MOTYWY W UTWORACH 

 
KRÓL EDYP 

Fatum​– Gdy Edyp dowiedział się w młodości od wyroczni delfickiej, że zabije swego 
ojca i podzieli łoże z matką, postanowił opuścić rodziców i ruszyć w świat, by nie 
dopuścić do wypełnienia przepowiedni. Na nic to się jednak zdało, ponieważ 
ciążyło na nim fatum, czyli nieodwracalne przeznaczenie. Dramat doskonale 
ukazuje, że przed losem nie można uciec, ponieważ człowiek jest jedynie bezwolną 
marionetką, zbyt bezsilną, by zmienić bieg przeznaczenia.  
 
Małżeństwo​– w dramacie mamy wspomniane trzy małżeństwa – Lajosa i Jokasty, 
Polybosa i Meropy oraz Edypa i Jokasty. Najbardziej znanym jest oczywiście to 
ostatnie, ponieważ zawarte między synem a matką. Edyp i Jokasta byli szczęśliwym i 
zgodnym małżeństwem, opartym na partnerstwie i wzajemnym szacunku. Gdy Edyp, 
wystraszony słowami Tyrezjasza oraz przepowiednią wyroczni delfickiej, zaczął tracić 
rozsądek i jasność umysłu, Jokasta podtrzymywała go na duchu. Była nawet gotowa 
sama dźwigać świadomość popełnionego grzechu, by tylko odciążyć sumienie 
męża. Mieli czwórkę dzieci: dwóch synów i dwie córki. 
 
Miłość rodzicielska​– chodzi tu o uczucie, jakim Edyp darzył córki. W Exodusie 
pozostawił dzieci pod opieką Kreona. Nakazał przy tym, by o chłopców nie troszczył 
się zbytnio, ponieważ byli mężczyznami: ​„I nie zabraknie im życia zasobów”​. Większą 
uwagę miał przykładać do wychowania dziewcząt – małej Antygony i Ismeny, z 
którymi pożegnał się przed odejściem.  
 
Przepowiednia​– przepowiednia jest w tym dramacie elementem sprawczym, 
maszyną wprawiającą wszystko w ruch. To przez nią Lajos i Jokasta pozostawiają 
swego nowonarodzonego synka w lesie na pożarcie zwierząt, to za jej przyczyną 
młody Edyp opuszcza Korynt i kochających rodziców, a w końcu – dowiedziawszy się 
o dopełnieniu słów wyroczni – wyłupuje sobie oczy, a Jokasta wiesza się na chuście. 
Przepowiednia jest nieodwracalna, niezmienna, stała.  
 
Samobójstwo i samookaleczenie​– Edyp nie jest tragicznym romantycznym 
kochankiem, wypijającym truciznę z powodu miłosnego zawodu. Nie jest także 
zawiedzionym niespełnionymi ideałami społecznikiem, który rzuca się pod pociąg. 
Jest tylko człowiekiem, który nieświadomie dopuścił się dwóch grzechów, a wyrzuty 
sumienia doprowadziły go do wyłupienia sobie oczu. Podobny los spotkał Jokastę. 
Dowiedziawszy się o dopełnieniu przepowiedni, mając świadomość, że dzieliła 
małżeńskie łoże z rodzonym synem – wiesza się na chuście.  
 
Władca​– Od czasu, gdy rozwiązał zagadkę Sfinksa, nękającego Teby i ich 
mieszkańców – Edyp jest królem tej krainy. Sprawuje władzę sprawiedliwie, kochając 
i wykazując gotowość poświęcenia dla ojczyzny, o czym dowiadujemy się podczas 
rozmowy bohatera z Kapłanem. Upewniał starca, że miłuje swą ojczyznę miłością 
szczerą i bezinteresowną i nie spocznie, póki nie odnajdzie przyczyn klęsk, 
nękających jego ziemię. 

 
 
 
ANTYGONA 
 
Motyw miłości  
 
Miłość ukazaną w „Antygonie” można rozpatrywać dwojako: jako wszechpotężne 
uczucie będące motorem działań bohaterów, ale jednocześnie prowadzące do ich 
zguby. Zarówno Antygona, jak i Hajmon kochali tak silnie, że postanowili ponieść 
ofiarę ze swojego życia. Hajmon nie wyobrażał sobie dalszego życia bez ukochanej i 
tak jak ona popełnił samobójstwo. Antygona kierowała się sercem (miłością do 
brata) i nie mogła postąpić wbrew temu, co czuła. Godziłoby to w jej system 
wartości i przeczyło sumieniu. 
 
Motyw samobójstwa  
 
Kilka postaci dramatu decyduje się ponieść śmierć z własnej ręki. Ów desperacki akt 
stanowi formę buntu wobec tego, co nieuniknione, sprzeczne z ich koncepcją życia. 
Jest to ​ostateczna próba zachowania wolności​i udowodnienia tezy, że człowiek 
decyduje o swoim losie. Samobójstwo popełnia Antygona – wybiera je zamiast 
długiej męczeńskiej śmierci, na którą skazał ją Kreon. Czyn Antygony powoduje 
„lawinę” podobnych. Hajmon, nie mogąc znieść braku ukochanej, przebija się 
mieczem, a następnie ​„żelazo w swej piersi”​zatapia jego matka - Eurydyka, bo jej 
ukochany syn i przyszła synowa nie żyją – jakaż więc pociecha dla opuszczonej przez 
najbliższych matki? 
Wybór samobójczej śmierci pogłębia rys psychologiczny bohaterów, obrazuje 
tragizm ich sytuacji, straceńczą próbę zachowania duchowej autonomii. 
 
Motyw cierpienia  
 
W ​„Antygonie”​cierpienie towarzyszy bohaterom od samego początku. Jego 
przyczyną jest dwóch mężczyzn poległych w bratobójczej walce, ale w rozterki 
duchowe najbardziej wprawia „uczestników” dramatu rozkaz wydany przez władcę. 
Werdykt Kreona staje się przyczyną nieszczęścia całej rodziny królewskiej. 
Samotna w działaniach i w bólu po stracie braci, z których jednemu odmówiono 
pochówku jest tytułowa postać – Antygona. Siostra (Ismena) nie chce jej pomóc, bo 
lęka się reakcji władcy, wobec czego dziewczyna musi indywidualnie przyjąć na 
siebie wszystkie konsekwencje planowanego czynu. Gdy zostaje skazana na śmierć, 
wznosi pełen żałości lament, który ukazuje jej cierpienie. 
 
Motyw przeznaczenia  
 
Człowiek ukazany w dziele Sofoklesa to jednostka tragiczna. Jego losem „sterują” 
bogowie, a ich „plan” musi się wypełnić. Dowodzi tego wspomniany mit o 
Labdakidach. Wyrocznia delficka orzeka o tym, co się wydarzy i Edyp, mimo że 
próbuje uniknąć przeznaczenia, paradoksalnie je realizuje. Nad rodem królewskim 
ciąży ​fatum​. Podobnie jest w ​„Antygonie”​. Wróżbita Tyrezjasz zna przyszłość, ale 
pojawia się on dopiero na końcu dramatu, gdy wszystko jest już przesądzone.  
Teoretycznie to człowiek podejmuje decyzje, dokonuje wyborów, ale gdy godzą i 
przeczą one boskim planom, jednostka zostaje ukarana i „sprowadzona” na 
właściwe tory przeznaczenia. To, co „zaplanowali” bogowie musi się wydarzyć. I w 
owej niemożności działania, przeciwstawienia się losowi tkwi cały tragizm człowieka. 
 
PRZEDWIOŚNIE 
 
Rewolucja 
 
Obraz rewolucji, jaki przekazuje czytelnikowi Stefan Żeromski, jest wstrząsający. Autor 
umyślnie wyeksponował brutalność, chaos i niesprawiedliwość krwawego przewrotu, 
aby zniechęcić do tej idei Polaków. Rewolucja w Baku przypomina istne 
pandemonium lub apokalipsę. Zaczyna się od wieców i zgromadzeń. Z czasem tłum 
zaczyna podpalać kukły przedstawiające znamienitych polityków. W końcu 
dochodzi do publicznych egzekucji. Na ulicach Baku wybuchła regularna wojna 
między komunistami, a klasą posiadającą. Specyfika panujących w mieście 
antagonizmów na tle narodowościowym przyczynia się do jeszcze większej ​eskalacji 
przemocy​. Pokłosiem rewolucji był taki oto obraz: ​„Niewesoły widok przedstawiały 
znane ulice. Bez żadnej przesady i bez przenośni mówiąc, krew płynęła nie rowami, 
lecz lała się po powierzchniach jako rzeka wieloramienna. Ściekała do morza i 
zafarbowała czyste fale. Trupy wyrżniętych Ormian wrzucano w morze, podwożąc je 
na brzeg samochodami ciężarowymi i wozami​”. Świadkami wszystkich tych 
wydarzeń był młody Cezary Baryka. Początkowo był zafascynowany ideą rewolucji. 
Doświadczenie nauczyło go, że należy szukać innej drogi do wprowadzenia 
komunizmu. 
 
Matka 
 
Pani Jadwiga ponad wszystko kochała swojego syna, Cezarego, pomimo że młody 
Baryka nie okazywał jej należytego szacunku i posłuszeństwa po wyjeździe ojca na 
wojnę. Kobieta próbowała robić wszystko, by jej jedynemu dziecku niczego nie 
zabrakło. Spełniała każdą jego zachciankę, nie dostając od niego w zamian nic. 
Gdy skończyły się zapasy jedzenia w Baku, ryzykowała własnym życiem i wyjeżdżała 
do pobliskich wsi, aby tam zdobyć ziarno na mąkę. Z zażenowaniem zorientował się, 
że nie zauważał jej wysiłków, ani wielkiej rodzicielskiej miłości, która nią kierowała. Po 
śmierci kobiety, Cezary często ją wspominał i tęsknił do niej.  
 
Ojciec 
 
Seweryn Baryka był szanowanym rosyjskim urzędnikiem polskiego pochodzenia. 
Zapewnił Cezaremu najlepsze wykształcenie i wychowanie. Dbał o to, by jego 
jedyny syn pamiętał, że jest Polakiem i w tym celu rozmawiał z nim w ojczystym 
języku oraz pokazywał mu polskie książki. Jego wyjazd na wojnę spowodował, że 
Cezary opuścił się w nauce i zachowaniu. Seweryn powrócił po blisko pięciu latach 
nieobecności, gdy wszyscy myśleli, że nie żyje. Zjawił się w Baku jako odmieniony 
człowiek. Chciał zabrać syna do wyzwolonej Polski. Schorowany w drodze do 
Moskwy opowiedział Cezaremu opowieść o szklanych domach, aby zaszczepić w 
ten sposób synowi patriotyzm i chęć pomocy przy odbudowie Polski. Podczas 
ostatniego etapu podróży mężczyzna umiera, pozostawiając syna Cezarego 
samego z ideą szklanych domów, która wkrótce zderzyła się z ponurą 
rzeczywistością.  
 
