LÊ QUANG ĐIỆP - BÙI NGỌC LÂM - cù THANH TOÀN

s ổ T A Y C Ô N G TH Ứ C

TOÁN-VẬT LÍ
HOÁ HỌC ■
D ù n g c h o h ọ c sin h 10, 11, 12 v à lu y ệ n thi k h ố i A

C ậ p nhật theo ốhương trình hiện hành

*•“ D ễ dàng tra cứu nhanh kiến thức, cô n g thức khi làm bài
G iớ i thiệu c á c c ô n g thức giảỉ nhanh
!•* Phương p h áp gíảỉ nhanh c á c dạng bài tập
«•* C á c chú ý khi giải bài tập

NHÀ XUẤT BẢN ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

 c . PHẨN HOỚ HỌC
Phần m ở đau
MỘT SỐ KHÁI NIỆM Cơ BẢN
Bài 1: hoa t r i

1. H oá t r ị củ a n g u y ê n tố (h ay n h ó m n g u y ê n tử ) lá COĨ1 Số b iểu th ị k h ả n ã n g liê n k ế t của

n g u y ê n tử (h a y n h ó m n g u y ê n tử ), được x á c đ ịn h th e o h o á t r ị của H c h ọ n là m đơn vị
v à h o á t r ị củ a o là h a i đơn vị.
2. T h eo quy tắ c h o á trị: x Ếa = y .b
— B iế t X, y v à a (hoặc b) th ì t ín h được b (h o ặc a).
— B iế t a v à b t h ì tìm được X , y đ ể lậ p cô n g th ứ c h o á hợc.
C h u y ể n t h à n h tỉ lệ: “ ~ ~ - — .
y a a
L ây X = b hay b' và y = a hay a' (nếu a \ b’ là những số nguyên dơn giản hơn so với a, b).

Bài 2: Sự BIẾN Đổl CHÂT

1. H iệ n tư ợ n g c h ấ t b iế n đổi m à v ẫ n giữ n g u y ê n là c h ấ t b a n đ ầ u , được gọi là h iệ n tư ợ n g

v ậ t lí.
2. H iệ n tư ợ n g c h ấ t b iế n đổi có tạ o r a châ't k h á c , dược gọi là h iệ n tư ợ n g h o á học.
 Bài 3: PHẢN ỨNG HOÁ HỌC

1. P h ả n ứ n g h o á học là q u á t r ì n h b iế n đổi c h ấ t n à y t h à n h c h ấ t k h á c .
2. T ro n g p h ả n ứ ng h o á h ọ c , c h ỉ có liê n k ế t giữ a các n g u y ê n tử th a y đổi là m cho p h â n tử
n à y b iế n đổi t h à n h p h â n tử k h á c .
3. P h ả n ứ n g x ả y r a được k h i c á c c h ấ t th a m g ia tiế p xúc với n h a u , có trư ờ n g h ợ p c ầ n đun
n ó n g , cổ trư ờ n g h ợ p c ầ n c h ấ t xúc tác ,...
4. N h ậ n b i ế t p h ả n ứ ng x ả y r a d ự a v ào d ấ u h iệ u có c h ấ t m á i tạ o t h à n h .

Bài 4: ĐỊNH LUẬT BẴO TOÀN KHỐI LƯỢNG

G iả sử CÓp h ả n ứ ng g iữ a A v à B tạ o r a c v à D, công th ứ c về khô'i lượng v iế t n h ư sau:

r r iA + m B = m o + m D

T ro n g đó: m A> m B, m c, m D l à k h ô i lượng củ a m ỗi c h ấ t.

g l á l 3ỒH VOH 3Ị1H1 9NỌD AVI ọs

T h eo c ô n g th ứ c n à y , n ế u b i ế t k h ô i lư ợ ng của b a c h ấ t, ta tín h được k h ô i lượ ng củ a c h ấ t
còn lạ i. T hự c v ậ y , gọi a, b, c là k h ố i lượ ng đ ã b iế t của b a c h ấ t, X là k h ô i lượ ng chư a b iế t
của c h ấ t cò n lại. T a chỉ c ầ n g iả i p h ư ơ n g t r ì n h b ậ c n h ấ t vở i m ộ t ẩ n , c h ẳ n g h ạ n n h ư sau:
a + b = c + X, h a y a + X = b + c ...
1. Đ ịn h lu ậ t: "Trong m ộ t p h ả n ứ ng hoá học, tổn g kh ố i lượng củ a các sả n p h ẩ m b ằ n g
tổ n g k h ố i lượng củ a các c h ấ t th a m g ia p h ả n ứng".
2. Á p d ạ n g : T ro n g m ộ t p h ả n ứ ng có n ch ất, k ể cả c h ấ t p h ả n ứ ng và sản p h ẩ m , n ếu b iết
kh ố i lượng củ a (n — 1) c h ấ t th ì tín h được k h ối lượng của ch ấ t còn lạ i,
 Bài 5: PHƯƠNG TRÌNH HOÂ HỌC

1. P h ư ơ n g t r ì n h h o á học b iể u d iễ n n g ắ n g ọ n p h ả n ứ ng h o á học.
2 . Ba bước lập phương trình hoá học:
— V iế t sơ đồ của p h ả n ứng, g ồ m c ô n g th ứ c h o á học củ a các c h ấ t p h ả n ứ n g v à sả n
phẩm .
— C â n b ằ n g sô" n g u y ê n tử m ỗ i n g u y ê n tồ': tim h ệ sô" th íc h h ợ p đ ặ t trư ớc các cộng th ứ c.
— V iế t p hư ơ ng t r ì n h h o á học.
3. P h ư ơ n g t r ì n h h o á học cho b i ế t t ỉ lệ về sô' n g u y ê n tử , sô' p h â n tử giữ a các c h ấ t cũng
n h ư từ n g c ặ p c h ấ t tro n g p h ả n ứng.

Bài 6: MQL

M ộ t m ol cửa b ấ t k ì ch ấ t k h í n à o , tro n g cùng đ iều k iện về n h iệ t đ ộ và áp su ẩ t đ ề u

chiếm, n h ữ n g th ể tích b ằ n g nhau. N ế u ở n h iệ t đ ộ 0°c và á p su ấ t 1 a tm (được gọi là đ iều
k iệ n tiê u c h u ẩ n , v iế t t ắ t là đ k tc), t h ì th ể ttch đ ó là 2 2 ,4 l í t . N h ư vậy, n h ữ n g c h ấ t k h í
k h á c n h a u th ư ờ n g có k h ô i lư ợ ng m o l k h ô n g n h ư n h a u , n h ư n g th ể tíc h m ol của c h ú n g (đo
ở c ù n g n h i ệ t độ v à á p suâ't) là b ằ n g n h a u (H ìn h vẽ).

1 m oi 1 m ol
h 2 n 2
/

M „a = 2 g
v„,
 N ế u ở đ k tc , ta có: VH = VN = Vco = 2 2 ,4 lít
Ở đ iều k iệ n b ìn h th ư ờ n g (2 0 ° c và 1 a tm ), 1 mol c h ấ t k h í có t h ể tíc h là 24 lít.
1. M ol là lượng ch ất cô ch ứ a N (6,1 Ờ23) nguyền từ hoặc p h á n tử ch ất đó.
2. K h ố i lượng m ol của m ộ t c h ấ t là kh ố i lượng của N n gu yên tử hoặc p h â n tử c h ấ t đó,
tính b ầ n g gam , có s ổ trị b ă n g n gu yên tử k h ố i hoặc p h â n tử khối.
3. T h ể tích m ol cửa c h ấ t k h í là th ể tích ch iếm bởi N p h â n tử c h ấ t đó.
Ở đ k tc , th ể tích m ol cửa cá c c h ấ t k h í đ ề u b ằ n g 2 2 ,4 lít.

Bài 7: CHUYỂN GIỮA KHỐI LƯựNG, THỂ TÍCH VÀ LƯỢNG CHẤT

1. C ô n g th ứ c ch u y ể n đổi g iữ a lư ợ n g châ't (n) và k h ố i lư ợ ng c h ấ t (m): n = “ (m ol)

(M là k h ô i lư ợ ng m ol củ a c h ấ t).
2. C ô n g th ứ c c h u y ể n đổi g iữ a lư ợ n g c h ấ t (n) v à th ể tíc h c ủ a c h ấ t k h í (V) ở đ iều k iệ n tiê u

sô TAY CÔNG THỨC HOÁ HỌC THPT

V
c h u ẩ n : n = —-— (m o lì .
2 2 ,4 J

Bài 8: TÍ KHỐI CỦA CHẤT KHÍ

C ô n g th ứ c t ín h tỉ k h ổ i của:
— K h í A đô'i với k h í B :d A/B —~ ỂL
Mb
M
— K h í A dô'i với k h ô n g k h í: d A/kk = — —
 Bài 9: TÍNH THEO CỠNG thức HOÂ học

Gác. bước tiế n h à n h :

1. B iế t c ô n g th ứ c h o á học, tìm t h à n h p h ầ n các n g u y ên tô':
Tìm khối lượng lílol của hợ p c h ấ t, tìm số mol nguyên tử của m ồi nguyên tô' tro n g
1 inol h ợ p c h ấ t —> tìm t h à n h p h ầ n th eo k h ô i lượng của m ỗi n g u y ê n tô'.
2. B iế t t h à n h p h ầ n các n g u y ê n tô", tìm công th ứ c h o á học:
T ìm sô' m ol n g u y ê n tử của m ỗi n g u y ê n tcf tro n g 1 m oi h ợ p châ't —> lậ p công thứ c hoá
học của h ợ p c h ấ t.

Bàỉ 10: TÍNH THEO PHƯƠNG TRĨNH HOÁ HỌC

C ác bước tiế n h à n h :
1. V iế t phư ơ ng t r ì n h h o á học.
2. C h u y ể n đổi k h ô i lượ ng c h ấ t h o ặ c t h ể tíc h ch â't k h í th à n h số m ol c h ấ t.
3. D ựa vào p h ư ơ n g tr ìn h h o á h ọ c đ ể tìm sô" m ol c h ấ t th a m g ia ho ặc c h ấ t tạ o th à n h .
4. C h u y ể n đổi .số’ m ol c h ấ t t h à n h k h ô i lượ ng (m = n X M) ho ặc t h ể tíc h k h í ở đ k tc
(V = 22,4 X n).

Bài 11: 0X8T

1. CÔNG THỨC
O xit là hợp c h ấ t của h ai n gu yên tố, tron g đó có m ột nguyên tố là oxi.
C ông thứ c cửa oxit M xOy g ồ m có k í hiệu củ a oxi o kèm theo ch ỉ s ổ y và k í h iệu c ủ a
m ộ t n g u y ê n t ổ k h á c M (có h oá t r ị n) k è m theo c h ỉ s ổ X củ a nó theo đ ú n g q u y tắc về h o á
tr ị: IIX y = n X X

150
2 .PHÂN LOẠI
Có th ể c h ia oxit t h à n h 2 lo ạ i c h ín h th eo th à n h p h ầ n n g u y ê n tô': oxit bazơ và oxit axit.
a) O xit axit:
T h ư ờ n g là o x it củ a p h i k im v à tương ứng với m ộ t a x it.
T h í d ụ : SO 3, C 0 2, p 20 5
S 0 3: tươ ng ứ n g với a x it sunfuric H 2SO 4
CO¿: tương ứng với axit cacbonic H2CO3
p 20 5: tư ơ ng ứ n g vớ i a x it p h o tp h o ric H 3P O 4
b) O xit baza:
L à o x it của k im lo ạ i v à tư ơ n g ứ ng vứi m ộ t bazơ.
T h í dụ : N a 2Ơ, C aO , C uO
N a 20 : tư ơ ng ứ n g vớ i bazơ n a tr i h iđ ro x it N aO H ;
CaO: tư ơ ng ứ n g vứi bazơ c an x i h iđ ro x it C a(O H )2;

sổ TAY CÔNG THỨC HOÁ HỌC THPT

CuO: tư ơ ng ứ n g vớ i bazơ đ ồ n g h iđ ro x it C u(Ọ H ) 2-
T ê n oxit: T ê n n g u y ê n tố* + o x it
T h í dụ : N a 20 — n a tr i o x it; N O — n itơ oxit
— N ế u k im -lo ạ i có n h iề u h o á trị:
T ê n gọi*. T ê n k im lo ạ i (k è m th e o h o á trị) + o xit
T h í dụ : F eO — S ắ t(II) o x it; F e 20 3 — S ắ t(III) oxit.
— N ế u p h i k im có n h iề u h o á trị:
T ê n gọi: T ê n p h i k im + o x it (có tiề n t ố chì s ố n g u y ê n tử p h i k im ) (có tiề n t ố c h ì số'
n g u y ê n tử o xi)ẵ
D ù n g các tiề n t ố (tiế p đ ầ u n g ữ ) để chỉ s ố n g u y ê n tử: m ono n g h ĩa là 1, đi là 2, t r i là 3,
t e t r a là 4, p e n ta là 5 ễ..

151
 T h í dụ: c o - cacbon m o n o o x it, n h ư n g th ư ờ n g đơn g iả n đi, gọi là cacbon oxit;
COg — cacbon đ ỉo x it (th ư ờ n g gọi ]à k h í cacbonic);
5 0 2 — lưu h u ỳ n h đ io x it (th ư ờ n g gọi là k h í sunfurơ);
50 3 —luu huỳnh trioxit;
P2O3 —điphotpho trioxit;
P 2O 5 — đ ip h o tp h o p e n ta o x it.

Bài 12: TÍNH CHẤT HOA HỌC CỦA OXIT. KHÂI QUÁT VỀ sự PHÂN loại OXIT

I. TÍNH CHẤT hoa học của OXIT

1. Oxit bazơ có những tínhi ch ấ t hoá học
a) T ác d ụ n g với nước
B a O (r) + H 20 ( z ) B a (O H 2 ) ( d d )
V ây: M ộ t s ố oxit b a zơ tá c d ụ n g với nước tạo th àn h d u n g dịch bazơ (kiềm ).
b) T ác d ụ n g với axit
CuO ( r ) + 2HC1 (d d ) C uC l 2 (d d ) + H aO (l)
V ậy: O xit bazơ tác d ụ n g với axit tạo th àn h m uổi và nước.
c) T ác d ụ n g với oxit a xit
B a O (r ) + C 0 2 (k ) -> B aC O a ( r )
V ậy: M ộ t s ố oxit ba zơ tá c d ụ n g với oxit a x it tạo th à n h m uối.
2. O x it a x ỉ t c ó n h ữ n g t í n h c h ấ t h o á h ọ c
a) T ác d ụ n g với nước
P 2O 5 ( r ) + 3 H 2O ( 0 -> 2 H 3P O 4 ( d d )
V ậy: N h iề u oxit a x it tá c d ụ n g vôi nước tạo th ành du n g d ịch axit.

152
 b) T ác d ụ n g với bazơ
C 0 2 (k ) + C a ( O H )2 (d d ) -> C a C 0 3 ( r ) + H aO ( /)
V ậy: O xit axit tá c d ụ n g với d u n g dịch bazơ tạo th à n h m u ối v à nước.
c.) T ác d ụ n g với oxit b a za
O x it a x it tá c d ụ n g với m ộ t s ố oxit bazơ tạo th àn h m u ố i.
H. PHÂN LOẠI 0X1T
C ă n cứ v à o tín h c h ấ t h o á h ọ c c ủ a oxit, người t a p h â n lo ạ i n h ư sau:
I . O x it b azơ là n h ữ n g o x it t á c d ụ n g với d u n g d ịch a x it tạ o t h à n h m u ố i v à nước.
2. O x it a x it là n h ữ n g o x it t á c d ụ n g với d u n g d ịch bazơ tạ o t h à n h m u ố i v à nước.
3. O xit lư ỡ ng t ín h là n h ữ n g o x it tá c d ụ n g với d u n g d ịch bazơ v à tá c d ụ n g với dung dịch
a x it tạ o t h à n h m uối v à nước. T h í dụ n h ư AỈ 203 , ZnO ,..
4. O x it tru n g t ín h còn được g ọ i là oxit kh ôn g tạo m uối là n h ữ n g o x it k h ô n g tá c dụng với
a x it, bazơ, nước. T h í dụ n h ư c o , N O ...

SỔ TAY CÔNG THỨC HOÁ HỌC THPT

Bài 13: AXIT - BAZtf - MUÔI

A. Axỉt
* P h ă n tử a x it g ồ m cô 1 h a y n h iều n guyên tử h iđ ro liễ n k ế t với g ố c axit, các nguyên
tử h iđ ro n à y có th ể th a y th ế b à n g nguyền tử k im loại.
T h í dụ : HCỈ —axit clo h iđ ric, H 2SO 3 - a x it sunfura, H2SO4 —a x it sunfuric
1. Phồn loại
D ự a v ào t h à n h p h ầ n p h â n tử , a x it được c h ia r a là m 2 lo ại: a x ỉt kh ô n g có oxi (HC1,
HaS...) và axit có oxi (H2SO4, H3PO4, HNO3 , H2S0 3 ,...).
2. Tên gọi
a) A x ìt kh ôn g có oxi (h ỉđ ro a x it) IÜ I
1R3
 T ê n a x it: a x it + t ê n p h i k im + h iđ ric
T h í dụ: HC1: a x it c lo h iđ ric ;
H 2S: a x it su n fu h id ric
GỐC a x it tư ơ n g ứ n g là : ~C1: clorua; =S: su n fu a
b) A x it có oxi (oxiaxit)
—A x it có n h iều n gu yên tử oxi:
T ê n a x it: a x it + t ê n c ủ a phi k im + ic
T h í dụ: H N O 3: a x it n itric ; H 2S 0 4: a x it su n fu ric; H 3P O 4: a x it p h o tp h o ric
Gô'c a x it tư ơ n g ứng: —N 0 3: n itr a t; = S 0 4: su n fa t; s P 0 4: p h o tp h a t
- A x it có ít n gu yên tử oxi.ằ
T ê n a x it: a x it + t ê n p h i k im + ơ
Thí dụ: H2SO3: axit suníurơ; gốc axit tương ứng =S 03: suníĩt
B. Baztf
* P h ă n tử b a zơ g ồ m cô m ộ t nguyên tử k im loại liên k ế t vởi m ộ t hay n hiều nhóm
h iđ ro x it (—OH ). T h í d ụ : N a O H - n atri h iđ ro x it, Ca(OH )2 - canxi h iđroxit, Fe(OH )3 -
s ắ t( lll) h iđroxit.
1. Tên gọi
B azơ được gọi t ê n th e o t r ì n h tự:
T ê n k im lo ại (k è m h o á tr ị n ế u k im lo ạ i có n h iề u h o á trị) ■+• h iđ ro x it
N aO H : n a tr i h iđ ro x it
Ca(OH> 2: c an x i h iđ ro x it
Cu(OH V. đ ồ n g (ll) h iđ ro x it
F e(O H )3: s ắ t( I I I ) h iđ ro x it

154
2, Phân loại
C ác bazơ được c h ia là m 2 lo ạ i tu ỳ th eo t ín h t a n củ a chúng.
a) B azơ tan được tro n g nước g ọ i là k iềm
T h í dụ: N aO H , K O H , C a(O H )2, B a(O H )2
b) B a zơ k h ô n g tan tro n g nước
T h í dự ' Cu(O H )2, Mg(OH> 2, F e (O H )3
cễ Muôỉ
* P h ă n tử m u ối g ồ m có m ộ t h a y n h iều n gu yên tử k im lo ạ i liên k ế t với m ột hay n h iều
gốc axit.
T h í dụ: N a C l - natri clorua, B a S 0 4 ~ bari sunfat, N aH C O j —n atrì hiđroeơcbonat.
1. Tên gọi
M uôi được gọi tê n th e o t r ì n h tự sau:
T ê n k im lo ạ i (k èm h o á t r ị n ê u k im lo ại có n h iề u h o á trị) + t ê n gốc a x it.
N a 2S 0 4: n a tr i su n fa t;
N a 2S 0 3: n a t r i s u n íỉt;
Z n C l 2: k ẽ m clorua;
F e (N 0 3 >3: s ắ t( II I ) n itr a t;
K H C O 3: k a li h iđ ro c a c b o n a t.
2. Phân loạỉ
T heo t h à n h p h ầ n , m ưốì được c h ia r a h a i lo ại: m uối tru n g h o à và m uối a x itề
a) M uối tru n g hoà
M uối tru n g hoà là tnuối m à tro n g gốc a xit k h ôn g có n guyên tử h ỉđ ro có th ể th ay th ế
bằng n gu yên tử k im lo ạ i.
T h í dụ: N a 2S 0 4, N a 2C 0 3, OaCOa
b) M uối a xit
M uối axit là m uối m à tro n g đó gốc axit còn nguyên tử h idro H chưa dược th ay thể
b àn g nguyên tử k im lo ạ i. H o á t r ị của gốc a x it b ằ n g sô' n g u y ên tử h iđ ro đã được th a y th ế
b ằ n g n g u y ê n tử k im loại.
T h í dự'. N aH S Ơ 4, N aH C O g, C a (H C 0 3)a.

Bài 14: TÍNH CHÂT HQÁ HỌC CỦA AKIT

I. TÍNH CHẤT HOÁ HỌC

1. Axỉt làm dổi màu ch ất c h ỉ thị màu
D u n g d ịch a x it là m đổi m à u q u ỳ tím t h à n h đở.
T ro n g h o á học, quỳ tím là c h ấ t chỉ th ị m à u đ ể n h ậ n b iế t d u n g d ịch a x it.
2„ Axỉt tác dụng với kim ỉo ạ ỉ
2HC1 { d d ) + F e ( r) -- » F e C l 2 ( d d ) + H 2 (ft)
V ậy: D u n g d ịch a x it tá c d ụ n g được với m ộ t s ổ kim lo ạ i tạo th àn h m uối và g iả i ph ón g
k h í hiđro.
C h ú ỷ ĩ A xit n itr ic HNO 3 v à H2SO4 đ ặc tá c d ụ n g được với n h iề u k im lo ại, như ng nói
chung kh ôn g g iả i p h ô n g k h í h iđ ro .
3. A xit tác dụng với baztf
H 2S 0 4 (d d ) 4- C u (O H )2 ( r ) -> C u S 0 4 ( d d ) + 2 H aO(Z)
V ậy: A x it tác d ụ n g với b a zơ tạ o th à n h m uối và nước.
P h ả n ứ n g của a x it .với hazểơ được gọi là p h ả n ứng tru n g hoà.
4. Axit tác dụng với oxit bazơ
6 H C l(d < i) + F e 20 3 ( r ) 2 F e C l 3 ( d d ) + 3 H aO (/)

156
 V ậy: A x it tá c d ụ n g với oxit bazơ tạo th à n h m uối và nước.
N g o ài ra , ax it còn tác d ụ n g với m ộ t s ố m uối.
H. AXIT MẠNH VÀ AXIT YẾU
D ựa v à o tín h c h ấ t h o á học, a x it được p h â n th à n h 2 loại:
+ A x it m ạ n h n h ư H C l, H N O 3, H 2S 0 4 ...
+ A x it y ế u n h ư H 2S, H2CO3 ...

Bài 15: TÍNH CHẮT HOÂ HỌC CÚA BAZ0

I. Tác dụng của dung dịch bazcf với ch ất chỉ tHị màu
C ác d u n g d ịch bazơ (k iề m ) đổi m àu c h ấ t ch ì th ị:
+ Q uỳ tím t h à n h m à u x a n h .
+ D ung d ịch p h e n o ỉp h a ta le in k h ô n g m à u th à n h m àu đỏ.
2. Tác dụng của dung dịch bazcf với oxỉt axit

ổ TAY CÔNG THỨC HŨÁ HỌC THPT

D ung d ịch bazơ (k iề m ) tá c d ụ n g với o x it a x it tạ o t h à n h m uôi và nước.
3C a (O H )2 + P 20 5 -> C a 3 ( P 0 4 )2 + 3 H aO
2 N a O H + S 0 2 -» N a 2S 0 3 + H 20
3. T á c d ụ n g c ủ a bazoT v ớ i a x i t
B azơ tan và bazơ kh ô n g ta n đ ề u tá c d ụ n g với a x it tạo th à n h m u ối và nước.. P h ầ n ứ ng
giữa bazơ v à a x it được gọi là p h ả n ứ ng tru n g h o à.
T h í dụ : K O tt ( d d ) + HC1 (d d ) -> KC1 ( d d ) + H aO (/)
Cu (O H )2 + 2 H N 0 3 —>Cư ( N 0 3)2 + 2 H 20
4. Bazđ không tan bị n h iệt phân huỷ
C u (O H ) ( r ) ---- ií— ►C u O (r) + H 20 ( / i ) _____

•#e-7
 T ư ơng tự n h ư Cu(OH)a, m ộ t sô' bazơ k h ô n g ta n k h á c n h ư F e(O H )3, Al(OH)a, ... cũng bị
n h iệ t p h â n h u ỷ cho o x it và nước.
V ậy: B a zơ kh ôn g tan bị n h iệ t p h â n h u ỷ tạo th àn h oxit và nước.
N g o à i r a , dun g dịch bazơ c ò n t á c d ụ n g với m ộ t sô' dung d ịc h m uối.

