararlılık işaretleri
• Uyarı kelimesi
• Zararlılık ifadesi
• Uygun önlem ifadeleri
• İlave bilgiler
Etiketleri Türkçe olmalıdır. Etiketin kolay okunabilir olma gerekliliğini yerine
getirmek şartıyla Türkçenin yanında farklı diller de kullanabilir.
Uyarı kelimeleri
Bir uyarı kelimesi okuyan kişiye bir zararlılığın genelde ciddiyet derecesini
gösterir. Etiket, zararlı madde veya karışımın sınıflandırmasına uygun olarak ilgili
uyarı kelimesini içermelidir. Madde veya karışımınızın daha ciddi bir zararlılık
göstermesi durumunda, etiket “tehlike” uyarı kelimesini taşımalı, daha az tehlike
durumunda “dikkat” kelimesini taşımalıdır.

251
Zararlılık ifadeleri
Etiketler aynı zamanda madde veya karışımınızın zararlarının kaynağı ve
ciddiyetini açıklayan ilgili zararlılık ifadesini taşımalıdır. Etikette bir dildeki zararlılık
ifadeleri, aynı dildeki önlem ifadeleriyle birlikte gruplandırılmalıdır.
Önlem İfadeleri
Etiketler, madde veya karışımınızdan kaynaklanan zararların insan sağlığına
Etiketler üzerinde veya çevreye olumsuz etkilerini engellemek ya da en aza indirmek için önlemler
zararlılık ifadeleri (H) ve konusunda tavsiyeler veren ilgili önlem ifadelerini taşımalıdır.
önlem ifadeleri (P)
bulunmalıdır. •“H” harfi (“zararlılık ifadesi” için) ve “P” (“önlem ifadesi” için) kullanılır.
GLOBAL HARMONİZE SİSTEM (GHS)

Global Olarak Harmonize Sistem, kimyasalları sınıflandırma ve etiketleme
sistemidir. GHS, kimyasal madde ve karışımların fiziksel, sağlık ve çevresel
zararlarına ilişkin uyumlaştırılmış sınıflandırma kriterlerini, bu zararlarını iletişim
elemanları olan etiket ve güvenlik bilgi formlarında yer alması gereken bilgiler ile
bunların hazırlanmasında uyulacak usul ve esasları belirtmektedir. Aşağıdaki
tablolarda fiziksel (Tablo 12.8), sağlıksal (Tablo 12.9) ve çevresel (Tablo 12.10) için
zararlılık işaretleri belirtilmektedir.
Tablo 12.8. Fiziksel Zararlılık İşaretleri
Fiziksel
zararlılık
Kararsız Alevlenir gazlar Oksitleyici gazlar Basınç Metaller için

patlayıcılar altındaki aşındırıcı
Alevlenir sıvılar Oksitleyici sıvılar gazlar
Anlamı Kendiliğinden
Sıkıştırılmış
tepkimeye Alevlenir Oksitleyici
gazlar
giren katılar katılar
maddeler ve Sıvılaştırılmış
karışımlar gazlar;
Tablo 12.9. Sağlığa İlişkin Zararlılık İşaretleri
Sağlığa
İlişkin
zararlılıklar
Toksik Aşındırıcı
Anlamı Uyarı sembolü Sağlık zararlılığı
Ağız, cilt ve Cilt Aşınması
soluma yolu
Ciddi göz hasarları

252
Tablo 12.10. Çevresel Zararlılık İşareti
Çevresel zararlılıklar
Etikette bir dildeki

zararlılık ifadeleri, aynı Anlamı Çevreye zararlı
dildeki önlem
ifadeleriyle birlikte
gruplandırılmalıdır.
Örnek
• Kimyasal maddenin tehlikesine göre etiketlerde fiziksel,

sağlıksal ve çevresel zararlıklık işaretleri bulunmalıdır.
• Etiket, zararlı madde veya karışımın sınıflandırmasına uygun

Örnek
olarak ilgili uyarı kelimesini içermelidir.

253
•Sesli sinyaller için asgari kurallar

•Sesli sinyaller; ortam gürültüsünden hayli yüksek ancak aşırı derecede
yüksek ve zarar verici olmayacak şekilde, duyulabilir bir ses düzeyinde
olmalıdır. Teknik özellikleri itibarıyla kolaylıkla tanınabilir. Diğer sesli sinyaller
ile ortamdaki seslerden açıkça ayırt edilebilir olmalıdır.
•Maddelerin ve Karışımların Sınıflandırılması, Etiketlenmesi, Ambalajlanması
Hakkında Yönetmelik’te yer alan bazı tanımlamalar aşağıda belirtilmektedir.
•SEA Yönetmeliği: Maddelerin ve Karışımların Sınıflandırılması, Etiketlenmesi
Özet
•Madde: Doğal hâlde bulunan veya bir üretim sonucu elde edilen, içindeki
kararlılığını sağlamak üzere kullanılan katkı maddeleri ile üretim işleminden
kaynaklanan safsızlıklar dâhil, yine içindeki kararlılığını ve yapısını
etkilemeden uzaklaştırılabilen çözücüler hariç, kimyasal elementler ve
bunların bileşikleridir.
•Ara madde: Bir başka maddeye dönüştürülmeye yönelik, imal edilen ve
tüketilen veya kimyasal proseste kullanılan maddedir.
•Karışım: İki veya daha fazla maddenin kimyasal özelliklerini kaybetmeden bir
araya gelmesi veya çözelti oluşturması
•CAS numarası: Kimyasal Kuramlar Servisi tarafından verilen numarasıdır.
•Eşik değer: Bir madde veya karışım içindeki sınıflandırılmış safsızlığa, katkı
maddesine veya her bir bileşene ilişkin, madde veya karışımın
sınıflandırılmasında bu safsızlığın, katkı maddesinin veya bileşenin dikkate
alınacağını gösteren değeridir.
•IUPAC adı: Maddenin, Uluslararası Temel ve Uygulamalı Kimya Birliği
tarafından verilen adıdır.
•Global Olarak Harmonize Sistem, kimyasalları sınıflandırma ve etiketleme

sistemidir. GHS, kimyasal madde ve karışımların fiziksel, sağlıksal ve çevresel
zararlarına ilişkin uyumlaştırılmış sınıflandırma kriterlerini, bu zararlarını
iletişim elemanları olan etiket ve güvenlik bilgi formlarında yer alması
gereken bilgiler ile bunların hazırlanmasında uyulacak usul ve esasları
belirtmektedir.
•Madde ve Karışımların Etiketlenmesi
•Madde veya karışımın tedarikçisinin adı, adresi ve telefon numarası
•Ambalaj üzerindeki miktar başka bir yerde belirtilmediği sürece, halka
sunulan ambalaj içindeki madde veya karışımın yazılı miktarı; uygun olan
yerlerde tanımlayıcı kimlik
•Zararlılık işaretleri
•Uyarı kelimesi
•Zararlılık ifadesi
•Uygun önlem ifadeleri
•İlave bilgiler

254
•Işıklı işaretler, iyi görünür ve seçilir olmalı, aşırı ışık nedeniyle parlamamalı
veya yetersiz ışık nedeniyle görünürlüğü azalmamalıdır.
Özet (devamı) • Engeller ve tehlikeli yerlerde kullanılan işaretler: Engellere çarpma,

düşme ya da nesnelerin düşme tehlikesinin bulunduğu yerler; işletme
tesisleri içinde işçilerin çalışmaları esnasında dolaştıkları bölgelerde,
birbirini takip eden sarı ve siyah ya da kırmızı ve beyaz renk şeritleriyle
işaretlenmelidir. İşaretlerin boyutu, engelin ya da tehlikeli bölgenin
büyüklüğü ile orantılı olmalıdır.
• Boru ve Kaplar Üzerindeki İşaretler İle İlgili Asgari Gerekler

•İşaretler; katlanmaz, kendinden yapışkanlı ya da boyama biçiminde olmalı
ve görünür yüzeylere yerleştirilmelidir.
•Borular üzerinde kullanılan işaretler, vanalar ve bağlantı yerleri gibi
tehlikeli noktalarının yakınına görünür şekilde ve uygun aralıklarla
konulmalıdır.
•İŞARET LEVHALARIYLA İLGİLİ ASGARİ GEREKLER

•İşaret levhalarıyla ilgili asgari gerekler aşağıdaki gibi üç grupta
özetlenebilir:
•Piktogramlar mümkün olduğunca yalın olacak ve sadece temel ayrıntıları
içerecektir.
•İşaret levhaları kullanıldıkları ortama uygun, darbeye ve hava koşullarına
dayanıklı malzemeden yapılacaktır.
•İşaret levhalarının boyutları ile kolorimetrik ve fotometrik özellikleri,
bunların kolayca görülebilir ve anlaşılabilir olmalarını sağlayacaktır.

255
1. Bir durumu tanımlayan veya özel bir davranışa sevk eden, bir işaret levhası
ve ışıklandırılmış yüzey üzerinde kullanılmış şeklin tanımı aşağıdakilerden
hangisidir?
a) Uyarı işaret
b) İşaretçi
c) Emredici işaret
d) Yasaklayıcı işaret
e) Sembol veya piktogram
2. Etiketler üzerinde bulunan CAS numarasının anlamı aşağıdakilerden

hangisidir?
a) Uluslararası Temel ve Uygulamalı Kimya Birliği tarafından verilen
numara
b) Kimyasal Kurumlar Servisi tarafından verilen numara
c) Avrupa Komisyonu tarafından verilen numara
d) Avrupa Birliği tarafından verilen numara
e) Laboratuvarlarda kimyasal maddeler için kullanılan numara
3. Maddelerin ve karışımların etiketleri üzerinde aşağıdakilerden hangisinin

bulunması gerekmez?
a) Maddenin adı
b) Zararlılık işareti
c) Uyarı kelimesi
d) Zararlılık ifadesi
e) Risk cümlecikleri
4. Madde ve karışımların etiketleri üzerinde bulunan “H” ifadesi

aşağıdakilerden hangisinin kısaltmasıdır?
a) Önlem ifadesi
b) Risk ifadesi
c) Zararlılık ifadesi
d) Güvenlik ifadesi
e) Tehlike ifadesi
5. Potansiyel bir zararlılığa karşı uyaran kelime aşağıdakilerden hangisidir?

a) Önlem
b) Uyarı
c) Tehlike
d) Dikkat
e) Zararlılık

256
6. Bir sembol, arka plan motifi veya rengi gibi grafik unsurlarını içeren
şekillere verilen isim aşağıdakilerden hangisidir?
a) Zararlılık işareti
b) Uyarı işareti
c) Tehlike işareti
d) Uyarı işareti
e) Dikkat işareti
7. Aşağıdakilerden hangisi Madde ve Karışımların Sınıflandırılması,

Etiketlenmesi ve Ambalajlanması Hakkındaki Yönetmelik’e göre zararlılık
sınıflandırılmasının grup sayısını göstermektedir?
a) 2
b) 3
c) 4
d) 5
e) 6
8. Aşağıdakilerden hangisi Sağlık ve Güvenlik İşaretleri Yönetmeliği’ne göre

kodlanmış işaretlerin bölümlerinden değildir?
a) Tehlike
b) Yatay hareketler
c) El ve kol hareketleri
d) Dikey hareketler
e) Genel
9. Sağlık ve Güvenlik işaretleri Yönetmeliği’ne göre “Avuç içi öne bakacak

şekilde yere doğru indirilmişken yavaşça daire çizer” şeklinde tarif edilen
kodlanmış işaretin anlamı aşağıdakilerden hangisidir?
a) İndir
b) Dur
c) İleri
d) Düşey mesafe
e) Tamam

257
10. Sağlık ve Güvenlik İşaretleri Yönetmeliği’ne göre “ mesafe her iki elin
arasındaki boşluk” olarak tarif edilen kodlanmış işaretin anlamı
a) İleri
b) Tamam
c) Kaldır
d) Düşey mesafe
e) Geri
Cevap Anahtarı
1.e, 2.b, 3.e, 4.c, 5.b, 6.a, 7.b, 8.c, 9.a, 10.d

258
Esin, A., 2006, Yeni Mevzuat Işığında İş Sağılığı ve Güvenliği, Ankara, TMMOB
Makina Mühendisleri Odası, Yayın No: 363.
Esin, A. (2019). Uyarı levhalarınız gerçekten uyarabiliyor mu? Erişim adresi
http://www.ceis.org.tr/dergi/2013ocak/makale1.pdf
T.C. Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, Sağlık ve Güvenlik İşaretleri
Yönetmeliği, T.C. Resmî Gazete, 11 Eylül 2013, Sayı: 28762, Ankara.
T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Maddelerin Ve Karışımların Sınıflandırılması,
Etiketlenmesi ve Ambalajlanması Hakkında Yönetmelik, T.C. Resmî Gazete,
11 Aralık 2013, Sayı: 28848
Zararlılık işaretleri ve (piktogramlar) sınıfları (2019). Erişim adresi
https://www.ayansan.com/zararlilik-isaretleri-piktogramlar-ve-siniflari

259
KALİBRASYON
İÇİNDEKİLER
• Kalibrasyon
KavramıKalibrasyonu ETİKETLEME
Etkileyen Faktörler
• Bir Kalibrasyon Prosedürü VE
Örneği
İŞARETLEME
Prof. Dr.
Mithat ZEYDAN

HEDEFLER
•Kalibrasyonun ne olduğunu
öğrenebilecek,
• Kalibrasyon etiketinin nasıl
hazırlanacağını
kavrayabilecek,Kalibrasyonu
etkileyen faktörlerin neler olduğu
hakkında bilgi sahibi
olabileceksiniz.
ÜNİTE
13
Kalibrasyon
Kalibrasyon kavramı ve
önemi
Kalibrasyon Kavramı
Kalibrasyon ve izlenebilirlik
Dikkat edilecek hususlar
Kalibrasyonun geçersiz
olduğu durumlar
Karşılaşılan uygunsuzluk
durumları
KALİBRASYON
Kalibrasyonu Etkileyen
Faktörler
Kayıtların durumları
Doğrulama süreci
Etiketleme ve sertifikasyon
Kalibrasyon planı çıkarmak
Bir Kalibrasyon Prosedürü

Örneği Etiketleme
Sonuç değerlendirme
Etiketleme
TİKETLEMŞARETLEME
Prof. Dr. Mithat
261
Kalibrasyon
GİRİŞ
Yaşadığımız dünyada ihtiyaçlarımızı karşılamak için alışveriş yapar, araç
gereçler kullanırız. Satın aldığımız veya satmak için kullandığımız araç gereçler,
aletler ve aygıtların doğruluğunu muhafaza etmek için belirli periyotlarla ve bazı
önemli koşullara bağlı olarak kalibrasyon işleminin yapılması gerekmektedir. Tam
aksi durumda ise, aldığımız-sattığımız ürünlerin yanlış karakteristiklere sahip
olması toplumda sosyoekonomik açıdan ciddi bir kaos oluşturacaktır. Doğru
kararlar ancak güvenilir verilere bağlı olarak verilebilir. Hatalı ölçümlere bağlı
alınan kararlar ve uygulamalar prestij, iş gücü ve para kaybına neden olacaktır.
Dolayısıyla doğru yapılan kalibrasyon faaliyeti; verimliliği artıracak, kaynakları
optimize edecek, ürün ve hizmetlerin uygunluğunu, uyumluluğunu garanti
edecektir. Kalibrasyon, bir ölçme cihazının ölçülen büyüklüğün gerçek değerinden
sapmasını belirlemek ve belgelendirmek anlamını taşır. Kalibrasyon bir gözlemdir
ve ayar işlemi içermez. Bir başka ifadeyle, ölçü ve test aletlerinin belirlenen şartlar
altında (sıcaklık, nem, titreşim, uzunluk, sertlik, elektrik direnç, vb.) referans
standartlarla karşılaştırılıp gösterdiği değerin belirlenen referans standarttan
sapmasının tespit edilmesi ve doğruluğunun ölçülmesine kalibrasyon denir. Bir
cihaz veya ölçü aletinin kalibrasyonu sonucu tespit edilen sapmalarının tolerans
değerlerine getirilmesi işlemine ayarlama veya ayar yapma denir. Bir işletmede
kaliteli ürünün üretimi ve kalitesinin devamının sağlanması için doğru ölçümün
yapılması, bir diğer ifadeyle kalibrasyon faaliyetinin yapılması gerekmektedir.
Unutulmaması gereken bir nokta ise her kalibrasyonun tanımlanmış bir
toleransta yapılması gerektiğidir. Bu ünitede, kalibrasyon süreci açıklandıktan
sonra kalibre edilen cihazlara nasıl ve hangi amaçla etiketlemenin yapıldığı
anlatılmaktadır. Ünite sonunda örnek bir etiketleme prosedürü ile konu
pekiştirilmektedir.
Kalibrasyon; ayar, KALİBRASYON KAVRAMI

tamir veya bakım
işlemi değildir. Günlük Yaşamda Kalibrasyonun Önemi
Kalibrasyon, günlük yaşamımızda can ve mal güvenliğini sağlamanın yanı
sıra ölçüm cihazının gösterdiği değerlerin gerçek değerlere ne kadar yakın
olduğunun tespiti için gerekli bir faaliyettir. Ayar, tamir veya bakım işlemi değildir.
Karar süreçlerinde kullanılan tüm cihazlar, kalibre edilmelidir.
Doğru kararlar ancak güvenilir verilere bağlı verilebilir. Hatalı ölçümlere
bağlı alınan kararlar ve uygulamalar prestij, iş gücü ve para kaybına neden
olacaktır. İyi yapılan bir kalibrasyon, ürün performansını iyileştirebilir. Cihaz ilk
alındığında tamir, ayar, bakım sonrası cihazın ölçüm sonuçları ile ilgili herhangi bir
şüphe oluştuğunda, belirlenen periyotlarda kalibrasyon yapılmalı veya
yaptırılmalıdır. Endüstriyel alanda kalibrasyon tercihe bağlıdır (ancak ISO 9000
veya benzer standartlara göre belge alınacaksa, standardın gereği izleme ve
ölçme, cihazları zorunlu olarak kalibrasyona gerekli hâle getirmektedir).
262
Kalibrasyon
Kullanım esnasında yere düşen, darbeye maruz kalan veya doğru