 
 
Miasto 
 
Baku jest miastem, w którym rozgrywa się pierwsza część powieści. Tutaj dorasta 
Cezary i tutaj także rozgrywają się dantejskie sceny krwawej rewolucji. Zanim doszło 
do rewolty, miasto było oazą spokoju. W pamięci mieszkańców tliły się jeszcze 
wydarzenia z 1905 roku, kiedy to Tatarzy dokonali rzezi na Ormianach, dlatego też 
każdy konflikt był tłumiony w zarodku przez władzę. Jednak siły rewolucji nie udało 
się zatrzymać. Do głosu doszły zadawnione konflikty etniczne i Baku zamieniło się w 
arenę drastycznych zbrodni. Siły tureckie, sprzymierzające Tatarom, rozpoczęły 
ostrzał armatni, co spowodowało, że miasto zaczęło przeistaczać się w ruinę. Jego 
widok przedstawiał się następująco: ​„Ohydny wiatr Nord lecący z gór Kaukazu, 
pociski armatnie bijące z południa, dym płonących źródeł naftowych, zaduch trupi 
wszędzie, głód, pragnienie, wszy, brud i nędza legowiska, którym by niegdyś psa 
podwórzowego nie poczęstował, nie były tak dokuczliwe, jak owa pustka 
wewnętrzna i niemożność uczepienia się za cokolwiek”.​ To, co wydarzyło się w Baku 
było wielką przestrogą przed rewolucją i ideą komunizmu. 
 
Przemiana 
 
Cezary jest bohaterem dynamicznym, a co za tym idzie zmienia się. Poznajemy go 
jako posłusznego, dobrze ułożonego czternastolatka. Z biegiem czasu, gdy jego 
ojciec wyjeżdża na wojnę, chłopak odczuwa swobodę i staje się ulicznym 
rozrabiakom. Zadaje się z rówieśnikami, z którymi nie mógł do tej pory nawet 
rozmawiać. Pociąga go życie chuligana. Duch rewolucji inspiruje go nawet do 
pobicia dyrektora szkoły, który nakrył go na wagarowaniu. Po paru latach dostrzegł, 
z jak wielkim trudem jego matka robi wszystko, by jemu niczego nie brakowało. 
Zmienił wtedy swoje podejście do kobiety, którą wcześniej lekceważył i ignorował. 
Stał się kochającym synem. Jego poglądy na rewolucję zmieniają się, gdy zapoznaje 
się z jej skutkami, podczas pracy przy usuwaniu zwłok Ormian z ulic Baku. W skutek 
historii o szklanych domach opowiedzianej przez ojca bohatera, w Cezarym rodzi się 
duch patriotyzmu. Wcześniej uważał Polskę jedynie za mit, nieistniejącą krainę. 
Wyobrażenie o dobrobycie i nowej cywilizacji starło się z brutalną rzeczywistością. 
Jednak duch patriotyzmu nie zgasł całkowicie i Baryka wstąpił do polskiej armii i 
walczył przeciwko bolszewikom, których do niedawna był gorliwym zwolennikiem. W 
Nawłoci bohater staje się namiętnym kochankiem, kierującym się namiętnością, a 
nie zdrowym rozsądkiem. Miłosne zaślepienie sprawia, że zapomina o swoich 
dotychczasowych poglądach i przekonaniach, pławiąc się w dobrodziejstwach 
życia w szlacheckim dworku. Z rzadka dostrzega, że bogactwo i dostatek 
Wilosławskich płynie z nędzy okolicznych chłopów. Po zawodzie miłosnym wraca do 
Warszawy i staje się aktywistą politycznym. Początkowo skłócony z komunistami, 
dołącza ostatecznie do wielkiej manifestacji robotniczej.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Dworek i arkadia 
 
Wzorowany na Soplicowie dworek w Nawłoci jest miejscem wręcz idyllicznym. Życie 
toczy się tam wyłącznie wokół przyjemności. Czas Wielosławskim i ich gościom 
upływa na wspaniałych posiłkach, wycieczkach po okolicy, bankietach, balach. 
Wszystkie obowiązki spoczywają na parobkach, co powoduje, że szlachcie nie 
muszą się niczym martwić i oddają się uciechom życia. Stary dworek jest otoczony 
wielkim parkiem. Nieopodal znajduje się „Arianka”, czyli dom, w którym mieszkają 
rządcy i goście. W drodze między tymi budynkami usytuowany jest cmentarzyk 
rodziny Wielosławskich. Szlachcie są tak przejęci swoimi sprawami, że nie dostrzegają 
nędzy parobków i komorników. Arkadię zaburza dopiero śmierć Karoliny.  
 
Idealizm 
 
Wizja szklanych domów, jaką ​Seweryn ​nakreślił przed Cezarym, miała być wielką 
ideą, która natchnie go do wzięcia udziału w wielkim przedsięwzięciu, czyli 
odbudowie polskiej państwowości. Kolejnym idealistą, którego bohater spotkał na 
swojej drodze był ​Antoni Lulek​. Zagorzały komunista nie miał żadnych krytycznych 
uwag do wyznawanej przez siebie ideologii. Przez to postać ta jest niezwykle 
niebezpieczna, ponieważ fanatyzm kieruje ją do odrzucenia wszystkiego, co wiąże 
się z niepodległością Polski. Przeciwstawne poglądy do Lulka wyrażał Szymon 
Gajowiec. Jego prorządowy program ewolucyjnych reform był wsparty wielką wiarą 
w opaczność boską. 
 
Zazdrość 
 
Znane z wielu innych dzieł literackich uczucie, jak to zwykle bywa, popycha młodą 
kobietę do zamordowania swojej konkurentki. Zazdrosna o względy Cezarego 
Wanda ucieka się do ostateczności i postanawia otruć rywalkę. Tak narrator opisuje 
uczucia, które odczuwała panna Okszyńska w chwili, gdy widziała tańczących 
Barykę z panną Szarłatowiczówną: ​„Suche łkania rozdzierały jej młode serce. Wilcze 
kły i tygrysie pazury zazdrości ćwiertowały jej upodobanie, wszechwładnie nad nią 
panujące. Krzyk zamierał na jej wargach, ślepy płacz zatykał jej gardło”.​ Podobne 
uczucie odczuwał sam Cezary wobec narzeczonego Laury, pana Barwickiego. 
„Jędza zazdrości”​pchnęła go do uderzenia ukochanej w twarz, gdy ta stanęła w 
obronie jego konkurenta. To same uczucie nakazało mu odwrócić się odejść od 
Laury podczas ich ostatniego spotkania w Warszawie. 
 
Nieszczęśliwa miłość 
 
Uczucie, jakie wybuchło między ​Laurą Kościeniecką​, a głównym bohaterem od 
początku było skazane na niepowodzenie. Pochodząca z wyżyn społecznych, 
starsza o dwa lata od Cezarego kobieta, wydawała się tak mocno związana ze 
swoim statusem, że za nic nie chciałaby go utracić. Pomimo tego, że zapewniała 
Barykę o wielkiej miłości, nigdy nie rozważała zerwania zaręczyn z Barwickim. 
Planowała, że romans z Cezarym będzie kontynuowała jako mężatka. Główny 
bohater powieści nie mógł zgodzić się na takie traktowanie. Mimo wielkiego 
wewnętrznego sprzeciwu, próbuje zapomnieć o pięknej kobiecie. Ponowny widok 
Laury powoduje, że Cezary decyduje się na dołączenie do manifestacji komunistów 
w umundurowaniu z czasów wojny polsko-bolszewickiej. 
 
 
LUDZIE BEZDOMNI 
 
Motyw niespełnionej miłości​– początkowo miłość Joasi jest nieszczęśliwa, gdyż 
Tomasz nie zwraca na nią uwagi. Gdy drogi bohaterów schodzą się, ich miłość jest 
czysta i piękna, lecz na przeszkodzie stoją ideały Tomasza, których nie może 
realizować, będąc jednocześnie w związku z Joanną. Oboje są społecznikami, on 
jako lekarz pochodzący z biedoty czuje się zobowiązany wobec społeczeństwa, 
chce poświęcić swoje szczęście dla wyższych celów: by leczyć tych, których nie stać 
na leczenie. Ona jest nauczycielką, traktuje swoją pracę bardzo poważnie, również 
chce pomagać biednym. Rozumie stanowisko Tomasza, nie usiłuje go zatrzymywać, 
z godnością życzy mu szczęścia. 

Motyw bezdomności​– jest to motyw, który pojawia się w utworze na kilku 

płaszczyznach, w znaczeniu dosłownym i przenośnym. Jedną z płaszczyzn jest 
bezdomność polegająca na byciu niezrozumianym przez społeczeństwo 
(osamotnienie w działaniu i nieudane próby znalezienia tzw. swojego miejsca w 
świecie). Dotyczy ona najsilniej Tomasza, a także Korzeckiego. Inną płaszczyzną 
bezdomności jest bezdomność uczuciowa – rozpaczliwe poszukiwanie miłości 
(Joanna). Trzecim aspektem jest bezdomność materialna tych, którzy żyją w 
skrajnych warunkach bytowych. 

Motyw cierpienia​przyjmuje w powieści kilka znaczeń: cierpienie z powodu 

odrzuconej miłości (Joanna i Tomasz), z powodu konfliktu wewnętrznego głównego 
bohatera, który musi dokonać wyboru między kobietą, którą kocha, a zasadami, 
według których pragnie postępować (decyzja, którą ostatecznie podejmuje, 
również skutkuje cierpieniem). Cierpienie dotyczy też Korzeckiego, który nie znajduje 
sensu w swoim życiu. Doprowadza go to do śmierci samobójczej.  

CHŁOPI 

PRZEMIJANIA​– przemijanie jest jednym z głównych tematów powieści Reymonta; na 

przykładzie Macieja Boryny czy Agaty ukazana została nieuchronność przemijania. 
W Lipcach jedni bohaterowie umierają (Maciej i Agata), by zrobić miejsce dla 
innych (Mateusza czy Szymka) – taka jest kolej życia. Moim zdaniem pisarz chciał w 
ten sposób podkreślić fakt ciągłości życia, z tą różnicą, że cechy zmarłych będą i tak 
trwały w pamięci osób, które je znały, a dzieci zawsze będą w jakimś stopniu 
odbiciem rodziców (Antek był podobny do Macieja).  
 
MIŁOŚCI​– w powieści mamy kilka par kochanków. Pierwszym przykładem będą 
macocha i pasierb, czyli Jagna i Antek. Swym romansem złamali prawa 
chrześcijańskie, społeczne i obyczajowe. Antek zdradził żonę Hankę, a Jagna 
Macieja. Grzeszność tej pary potęguje fakt, że Jagna sypiała zarazem z ojcem i 
synem, co temu drugiemu w zupełności nie przeszkadzało. Być może Reymont 
chciał zwrócić w ten sposób uwagę na odwieczną obecność takich sytuacji w życiu 
człowieka. Warto zwrócić uwagę, iż Borynowie nie byli jedynymi mężczyznami 
uwiedzionymi przez córkę Dominikowej. W sercu Jagny ważne miejsce zajmował 
jeszcze Mateusz (przed właściwa akcją), lubiła spędzać czas z wójtem, a obiektem 
jej romantycznych myśli był syn organistów – Jasio. Kolejną powieściową parą 
kochanków byli Tereska i wspomniany Mateusz, którzy zaczęli romans pod 
nieobecność męża kobiety.  
 
ZDRADY​– motyw zdrady towarzyszy poprzedniemu motywowi (kochanków). W 
Chłopach​zdradzają Antek, Jagna, Tereska, poszukując zmysłowych uciech i 
bliskości w ramionach kogoś innego niż prawowita druga połówka.  
 
MIŁOSCI MAŁŻEŃSKIEJ​– symbolem miłości małżeńskiej, wiernej i godnej największych 
poświęceń i upokorzeń była Hanka – kobieta, która mimo ciągłych zdrad nadal 
kochała Antka. Narażona na plotki, zajmowała pozycję głowy rodziny, martwiąc się 
o jedzenie, opał, zdrowie dzieci i wiernie czekała na powrót męża spędzającego 
upojne chwile w brogu z macochą. Choć jej miłość nie była przykładem tej z 
romantycznych powieści czy brazylijskich telenowel (mąż wielokrotnie wytykał jej, że 
była „dziadówką”, zapewniał, że jej nie kocha i żądał, by dała mu spokój), trwała 
przy mężu bez względu na przeciwności losu.  
 