Bài 18: TÌNH CHẮT HOA HỌC CỦA MUÔI

I. TlNH c h ấ t h o á h ọ c c ủ a m u ố i
1. Muôi tác dụng với kim ỉoạỉ
Cu + 2A gN O a —>Cu ( N 0 3) 2 + 2Ag
V ậy: D u n g d ịch m uối có th ể tá c dụng, vói k im loại tạo th àn h m uối m ới và kim loại mới.
2. Muô'i tác dụng với axỉt
BaCl,z + H âS 0 4 -► B a S 0 4 ị +2HC1
V ậy: M uối có th ể tác d ụ n g đư ợc với axit, sả n p h ẩ m là m uối m ới và a x it m ới.
3. Muấi tác dying với muôi
A gN O a + N a C l --> A gC l l + N a N 0 3
4ữMuối tác dụng với bazơ
C u S 0 4 + 2 N a O H -► C u (O H )2 l + N a 2S 0 4
N a 2C 0 3 + B a (O H )2 -> 2 N a O H + B aC O a 4,
V ậy: Đ u n g d ịch m uối có th ể tá c d ụ n g với d u n g dịch ba zơ tạ o th à n h m uối m ới và bazơ
m ớ i.
5. P hản ứng phân huỷ m uối
2K C 10 3 ( r ) ---- -— >2 K C l( r ) + 3 0 a (¿ )
CaC03( r ) -----^ ~ > C a O (r) + C02(k )

158
 Bài 19: DUNG DỊCH

l ể D ung d ịch là h ỗ n h ợ p đ ồ n g n h ấ t củ a d u n g m ô i và c h ấ t ta n .
2 . Ở n h iệ t độ xác đ ịn h :
—D u n g d ịch chưa b ã o h o à là d u n g d ịch có t h ể h o à ta n th ê m c h ấ t ta n .
— D ung d ịch b ã o h o à là d u n g d ịch k h ô n g t h ể h o à t a n th ê m ch ấ t ta n .
3- M uốn c h ấ t r ắ n t a n n h a n h tr o n g nước, t a th ự c h iệ n 1, 2 h o ặ c cả 3 b iệ n p h á p sau:
— K h u â y đ u n g d ịch
— Đ un n ó n g d u n g d ịch
— N g h iề n n h ỏ c h ấ t r ắ n .

Bài 20: Bộ TAN CỦA MỘT CHÂT TRONG l«ưtfc

sổ TAY CÔNG THỨC HŨÁ HỌC THPT

a) Độ tan củ a m ộ t c h ấ t tro n g nước (S) là s ố g a m ch ất đô tan tron g 100g nước đ ể tạo
th àn h d u n g dịch bão hoà ở n h iệ t độ xác địn h .
T h í d ụ : S NaCl{2BOc) = 3 6 g , có n g h ĩa là:

Ở 25°c, -trong 1 0 0 g nước c h ỉ có th ể h o à t a n tố i đ a là 36g N a C l đ ể tạ o r a d u n g dịch

N aC l b ã o h o à .
b) Y ếu t ố ả n h hưởng đ ế n đ ộ tan cửa m ộ t c h ấ t tron g nước là n h iệ t đ ộ (đối với độ ta n
củ a c h â t k h í tro n g nưởc c ò n p h ụ th u ộ c v ào á p su ất).
T h í d ụ : s1 í o \ ~ 39,8g
N a C l(l0 0 °C ) * 6

s.íO ,9.aPo0. l a t m l, = 0,005g:

2(20ộC,latmỊ
Cl.J *
s O2{60°c,latm) = 0 , 0 0 1 g
<

l i l

161
 Bài 21: NÓNG Bộ DUNG DỊCH ị
1. N ồng độ phần trăm củ a dung dịch
N ồ n g đ ộ p h ầ n tră m (k í h iệ u là c % ) của m ộ t du n g d ịch cho ta b iế t s ố g o m chất tan cỏ
tro n g 100 g a m d u n g dịch.
C ông thức tín h nồng độ p h ầ n trăm cửa dung dịch là: c% = •—-t- X 100%
m dd
T ro n g đó: m ct là k h ố i lư ợ n g c h ấ t ta n , b iểu th ị b ằ n g gam ;
m dd là k h ố i lư ợ n g d u n g d ịch , b iểu th ị b ằ n g g am .
K h ô i lư ợ n g d u n g d ịch = k h ố i lư ợ ng d u n g m ôi + k h ô i lư ợ ng c h ấ t ta n .
T h í d ụ 1 : H oà ta n 15g N aC l vào 45g nước. T ín h nồng độ p h ầ n tră m của dung dịch.
— T ìm k h ổ i lư ợ ng củ a d u n g d ịch n a tr i clorua: m dd - 15 + 45 = 60 (g)
__ 15
— T ìm n ồ n g độ p h ầ n t r ã m của d u n g d ich n a tr i clorua: c % = —“ X100%' - 25%
60
T h í d ụ 2: M ộ t d u n g d ịc h H 2SO 4 có n ồ n g độ 14%. T ín h k h ố i lượng H 2SO 4 có tro n g
150g d u n g d ịch .
1 4 x 1 cn
— K h ô i lượ ng H 2SO 4 có tr o n g 150g d u n g d ịch 14% là: m H so = ---- -— ~ 2 1 (g )
T h í d ụ 3: H o à t a n 5 0 g đ ư ờ n g v ào nứớc, được dung d ịch đ ư ờ n g có n ồ n g độ 25%.
H ã y tín h : a) K hôi lư ợ ng d u n g d ịch dường p h a c h ế được.
' b) K h ô i lư ợ ng nước c ầ n d ù n g cho sự p h a chế.
— K h ô i lượ ng dung d ịc h đ ư ờ n g p h a c h ế được: m dđ = 1 0 0 x 5 0 _ 20 0 (g)
25
— K h ố i lượ ng nước c ầ n d ù n g cho sự p h a chế: m d,n = 200 — 50 = 150 (g)
2. N ồng độ mol của dung dịch
N ồ n g độ m ol (k í h iệ u là Cm) của d u n g d ịch cho b iế t s ố m ol c h ấ t tan có tro n g
1 l ít d u n g dịch.
C ô n g th ứ c tín h n ồ n g độ m ol củ a đ u n g d ịch là: C M = -ụ-(m ol/Z )
T ro n g đó: n là số m ol c h ấ t ta n , V là t h ể tíc h d u n g d ịch , b iểu th ị b ằ n g l í t U)ẵ

162
Phẩn /. HOÁ H ỌC LỚ P 1 0
Chương I. NGUYÊN TỬ
Bài 1: THÀNH PHẦN nguyên tử
Các h&t cấu tụo nên nguyên tử
— H ạ t m a n g đ iệ n : p ro to n v à e le c tro n .
~ H ạ t k h ô n g m a n g đ iệ n : n ơ tr o n ẻ
—N g u y ê n tử tru n g h o à đ iệ n n ê n sô' p ro to n = sô' e le c tro n .
—H ạ t cơ b ả n : p ro to n , n ơ tr o n v à electro n .
T ro n g các h ạ t n h â n b ề n ( tr ừ H ) th ì: 1 < ™ < 1,5.
Đ ể b iểu th ị k h ố i lư ợ ng c ủ a n g u y ê n tử , p h â n tử v à các h ạ t p ro to n , n ơ tro n , electro n
người t,a p h ả i d ù n g đơ n vị k h ố i lượ ng n g u y ê n tử. Kí h iệu là u; u còn được gọi là đvC.
lu b ằ n g — k h ố i lượ ng của m ộ t n g u y ên tử đ ồ n g vị cacbon 1 2 .
12
N g u y ê n tử cacbon n à y có k h ô i lượ ng là 1 9 ,9265.i c r 27kg.
lu - 19>9 2 6 5 .1 0— k g = 6605.10 "27k g
12

Bài 2: HẠT NHÂN NGUYÊN TỬ NGUYÊN TÔ' HOÁ HỌC. ĐỔNG V|

I. HẠT NHÂN NGUYÊN TỬ
1. Đ iện tích hạt nhân
P ro to n m a n g đ iệ n tíc h 1+, n ế u h ạ t n h â n có z p ro to n th ì đ iệ n tíc h của h ạ t n h â n b ằ n g
z+ và sô' đơn vị đ iệ n tíc h h ạ t n h â n bằng z .
Sô" đ ơ n vị đ iệ n tíc h h ạ t n h â n z s= sô' p ro to n = sô" e le c tro n
2 . S ố k h ố i: A = z + N
II. NGUYÊN TỐ HOÁ HỌC
X. Định, nghĩa
N g u y ê n tố h o á h ọ c là n h ữ n g n g u y ên tử có c ù n g đ iệ n tíc h h ạ t n h â n .
2. Sô' h iệu n gu yên tử
Sô' đơn vị đ iệ n tíc h h ạ t n h â n n g u y ê n tử của m ộ t n g u y ê n tố* được gọi là s ố h iệ u n g u y ê n
tử củ a nguyên tố đó, kí h iệ u là z.
3. Kí h iệ u nguyên tử: £x
III. ĐỔNG VI
C ác đ ồ n g vị của c ù n g m ộ t n g u y ê n tô' h o á học là n h ữ n g n g u y ê n tử có c ù n g sô' p ro to n
n h ư n g k h á c n h a u về sô' n ơ tro n , đo đó sô' khô'i A của c h ú n g k h á c n h a u .
IV. NGUYÊN TỬ KHỐI VÀ NGUYÊN TỬ KHỐI TRUNG BÌNH CỦA CAC NGUYÊN Tố HOÁ HỌC
X. N guyên tử khối
N g u y ê n tử k h ố i là k h ô i lư ợ ng tươ ng đôi của n g u y ê n tử.

sô TAỴ CÔNG THÚC HOÁ HỌC THPT

2. N guyên tử khối trưng bình
-¡r' aX + bY
100
X, Y lầ n lư ợ t là n g u y ê n tử khô'i của đ ồ n g vị X, Y.
a, b lầ n lư ợ t là % s ố n g u y ê n tử của đ ồ n g vị X, Y.

Bài 3: CẤU TẠO vỏ NGUYÊN TỬ

I. Sự CHUYỂN DỘNG CỦA CÁC ELECTRON TRONG NGUYÊN TỬ

N g à y n a y , ngườ i t a đ ã b iế t các e le c tro n ch u y ể n đ ộ n g r ấ t n h a n h (tốc độ h à n g n g h ìn
km /s) tro n g k h u vực x u n g q u a n h h ạ t n h â n n g u y ê n tử k h ô n g th e o n h ữ n g quỹ đ ạ o x ác
đ ịn h tạ o n ê n vỏ n g u y ê n tử.
II. LỚP ELECTRON VÀ PHÂN LỚP ELECTRON
1. Liớp electron
C ác e le c tro n tr ê n c ù n g m ộ t lớ p có m ức n ă n g lượ ng g ầ n b ằ n g n h a u .
X ếp th e o th ứ tự mức n á n g lư ợ n g từ th ẩ p đ ế n cao, các lớ p e le c tro n n à y được g h i bằng
các số' n g u y ê n th e o th ứ tự n = 1, 2 , 3, 4, ... với t ê n gọi: K, L, M , N ...
n = 1 2 3 4
T ê n lớp K L M N
2. Phân lớp electron
M ỗi lớp e le c tro n lạ i c h ia t h à n h các p h â n lớp.
C ác e le c tro n t r ê n c ù n g m ộ t p h â n lớp có m ức n ã n g lượng b ằ n g n h au .
C ác p h â n lớp được kí h iệ u b ằ n g các chữ c ái th ư ờ n g s, p, d, f.
Sô" p h â n lớp tro n g m ỗi lớ p b ằ n g sô" th ứ tự củ a lớp đớ.
III. SỐ ELECTRON TỐI ĐA TRONG MỘT PHÂN LỚP, MỘT LỚP
Sô" e le c tro n tốì đa tro n g m ộ t p h â n lớp n h ư sau:
— P h â n ỉổp s chứ a tố i đ a 2 e le c tro n
— P h â n lớ p p chứ a tối đa 6 e le c tro n
— P h â n lớp d chứ a tố i đa 10 e le c tro n
—P h â n lớp f chứ a tô i đa 14 e le c tro n
P h â n lớp e le c tro n đ ã có đủ sô" e le c tro n tô i đ a gọi là p h â n ỉớp e le c tro n b ão hoà.
Sô' e le c tro n tố ĩ đa của lớ p th ứ n là 2 n 2.
Lớp e le c tro n đã có đủ sô' e le c tro n tố ĩ đ a gọi là lớp e le c tro n bâo hoà.

Bài 4: EẤM HÌNH ELECTRON NGUYÊN ĩử

I. THỨ Tự CAC MỨC NANG lượng trong nguyên tử

T ừ tro n g ra n g o ài, m ức n ă n g lượ ng của các lớp tă n g th e o th ứ tự từ 1 đ ế n 7 và n ă n g
lượ ng của p h â n lớp tă n g th e o th ứ tự s, p, d, f.
 Sau đ â y là th ứ tự s ắ p x ế p các p h â n lớp th e o ch iều tă n g của n ă n g lư ợ n g được xác định
b ằn g th ự c n g h iệ m v à lí th u y ế t: l s 2 s 2p 3s 3p 4s 3d 4p 5s...
II. CẤU HÌNH ELECTRON NGUYÊN TỬ
1. Câ'u hình eỉectron nguyên tử
C ấu h ìn h e le c tro n n g u y ê n tử b iểu d iễ n sự p h â n bô" e le c tro n t r ê n các p h â n lớp thuộc
các lớp k h á c n h a u .
Người ta quy ước cách v iế t cấu h ìn h e le c tro n n g u y ên tử n h ư sau:
— SôT th ứ tự lớp e le c tro n được g h i b ằ n g sô" (1, 2, 3...).
— P h â n lớ p được g h i b ằ n g các chữ cái th ư ờ n g (s, p, đ, f).
— Sô' e le c tro n tro n g m ộ t p h â n lớp được g h i b ằ n g số ở p h ía t r ê n b ê n p h ả i của p h â n lớp
(sz, p 6, .Ề.).
N g u y ên tô" s là n h ữ n g n g u y ê n tô' m à n g u y ê n tử có lớp e le c tro n CUỐI c ù n g được điền
vào p h â n lớ p s.
N guyên tô' p là những ngu yên tô' m à nguyên tử có electron CUỐI cùng được điền vào
p h â n lớp p Ế

sổ TAY CÔNG THỨC HOÁ HỌC THPT

N g u y ên tố d là n h ữ n g n g u y ê n tố m à n g u y ê n tử có e le c tro n cuối cù n g được đ iề n vào
p h â n lớp d.
N g u y ên tố f là n h ữ n g n g u y ê n tô' m à n g u y ê n tử có e le c tro n cuối cùng được đ iề n vào
p h â n lớp f.
2. Dặc điểm của lớp electron ngoài cùng
— Đốì với n g u y ê n tử của t ấ t c ả các n g u y ê n tố , lớp e le c tro n n g o à i c ù n g có n h iề u n h ấ t
là 8 e le c tro n .
— C ác n g u y ê n tử có 8 e le c tro n ở lớp e le c tro n n g oài cùng (n s 2n p 6) và n g u y ên tử heli
( l s 2) k h ô n g th a m g ia vào các p h ả n ứng h o á học (trừ tro n g m ộ t số' đ iề u k iệ n đ ặc biệt) vì
câu h ìn h e le c tro n của các n g u y ê n tử n à y râ 't b ề n . Đó là các n g u y ê n tử của n g u y ê n t ố kh í
h iế m . T ro n g tự n h iê n , p h â n tử k h í h iế m chỉ có m ộ t n g uyên tử.
~ C ác n g u y ê n tử có 1, 2, 3 e le c tro n ở lớp n g o à i cùng dễ n h ư ờ n g e le c tro n là n g u y ên tử
của các n g u y ê n tố k im loại ( tr ờ H , H e v à B).
 — C ác n g u y ê n tử có 5, 6 , 7 e le c tro n ở lớp n g oài c ù n g dễ n h ậ n e le c tro n th ư ờ n g là
n g u y ê n tử củ a n g u y ên tô" p h i k im .
— C ác n g u y ê n tử có 4 e le c tro n n g o à i cùng có th ể là n g u y ên tử củ a n g u y ên .tô' k im loại
h o ặ c p h i k im (xem b ả n g tu ầ n h o à n ).

Chương 2: BẢNG TUẰN h o à n các nguyên T ố HOÁ HỌC

VÀ ĐỊNH LUẬT TƯAN HOÀN
Bài 5: BẢNG TUẦN HOÀN

I. NGUYÊN TẮC SẮP XẾP CÁC NGUYÊN Tố TRONG BẢNG TUẨN HOÀN
1 . Các nguyên tô" được sắ p xếp th e o chiều tă n g d ầ n của đ iện tíc h h ạ t n h â n nguyên tử.
2. Các nguyên tố có cùng sô' lớp e le ctro n tro n g nguyên tử được xếp th à n h m ột h àn g .
3. C ác n g u y ê n tô" có sô' e lè c tr o n h o á t r ị tro n g n g u y ê n tử n h ư n h a u được x ế p t h à n h m ộ t
cột.
II. CẤU TẠO BẢNG TUẦN HOÀN CÁC NGUYÊN Tố HOÁ HỌC
1Ề Ô n g u y ê n ‘t ử
M ỗi n g u y ê n tố h o á học được x ế p vào m ộ t ô cua b ả n g , gọi là ô n g u y ê n tố.
SỐ th ứ tự của ô n g u y ê n tô' đ ú n g b ằ n g s ố h iệ u n g u y ê n tử của nguyên tổ’ dó.
2. C h u k ì
C hu k ì là d ã y các n g u y ê n tô" m à n g u y ê n tử của c h ú n g có cùng sô” lớp e le c tro n được x ếp
th e o c h iề u đ iệ n tíc h h ạ t n h â n t ă n g d ầ n .
C hu k ì th ư ờ n g b ắ t đ ầ u b ằ n g m ộ t k im lo ại k iề m và k ế t th ú c b ằ n g m ộ t k h í h iế m (trừ
chu k ì 1 và chu k ì 7 chưa h o à n th à n h ) .
B ả n g tu ầ n h o à n gồm 7 ch u k ì. C ểÁc chu k ì được đ á n h số’ từ 1 đ ế n 7.
- IR Q
 S ố th ứ tự củ a chu k ì b ằ n g s ố lớp electron tro n g n g u y ên tử.
C ác chu k ì 1, 2, 3 được gọi là các chu k ì nhỏ.
C ác ch u kì 4, 5, 6 , 7 được gọi là các chu kì lớ n .
3. Nhóm nguyên tố
N hóm ngu y ên tô' là tậ p hợ p các nguyên tô' m à nguyên tử có câu h ìn h electron tương tự
nhau, do đó có tín h c h ấ t h o á học g ầ n giống n h a u v à được x.ếp th à n h m ộ t cột.
N g u y ê n tử các n g u y ê n tô" tro n g c ù n g m ộ t n h ó m cỏ sô' e le c tro n h o á t r ị b ằ n g n h a u và
b ằ n g số” th ứ tự củ a n h ó m ( tr ừ h a i cộ t cuối củ a n h ó m V IIIB ).
N h ó m A b ao gồm các n g u y ê n t ố s và n g u y ê n tô' p.
Khô'i các n g u y ê n tố d gồ m các n g u y ên tố th u ộ c các n h ó m B.
K hôi n g u y ê n t ố f gồm các n g u y ê n tô' x ế p ở h a i h à n g CUỐI b ả n g .
N h ó m B bao gồm các n g u y ê n tố d và n g u y ê n tố f.

m 6: s ự BIẾRI OỂI TUẦN HOÀN

sô TAY CÔNG THỨC HOÁ HOC THPT

TÌHIH CHẤT CÙA CÂC MGUYÊM Tấ m a HQC. bịnh l u ậ t tu ần hoàn

I. TÍNH KIM LOẠI, TÍNH PHI KIM

T ín h kirn lo ạ i là tín h ch â't củ a m ộ t n g u y ê n tô" m à n g u y ên tử của nó dễ m ấ t e le c tro n
để trở t h à n h ion dương. N g u y ê n tử c à n g dễ m ấ t e le c tro n , tín h k im lo ại củ a n g u y ê n tô"
càng m ạ n h ề
T ín h p h i k im là t ín h c h ấ t củ a m ộ t n g u y ê n tố m à n g u y ê n tử của nó dễ th u e le c tro n để
trở t h à n h ion â m . N g u y ê n tử c à n g dễ th u e le c tro n th ì tín h p h i k im của n g u y ê n tố c à n g
m ạnh.
1. Sự b iến đổi tỉnh chất trong m ột chu kì
T ro n g m ộ t chu k ì, th e o c h iề u tă n g d ầ n của đ iệ n tíc h h ạ t n h â n , tín h k im loại của các
n g u y ê n tô" y ếu d ầ n , đ ồ n g th ờ i tín h p h i k im m ạ n h d ầ n .
 T ro n g m ộ t chu kì, k h i đi từ t r á i s a n g p h ả i, đ iệ n tíc h h ạ t n h â n tă n g d ầ n n h ư n g sô' lớp íK' III. o xn
e le c tro n củ a n g u y ê n tử các n g u y ê n tô" b à n g n h a u , do đó lực h ú t củ a h ạ t n h â n với cóc Tro!
e le c tro n lớp ng o ài cù n g tă n g lê n là m cho b á n k ín h n g u y ê n tử g iả m d ầ n n ê n k h ả n ã n g dễ bazơ c
n h ư ờ n g e le c tro n (đặc trư n g c h o tín h kiro loại củ a n g u y ê n tô') g iầ m d ầ n , đ ồ n g th ờ i k h ả d ần .
n ă n g th u e ỉe c tro n (đặc trư n g ch o t ín h p h i kim cíía n g u y ê n tô') tă n g d ầ n . IV. ĐỊN
2. Sự b iến đ ối tính chất tron g m ột nhóm A T ír
T ro n g m ộ t n h ó m A, th e o c h iề u tã n g củ a đ iệ n tíc h h ạ t n h â n , tín h k im lo ại củ a các h ợp cl
n g u y ê n tô' m ạ n h d ầ n , đ ồ n g th ờ i t ín h p h i k im y ế u d ầ n . h ạ t ni
Q uy lu ậ t đó được lặ p lạ i đ ố i với các n h ó m A k h á c và được g iả i th íc h n h ư sau: T ro n g
m ộ t n h ó m A, th e o c h iề u từ t r ê n x u ố n g dưới, đ iệ n tíc h h ạ t n h â n tă n g n h ư n g đ ồ n g th ờ i số'
lớ p e le c tro n c ũ n g tă n g , b á n k í n h n g u y ê n tử các n g u y ê n tố t ă n g n h a n h v à c h iế m ưu t h ế
h ơ n n ê n k h ả n ã n g n h ư ờ n g e le c tr o n củ a các n g u y ê n tô' g iả m — tín h k im loại tă n g , tín h
p h i k im g iảm .
3. Độ âm điện I. Sự
a) K h á i n iệm 1. lo
Độ â m đ iệ n của m ộ t n g u y ê n tử đ ặ c trư n g cho k h ả n ă n g h ú t e le c tro n của n g u y ê n tử đó a,
k h í h ìn h t h à n h liê n k ế t h o á học. th à n
b) S ự biến d ổ i độ âm d iệ n 6
T ro n g m ộ t chu kì, k h i đi từ t r á i s a n g p h ả i th eo c h iề u tã n g của đ iệ n tíc h h ạ t n h â n , g iá cùnị
t r ị độ â m đ iệ n của các n g u y ê n tử n ó i c h u n g tă n g d ầ n . elec
T ro n g m ộ t n h ó m A, k h i đi từ t r ê n x uống dưới th e o c h iề u tã n g củ a đ iệ n tíc h h ạ t n h â n , c
giá t r ị độ â m đ iệ n củ a các n g u y ê n tử n ó i c h u n g g iả m đ ầ n . phi
II. HOÁ TRI CỎA CÁC NGUYÊN TỐ âm .
T ro n g m ộ t chu k ì, đi từ t r á i s a n g p h ả i, h o á t r ị cao n h ấ t của các n g u y ên tô” tro n g h ợ p 2 .1
châ't với oxi tã n g lầ n lượt từ 1 đ ế n 7, còn h o á t r ị của các p h i k im tro n g h ợ p c h ấ t với
h iđ ro g iả m từ 4 đ ế n 1. Mg

170
III. OXIT VÀ HIĐROXIT CỦA CÁO NGUYÊN Tố móm A THUỘC CÙNG CHU KÌ
T ro n g m ộ t ch u k ì, đ i từ t r á i s a n g p h ả i th e o ch iều tă n g củ a đ iệ n tíc h h ạ t n h â n , tín h
bazơ củ a các o x it v à h iđ r o x it tư ơ ng ứ n g y ếu d ầ n , đ ồ n g th ờ i tín h a x it củ a c h ú n g m ạ n h
dần.
IV. Đ|NH LUẬT TUẦN HOÀN
T ín h c h ấ t củ a các n g u y ê n tố và đơ n c h ấ t, cũ n g n h ư t h à n h p h ầ n v à tín h châ't củ a các
hợ p c h ấ t tạ o n ê n từ các n g u y ê n tô" đó b iế n đổi tu ầ n h o à n th e o c h iề u tă n g củ a đ iệ n tíc h
h ạ t n h â n n g u y ê n tử .