ölçtüğünden kuşkulanılan ölçü aletlerinin kullanımı “HATALI” etiketi yapıştırılarak
engellenir ve kalibrasyon tarihinin dolması beklenmeden kalibrasyona gönderilir.
Kalibre edilmeyen teçhizat üzerine “Hizmet Dışıdır” etiketi yapıştırılır ve gerekli
şartlar yerine getirilene kadar kullanılmaz. Kalibrasyona ait sertifikalar cihazın
kullanıldığı yerlerde muhafaza edilmelidir.
Kalibrasyonun ne kadar önemli olduğunu göstermek üzere, her gün karşı
karşıya kalabileceğimiz bazı örnek olaylar aşağıda verilmiştir:
 Trafik kurallarına riayet eden çok dikkatli bir şoförsünüz. Şehirlerarası

yolda arabanızla giderken arabanızın hız göstergesi hız sınırını
 geçmediğinizi göstermesine rağmen, trafik polisi sizi durdurup 90 km/saat
üzerinde hızla gittiğiniz için ceza yazıyor.
 Buzdolabınızı 4 C’de çalıştırmanıza rağmen yiyeceklerin bozulduğunu fark
ediyorsunuz.
 Evinize akşam 2 misafir gelecek ve ailenizle beraber toplam 6 kişi
 olacaksınız. Süper marketten hazır dondurulmuş pakette 6 kişilik pizza
alıyorsunuz. Akşam eve gelip paketi açtığınızda 5 pizza olduğunu
 görüyorsunuz.
 Meyve-sebze hâlinden toptan meyve alıp satışını yaptığınız manavınız var.
Tüm ürünleri fire vermeden sattığınızda elde edeceğiniz kârı 100 TL olarak
hesaplıyorsunuz. Satış sonrası fire vermemenize rağmen, kârın 70 TL
Kalibrasyon, ölçme  olduğunu görüyorsunuz.
aletleri veya
düzeneklerin  Banyoda duş alacaksınız termostat sıcaklığını 33 dereceye ayarlayıp duş
standart yapmaya başlayınca suyun soğuk olduğunu fark ediyorsunuz.
ölçüm değerinden
sapmasının tespit  Check-up için gittiğiniz hastanede cihazların yanlış ölçümünden dolayı
edilmesi ve doktorun size yanlış ilaç vererek yanlış tedavi uyguladığını sonradan fark
raporlanmasıdır. ediyorsunuz.
Buna göre, her faaliyet için doğru ölçümün yapıldığından nasıl emin
olabiliriz? Doğru ölçüm yapıyor muyuz?
Bu örneklerin sayısını çoğalttığımızda ölçüm cihazlarının hayatımızın
vazgeçilmez bir parçası olduğunu görmekteyiz. Gündelik hayatta kullanılan
cihazların yanlış ölçüm yapabilecekleri aklımızdan geçmeyebilir. Hatta cihazların
çalışır durumda olması ölçüm sonuçlarının güvenilirliği için yeterli görülebilir.
Cihazın işlevini yerine getirmemesi durumunda ise servise gönderilip tamir
ettirilmesi ile yetinilir. Tamir işlemi tamamlandığında her şeyin yolunda olduğunu
düşünebiliriz. Tamiri yapılmış cihazların, hatta yeni cihazların ölçüm sonuçlarının
güvenilirliğinin test edilmesi için kalibrasyon çalışması yapılması gerektiği ise tam
olarak bilinmemektedir.
Doğru ve güvenilir ölçme faaliyetlerinin bilimsel, ticari, ahlaki ve sosyal
263
Kalibrasyon
boyutları olan ve sağlanamaması durumunda ailevi, toplumsal, bölgesel, ulusal ve

uluslararası ilişkileri zedeleyecek öneme sahip bir gerçek olduğunu çeşitli
vesilelerle yaşamaktayız.
Kalibrasyonun Tanımları
Yukarıda verilen bilgiler kapsamında kalibrasyonla ilgili yapılan bazı tanımlar
aşağıda verilmiştir:
 Doğruluğundan emin olunan (izlenebilirliği sağlanmış) referans ölçüm
cihazı ile doğruluğundan emin olunamayan bir ölçüm cihazını mukayese
ederek ölçüm sonuçlarını raporlama işlemidir.
 Bir ölçüm ekipmanının aynı veya bir üst seviye ekipman ile uygun bir
ortamda karşılaştırılması ve sonuçların dokümante edilmesi işlemidir.
 Ölçme ya da kontrol amacıyla kullanılan cihazların yetkili ve akredite bir
laboratuvar tarafından, doğruluğu ve izlenebilirliği bilinen bir kalibratöre
göre kıyaslama yapılarak cihazın ölçme ya da kontrol yeteneğinin
 ölçülmesidir.
 Ölçme aletleri veya düzeneklerin standart ölçüm değerinden sapmasının
tespit edilmesi ve raporlanmasıdır.
 Dilimize Fransızcadan giren bu sözcük, bir ölçü aleti veya ölçme sisteminin
gösterdiği veya bir ölçüt/ölçeğin ifade ettiği değerler ile ölçülenin bilinen
değerleri arasındaki ilişkiyi belli koşullar altında oluşturan işlemler dizisi
şeklinde tanımlanır.
 Aletlerin, araçların, aygıtların doğruluğunu muhafaza etmek için kullanılan
temel proseslerden birisidir. Kalibrasyon, bir örneği kabul edilebilir aralık
içinde tutmak için bir aracı, aygıtı (enstrümanı) ayarlama prosesinin bir
girdisini oluşturmaktadır. Yanlış ölçümlere sebep olan faktörleri minimize
ve elimine etmek enstrümantasyon tasarımının temel bir yönüdür.
 Kalibrasyon prosesi, kalibratörler olarak isimlendirilen bir veya daha fazla
bilinen değerlerin örneklerini test etmek için enstrümanı kullanmayı içerir.
Sonuçlar, enstrüman ve bilinen değerlerce kullanılan ölçüm tekniği
arasında ilişki oluşturabilmek için kullanılır.
Kalibrasyon ve İzlenebilirlik
Kalibrasyon işleminde bütün ölçümler en üst seviyedeki standarda
zincirleme bağlanır. Buna izlenebilirlik (traceability) denir. İzlenebilirlik sayesinde
herhangi bir yer ve zamanda yapılan ölçümlerin başka bir yer ve zamanda yapılan
ölçümler ile uyumluluğu sağlanır. İzlenebilirlik, bir ölçüm ekipmanı göstergesinin
bir veya daha fazla basamakta yürütülen işlemlerle bir ulusal standart ile
karşılaştırılması sürecidir. Bir başka tanıma göre, bir kalibrasyon laboratuvarının
üst seviyedeki bir laboratuvar tarafından değerlendirilerek verilen kalibre
hizmetinin doğruluğu ile güvenilirliğinin garanti altına alınması ve uluslararası
standartlara uygunluğunun sağlanmasıdır. Kalibrasyonun amacına ulaşabilmesi
için izlenebilirlik zincirinin kurulması gerekmektedir.
264
Kalibrasyon
Kalibrasyon laboratuvarının en üst seviyedeki standartları daha üst

düzeydeki bir laboratuvar tarafından kalibre edilerek test/ölçü aletlerinin
doğrulukları güvenilir referanslara dayandırılmaktadır. Böylece üretimin çeşitli
kademelerinde kullanılan test/ölçü aletlerinin de sertifikasyonlu kalibrasyon
laboratuvarları kanalıyla izlenebilirliği sağlanmaktadır.
Ölçü aletlerinin özelliklerine ve kullanım şartlarına göre değişiklik gösteren
periyotlarla kalibrasyon yapılması gerekmektedir. Kalibrasyon sonuçları;
kalibrasyon sertifikaları, kalibrasyon raporları olarak adlandırılan dokümanlar
vasıtasıyla kaydedilir.
İstenen kalitenin sağlanması için, kaliteyi doğrudan etkileyen noktalarda
yapılan ölçümlerin her zaman belli bir doğrulukta olması gerekir. ISO 9001
standardı gereği yapılan ölçme işlemlerinin doğruluğundan emin olunabilmesi için
cihaz veya ekipmanların kalibrasyonları yaptırılmalı ve işlemlerin rutinleştirilmesi
için bir sistem oluşturulmalıdır. Kalite sistemlerinin işletilmesinde ölçme tekniği
İzlenebilirlik, bir
önemli bir yer tutar. Kalite yönetim sisteminde ürünün müşteri spesifikasyonlarına
ölçüm ekipmanı
göstergesinin bir veya uygunluğunu gösteren bir ölçme ve kalibrasyon sisteminin bulunması zorunludur.
daha fazla basamakta Ölçüm cihazlarının bilinen belirsizlik sınırlarında doğru olarak çalışmasını
yürütülen sağlamak için “kalibrasyon sisteminin” işletilmesi istenir. Kalibrasyon işleminde,
işlemlerle ulusal
kalibre edilen ölçü aletinin hata miktarı kendisinden daha yüksek doğrulukta bir
standart ile
karşılaştırılması ölçü aleti referans alınarak belirlenir. Kalibrasyonda referans alınan ölçü
sürecidir. alet(ler)inin kalibrasyon sertifikası üzerinden ulusal veya uluslararası temel
referanslara izlenebilir olması gerekir. Böylelikle kalibre edilen ölçü aletinin de
temel referanslara izlenebilirliği sağlanmış olur.
Kalibrasyon sonucu ölçü aletinin hatasının kullanıldığı proses veya varsa ilgili
standartlarda belirtilen limitlerin dışına çıktığı belirlenmişse bu hatanın
ayarlanarak giderilmesine çalışılır. Ancak ayar sonrası kalibrasyonun tekrarlanması
ve son durumun raporlanması zorunludur.
Ölçü aletleri, ölçüm prensip ve teknolojileri ile kullanım şartlarına bağlı
olarak zamanla yaşlanırlar. Bu nedenle belirli periyodlarla kalibrasyonun
tekrarlanması gerekir. Söz konusu periyodlar deneyimli kullanıcılar tarafından
cihaz özellikleri ve kullanım koşulları göz önüne alınarak belirlenmelidir.
Kalibrasyonun kalite yönetim sistemlerinin bir gerekliliği olmasının nedeni,
işletmeler için bir ihtiyaç olmasındandır. Eğer işletme içinde bir büyüklüğü ölçme
ihtiyacı varsa, orada kullanılan ölçü aletinin istenilen doğrulukta ölçüm yapıp
yapmadığının belirlenmesi ihtiyacı da vardır.
Kalibrasyon; kullanılan test/ölçü aletlerinin doğruluğundan emin olmak,
alınan ölçüm sonuçlarını standartlaştırmak, ölçümlerdeki hata miktarını belirlemek
için yapılmaktadır. Kalibrasyon işlemi sonrası, sonuçlar incelenir ve yapılan
incelemede cihazın kullanımı uygun görülürse her cihaz için ayrıntılı kalibrasyon
sertifikası düzenlenir.
265
Kalibrasyon
Kalibrasyon Gereksinimi ve Yararları

Bir cihazın kalibre edilmesini gerektiren dört ana neden şunlardır:
 Cihazdan alınan değerlerin doğruluğunu belirlemek

 Cihazın güvenilirliğini belirlemek
 İzlenebilirliği oluşturmak ve göstermek

 Cihazdan alınan değerlerin diğer ölçümlerle tutarlı olmasını güvence altına
almak
Kalibrasyonun başlıca yararları aşağıdaki gibi özetlenebilir:
 Firmada yapılan tüm ölçümlerin doğruluğu güvence altına alınır.
 Üretim kalitesi istenilen seviyeye yükseltilir.
Parçaların farklı yer  Üretim aşamalarında doğabilecek farklılıklar giderilir.

ve zamanlarda  Ürünlerin diğer firma ürünleri ile uyumlu olması sağlanır.
üretilerek başka yer
ve zamanlarda tekrar  Rekabet imkânı artar.
karşılıklı
değiştirilebilmesi  İleri teknoloji ile uyum sağlanır.
gerekliliği,  Üretilen ürünün uluslararası standartlara uygunluğu sağlanır.
kalibrasyonun
önemini artırmıştır.  Müşteriden haksız kazanç veya müşteriye haksız menfaat sağlanması
önlenir.
 Tüm insanlar alışverişlerini gönül rahatlığı içinde yapabilirler.
 Sağlığımızın güvence altına alınması periyodik yapılan check-up’la

mümkündür.
 Üretilen ürünlerin kalitesi, periyodik yapılan kalibrasyonla mümkündür.
Metroloji ve Kalibrasyon
Endüstri devriminin ilk başlarında, ürünlerin montajına yönelik sanayi
oluşturulmamıştı. Üretilen parçalar kullanım ömrünü tamamladığında atılıyordu.
1850’lerde Amerika’da Eli Whitney, silah parçalarının üretiminde “karşılıklı
değiştirilebilir parçalar” konseptini geliştirince ölçümlerin uyumu konusu gündeme
geldi. Yine aynı tarihlerde İngiltere’de bir mühendis olan Joseph Whitworth vida
ve somunların birbirleriyle değiştirilerek kullanımına öncülük etti.
Kısaca,parçaların farklı yer ve zamanlarda üretilerek başka yer ve
zamanlarda tekrar karşılıklı değiştirilebilmesi gerekliliği kalibrasyonun önemini
artırmıştır.
Bilimsel ve teknolojik alanlarda yapılan araştırma, geliştirme ve uygulamalar
toplumların yaşamakta olduğu coğrafik şartlar, beklentiler, gelenekler, görenekler
ve benzeri birçok unsurdan etkilenerek ülkelere özgü ölçüm cihazları ve
sistemlerin oluşumunda etkili olmuştur. Bu yönü ile incelendiğinde ölçüm
sistemine bağlı faaliyetler ulusal düzeyde uyumlu olmasına rağmen uluslararası
266
Kalibrasyon
ilişkilerde karışıklıklara neden olmuştur. Uluslararası alanda bilimsel, teknolojik ve