RODZINY​– rodzina jest w ​Chłopach​jednym z najważniejszych tematów, to wokół niej 
zbudowane są niemal wszystkie wątki. Poznajemy rodzinę Borynów (Maciej z żoną 
Jagną, Antek z żoną Hanką, Józka), kowalów (zięć Macieja z jego córką – Magdą), 
wójtów, Kozłów, Kłąbów, organistów czy Paczesiów (Dominikowa z Jagną, a później 
dwoma synami – Szymkiem i Jędrzychem). Fundamentem każdej z tych rodzin jest 
solidarność, gdy nadchodzą złe dni, i ogromna miłość, niewidoczna może w 
codziennych chwilach, lecz ujawniająca się w kulminacyjnych momentach dzieła 
(bitwa o las, głosowanie w sprawie budowy szkoły, wzajemna pomoc w polu pod 
nieobecność lipeckich mężczyzn). 

PIELGRZYMA​– do pielgrzyma możemy porównać Rocha, wędrującego od wsi do wsi 

i opowiadającego historie o Bogu, Jezusie i ich miłosierdziu. Choć Reymont nie 
zdradził nam wielu szczegółów, możemy się domyślać, że był poszukiwany przez 
carskie władze (zabór rosyjski), a na końcu powieści zmuszony do opuszczenia wsi, 
ponieważ wypytuje o niego żandarmeria. Roch jest symbolem dydaktyka (uczył 
wiejskie dzieci czytania i pisania), pielgrzyma (chodził na pielgrzymki, między innymi 
do Częstochowy), mędrca, życzliwego doradcy i wiernego przyjaciela (pomógł 
zorganizować wsparcie dla opuszczonych kobiet, gdy mężczyźnie z Lipiec byli w 
areszcie). 

CZASU​- czas w Lipcach płynie niezależnie od świata zewnętrznego, ponieważ wieś 

jest jak gdyby samoistnym tworem, odrębnym światem. Nie chodzą w niej zegary, 
ludzie żyją w rytmie zmian przyrody, kierując się położeniem słońca na niebie. 
Powtarzalność pór roku, obrzędów i świąt religijnych sprawia, że czas, stały i 
nieuchronny, jest żywym elementem świata zewnętrznego.  
 
PRZEMIANY​– w powieści przemianie ulega najbardziej Hanka, która z kobiety 
płaczliwej, słabej, podporządkowanej mężowi i pozbawionej swego zdania staje się 
pod wpływem wydarzeń (wywołanych przez niewiernego męża) silną, pewną siebie, 
zdecydowaną kobietą. Nie pozwala już się bić i zastraszać, potrafi się przeciwstawić, 
odkrywa, iż sama może zadbać o los swój i swoich dzieci (cały czas kochając 
Antka).  

 
 

WESELE 

Motyw ojczyzny 

Wyspiański obala mit wspólnego zrywu narodowego. Niepodległość ojczyzny to dla 

bohaterów dramatu wielkie niezrealizowane marzenie. Autor podkreśla niemoc 
bohaterów. Narodową bolączką Polaków jest mrzonka o zrywie narodowym i 
zupełna niemoc, gdy trzeba by wcielić plany w czyn​. „Pieścimy się jeno snami” – 
zauważa jeden z bohaterów, „Wolicie spać” – dodaje Stańczyk. Pragnienie wolności 
to uczucie bolesne (bo niemożliwie do zrealizowania), dręczące dusze bohaterów 
dramatu. Natychmiastową gotowość do walki deklarują chłopi, ale w finale 
dramatu nawet oni ulegają czarowi pieśni chochoła. Słomiana kukła, chroniąca 
krzak róży, jest symbolem ukrytego życia, nadziei, przeczekania i odrodzenia. 
Jednocześnie chochoł dyryguje gośćmi, w kluczowym momencie odwraca ich 
uwagę i wprowadza w hipnotyczny letarg. Bohaterowie przesypiają moment zrywu 
narodowego. Wciąż pozostaje jednak nadzieja, symbolizowana przez złotą podkowę 
schowaną w skrzyni Gospodyni. 

Motyw powstania 

Zryw narodowy ​to wspólne ukryte pragnienie wszystkich warstw społecznych​– 

inteligencji i chłopów. Gospodarz reaguje entuzjastycznie na wezwanie: „Od tej 
pory/ żyć zaczniemy – coś wielkiego”. Niestety, ​żadna z tych grup, nie potrafi przejąć 
inicjatywy​. Chłopi podkreślają swoją gotowość do walki. Na hasło dane przez 
Gospodarza Czepiec zbiera tłum uzbrojonych mężczyzn. Kwestia dowództwa (i 
organizacji) powstania powinna wyjść od inteligencji, ale panowie wolą pogrążyć się 
w melancholii lub zabawie. Nie potrafią udźwignąć odpowiedzialności. Dramat 
kończy się hipnotycznym, sennym tańcem gości symbolizującym niemoc narodu. 

Motyw wsi 

Akcja dramatu przypada na ​szczyt tzw. „chłopomanii”​ , czyli młodopolskiej fascynacji 

wsią, a także kulturą i życiem chłopów. Wyspiański obnaża prawdę o ludomanii – 
inteligencja wyłącznie „zabawia się” nią. Zachwyca ją prostota, sielskość wiejskiego 
życia. Panowie nie mają pojęcia o realiach panujących na wsi, nie znają wiejskich 
obyczajów, traktując prowincję jak fantastyczną, baśniową stoję prostych wartości. 
„(…) Niech na całym świecie wojna,/ byle polska wieś zaciszna,/ byle polska wieś 
spokojna” – wyznaje Dziennikarz Czepcowi. Chłopi nie maja złudzeń, nie wierzą w 
autentyczne zainteresowanie swoim losem ze strony panów (Czepiec: „Pon nos 
obśmiwajom w duchu” ). Pomimo wspólnej zabawy, pomiędzy tymi dwoma grupami 
społecznymi istnieje ​ogromny rozdźwięk kulturowy i historyczny​– uświadamia to 
Dziadowi widmo Jakuba Szeli. 
Kamizelka 

Miłość 
 
Motyw miłości ukazany w noweli ​Kamizelka​jest jednym z piękniejszych w polskiej 
literaturze. Owo uczucie jest tu przedstawione jako coś niezwykłego, ponieważ w 
imię tego uczucia małżonkowie posunęli się do kłamstwa i oszustwa, aby przynieść 
ulgę i spokój ukochanej osobie. Z racji tego, że kierowali się szczytną intencją, nie 
można nazwać ich czynu inaczej niż dowodem bezwarunkowej miłości.  
 
Bieda  
 
Bohaterowie noweli żyli w trudnych warunkach materialnych, dzięki czemu Prus 
zwrócił uwagę czytelnika na ​niski poziom życia polskiej mieszczańskiej rodziny​w 
drugiej połowie XIX wieku. Małżeństwo urzędnika najemnego i nauczycielki radziło 
sobie dobrze do momentu, gdy stan zdrowia mężczyzny nie pogorszył się na tyle, iż 
uniemożliwił mu wykonywanie zawodu. Wtedy też musieli zrezygnować z usług służki, 
a aby opłacić lekarza kobieta musiała nie tylko wziąć na siebie dodatkowe 
obowiązki w udzielaniu lekcji, ale podjąć również pracę krawcowej. Bohaterka 
pracowała niemal bez przerwy, by zarobić na opiekę medyczną dla nieuleczalnie 
chorego ukochanego. 

Żyd  
 
Narrator kupił kamizelkę od starego Żyda ​„za cenę znakomicie wyższą od wartości, a 
dałbym nawet i drożej, gdyby umiano się targować”.​ Żyd był handlarzem starzyzny, 
który chodził po podwórzach warszawskich kamienic i sprzedawał swe towary, 
zachwalając je nad wyrost. W noweli został ukazany jako człowiek chciwy, chytry i 
sprytny. 

NAD NIEMNEM 

Motyw miłości  
 
Wyobrażony poprzez związek Justyny i Jana jest osnową utworu. Wokół niego 
koncentrują się inne wątki. Justyna i Jan wyobrażają miłość idealną, zdolną pokonać 
wszelkie przeszkody. Podobną wymowę ma przytoczona w powieści legenda o Janie 
i Cecylii – protoplastach i założycielach rodu Bohatyrowiczów. Wzorzec miłości 
idealnej sugeruje nadrzędność tego uczucia wobec innych, autorka wyznacza mu 
tak istotną rolę, ponieważ wszelkie działania człowieka pozbawione emocjonalnego 
fundamentu wydają się trudne do realizacji, czasem nawet bezwartościowe (np. 
Różyc). 
 
 
 
 
 
 
Motyw małżeństwa  
 
Pojawia się w dziele Orzeszkowej jako kwintesencja ​niespełnienia​, zwłaszcza 
niespełnionej miłości. Pary małżeńskie funkcjonują na zasadzie wzajemnego 
przebywania „obok siebie”. Uczucia małżonków uczucia dawno wygasły. 
Nieszczęśliwi są Benedykt i Emilia, Zygmunt i Klotylda. „Kompromisowy” jest związek 
Bolesława i Marii Kirłów (pani Kirłowa toleruje zachowanie męża). Warto zauważyć, 
że nieszczęśliwe małżeństwa znajdują się zwłaszcza wśród szlachty i arystokracji. W 
zaścianku problem nieudanych związków nie istnieje. Tu „budulcem” miłości jest 
wzajemne wsparcie, wspólna praca i wychowywanie dzieci. 
 
Motyw samotności  
 
Uczucie samotności dotyka wielu bohaterów. Jest ono najczęściej następstwem 
nieszczęśliwej miłości. Justyna po zakończeniu znajomości z kuzynem Korczyńskim 
czuje się opuszczona i zagubiona. Marta odrzuciwszy Anzelma, cierpi w ukryciu, 
podobnie Anzelm – stopniowo popada w apatię, a symbolem jego samotności jest 
„duszna choroba”​, która izoluje go od świata. Wyalienowani są też pani Emilia 
Korczyńska i jej mąż Benedykt – ci wzajemnie nie spełniają swoich oczekiwań, każde 
z nich oddzielnie brnie przez życie. Samotna jest także Teresa, która stale marzy o 
miłości. 
 
Motyw marzycielstwa  
 
Zwykle związany jest z Justyną. Gdy bohaterka przeżywa, bądź przeżyła coś 
niezwykłego, towarzyszą jej marzenia senne. Dzieje się tak np. w momencie, kiedy 
Justyna poznaje legendę o Janie i Cecylii oraz historię Mogiły. Nie bez znaczenia jest 
tu postać Jana – w marzeniach panna Orzelska widzi siebie jako jego żonę. We śnie 
czuje pocałunki ukochanego. O wielkiej, romantycznej miłości marzy pani Emilia oraz 
Teresa. Swoje wizje czerpią z lektury romansów.  
 
Motyw powstania styczniowego  
 
Jest bardzo charakterystyczny dla całokształtu dzieła. Autorka, powracając do tego 
historycznego wydarzenia, przypomina o tożsamości narodowej i wspólnocie 
społecznej. Mit powstania styczniowego tkwi w świadomości bohaterów, pamięta o 
nim starsze pokolenie – to, które brało udział w walkach (Anzelm) oraz kolejne - 
pielęgnujące wspomnienia o powstańcach (Jan, a później także Justyna). 
Wspomniany wątek ma nawiązywać do tradycji, krzewić wartości patriotyczne, 
wskrzeszać nadzieje na odzyskanie niepodległości. 
 