Chưởng 3ỉ LIÊN KẾT HOÁ HỌC

Bải 7: UÊH KẾT SON - TINH THỂ ION

l. Sự HÌNH THÀNH ION, CAĨSON, ANIŨN

l ẵlon, catỉoxi, anion

SÔ TAY-CÔNG THỨC HOÁ HỌC THPĨ

a) N g u y ê n tử tr u n g h o à về đ iệ n . K h i n g u y ê n tử n h ư ờ n g h a y n h â n e le c tro n , nó tr ô
t h à n h p h â n tử m a n g đ iệ n gọi là ion.
b) T ro n g các p h ả n ứ n g h o á học, đ ể đ ạ t cấu h ìn h e le c tro n b ề n củ a k h í h iế m (lớp n g oài
cùng có 8 e le c tro n h a y 2 e le c tro n ở h e li), n g u y ê n tử k im lo ạ i có k h u y n h h ư ớ n g nh ư ờ n g
e le c tro n cho n g u y ê n tử các n g u y ê n tô' k h á c đ ể trở t h à n h ion dương gọi là cation.
c) T ro n g các p h ả n ứ n g h o á học, để đ ạ t c â u h ìn h e le c tro n b ề n c ủ a k h í h iế m , n g u y ê n tử
p h i k im có k h u y n h h ư ớ n g n h ậ n e le c tro n từ n g u y ê n tử các n g u y ê n t ố k h á c trở th à n h ion
â m , gọi là an ion .
2ẽ ĩcm đc£n nguyên tứr và ion đa nguyêBầ t ử
a) lo n đơ n n g u y ê n tử là các ion tạ o n ê n từ m ộ t n g u y ê n tử. T h í dụ: c a tio n L i+, N a +,
U g 2+, A l3+ v à a n io n F", s 2^.
M i
171
 b) lo n đa n g u y ê n tử là n h ữ n g n h ó m n g u y ên tử m a n g đ iệ n tíc h dương h a y â m .
T h í dụ: c a tio n am o n i N H Ị , a n io n h ỉđ ro x it O H - , a n io n su iifa t s o * - ề
llắ LIÊN KẾT ION
L iê n k ế t ion là liê n k ế t được h ì n h t h à n h bởi lực h ú t t ĩn h đ iệ n giữ a các ion m a n g đ iệ n
tíc h t r á i dấu.
III. TINH THỂ ION
1. Tinh thể NaCl
Ở t r ạ n g th á i r ắ n , N aC l tồ n t ạ i dưới d ạ n g tin h t h ể ion. T ro n g m ạ n g t in h t h ể N a C l,
các ion N a + v à Cl" được p h â n b ố lu â n p h iê n d ều d ặ n t r ê n các đ ỉn h của các h ìn h lậ p
p h ư ơ n g n h ỏ . X ung q u a n h m ỗi ion đ ề u có 6 ion ngược d â u g ầ n n h â't.
2. Tính chất chung của hợp ch ất ỉon
T in h th ể ion r ấ t b ề n v ữ n g vì lực h ú t tĩn h đ iệ n giữ a các xon ngược d ấ u tro n g tin h t h ể
ion r ấ t lớn. C ác h ợ p c h ấ t ion đ ều k h á r ắ n , khó b ay hơ i, k h ó n ó n g chảy.
C ác h ợ p c h ấ t ion th ư ờ n g t a n n h iề u tro n g nước. K h i n ó n g c h ả y và k h i h o à ta n tro n g
nước, c h ú n g d ẫ n đ iệ n , còn ở t r ạ n g t h á i r ắ n th ì k h ô n g d ẫ n đ iệ n .

Bài 8: LIÊN KẾT CỘNG HOA TRỊ

I. Sự HÌNH THÀNH LIÊN KẾT CỘNG HOÁ TR|

— L iê n k ế t c ộ n g h o á t r ị là liê n k ế t được tạ o n ê n g iữ a h a i n g u y ê n tử b ằ n g m ộ t h a y
n h iề u cặp e le c tro n chung.
M ỗi c ặ p e le e tro n c h u n g tạ o n ê n m ộ t liê n k ế t cộ n g h o á trị.
— T ín h ch ấ t củ a các c h ấ t có liê n k ế t cộng hoá trị:
C ác c h ấ t m à p h â n tử ch ỉ có liê n k ế t c ộ n g h o á t r ị có th ể là c h ấ t r ắ n n h ư đường, ỉưii
h u ỳ n h , iot... Cổ th ể là c h ấ t lỏ n g như : nước, a n c o l..ẳ h o ặ c c h ấ t k h í n h ư k h í cacbonic, clo,
h iđ ro ,... C ác c h â t có cực n h ư e ta n o l (rượu etylic), đường, ... ta n n h iề u tro n g d u n g m ôi có
cực n h ư nước. P h ầ n lớ n các c h ấ t k h ô n g cực n h ư hiu h u ỳ n h , iot, các c h ấ t hữu cơ k h ô n g cực
ta n tro n g d u n g m ô i k h ô n g cực n h ư b e n z e n , cacbon tetra c lo ru a ...
N ói c h u n g , các c h ấ t c h ỉ có liê n k ế t c ộ n g h o á trị k h ô n g cực k h ô n g d ẫ n đ iệ n ở m ọi
tr ạ n g t h á i .
II. ĐỘ ÂM ĐIỆN VÀ LIÊN KẾT HOÁ HỌC

H iệu độ âm d iện Loại liê n k ết

T ừ 0 ,0 đ ế n < 0,4 L iê n k ế t cộ n g h o á t r ị k h ô n g cực

T ừ 0,4 đ ế n < 1 ,7 L iê n k ế t c ộ n g h o á t r ị có cực
ằ 1,7 L iê n k ế t ion

Bài 9: TINH THỂ NGIIYẼN TỬ VÀ TINH THỂ PHÂN TỬ

số TAY CÔNG THỨC HOÁ HỌ'

I. TINH THỂ NGUYÊN TỬ
1. Tinh th ể n gu yên tử
T in h t h ể n g u y ê n tử c ấ u tạ o từ n h ữ n g n g u y ê n tử được s ắ p x ế p m ộ t cách đ ều đ ặ n , th e o
m ộ t t r ậ t tự n h ấ t đ ịn h tr o n g k h ô n g g ia n tạ o th à n h m ộ t m ạ n g tin h th ể . Ở các đ iểm n ú t
của m ạ n g tin h t h ể là n h ữ n g n g u y ê n tử liê n k ế t với n h a u b ằ n g các liê n k ế t cộ n g h o á trị.
K im cương, m ộ t d ạ n g th ù h ìn h của cacbon, th u ộ c lo ại tin h th ể n g u y ê n tử.
2. Tính chất chung của tỉn h tu ể n gu yên tử
Lực H ên k ế t c ộ n g h o á t r ị tro n g tin h t h ể n g u y ê n tử r ấ t lớn. Vì v ậ y , tín h t h ể n g u y ê n tử
b ề n vữ ng, râ 't cứng, n h i ệ t độ n ó n g c h ả y và n h iệ t độ sôi k h á cao.
K im cương có độ cứ n g lớ n n h ấ t so với các tin h th ể đ ã b iế t tro n g tự n h iê n n ê n được quy E E Ị
ước có độ cứng là 10 đơ n v ịễ Đó là đơn vị đ ể so s á n h độ cứng của các c h ấ t.

173
II. TINH THỂ PHÂN TỬ
1. Tinh th ể phân tủf
T in h th ể p h â n tử cấu tạ o từ n h ữ n g p h â n tử được s ắ p xếp m ộ t cách đ ề u đ ặ n , th e o một
t r ậ t tự n h ấ t đ ịn h tro n g k h ô n g g ia n , tạ o th à n h m ộ t m ạ n g tin h th ế . ơ các đ iể m n ú t của
m ạ n g tin h th ể là n h ữ n g p h â n tử liê n k ế t với n h a u b ằ n g lực tư ơ ng tá c y ếu giữ a các phân
tử.
T h í dụ, tin h th ể io t (I2) là t ín h th ể p h â n tử.
T í n h c h ấ t c h u n g c ủ a t i ĩ i ỉ i th .ể p h â n t ử
T ro n g tin h th ể p h â n tử , các p h â n tử v ẫ n tồ n tạ i n h ư n h ữ n g đơ n vị dộc lậ p v à h ú t
n h a u b ằ n g lực tươ ng tá c y ếu g iữ a các p h â n tử. Vì vậy, tin h th ể p h â n tử dễ n ó n g c h ả y , dễ
b ay hơi. N gay à n h i ệ t độ th ư ờ n g , m ộ t p h ầ n tin h th ể n h ư n a p h ta le n (b ă n g p h iế n ) và iot
đã bị p h á h uỷ, các p h â n tử tá c h rờ i k h ổ i m ạ n g tin h t h ể v à k h u ế c h t á n vào k h ô n g khí
là m cho ta dễ n h ậ n r a m ùi củ a chúng.
C ác tin h th ể p h â n tử k h ô n g p h â n cực dễ h o à ta n tro n g các dưng m ôi k h ô n g p h â n cực đưẹK
n h ư b e n z e n , tolư en, cacbon te tra c lo ru a ,...

| ẳ'HOÁTR|
1- Hoá trị trong ỉìỢp chất iom
I. Đ
T ro n g h ợ p c h ẩ t ion, h o á t r ị củ a m ộ t n g u y ê n t ố b ằ n g đ iệ n tíc h của ion v à được gọi là
đ iệ n h o á tr ị của n g u y ê n tô' đó.
2. H o á t r ị t r o n g BiỢp c l i ấ t c ộ s ig Sioá t r ị
T ro n g hợ p c h á t cộng h o á tr ị, h o á tr ị của m ộ t n g uyên tô' được xác đ ịn h b ằ n g sô" liê n k ế t
cưa n g uyên tử n g uyên tô' đó tro n g p h â n tử và được gọi là cộng h o á tr ị của n g u y ên tô' đó.
iL SỐ 0 X1 HOẤ
S ố oxi h o á của n g u y ê n tô" là m ộ t sô' đ ạ i sô" được g á n cho n g u y ê n tử củ a n g u y ê n t ố đó
th e o các quy tắ c sau:

174
 Q u y t ắ c 1% T ro n g các đơ n c h ấ t, số oxi h o á của n g uyên tô' b ằ n g k h ô n g .
T h í dụ: Sô' oxi h o á của các n g u y ê n tô' Cu, Zn, H, N, o tr o n g đơ n châ't Cu, Zn, H 2, N 2,
Oz ... đ ề u b ằ n g k h ô n g .
Q u y t ấ c 2 ‘. T ro n g m ộ t p h â n tử , tổ n g s ố s ố oxi h o á của các n g u y ê n tố n h ân với số
nguyên tử cu a từ n g n g u y ê n tô" b ằ n g k h ô n g .
Q u y t ắ c 3 i T ro n g io n đ ơ n n g u y ê n tử , sô' oxi h o á của n g u y ê n tố* b ằ n g đ iện tích của ion
đó.
T ro n g io n đ a n g u y ê n tử , tổ n g số’ oxi h o á củ a các n g u y ên tô' n h â n với sô' nguyên tử cửa
từ n g n g u y ê n tô' b ằ n g đ iệ n tíc h củ a ion.
Q uy tắ c 4: T ro n g h ầ u h ế t các h ợ p chã't, sô' oxi h o á củ a h iđ ro b ằ n g +1, trừ m ộ t sô'
trư ờ n g h ợ p h ỉđ ru a k im lo ại (N aH , C aH s, ...). Sô" oxi h o á của oxi b ằ n g —2, trừ trư ờ n g h ợ p
O F2, p e o x it (c h ẳ n g h ạ n H 2O 2)...
C ách v iế t s ố oxi hoá: s ố oxi h o á được v iế t b ằ n g chữ sô' th ư ờ n g , d ấ u đ ặ t phía trước và
- 3+1
được đ ặ t ở t r ê n k í h iệ u n g u y ê n tố. T h í dụ: N H 3

số TAY CÔNG THỨC HOÁ HỌC THPT

Chương 4: PHẢN ỨNG 0X1HOÁ - KHỬ
Bài 11: PHẢN ỨNG OKI HOÂ - KHỬ
I. ĐỊNH NGHĨA
C h â t k h ử (c h ấ t bị oxi h o á ) là c h ấ t n h ư ờ n g e le c tro n .
C h ấ t oxì h o á (c h ấ t bị k h ử ) là c h ấ t th u e le c tro n .
Q uá t r ìn h oxi h o á (sự oxi h o á ) là quá t r ì n h n h ư ờ n g e le c tro n ặ
Q uá t r ì n h k h ử (sự k h ử ) là q u á t r ìn h th u e le c tro n .
P h ả n ứ n g oxi h o á — k h ử là p h ả n ứ n g h o á học, tro n g đó có sự c h u y ể n electron giữ a các
c h ấ t p h ả n ứ n g h a y p h ả n ứ n g oxi h o á — k h ử là p h ầ n ứ ng h o ấ h ọ c tro n g đó có sự th a y đổi
số oxi h o á củ a m ộ t sô" n g u y ê n tô".
Ilầ LẬP PHƯtíNG TRÌNH HOÂ HỌC CỦA PHẢN ỨNG OXI HOÁ - KHỬ
Bước 1: X ác đ ịn h sô oxi h o á c ủ a các n g uyên tô' tro n g p h ả n ứ ng đ ể tìm c h ấ t oxi hoá và
c lìâ t khử.
Bước 2: V iế t quá tr ìn h oxi h o á v à q u á t r ìn h khử , c â n b ằ n g m ỗi q u á trìn h .
Bước 3 ế' T ìm h ệ s ố th íc h h ợ p cho c h ấ t oxi h o á và c h ấ t k h ử sao cho tổ n g số e le c tro n do
c h ấ t k h ử n h ư ờ n g b ằ n g tổ n g s ố e le c tro n m à c h ấ t oxi hoá n h ậ n . <.
Bước 4 ẾẺĐ ặ t các hệ sô" của c h ấ t oxi h o á và c h ấ t k h ử v ào sơ đồ p h ả n ứng, tíf đó tín h ra
h ệ s ố củ a các c h ấ t k h á c có m ặ t tro n g phư ơ ng t r ìn h h o á học. K iểm t r a sự c â n b ầ n g số
n g u y ê n tử cửa các n g u y ê n tô" ở h a i v ế .

Chương 5: NHÓM HALOGEN

Bài 12: CLO

I. TÍNH CHÂT VẬT LÍ

Ở đ iều k iệ n th ư ờ n g , clo là k h í m à u v à n g lục, m ùi xốc, r ấ t độc.
K h í clo n ặ n g gâ'p 2,5 lầ n k h ô n g k h í và ta n tro n g nước.
Ở 2 0 ° c , m ộ t th ể tíc h nước h o à t a n 2,5 th ể tíc h k h í clo. D ung d ịch của .khí clo tro n g
nước còn gọi là nước clo có m à u v à n g n h ạ t.
K hí clo t a n n h iề u tro n g các d u n g m ôi hữư cơ n h ư b e n z e n , e ta n o l, h e x a n , cacbon
te tra c lo ru a ...
Ilẳ TÍNH CHẤT HOẢ HỌC
T ín h châ't h o á h ọ c cơ b ả n c ủ a clo là tín h oxi h o á m ạ n h .

17R
 k ỉm lo ạ i
0 0
2 N a + C l2 — > 2N aẽÌ
+2 -1
c°u + C l2 — > CuCh
2+ -1
2F°e + 3CỈ2 - - - > 2F eC l3
h iđ ro
0 0
H 2 + C l2 — ---- > 2HC1
nước

C°I2 + H zO ---- > HỎI +

III. ĐIỀU CHẾ

1. Điều c h ế khí clo trong p h òng thí nghiệm

sổ TAY CÔNG THÚC HOÁ HỌC THPT

M n O a + 4HC1 —í M n C l 2 + C l 2 t + 2 H 20
2 K M n 0 4 + 16HC1 -» 2M n C l 2 + 2KC1 + 5C12T + 8 H aO
2. Sản xuất d o trong cô n g ngh iệp
2 N aC l + 2 H zO 2 N aO H + H 2T + C l2t

Bài 13: HIĐRO CLORUA - AXIT CLOHIĐRIC VÀ MUấl CLORUA

I. HIĐRO CLORUA
1. Cấu tạo phân tử: H— C1
H iđ ro clorua là h ợ p c h ấ t c ộ n g h o á tr ị, p h â n tử có cực.

177
2. Tính chất

(
36 5 \
d = — ' ~ 1,26 j .

K h í HC1 t a n r ấ t n h iề u tro n g nước.

II. AX1T CLOHIĐRIC
1. Tính ch ất vẬt lí
H iđ ro c lo ru a t a n v ào nước tạ o t h à n h d u n g d ịch a x it clohiđric. Đó là c h ấ t lỏ n g k h ô n g
m à u , m ùi xốc. D u n g d ịch HC1 d ặ c n h ấ t (ở 20°C) d ạ t tớ i n ồ n g độ 37%.
D u n g d ịch HC1 đ ặc "bốc k h ó i" tro n g k h ô n g k h í ẩ m .
2. Tính ch ất Ho á học
A x it c lo h iđ ric là a x it m ạ n h , có đ ầ y đủ t í n h c h ấ t h o á học c ủ a a x it n h ư là m quỳ tím
c h u y ể n s a n g m à u đỏ, tá c d ự n g vớ i k im lo ạ i đ ứ n g trư ớ c hi(Jro tro n g d ã y h o ạ t đ ộ n g h o á
học, tá c d ụ n g với o x it bazơ, m uôi:
F e + 2HC1 —» F e C l 2 + H 2 T
CuO + 2HC1 C uC la + H aO
F e ( O H ) 3 + 3HC1 F e C l 3 + 3 H 20
CaCOg + 2HC1 CaClg + C 0 2t + H zO
A x it c lo h iđ ric có t ín h k h ử do tr o n g p h â n tử HC1, n g u y ên tô' clo có sô' oxi h o á th ấ p
n h ấ t là —1 . K hi dung dịch H C 1 đặc tá c dụng với ch ất oxi hoá m ạnh như M11O2, K M nƠ 4,
.... th ì HC1 b ị oxi h o á th à n h C l2-
M n O a + 4 HỎ I -> M n C l 2 4- C l 2+ 2 H ăO
3. Đ iều ch.ê'
a) T ron g p h ò n g th í n gh iệm
N a C l + H 2S 0 4 - ^ 60°-c— >N a H S 0 4 -h HC1
 Ở n h iệ t độ cao h ơ n tạ o r a N a a S 0 4 và k h í HC1:
2 N a C l + H 2SO„ — :^ H _ _ > N a 2S 0 4 + 2HC1
b) S ản xuất axit clohiđric tron g công nghiệp
H 2 + C 12 ---- -— >2 HC 1
|||ẽ NHẬN BIẾT ION CLORUA
NaCl + AgNOg ~> AgCl 4 + NaNOg
HC1+ A gN O a -> AgGl ị + HNO3
V ậy d u n g d ịch A gN Ơ 3 là th u ô c th ử đ ể n h ậ n b iế t ion clorua.

Bài 14: stí Ltíực VỂ HỢP CHấT có 0X1 CỦA CLO

I. Nước GIA-VEN

sô TAY CÕNG THỨC HOÁ HỌC THPT

N ước G ia—v e n là d u n g d ịc h h ỗ n h ợ p muô'i N aC l và N aC lO ( n a tr i h ip o clo rit).
N aC lO là m uối củ a a x it y ế u (yếu h ơ n a x it cacbonic), tro n g k h ô n g k h í nó tá c d ụ n g d ầ n
d ầ n với C O 2 tạ o r a a x it h ip o c lo rơ H CIO k h ô n g b ền :
NaClO + C 0 2 + H2() NaHCOg + HCIO
T ro n g p h ò n g th í n g h iệ m , nướ c G ia—v en được đ iều c h ế b ằ n g c á ch cho k h í clo tá c d ụ n g
với d u n g d ịch N aO H lo ã n g ở n h i ệ t độ thường:
C l2 + 2 N a O H N aC l + N aC lO + H aO
T ro n g c ô n g n g h iệ p , nước G ia —v en được s ả n xuâ't b ằ n g c á ch đ iệ n p h â n d u n g d ịch m uối
ă n (n ồ n g độ từ 15 — 20% ) tr o n g th ù n g đ iệ n p h â n k h ô n g có m à n g n g ă n :
2 N a C l + 2 H aO -* 2 N a O H + H 2T + C l2t
Do k h ô n g có m à n g n g ã n n ê n C l 2 th o á t r a ở a n o t tá c d ụ n g với N aO H (cũng vừ a được
tạ o t h à n h ở c a to t) tro n g d u n g d ịch tạ o r a nước G ia -v e n .

17Q
II. CLORUA VÔI
C lo ru a vôi là châ't b ộ t m à u t r ắ n g , xốp.
C ô n g th ứ c p h â n tử của clo ru a vôi là C aO C l 2 và có công th ứ c câ'u tạ o là:

/ ổ
Ca
\
o — C1
N h ư v ậ y , clorua vôi là m uối k im lo ại canxi với h a i lo ại gốc a x it là clorua C1“ và
h ip o c lo rit CIO“. M uôi của m ộ t k im loại với n h iề u loại gốc a x it k h á c n h a u được gọi là
muối hỗn tạp.
T ro n g k h ô n g k h í, clo ru a vôi tá c d ụ n g d ầ n d ầ n với k h í CO 2 và hơi nước g ả i p h ó n g a x it
hipo clo rơ H C IO
2C aO C lz + C 0 2 + H 20 -> C a C 0 3 + C aC Ỉ 2 + 2H C 10
K hi cho k h í clo tá c d ụ n g vớ i vôi tô i ho ặc sữ a vôi ở30°c ta th u được clorua vôi:
Cl.¿ + C a (O H )2 -» C aO C l 2 + H aO

Bài 15: ¥LŨ ~ BROM - m i

I. FLO
1. Tính cliât vật lí và trạn g th ái tự nhiên
Ở đ iều k iệ n th ư ờ n g , fio là ch â't k h í m àu lục n h ạ t, r ấ t độc.
T ro n g tự n h iê n , fío chỉ có ởd ạ n g h ợ p c h ấ t, chủ yếu tậ p tru n g tro n g các c h ấ t k h o á n g ở
d ạ n g m uối flo ru a n h ư C a F 2 h o ặ c N a 3A IF 6 (criolit).
2. Tính, cliât hoá học
N guyên tố fio có độ âm đ iệ n lớ n n h ấ t n ê n là phi kim có tín h oxi hoá m ạn h n h ấ t.