ticari faaliyetlerde paralelliğin sağlanması amacı ile SI (Uluslararası Birim Sistemi)
kabul edilmiş olup seviyesine ve sahasına bakmaksızın ölçme ile ilgili her türlü
faaliyet, bir bilim dalı olan metroloji kavramı ile tanımlanmıştır.
Standardizasyon uygulamalarında belki de en önemli teknik alt yapı unsuru,
hiç şüphesiz metroloji ve kalibrasyondur. Çünkü teorik olarak belirlenmiş ölçüler
doğru olarak uygulanmadığı takdirde standardizasyonu sağlamak mümkün
olamamaktadır. Kalite yönetim sistemleri tüm ölçüm enstrümanlarının formal,
periyodik ve dokümante kalibrasyonu içeren etkili bir metroloji sistemine
gereksinim duyar.
Bilimsel, endüstriyel ve kanuni (legal) olmak üzere üç dalda uygulanan
metroloji kavramlarının kapsamları aşağıdaki gibi açıklanabilir:
 Bilimsel Metroloji: Uluslararası geçerliliği olan primer standartların ülke

düzeyinde oluşturulması ile ilgili faaliyetleri kapsamaktadır. Ülkemizde bu
konuda TUBİTAK bünyesinde hizmet veren Ulusal Metroloji Enstitüsü (UME)
görevlendirilmiştir.
 Endüstriyel Metroloji: Bilimsel metrolojinin faaliyetleri sonucu elde edilen
primer standartlara izlenebilirliği sağlanmış sekonder standartlarla
endüstride kullanılan izleme ve ölçme cihazlarının kalibrasyonlarının
yapıldığı hizmet alanını kapsar. 132 sayılı Kuruluş Kanunu ile TSE, endüstriyel
alanda kalibrasyon hizmetlerinin yürütülmesi konusunda
görevlendirilmiştir.
 Kanuni (Legal ) Metroloji: Ticarete esas teşkil eden ölçü ve kontrol

aletlerinin kalibrasyonları ile ilgilenir. Bu kategoriye giren tüm cihazlar
mecburi olarak kalibre ettirilmek zorundadır. Ülkemizde 3516 sayılı Kanun ile
Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı bu konuda görevlendirilmiştir.
Yanlış kalibratör
değerlerini KALİBRASYONU ETKİLEYEN FAKTÖRLER
kullanmak, kalibratör
Düzgün bir şekilde yapılan kalibrasyonun faydaları anlaşılınca, proses
formülasyon
toleransı, örnek esnasında potansiyel hata kaynaklarını önlemek için sonuçların standarda
hazırlama tekniği, yakınlaştırılmasının önemi ortaya çıkmıştır. Kalibrasyon esnasında ve sonrasında
dış sıcaklık etkileri sonucu etkileyen birkaç faktör meydana gelebilir. Bu faktörler ve etkileri aşağıdaki
kalibrasyonu gibi açıklanabilir:
etkileyen
faktörlerdir.  Yanlış kalibratör değerlerini kullanmak: Kalibrasyon prosesi esnasında
kullanım için talimatları yakinen takip etmek önemlidir. Talimatları göz
ardı etmek ve yanlış kalibratör değerlerini seçmek yanlış bir şekilde
enstrümanı öğrenmesine neden olacaktır. Bu durum, tüm çalışma
aralığında önemli hatalar üretecektir.
 Kalibratör formülasyon toleransı: Saygın üreticiler tarafından tolerans
özellikleri formüle edilmiş kalibratörler kullanmak önemlidir.
267
Kalibrasyon
 Enstrümantasyon ve kalite kontrol prosesinde normal varyasyonlardan

dolayı bir kalibratörü formüle etmek ile ilgili toleranslar bulunmaktadır. Bu
toleranslar, kalibratörü kullandığınızda elde edilen ortalama değeri
etkileyebilir.
 Örnek hazırlama tekniği: Normal test durumu olarak iyi örnek hazırlama
tekniği, kalibrasyon prosesinden en iyi performansı elde etmede temeldir.
 Dış sıcaklık etkileri: Enstrümanı, kullanılacağı ortamın sıcaklığına yakın bir
sıcaklığa, periyodik olarak kalibre etmek önemlidir. Bir kalibrasyon düzgün
bir şekilde çalıştığı zaman bile, sonuçların doğruluğunu etkileyecek başka
faktörler bulunabilir. Elektronik cihazlar çalışma sıcaklığındaki
değişikliklerden etkilenebilir. Eğer cihaz bir sıcaklıkta kalibre edilirse ve
önemli bir derecede farklı bir sıcaklıkta çalıştırılırsa, ısı kaynaklı hata
sonuçların doğruluğunu azaltabilir.
Kalibrasyon İşlemi Yapılırken Dikkat Edilecek Hususlar

Kalibrasyon işlemi yapılırken aşağıdaki hususlara dikkat edilmesi gerekir:
 Kalibrasyon işlemi firma tarafından uluslararası geçerliliğe sahip olduğu
belgelenen cihazlar ile yapılır.
 Kalibrasyon işlemi genellikle kalibre edilecek cihazın bulunduğu yerde

yapılabilir. Ancak bazı ölçümler için cihazların merkez laboratuvara
transferi gerekebilir.
 Kalibrasyon hizmeti esnasında kalibre edilen cihaza ait hiçbir ayara
müdahale edilmeksizin cihazın gösterge değerleri ile referans değerlerin
karşılaştırılması yapılmaktadır. Cihazda arızaya neden olabilecek bir
müdahale yapılmamaktadır.
Ek olarak, kalibrasyon hizmeti alınacak firmanın alanında, kalibre edilecek
Kalibrasyon işlemi
bir deneysel çalışma cihazlarla ilgili TÜRKAK (Türk Akreditasyon Kurumu) ya da Uluslararası
olup deneysel bir Akreditasyon Kuruluşları tarafından verilmiş TS ISO EN 17025 alanında güncel
çalışmadan sertifikası ve sertifikada kalibrasyon yapabileceği alanlar belirtilmiş olmalıdır.
beklenen tüm
gereklilikler Kalibrasyon İşleminin Yapılış Zamanı
karşılanmalıdır.
Aşağıda belirtilen durumların gerçekleşmesi hâlinde cihaza kalibrasyon
yapılmalıdır:
 Cihaz yeni alındığında kullanıma başlamadan önce
 Cihaza bakım yapıldıktan sonra

 Cihaz arızası tamir edildikten sonra
 Kalibrasyon planına uygun olarak belirli periyodlarla (örneğin, yılda bir kez)
kalibrasyon yapılmalıdır.
Son maddedeki açıklamayı pekiştirmek üzere bir örnek verelim. Söz gelimi,
Amerika Birleşik Devletleri’nde haftada 5 gün ve günde 8-12 saat kullanılan
cihazlara 6 ayda bir kalibrasyon yapılmaktadır.
268
Kalibrasyon
Kalibrasyon sürecinin güvenilirliğini artırabilmek için dikkat edilecek

hususlar şöyle özetlenebilir:
 Kalibrasyonu yapan kişinin yetkinliği, alanında uzman olması, cihazların da
izlenebilirliğinin sağlanmış olması gerekmektedir.
 Kalibrasyon işlemi bir deneysel çalışma olup deneysel bir çalışmadan
beklenen tüm gereklilikler karşılanmalıdır. Yani çalışmalar kontrollü bir
ortamda hızlı, özenli ve yazılı çalışma alışkanlığına sahip eğitimli kişilerce
yapılmalıdır.
 Çalışmanın yapıldığı ortam özellikleri, kullanılan ekipman, uygulanan
yöntem, ölçüm belirsizliği ve sonuçlar Kalibrasyon Sertifikası Raporu’nda
belirtilmelidir.
Kalibrasyon İşleminin Geçersiz Olduğu Durumlar

Kalibrasyonun geçersiz olduğu pek çok durum mevcut olup bunlardan
bazıları şunlardır:
 Ölçme işlemi yapılamadığında
 Ölçümün belirlenen sınırlar dışında olduğu tespit edildiğinde
 Fiziki hasar emaresi görüldüğünde

 Tamir veya bakım yapıldığında
 Çarpmaya ve/veya düşmeye maruz kalındığında
 Kalibrasyon yapıldığı belgelenemediğinde
 Belirlenmiş kalibrasyon süresi aşıldığında
Kalibrasyon İşleminde Karşılaşılan Uygunsuzluk Durumları

Kalibrasyon/doğrulama faaliyetlerinde en sık rastlanan ve tipik sayılabilecek
uygunsuzluk durumları aşağıdaki gibi özetlenebilir:
 Deney cihazının kalibrasyon/doğrulama sisteminde yer almıyor olması
 Kalibrasyon/doğrulama tarihi geçmiş teçhizatın kullanılması
 Kalibrasyon/doğrulama talimatlarının olmaması/yetersiz kalması

 Kullanımdaki cihazların kalibrasyonlarının/doğrulamalarının yapılmamış
olması
Ürün kalitesini
etkileyen tüm ölçü  Kullanımdaki cihazların envanterde kayıtlı olmaması
ve deney
 Teçhizatın ürün parametrelerini ölçmede yetersiz kalması
teçhizatı
kalibrasyonları Kalibrasyon Kayıtlarının Tutulması
yapıldıktan sonra
etiketlenir. Kalibrasyon/doğrulama sisteminin işler olduğunu kanıtlamanın yolu, sistem
ile ilgili dokümantasyonun var olmasıdır. Bu yüzden, kalibrasyonu yapılan her bir
ölçüm ekipmanı için kayıt tutulmalıdır. Kayıtlar elle yazılabildiği gibi bilgisayar,
269
Kalibrasyon
mikrofilm, elektronik veya manyetik ortamlarda da oluşturulup saklanabilir.

Tutulan kayıtlar, yeniden başvurulmalarına gerek kalmayacak bir zamana
kadar saklanmalıdır. Kayıtlarda ilgili cihaz ile aşağıdaki bilgiler yer almalıdır:
 Ölçüm ekipmanının tanımı
 Kalibrasyon/doğrulama aralığı
 Her bir kalibrasyon/doğrulama işleminin tarihi ve tekrar tarihi
 Kalibrasyon/doğrulama sonucu (kontrol edilen değerler ve sonuçları

kaydedilebilir, bazı durumlarda yalnızca ölçüm ekipmanının uygun olup
olmadığını belirtmek yeterlidir)
 Kullanılan kalibrasyon/doğrulama prosedürü, talimatı
 Ölçüm ekipmanının tolerans değerleri
 Kalibrasyonda/doğrulamada kullanılan standartlar (izlenebilirliği sağlamak

için önemlidir)
 Ortam koşulları ve var ise çevre koşulları nedeniyle yapılan düzeltmeler
 Kalibrasyon/doğrulama sırasında yapılmış onarım, ayar gibi işlemler
 Sınırlamalar
 Kalibrasyonu/doğrulamayı yapan kişi ya da kuruluş
 Kayıtlardaki bilgilerin doğruluğunu onaylayan kişi
Kalibrasyon/Doğrulama Süreci
Kalibrasyon/doğrulama süreci aşağıdaki 5 adımda gerçekleştirilebilir:
Adım 1: Kalibrasyon yapılacak cihazı belirle.

Adım 2: Kalibrasyon yaptır.
Adım 3: Kalibrasyon/doğrulama raporlarını değerlendir.
Adım 4: Kalibrasyon/doğrulama sonuçları uygunsa, kalibrasyon
etiketini yapıştır ve doğrulama etiketi düzenlemesini cihazın ilgili
olduğu bölüme teslim et.
Adım 5: Kalibrasyon/doğrulama sonuçları uygun değilse Adım 2’ye dön.
Etiketleme ve Sertifikasyon
Ölçüm ekipmanları, ekipmanın statüsü ve kalibrasyon/doğrulama sonucuna
göre çeşitli biçimlerde etiketlenir. Etiket mümkünse cihazın üzerine; değilse
kutusunun, ambalajının veya bulunduğu rafın üzerine konulabilir. Bu etiketlerden
bazıları aşağıda belirtilmiştir:
 Kalibrasyon Etiketi
 Kullanmayın Etiketi
270
Kalibrasyon
 Sınırlamalar Etiketi
 Kalibrasyon Gerekmez Etiketi
 Laboratuvar Standardı Etiketi

Ürün kalitesini etkileyen tüm ölçü ve deney teçhizatı kalibrasyonları
Kalibrasyon, genel
olarak yılda en az bir yapıldıktan sonra etiketlenir. Kalibrasyon gerekmeyen teçhizat üzerine
kere yapılmak “Kalibrasyon Dışı” etiketi yapıştırılır. Aynı nitelikleri taşıyan aletlerin kalibrasyonu
zorundadır. yetkili kuruluşlar tarafından kalibre edilen referans bir alet yardımıyla
gerçekleştirilir.
Kalibrasyon genel olarak yılda en az bir kere yapılmak zorundadır. Kullanıcı
isteğine göre de kalibrasyon daha sık yapılabilir. Kalibrasyon yapılması gereken
cihazlara etiket yapıştırılarak diğer cihazlardan ayrılması sağlanır. Etiketin amacı
cihazı kullanan personelin de kalibrasyon sürelerini takip etmesidir. Bütün
cihazlara bakım gerekir ama kalibrasyon gerekmez. Kalibrasyon yapıldıktan sonra
da cihazın üzerine kalibrasyon etiketi yapıştırılır ve kalibrasyon sertifikası
hazırlanır.
Kalibre edilerek uygunluğu tespit edilen her cihaza belge ile birlikte verilen
etikete kalibrasyon etiketi denir. Şekil 13.1’de örnek bir kalibrasyon etiketi
verilmiştir
Sekil 13.1. Örnek Bir Kalibrasyon Etiketi
Kalibrasyon etiketi:
 Cihazın üzerine, görünür şekilde yapıştırılır.
 Cihazı kullanan personelin kalibrasyon süresini takip edebilmesini sağlar.
Kalibrasyon etiketinde yer alan bilgiler şunlardır:
 Cihazın Adı: Cihazın adı yazılır.
 Seri Numarası: Cihazın seri numarası yazılır.

 Sertifika Numarası: Her kalibrasyon sertifikasına bir numara verilir.
 Kalibrasyon Tarihi: Kalibrasyonun yapıldığı tarih yazılır.
 Kalibrasyon Yapan: Kalibrasyonu yapanın adı ve soyadı yazılır.