Motyw patriotyzmu  
 
Unaocznia się nie tylko we wspomnieniach dotyczących powstania styczniowego, 
choć te są znamienne, bo uosabiają istotne wartości społeczno – narodowe. 
Patriotyzm zauważalny jest w postawach bohaterów, zwłaszcza Benedykta 
Korczyńskiego, który w czasie popowstaniowych represji walczy o utrzymanie 
majątku. Benedykt osobiście nie bierze udziału w walkach niepodległościowych, ale, 
jako jedyny z braci, pragnie zachować ojcowiznę. Staje się w ten sposób nie tylko 
spadkobiercą ziemi, ale i dziedzicem tradycji stanowiącej o wartości narodu. 
 

Pokoleniowy spór obejmuje głównie seniora i juniora rodu Korczyńskich. Spór 

Benedykt – Witold dotyczy różnic światopoglądowych oraz kwestii wychowawczych. 
Senior Korczyński, pozbawiony złudzeń i nadziei, opowiada się za tradycyjną formą 
zarządzania majątkiem, nie widzi konieczności „unowocześniania” gospodarki, 
pozostaje „konserwatystą” również w kwestii relacji z zaściankiem. Przeciwną wizję 
reprezentuje jego syn. Ten optuje zwłaszcza za „naprawą” stosunków sąsiedzkich, co 
mogłoby polepszyć położenie zarówno dworu, jak i zaścianka. W istocie każdy z nich 
pragnie tego samego – „rekonstrukcji” korczyńskich dóbr, ale obydwaj reprezentują 
inne strategie realizacji celu.  
 
Motyw szlacheckiego dworku  
 
Akcja powieści rozgrywa się często w siedzibach szlachty: w Korczynie, w Olszynce, 
czy w Osowcach. Narratorka przybliża każde z tych miejsc, wskazując na ich 
szczególne cechy. Opisuje położenie siedzib, komnaty, salony itp. Szlacheckie dwory 
z ​„Nad Niemnem”​nie są pełne przepychu, widać w nich skromność, prostotę, nawet 
zubożenie. Są to miejsca raczej smutne, w których cierpią samotni bohaterowie, tylko 
niewielki dworek w Olszynce dzięki „zabieganej” pani Kirłowej tętni życiem. Opozycją 
„pochmurnych” dworów jest słoneczny bohatyrowicki zaścianek, w którym toczy się 
pracowity kołowrót życia.  
 
Motyw arkadii  
 
Wyobrażony został dzięki ​opisom przyrody​. W zasadzie tylko przyroda tworzy idealny, 
spójny obraz. Jej piękno otacza wszystko wokół: dworki szlacheckie i bohatyrowicki 
zaścianek, problemy powieściowych postaci, ich życie i obowiązki. Natura współgra 
z nastrojami bohaterów, wyznacza rytm egzystencji. Człowiek wpisany w jej cykl 
może czuć się szczęśliwy, ale pod warunkiem, że on również rozumie „nastroje” 
przyrody, akceptuje je i godzi się na współzależność. 

LALKA 

Motyw arkadii  
 
Bolesław Prus opisuje majątek szlachecki prezesowej Zasławskiej jako miejsce piękne, 
otoczone lasami, nieskażone cywilizacją, a stworzone ręką wcielającej w życie 
postulaty pozytywistów kobiety. Wokulski doskonale się tu czuje. Jest zauroczony 
miejscem i odradza prezesowej budowę cukrowni, mogącą mieć na nie negatywny 
wpływ. W Zasławku działa przedszkole dla dzieci chłopskich, są mieszkania i 
jedzenie. Ludzi starych i niedołężnych prezesowa otacza opieką, zapewniając im 
lekką pracę - wyplatanie koszy. Zasławska umiejętnie wciela w życie postulaty pracy 
u podstaw, dzięki czemu o jej majątku można mówić jak o arkadii, miejscu pięknym i 
spokojnym, gdzie można doskonale wypocząć i zregenerować siły. 
 
 
Motyw kobiety  
 
Szczególną uwagę poświęca Bolesław Prus Izabeli Łęckiej. Autor stworzył postać 
posągowo piękną. Dwudziestopięcioletnia Izabela wychowała się w zbytku i 
luksusach. Jest wyrachowaną egoistką, wyobraża sobie, że tylko jej należą się hołdy 
ze strony licznych wielbicieli. Cechują ją przesądy klasowe. Ludzie istnieją dla niej, by 
jej służyć; nie umiałaby poświęcić się dla innych, nie potrafi właściwie zająć się 
chorym ojcem. Można odnieść wrażenie, że jest kobietą pustą i głupią. 
Praca to dla Izabeli kara za grzechy, a ludzie ją wykonujący to swego rodzaju 
pokutnicy, należący do niższego gatunku niż ona sama. Łęcka nie rozumie 
zasadności zarabiania pieniędzy, nie wie, skąd bierze je ojciec, nie ma pojęcia, co to 
są procenty. Izabela troszczy się tylko o swoje przyjemności: musi posiadać powóz, 
konie, piękne suknie, chce bywać na salonach. Nie umie kochać, doskonale 
natomiast flirtuje. Prus stworzył kobietę piękną i próżną, spóźnioną ze swymi 
wymaganiami w stosunku do epoki, w której przyszło jej żyć - kobietę, która mogła 
być obiektem szalonej miłości, być może samobójstwa, tracącą natomiast niestety 
przy bliższym poznaniu. 
 
Motyw miłości  
 
"Lalka" to powieść o miłości. Osią konstrukcyjną utworu, niezbędną do zobrazowania 
dwóch różnych środowisk, z których wywodzą się główni bohaterowie powieści, jest 
romantyczna, nieszczęśliwa miłość kupca Stanisława Wokulskiego do arystokratki, 
Izabeli Łęckiej. 
 
Wokulski za wszelką cenę chce należeć do świata Izabeli i podejmuje w tym celu 
różnorodne działania: nawiązuje kontakty w Resursie Kupieckiej, uczestniczy w 
kweście wielkanocnej i w święconem u hrabiny, zaproszony zostaje na sesję u księcia 
i obiad do Łęckiego. Przejmuje też upodobania i zwyczaje arystokratyczne: kupno 
powozu, nauka angielskiego, udział w wyścigach, pojedynek. Wszystko to czyni nie 
dla zaspokojenia swych ambicji, a po to, by zdobyć Izabelę. Jednocześnie ma 
wyrzuty sumienia z powodu zdrady młodzieńczych ideałów, odczuwa wobec siebie 
niechęć i pogardę. Dostrzega różnice między swoim światem a światem Izabeli. 
Wokulski idealizuje swą wybrankę. Łudzi się, że odwzajemni ona jego uczucia i oboje 
połączeni zostaną związkiem małżeńskim. To dla Izabeli Stanisław kupuje kamienicę 
Łęckiego, dla niej jedzie do Bułgarii, by dorobić się majątku, dla niej wraca z Paryża 
od profesora Geista. Wszystko na nic, Izabela nie docenia i nie rozumie Wokulskiego. 
Widzi w nim pokornego sługę, który musi nadskakiwać księżniczce. Łęcka okazuje się 
wyrachowaną, zubożałą panną, która z konieczności ma wyjść za niekochanego 
człowieka, nie chce jednak zrezygnować z salonowego kokietowania i flirtów ze 
Starskim. Jest zadufana w sobie. Małżeństwo z Wokulskim - człowiekiem należącym w 
mniemaniu Izabeli do niższej klasy społecznej - byłoby zbyt wielkim poświęceniem. 
Dwulicowa arystokratka być może nawet doprowadza do samobójstwa Stanisława. 
To miłość staje się przyczyną klęski głównego bohatera " Lalki".  

Motyw przyjaźni  
 
Ignacy Rzecki darzy Stacha prawdziwie serdeczną i szczerą przyjaźnią. Żywo 
interesują go wszystkie poczynania Wokulskiego, jego sukcesy finansowe i społeczne. 
Przestrzega go też przed porażkami. Jest oddany i bezinteresowny. Rzecki martwi się 
problemami Stanisława, zwłaszcza że ich nie rozumie. Szczególnie niepokoi go 
uczucie Stanisława do Izabeli Łęckiej. Ignacy chciałby, by Wokulski ożenił się z panią 
Stawską. 

NIE BOSKA KOMEDIA 

 
Motyw miłości i rodzinnego szczęścia  
 
Początkowo Pan młody jest zakochany w swojej małżonce. Uwielbia ją, wydaje mu 
się ona najpiękniejsza, ale gdy pojawia się Dziewica nie potrafi oprzeć się jej 
urokowi.Tym wyznaniem sprawia Marii ból, przyprawia ją o rozpacz. Porzuca 
małżonkę i podąża za kochanką. Harmonia rodzinnego szczęścia zostaje zachwiana. 
Henryk przyczynia się do cierpień najbliższych. Wie, że nie sprawdza się także w roli 
ojca, jest pośrednią przyczyną śmierci członów swojej rodziny.  
 
Motyw rewolucji  
 
Ukazana jest jako ​bunt warstw najniższych przeciwko warstwom uprzywilejowanym​. 
Biorą w nim udział także niektórzy reprezentanci możnowładztwa, myśliciele, artyści, 
czyli ci, którzy zachłysnęli się ideologią wolności. Lud składający się z rzeźników, lokai, 
chłopów, rzemieślników zwraca się przeciwko arystokracji i szlachcie. Rewolucjoniści, 
na czele których stoi Pankracy, żądają prawa do wolności i godnego traktowania. 
Sami jednak opierają swoje działania na zbrodni i nikczemności. Poniżają jeńców – 
panów i skazują ich na śmierć, zwykle sami wykonują wyroki. Niszczą tradycję i 
obyczaje, depczą wiarę w Boga, nie szanują i nie uwzględniają żadnych praw. Jest 
to obraz krwawej rewolty mającej na celu obalić archaiczny ład społeczny. Ów bunt 
neguje hierarchię wartości, przez co wypacza sens przedsięwzięcia zmierzającego ku 
budowie lepszego świata wspartego na idei demokracji. Rewolucyjne walki toczą się 
w Okopach Świętej Trójcy – warowni symbolizującej obronę chrześcijaństwa. 
 
Motyw dziecka  
 
Jerzy Stanisław czyli Orcio przychodzi na świat, gdy jego ojciec zaczyna odczuwać, 
że jego życie stało się monotonne, że zapomniał o młodzieńczych ideałach. Henryk 
„znika” z domu tuż przed chrzcinami niemowlęcia. Matka pragnie, by jej syn był 
poetą, potem Maria umiera i dzieckiem opiekuje się ojciec, który zdążył już 
rozpoznać fałszywy urok kochanki. ​Orcio nie jest typowym chłopcem​, bywa 
zamyślony, nie bawi się z rówieśnikami, czasem choruje. Jako dziesięciolatek recytuje 
poezję, która „zalega” w jego głowie i musi zostać wypowiedziana. Ma kłopoty ze 
wzrokiem, a niebawem przestaje widzieć. Pozostaje mu życie w sferze wyobrażeń, co 
z czasem prowadzi go do obłędu. Lekarze nie znajdują antidotum na jego 
„poetyckie dolegliwości”. Szkic Orcia to ​portret Krasińskiego z lat młodzieńczych​– 
zdolnego dziecka o skłonnościach poetyckich, niezwykle wrażliwego, cierpliwego, 
kochającego i naznaczonego cierpieniem. Orcio kojarzy się z niewinnym aniołem. Z 
jego postacią kontrastują dzieci z obozu rewolucjonistów, które zostały 
„napiętnowane” ideą rewolucji. Ich „zabawkami” są szydło lub głowa arystokraty – 
to obraz przyszłego bestialskiego pokolenia. 
 