180
 T ín h oxi h o á m ã n h l iệ t c ủ a fio th ể h iệ n ở các p h ả n ứ ng sau đây:
— Khí fio oxi hoá được tấ t cả các kim loại tạo ra m uôi ílorua.
~ Khí fio oxi hoá được h ầu h ế t các phi kim . Với khí hiđro, phản ứng nổ m ạn h xảy ra
n gay cả tro n g b ó n g tối v à n h iệ t độ râ't th ấ p , tạ o ra h iđ ro ílorua:

Hz+ F2 ---- -2G?-"-g—>2 HF

H iđ ro flo ru a (H F ) ta n n h iề u tro n g nước, tạ o t h à n h d u n g d ịch a x it ílo h iđ ric .
A xit íìo h iđ ric là a x it y ế u n h ư n g có tín h c h ấ t d ặ c b iệ t là ă n m ò n các đồ v ậ t b ằ n g th ụ ỷ
tin h :
S i 0 2 + 4 H F --------» SiF4 + 2HaO
S ilic te tr a flo ru a

Vì vậy, a x it H F được d ù n g đ ể k h ắ c chữ lê n th u ỷ tin h .

Khí fio oxi hoá nước dễ d à n g ở ngay n h iệ t độ thường, hơi nước nón g bốc ch áy khi tiếp I

sổ XAY CÔNG THỨC HOÁ HỌC THPT

xúc với k h í fio:

2 F 2 + 2 H 2Ổ -» 4 H F + ổ2
3. Sản xuất fio trong c ô n g nghiệp
P hư ơ ng p h á p duy n h ấ t đ ể s ả n x u ấ t fio tro n g công n g h iệ p là đ iệ n p h â n h ỗ n h ợ p K F
và H F (hỗn hợp ở th ể lồ n g ) cực dương bằng graphit (than chì) và cực âm b ằn g th ép đặc
b iệt b ằn g đồng. Ở cực âm có k h í H 2 và ở cực dương có khí F 2 th o á t ra.
II. BROM
1. Tính châ't v ậ t lí và trạn g thái tự nhiên
Ở đ iều k iệ n th ư ờ n g , b ro m là châ't lỏ n g m à u đỏ n â u , dễ b ay hơi, hơ i brom độc. B rom
rơi vào da s ẽ gây bỏng n ặ n g . Brom tan trong nước, nhưng tan nhiều hơn trong các dung
m ôi hữu ccf như etan ol, b en zen , xăng ... Dung dịch của brom trong nước gọi là nước brom.

ề
181
2. Tính ch ất Ho á học
Brom có tín h oxi hoá kém fio và clo, tuy vậy brom vẫn là ch ấ t oxi hoá m ạnh. Brom
oxi hoá được n h iều kim loại, th í dụ:
3 B r 2 + 2 AI -------- > 2 A lB r,
B rom c h ỉ oxi h o á được h iđ ro ở n h i ệ t độ cao, tạ o ra k h í h iđ ro brom ua:
B r¿ + H 2 2 HBr
B rom tá c d ụ n g với nước r ấ t c h ậ m tạ o r a a x it b ro m h iđ rie H B r và a x it hipobrom ơ
H B rO :
B°r2+ H 20 <____ » H B r + H B rO
3. Sản xuất brom trong côn g n gh iệp
C°]2+2N aB r ---------> 2NaCl + B°r2
III. IOT
1. Tính chất vật lí
Ở đ iều k iệ n th ư ờ n g , io t là c h â t r ắ n d ạ n g tin h th ể m àu đ e n tím . K h i đ u n nóng, io t r ắ n
b iế n t h à n h h ơ i,-k h ô n g q u a tr ạ n g t h á i lòng. H iệ n tư ợ ng n à y được gọi là sự th ã n g h o a của
iot.
Io t ta n r ấ t í t tro n g nước n h ư n g t a n n h iề u tro n g các d u n g m ôi hữu cơ n h ư e ta n o l,
b e n z e n , x ă n g ...
2. Tính ch ất hoá học
Io t oxi h o á được n h iề u k im lo ạ i n h ư n g p h ả n ứ ng chỉ x ầ y r a k h i đ u n n ó n g hoặc có c h ấ t
xúc tá c , th í dụ:
 Io t chỉ oxi hoá được h iđ ro ở n h iệ t độ cao v à có m ặ t c h ấ t xúc tá c tạ o r a khí h iđ ro
iotua, p h ả n ứ ng th u ậ n n g h ịc h :
I2
z
+ H2
z
< ~ xức
z= ~ = ±
tóc Pt
2HI

Io t h ầ u n h ư k h ô n g tá c d ụ n g với nước.
Io t có t ín h oxi h o á k é m clo v à b ro m có t h ể oxi h o á m uôi io tu a t h à n h iot:
c °l2 + 2 N ai 2N ađỉ + Ỉ2

B r, + 2 N aí -> 2 N aB r + Ỉ2
lo t có t ín h c h ấ t đ ặ c tr ư n g là tá c d ụ n g với h ồ t in h b ộ t tạ o t h à n h h ợ p c h ấ t có m à u
x a n h . Vì vậy, người t a d ù n g io t đ ể n h ậ n b iế t tin h b ộ t v à ngược l ạ i ắ
3. Sản x u ấ t ỉot trong c ô n g ngh iệp
T ro n g c ô n g n g h iệ p , n gư ờ i t a s ả n x u ấ t io t từ ro n g b iể n .

sổ TAY CÔNG THỨC HOẮ HỌC THPT

Chương 6 :0 X 1 - LƯU HUỲNH
Bài 16.- 0X1 - 0Z0N

A. 0X1
I. T Í N H C H Ấ T H O Á H Ọ C
Oxi là n g u y ê n tô' p h i k im h o ạ t đ ộ n g h o á học, có tín h 0X1 h o á m ạ n h .
Oxi tá c d ụ n g với h â u h ế t các k im loại (trừ Au, Pt...) và các phi k im (trừ halogen).
O xi tá c d ụ n g với n h iề u h ợ p c h ấ t vô cơ v à h ữ u cơ.
l ẽ T á c dụng với kim lo ạ i
M agie c h á y tro n g k h í oxi: 2 M g -t- O a ---- -— » 2M gO
2. Tác dụng với phi kim
Cacbon cháy trong khí oxì: c + 0 2 -----—> C02
3. Tác dụ n g với hợp chất
CO c h á y tro n g k h ô n g k h í: 2CO + O z ---- —— > 2GOa
E ta n o l c h á y tro n g k h ô n g k h í: C 2H 50 H + 3 0 2 ---- ——■
> 2C O a + 3 H zO
II. ĐIỀU CHẾ
1. Đ iều c h ế oxi trong phòng thí nghiệm
2 K M n 0 4 ---- > K 2M n ơ 4 + M n O a + O zT
2ễ Sản x u ất oxỉ trong công n g h iệp
a) T ừ k h ô n g k h í: K h ô n g k h í s a u k h i đ ã lo ạ i bỏ h ế t hơ i nước, b ụ i, k h í cacbon đioxit,
được h o á ỉỏng . C h u tig c ấ t p h â n đ o ạ n k h ô n g k h í lỏng, th u được ox iề
b) T ừ nước: Đ iện p h â n nước (nước có h o à ta n m ộ t ít H2SO4 hoặc N aO H để tă n g tín h d ẫ n
đ iện của nước), người ta th u được k h í oxi ở cực dương và k h í h iđ ro ở cực âm :
2HaO ----» 2H2t + 0 2T
B. OZON
O zon là m ộ t d ạ n g th ù h ìn h c ủ a oxi. K h í ozon m àu x a n h n h ạ t, m ù i đ ặ c trư n g , h o á lỏ n g
ở n h iệ t độ —1 1 2 °c . Khí ozon tan trong nước nhiều hơn so với khí oxi (100ml nước ở 0°c
hoà tan được 49ml khí ozon).
Ozon là m ộ t tro n g n h ữ n g c h ấ t có t í n h oxi h o á r ấ t m ạ n h v à m ạ n h h ơ n oxi.
O zon oxi h o á h ầ u h ế t các k im lo ạ i ( tr ừ Au, P t), n h iề u p h i k im v à n h iề u h ợ p c h ấ t vô
cơ, hữ u cơ. Ở đ iều k iệ n b ìn h th ư ờ n g , oxi k h ô n g oxi h o á được b ạ c , n h ư n g ozon oxi h o á b ạc
t h à n h b ạ c oxit:
2Ag + O 3 -------- > A g 20 + O z

184
 Bài 17: Lưu HUỲNH

I. TÍNH CHÂT VẬT LÍ

LƯU huỳnh có 2 dạng thù hình: lưu huỳnh tà phương (Sa) và lưu huỳnh đơn tà (Sp).
C h ú n g k h á c n h a u về c ấ u tạ o t in h th ể v à m ộ t s ố tín h c h ấ t v ậ t lí, n h ư n g tín h chất, lioá
học g iố n g n h a u . H a i d ạ n g th ù h ìn h s« và Sp có th ể b iến đổi qua lạ i với n h a u tuỳ th eo
điều k iệ n n h i ệ t đ ộ ệ
II. TÍNHCHẤTHOẢHỌC
1. Lưu huỳnh tác dụng với kỉm loại và hỉđro
0 0 +2 - 2
s + Fe ---- — > F e S
£ 0 .0 *1
s + h 2 — > H aS
T h ủ y n g â n tá c đ ụ n g với s ở n g a y n h iệ t độ thư ờ ng:

SỘ TAY CÔNG THỨC HŨÁ HỌC THPT

0 0 +2 -2
Hg + s -------- » H g S
2. Lưu huỳnh tác d ụ n g với phi kim
5. 0 .0
s + o 2 — —> s o 2
9 0 „ +6 -1
s + 3 F a ---- S F e

Bài 18: NIĐRO SUNFUA. Lưu HUỲNH ĐIOXIT. LUU HUỲNH TRIOXIT

A. HIDRO SUNFUA
1. Tính axỉt y ế u
H iđ ro su n fu a t a n tro n g nướ c tạ o t h à n h d u n g d ịch a x it r ấ t y ếu (yếu h ơ n a x it cacbonic),
có t ê n là a x it su n íư h iđ ric (H 2S).

1flR
 A x it s u n fu h id ric tá c d ụ n g v ớ i d u n g d ịch bazơ n h ư N aO H , tạ o n ê n 2 loại m uối: muổĩ
tru n g h o à n h ư N a 2S chứa ion s2~v à m uôi a x it n h ư N a H S ch ứ a ion HS~.
2. Tính khử mạnh
2 H 2 S + 0 2 -------- >2 H 2 ổ + 2 S
2 H 2 S + 3 0 2 ---- -— >2 H 20 + 2 S 0 2
Lưu
B. LƯU HUỲNH ĐIOXIT
1ỄLưu huỳnh đioxỉt là oxỉt axit
S 0 2 t a n tro n g nước tạ o t h à n h d u n g dịch a x it su n íu rơ H 2S 0 3:
S 02 + HjjO ï = ± HgSOg I. Axn
A x it su n fu ra là a x it y ếu ( m ạ n h h ơ n a x it su n fu h id ric và a x it cacbonic) và k h ô n g b ề n , 1 . TÍI
n g a y tro n g d u n g d ịch H 2SO 3 c ũ n g b ị p h â n h u ỷ t h à n h S 0 2 và H 20 . a)
S 0 2 tá c d ụ n g với d u n g d ịch b a z ơ n h ư N aO H , tạ o n ê n 2 lo ạ i m uối: m uôi tru n g h o à n h ư
N a 2SOa (chứ a ion s u n íĩt S O 3“) v à m u ố ĩ a x it n h ư N aH SO a (chứ a ion h iđ ro s u n ílt H S O 3).
2. LƯU huỳnh đioxit là chất kh ử và là châ't oxỉ hoá
a) Lưu h u ỳn h đ io x it là chất khử.
K h i d ẫ n k h í SO 2 vào d u n g d ịc h b ro m có m à u v à n g n â u n h ạ t, d u n g d ịch b ro m bị m ấ t
m àu :
b
S 0 2 + B r 2 + 2 H 20 -> 2 H B r + H 2 S 0 4
Ï
S O 2 đ ã k h ử B r 2 có m à u t h à n h H B r k h ô n g m àu .
sau:
b) Lưu h u ỳn h đ io x it là chất o x i h oá.
K hi d ẫ n k h í SO 2 vào dung dịch a x it sunfuhidric H 2S, dung dịch bị v ẩn đục m àu vàng:
S 0 2 + 2 H 2 S -------- > 3 ẳ i + 2 H 20 lo ạ
S O 2 đ ã oxi h o á H 2S t h à n h s .

186
c . Lưu HUỲNH TRIOXIT
Lưu h u ỳ n h trio x it (SO 3) là chầ't lỏng, k h ô n g m àu (t„c - 17°C), ta n vô h ạ n tro n g nước
và tro n g a x it sun fu ric.
Lưu h u ỳ n h trio x it là o x it a x it, tá c d ụ n g r ấ t m ạ n h với nước tạ o r a a x it sunfuric:
s o 3 + h 2o - -> h 2s o 4
Lưu h u ỳ n h trio x it tá c d ụ n g với dung d ịch bazơ và o x it bazơ tạ o m uối su n fa t.

Bài 19: AXIT SUNFIIRIC - muOÌ SUNFAT

I. AXIT SUNFURIC
1. Tínlx chất lioá học
a) T ín h chất của d u n g dịch a xit su ìifu ric lo ã n g
D ụng d ịch a x it su n fu ric lo ãn g có n h ữ n g t ín h châ't c h u n g củ a a x it, đó là:

sô TAY CÔNG THỨC HŨÁ HỌC THPT

— Đ ổi m à u quỳ tím t h à n h đỏ.
~ T á c d ụ n g với k im lo ạ i h o ạ t dộng, g iả i p h ó n g k h í h iđ ro .
— T ác đ ụ n g với o x it bazơ và với bazơ.
— T á c đ ụ n g được với n h iề u m uôi.
b) T ín h chất của a x it su n fu ric đặc
N goài tín h a x it m ạ n h , a x it su n fu ric đ ặ c còn có n h ữ n g tín h c h ấ t h o á học đ ặc trư n g
sau:
— T ín h oxi h o á m ạ n h :
A x it su n fu ric đ ặc, n ó n g có tín h oxi h o á r â t m ạ n h , nó oxi h o á được h ầ u h ế t các kim
lo ạ i (trừ Au, P t), n h iề u p h i k im (C, s , p ,...) và n h iề u h ợ p c h ấ t:
2 H.,■2 s 0 \4 + Cu - >•Cu S 0 44 + 2 H 20O + s 0 22 M ./.M
■M H
187
 2H 2 S 0 4 + ẳ -> 3 S 0 2 4 2H 20

2H a s 0 4 + 2K B r —>Br 2 + S O a + 2 H 20 + K 2S 0 4
~ T ín h h á o nước:
A x it su n íu ric đ ặc h ấ p th ụ m ạ n h nước. Nó c ũ n g h ấ p th ụ nước từ các hợ p c h ấ t gluxit
T h í dụ, n h ỏ H 2SO 4 đ ặ e vào đ ư ờ n g saccrozơ:
C ỊZH í 2O n ---- ------------- > 12C + llH a O
2. Sản xuất axit sunfurỉc
a) Sản xuất lưu h u ỳn h đ io x it (S O 2)
~ Đô't (‘.háy lưu h u ỳ n h : S + 0 2— SO»
- Đ ố t q u ặ n g p i r i t s ắ t F e S 2: 4 F e S 2 +1X 0 2 — “>2 F e ,0 ., + 8 SO,
b) Sản xuất lưu h u ỳn h tr io x it ( S O 3)
Oxi h o á S Ơ 2 b ằ n g k h í oxi h o ặ c k h ô n g k h í dư ở n h iệ t độ 450 — 5 0 0 ° c , chất xúc tác
x t| t
là vanađi(V ) o x it V2O5: 2 S O a + 0 2
c) Hấp thụ SO 3 bằng H 3S O 4
D ù n g H 2S 0 4 98% h ấ p th ụ S O 3, được oleum H 2SO 4. 11SO 3:
h ”s 0 4 + nS 0 3->-HaS0 4. nSOg
S au đó d ù n g lượ ng nước th íc h h ợ p p h a lo ã n g oleum , được H 2SO 4 đặc:
H 2S 0 4. nSOg + n H aO -> (n + 1) H 2S 0 4
II. MUỐI SUNFAT. NHẬN BIẾT ION SUNFAT Ngo:
H 2S 0 4 + B aC la -> B aSƠ 4 ị -4- 2HC1 các t ia
N a 2S 0 4 + B aC la B aSƠ 4 ị + 2 N aC l

188
 Chương 7: Tốc ĐỘ PHẲN ỨNG VÀ CÂN BANG HOÁ h ọ c
Bài 20: TƠC b ộ p h ả n ứng hoa h ọc

uxit. I. KHÁI NIỆM VỀ TỐC Độ PHẢN ỨNG HOÁ HỌC

Tốc độ p h ả n ứ n g là độ b iế n th iê n n ồ n g độ củ a m ộ t tro n g các c h ấ t p h ả n ứ ng h o ặ c s ả n
p h ẩ m tro n g m ộ t đ ơ n vị th ờ i gian.
K hi t ín h tố c độ c ầ n c h ỉ rõ t ín h tô'c độ th e o c h ấ t cụ th ể n à o tro n g p h ả n ứng.
II. CẢC ÝẾU Tố ẢNH HƯỞNG ĐẾN Tốc ĐỘ PHẢN ỨNG
ỉ. Ảnh hưửng của n ồ n g độ
K hi tă n g n ồ n g độ c h ấ t p h ầ n ứng, tốc độ p h ả n ứ ng tã n g .
2ẵẢnh hưởng của áp su ấ t
Á p s u ấ t ả n h h ư ở n g đ ế n tó c độ p h ả n ứ n g có c h ấ t k h í. K h i á p s u ấ t tă n g , n ồ n g độ c h ấ t

sổ TAV CÔNG THỨC HỮÁ HỌC THPT

tá c k h í tă n g th e o , n ê n tố c độ p h ả ĩi ứ n g tă n g .
3. Ảnh hưởng của n h iệ t độ
K hi t ă n g n h i ệ t độ, tố c độ p h ả n ứng tã n g .
4. Ảnh hưởng của diện, tích tiếp xúc
K hi t ă n g d iệ n tíc h tiế p xúc của các c h ấ t p h ả n ứng, tốc độ p h ả n ứ n g tă n g .
5. Ảnh Hưởng của ch ất x ú c tác
C h ấ t xúc tá c là ch â't là m t ă n g tốc độ p h ả n ứng, n h ư n g còn lạ i sa u k h i p h ả n ứ n g k ế t
th ú c.
N g o ài các y ếu tô' tr ê n , m ô i trư ờ n g x ả y r a p h ả n .ứng, tốc độ k h u ấ y tr ộ n , tá c d ụ n g của
các tia bức x ạ, v.v... c ũ n g ả n h h ư ớ n g lớ n đ ế n tố c độ p h ầ n ứng.

189
 Bài 21: CÂN BẰNG HQÁ HỌC

». CÂN BẰNG hoa học

V ậy, cân bằng hoá học là trạng th á i cửa phản ứng thuận nghịch k h i tốc độ phản ứng
thuận bằng tốc độ phản ứng nghịch.
II. Sự CHUYỂN DỊCH CÂN BẰNG HOÁ HỌC
1. Định nghĩa
Sự ch u y ể n d ịch c â n b ằ n g h o á h ọ c là sự di c h u y ể n từ tr ạ n g th á i c â n b ằ n g n à y sa n g
tr ạ n g t h á i c â n b ằ n g k h á c do tá c đ ộ n g củ a các y ế u tô' từ b ê n n g o à i lê n c â n bằng. N hữ ng
y ế u tô' là m ch u y ể n d ịch c â n b ằ n g là nồng độ, áp suất v à nhiệt độ. C h ứ n g được gọi là các
yếu tố ả n h h ư ở n g đ ế n c â n b ằ n g h o á học.
III. CAC YẾU T ố ẢNH HƯỞNG ĐẾN CÂN BẰNG HOÁ HỌC
B a yếu tố n ồ n g độ, á p s u ấ t v à n h iệ t độ ả n h hư ở ng đ ế n c â n b ằ n g h o á học đ ã được Lơ
S a —tơ - li—ê (H. Le C h a te lie r, 1850 — 1936, n h à h o á học P h á p ) tổ n g k ế t th à n h nguyên lí
được gọi là n g u y ên lí c h u y ển d ịch c â n b ằ n g Lơ S a —tơ —,li—ê n h ư sau:
Một phản ứng thuận nghịch đ a n g ởtrạng th á i căn bầng k h i chịu một tác động từ bên
n goài như biến ầổi nồng độ, áp suất, nhiệt độ, th ì cân bằng sẽ chuyển dịch theo chiều
là m giảm tác động bên n goài đ ó.
C h ấ t xúc tá c là m t ã n g tố c độ p h ả n ứ ng t h u ậ n v à tốc độ p h ả n ứng n g h ịc h với s ố lầ n
b ằ n g n h a u , n ê n c h ấ t xúc tá c k h ô n g ả n h hư ở ng đ ế n c â n b ằ n g h o á học.
K hi p h ầ n ứ n g th u ậ n n g h ịc h chư a ở t r ạ n g t h á i cân. b ằ n g th ì c h ấ t xúc tá c có tá c dụn g
là m cho c â n b ằ n g được t h i ế t lậ p n h a n h c h ó n g hơ n.

1QR
Phần II. HOÂ HỌC LỚP 11
Chương 1: s ự ĐIỆN LI
Bài 1: Sự BIỆN u
I. HIỆN TƯỢNG ĐIỆN LI
Q uá t r ìn h p h â n li các c h ấ t tro n g nước r a ion là sự đ iệ n li. N h ữ n g c h ấ t k h i ta n tro n g
nước p h â n li r a ion được gọi là n h ữ n g c h ấ t đ iện li.
II. PHÂN LOẠI CÁC CHÄT DIỆN LI
a) Chất điện l i mạnh
C h ấ t đ iệ n li m ạ n h là c h ấ t k h i ta n tro n g nước, các p h â n tử h o à t a n đ ều p h â n li r a ion.
N hững châ't đ iện li m ạn h là các axit m ạnh như H Cl, HNO3, HCIO4, H2SO4, ..ắ; các
bazơ m ạ n h n h ư N aO H , K O H , B a(O H )2> C a(O H )2, ... v à h ầ u h ế t các m uối.
T ro n g phư ơ ng t r ì n h đ iệ n li củ a c h ấ t đ iệ n li m ạ n h , người ta d ù n g m ộ t m ũi tê n chỉ

sổ TAY CÔNG THỨC HOÁ HỌC THPT

c h iề u của q u á t r ì n h đ iệ n li.
T h í d ụ : N a 2S 0 4 - - - - - > 2 N a + + s o * - I
b) Chất điện li yếu Ị
C h ấ t đ iệ n li y ếu là c h â 't k h i ta n tro n g nước c h ỉ có m ộ t p h ầ n số" p h â n tử h ọ à ta n p h â n
li r a ion, p h ầ n còn lạ i v ẫ n tồ n tạ i dưới d ạ n g p h â n tử tro n g d u n g dịch.
N h ữ n g châ't đ iệ n li y ế u là các a x it yếu n h ư C H 3C O O H , H C IO , H 2S, H F , H 2SO 3, các
b azơ y ếu n h ư B i(O H )3, M g(OH> 2, ...
T ro n g p hư ơ ng t r ì n h đ iệ n li cua c h ấ t đ iệ n li yếu, người ta d ù n g h a i m ũi t ê n ngược
c h iề u n h a u .
T h í dụ: CHgCOOH <-___ -> C H 3COO" + H*

191
 Bài 2: AXIT, BAZ0 VA MII0Ì Thí 0

I. AXIT
M uối
T h eo th u y ế t A—r ê —n i—ut, a x it là c h ấ t k h i ta n tro n g nước p h â n li r a c a tio n H +. a x it) đư<
Thí dụ: HC1 4= 3. H ’ + c r N ếu
dược gọi
C H 3COOH + C H 3CO O
II. BAZƠ
T heo th u y ế t A—r ê —n i—ut, bazơ là chất k h i t a n tro n g nước p h ã n li r a a n io n O H ”.
T h í dụ: N a O H -> N a + + O H '
1. NƯỚC
C ác d u n g d ịch bazơ đều có m ộ t sô" tín h c h ấ t chung, đó là tín h c h ấ t của các a n io n OH~ X. Sự đ
tro n g d u n g dịch.
III. HIĐROXIT LƯỠNG TÍNH
H iđ ro x it lư ỡ ng tín h là h iđ ro x it k h i ta n tro n g nước vừa có th ể p h â n li n h ư a x it vừa có 2. Tính
th ể p h â n li n h ư bazơ. T ích
T h í dụ: Z n (O H >2 là h iđ ro x it lư ỡ ng tín h : n h iệ t đ
Sự p h â n li th e o k iểu bazơ: Z n ( O H )2 Z n 2+ 4 2 0 H r trong CỂ
3. Ý ng
Sự p h â n li th e o k iể u a x it: Z n ( O H )2 ẵ~4 ...> Z n O f' + 2 H f
a) M
C ác h iđ ro x it lưỡ ng tín h th ư ờ n g g ặ p là Z n(O H )2> A l(O H )3, S n(O H )2, P b(O H )2, C r(O H )3. V
C h ú n g đều ít ta n tro n g nước v à lực a x it (k h ả n ã n g p h â n li r a ion), lực bazơ đều yếu.
IV. MUỐI
b) M
M uôi là h ợ p c h ấ t k h i ta n tro n g nước p h â n li r a c atio n k im lo ại (hoặc c a tio n N H 4 ) và
V ậy
a n io n gốc a x it.