Kalibrasyon laboratuvarının yapmış olduğu her kalibrasyon sonrası,
kalibrasyon sonuçları incelenir ve yapılan incelemede cihazın kullanımı uygun
görülürse her cihaz için ayrıntılı Kalibrasyon Sertifikası düzenlenir.
271
Kalibrasyon
Kalibrasyon sertifikasında yer alan bilgiler şunlardır:
 Ölçülen değerler
 Olması gereken değerler

 Hata oranları
Kalibrasyon
laboratuvarının  Yetkili imzası
yapmış olduğu her
Kalibrasyon sertifikası denetimler için sistem veri tabanında saklanmalıdır.
kalibrasyon sonrası,
kalibrasyon sonuçları Kimi durumlarda, cihazların ayarlarını yetkisiz kişilerin müdahalesinden korumak
incelenir ve yapılan için belli fiziksel engellemeler kullanılabilir. Yapılan bu işlem genellikle
incelemede “mühürleme” olarak anılmaktadır. Bir cihazın doğruluğu, içindeki elemanların
cihazın kullanımı ayarı ile değişebiliyorsa, cihazın ayar kısımları yetkisiz kişilerin erişimini
uygun görülürse her engelleyecek biçimde mühürlenmelidir. Mühürleme; kâğıt etiket, kurşun, lehim,
cihaz için ayrıntılı boya vb. kullanılarak yapılabilir. Mühürü kırılmış veya sökülmüş cihazlar derhal
Kalibrasyon Sertifikası
kullanımdan çekilmeli ve kalibrasyonu/doğrulaması yapılmalıdır.
düzenlenir.
BİR KALİBRASYON PROSEDÜRÜ ÖRNEĞİ
Kalibrasyon Planı Çıkarılması
Hastanenin teknik veya biyomedikal sorumlusu, cihazların kullanıldığı bölüm
sorumlularının da görüşlerini alarak kalibrasyon yapılması gereken cihazları tespit
edip Kalibrasyon Cihaz Listesi oluşturur. Hastanede kalibrasyona tabi tutulan tüm
cihazlar Kalibrasyon Cihaz Listesinde yer alır. Kalibrasyon aralıkları ve kalibrasyon
ölçümü, yapılması gereken tıbbi cihazlara ait standartlara göre hazırlanır.
Kalibrasyona dâhil cihazlar için Tıbbi Cihaz Kalibrasyon Planı oluşturulur. Bu
planda her cihazın kalibrasyon tarihi görülür. Bu plana kalibrasyon test cihazları da
dâhil edilir.
Etiketleme
Kalibrasyona dâhil edilen bütün cihazlara kalibrasyon etiketi yapıştırılır.
Kalibrasyona dâhil olmayan cihazlara sarı zemin renkli “Kalibrasyona Dâhil
Değildir” etiketi yapıştırılır. Hastaneye alınan bütün tıbbi cihazlar biyomedikal veya
teknik hizmetler sorumlusu tarafından incelenir. Eğer gerekiyorsa kalibrasyon
planına dâhil edilir. Her yeni cihaz için hizmete sunulmadan gerekli kayıt ve
etiketlemeler yapılarak prosedür uygulanır.
Sonuç Değerlendirme ve Etiketleme

Kalibrasyon yapılan cihazlara ait ilgili kurumdan alınan Kalibrasyon
Sertifikaları ve ölçüm sonuçları biyomedikal veya teknik hizmetler sorumlusu
tarafından incelenir, değerlendirilir ve dosyalanır. Kalibrasyon yapan kurumun
kalibrasyon ölçümü yapmak için kullandığı referans Test Cihaz ve Aletlerinin de ISO
Standartlarına göre geçerli olan ve izlenebilir kalibrasyon sertifikasının bir kopyası
alınarak dosyalanır.
Kalibrasyon testleri sonucunda, ölçülen değerler ilgili kalibrasyon ölçüm
272
Kalibrasyon
talimatında belirtilen tolerans sınır değerleri içinde ise, cihazın kalibrasyon işlemi
tamamlanmış olur. Teknik ölçüm ve değerlendirme sonuçları, Kalibrasyon
Formuna Tıbbi Cihaz Kalibrasyon Planına ve Cihaz Sicil Kartına kaydedilir.
Kalibrasyon bölümü tarafından cihaz numarası, kalibrasyon tarihi, geçerlilik
süresi ve kalibrasyon yapan kişi/kurumun yazıldığı yeni kalibrasyon etiketi
doldurulur ve eski etiketin yerine yapıştırılır. Kalibrasyon kapsamındaki tıbbi
cihazların kalibrasyon/doğrulama test sonuçları, kullanıcı bölüm sorumlusuna da
bildirilir.
Kalibrasyon testleri sonucunda, ölçülen değerlerin tamamı üretici firmanın
ve standartlarda belirtilen tolerans sınır değerleri dışında ise, cihaz kalibrasyon
işlemini geçemez. Bu durumda biyomedikal veya teknik hizmetler bölümü
tarafından cihaz, cihaz kullanım dışına alma talimatına uygun olarak “Kullanım
Dışı” veya “ARIZALIDIR” etiketi ile etiketlenir. Cihaz kullanım dışına alma formu,
arıza bildirimi ve tamir formu doldurularak arıza onarım-ayar işlemi başlatılır.
Cihazı kullanan bölüm, cihazın kullanılmaması için haberdar edilir.
Cihazın onarımı ve ayarları yapıldıktan sonra kalibrasyon prosedürü yeniden
uygulanır.
Bireysel
Etkinlik
• Siz de örnek bir kalibrasyon etiketi hazırlayınız.
273
Kalibrasyon
•Kalibrasyon Planı Çıkarılması

•Hastanenin teknik veya biyomedikal sorumlusu, cihazların kullanıldığı
bölüm sorumlularının da görüşlerini alarak kalibrasyon yapılması
gereken cihazları tespit edip Kalibrasyon Cihaz Listesi oluşturur.
Hastanede kalibrasyona tabi tutulan tüm cihazlar Kalibrasyon Cihaz
Listesinde yer alır. Kalibrasyon aralıkları ve kalibrasyon ölçümü,
yapılması gereken tıbbi cihazlara ait standartlara göre hazırlanır.
Kalibrasyona dâhil cihazlar için Tıbbi Cihaz Kalibrasyon Planı oluşturulur.
Bu planda her cihazın kalibrasyon tarihi görülür. Bu plana kalibrasyon
test cihazları da dâhil edilir.
Örnek
•Etiketleme
•Kalibrasyona dâhil edilen bütün cihazlara kalibrasyon etiketi yapıştırılır.
Kalibrasyona dâhil olmayan cihazlara sarı zemin renkli “Kalibrasyona
Dâhil Değildir” etiketi yapıştırılır. Hastaneye alınan bütün tıbbi cihazlar
biyomedikal veya teknik hizmetler sorumlusu tarafından incelenir. Eğer
gerekiyorsa kalibrasyon planına dâhil edilir. Her yeni cihaz için hizmete
sunulmadan gerekli kayıt ve etiketlemeler yapılarak prosedür uygulanır.
•Sonuç Değerlendirme ve Etiketleme

•Kalibrasyon yapılan cihazlara ait ilgili kurumdan alınan Kalibrasyon
Sertifikaları ve ölçüm sonuçları biyomedikal veya teknik hizmetler
sorumlusu tarafından incelenir, değerlendirilir ve dosyalanır.
Kalibrasyon yapan kurumun, kalibrasyon ölçümü yapmak için kullandığı
referans Test Cihaz ve Aletlerin de ISO Standartlarına göre geçerli olan
ve izlenebilir kalibrasyon sertifikasının bir kopyası alınarak dosyalanır.
Kalibrasyon testleri sonucunda, ölçülen değerler ilgili kalibrasyon ölçüm
talimatında belirtilen tolerans sınır değerleri içinde ise, cihazın
kalibrasyon işlemi tamamlanmış olur. Teknik ölçüm ve değerlendirme
sonuçları, Kalibrasyon Formuna Tıbbi Cihaz Kalibrasyon Planına ve Cihaz
Sicil Kartına kaydedilir. Kalibrasyon bölümü tarafından cihaz numarası,
kalibrasyon tarihi, geçerlilik süresi ve kalibrasyon yapan kişi/kurumun
yazıldığı yeni kalibrasyon etiketi doldurulur ve eski etiketin yerine
yapıştırılır. Kalibrasyon kapsamındaki tıbbi cihazların
kalibrasyon/doğrulama test sonuçları, kullanıcı bölüm sorumlusuna da
bildirilir. Kalibrasyon testleri sonucunda, ölçülen değerlerin tamamı
üretici firmanın ve standartlarda belirtilen tolerans sınır değerleri
dışında ise, cihaz kalibrasyon işlemini geçemez. Bu durumda
biyomedikal veya teknik hizmetler bölümü tarafından cihaz, cihaz
kullanım dışına alma talimatına uygun olarak “Kullanım Dışı” veya
“ARIZALIDIR” etiketi ile etiketlenir. Cihaz kullanım dışına alma formu,
arıza bildirimi ve tamir formu doldurularak arıza onarım-ayar işlemi
başlatılır. Cihazı kullanan bölüm, cihazın kullanılmaması için haberdar
edilir. Cihazın onarımı ve ayarları yapıldıktan sonra kalibrasyon
prosedürü yeniden uygulanır.
274
Kalibrasyon
•Yaşadığımız dünyada ihtiyaçlarımızı karşılamak için alışveriş yapar, araç

gereçler kullanırız.
•Satın aldığımız veya satmak için kullandığımız araç gereçler, aletler ve
aygıtların doğruluğunu muhafaza etmek için belirli periyotlarla ve bazı
önemli koşullara bağlı olarak kalibrasyon işleminin yapılması gerekmektedir.
Özet
•Tam aksi durumda ise, aldığımız-sattığımız ürünlerin yanlış karakteristiklere
sahip olması toplumda sosyoekonomik açıdan ciddi bir kaos oluşturacaktır.
Doğru kararlar ancak güvenilir verilere bağlı olarak verilebilir.
•Hatalı ölçümlere bağlı alınan kararlar ve uygulamalar prestij, iş gücü ve para
kaybına neden olacaktır. Dolayısıyla doğru yapılan kalibrasyon faaliyeti;
verimliliği artıracak, kaynakları optimize edecek, ürün ve hizmetlerin
uygunluğunu, uyumluluğunu garanti edecektir. Kalibrasyon, doğruluğundan
emin olunan (izlenebilirliği sağlanmış) referans ölçüm cihazı ile
doğruluğundan emin olunamayan bir ölçüm cihazını mukayese ederek ölçüm
sonuçlarını raporlama işlemidir.
•Kalibre edilmeyen teçhizat üzerine "Hizmet Dışıdır" etiketi yapıştırılır ve
gerekli şartlar yerine getirilene kadar kullanılmaz.
•Kimi durumlarda, cihazların ayarlarını yetkisiz kişilerin müdahalesinden
korumak için belli fiziksel engellemeler kullanılabilir.
•Yapılan bu işlem genellikle "mühürleme" olarak anılmaktadır.
•İzlenebilirlik; bir ölçüm ekipmanı göstergesinin bir veya daha fazla
basamakta yürütülen işlemlerle, bir ulusal standart ile karşılaştırılması
sürecidir.
•Bir başka tanıma göre, bir kalibrasyon laboratuvarının üst seviyedeki bir
laboratuvar tarafından değerlendirilerek verilen kalibre hizmetinin
doğruluğu ile güvenilirliğinin garanti altına alınması ve uluslararası
standartlara uygunluğunun sağlanmasıdır.
•Kalibrasyonun amacına ulaşabilmesi için izlenebilirlik zincirinin kurulması
gerekmektedir.
•Kalibrasyon laboratuvarının yapmış olduğu her kalibrasyon sonrası,
kalibrasyon sonuçları incelenir ve yapılan incelemede cihazın kullanımı
uygun görülürse her cihaz için ayrıntılı kalibrasyon sertifikası düzenlenir.
•Ayrıca cihazı kullanan personelin de kalibrasyon süresini takip edebilmesi
için tarih bilgilerini de içeren kalibrasyon etiketi oluşturulur.
•Etiket üzerinde kurum logosu, kalibrasyon tarihi, periyodu, geçerlilik süresi
ve izlenebilirlik için sertifika numarası yazılır.
•Kalibrasyonun geçersiz olduğu pek çok durum mevcut olup bunlardan
bazıları; ölçme işlemi yapılamadığında, ölçümün belirlenen sınırlar dışında
olduğu tespit edildiğinde, fiziki hasar emaresi görüldüğünde, tamir veya
bakım yapıldığında, çarpmaya ve/veya düşmeye maruz kalındığında,
kalibrasyon yapıldığı belgelenemediğinde, belirlenmiş kalibrasyon süresi
aşıldığında olarak sıralanabilir.
275
Kalibrasyon
Özet (devamı)
•İstenen kalitenin sağlanması için, kaliteyi doğrudan etkileyen noktalarda
yapılan ölçümlerin her zaman belli bir doğrulukta olması gerekir.
•ISO 9001 standardı gereği yapılan ölçme işlemlerinin doğruluğundan emin
olunabilmesi için cihaz veya ekipmanların kalibrasyonları yaptırılmalı ve
işlemlerin rutinleştirilmesi için bir sistem oluşturulmalıdır.
•Kalite sistemlerinin işletilmesinde ölçme tekniği önemli bir yer tutar.
•Kalite yönetim sisteminde ürünün müşteri spesifikasyonlarına uygunluğunu
gösteren bir ölçme ve kalibrasyon sisteminin bulunması zorunludur.
•Ölçüm cihazlarının bilinen belirsizlik sınırlarında doğru olarak çalışmasını
sağlamak için “kalibrasyon sisteminin” işletilmesi istenir.
•Kalibrasyon işleminde, kalibre edilen ölçü aletinin hata miktarı, kendisinden
daha yüksek doğrulukta bir ölçü aleti referans alınarak belirlenir.
•Kalibrasyon sertifikası denetimler için sistem veri tabanında saklanmalıdır.
276
Kalibrasyon
1. Doğruluğundan emin olunan (izlenebilirliği sağlanmış) referans ölçüm
cihazı ile doğruluğundan emin olunamayan bir ölçüm cihazını mukayese
ederek ölçüm sonuçlarını raporlama işlemine ne ad verilir?
a) Kalibrasyon
b) Etiketleme
c) Standardizasyon
d) Değerlendirme
e) Sertifikasyon
2. Hangi durumda kalibrasyon yapılmaz?

a) İlk alındığında
b) Tamir sonrası
c) Belirlenen periyotlarda
d) Bakım sonrası
e) Makine çalışırken
3. Bir kalibrasyon laboratuvarının üst seviyedeki bir laboratuvar tarafından

değerlendirilerek verilen kalibre hizmetinin doğruluğu ile güvenilirliğinin
garanti altına alınması ve uluslararası standartlara uygunluğunun
sağlanmasına ne ad verilir?
a) Standardizasyon
b) Sertifikalandırma
c) İzlenebilirlik
d) Doğrulama
e) Kabul edilebilirlik
4. Metroloji nedir?
a) Ölçüm bilimidir.
b) Standardizasyon bilimidir.
c) Kalibrasyondur.
d) İzlenebilirliktir.
e) Akreditasyondur.
5. Aşağıdaki faktörlerden hangisi kalibrasyonu etkilemez?

a) Yanlış kalibratör değerlerini kullanmak
b) Kalibratör formülasyon toleransı
c) Makineyi standart çalıştırma metodu
d) Örnek hazırlama tekniği
e) Dış sıcaklık etkileri
277
Kalibrasyon
6. Aşağıdakilerden hangisi bir cihazın kalibre edilmesini gerektiren

nedenlerden birisi değildir?
a) İzlenebilirliği oluşturmak ve göstermek
b) Cihazdan alınan değerlerin diğer ölçümlerle tutarlı olmasını güvence
altına almak
c) Cihazdan alınan değerlerin doğruluğunu belirlemek
d) Sertifikalandırma yapmak
e) Cihazın güvenilirliğini belirlemek
7. Aşağıdakilerden hangisi kalibrasyonun yararları arasında sayılamaz?

a) Firmada yapılan tüm ölçmelerin doğruluğu güvence altına alınır.
b) Üretim kalitesi istenilen seviyeye yükseltilir.
c) Rekabet imkânı artar.
d) İşletme organizasyonunu iyileştirir.
e) İleri teknoloji ile uyum sağlanır.
8. Kalibrasyon hangi konsepte göre ortaya çıkmıştır?

a) Verimlilik
b) Karşılıklı değiştirilebilir parçalar
c) İzlenebilirlik
d) Yüksek kalite
e) Sürekli iyileştirme
9. Aşağıdakilerden hangisi kalibrasyonla ilgili değildir?

a) Buzdolabınızı 4 oC derecede çalıştırmanıza rağmen yiyeceklerin
bozulduğunu fark ediyorsunuz.
b) Evinize akşam 2 misafir gelecek ve ailenizle beraber toplam 6 kişi
olacaksınız. Süper marketten hazır dondurulmuş pakette 6 kişilik
pizza alıyorsunuz. Akşam eve gelip paketi açtığınızda 5 pizza olduğunu
görüyorsunuz.
c) Banyoda duş alacaksınız termostat sıcaklığını 33 oC dereceye
ayarlayıp duş yapmaya başlayınca suyun soğuk olduğunu fark
ediyorsunuz.
d) Check-up için gittiğiniz hastanede cihazların yanlış ölçümünden dolayı
doktorun size yanlış ilaç vererek yanlış tedavi uyguladığını sonradan
fark ediyorsunuz.
e) Bir mobilya fabrikasının üretim hattında saatte 10 adet kanepe
üretimi yaparken iyileştirme neticesinde saatte 13 kanepe üretmeye
başlıyorsunuz.
278
Kalibrasyon
10. Aşağıdakilerden hangisi kalibrasyon etiketinde yer almaz?

a) Cihazın adı
b) Cihazın verimlilik oranı
c) Cihazın seri numarası
d) Sertifika numarası
e) Kalibrasyon tarihi
Cevap Anahtarı
1.a, 2.e, 3.c, 4.a, 5.c, 6.d, 7.d, 8.b, 9.e, 10.b
279
Kalibrasyon
www.akregroup.com/downloads/temel%20kalibrasyon.pps
http://www.pratikingilizce.com/isokalite/kalite/prosedurler/PR%2008%20Kalibras
yon%20Proseduru.pdf www.msm.gov.tr/dokumanlar/Kalibrasyon.ppt
http://www.rezonansmed.com/kalibrasyon-proseduru.html
www.taskomuru.gov.tr/file/ALSz/Kalibrasyon.pdf
280
BARKOD TEKNOLOJİSİ
• Otomatik Tanımlama
Teknolojisi ETİKETLEME
İÇİNDEKİLER
• Barkod Teknolojisinin Tanımı

ve Kapsamı VE
• Barkod Teknolojisinin Gelişim
Süreci
İŞARETLEME
• Semboloji Doç.Dr.
• Barkod Sistemleri
• Barkod Yazıcılar Salih Börteçine
• Barkod Okuyucular-Tarayıcılar
• Barkod Kalitesi ve Doğrulama
AVCİ
• Barkod Doğrulayıcı
Standartları
• Barkod Sistemlerinin Yararları