Motyw szaleństwa  
 
Napiętnowani szaleństwem w dramacie Krasińskiego są ​żona Hrabiego Henryka i ich 
syn Orcio​. Obydwoje cierpią przez dar poezji, który jawi się jako opętanie. W szpitalu 
dla obłąkanych słychać głosy wariatów, którzy na swój sposób interpretują 
rzeczywistość i cierpią na manię wielkości. Każdemu z nich wydaje się, że wypełnia 
określone posłannictwo: jeden podaje się za nowe wcielenie Mesjasza, drugi za 
wodza rewolucji, inny za króla. W głosach obłąkanych brzmią mroczne 
przepowiednie, a postaci chorych przypominają o kalectwie – niedoskonałości 
świata i urojonych ambicjach człowieka.  
 
Motyw śmierci i samobójstwa  
 
Na początku umiera Maria, jakiś czas później ginie od kuli Orcio. Rewolucja sieje 
spustoszenie i śmierć. Katem jest człowiek, ofiarą inny człowiek, a instrumentami 
zabijania dawne narzędzia pracy (noże, siekiery, kosy). Społeczność jest podzielona i 
ci, którzy niegdyś byli pokrzywdzeni, sami sprawiają ból i wykonują wyroki. Śmierć 
wiąże się z krwawą zemstą. Każda zbrodnia zyskuje miano wielkiego czynu i nobilituje 
zabójcę. Mnóstwo śmierci widać w Okopach Świętej Trójcy, gdzie walają się trupy 
zabitych chrześcijan. Śmierć w ​„Nie – Boskiej komedii”​kojarzona jest z ​ciemną 
otchłanią​. W taką otchłań skacze ostatni z arystokratycznego rodu – Hrabia Henryk. 
Desperacki akt samozagłady pieczętuje jego honorową walkę. Ku zagładzie i śmierci 
zdąża świat i ludzkość, o czym można wnioskować, interpretując ostatnią scenę 
dramatu – apokaliptyczną wizję zwiastującą powtórne przyjście Chrystusa. 
 
Motyw Boga  
 
Rewolucjoniści szargają wizerunek Boga i kpią ze wszystkich zasad. Niszczą świątynie i 
oddają się lubieżnym rytuałom, które odprawia kapłan nowej wiary – Leonard. Wódz 
buntowników to ateista. Jedynie Henryk i garstka arystokratów ​bronią kultury 
chrześcijańskiej​. Bóg w wyobrażeniach Hrabiego jest wielkim świetlistym punktem 
pośród ciemności, promienieje, lecz nic nie oświeca. W końcowej scenie dramatu 
obraz Opatrzności jest całkowicie odmienny – Boża moc wręcz oślepia i niszczy. Żona 
Henryka prosi Boga o dar poezji. Niejednokrotnie o natchnienie błaga Stwórcę 
Henryk, lecz Bóg inaczej odpowiada na modlitwy – ironicznie, jakby karząc 
człowieka za próby dorównania Mu potęgą. Jego oblicze w scenie ostatniej jawi się 
jako srogie, ze złowieszczym, porażającym spojrzeniem, którego nie da się znieść. 
Bóg karze wówczas za grzechy, przypomina o swojej władzy nad światem.  
 
Motyw wolności  
 
Rzecznikiem idei wolności jest Pankracy. Marzy mu się kraj, w którym ​wszyscy ludzie 
będą braćmi, ich prawa zostaną zrównane, a hierarchia społeczna zniesiona​. 
Utopijna to wizja demokracji, zresztą bardzo nieetycznej, bo korzeniami tkwiącej w 
cierpieniu i zbrodni. Wolność obywatelska okazuje się ułudą, bowiem realia życia 
społecznego narzucają pewne ograniczenia, a podziały między ludźmi zawsze się 
ujawniają. Sukcesywnie dokonuje się podział na klasy społeczne, a wolność bywa 
zagrożona. Całkowita niezależność nigdy nie jest możliwa, ale zawsze pozostaje 
pragnieniem i rozpaczliwym krzykiem uciskanych. 
 
Motyw apokalipsy 
 
Pośród wielu interpretacji pojawia się i taka, że ​„Nie – Boska komedia”​jest ​wizją 
apokalipsy​, a przecież o takiej mówią obecni w dramacie szaleńcy, zatem mamy tu 
do czynienia z katastroficzną utopią, kasandrycznym (pesymistycznym) 
wyobrażeniem autora. 
 
 
KORDIAN 
 
Motyw samotności 
 
Kordian już jako chłopiec czuje się samotny, niezrozumiany przez otoczenie. 
Miłość nie spełnia jego oczekiwań. Dla Laury jest tylko niedojrzałym 
chłopcem, Wioletta widzi w nim atrakcyjnego mężczyznę do momentu, gdy 
wyznaje, że stracił majątek. Porzuca mrzonki o miłości na rzecz poświęcenia 
ojczyźnie. Jako żołnierz wybiera drogę samotnej walki. Decyduje się złożyć 
ofiarę ze swojego życia na ołtarzu wolności. Nie krępują go żadne więzy 
rodzinne. Słowacki na przykładzie tego bohatera ​kwestionuje samotność 
bojową oraz ideę posłannictwa​(mesjanizm). Do walki o niepodległość (tak, 
jak i do innych istotnych działań mających sprzyjać przemianom) potrzeba 
zaangażowania społecznego. To musi być świadome i zbiorowe działanie. 
Jednostkowe ofiary niewiele zmieniają. Ponadto samotność nigdy nie wiąże 
się ze szczęściem – w żadnej sferze życia. Uświadamia to krótka biografia 
wyizolowanego Kordiana. 
 
Motyw buntu i samobójstwa  
 
W biografiach bohaterów romantycznych zazwyczaj pojawia się bunt i 
samobójstwo. Kordian nie jest tu wyjątkiem. To przykład bohatera 
rozczarowanego światem, zawiedzionego z powodu miłości. Zakochany w 
Laurze zostaje przez nią odrzucony. Dziewczyna nie uznaje jego uczuć. 
Młodzieniec ma trudności w odnalezieniu sensu życia i indywidualnej życiowej 
ścieżki. Formą oporu wobec niemocy i bezsensu życia okazuje się dla 
Kordiana samobójcza śmierć. Jest to jego prywatny ​bunt wobec życia - 
zanegowanie samej wartości życia​. Gdy ów bunt okazuje się nieskuteczny 
(bo samobójcza śmierć nie powiodła się), Kordian wybiera inną jego formę – 
ma zamiar walczyć w obronie wolności (plan zabicia cara). Lecz na tym polu 
również nie odnosi sukcesu. Tym razem buntuje się jego sumienie, które nie jest 
w stanie zaakceptować łamania wewnętrznego kodeksu wartości. Kordian 
jako jednostka zbuntowana, skazany jest na przegraną.  
 
Motyw zbrodni  
 
Zbrodnią miało być zabójstwo cara – Mikołaja I. Słowacki szkicuje tło 
zamachu, akcentując jego moralny aspekt. Miała to być zbrodnia 
popełniona w imię wyższych racji (w obronie wolności), a więc niemal 
usprawiedliwiona. Zabójstwo nie zostaje dokonane, a z moralnego punktu 
widzenia wręcz potępione – zamachowiec mdleje u progu sypialni cara 
porażony majakami wyobraźni i lękiem. Obezwładnia go strach o 
konsekwencje wynikające z planowanego czynu oraz moralna niemoc. 
Zbrodnię dokonaną na pewnej młodej Angielce wypomina podczas kłótni 
Księciu Konstantemu jego brat – car Mikołaj I 
 
Motyw śmierci 
 
Po nieudanym zamachu Kordian zostaje skazany na śmierć przez rozstrzelanie. 
W Akcie III (scena ósma) widać jego rozpacz, gdy przychodzi mu rozstać się z 
życiem. Śmierć, mimo pozorów wyzwolenia od ziemskich cierpień, jawi się 
jako dramatyczne przejście do innego, niewiadomego świata. Następnie 
godzi się z losem, odczytując wyrok jako konieczność, poświęcenie dla idei. 
Śmierć ma być kolejnym wpisem do rejestru wielkich Polaków – patriotów 
poległych w obronie kraju.  
 
Motyw miłości 
 
Miłość ukazana w dziele Słowackiego to uczucie niespełnione, nierealne, 
„podszyte” naiwnością i kłamstwem. Laura postrzega zakochanego w niej 
Kordiana jako naiwnego młodzieńca. Lekceważy jego uczucia. Chłopak z 
tendencją do marzycielstwa i zamiłowaniem do poezji, wydaje jej się nieco 
obłąkany. Wioletta, podobnie jak Laura, nie docenia uczuć Kordiana. Jest 
dla niej atrakcyjny do momentu, gdy informuje ją o stracie dóbr i możliwym 
ubóstwie. Okazuje się, że Wioletta nade wszystko ceni rzeczy materialne i 
wygodne życie. Jej uczucia można kupić. Za pieniądze potrafi wyznać i 
okazać miłość. Nie umie kochać prawdziwie. Widząc papierowość 
(powierzchowność) miłości oraz postrzegając ją jako źródło wewnętrznych 
cierpień, Kordian przestaje w nią wierzyć.  
 
Motyw wędrówki (podróży romantycznej) po Europie 
 
Niedoszły samobójca – Kordian udaje się w poszukiwanie sensu życia. Pragnie 
wzbogacić swój bagaż doświadczeń, nauczyć się czegoś o świecie i o sobie. 
W tym celu udaje się na wyprawę po różnych miejscach Europy. ​W Londynie​ , 
podczas rozmowy z Dozorcą w James Parku, dowiaduje się o dominacji 
pieniądza. Tę regułę potwierdza jego wizyta u pięknej Włoszki Wioletty. 
Uczucia dziewczyny można kupić: ​„Gorzkie pocałowania kobiety - kupiłem”​– 
powie Kordian na szczycie Mont – Blanc. W ​Dover​na kredowej skale 
młodzieniec kontempluje poezję Szekspira. Wierzy w magię poezji.  
 
W Watykanie​pozbywa się złudzeń co do zainteresowania Stolicy Apostolskiej 
sprawami Polaków. Ubolewa nad ignorancją, obojętnością Kościoła na 
cierpienia innych narodów: ​„Niech się Polaki modlą, czczą cara i wierzą...”​– 
mówi papież i zajmuje się papużką. Na ośnieżonym alpejskim ​szczycie Mont – 
Blanc​Kordian wygłasza poetycki monolog, manifest życia. Czuje się 
rozgoryczony. Świat wydaje się mu bezwartościowy. Nic nie ma większego 
znaczenia. Wszystko można kupić i wszędzie trzeba grać rolę kupca, nawet w 
miłości. By zaprzeczyć tym regułom i okazać bezinteresowność, Kordian chce 
poświęcić się ojczyźnie i jej ofiarować życie. Autorytetem staje się dla niego 
szwajcarski rycerz Winkelried. 
 