192
 T h í dụ: (N H 4)2S 0 4 -> 2 N H ; + SOf-
N aH CO g -» N a* + H C O '
M uôi m à a n io n gốc a x it k h ô n g còn h iđ ro có k h ả n à n g p h â n li r a ion H + (h iđ ro có tín h
axit) được gọi là muối tru n g hoà. T h í dụ: N a C l, (N H 4)2S 0 4, N a 2C 0 3.
N ế u a n io n gốc a x it củ a m u ố i v ẫ n còn h iđ ro có k h ả n ă n g p h â n li r a ion H + th ì muối đó
được gọi là muối a x it. T h í dụ: N aH C O a, N a H 2P 0 4, N a H S 0 4.

Bài 3: sự BIỆN I I CỦA niưức. pHẳ CHÍT CHỈ THỊ AXIT - BAZtf

I. NƯỚC LÀ CHÃT ĐIỆN LI RẤT YẾU

l ề Sự đ iện li của nước
H aO — -----t H + + OH

có 2. Tính sô' ỉon của nước

số TAY CỘNG THỨC HỮÁ HỌC THPT

T ích sô' ] được gọi là tíc h sô' ion của nước. Tích sô' n à y là h ằ n g sô' ồ
n h iệt độ xác định, tuy n h iê n giá trị tích sô' ion của nước là 1,0.10-14 thường được dùng
tro n g các d u n g d ịch lo ãn g , khi n h iệ t độ k h ô n g k h á c n h iề u với 2 5°c.
3. Ý nghĩa tích s ố ion củ a nước
a) M ô i trường a x it
V ậy m ôi trư ờ n g a x it là m ô i trư ờ n g tro n g đó:
[ H +] > [O H ] h a y [ H +] > 1 ,0 .1 ()-7M
b) M ô i trường kiềm
V ậy m ô i trư ờ n g k iề m là m ô i trư ờ n g tro n g đó:
[ H +] < [ O H '] h a y [ H +] < 1 , 0 .10 7M
IL KHÁI NIỆM VỀ pH. CHÂT CHỈ ÏH| AXIT - BA7.Ơ
1. Khái niệm vể pH
[ir ] 10"pHM . N ế u [H +] = 10~UM th ì pH = a.
T h a n g pH th ư ờ n g d ù n g có g iá tr ị từ 1 đ ế n 14.
2. Chất chỉ thị axit - bazơ
C h ấ t c h ỉ th ị a x it — b a z ơ là c h ấ t có m àu b iến đổi phụ th uộc v ào g iá tri pH củ a dung
dịch.
T rộ n lẫ n m ộ t sô' c h ấ t c h ì th ị có m à u b iế n đổi k ế tiế p n h a u th e o giá t r ị pH , t a được
h ồ n h ợ p chất chỉ thị vạn n ă n g .

Bài 4: PHẢN ỨNG TRAO fitfl ION TRONG DUNG D|CH CÁC CHÂT DIỆN LI
1. P h ả n ứ n g x ả y ra tro n g d u n g d ịch các c h ấ t đ iệ n li là p h á n ứ ng giữa các io n ắ
2. P h ả n ứ ng tra o đổi ion tr o n g d u n g d ịc h các c h ấ t đ iệ n li chỉ x ả y ra kh i các ion k ế t hợ p
được với n h a u tạ o t h à n h í t n h ấ t m ộ t tro n g các c h ấ t sau:
—Chất kết tủa
— Chất điện l i yếu.
—Chất kh í.

Chương 2: NHÓM NITƠ

Bài S: NITƠ
I. TÍNH CHÂT HOẢ HỌC
ỉ. Tính oxỉ hoá
a) T á c dụng với k im loại
T h í dụ: 3M g + N 2 ---- —— > M g 3N 2
b) T á c dụng với h ìđ ro
N 2 + 3 H 2 <-- t0j ■>, 2 NHg
2. Tính khử
0 .0 +2
N2 + 0 2 — ± 2N O
Ở đ iều k iệ n th ư ờ n g , k h í N O k h ô n g m à u k ế t h ợ p n g a y với oxi củ a k h ô n g k h í, tạo ra
k h í n itơ đ io x it N 0 2 m à u n â u đỏ:
2 N O +- O a -------- > 2 N 0 2
II. ĐIỂU CHẾ
1. Trong côn g nghiệp
N itơ được s ả n x u ấ t b ằ n g p h ư ơ n g p h á p ch ư n g c ấ t p h â n đ o ạ n k h ô n g k h í lỏ n g ẻ
2. Trong p h òng thí ngh iệm

sỗ TAY CÔNG THỨC HOÁ HỌC THPT

n h 4n o 2 — - — > n 2T + 2 H 2o ị
N H 4C1 + N a N O z N 2Ĩ + N aC I + 2 H 20 I

Bài 8: AMONIAC VÀ MUÔIAMOMI

A. AMONIAC
I. TÍNH CHẤT HOÁ HỌC
1. Tính bazơ yếu
a) T á c dụng với nước
n h 3 + h 2o <— — > n h ; + OH
T ro n g d u n g d ịch , a m o n ia c là b a z ơ yếu. Có th ể đ ù n g g iấ y quỳ tím ẩ m để n h ậ n b iế t k h í
a m o n ia c, quỳ tím sẽ c h u y ể n t h à n h m àu x a n h .
b) Tác dụng với d u n g dịch muối
A1CỊ, + 3 N H , + 3 H 20 —>• A l( O H )3 ị + 3 N H 4Cl
c) T á c dụng với a xit
T h i dụ: N H 3 + HC1 N H .C l
2N H 3+ H 2SO< ( N H 4)2S O ,
2. Tính k h ử
a) Tác dụng với oxi
A m oniac c h á y tro n g oxi cho n g ọ n lửa m à u v à n g , tạ o ra k h í n itơ v à hơ i nước.
4 NHa + 3 0 * ---- - — > 2 N* + 6 H.^O
b) T á c dụng với clo
Glo oxi h o á m ạ n h a m o n ia c tạ o ra n itơ và h iđ ro clorua:
2 N H 3 + 3C1* ----- -> N 2 + 6HC1
Đ ồng th ờ i N H rỉ k ế t h ợ p n g a y với HC1 tạ o t h à n h "khói" tr ắ n g NH4CI.
lỉ. Đ IỂU C H Ế
X. Trong p h ò n g th í n g h iệm
2 N H 4CI + C a (O H )2 —^ỉ-> C aC Ỉ 2 + 2 N H :ỉí + 2 H aO
2. T r o n g c ô n g n g h i ệ p
N 2 (fe) + 3 H 2 (k ) ^ =ẾẺẼ^ ± 2NH.) ( k ) AH < 0
B. MUỐI AIVĨONI
I. TÍNH CHẤT HOÁ HỌC
1. Tác d ụ n g vớ i d u n g d ịch k iềm
(N H 4 )2 S 0 4 h- 2 N aO H -» 2NH ., t + 2 H 20 + N a 2S 0 4
P h ư ơ n g tr ìn h ion r ú t gọn: NH* + O H ' -------- > NH;, T + H ^o

196
2. Phản ứng nliiệt phân
C ác inuốỉ a m o n i dễ bị p h â n h u ỷ bởi n h iệ t.
M uối a m o n i ch ứ a gốc a x it k h ô n g có t ín h oxi h o á k h i đ u n n ó n g bị p h â n huỷ th à n h
am o n iac.
N H .jC l(r) — NHg (Ã) + HC1(Ã)
(N H 4 )2 COg ( r ) -> N H , (k ) + N H 4H C O s ( r )
N H 4H C 0 3 ( r) N H 3 (k ) + C 0 2 (*) + H .O (Á)
M uôi a m o n i c h ứ a gốc củ a a x it có t ín h oxi h o á n h ư a x it n itơ , a x it n itr ic k h i bị n h iệ t
p h â n cho ra N 2, N 20 (đ in itơ oxit).
Thỉ dụ; N H 4N O z ---- » N 2 + 2 H zO
N H 4N O a ---- > N 20 + 2 H aO
N h ữ n g p h ả n ứ n g n à y được sử đ ụ n g đ ể đ iều c h ế các k h í N 2 v à N 2O tro n g p h ò n g th í
n g h iệ m .

sô TAY CÔNG THỨC HOÁ

Bài 7: AXIT NITRIC VÀ MUỐI NITRAT
A. AXIT NITRIC
r. TÍNH CHẤT VẬT LÍ
A x it n itr ic tin h k h i ế t là châ't lỏng, k h ô n g m àu , bốc k h ó i m ạ n h tro n g k h ô n g k h í ẩm , D
= 1,53 g/cm 3.
II. TÍNH CHẤT HOÁ HỌC
1. Tính a x i t
CuO + 2 H N O 3 -> Cu (N O a )2 + H aO
B a (O H )2 + 2HNO.j —> B a ( N O a) 2 + 2 H aO
CaCOg -4 2H N < V ~* C a ( N 0 3)2 + C 0 2 + H aO
2. Tính oxỉ hoá B. MUỐI I
a) Tác dụng với k im loại M uối
đ ồ n g (II)
T h í dụ: Cu + 4 H N 0 3 (đặc) C u (N O a)2 + 2 N 0 2 t + 2 H aO
1. TínH
3 Cu + 8 H N O 3 ( l o ã n g ) 3 C u ( N . O a)a + 2 N O T + 4 H zO T ất c
+G
Với các k im lo ạ i có t ín h k h ử m ạ n h n h ư M g, A l, z ,.., H N O 3 lo ã n g có t h ể b ị k h ử đến dịch loã
Thí c
NaO, N 2 hoặc N H 4N 0 3 .
T ro n g dung d ịc h HNO3 đặc, ngu ộ i AI và F e b ị th ụ đ ộ n g h o á do tạ o r a m ộ t lớ p m à n g 2. Phải
oxit b ề n , b ảo vệ cho k im lo ại k h ỏ i tá c d ụ n g của các axit. C ác
b) Tác dụng với p h i k im n itra t c
K hi đun n ó n g , HN Oa đ ặc có t h ể oxi h o á được các p h i k im n h ư c, s, p , ... C ác
T h í dụ: ằ + H N 0 3 (đặc) H 2 S 0 4 + 6 N O a + 2 H aO n itrit V
c) T á c dụng với hợp chất Thí
HNO3 đặc còn oxi hoá được n h iều hợp châ't vô cơ và hữu cơ. Vải, giây, m ùn cưa, dầu Mut
thông, ... bị phá huỷ hoặc bốc cháy khi tiếp xúc vđi HNO;ì đặc.
tư ơ n g I
IV. ĐIỀU CHẾ
l ế Trong phòng thí nghiệm
Mui
N a N 0 3 + H 2S 0 4 H N O s + N aH S O ,
N O 2 vi
2ễ Trong công nghiệp
a) Oxi hoá k h í a m o n ia c b ằ n g oxi k h ô n g k h í t h à n h n itơ m onooxit (NO):
3. N h;
4N H 3+ 50-2■■ > 4N O + 6H aO AH < 0
b) Oxi h o á n itơ m o n o o x it t h à n h n itơ đ io x it b ằ n g oxi k h ô n g k h í ở đ iều k iệ n thư ờ ng:
2N O + cx ■> 2N O ,

198
B. MUÔI NITRAT
M uôi củ a a x it n itr ic được gọi là n itr a t, t h í dụ: n a tr i n i t r a t N a N 0 3, b ạc n i tr a t A g N 0 3,
đ ồ n g (II) n itra t C u(N 03)2, •••
1. TínH c h ấ t của m uấỉ n itrat
T á t cả các m uôi n i t r a t đ ề u dễ t a n tro n g nước và là c h â t đ iệ n li m ạ n h . T ro n g d u n g
d ịch lo ãn g , c h ú n g p h â n li h o à n to à n t h à n h c á c ion:
Thỉ dụ: N a N O ;i ---------> N a + + NOg
2. Phản ứng n h ỉệt phân
C ác m uối n i t r a t dễ bị n h i ệ t p h â n h u ỷ , g iả i p h ó n g oxi. Vì vậy, ồn h i ệ t dộ cao các m uối
n i tr a t có tín h oxi h o á m ạ n h .
C ác m uối n i t r a t củ a k im lo ạ i h o ạ t đ ộ n g m ạ n h (k ali, n a tr i, .„) bị p h â n h u ỷ tạ o ra m uối
n i tr it v à 0 2.
T h í dụ: 2K N O a ---- » 2 K N 0 2 + 0 2t

sô TAY CÔNG THỨC HOẮ HỌC ỊHPT

M uối n itra t của m agie, k ẽm , sấ t, chì, d ồn g ... bị phân huỷ tạo ra o xit của kim loại
tương ứng, N O 2 và O 2.
2 C u ( N 0 3)a ---- > 2 CuO + 4 N 0 2T 4 OaT
M uôi n i t r a t của b ạc, v à n g , th ư ỷ n g â n , ... b ị p h â n huỷ tạ o t h à n h k ìm lo ại tươĩig ứ ng,
NO 2 và 0 2:
2A gN O a ---- £— > 2 A g + 2 N 0 2T + 0 2t
3* Nhận b iết ỉon ĩiitrat
3Cu + 8 H ' + 2 N O 3 3C u2+ + 2 N O t + 4 H aO
2N O + ơ 2 (k h ô n g k h í) -* 2N O a
 Bài 8: PHOTPHO

I. TÍNH CHẤT VẬT LÍ

1. Photpho trắng
P h o tp h o t r ắ n g là châ't r ắ n tro n g su ố t, m àu tr ắ n g hoặc hơi v à n g , trô n g giống n h ư sáp,
có cấu trú c m ạ n g tin h th ể p h â n tử . T ro n g tin h th ể , n h ữ n g p h â n tử P4 n ằ m ở n ú l, m ạng
và liê n k ế t với n h a u b ằ n g lực tư ơ n g tá c yêu.
2. Photpho đỏ
P h o tp h o đỏ là c h ấ t b ộ t m à u đỏ, dễ h ú t ẩ m và c h ả y rữ a, b ề n tro n g k h ô n g k h í ở n h iệ t
độ th ư ờ n g và k h ô n g p h á t q u a n g tro n g b ó n g tổ ì, k h ô n g ta n tro n g các d u n g m ô i th ô n g
thường, chỉ bốc cháy ởn h iệt độ trê n 2 5 0 ° c .
II. TÍNH CHẤT HOÁ HỌC
1. Tính oxi hoá

Thỉ dụ: 2 P + 3Ca .....-t-°— > Ca.jP 2

2. Tính khử
P h o tp h o c h á y được tro n g k h ô n g k h í k h i đ ổ t nóng:

thiếu oxi: 4 P + B 0 2 -... ..... ■> 2 P 2 O 3

d ư o x i: 4 p + 5 0 2 ---- *-— > 2 P 2Os

P h o tp h o tá c d ụ n g dễ d à n g với k h í clo k h i đ ố t nóng:

th iế u clo: 2 p + 3C12 ---- l- — > 2PC1*

dư clo: 2p + 5C12 ---- — » 2PC1 5

III, TRẠNG THÁI Tự NHIÊN
T ro n g tự n h iê n , k h ô n g g ặ p p h o tp h o ở t r ạ n g th á i tự do vì nó k h á h o ạ t đ ộ n g về m ặ t
hoá học. H a i k h o á n g v ậ t c h ín h của p h o tp h o là p h o tp h o rit Ca^(P 0 4)2 và a p a tit 3 Ca3(PO-
,)*.O aFz.
IV. SẢN XUÂT
T ro n g công n g h iệ p , p h o tp h o được s ả n xuâ't b ằ n g cách n u n g h ỗ n h ợ p q u ặ n g p hotphorit
(hoặc a p a tit), c á t v à th a n cốc ở 1 20 0 °c tro n g lò đ iệ n . H ơi p h o tp h o th o á t r a được ngưng
tụ khi làm lạ n h , sẽ thu được photpho trắn g ởd ạn g rắn.

Bài 8: AXIT PHOTPHORIC VÀ MUÔI PHOTPHAT

A. AXIT PHOTPHORIC
I. CẤU TẠO PHÂN TỬ
A xit p h o tp h o ric (H3PO4) có c ô n g th ứ c cấu tạ o : Ị

! idHÌ 3ỜH VOH OiỊỊHl 9NỌ3 AVI ỊỊS

H -O ^ ^
H - o —— p = o
H - o
II. T Í N H C H Ấ T H O Á H Ọ C
1. A xit p h o tp h o ric là a x it ba n ấ c , có độ m ạ n h tru n g b ìn h , có t ấ t cả n h ữ n g tín h c h ấ t
ch u n g củ a a x ít. T ro n g d u n g d ịc h nước, nó p h â n li th e o từ n g nấc:
N ấ c X: H 3P 0 4 < = ■■-> H ’ + H 2P O ;
N ấc 2 : H 2P 0 4 <-------> H 4 + H P O ^
N ấc 3: HPOỊ <- . > H' + PO ^
2. K hi tá c d ụ n g với dun g dịch k iề m , tu ỳ th eo lượng châ't tá c d ụ n g m à a x it p h o tp h o rie tạ o
ra m uôi a x it, h o ặc m uôi trư n g h o à , hoặc h ỗ n h ợ p các m uối đó.
 H 3P 0 4 + N aO H -►N aH 2P 0 4 + H zO
H 3P 0 4 + 2 N a O H - N a 2H P 0 4 + 2 H aO
H 3P 0 4 + 3 N a O H >NaaPO,, + 3 H zO
3. K h á c với a x it n itric , a x it p h o tp h o ric k h ô n g có t ín h oxi h o á .
III. ĐIỀU CHẾ I. TÍNH
1. Trong phòng thí nghiệm N guyí
A x it p h o tp h o ric được đ iều c h ế b ằ n g cách d ù n g a x it n itr ic đ ặc oxi h o á p h o tp h o : khác nhỉ
p -t*5 H N O a (đ ặc ) H 3P 0 4 + 5 N 0 2 + H 20 II. TÍNI
2. Trong công nghiệp l ề Tính
C ho a x it s u n íu ric đ ặ c tá c d ụ n g vớ i q u ặ n g p h o tp h o rit h o ặ c q u ặ n g a p a tỉt: a) T á c d
C a 3 ( P 0 4 )z + 3 H 2S 0 4 (đặc) ---- > 2 H 3P 0 4 + 3CaSO„ ị Cacbi
Đ ể s ả n x u ấ t a x it H 3P O 4 có độ tin h k h iế t và n ồ n g độ cao hơ n , người ta đ ố t c h á y
p h o tp h o đ ể th u p 20 5> rồ i cho P 2O 5 tá c d ụ n g với nựớc:
Ở nb
4 P + 5 0 2 — " -> 2P 20 5
3 H 20 2 H 3P 0 4
B. MUỐI PHOTPHAT b) T á c í
I. TÍNH TAN T h í.
C ác m uôi tru n g h o à v à m u ô i a x it của k im lo ại n a tr i, k a li và a m o n i d ều t a n tro n g
nước. Với các k im lo ại k h á c , c h ỉ có m uôi h iđ ro p h o tp h a t là ta n được, n g o à i r a đ ều k h ô n g
t a n h o ặ c í t ta n tro n g nước.
2. Tínl
II. NHẠN BIẾT ION PHOTPHAT
a) T á c
T huốc th ử d ể n h ậ n b iế t io n P O 4" tro n g d u n g d ịch m uôi p h o tp h a t là b ạ c n i tr a t.
Ở n
P h ư ơ n g tr ìn h ion r ú t gọn:
3A g+ + PO* A g 3P 0 4 ị
(m àư v à n g )

202
 Chương 3: NHÓM CACBON
Bài 10: CACBON

I. TÍNH CHẤT VẬT LÍ

N g u y ên tố cacbon có m ộ t sô' d ạ n g th ừ h ìn h là kim cương, th a n ch ì, íu le re n ,... C húng
k h á c n h a u về t í n h c h ấ t v ậ t lí.
II. T Í N H C H Ấ T H O Á H Ọ C
1. Tính khử
a) T á c dụng với oxi
C acbon c h á y được tro n g k h ô n g k h í, p h ả n ứ n g to ả n h iề u n h iệ t:
? a +4
c + o2 — » co2
Ở n h i ệ t độ cao, cacbon lạ i k h ử được COz th e o p h ả n ứng:

sô TAY CỐNG THỨC HOÁ HỌC THPĨ

C 0 2 + Ỏ ---- £— > 2CO
b) T á c dụng vởì hợp chất

T h i dụ: c + 4 H N O 3 (đặc) -£ -> C O a + 4N O a + 2 H 20

Ồ + Z n O ---- l- — >Zn + CO
2. Tính oxỉ hoa
a) T á c dụng với h iđ ro
Ớ n h iệ t độ cao và có ch ất xúc tác, c tác dụng với khí H 2 tạo th àn h khí CH4:
c + 2H* ---- ^ > CH4
b) T á c dụng với k im loại BẼCACB
Ở n h iệ t độ cao, c tác dụn g được với m ột số kim loại tạo thành cacbua kim loại. IệTÍN1
Cac
T h í dụ: 4 AI + 3 C ---- — > A l4Ca
nhiều
II. TÍ1
Bài 11: Hựp CHÂT CỦA CACBON
Kh
A. CACBON MONOOXIT dùng !
I. T Í N H C H Ấ T V Ậ T L Í cc
Cacbon m onooxit (CO) là c h ấ t khí k h ôn g m àu, khôn g m ùi, khôn g vị, hơi n h ẹ hơn dung
k h ô n g k h í, r ấ t ít t a n tro n g nước, r ấ t b ề n với n h iệ t. K h í c o r ấ t độc.
II. T ÍN H C H Ấ T H O Á H Ọ C
1. Cacbon m onoợxỉt là oxỉt không tạo m uối (oxỉt trung tính) n i ẽĩ
CO k h ô n g tá c d ụ n g với nước, a x it và d u n g d ịc h k iề m ởđ iều k iệ n th ư ờ n g . 1 . Ti

2. T ín h k h ử : 2CO + 0 2 2C 02
Ở n h i ệ t độ cao, k h í c o k h ử được n h iề u oxi k im loại. 2. Ti
K
T h i dụ: F e 20 3 + 3CO 2Fe + 3C 02 cho
III. ĐIỀU CHẾ c. A
1. Trong phòng thí nghiệm
I. A
K hí CO được đ iều c h ế b ằ n g cách đun n ó n g a x it fom ic (H C O O H ) k h i có m ặ t H 2SO 4
H aS Q 4
đặc: HCOOH -* CO + h 2o
2. Trong công nghiệp
c 4- h 2o 1 0 5 0 °c
co + H,
co2 + c -> 2 CO Mu

204
B. CACBON ĐIOXIT
ĩ . T ÍN H C H Ấ T V Ậ T L Í
C acbon đ io x it ( C 0 2) là c h ấ t k h í k h ô n g m à u , n ặ n g gâ'p 1,5 lầ n k h ô n g k h í, ta n không
n h iều tro n g nước: Ở đ iều k iệ n th ư ờ n g , 1 l ít nước h o à ta n được 1 l ít k h í C 0 2.
II. T ÍN H C H Ấ T H O Á H Ọ C
K hí C Ơ 2 k h ô n g c h á y v à k h ô n g duy t r ì sự c h á y của n h iề u c h ấ t, n ê n người ta thường
d ù n g n h ữ n g b ìn h tạ o k h í CC) 2 đ ể d ậ p t ắ t các đ á m cháy.
C O 2 là o x it cixit, k h i t a n tr o n g nước m ộ t lượ ng n h ỏ CO 2 k ế t h ợ p với nước tạ o th à n h
dung đ ịch a x it cacbonic:

+ ^ 2^ (/) <—..- - -
III. ĐIỀU CHẾ
1. Trong p h òng thí nghiệm

lđHi 3ÚH yOH O.ỌHl 9NQ3 AVI o s

C a C 0 3 + 2HC1 -» C 0 2 'T + C aC l 2 + H aO
2. Trong cô n g nghiệp
K h í C 0 2 được th u h ồ i từ q u á t r ì n h đ ố t c h á y h o à n to à n t h a n để cung c ấ p n ă n g lượng
cho các q u á t r ì n h s ả n x u ấ t k h á c .
c . AXIT CACBONIC VÀ MUỐI CACBONAT
I. A X IT C A C B O N IC
H aC O a <. H* + H C 03

H C O 3 <7-___ > H ++CO*

A x it cacbonic tạ o ra h a i loại m uối: M uối cacbonat chứa ion c o ầ ” ( N a 2C 0 3, C aC O :1,ẵề.);
M uôi h iđ ro cacb o n at chứa icm H C O ãC N aH C O g, C a ( H C 0 3)2 , ...)
II. M Ư Ố I C A C B O N A T b) T á c
a) T ín h tan
M uối c a c b o n a t củ a k im lo ạ i k iềrn , a m o n i v à đ a sô" các m uôi h iđ ro c a c b o n a t d ễ ta n
tro n g nước, M uối c a c b o n a t củ a k im lo ạ i k h á c k h ô n g ta n tro n g nước. 2. T ín
b) T á c dụng vô i a x it Th
NaHCOg + H C 1 N aC l + C0 2ĩ + H 20
III. Đ
N a 2C 0 3 + 2H C I -* 2N aC l + C 0 2T + H aO
Sil
c) T á c dụng với d u n g dịch kiềm đioxit
C ác m uối h iđ ro c a c b o n a t tá c d ụ n g dễ d à n g với d ụ n g d ịch k iềm ,
Tl
N a H C O s + N a O H -> N a 2C Õ 3 + ĩ ĩ 20
d ) Phản ứng nhiệt p h â n B. Hơ
M g C 0 3(r) > M gO (/.) + CO 2(k) I. SI!
Si
2 N aH C O 3 (r) N a 2C 0 3(rj + C 0 2(JtJ + H 20 (Aj
Si

Bài 12: SILIC VÀ Hựp CHẤT CỦA SILIC

A. SILIC
I. T ÍN H C H Ấ T H O Á H Ọ C II. i
1. T í n h k h ử 2
a) T á c dụng với p h i k im nón
S ilic tá c đ ụ n g trự c tiế p với flo ởđ iều líiệ n th ư ờ n g ; với clo, brom , iot, oxi k h i đ u n nóng; Do
với cacbon, n itơ , lưu h u ỳ n h ồn h i ệ t độ cao. dùr
T h í dụ: S i + 2F 2 --------- > SiF 4
ra
S i 4- 0 „ ---- SiOo

206
b) T ác d ụ n g với hợp chất
S i + 2 N a ơ H + H aO -> N a 2ả i 0 8 + 2 H 2 T
2. Tính oxỉ hoá
o -4
T h í dụ: 2 M g + Si -> Mg2Si
III. ĐIỀU CHÊ'
S ilic được đ iều c h ế b ằ n g c á c h d ù n g chất k h ử m ạ n h n h ư m ag ie , n h ô m , cacbon khử silic
đ io x it ởn h i ệ t độ cao.
T h í dụ: S i0 2 + 2M g — Si + 2 M gO
B. HỢP CHẤT CỦA SILIC
I. SILrlC ĐIOXIT
Silic đioxit (S 1O 2) là c h ấ t ở d ạ n g tin h th ể , n ó n g chảy ở1713°c, k h ô n g ta n tro n g nước.
Silic đioxit ta n chậm tro n g dưng dịch kiềm đặc, nóng, ta n dễ tro n g kiềm nóng chảy

Sỗ TAY CÔNG THỨC HŨÁ HỌC THPT

S i 0 2 + 2 N a O H .....*"■ >N a 2S i 0 3 + H aO
S ilic đ io x it ta n được tro n g a x it íloh iđ ric:
S iO a + 4 H F -------- > S iF 4 + 2H aO
II. AXIT SILIXIC
A x it siỊixic (H 2SÌO 3) là c h ấ t ở d ạ n g keo, k h ô n g ta n tro n g nước, dễ m ấ t nước k h i đ u n
n ó n g . K h i s ấ y k h ô , a x it silix ic m ấ t m ộ t p h ầ n nước, tạ o t h à n h v ậ t liệ u xốp là silicagen.
Do có tổ n g d iệ n tíc h bề m ặ t r ấ t lớ n , s ilic a g e n có k h ả n ă n g h ấ p p h ụ m ạ n h , th ư ờ n g được
d ù n g đ ể h ú t hơ i ẩ m tro n g các th ù n g đ ự n g h à n g hoá.
A x it silỉx ic là a x it r ấ t y ế u , y ế u h ơ n cả a x it cacbonic, n ê n dễ b ị k h í cacbon đioxit đ ẩ y
r a k h ỏ i d u n g d ịch m uối s ilic a t:
N a 2S iO s + C 0 2 + H 20 - > N a 2CO s + H 2S 1O 3Ì

on7
III. MUỐI SILICAT
A x it silix ic dễ ta n tro n g d u n g d ịch k iề m , tạ o t h à n h m uối silic a t. C hĩ có s ỉlic a t k im
lo ại k iề m ta n dược tro n g nước. D u n g d ịch đ ậ m đ ặc củ a NaaSiOa và K 2S 1O 3 được gọi là
thuỷ tin h Lỏng, V ải ho ặc gỗ t ẩ m th u ỷ tin h lồ n g sẽ k h ó b ị ch ả y . T hủy tin h lỏ n g còn được
d ù n g đ ể c h ế tạ o keo d á n th u ỷ t i n h và sứ,

Chương 4: ĐẠI CƯƠNG VÊ HOÁ HỌC HỮU c ơ

Bài 13: MỬ BẦU VỂ HOÁ HỌC HỮU cd

I. KHẢI NIỆM VỀ HỢP CHẤT HỮU cú VÀ HOÁ HỌC HỮU cd

H ợ p c h ấ t hữu cơ là h ợ p c h ấ t của cacbon (trừ CO, C O 2, m uôi cacb o n at, x ian u a ,
cacbua...).
K h ác với h ợ p c h ấ t vô cơ, tro n g th à n h p h ầ n h ợ p c h ấ t hữu cơ n h ấ t th iế t p h ả i cỏ
cacbon, h a y g ặ p h iđ ro , oxi, n itơ , s a u đó đ ế n h a lo g e n , lưu h u ỳ n h , ...
II. ĐẶC ĐIỂM CHUNG CỦA HỢP c h ấ t hữu cơ
1. Đặc điểm cấu tạo
Được câu tạ b chủ y ế u từ c á c n g u y ê n tô' p h i k im có độ â m đ iệ n k h á c n h a u k h ô n g
n h iề u , n ê n liê n k ế t h o á h ọ c tr o n g p h â n tử các h ợ p c h â t hữu cơ chứ yếu là liê n hết cộng
hoá trị.
2 . T í n h c h ấ t v ậ t lí
Các hợp c h ấ t hữu cơ th ư ờ n g có n h iệ t dộ nóng chảy, n h iệ t độ sôi th ấ p (dễ bay hơi).
P h ầ n lớ n các h ợ p c h ấ t h ữ u cơ k h ô n g t a n tro n g nước, n h ư n g ta n n h iề u tro n g các dun g
m ôi hữ u cơ.
3. Tính chất hoá học
C ác h ợ p c h ấ t hữu cơ th ư ờ n g k é m b ề n với n h iệ t n ê n dễ ch áy .
 P h ả n ứ n g h o á học của c á c h ợ p châ't h ữ u cơ th ư ờ n g x ảy r a c h ậ m v à th e o n h iề u h ư ớ n g
k h á c n h a u tro n g e ù n g m ộ t đ iề u k iệ n , n ê n tạ o r a h ỗ n hợ p s ả n p h ẩ m .
III. Sơ LƯỢC VỀ PHÂN TÍCH NGUYÊN Tố
1. Phân tích đỉnh tính
á) Mục đ íc h : X ác đ ịn h n g u y ê n tô' n à o có tro n g th à n h p h ầ n p h â n tử h ợ p châ't hữu cơ.
b) N g u yê n tắc; C h u y ể n c á c n g u y ên tổf tro n g h ợ p c h ấ t hữu cơ th à n h các c h ấ t vô cơ đ ơ n
g iả n rồ i n h ậ n b iế t c h ú n g b ằ n g các p h ả n ứ n g đ ặc trư ng.
2. Phân, tích định ỉượng
a) Mục đ íc h : X ác đ ịn h t h à n h p h ầ n p h ầ n tr ă m về k h ố i lượ ng c á c n g u y ê n tổ' tro n g
p h â n tử h ợ p chất h ữ u cơ.
b) N g u yê n tắc: C â n m ộ t k h ô i lượng c h ín h xác h ợ p c h ấ t hữu cơ, s a u đó c h u y ển n g u y ê n
tô' c t h à n h C 0 2; n g u y ê n tố H t h à n h H 20 ; n g u y ê n tô' N t h à n h N 2, ...
X ác đ ịn h c h ín h x ác k h ô i lư ợ n g h o ặ c t h ể tíc h của các châ't C Ơ 2, H 2O, N 2,... tạo th à n h ,
từ đó t ín h t h à n h p h ầ n p h ầ n tr ă m k h ô i lư ợ ng của các n g u y ên tố.

.sộ TAY CÔNG THỨC HOÁ HỌC- THPỊ

Bài 14: CONG th ứ c ph â n t ử Hựp c h ấ t hữu C0

I. CÔNG THỨC ĐƠN GIẢN NHẤT

1 . Đ ịn h n g h ĩa
C ô n g th ứ c đơ n g iả n n h â 't là công th ứ c b iểu th ị tỉ lệ tô i g iả n về sô" n g u y ên tử của các
n g u y ê n tô' tro n g p h â n tử.
2. Cách th iế t lập công thức dơn giản nhất
T h iế t lậ p c ô n g th ứ c đơ n g iả n n h ấ t của hợ p c h ấ t h ữ u cơ C xHyOz là tìm tỉ lệ:
X : yy : 2 = n C
p : nHH :On n = 12Q ’ẵ^~r
1 0 • 1610 dưới d «an gs tỉ lệ* giữa
s các s ố nguyên tối giản.

T ro n g thự c tế , k ế t quả p h â n tích đ ịn h lượng các nguyên tô" tro n g p h â n tử c h ấ t hữu cơ cho

209
b iế t p h ầ n trã m k hối lượng các n g u y ên tố n ên ta th ư ờ n g xác đ ịn h công thức đơn g iản n h ấ t b) T
r v * ' t+~
dưa vào so l i ê u n à y . Đau Ift X. , . _ %c
i ê n lâp t ỉ lệ: X : y : z =
% H %Ò
— : —— : —
những
^ 1 2,0 1,0 16,0 tạ o thi
Sau đó b iế n đổi h ệ th ứ c t r ê n về tĩ lệ giữa các sô" n g u y ê n tô i g iả n . nhánh
II. CÔNG THỨC PHÂN TỬ c) T
n guyêi
1. Định nghĩa
III. ĐỔI
C ô n g thứ c p h â n tử là công th ứ c b iểu th ị sô' lượ ng n g u y ê n tử cua m ỗi n g u y ê n tô' tro n g
p h â n tử.
1. ĐỒI
Nh
2. Cách th iết lập công thức phân tử hựp chất hữu cơ
nhưng
T ừ tỉ lê- M = 12>°-x = h .ô-y = 1 6 >°-2 d ã y đi
100% %c %H “ %Q
2. Đồ
Ta CO : X — ■ -
M.%c
------: =—
MỄ%H— ;
y Nt
12 , 0 . 100 % 1, 0 . 100 %
đồng
= M .%Q IV. Llí
z ~ 16,0.100% Li
hoá t
Bài 15: CẤU TRÚC PHÂN TỬ Htfp CHẤT HỮU cơ pi (rc!
St
I. CÔNG THỨC CẤU TẠO
I. Khái niệm
C ô n g th ứ c câu tạ o b iể u d iễ n th ứ tự và c á ch th ứ c liê n k ế t (liê n k ế t đơn, liê n k ế t bội)
của các n g u y ê n tử tro n g p h â n tử.
II. THUYẾT CẤU TẠO HOÁ HỌC I. TÍI
a) T ro n g p h â n tử h ợ p c h ấ t hữu cơ, các n g u y ên tử liê n k ế t với n h a u th eo đ ú n g h o á tr ị và (
th eo m ộ t th ứ tự n h ấ t đ ịn h . T h ứ tự liê n k ế t đó gọi là cấu tạo h o á họe. Sự th a y đổi th ứ tự k h í,
liê n k ế t đó, tức là th a y đổi cấu tạ o h o á học, sẽ tạ o r a h ợ p c h ấ t khác. chu
tă n

210
 b) T ro n g p h â n tử h ợ p c h â 't hữu cơ, cacbon có h o á trị b ôn. N guyên tử cacbon k h ô n g
n h ữ n g có th ể liê n k ế t với n g u y ê n tử củ a các n g u y ên tô' k h á c m à còn liê n k ế t với n h a u
tạo th à n h m ạ c h cacbon (m ạ c h vòng, m ạ c h k h ô n g vòng, m ạ c h n h á n h , m ạ c h k h ô n g
n h á n h ).
c) T ín h c h ấ t củ a các c h ấ t p h ụ thuộc v ào t h à n h p h ầ n p h â n tử (b ả n châ't, sô" lượ ng các
n guyên tử) và cấu tạ o h o á h ọ c (th ứ tự liê n k ế t các n g uyên tử).
¡11. ĐỒNG ĐẲNG, ĐỔNG PHÂN
1. Đồng dẳng
N h ữ n g h ợ p c h ấ t có t h à n h p h ầ n p h â n tử h ơ n k é m n h a u in ộ t h a y n h iề u n h ó m CH .2
n h ư n g có tín h c h ấ t h o á h ọ c tư ơ ng tự n h a u là n h ữ n g c h á t đồng đ ẳ n g , c h ú n g hợ p t h à n h
dãy đồng đẳng.
2. Đồng phân
N h ữ n g h ợ p c h â t Ích á c n h a u n h ư n g có c ù n g c ô n g th ứ c p h â n tử được gọi là các c h ấ t
đ ồ n g p h â n của n h a u .
IV. LIỀN KẾT HOÁ HỌC VÀ CẤU TRÚC PHÂN TỬ HỢP chất hữu cơ
L iê n k ế t h o á học th ư ờ n g g ắ p n h â t tro n g p h â n tử các h ợ p c h ấ t hữ u cơ là liÊn k ế t cộng

XdHÍ 3ỐH VOH 3{lHÍ 9NỌ3 ẮVi o s

h o á tr ị. L iê n k ế t cộ n g h o á t r ị được c h ia t h à n h h a i lo ại: liê n k ế t xích—m a (ct) và liê n k ế t
pi ( tt).
Sự tổ h ợ p liê n k ế t ơ với liê n k ế t 71 tạ o t h à n h liê n k ế t đôi h o ặ c liê n k ế t ba.

Chương 5. HIĐROCACBON NO
Bài 16: ANKAN

I. TÍNH CHẤT VẬT LÍ

Ở d iều k iệ n th ư ờ n g , b ố n anlcan đ ầ u đ ã y đ ồ n g đ ẵ n g (từ C IĨ4 đ ế n C 4H 10) là n h ữ n g c h ấ t
k h í, các a n k a n tiế p th e o là c h ấ t lỏng, từ k h o ă n g CigH-is trở đi là n h ữ n g c h ấ t r ắ n ẵ N ói
chung, n h i ệ t độ n ó n g c h ả y , n h i ệ t độ sôi v à k h ô i lượ ng riê n g của a n k a n tă n g th e o chiều
tă n g của p h â n tử k h ô i.

211
 T ấ t cả các a n k a n đều n h ẹ h ơ n nước và h ầ u n h ư k h ô n g t a n tro n g nước, n h ư n g tan
n h iề u tro n g d u n g m ôi hữu cơ.
II. TÍNH CHẤT HOA HỌC
1. P hản ứng th ế bởi halogen
C H 4 + C la ---- > C H 3C1 +HC1
% phản
C H 3C H 2C H 3C11+ HC1
C H 3C H 2C H , + C12^ ĩ-ạ °p ™ p a « (43%)
CH3 - CHC1- CH , + HC1
2—clopropan (57%)

2. P h ả n úTng t á c h
c h 3 - c h 3 — 50t>l,Cxt > c h 2= c h 2 + h 2
3. P h ả n ứ n g 0 X1 ho á
K h i bị đ ố t, các a n k a n đều c h á y , to ả n h iề u n h iệ t:
C „H 2„ .2 + Ề ĩlệ l o , -!Ĩ-> n C 0 2 + (n + i ) H .O 3. Phải

III. ĐIỀU CHẾ

1. Trong phòng thí nghiệm
, C H aCOONa + N aO H ■ ■>CH 4 ĩ + N a 2COa 4. Phả:
2. Trong công nghiệp Gi 01
C ác a n k a n là th à n h p h ầ n c h ín h củ a d ầ u m ỏ, k h í th iê n n h iê n và k h í m ỏ dầu.

Bài 17: XICLOANKAN

X ic lo p ro p a n và x iclo b u ta n , n g o à i k h ả n ă n g th a m gia p h ả n ứ ng t h ế tương tự a n k a n ,
còn dễ th a m g ia phản ứng cộng mở vòng.
X ic lo a n k a n có v ò n g lớ n h ơ n (n ă m hoặc sá u c ạ n h , ...) có tín h c h ấ t t.ương tự a n k a n ;
th a m g ia p h ả n ứ ng th ế , p h ả n ứ n g tá c h .

212
|„ P h ản ứ n g th ế

+ ĩ i r ? ---- ĩ?-—>.H B r + \ ____ Ị

x ic lo p e n ta n b r o m x ic lo p e n t.a u

2, P h ản ứ n g c ộ n g m ở v ò n g

+H2— — > CH3 - C H 2 - CH,

+u 2 CH3 - CH 2 - CH2 - CH3

+ B r 2 (d d )-+ B r - C H 2 - C H 2 - C H 2 - B r
3. P h ả n ứ n g t á c h

CH s ---- V C H 3 + 3 H 2

4. Phản ứng oxỉ lioá

G iông n h ư a n k a n , các xicìoam kan k h i c h á y đ ều toả n h iệ t:
C n)Ia„ -I' O , ... > n C 0 2 + nH ./>
 th ấ p hơ n
Chương 6: HIĐROCACBON KHÔNG NO cộng v ào
2. P hản
Bài 18: ANKEN
nC
I. TÍNH CHÂT VẬT ư
Ở đ iề u k iệ n th ư ờ n g , các a n k e n từ C 2H 4 đ ế n C 4H 8 là c h ấ t k h í; từ C 5Hio tr ở đi là c h ấ t 3. Phản
lỏ n g h o ặ c châ't r ắ n . a) Phản
N h iệ t độ n ó n g c h ả y , n h i ệ t độ sô i v à k h ố i lượ ng r iê n g của các a n k e n tã n g d ầ n th eo c,
c h iề u t ă n g của p h â n tử k h ố iẻ
b) Phản
C ác a n k e n đều n h ẹ h ơ n nướ c (D < 1 g/cm 3) v à k h ô n g ta n tro n g nước. 3<
II. T Í N H C H Ấ T H O Á H Ọ C III. ĐIỂU
L iê n k ế t đôi c = c gồm m ộ t liê n k ế t ơ và m ộ t liê n k ế t n. L iê n k ế t ĨT k é m b ề n h ơ n liê n 1. T ro n
k ế t ơ n ê n dễ bị p h â n c á t h ơ n , g â y n ê n tín h c h ấ t h o á h ọ c đ ặc trư n g của a n k e n : dễ d à n g c
tham g ia phản ứng cộng tạ o t h à n h h ợ p châ't no tươ ng ứng.
1. P h ầ n ứ n g c ộ n g 2. T r o i
a) Cộng h iđ ro C ác
CHZ = CH - CH 3 + H 2 - Ni-t0 >CHa - CH2 - CH3 (
b) Cộng halogen
C H 2 = C H 2 + Br 2 (d d ) -> C H 2B r - C H 2B r
+ B r, ^ 'n ^ 2n®1*2 1. P h ả
c) Cộng H X ( X là O H , C l, B r, ẽ. J a) Cộn,
C H 2 = C H 2 + H - O H —^ >C H a - C H 2 - OH
CH, - CH, + H - Br CH 3 - CH2 Br b) Cộn
CỘI
Q uy tắ c c ộ n g M a c - c ô p - n h i- c ô p (1838 - 1904): T ro n g p h ầ n ứ n g c ộ n g HX vào liê n k ế t
đô i, n g u y ê n tử H (h a y p h ầ n m a n g đ iệ n dương) chủ y ếu cộng vào n g u y ê n tử cacbon bậc CỘI1

214
th ấ p h ơ n (có nhiều. H hơ n), cò n n g u y ê n tử h a y n h ó m n g u y ê n tử X (p h ầ n m a n g đ iệ n âm)
cộng vào n g u y ê n tử cacbon b ậ c caò h ơ n (có í t H hơn),
2. Phản ứng trùng hợp
n C H 2 = C H , ---- -fC H a - C H S4
e t ile n p o lie tile n ( P E )

3. P h ả n ứ n g o x ỉ h o á
a) Phản ứng o xi hoá hoàn toàn
C „H 2„ + ầệO , — £— >n C 0 2 + n H 20
b) Phản ứng oxi hoả kh ô n g h oàn toàn
3C H 2 = C H 2 + 4 H aO + 2 K M n 0 4 -> 3H O - C H 2 - C H a - O H + 2 M n 0 2 i + 2KO H
ll|Ề ĐIỂU CHẾ
1. T rong p h ò n g th í n g h iệm
C 2H rO H -HịSO<‘ ->CH 2 =■CHạ + H aO

SỚ TAY CÔNG THỨC HOÁ HỌC THPT

2. Trong công nghiệp
C ác a n k e n được đ iều c h ế từ a n k a n b ằ n g p h ả n ứng tá c h h iđ ro :
C nH 2n+2 l°-xt > CnH 2n + H 2

Bài 19: ANKAĐIEN

1. Phản ứng cộng
a) Cộng h iđ ro
c h 2 = CH - CH - c h 2 + 2H 2 ---- t0 Ni >CH3CH,,CH2CH 3
b) Cộng brom
C ộ n g 1,2: C H 2 = C H - C H - C H 2 + B r 2 (d d ) ---- >CH 2 = C H - C H B r - C H 2B r

C ộ n g 1,4: C H 2 = C H - C H = C H 2 + Br 2 ( d d ) ---- — — >C H 2B r ~ C H = C H - C H 2B r W3ầ

915
c) Cộng ỉiiđro halogenua
C ộ n g 1,2: C H 2 =-- C H - C H = C H , -I- H B r — - >CHa - C H - C IIB r - C H j
C ộng 1,4: C H 2 - C H - C H = C H 2 + H B v ---- -1^ C H :ì - C H - CH - C H 2B r
2. Phản ứng trùng hỢp
nC H 2 •= CH - CH = C H 2 ----~ CH - CH - CH24-„
3. Phản ứng oxi hoá
a) Phản ứng o xi hoá hoàn toàn
T h í dụ: 2C 4H 6 4 1 ÌO , - £ - * 8 C O a + 6 H .O
b) Phản ứng o xi hoá k h ô n g h oàn toàn
B u t a - l ,3 —đ ie n v à iso p re n c ũ n g là m m ấ t m àu dung đ ịch k a li p è m a n g a n a t tư ơ ng tự
anken.