•Barkod teknolojisinin ne olduğunu
HEDEFLER
öğrenebilecek,
•Barkod teknolojisinin kurumsal
çözümlerini belirleyebilecek,
•Barkod teknolojisinin günümüz
kurumları için önemini
anlayabileceksiniz.
ÜNİTE
14
Barkod Teknolojisi
Otomatik Tanımlama
Teknolojisi
Barkod Teknolojisinin
Barkod Teknolojisi
Gelişim Süreci
Barkod Teknolojisi
Semboloji
Tek Boyutlu Barkodlar
Barkod Sistemleri
İki Boyutlu Barkodlar
Barkod Yazıcılar ve
Okuyucular
Barkod Doğrulayıcı
Standartlar
282
Barkod Teknolojisi
GİRİŞ
Günümüzün rekabetçi dünyasında ürünler üretildikten sonra hızla piyasaya
gönderilmeli ve bu ürünlere ait bilgilerin de aynı hızla gönderilmesi
gerektirmektedir. İnsanları tanıtıcı bilgileri içeren kimlikleri olduğu gibi üretilen
ürünlere ait bilgileri içeren kimlik tarzı yapılara ihtiyaç bulunmaktadır. Ürünlerin
standart hâle gelmesinde üretim sonrası standart süreçlerin oluşturulmasında çok
sayıda bilgiyi bir arada taşıyabilecek teknolojik yapılar olarak barkodlar ön plana
çıkmaktadır. Barkod teknolojisi diğer bilgi teknolojileri gibi işletmelere rekabetçi
avantaj kazanabilmeleri açısından önemli bir imkân sağlamaktadır. Çağımızda tüm
organizasyonlarda bilgisayarların kullanımı artık zorunlu hâle gelmiştir. Bugünün
endüstrisi Elektronik Veri Değişimi (EDI), Kurumsal Kaynak Planlaması (ERP),
Kurumsal Kaynak Yönetimi (ERM), envanter yönetimi, lojistik ve pek çok gelişimi
barkod teknoloji sayesinde geliştirmiştir. Bilginin işletme içinde, işletmeler arası ve
işletme-müşteri arasındaki akışı ise bu gelişmelere paralel bir hız yaşamaktadır. Hız
ve doğruluk bu bilgi akışında kritik bir öneme sahiptir. Verilerin otomatik
toplanabilirliği ile bu verilerin ürünle birlikte devamının sağlanmasında, barkod
teknolojisi üretim ve ticaret endüstrisinin vazgeçilmezi hâline gelmiştir.
Barkod teknolojisi; ekonomikliği, kullanım kolaylığı, sağladığı hız özellikleri
ile günümüzde üretim yönetimi, lojistik ve tedarik zincirine sahip tüm
endüstrilerde olmazsa olmaz bir teknoloji hâline gelmiştir. Bu ünitede barkod
teknolojisi, otomatik tanımlama teknolojisi, barkod teknolojisinin gelişim süreci ve
semboloji temel konuları detaylı bir şekilde açıklanacaktır. Ayrıca günümüzde
kullanılan pek çok barkod teknolojisi görselleri ile birlikte farklı uygulamaları ile
tartışılacaktır.
OTOMATİK TANIMLAMA TEKNOLOJİSİ

“Otomatik tanımlama” (Auto ID) teknolojisi, klavye kullanılmaksızın mikro
işlemci kontrollü aletler ya da programlanabilir mantık kontrolörü (PLC) yardımıyla
verilerin bilgisayar sistemlerine direkt olarak girilmesini tanımlamak için kullanılır.
Otomatik tanımlama teknolojisi aynı zamanda veri yakalama olarak da
adlandırılmaktadır.
Otomatik
tanımlama (Auto Otomatik tanımlama teknolojileri bilgi ve iletişim teknolojisi gelişiminde rol
ID), bilgisayar oynayan bir grup teknolojinin toplu tanımından ibarettir. Otomatik tanımlama,
sistemlerine veri toplama problemleri için çözüm sağlayan çok sayıda teknolojiyi içermektedir.
verilerin direkt
Bunlar barkod, radyo frekans tanımlama ve veri iletişimi, manyetik şeritler, ses
girişini
tanımlamak tanımlama ve görsel sistemler, optik karakter tanımlama ve biyokimlik gibi
için teknolojilerdir. Bu teknolojilerin her biri, bir diğerinden daha özellikli uygulamaları
kullanılmaktad içeren özellikler ile pek çok avantaj içermektedir.
Otomatik tanımlama teknolojileri hata ve zaman kayıplarını önlemede ön
plana çıkmaktadır. Otomatik tanımlama verinin toplanmasında ve
değerlendirilmesinde hızlı, doğru ve maliyet avantajı sağlaması ile her tür yerde
kullanılabilir bir yapıya sahiptir. Otomatik tanımlama işletmeleri üç yolla
geliştirebilir:
283
Barkod Teknolojisi
 Veri girişi aerodinamik, otomatize edilmiş ve masrafsız bir şekilde yapılır.

 Bilgi, işletmenin mevcut ve esnek görünümünü sağlayarak hızlı bir şekilde
elektronik formlar vasıtasıyla oluşturulabilir.
 Otomatik veri girişi, elle veri girişine göre daha doğru bilgiler sağlar.
Otomatik Tanımlama Teknolojilerinin Faydaları

Otomatik tanımlama teknolojilerinin faydaları; doğruluk, ekonomiklik, hız ve
kolaylık olmak üzere başlıca 4 grupta toplanabilir. Bunları sırasıyla açıklayalım.
Otomatik
tanımlama Doğruluk: Klavye vasıtasıyla elle girişler kendine ait dezavantajlar
sistemlerinin barındırmaktadır. Yapılan çalışmalar göstermiştir ki bir operatör her 300 karakter
faydaları; girişi için belirlenmiş ya da belirlenememiş bir hata yapmaktadır. Barkod
doğruluk,
teknolojisi gibi otomatik tanımlama teknolojilerinde ise bir işletmede 10.000 kere
ekonomiklik,
hız ve daha doğru girişler yapılabildiği ortaya konulmuştur. Teknolojideki ilerleme ile bu
kolaylıktır oran daha da artmaktadır. Bu sonuçlar otomatik tanımlama teknolojilerinin,
kullanılmaktad verilerin elle girişinin yapıldığı teknolojilere göre daha doğru sonuçlar alınmasını
ır. sağladığını göstermektedir.
Örnek
•Otomatik tanımlama teknolojisinde her 3.000.000 karakter

girişinde bir hata yapıldığı görülmüştür.
Ekonomiklik: Veri girişi hızında artış ve veri giriş hatalarındaki azalma,

kullanıcıların maliyet ve zaman tasarrufu sağlamalarına yardımcı olmuştur. Maliyet
azaltmada, doğru ve güvenilir bilginin sağlanması özel bir öneme sahiptir. Bazı
otomatik tanımlama teknolojilerinin etkin kullanımı, tasarrufu mümkün veri
taşınması ile düşük maliyetli üretim yapılmasını sağlamıştır. Örneğin; barkod
etiketleri maliyeti düşürerek yüksek hacimli ürünlerin üretilmesini ve piyasada
dolaşımını sağlamaktadır.
Hız: Bu konunun iki yönü bulunmaktadır. Birincisi, elle kullanıma göre
barkod ya da radyo frekansı yoluyla yüzlerce, hatta binlerce veri saniyeler içinde
istenilen şekilde taşınmaktadır. İkincisi, ürün kendine ait veri ile daha hızlı hareket
edebilmektedir.
Kolaylık: Otomatik tanımlama teknolojisi her tür iş çevresinde verilerin
dolaşımını kolaylaştırmaktadır. Bu sistemler kullanıcılar açısından bir yardımcı
gibidir. Otomatik kontrol sistemleri kontrol aletleri ve bilgisayarlar vasıtasıyla
istenilen yere kolaylıkla uyum sağlayabilmektedirler.
284
Barkod Teknolojisi
BARKOD TEKNOLOJİSİNİN TANIMI VE KAPSAMI

Barkod herhangi bir yüzeyde görsel bir şekille bilginin okuyucu makineler
tarafından okunabilir formattaki yapılarını tanımlar. Barkodlar, esasında, paralel
çizgilerle çizilmiş, aralarında boşluk olan semboller yoluyla verileri
depolamaktadır. Fakat günümüzde noktalı, eş merkezli daireler ve farklı şekillerle
de ifade edilmektedir. Barkodlar lazerler, şarjlı birleştirilmiş makineler (CCD) ya da
barkod okuyucu olarak adlandırılan optik tarayıcı temelli metal oksit yarı iletkenler
(CMOS) tarafından okunabilmektedir. Barkodlar; küçük bir alana büyük çaplı
verileri depolayabilen, girilen verilerin hızlı ve doğru bir şekilde okunmasını
sağlayan otomatik tanımlama teknolojisinde veri yansıtma (AIDC) sistemleri olarak
da kullanılmaktadır.
Barkod teknolojisinde bulunan unsurlara bakıldığında temel yapısını şu
kısımların oluşturduğu görülmektedir. Bunlar; barkodun iki yanını tanımlayan özel
karakterlerin bulunduğu başlangıç ve bitiş karakterleri, barkodun içindeki
verilerden oluşturulan ve yine barkod içerisinde yer alan kontrol karakterleri,
barkodun sağ ve sol kenarındaki boş bölgelerdir.
Barkod, eklendiği nesnelerle ilgili her türden bilginin sunumunun yapıldığı
optik okunabilir bir sistemdir. Esasında barkodlar sistematik olarak aralarında
boşluklar bulunan paralel çizgilerle değişken veriler sunmaktadırlar. Barkod
teknolojisi ilk çıktığında tek boyutlu (1D) ya da lineer tarzda olabilen bir yapıya
sahip iken daha sonrasında dikdörtgen, noktalı, altıgen ve diğer geometrik şekilleri
Barkod; herhangi bir içinde barındıran iki boyutlu (2D) bir yapıya dönüşmüştür. 2D sistemlerinde çok
yüzeyde, görsel bir çeşitli semboller kullanılmasına rağmen genel olarak bunların tamamı barkod
formatta bilginin
olarak tanımlanmaktadır.
okuyucu makineler
tarafından okunabilir Barkodlar, esasında barkod okuyucu olarak adlandırılan özel optik tarayıcılar
formattaki şekillerini tarafından taranmaktadırlar. Daha sonrasında tarayıcılar ve açıklayıcı yazılımlar,
tanımlar. masaüstü yazıcılar ve akıllı telefonları içeren aletlerle kullanılabilirliği
kolaylaşmıştır.
Genel olarak bakıldığında barkodların süper marketler, otomotiv üretimi,
iletişim teknolojisi ve buna benzer pek çok alanda etkin şekilde kullanıldıkları
görülmektedir. İşletmeler genelde barkodları zaman tasarrufu, hataların
azaltılması ve maliyetlerin düşürülmesi amacıyla kullanmaktadırlar.
Farklı endüstrilerdeki denemeler yoluyla barkod sisteminin gelişimi
sağlanmıştır. Detaylı satış bilgilerini içermesi ile müşteri ihtiyaçları için büyük çaplı
sorumluluklardan kurtulmayı sağlayan barkod sistemleri, tarayıcıya yüklendikten
beş hafta sonrasına varacak ölçüde bilgilerin farklı yerlerde standart okunuşu
sayesinde ortalama bir endüstride satışlarda %20’lik bir artışa ön ayak olmuştur.
Özellikle süpermarketlerde bu gözle görülür bir şekilde gerçekleşmiştir. Aynı
zamanda pazar payını artırmak için düşük fiyatlarda depolama maliyetleri
oluşumuna da izin veren bu sistem, barkod tarayıcı için yapılan maliyetlerin geri
dönüş oranını %41.5 seviyelerinde gerçekleştirmiştir.
285
Barkod Teknolojisi
Barkodlar, büyük miktarlı verinin organizasyonuna da izin vermektedir.

Özellikle sağlık alanında ve hastane kurulumunda geniş bir şekilde
kullanılmaktadır. Hastaların tanımlanmasından hastalık geçmişine ve ilaç
alerjilerine kadar etkin medikal yönetimin oluşumunu sağlamıştır. Hasta bilgilerini
içeren kişisel barkod bileklik örneği Şekil 14.1’de verilmiştir.
Şekil 14.1. Hasta Bilgilerini İçeren Kişisel Barkod Bileklik
Barkodlar hem malzemeler için hem de insanlar için takip konusunda

kullanılmaktadır. Kiralık araçların takibi, havaalanında bagajların takibi, nükleer
atıklar, kayıtlı postalar ve kargolar için ideal bir sistemdir. Barkodlu biletler
kullanıcının spor alanlarına, sinemalara, tiyatrolara, fuar alanlarına ulaşımlarına
yardımcı olmaktadır. Kiralama yeteneği ile taşıtların giriş ve çıkışlarının takibinin
yapılmasına yardımcı olmaktadır. Bunlardan başka personelin iş takibinin
yapılmasını da kolaylaştırmaktadır.
BARKOD TEKNOLOJİSİNİN GELİŞİM SÜRECİ