 
 
DZIADY 
 
Motyw śmierci  
 
Dla Upiora z wiersza ​Upiór​i Gustawa z IV części D​ ziadów​śmierć jest sposobem na 
zakończenie udręki życia bez ukochanej. Niestety ich tragiczny los nie zmienia się 
nawet po samobójstwie. Obaj zjawiają się wśród żywych, aby rozpamiętywać swoje 
uczucia i cierpieć, ponieważ ich miłość jest wieczna i przekracza nawet granice 
wyznaczone życiem ludzkim. Śmierć w ​Dziadach cz. II​przenosi dusze zmarłych w 
świat metafizyczny, gdzie muszą odpokutować swoje winy i zrozumieć błędy, jakie 
popełnili za życia. Śmierć nie wyklucza ich również z życia mieszkańców wioski – co 
roku zjawiają się na obrzędzie Dziadów, aby uzyskać pomoc od żywych i zostawić im 
naukę na przyszłość. W ​Dziadach cz. III​śmierć jest karą za grzechy – dosięga 
Doktora, człowieka okrutnego i bezwzględnego, zdrajcę ojczyzny, w najmniej 
oczekiwanym momencie – mężczyzna ginie rażony piorunem.  
 
Motyw miłości romantycznej  
 
Wielka miłość romantyczna jest tematem ​Dziadów cz. II​. Gustaw – nieszczęśliwy 
kochanek w trzech godzinach, określanych jako godziny: miłości, rozpaczy i 
przestrogi, opowiedział historię swojej miłości do Maryli. To opowieść o sile uczucia, 
które było tak intensywne, że przyczyniło się do obłędu, a później do samobójczej 
śmierci młodzieńca. Dla Gustawa była to miłość wyjątkowa – taka, która łączy na 
zawsze dwie bliźniacze dusze, która przetrwa wszystko. Niestety, ukochana kobieta 
poślubiła innego, a porzucony bohater pogrążył się w rozpaczy i cierpieniu. Bohater 
wiersza ​Upiór,​ to ofiara miłości. Młody mężczyzna, odrzucony przez ukochaną, 
popełnia samobójstwo, lecz nawet po śmierci nie zaznaje spokoju. Każdego roku 
wstaje z mogiły i na nowo przeżywa swoją tragedię. 
 
 
Motyw bohatera romantycznego  
 
Gustaw z II części ​Dziadów​oraz Konrad z III części ​Dziadów​to typowi bohaterowie 
romantyczni. Obaj są jednostkami wybitnymi, o silnej osobowości i indywidualizmie. 
Gustaw to romantyczny kochanek, żyjący miłością i wybierający samobójstwo, po 
utracie ukochanej. Konrad cierpi, widząc męki swojego narodu, utożsamia się z nim i 
buntuje się przeciwko Bogu.  
 
Motyw Boga  
 
Bóg w ​Dziadach cz. III​ma dwa oblicza. Dla Konrada jest on rozumem świata, z 
którym bohater prowadzi walkę o władzę nad duszami ludzkimi. Ostatecznie Konrad 
przegrywa walkę z Bogiem, przeciwko któremu się zbuntował. Dla Księdza Piotra Bóg 
jest miłością świata, od którego dzięki pokorze, uzyskuje łaskę ujrzenia przyszłych 
zdarzeń. Natomiast Bóg z II części ​ Dziadów​jest sprawiedliwością – łaskę zbawienia 
otrzymują ci, którzy idąc przez życie wypełniali boskie prawa. 
 
 
 
 
Motyw buntu  
 
Konrad, wygłaszając Wielką Improwizację, buntuje się przeciwko 
niesprawiedliwościom i cierpieniu ojczyzny. Uważa, że gdyby miał władzę nad 
ludźmi, potrafiłby stworzyć szczęśliwy naród. Jego wystąpienie przeradza się w bunt 
przeciwko Bogu. Bohater obwinia Stwórcę, że, rządząc światem, kieruje się rozumem, 
a nie uczuciem. Bunt Konrada kończy się jego klęską. Zostaje on opętany przez złego 
ducha i zepchnięty do otchłani. Gustaw z ​Dziadów cz. IV​buntuje się przeciwko 
prawom rządzącym światem, które odebrały mu ukochaną, ponieważ nie był 
bogaty.  
 
Motyw cierpienia 
 
W ​Dziadach cz. III​przedstawione zostało cierpienie narodu polskiego po rozbiorach. 
Prześladowani młodzi ludzie są torturowani podczas przesłuchań. Cierpienie 
patriotów wynika z tego, że nie mają oni swojej ojczyzny, a zaborca pragnie 
wyniszczyć ich polskość. Cierpi również główny bohater dzieła – Konrad, 
utożsamiający się ze swoim narodem i współodczuwający udrękę milionów rodaków. 
Cierpienie towarzyszy również Gustawowi z II części ​Dziadów.​ Po stracie ukochanej 
pogrąża się w rozpaczy i popełnia samobójstwo. Upiór, powstający z grobu, każdego 
roku na nowo przeżywa cierpienie, związane z utratą kochanki. Cierpią również 
dusze zmarłych, zjawiające się na obrzędzie Dziadów, ponieważ popełnione za życia 
grzechy uniemożliwiają im zbawienie. 
 
Motyw dziecka  
 
Dusze dzieci pojawiają się w II części ​Dziadów.​ W niebie nie mogą zaznać szczęścia, 
ponieważ za życia nie zaznały goryczy. Swoiste udziecinnienie więźniów pokazane 
jest w ​Dziadach cz. III​. Są to uczniowie ze Żmudzi, którzy w wyniku prześladowań 
zostają zesłani na Sybir. Jedno dziecko, dziesięcioletni chłopiec, nie jest w stanie 
dźwigać łańcuchów, które są dla niego za ciężkie. Dzieckiem jest również Jan 
Rollison, uczeń gimnazjum, który bity, załamuje się podczas przesłuchań i chce 
popełnić samobójstwo.  
 
Motyw emigranta/pielgrzyma  
 
Pielgrzym jest bohaterem i jednocześnie narratorem ​Ustępu Dziadów cz. III​. Jego 
oczami czytelnik obserwuje krajobraz Rosji i życie w Petersburgu. 
 
Motyw kata  
 
Pojawia się w III części ​Dziadów.​ Katem dla ofiar prześladowań jest Senator, który 
nagina reguły śledztwa do własnych interesów. Katem dla swoich poddanych był 
Zły Pan z ​Dziadów cz. II​. Przyczynił się on do śmierci wielu ludzi. 
 
 
 
 
 
 
 
Motyw konfliktu  
 
Różnice światopoglądowe są przyczyną konfliktu i polemiki Gustawa i Księdza z II 
części ​Dziadów​. Gustaw reprezentuje swoją postawą typowo romantyczne poglądy 
– wierzy w siłę miłości, w istnienie świata pozazmysłowego i duchy. Ksiądz jest 
człowiekiem, kierującym się zdrowym rozsądkiem. Nie rozumie cierpienia Gustawa, 
ponieważ uważa, że należy pogodzić się z wyrokami Boga.  
 
 
Motyw matki  
 
Pani Rollisonowa jest matką, której odebrano jedynego syna. Każdego dnia zjawia 
się przed domem Senatora, aby błagać go o łaskę dla jedynaka. Jej miłość jest tak 
ogromna, że sercem wyczuwa cierpienia młodego chłopca.  
 
Motyw mesjanizmu  
 
Mesjanistyczna koncepcja losów Polski pojawia się w III części ​Dziadów​podczas 
Widzenia Księdza Piotra. Polska, podobnie jak Chrystus, odbywa swoją drogę 
krzyżową i zostaje przybita do krzyża, by zmartwychwstać jako wolny naród. 
Mesjanizm był próbą wyjaśnienia martyrologii narodu polskiego i jej sensu w historii.  
 
Motyw milczenia  
 
Milczy Bóg podczas Wielkiej Improwizacji, choć Konrad buntuje się przeciwko niemu i 
wzywa go do walkę na uczucia. Milczenie Boga jest znamienne – ukazuje wyższość 
Stwórcy nad pełnym pychy poetą. Milczy również kruk z Małej Improwizacji i tym 
zyskuje przewagę nad Konradem. 
 
Motyw miłości i śmierci 
 
Miłość i śmierć to dwa etapy biografii Gustawa z IV części ​Dziadów​. Miłość przyniosła 
bohaterowi cierpienie, śmierć go nie zakończyła.  
 
Motyw młodości  
 
Młodzi są więźniowie w ​Dziadach cz. III.​ Są jednak silni psychicznie i kochają ojczyznę, 
nie ulegając torturom podczas przesłuchań. Pomimo młodego wieku, są 
ukształtowani ideologicznie i niezłomni wobec oskarżeń. 
 
Motyw winy  
 
Dusze z II części ​Dziadów​odpokutowują swoje winy w zaświatach. Popełnione 
grzechy uniemożliwiają im zbawienie. Motyw winy pojawia się również w ​Dziadach 
cz. III​. Największym przewinieniem więźniów jest to, że są Polakami. 
 
Motyw sądu  
 
W ​Dziadach cz. II​odbywa się sąd nad duchem Złego Pana. Jego oskarżycielami są 
duchy zmarłych poddanych, które towarzyszą mu podczas tułaczki po śmierci. 
 
Motyw kary  
 
Karą za grzechy dla duchów, pojawiających się podczas obrzędu Dziadów, jest 
niemożność uzyskania zbawienia, dopóki nie odpokutują swoich win. Karą Konrada 
za bunt przeciwko Bogu jest jego klęska – klęska poety, który pragnął uzyskać władzę 
nad duszami ludzkimi i został zepchnięty w otchłań. 
 
Motyw ojczyzny  
 
Ojczyzna jest najważniejszą ideą dla więźniów z III części ​Dziadów​oraz patriotów 
polskich, przedstawionych w innych scenach dzieła. W imię własnej narodowości, 
której bronią za wszelką cenę, zostają aresztowani i poddawani torturom. 
 
Motyw patrioty  
 
Patriotami są Polacy stojący blisko drzwi w Salonie Warszawskim. Dostrzegają oni 
wady towarzystwa stolikowego, brak zainteresowania losami ojczyzny. Widzą 
cierpienia rodaków i niesprawiedliwość rządu carskiego. Patriotami są również 
więźniowie – ofiary śledztwa Senatora.  
 
Motyw poety  
 
Poetą jest Konrad w III części ​Dziadów​. Sądzi, że jego siła bierze się ze zdolności 
tworzenia pieśni i jest równa boskiej.  
 
Motyw poezji  
 
W ​Dziadach cz. III​Mickiewicz przedstawia koncepcję poezji, upatrując jej źródło w 
natchnieniu.  
 
Motyw pokory  
 
Pokorny i cichy Ksiądz Piotr uzyskuje łaskę od Boga – widzi przyszłe losy ojczyzny. 
Dzięki pokorze otrzymał to, czego domagał się Konrad w Małej Improwizacji. 
Pokorna jest również Ewa, do której zstępuje Bóg. 
 
Motyw przemiany wewnętrznej  
 
Przemianie wewnętrznej ulega Konrad. W prologu III części ​Dziadów​z kochanka 
przeradza się w patriotę. Z buntowniczego poety i samozwańczego proroka staje się 
osobą pokorną, oddaną sprawom narodowym. Gustaw z II części ​Dziadów​pod 
wpływem książek staje się romantycznym kochankiem, dla którego miłość stanowi 
sens życia. 
 
Motyw przyjaźni  
 
Przyjaciółmi są więźniowie z III części ​Dziadów​. Nawet torturowani podczas 
przesłuchań, nie ulegają oprawcom i nie zdradzają nazwisk innych.  
 
 
Motyw samobójstwa  
 
Samobójstwo jest dla Gustawa z II części ​Dziadów​sposobem na zakończenie 
cierpienia po utracie ukochanej Maryli. Samobójczą śmierć wybiera również Upiór.  
 