Bài 20: ANKIN

I. TÍNH CHẤT VẬT ư
T a th ấ y các a n k in có n h iệ t độ sôi tã n g d ầ n theo chiều tă n g của p h â n tử khối. Các a n k in
có n h iệ t độ sôi cao h ơ n và khôi lưựng riê n g lớn h ơ n các a n k e n tương ứng,
G iống a n k a n và a n k e n , các a n k in cũ n g k h ô n g ta n tro n g nưởc và n h ẹ h ơ n nước.
II. TÍNH CHẤT HOẢ HỌC
1. P h ả n ứ n g c ộ n g
a) Cộng h iđ ro
CH - C H + H 2 ---- ^ —> C H 2 = C H Z

c h 2 = c h 2 + H 2— c h 3- c h 3

C H = C H + H 2 ..... >CH 2 - C H 2

216
b) Cộng brom , clo
CH = C H + B r 2 { d d ) -> C H B r = C H B r
G H B r = C H B r + Br 2 ( d d ) -> C H B r 2 - C H B ra
c) Cộng N X ( X là O H , C l, B r, C H 3C 0 0 . .J
A n k in tá c d ụ n g với H X th e o h a i giai đ o ạ n liê n tiế p .
C H = C H + HC1 — -1 ~ >CHg = CHC1
CHỉ2 = CHC1 + HC1 — C H 3 - CHC1 2
P h ả n ứ ng cộng HX củ a các a n k in cũ n g tu â n th e o quy tắ c M ac~côp—n h i—côp
CH - CH + H , 0 -1L^ .h ,s o 4 >Ị c H 2 = CH - OH] CH3 - CH = o
a n đ e h it a x e tic
d ) Phản ứng d im e và trirne hoá
H ai p h ả n ứng từ a x e tile n cộ n g h ợ p với n h a u tạ o th à n h v in y la x e tile n :
2CH s CH---^ ..»CHà c - CH = CH2
v in y la x e t ile n

só TAY CÔNG THỨC HŨÁ HỌC THPT

Ba p h â n tử a x e tile n c ộ n g h ợ p với n h a u tạ o th ä n h b eh zen .
600"c
iĩội c

2. Phản ứng th ế bằn g ion kim loại

CH = CH 4- 2AgN0 3+ 2NHa Ag - c s c - Ag ị + 2NH4N 03
3. Phản ứng oxi lio á
a) Phản, ứng o xi hoá hoàn toàn (chảy)
C ác a n k in c h á y to ả n h iê u n h iệ t:
2 G„H 2n-2 + (3 n - 1 ) 0 2 —^~ > 2nC 0 2 + 2 ( n - Ì ) H 20
b) Phản ứng o xi hoá k h ô n g hoàn tọàn
Tương tự a n k e n v à a n k a đ ie n , a n k in c ũ n g có k h ả n ă n g là m m ấ t m à u 4ung địch th u ố c
tím .
 Chương 7: HIĐROCACBON THƠM. NGUỠN HIĐROCACBON THIËN NHIËN
Bàl 21: BENZEN VÀ ĐỒNG SẢNG, m ộ t s ô HIOROCACBOM thơm k h á c

A. BENZEN VÀ ĐỐNG ĐẢNG

I. TÍNH CHẤT VẬT LÍ
C ác h iđ ro c a cb o n th ơ m đ ều là c h ấ t lỏ n g ho ặc r ắ n ở đ iều k iệ n thư ờ iìg, c h ú n g có n h i ệ t độ
s ô i tă n g th eo ch iều tă n g củ a p h â n tử k h ôi.
C ác h iđ ro c a cb o n th ơ m ởt h ể lỏ n g có mùi đ ặ c trư n g , k h ô n g t a n tro n g nước và n h ẹ h ơ n
nước, có k h ả n ă n g h oà ta n n h iề u c h ấ t hữu CƯ.
II. T Í N H C H Ấ T H O Á H Ọ C
1. P h ả n ứ n g t h ế
a) Thế nguyên tử H cửa vòn g berizen
Br

ny > Ị O + HBr
B r o m b e n z en
Quy tắ c th ế : C ác a n k y lb e n z e n dễ th a m g ia p h ả n ứ ng t h ế n g u y ê n tử H của vòn g
b e n z e n h ơ n b e z en và sự t h ế ưu tiê n ở vị t r í ơ;ểí/io và p a ra so với n h ó m an k y l.
b) Thế nguyên tửH của mạch tíJlán h
Ọ c H , + B r a _ ± ! L > ^ ^ - C H 2B r + H B r
T o u len Iîe n z y l br<.ểu m ia
2. Phản ứng cộng
a) Cộng h iđ ro : ;
b) C ộng clo:
+ 3Clz . ȇng >

hexacloran
3. P hản ứng oxỉ lioá
a) Phản ứng o xi hoá k h ô n g hoàn toàn
— B e n z e n k h ô n g là m m ấ t m àu d u n g d ịc h k a li p e m a n g a n a t.
—T o lu en là m m ấ t m à u d u n g d ịch k a li p e m a n g a n a t, tạ o k ế t tủ a m a n g a n đioxit.
b) Phản ứng o xi hoá h oàn toàn
C ác h iđ ro c a c b o n th ơ m k h i c h á y to ả n h iề u n h iệ t.
C „H 2n_6 + - - - - - 0 2 — n C O a + (n - 3) H aO

B. MỘT SỐ HIĐROCACBON THƠM KHÁC

SỔ TftY CÔNG THỨC HOÁ HỌC THPT

I. STIREN
1. Câu tạo và tính châ't v ậ t lí
C ô n g th.ức p h â n tử : CsHs-
P h â n tử s ti r e n có cấu tạ o p h ẳ n g .
C ô n g th ứ c câ'u tạ o : CeHs — C H = C H 2
S tir e n (còn gọi là v in y lb e n z e n ) là c h ấ t lỏ n g k h ô n g m àu , sôi ở 1 4 6 °c, k h ô n g t a n tro n g
nước n h ư n g t a n n h iề u tr o n g d u n g m ôi hữ u cơ.
2ỄTính ch ất hoá học
C ấu tạ o p h â n tử củ a s ti r e n có đ ặ c đ iể m giố n g e tile n và cộ d ặ c đ iể m giô n g b e n z en , do
đó có t h ể t h ấ y r ằ n g s ti r e n v ừ a có tín h c h ấ t giố n g a n k e n vừa có tín h c h ấ t g iô n g a n k e n
vừ a có t ín h c h ấ t g iố n g b e n z e n .

?1Q
 S tir e n có p h ả n ứ ng c ộ n g vớ i B r 2, Ha, HI3r, H I,... vào liê n k ế t đôi và là m m ấ t m àu
d u n g d ịch K M nO /1 ởđ iều k iệ n th ư ờ n g .
II. NAPHTALEN
1. Cấu tạo và tính châ't v ậ t lí
C ô n g th ứ c p h â n tử: CioHfj.
P h â n tử n a p h ta le n có cấu tạ o p h ẳ n g .

9 10 Ị

N a p h ta le n (b ã n g p h iế n ) là c h â 't r ắ n , n ó n g c h ả y ở8 0 °c , t a n tro n g b e n z e n , e te ,... và có

tín h t h ă n g hoa.
2. Tính ch.â't hoá học
N a p h ta le n có t ín h c h ấ t h o á h ọ c tươ ng tự b en zen.
a) Phản ứng thế
N a p h ta le n th a m g ia p h ả n ứ n g th ê tương tự b e n z e n , n h ư n g p h ả n ứ ng x ảy r a dễ d à n g
h ơ n v à th ư ờ n g ưu tiê n t h ế v ào vi t r í sô 1 .

l- b r o m n a p h ta le n

no2
+ hno3 + h 2o

1—n ỉlr o n a p h ta le n

220
b) Phản ứỉig cộng
K hi có xúc tá c , n a p h ta le n c ộ n g h iđ ro tạ o ra đ ecalin .
N a p h ta le n k h ô n g là m m ấ t m àu dung (lịch K M n 0 4 ở đ iều k iệ n thường.

Chương 8: DAN XưẤT HALOGEN - ANCOL - PHENOL

Bài 22: DẪN XUẤT HALOGEN

I. TÍNH CHẤT VẬT LÍ

Ở điều k iệ n th ư ờ n g , m ộ t sổ' c h ấ t có p h â n tử k h ô i n h ỏ (CH sC l, C H 3F,...) ở tr ạ n g th á i
k h í. C ác d ẫ n x u ấ t có p h â n tử k h ô i lớ n h ơ n ồt r ạ n g th á i lỏ n g ho ặc rắ n .
C ác d ẫ n x u ấ t h a lo g e n h ầ u n h ư k h ô n g t a n tro n g nước, ta n tổ t tro n g các d u n g m ôi hữu
cơ n h ư hiđ ro cacb o n , e te ,.. I

sô TAY. CÔNG THỨC HŨÁ HỌC THPT

M ộ t sô" d ẫ n x u ấ t h a lo g e n có h o ạ t tín h s in h học cao n h ư C F 3—C H C lB r (h a lo ta n : c h ấ t Ị
gây m ê k h ô n g độc), D D T ( c h ấ t d iệ t côn trù n g ),... !
II. TÍNH CHẤT HOÁ HỌC
1. Phản ứng th ế n gu y ên tử halogen bằng nhóm —OH
C H 3--CH2- B r + N a O H (loãng) — ►C H 3- C H 2- O H + N a B r
P h ư ơ n g t r ìn h h o á h ọ c chung:
R ~ x + N a O H ---- l- — ■» Rr-OH 4- N aX
2. P h ả n ứ n g t á c h h i đ r o h a l o g e n u a
C H 3 - C H 2B r + K O H ---- C H 2 = C H 2 + K B r + H aO

221
 Bầỉ 23: ANCOL

I. TÍNH CHẤT VẬT LÍ

C ác a n co l là c h ấ t lỏ n g h o ặ c c h ấ t r ắ n ở đ iều k iện th ư ờ n g . N ói chung, n h iệ t độ sôi,
k h ô i lư ợ ng r iê n g của các a n co l t ă n g th e o c h iề u tă n g củ a p h â n tử k h ố i; ngược lại độ ta n
tro n g nước củ a c h ú n g lạ i g iả m k h i p h â n tử k h ô i tà n g .
II. TÍNH CHẤT HOÁ HỌC
1. Phản ứng th ế H của nhóm OH
a) T ín h chất chun g của ancol
T á c dụng với k im loại kiềm
2 C 2H 6 - O H + 2 N a -» 2C 2H 5 - O N a + H 2
b) T ín h chất đặc trưng của g lix e r o l
2C 3H 5(OH)3 + C u(O H )2 -> [C 3H 6(OH) 20 ] 2Cu + 2 H aO
2. P hản ứng th ế nhóm OH
a) Phản ứng với a x it vô cơ
C 2H 5 - O H + H ~ B r ----►C 2H 6 - B r + H aO
b) Phản ứng vởi aticol
c 2h 5 - o h + h - o c 2h 5---- c 2h 6 - o - g 2h 5 + h 2o
e te (e te e ty lic )

3. P hản ứng tách nước

cI h 2 - cI h 2 — ^170 c— » C H z, = c h V
2 + h 2o
5 2

C A ^O H Hfa°< >CnH 2n + H aO

222
4. Phản ứng oxi hoá
a) Phản ứng o xi hoá k h ô n g h oàn toàn
C 2H 5 - O H + CuO - £ - » C H 3—C H O + Cu + H zO
b) Phản ứng o xi hoá hoàn toàn
K hi bị đ ố t, các ancol c h á y , to ả n h iề u n h iệ t.
V. ĐIỀU CHẾ
1. P h ư ơ n g p h á p tổ n g h ự p
C 2H 4 + H zO ---- H*so- t0 » C 2H 5 - O H
2. Phương pháp sinh h oá
(C 6H 10O 5)n — >C 6H 120 6 ... » C zH 6O H

Bài 24: PHENOL

1. c ấ u tạo
P h e n o l có cô n g th ứ c p h â n tử C 6H 60 v à có c ô n g th ứ c cấu tạ o : C eĩỉpO H
2. Tính chất vật lí
Ở đ iều k iệ n th ư ờ n g , p h e n o l châ't r ắ n , k h ô n g m à u , n ó n g c h ả y ở 43°C Ỉ Đ ể lâu , p h e n o l
c h u y ển t h à n h m à u h ồ n g do b ị oxi h o á c h ậ m tro n g k h ô n g k h í.
P henol r ấ t ít ta n tro n g nước lạ n h , như ng ta n nh iều trọ n g nước n ó n g và tro n g etanol.
3. Tính ch ất hoá học
a) Phản ứng thế n gu yên tử H của nhóm ~ O H
2C 6H bO H + 2 N a ---- ►2 C 6H 6O N a + H 2 t
C 6H 5O H + N a O H -------- » C 6H 5O N a + H aO
Đ iều đó c h ứ n g tỏ p h e n o l có t ín h a x it. T ín h a x it của p h e n o l r ấ t yêu: dư ng d ịch p h e n o l
k h ô n g là m đ ể i m àu quỳ tím .
b) Pỉiản ứng thế nguyên tử H cửa vòn g benze.il
N ếu cho đ u n g dịch HNO;) v ào d u n g địch ph en o l, th â y có k ế t tủ a v à n g cáìa 2 ,4,6-
trin itro p h e n o l (a x it picric).
Á nh h ư ở n g của vòng bexizen đ ế n n h ó m —O H và ả n h h ư ở n g cúa n h ó m —OH đ ế n vòng
b e n z en được gọi là ả n h hư ở n g q u a lạ i giữ a các n g uyên tử tro n g p h â n tử.

Chương 9: ANĐEHIT - XETON. AXIT CACBOXYLIC

Bài 25: ANĐEHIT - XETON

A. ANĐEHIT
I. T ÍN H C H Ấ T H O Á H Ọ C
1. Phản ứng cộng hiđro
R C H O + H 2 ----^ — >R C H 2O H
2. Phản ứng oxi hoá kHông h oàn toàn
P h ả n ứng tố n g q u át;
R - CH - o + 2 A gN O ;s + H .p + 3 N H a R-COONH4 + 2 N H 4N O ;ì + 2 A g ị
Có th ể d ù n g c h â t oxi hođ k h á c đế oxi h o á a n đ e h it th à n h a x it.
T h í dụ: 2R C H O 4- 0 2 — 2 R C OOH
II. Đ IỀ U CH Ê'
1. Từ an eol
Oxi hoá ancol b ậc I th u được a n đ e h it tươ ng ứng:
R - C H 2O H + CuO —£-» R - C H O + H 2Ơ + Cu
2. Từ hiđrocacbon
T ro n g công n g h iệ p , người t a oxi h o á m e ta n có xúc tá c , th u được a n đ e h it fomic:
C H 4 + a 2 ---- >HCHO + H 20

224
 Oxi hoá không h o àn to àn e tile n là phương p h á p h iện đại s ả n xuất an đehit axetic:
2C H 2 = C H 2 + Oa ---- 2CH.J - C H O
A n đ e h it a x e tic cò n được đ iề u c h ế từ a x e tile n b ằ n g p h ả n ứng cộng nước.
B. XETON
I. T Í N H C H Ấ T H O Á H Ọ C
G iông a n đ e h it, x e to n c ộ n g h iđ ro tạ o th à n h ancol:
R - CO - R 1 4- H z --»ỉhĩĩ-* R - CH(OH) - R 1
K h ác với a n đ e h it, x e to n k h ô n g th a m g ia p h ả n ứ n g tr á n g bạc.
II. ĐIỂU C H Ế
Oxi h o á k h ô n g h o à n to à n a n co l bậc II được xeto n :
R - CH(OH) - R1 + CuO R c o R1 + H zO + Cu

Bài 26: AXIT CACBOXYLIC

I. TÍNH CHÂT HOÁ HỌC

1. Tính axit
a) T ro n g d un g dịch, a x it cacboxylic điện Li thuận nghịch.
T h í dụ: CH3COOH <.........> H + + C H sC O C r
D ung d ịch a x it cacboxylic là m quỳ tím ch u y ể n t h à n h m àu đỏ.
b) T á c dụng với bazơ, o x it bazơ tạo th àn h muối và nước.
T h í dụ: CH3COOH + N aO H -> C H 3C O O N a + H 20
2 C H 3C O O H + ZnO (C H 3COO)2Z n + H 20
c) T á c dụng với muối
N h ỏ d u n g d ịch a x it a x e tic v à o đ á vôi, t h â y có k h í C 0 2 th o á t ra :
2 C H 3C O O H + C a C O g - > ( C H g C O O ) 2C a + H zO + C 0 2 f

d ) T á c dụng với k im loại trước h iđ ro tro n g d ã y hoạt động hoá học của các k im loại tạo
th à n h muối và giải phỏng h iđ ro .
2 C H 3C O O H + Z n -» (C H 3C O O )2 Zn + H 2 T
2. P hản ứ n g th ế nhóm “OH
R C O O H + R 'O H ^= = ~= = ± R C O O R ' + H 20
II. ĐIỂU CHẾ
1. Phương pháp lên m en giấm
C 2H 5O H + O a ------ » C H g C O O H + H 20

2ỄOxì hoá anđ eh it axetic

(Đ iều c h ế từ e tile n h o ặ c a x e tile n ) T rước đ â y là p hư ơ ng p h á p chủ y ếu đ ể s ả n x u ấ t a x it
a x e tic .
2 C H 3C H O + 0 2 ---- —— >2C H 3CO O H
3. Oxi hoá ankần
O xi h o á b u ta n th u được a x it a x e tic .
2 C H 3C H 2C H 2C H 3 + 6 0 , — ay g s s r -> ■
4 C H 3C O O H + 2 H 2o
4. Từ m etanol
c h 3o h + c o — > c h 3c o o h

226
 Ihần III. HOÁ HỌC LỚP 1S
Chương 1:E STE -L IPIT
'la các kìm loại
Bàỉ 1: ESTE
tín h c h ấ t v ậ t l í
Các e s te là c h ấ t lỏ n g h o ặ c c h ấ t r ắ n ở đ iều k iệ n th ư ờ n g và c h ú n g h ầ u n h ư k h ô n g ta n
■ong nước. So với các a x it h o ặ c ancol có c ù n g k h ô i lượng m ol p h â n tử h o ặc p h â n tử có
m g số n g u y ê n tử cacbon t h ì e s te có n h iệ t độ sôi và độ ta n tro n g nước th ấ p hơ n h ẳ n .
. TÍNH CHÂT HOÁ học
E ste bị th u ỷ p h â n tr o n g m ôi trư ờ n g a x it ho ặc bazơ, ■
C H 3C O O C 2H 5 + H aO CHgCOOH + C 2H 6O H
C H 3C O O C 2H 5 + N a O H ---- > C H 3C O O N a 4 C 2H 5OH

Ẳ V íp
ỈU đ ể s ả n x u ấ t ỉ N goài ra , e ste còn có p h ả n ứ ng của gốc h iđ ro cacb o n .
I. ĐỊỀU CHẾ
tn.nJso.1
RCOOH + R 'O H K C O O R ’ + H aO

ò ĩ
CH3COOH + CH 3 C H C H 3 C 0 Ò C H = C H S

á ltó p lp p n M
i* o Bài 2: LIP1T

KHÁI NIỆM
L ip it là những hợp chtít hữu cơ có tro n g tế bậọ sống, không: hoàn tatị, trong nitởc
hưng tan nhiều tron g d u n g mối hữu cơphán cực.
Về m ặ t cấu tạ o , p h ầ n lớ n lip it là các e s te phức tạ p , bao gồm c h ấ t b éo (còn gợi là
rig lix e rit), sá p , s te r o it v à p h o tp h o lip it...
II. CHẤT BÉO
1. Khái niệm
Chất béo là trieste của g lix c ro l với a xit héo, gọi chung là tr ig lix e rit h ay là
tria x y lg lix e ro l.
A xit béo là a x it đơn chức có m ạ c h cacbon dài, k h ô n g p h â n n h á n h .
C ác a x it b éo th ư ờ n g cổ tro n g c h ấ t béo là:
a x it s te a ric (C H 3 [C H a]16 C O O H ) : C I7H 35GOOH
a x it p a n m itic (CHy C O O H ) : C 15H 3iCO O H
a x it oleic (cis - CH;, [C H 2 ]7 C H = C H [C H 2]7 C O O H ) : C l7H 33CO O H
C ô n g th ứ c cấ u tạ o c h u n g củ a c h ấ t béo: R/CO O - C H ,
I
R 2COO - CH
I
R 3COƠ - C H 2
2 . T í n h c h ấ t v ậ t lí
K hi tro n g p h â n tử có gốc h iđ ro c a cb o n k h ô n g no, c h ấ t béo ở tr ạ n g t h á i lởng. K hi tro n g
p h â n tử có gôc hiđrocaeb on no, c h ấ t b éo ở tr ạ n g th á i rắn.
M ỡ đ ộ n g v ậ t, d ầu thự c v ậ t đ ều k h ô n g t a n tro n g nước n h ư n g ta n n h iề u ti'o n g các du n g
m ôi h ữ u cơ n h ư b e n z e n , h e x a n , cloroíom ,... K hí cho vào nước, d ầ u ho ặc mỡ đều nổi,
ch ứ n g tỏ c h ú n g n h ẹ hơn nước.
3. Tính chất hoá học
a) P h ản ứng th u ỷ p h â n
(C H 3 [C H 2] 16C O O ) 3 ạ , H li + 3 H 2Q < = â íE =^ 3 C H j C H 2]16C O O H + C!,H 5 (O H )3
b) Phản ứng xà p h ò n g hoá
(CH3 [CHa]16 c o o ) . C3H- + 3NaOH —! 3CH3 [CH2] l6 COONa 4- C3H r>(OH);1
c) Phản ứng cộng h iđ ro của chất béo lỏng
(C 17H mCOO)„ C sH e ( /) + 3 H 2 — 1Ĩ5. £ , i<; >( 0 , ^ 3. 0 0 0 ) 3 C 3H 6 ( r )

Bài 3: KHÁI NIỆM VỀ XÀ PHÒNG VÀ CHÂT GIẶT RỬA TỔNG HỢP

I. XA PHÙNG
1 . K h á i n iệ m
X à p h ò n g th ư ờ n g d ù n g là h ỗ n h ợ p m uôi n a tr i h o ặ c m uôi k a li của a x it béo, có th ê m
m ộ t sô' c h ấ t p h ụ gia. T h à n h p h ầ n chủ yếu của xà p h ò n g th ư ờ n g là m uối n a tr i c ủ a a x it
p a n m itic h o ặc a x it s te a ric .
2. Phương pháp sản xuâ't
M uốn s ả n xuâ't x à p h ò n g , người ta đ u n c h ấ t béo với d u n g d ịch k iề m tro n g các th ù n g
k ín ởn h iệ t độ cao.
(R - C O O )a C 3H 6 + 3 N a O H ---- ►3R - C O O N a + C 3H B(O H )3

ldHl 3ÓH yOH DỊIH19NỌ3 A v rp s

N g à y n a y , xà p h ò n g còn dược s ẩ n xuâ't th e o sơ đồ sau:
C H ;ỉ [C H 2]14 C H 2C H 2 [C H 2]14 c h , - ^ ■ " > 2 C H 3 [C H a]„ CO O H
2 C H 3 [C H 2]J4 C O O H 4- N a 2C 0 3 -> 2C H 3 [C H 2]14 C O O N a + Ĩ I 20 + C 0 2

II. CHẤT GIẶT RỬA TỔNG HỢP

1. Khái niệm
Đ ể h ạ n c h ế việc k h a i t h á c d ầ u , m ỡ đ ộ n g , th ự c v ậ t v ào việc s ả n x u ấ t x à p h ò n g v à đ á p
ứ n g y êu cầu đa d ạ n g củ a đờ i số n g , người ta đ ã tổ n g h ợ p n h iề u c h ấ t k h ô n g p h ả i là m uối
n a tr i củ a a x it cacboxylic n h ư n g có tín h n ă n g g iặ t rử a n h ư xà p h ò n g . N hữ rig h ợ p c h ấ t n à y
được gọi là c h ấ t g iặ t rử a tổ n g hợ p.
2. Phương pháp sản xu ất
C H a tC H ,],, - C 8H ,S 0 3H ---- — >CH 3 [C H 2]11 - C 6H 4S 0 3N a

229
 Chương 2: CACBOHỈĐRAT
Bài 4: GLUCOZtf
I. TÍNH CHÂT VẬT LÍ
G ỉucozơ là c h ấ t r á n , tin h t h ể k h ô n g m à u , dề ta n tro n g nước, có vị n g ọ t n h ư n g k h ô n g
n g ọ t b ằ n g đư ờ ng m ía.
li. TÍNH CHẤT HOÁ HỌC
G lucozơ có tín h c h ấ t của a n đ e h it đơn chức và ancol đa chức (poliancol).
1. Tính ch ất của ancoỉ đa chứ c
a) T á c dụng v ô i C u (O H )‘j
b) Phản ứng tạo este
2. Tính chất của anđehit
a) O x i hoá glucozơ d u n g dịch A g N O s tron g am oniac (phản ứng tră n g bạc)

H O C H , [CH O H ]4 c h o + 2A.gNOg + 3 N H 3 + H aO ~ *H O C H a [C H O H ]4 C O O N H , -f-4Ag ị

4 2 N H 4N 0 3
b) O x i hoá glucogư bằng C u (O H ) 2
H O C fĩ 2 [G H O H ]4 c h o -h 2 C u (O H )2 + N aO H -> H O C H 2 [C H O H ]4 C O O N a + C u2O i
n íítr i g lu c o n a t + 3 H dO

c) Khử glucozơ bằng h iđ ro

C H 2O H [C H O H ]4 c h o + H 2 ---- n- ^ ~ > C H 2OH [ c h o h ]4 c h 2o h
3. Phản tíng lê n men
2C 2H 5OH + 2 C 0 2t

230
 Bài 5: SACCAROZtf, TINH BỘT VÀ XENLULOZ0

CAR0ZÖ
¡h c h ố t v ậ t l í
như i c c a r o z ơ là c h ấ t r ắ n k ế t tin h , k h ô n g m àu , k h ô n g m ù i, có vị n g ọ t, n ó n g c h ả y ở
S a c c a r o z ơ t a n t ố t tr o n g nước, độ t a n t ă n g n h a n h th e o n h iệ t đ ộ .

chất hoá học

n ứng với C u (O H )2
ong dung dịch, sa cc a ro zơ p h ả n ứ ng với C u(O H )2 cho d u n g d ịch đ ồ n g saccaro zơ m à u
Ịạm.
2C 12H 2îA i + C u ( O H )2 -> (C iaH 210 n )a Cu + 2 H 20
' Phản ứng thuỷ p h â n
f Khi đun nóng d u n g d ịc h saccarozơ có a x it vô cơ là m xúc tá c , saccarozơ b ị th u ỷ p h â n
ệihh glucozơ và fructozơ:

Sũ TAY CÔNG THỨC HỮÁ HỌC THPT

C 12H 22O u + h 2o ~ ũ ^ c 6h 12o 6 + c 6h 12o 6
saccarozơ glucoaơ fructozcf
S p h ả n ứng th u ỷ p h â n sa cc a ro zơ cũ n g x ả y r a k h i có xúc tá c enzim .