Modern barkod çalışmaları ilk defa 1948 yılında Bernard Silver tarafından
ele alınmıştır. Drexel Teknoloji Enstitüsünde öğrenci iken ABD yerel gıda fuarında
gıda zinciri sunumundan ilham almıştır. Kontrol sürecinde ürün bilgilerini otomatik
okuyan bir sistem araştırması yapılması konusunda akademisyenlerle görüşen
Modern barkod Silver, bu görüşmenin ardından arkadaşı Norman Joseph Woodland’la çeşitli
çalışmaları, ilk defa sistemler üzerinde çalışmaya başlamışlardır. İlk çalışma sistemlerini ultraviyole
1948 yılında Bernard
mürekkeple başlatmışlar fakat mürekkebin renginin çok kolay atmasından ve
Silver tarafından ele
oldukça pahalı olmasından dolayı farklı arayışlara girmişlerdir. Bir sonraki
alınmıştır.
çalışmalarında ilk barkodu plajdaki kumlardan esinlenerek oluşturdular.
Daha sonrasında Barkodun gelişim seyri 1960’ların sonlarında Amerikan
Demiryolları Ortaklığı tarafından desteklenen bir endüstriyel içerik şeklinde
gelişme göstermiştir. General Telephone and Electronics (GTE) tarafından
geliştirilen ve otomatik araç tanımlama (Car Track ACI) olarak adlandırılan bu yapı,
demir yolu araçlarına eklenmiş gümüş levhalar üzerinde çeşitli kombinasyonlarda
renklendirilmiş şeritler içeriyordu. Araç başına iki şerit kullanılıyordu; sahipliği,
donanım şekli ve kimlik numarası gibi bilgileri sunan renkli şeritlerin düzenlenmesi
ile ilgili bir mekanizma oluşturuldu. Levhalar yol kenarında bulunan bir tarayıcı
tarafından okunarak değerlendiriliyordu.
1966 yılında ulusal besin zinciri kurumu otomatik kontrol sistemi fikrini
tartışmak için toplandı. Daha sonrasında Kroger marketler zinciri geliştirilen yeni
sistemi denemek için gönüllü oldu.
286
Barkod Teknolojisi
Ardından New Jersey’de köprü geçişinde araçları hızlı bir şekilde tanımlayan
benzer bir sistem kuruldu. 1967 yılında demiryolunun gelişmesi ile diğer
endüstriler için kodun siyah ve beyaz bir versiyonunu geliştirmek maksadı ile
Computer Identics adlı bir şirket kuruldu. Bilgisayar desteği ile helium-neon lazer
ile çalışan, ışıklandırma ile tarayıcının önünde belirli bir mesafede ayna ile çalışan,
her yerde barkodu okuyabilecek bir teknoloji geliştirilmiştir. Bu gelişme, tüm
sürecin daha basit ve daha güvenilir olmasını sağlamıştır, öyle ki kırışmış yıpranmış
etiketler bile okunur hâle gelmiştir.
1970’lerin ortalarında ulusal besin zinciri kurumu geliştirilen kod sistemini
standartlaştırmak ve barkod geliştirmek için Amerika’daki süpermarketlerde ürün
kod sistemini kurmuştur. Daha sonrasında ürün tanımlamak için 11 basamaklı
standart bir kod geliştirilerek, kodu hem yazıp hem de okuyan bir barkod sistemi
için standart bir sözleşme hazırlanmıştır. Bu, farklı türdeki firmalara gönderilerek
lineer kodları içeren geniş çaplı barkod sistemleri üzerinde çalışılmıştır.
Barkod, otomatik süpermarket kontrol sistemlerinde kullanılmaya
başlandığı zaman ticari anlamda başarıya ulaşmış ve sonuçta evrensel bir hâle
gelmiştir. Barkod kullanımı, genel olarak otomatik tanımlama ve yakalama (AIDC)
şeklinde adlandırılan diğer pek çok alana da yayılmıştır. Aynı anda birden fazla
yerde olacak şekilde Universal Product Code (UPC) barkod, 1974 yılının haziran
ayında sakız üretimi yapan Wringley şirketinin paketlerinde görüldü.
Diğer sistemler AIDC pazarında baskın olarak kullanıldı. Fakat basit olarak,
küreselleşme ile birlikte maliyet düşüklüğü yüzünden barkodların 2000’li yıllara
kadar diğer sistemlerdeki rolü sınırlı olmuştur. Günümüzde artık her sektöre
yayılmış olan barkod teknolojisi hızlı bir şekilde ilerlemesini sürdürmektedir.
Çizgilerin ve SEMBOLOJİ
boşlukların
Barkodlar; basamaklar, karakterler ve diğer noktalama sembollerini sunan
tanzim edilmesi
sürecine semboloji çeşitli genişliklerde çizgiler ve boşluklardan oluşmaktadır. Çizgilerin ve boşlukların
adı tanzim edilmesi sürecine semboloji adı verilmektedir. Çok farklı türde barkod
verilmektedir. teknolojisi ya da dili bulunmaktadır. Her bir semboloji; karakter kodlaması, yazımı
ve okunma gereklilikleri, hata kontrolü ve diğer benzer özellikler için kendine ait
kurallara sahiptir.
Mesajlar ve barkodlar arasındaki haritalama şekli de semboloji olarak
adlandırılmaktadır. Bir sembolojinin karakteri barkod içinde başlama ve bitiş
işaretleri ile birlikte ikili veriyi ya da mesajları alfa numerik karakterler yoluyla
kodlanması ile belirlenir. Bir sembolojinin teknik özellikleri tek basamak/karakter
kullanılarak mesajı kodlamaktadır. Çizgiler ve boşluklarda başlama ve durma
işaretleri bulunmaktadır.
Farklı endüstrilerin kullandıkları kendilerine ait sembolojilerin yıllar itibarıyla
gelişmesiyle birkaç genel semboloji ortaya çıkmıştır. Farklı türdeki barkod
sembolojileri veriyi sunmaları açısından ve kodlanmış olduğu veri tipleri açısından,
bazılarından yalnızca şifre sayısı, karakterler ve birkaç noktalama karakteri, 128 ve
287
Barkod Teknolojisi
hatta 256 karakterin sunulduğu biçimler, ASCII kodlar yoluyla birbirinden

farklılaşmaktadır.
Yeni sembolojilere bakıldığında çoklu dilde kodlamalar için farklı seçenekler
içerdiği görülmektedir. Aynı sembolle kullanıcının tanımladığı özel ve ek
niteliğindeki bilgilerin kodlandığı ve hatta sembol hasar gördüğünde verinin
kendisini yeniden yapılandırmasına izin veren sembolojiler de geliştirilmiştir.
Barkodun 1940’larda icadından beri ürün ve bilgilerinin küresel çaptaki tüm
işletmelerde akış hızı gitgide artmaktadır. Klavye ile veri girişinin ötesinde, barkod
teknolojisinin uyarlanması yoluyla verilerin güvenirliliği ve doğruluğunun artması
ile barkod sistemleri, bugünün küresel ekonomisinde işletme uygulamalarında
kritik bir unsur hâline gelmiştir.
Yaygın olarak Barkod teknolojisi, verinin optik olarak okunabilirliğini ve makinelerin
kullanılan okuyabildiği ve tarayabildiği sembolleri yazım teknolojisini geliştiren türdeki
sembolojilerden en sembolojiyi kapsamaktadır. Bu sayede geçerli sembol kalitesi artmaktadır.
önemlisi lineer
Yaygın olarak kullanılan sembolojilerden en önemlisi lineer sembolojidir. Lineer
sembolojidir.
semboloji iki özelliğe ayrılarak sınıflandırılabilir:
• Ayrığa karşı sürekli: Sürekli sembolojide karakterler genelde bitişiktir, bir
karakter bir boşlukla biter ve sonra bir çizgi başlar ya da tam tersi. Ayrık
sembolojide karakterler çizgilerle başlar ve biter, karakterler arası boşluk
ihmal edilir.
• Çok genişlikliğe karşı iki genişlikli: İki genişlikli sembolojide çizgi ve
boşluklar geniş ya da dardır. Geniş bir çizginin hatasız genişliği, geniş
çizgilerin semboloji gerekliliği yapışık olduğu sürece bir anlam ifade etmez.
Çoklu genişlik sembolojisinde çizgi ve boşluklar “modül” diye adlandırılan
temel bir genişliğin tüm çeşitlerini barındırır.
Bazı sembolojilerde ise serpiştirme kullanılır. İlk karakter, çeşitli
genişliklerde siyah çizgiler kullanarak kodlanır. Daha sonra bu çizgiler arasında
beyaz boşlukların çeşitli genişlikleri ile ikinci karakter kodlanır. Böylece karakterler
barkodun aynı bölüm üzerinde çiftler hâlinde kodlanmasını sağlar. Serpiştirilmiş
5’in 2’si bunun için bir örnektir.
Yığın hâlindeki sembolojiler dikey olarak verilen bir lineer semboloji ile
tekrarlanır. Pek çok 2D sembolojisi arasında en genel olanı matriks kodlardır.
Özelliklerine bakıldığında kare ya da noktalı şeklindeki modüllerle ızgara desen
üzerinde düzenlenmiş oldukları görülür. 2D sembolojisi aynı zamanda dairesel ve
farklı desenlerde de olabilmektedir ve stenografi (gizlenmiş yazı, şifrelemeden
farklı olarak daha büyük bir metin içine bir mesajın yerleştirilmesi) ile çalışabilir ve
bir resmin içine bile modül olarak saklanabilir.
Lineer semboloji lazer tarayıcılar için optimize edilmiştir. Düz bir çizgi içinde
barkodun karşılıklı bir ışık demeti vasıtasıyla taranması sağlanır ve barkodun açık
koyu desenlerinin dilimleri bu şekilde okunmuş olur. Üst üste yığılı sembolojiler de
lazer tarayıcı için optimize edilmiştir. Burada da barkodun arasındaki lazer çoklu
geçişler yaparak okuma işlemi yapar.
288
Barkod Teknolojisi
Bireysel Etkinlik
• Barkod teknolojisine gelecekte eklenebilecek özellikler
hakkında düşününüz.
BARKOD SİSTEMLERİ
Küresel barkod sistemlerinin geliştirilmesi sayesinde barkodlar modern
toplumun her alanında kullanılabilir hâle gelmiştir. Tüm dünyada marketlerden
yedek parça üretim işletmelerine kadar merakla takip edilen bir teknoloji hâline
gelmiştir. Pek çok ürünün uluslararası standartlara sahip barkodları
bulunmaktadır. Ürünlerin takibine yardımcı olan barkod sistemi, aynı zamanda
ürünlerin hırsızlık olaylarına karşı bir önlem olarak kullanılır hâle gelmiştir. Ek
olarak perakende zinciri üyeliği kartları, barkodları müşterilerini tanımlamak için
kullanma imkânı da sağlamaktadır. Bu sayede bireysel müşteri ihtiyaçları
tanımlanarak karşılanması kolaylaşmıştır.
Bu kadar geniş alana yayılmış olan barkod sistemi, sahada tek ve çift boyutlu
barkod sistemleri şeklinde karşımıza çıkmaktadır. Tek boyutlu (1D) ve iki boyutlu
(2D) barkod sistemlerinin kapsamları aşağıda sırasıyla açıklanacaktır.
Tek Boyutlu (1D) Barkodlar

Aynı anda birden fazla yerde olabilen tek boyutlu (1D) barkodlar Joseph
Woodland tarafından 1952 yılında bulunmuştur. Fakat barkodlar 1970’lerin
ortalarında marketlerde evrensel ürün kodu (UPC) olarak kullanılmaya
başlandığında popüler hâle gelmiştir. Bir UPC, ürünün üzerinde verinin
depolandığı tek boyutlu bir barkodla bir ürüne ait tekil bir sayı olarak
Tek boyutlu (1D) kullanılmıştır. 1D barkod bugünlerde hemen hemen her markette ürünlerin
barkodlar Joseph üzerinde bulunabilmektedir.
Woodland tarafından
1952 yılında 1D barkodların büyük bir dezavantajı, bilginin yalnızca düz boyutla
bulunmuştur. depolanabilmesidir. Burada aynı bilginin tekrarlanabilme ihtimali artmaktadır.
Tekrarlı kodlama barkodun yazımı ve okunmasında hatalara karşı korumak amacı
taşımaktadır.
Barkodda, yalnızca önceden girilen veri tabanı için bir anahtar depolar ve o
veri tabanında ilgili anahtar kodun bilgisine ulaşılır.
Veri tabanı olmaksızın oluşturulan barkodlar kullanılamamaktadır. Bu
nedenle 1D barkodlar genelde dosya plakası olarak da bilinmektedir.
Son yıllarda plaka olarak değil de taşınabilir veri dosyası hâline getirilerek
çok sayıda bilginin depolanması sağlanmıştır. Teorik olarak çok sayıda bilginin
289
Barkod Teknolojisi
depolanabildiği 1D barkodlar çok uzun olabilmektedir. Fakat bu çözüm, pek de

pratik gözükmemektedir.
1D boyutlu lineer kodlayıcı şeklindeki barkodlar, okuyucuların bu alanda bir
ya da iki barkod okuduğu sistemler vasıtasıyla yeterince yakın olacak şekilde
yerleştirilerek okunmaktadır. Lineer barkodlar, geleneksel barkodlar gibi tek
satırdaki çubuklar ve boşluklardan oluşan bir yapı sergilemektedir. Bunlar genel
itibarıyla tek boyutlu barkodlardır. Kalem, lazer veya lineer CCD okuyucularla
kolaylıkla okunabilmektedir.
Çok sayıda 1D barkod
sembolü Çok sayıda 1D barkod sembolü bulunmaktadır. Bunların arasında ön plana
bulunmaktadır. çıkanları sırasıyla açıklayalım.
Codabar: 1972 yılında bir lineer barkod sembolü olarak geliştirilmiştir. Eski
türleri kütüphanelerde ve kan bankalarında kullanılmıştır. Çizgi genişliği iki ve ayrık
bir görünüm arz eden Codabar barkod örneği Şekil 14.2’de verilmiştir.
Şekil 14.2. Codabar Barkod Şekli
Kod 25 (Aralıklı Olmayan Beşten İki Kodu):Bu tür ise ikisi uzun, diğerleri kısa
şeklinde dizilmiş çizgilerden oluşur. Endüstriyel ürünlerde kullanılmaktadır. Çizgi
genişliği ikidir ve sürekli bir görünüme sahip olan Aralıklı Olmayan Kod 25 barkod
örneği Şekil 14.3’te verilmiştir.
Şekil 14.3. Kod 25 (Aralıklı Olmayan Beşten İki) Barkod Şekli
Kod 25 (Aralıklı Beşten İki Kodu):Bu tür barkodlar toptan satışlarda ve

kütüphanelerin uluslararası standardı ISO/IEC 16390 şeklinde kullanılmaktadır.
Çizgi genişliği iki ve sürekli bir görünüme sahip olan Aralıklı Kod 25 barkod örneği
Şekil 14.4’te verilmiştir.
Şekil 14.4. Kod 25 (Aralıklı Beşten İki) Barkod Şekli
290
Barkod Teknolojisi
Kod 11: 1977 yılında Intermac tarafından geliştirilmiştir. Geçmişte telefonlar

için kullanılan bir barkod türüdür. Çizgi genişliği iki ve ayrık bir görünüme sahip
olan Kod 11 barkod örneği Şekil 14.5’te verilmiştir.
Şekil 14.5. Kod 11 Barkod Şekli
Kod 39: 1974 yılında Dr.David Allais ve Ray Stevans tarafından

geliştirilmiştir. Uluslararası standardı ISO/IEC 16388 şeklinde kullanılmaktadır.
Çizgi genişliği iki ve ayrık bir görünüme sahip olan Kod 39 barkod örneği Şekil
14.6’da verilmiştir.

Kod 93, alfanümerik
değişken uzunluk
sembolüdür. Kod 93:Alfanümerik değişken uzunluk sembolüdür. 1982 yılında Intermac
tarafından geliştirilmiştir. Çeşitli kullanım alanına sahip bu barkod türünün çizgi
genişliği çoklu ve sürekli bir görünümdedir. Kod 93 barkod örneği Şekil 14.7’de
verilmiştir.
Kod 128: Çok yüksek yoğunluklu bir barkod sembolojisine sahiptir. Hem
alfanümerik hem de numerik olarak kullanılabilmektedir. Değişken kullanım alanı
bulunmaktadır ve uluslararası standart olan ISO/IEC 16388 olarak kullanılmaktadır.
Çizgi genişliği çoklu ve sürekli bir görünüm taşıyan Kod 128 barkod örneği Şekil
14.8’de verilmiştir.
291
Barkod Teknolojisi
EAN 2 (European Article Number): Bu tür ise genelde dergilerde ve periyodik

olarak kullanılan yayınlarda görülmektedir. Çizgi genişliği çoklu ve sürekli bir
yapıya sahip olan EAN 2 barkod örneği Şekil 14.9’da verilmiştir.
Şekil 14.9. EAN 2 Barkod Şekli
EAN 5:Genelde kitaplarda kullanılmaktadır. Kitabın fiyatını belirler. Çizgi

genişliği çoklu ve sürekli bir yapıya sahip olan EAN 5 barkod örneği Şekil 14.10’da
verilmiştir.
EAN 5, genelde
kitaplarda
kullanılmaktadır.
EAN : Barkod genişliğinin yazıldığı paketten daha uzun olduğu ürünlerde

kullanılan bir barkod türüdür. Sigara ve sakız gibi ürün barkodu olarak kullanılan
EAN 8 barkod örneği Şekil 14.11’de verilmiştir.
292
Barkod Teknolojisi

İki Boyutlu (2D) Barkodlar
2D barkod ilk defa 1988 yılında Intermac Şirketi tarafından Code49 olarak
tanıtılmıştır. Code49 sembolojisinin tanıtıldığı günden beri birkaç yeni semboloji
yüksek veri yoğunluğu ile ve genelde hatalara karşı sağlam barkodlar üretmek için
hata düzeltici kodları birleştirerek geliştirilmiştir. 2D barkodlar, 1D barkodlar gibi
bir bilgisayar veri tabanına ihtiyaç duymaksızın mevcut bilginin depolanmasını
sağlamaktadır.
2D barkodlar 1D barkodlara göre daha popüler hâle gelmiştir. Çünkü 2D
barkodlar 1D barkodlara göre operasyonel etkinliği artırarak maliyet düşüklüğünü
sağlamıştır. Son yıllarda 2D barkodlar dijital sinyallerle doğrulayarak ve kriptoloji
algoritmalarının kullanımı yoluyla veri güvenliğini de sağlamaktadır.
Bu türde yığın barkodlar ve matris barkodlar olmak üzere iki barkod ön
plana çıkmaktadır. Yığın barkodlar, birden fazla satırdan oluşur ve taramalı lazer
veya lineer CCD okuyucular vasıtasıyla okunabilirler. Matris barkodlar ise veri
hücrelerinin poligon biçiminde bir araya getirilmesinden oluşurlar. Bunlar iki
boyutlu barkodlardır ve CCD okuyucular vasıtasıyla okunurlar.
Bazı 2D barkodlar bir Bazı 2D barkodlar bir web sayfasına köprü vasıtasıyla da yerleştirilmektedir.
web sayfasına köprü Barkod okuma becerisine sahip cep telefonları yardımıyla bir ürün için o civardaki
vasıtasıyla da en iyi fiyatı veren bir marketin bulunmasına yardım edebilen web site bağlantısı ile
yerleştirilmektedir. yapıyı okumak için kullanılabilir.
2005 yılından beri hava yolları IATA standardına sahip 2D barkod sistemini
boarding (uçağa biniş) geçişlerinde (BCBP) etkin bir şekilde kullanılmaktadır. Şu an
itibariyle bu barkodlar birtakım akıllı telefonlara gönderilerek uçaklara binişleri de
kolaylaştırmaktadır. Çok sayıda 2D barkod sembolü bulunmaktadır. Bunların
arasında ön plana çıkanları sırasıyla açıklayalım.
Aztec Code: Bu matriks kod türünde az boşluk kullanılmaktadır. Aztec Code
barkod örneği Şekil 14.12’de verilmiştir.
Şekil 14.12. Aztec Code Barkod Şekli
293
Barkod Teknolojisi
Data Matrix: Bu veri kodunun uzunluğu matristeki hücre sayılarına bağlıdır.