Motyw samotności  
 
Konrad jest samotnym poetą. Jego poezji nie rozumieją ludzie. Gustaw jest 
samotnikiem z wyboru – ucieka przed ludźmi, by w odizolowaniu rozpamiętywać 
utratę kochanki. 
 
Motyw snu  
 
Sen jest bardzo ważną częścią życia bohaterów ​Dziadów cz. III.​Podczas snu ich 
dusze przenoszą się w sferę metafizyczną. Nad śpiącymi bohaterami złe i dobre 
moce toczą walkę o ich dusze. 
 
Motyw szaleństwa  
 
Szaleńcem jest Gustaw z II części ​Dziadów​. Tragiczne dzieje miłości do Maryli 
sprawiły, że popadł w obłęd i uciekł przed rzeczywistością. 
 
PAN TADEUSZ 
 
motyw arkadii​– taką wyidealizowaną krainą szczęśliwości, spokoju i ładu jest 
Soplicowo. To mały zamknięty świat, który swym mieszkańcom, uprzyjemniającym 
sobie życie polowaniem, grzybobraniem czy dyskusjami o etykiecie, zdaje się być 
krainą beztroski. Świat, który przepełniony jest dobrem, harmonią, w której żyją 
zarówno ludzie, jak i przyroda, w którym to, co złe jest chwilowe i ma swoje szczęśliwe 
zakończenie. Istotnym składnikiem owej arkadii jest wszechobecna natura, która 
dopełnia swoją istotą życie człowieka. Współgra ona z życiem bohaterów, urzeka ich 
swoim pięknem, a jednocześnie wyznacza rytm życia i pracy poprzez następstwo pór 
roku oraz wschody i zachody słońca. To świat, do którego chętnie chciałoby się 
uciec, by, choć przez parę minut, zaznać uczucia szczęśliwości, wypełniającego 
każdą sferę życia.  
 
motyw miłości nieszczęśliwej (miłość romantyczna)​– to uczucie, które już od 
początku jest skazane na zagładę. Taka miłość rodzi się pomiędzy Jackiem Soplicą i 
Ewą Horeszkówną. Główną przeszkodą jest różnica majątkowa – ubogi szlachcic, 
jakim jest Jacek nie jest godzien, według ojca dziewczyny, jej ręki. Chociaż młodzi 
bardzo się kochają, ukrywają swoje uczucia. Podanie czarnej polewki definitywnie 
przekreśla nadzieje Jacka. Ostatecznie oboje nie znajdują szczęścia u boku innych 
partnerów – Jacek żeni się z dziewczyną, której nie jest w stanie pokochać, a Ewa 
zostaje żoną mężczyzny wybranego przez rodziców. Ogrom miłości odciska piętno 
na życiu Soplicy. Przez cały czas, po kres swych dni, rozpamiętuje swoje młodzieńcze 
uczucia i nawet na łożu śmierci, mówi o ukochanej. 
 
 
 
 
motyw miłości spełnionej​–Mamy również miłość szczęśliwą, która jest swoistym 
dopełnieniem burzliwej i nieszczęśliwej miłości Jacka i Ewy. Po wielu latach ich dzieci 
zakochują się w sobie i doprowadzają tym samym do pogodzenia zwaśnionych 
rodów, niczym szekspirowska para Romeo i Julia. Jednak w tym przypadku nie ma 
samobójczej śmierci kochanków. Para staje na ślubnym kobiercu. Miłość Tadeusza i 
Zosi zaskakuje szczerością i prawdziwością uczuć, oboje nawzajem się uzupełniają i 
rozumieją.  
 
motyw rodziny​– rodzinę Sopliców łączą silne więzi, oparte na szczerym oddaniu i 
zaufaniu. Sędzia traktuje Tadeusza jak syna, jest odpowiedzialny za jego wychowanie 
i pragnie jego szczęścia. Soplicowska rodzina jest także ostoją dawnej tradycji i 
obyczajowości, które są przekazywane z pokolenia na pokolenia i stanowią ważny 
element życia w ich domu. Członkowie rodu darzą się wzajemnym szacunkiem, są 
dla siebie wsparciem w trudnych chwilach. Nawet Jacek Soplica, który żyje przez 
wiele lat poza rodziną, na obczyźnie, stara się mieć wpływ na wychowanie syna. 
Innym przykładem rodziny jest ród Horeszków, w którym wola rodziców jest 
najważniejsza. O ich jedności świadczy dzień, w którym Stolnik, jego żona i córka 
wspólnymi siłami bronią się przed Moskalami. Silnie więzy rodzinne odczuwa Klucznik 
Gerwazy, który choć nie był spokrewniony z Horeszkami, mści się przez lata na 
krewnych zabójcy Stolnika. Stara się również wpłynąć na Hrabiego, by ten odczuł 
swoje rodowe powiązania z Horeszkami i walczył o swoje dziedzictwo.  
 
motyw ojczyzny​– Soplicowo urasta w dziele do rangi małej ojczyzny, miejsca, które 
pozostaje niezmienione biegiem zdarzeń, w którym w każdym kącie starego dworku 
wyczuwa się szczególne przywiązanie do utraconej ojczyzny. Również świadomość 
przynależności do kraju, którego w tamtych czasach nie ma już na mapach Europy, 
jest silna i przekazywana z pokolenia na pokolenie. Wspomnienia lat wolności i 
świetności ojczyzny są ciągle żywe i obecne w sercach bohaterów. Ta mała, 
nieomalże sielska ojczyzna, to odbicie całego narodu, z jego wadami i zaletami, z 
jego dorobkiem kulturowym, obyczajami i zwyczajami oraz z historycznym 
dziedzictwem. 
 
motyw szlachcica​– szlachta jest centralnym zbiorowym bohaterem utworu. Autor 
daje szeroki obraz tej warstwy społecznej, łącznie z jej wadami i zaletami. Przywiązuje 
szczególną wagę do dawnej tradycji szlacheckiej, dzięki czemu czytelnik poznaje styl 
szlacheckiego życia. Wzorcowy szlachcic to Sędzia, który jest dobrym gospodarzem, 
strażnikiem obyczajowości, kultywuje pamięć o ojczyźnie. Również Podkomorzy to typ 
szlachcica, który wyrastał w dawnej tradycji i poczuciu wspólnoty. Szlachta w dziele 
pozostaje wewnętrznie zróżnicowana i podzielona według stanu majątkowego. 
Indywidualizm postaci wpływa na podkreślenie cech tego stanu. Mamy tu wierność i 
orędownictwo dawnej tradycji, niechęć do nowości ze świata, która powoli jednak 
wkrada się do szlacheckich dworków, mamy także szlachtę z jej wadami: 
pijaństwem, warcholstwem i popędliwym charakterem, co cechuje głównie szlachtę 
zaściankową. 
 
motyw dworku szlacheckiego​– dworek szlachecki to ostoja tradycji i polskości, to 
miejsce staropolskiej gościnności i poszanowania innych z racji wieku i stanu. 
Soplicowo staje się symbolem patriotyzmu, miejscem, w którym nadal obecna jest 
żywa ojczyzna i pamięć o niej.  
 
 
motyw Żyda​– Jankiel, stary Żyd, jest Polakiem i patriotą. Jako postać utworu, która 
co prawda dość rzadko pojawia się na kartach dzieła, pozostaje on równorzędnym 
bohaterem, który bierze aktywny udział w kluczowych momentach akcji. To Jankiel, 
dzierżawiąc obie karczmy – jedną, należącą niegdyś do Stolnika i drugą, należącą 
do Sędziego – dokonał symbolicznego zjednoczenia wrogich sobie miejsc. To typ, 
który stara się bezkonfliktowo godzić ludzi, który czuje się Polakiem i krzewi polskość, 
przywożąc z podróży wiadomości z kraju i patriotyczne pieśni. To on jako pierwszy 
rozpowszechnia w okolicy Mazurek Dąbrowskiego. Od początku jest wtajemniczony 
w misję księdza Robaka i jego plany powstańcze, rozumie je, wspiera i staje się jego 
stronnikiem. To osoba stanowiąca swoisty pomost między Horeszkami i Soplicami. Jest 
lubiany i powszechnie szanowany, zarówno przez stronników Sędziego, jak i Stolnika. 
 
motyw muzyczny​– w utworze znajdują się mistrzowsko opisane trzy koncerty. Poprzez 
zastosowanie licznych środków stylistycznych, poeta wspaniale oddaje nastrój i 
muzykalność opisywanych koncertów. Koncert Wojskiego na rogu to barwna 
opowieść o łowach, zamknięta w muzycznych scenach. Gra rogu zostaje 
dodatkowo wzmocniona echem. Słychać w niej odgłosy zwierząt, strzelanie, głosy 
myśliwych, a wszystko to zamknięte zostaje w dźwiękach. Drugim koncertem jest 
koncert żab, który zachwyca swą naturalnością Hrabiego. Porównuje go do „harf 
eolskich”. Trzeci koncert to koncert Jankiela na cymbałach, opisany w ostatniej 
księdze. Opiewa on historyczne wydarzenia z okresu Sejmu Czteroletniego i lat 
późniejszych. Kolejnymi uderzeniami w cymbały muzyk oddaje piękno pieśni 
żołnierskiej, opowiada o żołnierzu tułaczu i legionach polskich. 
 
motyw malarski​– opiera się na wiszących w Soplicowie obrazach, 
przedstawiających sławnych narodowych bohaterów: Kościuszkę, Reytana, 
Jasińskiego. Podkreśla jednocześnie polski charakter domu i patriotyzm jego 
mieszkańców. 
 
motyw krajobrazu​– Mickiewicz w niezwykle plastyczny sposób wpisuje szlachecki 
dworek z pobielonymi ścianami w krajobraz nadniemeńskiej Litwy. Oddaje piękno 
miejsca, poprzez barwne określenia i przestrzenność obrazu. Jest to jednocześnie 
krajobraz, który sam pamięta z lat dzieciństwa i który maluje oczami wyobraźni i 
miłością do miejsc, które zmuszony był opuścić. Krajobraz ten jest opisany z 
topograficzną szczegółowością, z wiernym oddaniem zapamiętanych lasów, pól, 
pagórków i łąk. Ów krajobraz ujawnia się już w pierwszych wersach dzieła:  
 
motyw przyrody​– przyroda w ​Panu Tadeuszu​jest elementem bardzo istotnym. To 
swoisty bohater świata przedstawionego, który nie jest tylko tłem dla dziejących się 
wydarzeń, ale współistnieje na równi z człowiekiem. Jest to wykładnia szczęścia, 
ludzkiego życia i spokojności. Dzięki antropomorfizacji zjawisk przyrody granice 
między światem człowieka i światem natury, zacierają się i tworzą jednolity, 
metafizyczny świat. Przyroda wytycza rytm życia ludzi, człowiek stara się żyć z nią w 
zgodzie i jedności. 
 