Her bir data matrikste iki eksen koyu renkte ve L şeklini alır. Datamatrix barkod
örneği Şekil 14.13’te verilmiştir.
Şekil 14.13. Data Matrix Barkod Şekli
Yüksek Kapasiteli Renkli Barkod: Burada kare pikseller yerine renkli üçgen
şekilleri kullanılır. Dört ya da sekiz renkle temsil edilen Yüksek Kapasiteli Renkli
barkod örneği Şekil 14.14’te verilmiştir.
Şekil 14.14. Yüksek Kapasiteli Renkli Barkod Şekli
Maxi Code: Özellikle paketlerin gönderilmesi ve taşınmasının yönetiminde

kolaylık sağlamaktadır. Maxi Code barkod örneği Şekil 14.15’te verilmiştir.
Maxi Code, özellikle

paketlerin gönderilmesi
ve taşınmasının
yönetiminde kolaylık
sağlamaktadır.
Şekil 14.15. Maxi Code Barkod Şekli
PDF 417: Yığınlı barkod sembolü olarak PDF 417, öncelikli olarak
taşımacılıkta, kimliklerde ve envanter yönetiminde kullanılmaktadır. PDF 417
barkod örneği Şekil 14.16’da verilmiştir.
294
Barkod Teknolojisi
Şekil 14.16. PDF 417 Barkod Şekli
QR Code (Quick Response Code): İlk defa Japon otomotiv endüstrisinde

kullanılmıştır. Ama bunun dışında ürün taşıma, ürün tanımlama, zaman izleme,
belge yönetimi, genel pazarlama, boarding kartlar gibi alanlarda kullanılmaktadır.
QR Code barkod örneği Şekil 14.17’de verilmiştir. Artık cep telefonlarındaki
uygulamalarla yaygınlığı artan bu barkod teknolojisi, tüm ürünler ve hizmetler için
kullanılmaktadır.
Şekil 14.17. QR Code Barkod Şekli
Shot Code: Diğer matriks kodlardan farklı olarak düzenli veriler depolamaz,
bir veriye ait 40 bitlik depolama kapasitesine sahiptir. Shot Code barkod örneği
Şekil 14.18’de verilmiştir.
Şekil 14.18. Shot Code Barkod Şekli
295
Barkod Teknolojisi
Bireysel Etkinlik
• Büyük işletmelerde etkin bir şekilde kullanılan barkod
sistemlerinin geçici çapta özellik taşıyan küçük ve orta
büyüklükteki işletmelerde de kullanılmasına gerek olup
olmadığını tartışınız.
BARKOD YAZICILAR
Bir barkod yazıcı, esasında, bir tür bilgisayar çevre birimi özelliği taşır. Klasik
yazıcılardan farklı olarak en genel barkod yazıcılar iki farklı yazma teknolojisinden
birini kullanır.
Bir barkod yazıcı, Direkt termal yazıcılar olarak adlandırılan birinci türde, ısıdan kaynaklı
esasında bir tür kimyasal reaksiyonla kâğıdın rengi siyaha dönüştürülerek yazma işlemi
bilgisayar çevre birimi gerçekleştirilir.
özelliği taşır.
Termal transfer yazıcıları olarak bilinen ikinci türde ise aynı şekilde ısı
kullanılır fakat kâğıdı reaksiyona sokmak yerine ısı, balmumu gibi bir şeyi eritir ya
da parçacıklarını bir şeridin üzerinde ezerek şekillendirir. Bu sayede reçineden ısı
transferi ile geçen mürekkep kâğıda yazılır.
Direkt termal yazıcılar genelde daha ucuzdur fakat ısıya, direkt güneş ışığına
ya da kimyasal buharlaşmaya rastladığında kolayca bozulabilir.
Barkod yazıcılar, her sektör için tasarlanan bir yapıya sahiptir. Barkod
yazıcılar geniş çaplı depolarda ve üretim atölyelerinde çok kısa sürede
kullanılabilen bir yapıya sahiptirler. Nokta vuruşlu yazıcılar, mürekkep püskürtmeli
yazıcılar, lazer yazıcılar, sürekli form lazer yazıcılar, termal barkod yazıcılar, termal
transfer barkod yazıcılar ve doğrudan baskı sistemleri gibi türleri bulunmaktadır.
BARKOD OKUYUCULAR – TARAYICILAR

İlk ve en ucuz barkod okuyucu, hâlen daha karışık ışık demetlerinden
oluşturulmuş şekliyle barkodun üstünden manuel olarak “süpürülmüş” tek bir foto
sensörden oluşmaktadır. Barkod tarayıcılar bilgisayara bağlanma şekillerine göre
üç kategoriye ayrılarak sınıflandırılabilir.Barkod okuyucuların en eski tipi olan
birinci tür RS-232 barkod tarayıcıdır. Bu tür girdi verisini uygulama programına
transferi için özel bir yazılım gerekmektedir.
Barkod okuyucuların en
eski tipi olan birinci tür İkinci olarak “klavye arayüzlü tarayıcılar” PS/2 ya da AT klavye uyumlu bir
RS-232 barkod kablo yardımıyla bilgisayara bağlanılarak kullanılmaktadır. Barkod verisi, klavye
tarayıcıdır. girişi ile bilgisayara gönderilmektedir.
Üçüncü olarak klavye arayüz tarayıcı gibi “USB tarayıcılar”, kurulumu kolay
ve girdi verisini uygulama programına transferi için özel bir koda ihtiyaç
296
Barkod Teknolojisi
duymazlar. Bilgisayarın ekranında HID arayüz sayesinde klavyenin bir uzantısı gibi
hareket eder ve tarayıcı ek bir klavye gibi davranarak otomatik olarak işlem görür.
Barkod tarayıcılar, Google Goggles uygulaması vasıtasıyla Google’ın mobile
Android işletim sisteminde de kullanılabilir ya da Scan gibi üçüncü taraf barkod
tarayıcı ile de bu okuma/tarama işlemi yürütebilir. Nokia’nın Symbian işletim
sisteminde barkod tarama özelliği bulunmaktadır, bunun yanında Maemo işletim
sistemi QR kod okuması yapabilmektedir. Apple IOS’da, bir barkod okuyucu
orijinal olarak bulunmamaktadır fakat uygun aplikasyonla kullanılabilir. Blackberry
cep telefonlarında App World uygulaması ile orijinal olarak barkodlar
taranabilmektedir. Windows Phone 7.5’te Binsearch aplikasyon yoluyla barkodlar
taranabilmektedir.
Barkod okumada önemli olan çözünürlüktür. Çözünürlük, bir tarayıcının
farklı boyutlardaki barkod elemanlarını görme kabiliyetidir. Eğer çok küçük
barkodlar kullanılıyorsa çok küçük çizgileri görebilecek yüksek çözünürlüklü bir
okuyucuya ihtiyacınız var demektir. Büyük barkodlar ise yüksek çözünürlüklü bir
okuyucu ile okunabilir. Ancak barkod boyutu büyüdükçe yüksek çözünürlüklü
okuyucular ile okumada bazı şüpheler olabilir. Bu yüzden boyutu büyük veya
basma kalitesi düşük olan barkodlar, genelde düşük çözünürlüklü bir okuyucu ile
okunabilmektedir. Günlük hayatta bakıldığında orta çözünürlüklü tarayıcıların
düşük ya da yüksek çözünürlüğe göre en iyi sonucu verdiği görülmüştür. Wand
veya kalem okuyucular, CCD tarayıcılar, lazer tarayıcılar, slot tarayıcılar, omni
tarayıcılar, taşınabilir okuyucular, radyo frekanslı okuyucular ve mainframe barkod
okuyucular gibi türleri bulunmaktadır.
BARKOD KALİTESİ VE DOĞRULAMA

Bir barkod okuyucu, ürün üzerindeki barkodu okuyamadığında bir takım
sorunlar ortaya çıkacaktır. Barkodların okunmasında meydana gelen sorunlar şu
şekilde sıralanmaktadır;
 Renk uyumsuzluğu,
 Yetersiz karakter boşlukları,

 Baskı kontrastı,
 Çizgi genişlikleri,
Barkod sağlayıcılar
öncelikle işletmeler  Paket üzerindeki pozisyonu.
tarafından yazma ve
Barkod doğrulama barkodun okunabilirliği, endüstri standartları ve teknik
okuma şeklinde
kullanılmıştır. özellikleri ile bütünleşen barkod kalitesi ile incelenir. Barkod sağlayıcılar öncelikle
işletmeler tarafından yazma ve okuma şeklinde kullanılmıştır. Ürün ile birlikte
barkodun seyahatinde herhangi bir yerde, barkodun kalitesi test edebiliyor
olmalıdır. Tedarik zinciri açısından düşünüldüğünde herhangi bir üyenin düşük bir
hata oranı ile barkodu doğru bir şekilde okuyabilmesi çok önemlidir.
297
Barkod Teknolojisi
Bir barkod doğrulayıcı, bir okuyucu ile aynı yolda çalışır fakat bir barkodun
basit bir şekilde kodlanması yerine, bir doğrulayıcının bir seri test yapması gerekir.
Lineer barkodlar için bu testler şunlardır:
 Hat belirleme
 Minimum yansıma
 Sembol kontrastı
 Minimum hat kontrastı
 Geçiş ayarlama
 Noksanlık
 Deşifre etme
 Deşifre edilebilirlik
2D matriks semboller farklılık arz ettiğinden doğrulayıcının yapacağı
testlerde şu parametrelere bakılması gerekmektedir:
 Sembol kontrastı
 Geçiş ayarlama
 Deşifre etme
 Kullanılmayan hata düzeltme

 Sabit desen hasarı
 Izgara çeşitliliği
 Eksen çeşitliliği
Parametreye bağlı olarak her bir ANSI testi 0,0 ile 4,0 şeklinde puanlandırılır
ya da “kaldı, geçti” şeklinde işaretlenir. Her puan Scan Reflectance Profile (SRP)
analizi tarafından belirlenir. Pek çok uygulama için 2,5 (c) en düşük kabul edilebilir
sembol puanıdır.
Bir okuyucu ile kıyaslandığında, bir doğrulayıcı uluslararası ve endüstri
standardı için barkodun optik özelliklerini ölçer. Ölçüm tekrarlanabilir ve tutarlı
olmalıdır. Bunu yapmak için mesafe, aydınlatma açısı, sensör açısı ve doğrulayıcı
aralık gibi sabit şartlara ihtiyaç vardır. Doğrulama sonuçlarının temelinde, üretim
sürecinde barkodun gezdiği bütün yerlerde taranabilecek en yüksek barkod
kalitesini yazmak için ayarlanabilir.
BARKOD DOĞRULAYICI STANDARTLARI

Barkod doğrulayıcıların ISO/IEC 15416 (lineer) ya da ISO/IEC 15426-2 (2D) ile
uyumlu olması gerekir. Bu standart bir barkod okuyucunun doğru ölçümünü
tanımlar. Mevcut uluslararası barkod kalite spesifikasyonu ISO/IEC 15416 (lineer)
ve ISO/IEC 15415 (2D)’dir.
298
Barkod Teknolojisi
Avrupa standardı olan EN 1635 geri çekilmiş ve yerini ISO/IEC 15416

almıştır. Orijinal ABD barkod kalite spesifikasyonu ise ANSI X3.182’dir. Bu standart
barkodlar ve matriks kodlar için (aynı zamanda optik kod olarak da tanımlanır)
kalite gerekliliklerini tanımlar.
2011’e gelindiğinde ISO çalışma grubu JTCI SC31 Direct Part Marking (DPM)
kalite standardını geliştirmiş olup günümüzdeki kullanımı ISO/IEC TR 29158
şeklindedir.
BARKOD SİSTEMLERİNİN YARARLARI

Satış noktalarının yönetiminde, barkod sistemi işletmelerde güncel bilgi
detayları sağlamaktadır ve güvenli bir şekilde karar alım sürecini
hızlandırmaktadır. Barkod sisteminin yararları aşağıdaki gibi özetlenebilir:
 Hızlı satış ürünleri, çabuk bir şekilde tanımlanabilir ve otomatik olarak
yeniden sipariş verilebilir.
 Yavaş satış ürünleri, tanımlanabilir ve buna uygun önleyici envanter

oluşturulabilir.
 Mağazacılık değişimlerinin etkisi gözlenebilir; hızlı hareketlere izin verir, en

iyi boşluk belirlenerek daha büyük kârlılık sağlanabilir.
 Tarihî veriler sayesinde mevsimlik dalgalanmalar doğru bir şekilde

gözlenip ona göre kararlar verilebilir.
 Hem ürünlerin satış fiyatlarına hem de faaliyetlerdeki yükselişe göre
yeniden fiyatlandırma yapma imkânı sağlanır.
 Bu teknoloji bireysel müşterilerin profillerinin belirlenmesine, ona göre de
indirim kartlarının oluşturulmasına yardımcı olur.
Satış ve envanterin yanında barkod sistemi lojistik yönetiminde de çok
kullanışlı ve yararlıdır. Barkod sisteminin lojistik yönetimi üzerindeki yararlarından
bazıları ise şu şekilde sıralanabilir;
Satış ve envanterin
yanında barkod sistemi  Bir üretici bir gönderiyi paketlediğinde barkod teknolojisi vasıtasıyla
lojistik yönetiminde de Unique Identifying Number (UID) paketin üzerine işlenir.
çok kullanışlı ve
yararlıdır.  Bir veri tabanı yardımıyla paket hakkındaki gerekli bilgi (örneğin sipariş
numarası, varış noktası vb.) için UID’a bağlanabilir.
 Bilgi Elektronik Veri Değişimi (EDI) gibi bir iletişim sistemi yoluyla
aktarılabilir.
 Gönderiler bir dağıtım merkezine gönderilerek oradan gideceği varış

noktasına ulaştığında, UID taranarak geriye bildirim yapılabilir.
299
Barkod Teknolojisi
• Barkod teknolojisi temel olarak otomatik tanımlama teknolojisine