 
 
 
 
 
motyw emigranta​–emigrantem jest Jacek Soplica, który ucieka z Litwy i w habicie 
mnicha próbuje odkupić swoje winy. Wyjazd z kraju i działalność poza jego 
granicami to swoista droga, dzięki której wyzbywa się swojej pychy i poprzez pokorę 
stara się zmienić na lepsze. Wraca na Litwę, by przygotować powstanie. Takim 
emigrantem jest również podmiot liryczny utworu, który ujawnia się w pierwszych 
słowach dzieła i pisze o tęsknocie za krajem ojczystym z perspektywy emigranta. 
Emigrantami z konieczności stają się Tadeusz i część szlachciców z Dobrzynia, którzy 
ratują swoje życie ucieczką do wojsk polskich za Niemnem. 
 
motyw konfliktu​– konflikt między dwoma szlacheckimi rodami jest jednym z 
głównych wątków ​Pana Tadeusza.​ Zaczyna się przed laty w momencie, w którym 
Jacek Soplica w przypływie gniewu zabija Stolnika, który nie zgodził się na jego 
związek z jedyną córką. Przez lata stary służący Horeszki mści się na krewnych Jacka. 
Spór rodzinny przenosi się na brata Soplicy, Sędziego i dalekiego krewnego Stolnika, 
Hrabiego, którzy zaczynają procesować się o stary zamek Horeszków. W utworze 
mamy do czynienia również z konfliktem, ukazanym w sposób humorystyczny. Jest to 
spór między Rejentem a Asesorem o charty.  
 
 
motyw tańca​– taniec wieńczy ostatnie karty dzieła Adama Mickiewicza. W 
polonezie, odtańczonym na zaręczynowym przyjęciu Zosi i Tadeusza, stoją obok 
siebie żołnierze, szlachta i wieśniacy. Mistrzowsko opisana przez poetę scena 
wymieniania się par, ruchu w rytm muzyki, to wspaniały obraz tańca i tanecznej 
tradycji. 
 
motyw przemiany wewnętrznej bohatera​– przemianie wewnętrznej ulega Jacek 
Soplica. Z awanturnika i warchoła, który znany był w okolicy ze swojego 
awanturniczego charakteru, z człowieka pełnego pychy, która nie pozwala mu 
błagać o rękę ukochanej Ewy, z zabójcy, którym się staje w porywie gniewu, 
zabijając Stolnika i z osoby, uważanej później za zdrajcę i sprzymierzeńca Moskali, 
staje się emisariuszem i patriotą. Przywdziewa mniszy habit i zmienia swe nazwisko na 
Robak. Jego wewnętrzna przemiana to droga pokuty i pokory, która sprawia, że 
pośmiertnie zostaje zrehabilitowany w oczach społeczności i odzyskuje swoje dobre 
imię.  
 
motyw patriotyzmu​– jest wszechobecny na kartach dzieła. Wszyscy bohaterowie to 
patrioci, z niecierpliwością wypatrujący wszelkich wiadomości z kraju i możliwości 
wyzwolenia ojczyzny. Patriotyzm przejawia się w ich rozmowach, w przestrzeganiu 
dawnych obyczajów, w kulcie polskości. Dworek Sędziego to ostoja patriotycznych 
uczuć, łącznie ze starym zegarem kurantowym, który wygrywa melodię Mazurka 
Dąbrowskiego oraz obrazami na ścianach, przedstawiającymi sławnych bohaterów 
narodowych. Mieszkańcy Soplicowa wyczekują od lat pojawienia się wojsk polskich i 
wolności. Próba wzniecenia powstania to również dowód przywiązania i miłości do 
kraju. 
 
motyw zbrodni​– zbrodniarzem staje się Jacek Soplica, który w afekcie zabija Stolnika 
Horeszkę. Zbrodnia, wynikająca z zemsty, staje się przyczyną wieloletniego konfliktu 
miedzy rodami. Sam Jacek ma świadomość, że zabił w przypływie złości i rozpaczy, 
jednak przez okoliczną ludność zostaje uznany za zdrajcę, mordercę i sprzymierzeńca 
wroga. 
 
 
FERDYDURKE 
 
Niedojrzałość  
 
Z osiągnięciem pełnoletniości nie wyzbywamy się kultywowanych przez całe 
dojrzewanie marzeń, lubimy być chwaleni, wolimy leniuchować niż pracować, 
jesteśmy ​„dzieckiem podszyci”​. Z wiekiem zmieniamy się jedynie fizycznie, ukrywając 
głęboko to, co czujemy i czego chcemy. Jesteśmy niedojrzali.  
 
Nienaturalność, nieprawdziwość, czyli uwikłanie w formę  
 
Wszystkie formy osaczają jednostkę, kradną jej prawdziwe przekonania czy 
zachowania powodując, że każda osoba przestaje być szczery, „prawdziwy”, 
naturalny. Najgorsze jest to, że forma, zabierając człowiekowi jego indywidualne 
cechy i wolność wyboru, nie odbiera mu świadomości, że jest jej niewolnikiem, służy 
konwencjom, układom. ​Ferdydurke​jest krytyką formy, która fałszuje ludzką naturę, 
zabija w człowieku autentyczność, naturalność, szczerość. 
 
Niewinność, infantylność  
 
W powieści szczególnym, symbolicznym znakiem dziecięcości, zawierającym w sobie 
niewinność, prostoduszność, łatwowierność, potrzebę czuwania nad małym 
człowiekiem jest ​„pupa”​. Określenie to jest charakterystyczne dla mowy dziecięcej 
lub ewentualnie dla leksyki opiekunów dzieci. Gombrowicz skontrastował je z 
wulgarnym słowem na literę „d”. 
 
Sen  
 
Józio, wszystko co go spotyka, traktuje na początku ja sen. Nie może uwierzyć, ze 
choć ma trzydzieści lat, wszyscy widzą w nim gimnazjalistę, nire potrafi zrozumieć, że 
musi chodzić do szkoły.  
 
Szkoła  
 
W pierwszej części powieści Józio poznaje patriotyczną dydaktykę szkoły – 
warszawskie gimnazjum dyrektora Piórkowskiego - jej nudnych profesorów i metody, 
którymi starają się „upupić” młodzież. 
 
Szlachecki dworek  
 
Przebywając w Bolimowie, główny bohater zapoznaje się ze wszystkimi tradycyjnymi 
zasadami, kultywowanymi wciąż przez szlachecką, ziemiańską rodzinę (bicie służby, 
życie ponad stan). 
 
 
 
 
 
 
Rodzina  
 
Modelową rodziną są Młodziakowie. To trzyosobowa mieszczańska rodzina, której 
postępowanie i zasady są przykładem „fałszywej formy”. Głową rodziny jest Wiktor 
Młodziak, inżynier-konstruktor i urbanista. Jego żona - Joanna Młodziakowa – nie 
pracuje zawodowo, ale aktywnie uczestniczy w społecznej działalności. 
Młodziakowie mają nastoletnią córkę Zutę. Wszyscy zachowują się bardzo 
nowocześnie, w domu czczą racjonalizm, wyolbrzymiają rolę sportu szczycą się 
swoimi wyzwolonymi z formy zasadami i wolnomyślicielstwem, Gdy odkrywają w 
szafach pokoju Zuty obecność nastoletniego Kopyrdy i podstarzałego profesora, 
pęka ich forma i pokazują prawdziwe, ukrywane przed otoczeniem, klasyczne i 
tradycyjne oblicze. 
 
MAKBET 
 
Motyw zbrodni 
 
Makbet​bardzo często nazywany jest studium zbrodni. Motyw ten jest elementem 
napędzającym akcję ​Makbeta​. Zamordowanie Dunkana niesie za sobą kolejne 
morderstwa, a tytułowy bohater zdaje sobie sprawę, że nie będzie potrafił zatrzymać 
tego tragicznego ciągu.  
 
Pierwsza zbrodnia​była najtrudniejsza dla Makbeta, kolejne przychodziły mu ze 
swoistą łatwością. Pomimo, że zabił już wcześniej wielu ludzi na polach bitewnych, to 
dopiero zamordowanie śpiącego Dunkana spowodowało u bohatera wyrzuty 
sumienia i poczucie hańby. Jak mówi sam Makbet, jedynym bodźcem do 
popełniania zbrodni jest dla niego ambicja, ale na tę ambicję wpływają zwłaszcza 
kobiety – ​Lady Makbet i trzy czarownice. 
W dramacie w każdej zbrodni uczestniczy Makbet, bądź jako jej inspirator, bądź jako 
osobiście ją popełniający. Bohater morduje Dunkana, ale resztę morderstw zleca 
swoim podwładnym żołnierzom lub najętym zbirom. Makbet zrozumiał, że jedynym 
sposobem na powstrzymanie go od kolejnych morderstw jest jego śmierć. 
Szekspir ukazał, że na ​każdego zbrodniarza czeka sroga kara​. Makbet wraz z żoną w 
wyniku swoich przewinień zatracają się coraz bardziej w szaleństwie, które prowadzi 
Lady Makbet do samobójstwa. Tytułowy bohater zaś, uważa, że nikt nie jest w stanie 
go pokonać. Dopiero gdy spotkał na swej drodze Makdufa odkrył, że się mylił. 
 
Motyw winy i kary 
 
Poczucie winy i wyrzuty sumienia towarzyszą Makbetowi od momentu popełnienia 
pierwszej zbrodni – zamordowania Dunkana – do śmierci. Bohater robi wszystko, by 
nie myśleć o konsekwencjach swoich okrutnych czynów, ale jego podświadomość 
nie pozwala mu na to. Sumienie Makbeta i jego małżonki przybiera postać 
halucynacji – bohaterowi ukazuje się duch Banka, a Lady Makbet wydaje się, że jej 
ręce zbroczone są krwią. Główni bohaterowie muszą ​„Leżeć na strasznych torturach 
sumienia”​i zdają sobie z tego sprawę. Małżeństwo Makbetów początkowo chciało 
całą winę za zamordowane Dunkana zrzucić na służbę króla, a później na jego 
synów. Jednak z biegiem czasu prawda wychodzi na jaw, a jej konsekwencje 
doprowadzają do tragicznego końca dwójkę bohaterów. 
 
 
 
 
Motyw małżeństwa 
 
Związek małżeński dwójki głównych bohaterów – ​Makbeta i Lady Makbet​– nie jest 
oparty na zasadach patriarchatu. Inaczej niż w większości małżeństw w ówczesnych 
czasach, pozycja kobiety w rodzinie Makbetów jest bardzo silna i znacząca. Można 
powiedzieć, że Lady posiada wiele męskich cech, 
 
Motyw władzy 
 
Władza jest ​celem​, do którego po trupach dąży Makbet. Można dostrzec 
podobieństwo bohatera do mitycznych Eteoklesa czy Polinejkesa. Chęć zdobycia 
władzy popycha Makbeta do pierwszej zbrodni – zamordowania swojego krewnego, 
króla Szkocji. 
​Makbeta​jest doskonałym przykładem tego, jak nie można rządzić państwem. 
Władza tytułowego bohatera opierająca się na tyranii jest przeciwstawiona rządom 
wielkich królów takich jak Dunkan czy Edward. 
 
Motyw samobójstwa 
 
Motyw ten pojawia się bardzo często w twórczości Szekspira. W ​Makbecie​ma on 
nieco inny charakter, niż w pozostałych dziełach. Co prawda, ​Lady Makbet 
popełnia domniemane samobójstwo​, ale jej mąż odrzuca takie rozwiązanie swoich 
problemów. Makbet woli umrzeć w walce, jak rycerz, niż targnąć się na własne życie 
 
Motyw przepowiedni 
 
Proroctwo ​wprawia w ruch całą akcję Makbeta. Dokładniej rzecz ujmując, robią to 
czarownice, które przepowiadają Makbetowi, że najpierw zostanie tanem Kawdoru, 
by później zostać królem Szkocji. Wiedźmy przepowiadają szereg innych wydarzeń: 
mówią, że Banko będzie płodził króli czy, że Makbet powinien strzec się Makdufa. 
Czarownice wzywają widma, które przepowiadają bohaterowi, jak uniknąć śmierci i 
kto może go zgładzić. Wszystkie przepowiednie, poza tą dotyczącą potomków 
Banka, realizują się w obrębie akcji dramatu.