dayanmaktadır. Otomatik tanımlama teknolojisi klavye kullanılmaksızın
mikro işlemci kontrollü aletler ya da programlanabilir mantık kontrolörü
(PLC) yardımıyla verilerin bilgisayar sistemlerine direkt olarak girilmesini
tanımlamak için kullanılır. Otomatik tanımlama teknolojisi aynı zamanda veri
Özet
yakalama olarak da adlandırılmaktadır. Otomatik tanımlama teknolojilerinin
faydaları; doğruluk, ekonomiklik, hız ve kolaylık olmak üzere başlıca 4 grupta
toplanabilir.
•Otomatik tanımlama sistemlerinin bir ürünü olan barkod herhangi bir
yüzeyde görsel bir şekille bilginin okuyucu makineler tarafından okunabilir
formattaki yapılarını tanımlar. Barkodlar, esasında, paralel çizgilerle çizilmiş
aralarında boşluk olan semboller yoluyla verileri depolamaktadır. Fakat
günümüzde noktalı, eş merkezli daireler ve farklı şekillerle de ifade
edilmektedir. Barkodlar, küçük bir alana büyük çaplı verileri depolayabilen ve
girilen verilerin hızlı ve doğru bir şekilde okunmasını sağlayan otomatik
tanımlama teknolojisinde veri yansıtma (AIDC) sistemleri olarak da
kullanılmaktadır.
•Modern barkod çalışmaları ilk defa 1948 yılında Bernard Silver tarafından ele
alınmıştır. 1966 yılında ulusal besin zinciri kurumu otomatik kontrol sistemi
fikrini tartışmak için toplandığında Kroger marketler zinciri, geliştirilen yeni
sistemi denemek için gönüllü oldu. Ardından New Jersey’de köprü geçişinde
araçları hızlı bir şekilde tanımlayan benzer bir sistem kuruldu. 1967 yılında
demiryolunun gelişmesi ile diğer endüstriler için kodun siyah ve beyaz bir
versiyonunu geliştirmek maksadı ile Computer Identics adlı bir şirket
kuruldu. 1970’lerin ortalarında ulusal besin zinciri kurumu geliştirilen kod
sistemini standartlaştırmak ve barkod geliştirmek için Amerika’daki
süpermarketlerde ürün kod sistemini kurmuştur. Barkod, otomatik
süpermarket kontrol sistemlerinde kullanılmaya başlandığı zaman ticari
anlamda başarıya ulaşmış ve sonuçta evrensel bir hâle gelmiştir.
•Barkodlar; basamaklar, karakterler ve diğer noktalama sembollerini sunan
çeşitli genişliklerde çizgiler ve boşluklardan oluşmaktadır. Çizgilerin ve
boşlukların tanzim edilmesi sürecine semboloji adı verilmektedir. Çok farklı
türde barkod teknolojisi ya da dili bulunmaktadır. Her bir semboloji; karakter
kodlaması, yazımı ve okunma gereklilikleri, hata kontrolü ve diğer benzer
özellikler için kendine ait kurallara sahiptir. Bir sembolojinin karakteri barkod
içinde başlama ve bitiş işaretleri ile birlikte ikili veriyi ya da mesajları alfa
numerik karakterler yoluyla kodlanması ile belirlenir. Bir sembolojinin teknik
özellikleri tek basamak/karakter kullanılarak mesajı kodlamaktadır. Barkod
teknolojisi, verinin optik olarak okunabilirliğini ve makinelerin okuyabildiği ve
tarayabildiği sembolleri yazım teknolojisini geliştiren türdeki sembolojiyi
kapsamaktadır. Yaygın olarak kullanılan sembolojilerden en önemlisi lineer
sembolojidir. Lineer semboloji iki özelliğe ayrılarak sınıflandırılabilir. Bunlar
ayrığa karşı sürekli ve çok genişliğe karşı iki genişlikli. Yığın hâlindeki
sembolojiler dikey olarak verilen bir lineer semboloji ile tekrarlanır. Pek çok
2D sembolojisi arasında en genel olanı matriks kodlardır.
300
Barkod Teknolojisi
•Geniş bir alana yayılmış olan barkod sistemleri, sahada tek ve çift boyutlu
barkod sistemler şeklinde karşımıza çıkmaktadır. Aynı anda birden fazla
yerde olabilen tek boyutlu (1D) barkodlar Joseph Woodland tarafından 1952
yılında bulunmuştur. 1D barkod bugünlerde hemen hemen her markette
ürünlerin üzerinde bulunabilmektedir. Çok sayıda 1D barkod sembolü
Özet (devamı)
bulunmaktadır. Bunlar; Codabar, Kod 25, Kod 11, Kod 39, Kod 93, Kod 128,
EAN 2, EAN 5, EAN 8’dir.
•2D barkod ise ilk defa 1988 yılında Intermac Şirketi tarafından Code49 olarak
tanıtılmıştır. 2D barkodlar 1D barkodlara göre daha popüler hâle gelmiştir.
Çünkü 2D barkodlar 1D barkodlara göre operasyonel etkinliği artırarak
maliyet düşüklüğünü sağlamıştır. Son yıllarda 2D barkodlar dijital sinyallerle
doğrulayarak ve kriptoloji algoritmalarının kullanımı yoluyla veri güvenliğini
de sağlamaktadır. Çok sayıda 2D barkod sembolü bulunmaktadır. Bunlar;
Aztec Code, Data Matrix, Yüksek kapasiteli renkli barkod, Maxi Code, PDF
417, QR Code, Shot Code.
•Barkodlar yazıcılar tarafından üretilmektedir. Bir barkod yazıcı, esasında, bir
tür bilgisayar çevre birimi özelliği taşır. Klasik yazıcılardan farklı olarak en
genel barkod yazıcılar iki farklı yazma teknolojisinden birini kullanır. Direkt
termal yazıcılar olarak adlandırılan birinci türde, ısıdan kaynaklı kimyasal
reaksiyonla kâğıdın rengi siyaha dönüştürülerek yazma işlemi gerçekleştirilir.
Termal transfer yazıcıları olarak bilinen ikinci türde ise aynı şekilde ısı
kullanılır fakat kâğıdı reaksiyona sokmak yerine ısı, balmumu gibi bir şeyi
eritir ya da parçacıklarını bir şeridin üzerinde ezerek şekillendirir.
•Yazılan barkodları okuyabilmek için ayrı bir teknoloji gerekmektedir. İlk ve en
ucuz barkod okuyucu, hâlen daha karışık ışık demetlerinden oluşturulmuş
şekliyle, barkodun üstünden manuel olarak “süpürülmüş” tek bir foto
sensörden oluşmaktadır. Barkod tarayıcılar bilgisayara bağlanma şekillerine
göre üç kategoriye ayrılarak sınıflandırılmaktadır. Bunlar; RS-232 barkod
tarayıcı, klavye ara yüzlü tarayıcılar ve USB tarayıcılardır.
•Barkod doğrulayıcılarının belirli standartlara sahip olması gerekir. Bu
standartların ISO/IEC 15416 (lineer) ya da ISO/IEC 15426-2 (2D) ile uyumlu
olması gerekir. Bu standart bir barkod okuyucunun doğru ölçümünü
tanımlar. Mevcut uluslararası barkod kalite spesifikasyonu ISO/IEC 15416
(lineer) ve ISO/IEC 15415 (2D)’dir. Avrupa standardı olan EN 1635 geri
çekilmiş ve yerini ISO/IEC 15416 almıştır. Orijinal ABD barkod kalite
spesifikasyonu ise ANSI X3.182’dir. Bu standart barkodlar ve matriks kodlar
için (aynı zamanda optik kod olarak da tanımlanır) kalite gerekliliklerini
tanımlar.
301
Barkod Teknolojisi
1. Aşağıdakilerden hangisi otomatik tanımlama teknolojisinin bünyesinde
bulunan teknolojilerden biri değildir?
a) ERP
b) Radyo Frekans Tanımlama
c) Manyetik Şeritler
d) Ses Tanımlama Teknolojisi
e) Barkod
2. Otomatik tanımlama teknolojisi ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi

yanlıştır?
a) Hata ve zaman kayıplarını önlemede ön plana çıkmaktadır.
b) Örgütsel problemlerin çözümünde etkin bir şekilde kullanılır.
c) Verinin toplanmasında kullanılır.
d) Elle veri girişine göre daha doğru bilgiler sağlar.
e) Doğruluk, ekonomiklik, hız ve kolaylık önemli faydalarındandır.
3. Barkodda bulunan unsurlara bakıldığında temel yapısını oluşturan kısımlar

aşağıdaki şıkların hangisinde tam olarak verilmiştir?
a) Başlangıç bitiş karakterleri, kontrol karakterleri
b) Kontrol karakterleri, veri özellikleri
c) Yansıtılmış veriler, boş ögeler
d) Başlangıç bitiş karakterleri, kontrol karakterleri ve boş bölgeler
e) Başlangıç bitiş karakterleri, yansıtılmış veriler
4. Barkodlar ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?

a) Herhangi bir yüzeyde görsel bir şekille bilginin okuyucu makineler
tarafından okunabilir formattaki yapılarını oluşturur.
b) Paralel çizgilerle çizilmiş aralarında boşluk olan sembollerdir.
c) Küçük bir alana büyük çaplı verileri depolayabilir.
d) Eklendiği nesnelerle ilgili her türden bilginin sunumunun yapıldığı
optik okunabilir bir sistemdir.
e) Eklendiği nesnelerle ilgili güncel değişiklikler yapılamaz.
5. Aşağıdakilerden hangisi lineer barkodlar için geliştirilmiş testlerden

biridir?
a) Sembol kontrastı
b) Geçiş ayarlama
c) Deşifre etme
d) Kullanılmayan hata düzeltme
e) Hat belirleme
302
Barkod Teknolojisi
6. Barkod teknolojisinin uygulandığı ilk sektör aşağıdakilerden hangisidir?

a) Sağlık
b) Süpermarket
c) Demiryolu
d) Havayolu
e) Hizmet
7. I. Başlama ve bitiş işaretleri
II. Mesajların alfa numerik karakterler yoluyla kodlanması
III. ASCII kodlar
Yukarıdakilerden hangisi ya da hangileri bir sembolojinin karakterini
belirlemede kullanılmaktadır?
a) Yalnız I
b) I ve III
c) I ve II
d) II ve III
e) Yalnız III
8. I. Bilginin yalnızca düz boyutla depolanabilmesi

II. Yalnızca veri tabanı olduğunda kullanılabilmesi
III. Çok yer kaplaması
Yukarıdakilerden hangisi ya da hangileri 1D barkodun
dezavantajlarındandır?
a) Yalnız I
b) II ve III
c) I, II ve III
d) I ve II
e) I ve III
9. Lineer barkodlar ile 2D matriks barkod doğrulayıcılarının yapacağı test

parametrelerine bakıldığında hangisinde bir farklılık söz konusudur?
a) Geçiş ayarlama
b) Deşifre etme
c) Sabit desen hasarı
d) Deşifre edilebilirlik
e) Minimum yansıma
303
Barkod Teknolojisi
10. Tek boyutlu barkodlar aşağıdaki kişilerden hangisi tarafından

bulunmuştur?
a) Joseph Woodland
b) Blaise Pascal
c) Gattfried Leibniz
d) Bernard Silver
e) Charles Babbage
Cevap Anahtarı
1.a, 2.b, 3.d, 4.e, 5.e, 6.b, 7.c, 8.d, 9.c, 10.a
304
Barkod Teknolojisi
Basker, E., 2012, “Raising the Barcode Scanner: Technology and Productivity in the
Retail Sector” American Economic Journal, Applied Economics, 4, 3.
Bhasker, R. 2001, “Bar Codes: Technology and Implementation”, McGraw-Hill
Education.
Cranstone, I., 2013, "A guide to ACI (Automatic Car Identificaiton) / KarTrak",
CANADIAN FREIGHT CARS, A resource page for the Canadian Freight Car
Enthusiast, Ian Cranstone, Retrieved 26 May 2013.
Gupta, S., 2006, “Granite Codes – A New Two Dimensional Barcode Symbology”,
Master Tezi, University of Toronto.
http://en.wikipedia.org/wiki/Barcode erişim tarihi 07.10.2013
Kato, H., Tan, K.T. & Chai, D., 2010, “Barcodes For Mobile Devices”, Cambridge
University Press.
Yaylı, A. & Alabay, M.N., 2004,İşletmelerde Barkod Uygulamaları, Detay Yayıncılık.
305

Etiketlemeveisaretleme

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Etiketlemeveisaretleme

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ETİKETLEME VE İŞARETLEME

ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ YAYINI

2. Etiket ve İşaretlemenin Gerekliliği ve Önemi 23

3. Etiket ve İşaretlemenin Türleri ve Kullanıldığı Yerler 42

4. Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Etiketleme ve İşaretleme 60

5. Malzeme Güvenlik Bilgi Formu ve İçeriği 90

6. Etiketlerde Uluslararası Standartlar Şekil, Boyut ve Renk Özellikleri 110

7. Etiketleme ve İşaretlemede Eğitim ve Uygulama 134

8. Yaygın Olarak Karşılaşılan Risk Durumlarının Listesi ve İncelenmesi 157

9. Yaygın Olarak Karşılaşılan Güvenlik Tavsiyelerinin İncelenmesi ve Risk 177

11. Ce Uygunluk İşaretinin Ürüne İliştirilmesine ve Kullanılmasına Dair 219

13. Kalibrasyon 260

14. Barkod Teknolojisi 281

Prof. Dr. CAFER ÇELİK

• Bu üniteyi çalıştıktan sonra;

•İş sağlığı ve güvenliğinde

Kullanım Alanlarına Göre

İnsan Sağlığı İçin Tehlike

Çevresel Tehlike İşaretleri ve

Tehlike Sembollerinin Seçimi

Sabit ve Kalıcı İşaretler

İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİNDE ETİKETLEME VE

 İçeriği (hem ticari markası hem de bilimsel ismi, ayrıca bileşenleri)

 Kullanımı, saklanması, taşınması ve atılması ile ilgili uygun yöntemler

Etiketleme ve Kanuni Yaptırımlar

 Etiketin boyutları içeriğin hacmine bağlı olarak önceden belirlenmiştir.

 Güvenlik Etiketi (Kırılgan Etiket)

 Metalize Kuşe Etiket (Üst Yüzeyi Metalize Kâğıt)

 Metalize Kuşe Etiket (Yapışkan Yüzeyi Metalize Kâğıt)

 Metalize Plastik Etiket

 Opak Polietilen Etiket

 Saten Etiket (İpek Asetat Etiket)

Etiketler plastik, metal, ahşap ve cam gibi ambalaj formalarının üzerine

Etiket üretiminde İş Sağlığı ve Güvenliğinde Etiketleme

 Çevre için tehlike

Üreticiler ve tedarikçiler, kullanıcıları bilgilendirmek için standart tehlike

• Üreticilerin ve tüketicilerin etiketleme ve işaretleme

Etiketleme koşullarına uyulmasının yanında ürünün güvenli bir şekilde

İnsan Sağlığı İçin Tehlike İşaretleri ve Etiketleme

Bu etkiyi yaratmak için ihtiyaç duyulan madde miktarı azaldıkça maddenin

•Potasyum siyanür bu maddelere örnek verilebilir. “Tehlikeli”

TEHLİKE ÖZELLİĞİ VE İŞARETİ SEMBOLÜ

Tahriş (sembol: Çarpı, işaret: Xi)

Deri ile temasta hassaslaştırıcı (sembol: Çarpı, işaret: Xi)

Zararlı (sembol: Çarpı, işaret: Xn)

Solunum yolu ile hassasiyet (sembol: Çarpı, işaret: Xn)

Kanserojen kategori 3 (sembol: Çarpı, işaret: Xn)

Mutajen kategori 3 (sembol: Çarpı, işaret: Xn)

Üreme sistemine toksik kategori 3 (sembol: Çarpı, işaret: Xn)

Aşındırıcı (sembol: Reaksiyon tüpü-el, işaret: C)

Toksik (sembol: Kurukafa, işaret: T)

Kanserojen kategori 1 ve 2 (sembol: Kurukafa, işaret: T)

Mutajen kategori 1 ve 2 (sembol: Kurukafa, işaret: T)

Üreme sistemine toksik kategori 1 ve 2 (sembol: Kurukafa,

Toksikolojinin temel prensibini anlayan ilk kişi olan İsviçreli doktor

Çevresel Tehlike İşaretleri ve Etiketleme

TEHLİKE ÖZELLİĞİ VE İŞARETİ SEMBOLÜ

Çevre için tehlikeli (sembol: Ölü balık ve kuru ağaç, İşaret: N)

Fiziko-Kimyasal Tehlike İşaretleri ve Etiketleme

Tablo 1.3. Fizikokimyasal Tehlikelerin Sınıflandırılması (En düşük tehlike ile

TEHLİKE ÖZELLİĞİ VE İŞARETİ SEMBOLÜ

Alevlenir (sembol: Yok, işaret: R10)

Kolay alevlenir (sembol: Alev , işaret: F)