IS C
’TmhJfeHfit vật lí.
^ c h ấ t r ắ n , ở d ạ n g b ộ t vô đ ịn h h ìn h , m à u trắ n g , k h ô n g ta n tro n g nước
»«hÎTrong nước n ó n g , h ạ t t in h b ộ t sẽ n g ậ m nước v à trư ơ n g p h ồ n g lê n tạ o t h à n h d u n g
&Ó, gọỉ là hồ tin h b ộ t ắ
cKâ't hoá học
•hống tin h b ộ t tr o n g d u n g d ịch a x it vô cơ lo ã n g s ẽ th u được glucozơ:
(C 6H , 0O 5)o + (ìH sO ---- ► n C 6H 12O e

231
III. XENLULOZƠ
1. T í n h c h ấ t v ậ t lí
X enlưlozơ ỉà c h ấ t r ắ n d ạ n g sợ i, m àu tr ắ n g , k h ô n g có m ùi vị. Xenlưlozcr k h ô n g tan
tro n g nước và n h iề u dung m ôi h ữ u cơ n h ư e ta n o l, e te , b e n z en ,... n h ư n g ta n tro n g nước
S v ay d e (d u n g d ịch th u được k h i h o à t a n C u(O H >2 tro n g am o n iac).
2. Tính ch ất hoá hpc
a) Phản ứng tìiuỷ p h ă n
Đ un n ó n g sẽ th u được: (C 6H ]0O 5) + n H zO ---- -— * n C GH 120 6
b) Phản ứng với a xit n itric
Đ un n ó n g xenlulozơ tro n g h ỗ n h ợ p a x it n itric đ ặc và a x it su n fu ric đ ặc th u được
x enlulozơ tr i n it r a t :
[C 6H 70 2 ( 0 H ) 3] h + 3 n H N O a(đ ặ c ) — [C 8H 70 2 (O N O a) J + 3 n H 2C)
X enlulozơ t r i n i t r a t là m th u ố c s ú n g k h ô n g k h ói.

Chương 3: AMIN, AMĨNO AXIT VÀ PROTEIN

Bài 6: AMIN

M e ty la m in , đ im e ty la m in , tr im e ty la m in và e ty la m in là n h ữ n g c h ấ t k h í, m ù i k h a i khó
chịu, ta n n h iề u tro n g nước. C ác a m in có p h â n tử k h ô i cao h ơ n ìà n h ữ n g c h ấ t lỏ n g hoặc
r ắ n , n h i ệ t độ sôi tă n g d ầ n v à độ t a n tro n g nước g iảm d ầ n th e ó c h iề u tă n g của p h â n tử
khô i.
a) T ín h bazơ
C H 3N H 2 + h 2o -> [C H ;ỉN H 3]' + OH

C 6H 5N H 2 + HC1 -> [CfiH fiN H j CI

232
ĨỊ
f) Phản ứng thế ởn h â n thơm của a n ilin

NH2 n h 2

OJ + 3B r 2 —
(2 ,4 ,6 —tr ib ro m a n ilin )

Bài 7: AMINO AXIT

1. Câu tạo phân tử

h 2n - c h 2 - COOH <p± h , n - c h 2 - c o c r
d ạ n g p h â n tử d ạ n g i o n lư & n g cự c

2. Tính chất hoá học

a) T ín h chất lường tín h

HOOC - c h 2n h 2 + HC1 h o o c c h 2 N H .,c r

H 2N - CH gCO O H + N aO H -> H 2N - C H á - CO O N a + H aO
b) Phản ứng riê n g của n h ô m C O O H : phản ứng este hoá
H 2N - C H 2 ~ C O O H + C 2H õOH - ĩỉ==± H 2N - C H 2 - CO OC 2H 5 + h 2o
c) Phản ứng trù n g ngưng
n H 2N - [C H 2 ]5 - CO O H — 4 N H - [C H 2]r>- c o ^ n + n H aO
 khác nh
Bài 8: PEPTIT VÀ PROTEIN k h á c nh
3 ệ T ítiH
I. PEPTIT
a) T í n h
1. Khái niệm
N hiể
P e p tit là loại hợp chất chứa từ 2 đến 50 gốc a -a m in o a x il liê n kết với nhau bởi các
nóng.
liê n kết pep tit,
Sự í
L iê n kết p e p tit là liê n kết - C O —N H — giữa h ai đơn vị ạ -amino a xit. Nhổm --CO - N H -
dung d
giữa 2 đơn vị a -a m in o a x it được gọi là nhỏm p e p tit.
2. Tính. châ't hoá học b) T í n }
- T
a) Phản ứng thuỷ p h â n
các chi
P e p tit có th ể bị th u ỷ p h â n h o à n to à n các a -a m in o a x it n h ờ xúc tá c a x it hoặc bazơ.
_ F
b) Phản ứng m àu b iure
c ủ a sả
T ro n g m ôi trư ờ n g k iề m , p e p tit tá c d ụ n g với C u(O H >2 cho h ợ p ch â't m à u tím . Đó là phân
m à u củ a h ợ p chất phức giữ a p e p tit cố từ 2 liê n k ế t p e p tit tr ở lê n với ion đ ồ n g .
II. PROTEIN
1. Khái niệm
P ro te in là những p o lip e p tit cao p h â n tử cô p h â n tử khối từ v à i chục n g h ìn đến v à i
triệu đơn vị.
P r o te in được p h â n t h à n h h a i lo ại: I. KHÍ
p<
Protein đơn giản là loại p ro tein m à k h i thuỷ p h â n chỉ cho h ỗ n hợ p các a ~ am in o axit.
xíc h )
P ro te in phức tạp là lo ạ i p r o te in được tạ o t h à n h từ p ro te in đơn g iả n c ộ n g với t h à n h
IL Đì
p h ầ n "p h i p ro te in
2. Cấu tạo phân tử
c
am il
C ác p h â n tử p ro te in k h á c n h a u k h ô n g n h ữ n g b ở i các gốc a —a m in o a x it k h á c n h a u m à như
cò n bở i s ố lượng, t r ậ t tự s ắ p x ế p c ủ a c h ú n g k h á c n h a u . Vì v ậ y , từ t r ê n 20 a —a m in o a x it

234
 nhau tìrn th ấ y tr o n g t h iê n n h iê n có th ể tạ o r a m ộ t số r ấ t lớ n các p h â n tử p ro te in
nhau.
nh chất
nh chăt vật l í
t liè n kết với nhau kiều Pro te in ta n được tro n g nước tạ o t h à n h d u n g dịch keo và bị đ ông tụ lạ i k h i đun

ino a x it N h ó m - c o / đông tụ và k ế t tủ a p r o te in cũng x ả y r a k h i cho a x it, bazơ ho ặc m ộ t số m uối vào

: dịch p ro te in .
ìih chát hoá học
Tương tự n h ư p e p tit, p ro te in bị th u ỷ p h â n n h ờ xúc tá c a x it, bazơ h o ặ c e n z im s in h r a
íc tá c a x it hoãc b a z ơ :k u°i p e p tit v à CUỐI c ù n g t h à n h các a - a m in o a x it.
P rotein có p h ả n ứ n g m à u b iu re với C u(O H )2. M àu tím đ ặc trư n g x u ấ t h iệ n là m àu
h ơ p châ't m àu t ím ^ n phức t ạ p g iữ a p ro te in v à ion C u2+. Đ â y là m ộ t tro n g các p h ả n ứ n g dCmn để
ê n với ion đồng. 1 kiẹ t P 1 o te ỉn .

sổ m CÔNG ĨHÚ&HOÁ HỌC THPT i

Chương 4: POLIME VÀ VẬT LIỆU POLIME
từ và i chục nghìn 6 Bàỉ 9: ĐẠS CƯƠNG VỂ POLIME

ÁI n iệm

hơp các a —am ino axít°^me ^ những hợp chất có ph ân tử khối rất lán do nhiều đơn vị cơ sở (gọi là mắt
ì đơn g iả n c ộ n g vóỉ * * * * * vf nên-
ÍC ĐIẾM CÂU TRÚC
ác m ắ t x íc h cua p o lim e có th ể n ố i với n h a u t h à n h m ạ c h k h ô n g n h á n h n h ư
- ' 't k h á Ị0ZƠ>-* m ạ c h p h â n n h á n h n h ư a m ilo p e c tin , glicogen,... v à m ạ c h m ạ n g k h ô n g g ian
y, từ +
t■r ê*n on
20 a - a m i cao 811 h o á ,’ n h ư a b a k e lit,...
*

235
III. TÍNH CHÂT VẬT ú
H ầ u h ế t polim e là n h ữ n g ch â't r ắ n , k h ô n g bay hơi, k h ô n g có n h iệ t độ n ó n g chảy xác
I. CHẤT
đ ịn h m à n ó n g ch ay ở m ộ t k h o ả n g n h iộ t độ k h á rộng. K h i n ó n g ch ả y , đa sô" poiim e cho
Chấ
c h ấ t lỏ n g n h ớ t, để nguội sẽ r ắ n lạ i gọi là chất nhiệt dẻo.
dạng k
IV. TÍNH CHÂT HOÁ HỌC
khí th<
1. Phản ứng phân cắt m ạch polỉme Vật
— P o lim e có n h ó m chức tro n g m ạ c h dễ bị th u ỷ p h â n , th í dụ n h ư tin h bột, xenlulozơ bị m à kin
th u ỷ p h â n th à n h glucozơ; p o lia m it, p o lip e p tit bị th u ỷ p h â n t h à n h a m in o axit,... 11. Tơ
— P o lim e trù n g hợ p bị n h i ệ t p h â n ở n h iệ t độ th íc h h ợ p th à n h các đ o ạn n g ắ n , cuối 1. Kh
c ù n g t h à n h m onom e b a n đầu. P h ả n ứ ng n h iệ t p h â n polim e t h à n h các m onom e được gọi To
là p h ả n ứng giải trù n g hợp h a y là p h ả n ứ ng đepolim e hoá. Ti
2. Phản ứng giữ nguyên m ạch polime nhau
N h ữ n g polìm e có liê n k ế t đôi tro n g m ạc h hoặc n h ó m chức n g o ạ i m ạ c h có th ể th a m thườ:
g ia các p h ả n ứ ng đặc trư n g cu a liê n k ế t đôi và của n h ổ m chức dó. 2. P1
3. Phản ứng tăng mạch polim e T
K hi có điều k iệ n th íc h h ợ p ( n h iệ t độ, c h ấ t xúc tác, ...) các m ạc h polim e có thổ nôi với a
n h a u th à n h m ạch dài hơn hoặc th à n h m ạ n g lưới, c h ẳ n g h ạ n n h ư các p h ả n ứng lưu hoá t
ch uyển cao sư th à n h cao su lưu h o á , chuyển Iihựa rezoì th à n h n h ự a rezit,...
V. PHƯƠNG PHÁP ĐIỂU CHẾ
vin
1. Phản ứng trùng Hợp
T r ù n g hợp là quá tr ìn h hết hợp nhiều p h â n tử nhỏ (monotne) giống nhau h ay tương biỄ
tự n hau th à n h p h â n tử lớn (polim e).
II]
2. Phản ứng trùng ngưng X.
T r ù n g ngưng là quá tr ìn h kết hợp nhiều p h â n tử nhỏ (monome) th àn h phân tử lớn
(polim e) đồng thời giải p h ó n g những p h â n tử nhỏ khác (th í dụ H 20 ). 2.

236
 Bài 10: VẬT LIỆU POLIME
1. CHẤT DẺO
C hâ't d ẻo là n h ữ n g v ậ t liệ u polim e có tín h dẻo. T ín h dẻo của v ậ t liệu là tín h bị b iến
d ạ n g k h i chịu tá c d ụ n g củ a n h iệ t, của á p lực b ê n n g o à i và v ẫ n giữ được sự b iế n đ ộ n g đó
k h i th ô i tá c d ụ n g .
V ậ t liệ u co m p o zit là v ậ t liệ u h ỗ n hợ p gồm í t n h ấ t h a i t h à n h p h ầ n p h â n t á n vào n h a u
m à k h ô n g t a n v ào n h a u .
II Tơ
1ỀKhái niệm
Tơ là n h ữ n g v ậ t liệ u p o lim e h ìn h sợi d à i và m ả n h với độ b ề n n h â 't đ ịn h .
T ro n g tơ, n h ữ n g p h â n tử p o lim e có m ạ c h k h ô n g p h â n n h á n h , s ắ p x ếp so n g so n g với
n h a u . P o lim e n à y tư ơ ng đôi r ắ n ; tươ ng đôi b ề n với n h iệ t và với các d u n g m ôi th ô n g
th ư ờ n g ; m ềm , d a i, k h ô n g độc v à có k h ả n ă n g n h u ộ m m àu.
2. Phân loại
Tơ được p h â n t h à n h h a i lo ạ i:
a) Tơ th iê n n h iê n (s ẵ n có tr o n g th iê n n h iê n ) n h ư bông, len , tơ t ằ m ề
b) Tơ hoá học (c h ế tạ o b ằ n g p hư ơ ng p h á p h o á học)
Tơ h o á h ọ c lạ i được c h ia t h à n h h a i nhóm :
Tơ tổng hợp (c h ế tạ o từ các polim e tổ n g h ợ p ) n h ư các tơ p o lia m it (n iỉo n , c a p ro n ), tơ
vin y lic t h ế (v in ilo n , n itro n , ...).
Tơ bán tổng hợp h a y tơ n h â n tạo (x u ấ t p h á t từ polim e th iê n n h iê n n h ư n g được c h ế
b iế n th ê m b ằ n g p hư ơ ng p h á p h o ấ học) n h ư tơ visco, tơ xenlulozơ a x e ta t.
III- C A O S U
1. Khái niệm
Cao su là lo ại v ậ t liệu p o lim e có tín h đ à n h ồi.
2. Pliân loại
Có h a i lo ại cao su: cao su t h iê n n h iê n và cao su tổ n g hợp.

237
 Chương 5: ĐẠI CƯƠNG VÊ KIM LOẠI

Bài 11: V| TRÌ CỦA KIM LOẠI TRONG BẢN6 TUẦN HOÀN
VÀ CA'tl TẠO CỦA KIM LOẠI

I. VI TRÍ CỦA KIM LOẠI TRONG BẢNG TUẦN HOÀN

— N h ó m IA (trừ h iđ to ), n h ó m IIA , n h ó m IIIA ( tr ừ bo) v à m ộ t p h ầ n của các n h ó m IVA,
VA, VIA. •
— C ác n h ó m B (từ IB đ ế n V IIIB ).
— H ọ la n ta n và a c tin i, được x ế p r iê n g th à n h h a i h à n g ở cuô'i b ản g .
II. CÂU TẠO CỦA KIM LOẠI
1. C ấu tạ o n g u y ê n tử
N g u y ê n tử của h ầ u h ế t các n g u y ê n tố k im lo ạ i d ề u có í t e le c tro n ở lớp n g o à i c ù n g ( 1 ,
2 h o ặ c 3e).
T ro n g cùng chu k ì, n g u y ê n tử c ủ a n g u y ê n tô' k im lo ạ i có b á n k ín h n g u y ê n tử lớ n h ơ n
v à đ iệ n tíc h h ạ t n h â n n h ỏ h ơ n so với n g u y ê n tử của n g u y ê n tố p h i kim .
2. C ấu tạ o tỉn h tliể
Ớ n h i ệ t độ th ư ờ n g , t r ừ th u ỷ n g â n ở th ể lỏ n g , cò n các k im lo ại k h á c ở th ể r ắ n v à có
cấu tạ o t in h th ể .
T ro n g tin h t h ể k im lo ạ i, n g u y ê n tử và ion k im lo ạ i n ằ m ở n h ữ n g n ú t c ủ a m ạ n g tin h
th ể . C ác e le c tro n h o á t r ị liê n k ế t y ế u với h ạ t n h â n n ê n dễ tá c h k h ỏ i n g u y ê n tử và
c h u y ể n d ộ n g tự do tro n g m ạ n g t i n h th ể .
a) M ạ n g tin h th ể lụ c p h ư ơ n g
C ác n g u y ê n tử , io n k im lo ạ i n ằ m t r ê n các đ ỉn h v à tâ m các m ặ t của h ìn h lục g iá c đ ứ n g
v à b a .n g u y ê n tử , ion n ằ m p h ía tro n g của h ìn h lục giác.
b) M ạ n g tin h t h ể lậ p p h ư ơ n g tâ m d iệ n
Các nguyên tử, ion kim loại n ằ m trê n các đ ỉn h và tâm các m ặ t của h ìn h ìập phương.
c) M ạ n g tin h t h ể lậ p p h ư ơ n g tâ m k h ố i
C ác n g u y ê n tử , ion k im io ại n ằ m t r ê n các đ ỉn h và tâ in của h ìn h lậ p phương.
3. L iên k ế t kim lo ạ ỉ
L iê n k ế t k im lo ại là liê n k ế t được h ìn h t h à n h giừa các n g u y ê n tử k im loại và ìon kim
loại tro n g m ạ n g tin h th ế ’ do sự th a m gia củ a các e le c tro n tự do.

Bài 12: TlNH CHAT CỦA KIM LOẠI. DÃY ĐIỆN HOÁ CỦA KIM LOẠI

I. TÍNH CHẤT VẬT LÍ

Ở đ iều k iệ n th ư ờ n g , các k im lo ạ i đ ều ở t r ạ n g th á i r ắ n (trừ H g), có tín h dẻo, d á n đ iệ n ,
d ẫ n n h iệ t v à có á n h kim .
T ín h c h ấ t v ậ t lí c h u n g của k im lo ại g â y n ê n bởi sự có m ặ t của các e le c tro n tự do

sõ TAY CÔNG THƯC HOÁ HQC THPT

tro n g m ạ n g tin h th ể k im loại.
II. TÍNH CHẤT HOẤ HỌC
1. Tác d ụ n g v ớ i p h i kim
a) T á c d ụ n g vôi oxi
0 D í) +3 "2
4 AI + 3 ơ 2 * 2 A 120 ;j
b) T á c d ụ n g với p h i k im k h á c oxi
0 tì +2 -2
Fe + s Feể
0 0 +ế
2 -2
Hg + Ồ H gS
o 0
2 Fe + 3 C12
2. Tác dụng với dung dịch axit
a) Với d u n g d ịc h H C l, H 2SO<t lo ã n g I. KHẤ
I
N hiều kim loại có th ể khử được ion H ' trong dung dịch HC1, H 2SO_i loăng th à n h hiđro. Sự
F e + 2HC1 -------- » FeCl* + H a t tro n g
tro n g
b) Với d u n g d ic h H N O 3, H 2 S O 4 dặc

3 Cu + 8H N O 3 (lo ã n g ) -> 3 C u ( N 0 3)2 + 2 N 0 T + 4H..O II. CÁ

o
Cu + 2 H 2S 0 4 (đ ặc ) ---- » Cu SO , + s ố 2 ì + 2 H aO
1.Ä:
3. Tác d ụ n g v ớ i nư ớc
Â
2 N a + 2 H aO -------- * 2 N aO H + H 2T chuj
4. T ác d ụ n g v ớ i d u n g d ịc h m u ô i a .i
Fe + CuS 0 4 — * FeSO , + Cư ị a) í

III. DÃY ĐIỆN HOÁ CỦA KIM LOẠI

dụ ĩ
1 . Cặp o x i ho á —k h ử c ủ a k im ỉo ạ i dưc
D ạ n g oxi h o á và d ạ n g k h ử của cùng m ộ t n g u y ên tô' kim loại tạo n ê n cặp oxi h o á ~ b).
k h ử của k im lo ại. T h í dụ t a có c ặ p oxi h o á — khử : Ag+/Ag; Cu 2+/Cu; Fe'VFe.
4. Ý n gh ĩa củ a d ã y đ iệ n h o á c ủ a kim lo ạ i
D ãy đ iệ n h o á của k im lo ạ i cho p h é p dự đ o á n ch iều của p h ả n ứng giữa 2 cặp oxi h o á —
k h ử th e o quy tắ c a (a n p h a ): P h ả n ứ ng giữa 2 c ặ p oxi h o á “ k h ử sẽ x ả y r a th e o c h iề u c h ấ t
oxi h o á m ạ n h h ơ n sẽ oxi h o á c h ấ t k h ử m ạ n h h ơ n , s in h ra c h ấ t oxi h o á y ếu h ơ n và c h ấ t
k h ử yếu hơ n.

o
 Bài 13: Sự A n m ờ n k im l o ạ i
I. KHÁI NIỆM
S ự ă n m ò n k im lo ạ i là sự p h á h u ỷ k im lo ạ i h o ặ c hợ p k im do tá c d ụ n g cửa các ehâ't
tro n g m ôi trư ờ n g x u n g q u a n h . Đó là m ộ t q u á t r ì n h hoá học h o ặ c q u á t r ì n h đ iệ n h o á
tro n g đó k im lo ạ i bị oxi h o á t h à n h ion dương.
M —> M n+ + n e
II. cAc DẠNG A n Mò n k im l o ạ i

Có h a i d ạ n g ã n m ò n k im lo ạ i là ă n m ò n hoổ học v à ă n m ò n đ iệ n h o á .
1. Ã n m ò n h oá h ọ c
Á n m ò n h o á h ọ c là q u á t r ì n h 0X1 h o á — k h ử , tro n g đó các e le c tro n của k im loại được,
c h u y ể n trự c tiế p đ ế n các c h ấ t tro n g m ôi trư ờ n g .
2. Ân mòn di ộII hoá học
a) K h á i n iệ m 1

SÔ TAY CÔNG THỨC HOÁ HỌC THPT

Ă n m ò n đ iệ n h o á h ọ c là q u á tr ìn h oxi h o á — khử , tro n g đó k im lo ạ i bị ă n m òn do tá c I
d ụ n g của d u n g d ịch c h ấ t đ iệ n li v à tạ o n ê n d ò n g e le c tro n ch u y ể n dờ i từ cực â m đ ế n cực
dương. I
b) Ả n ỉn ò n đ iệ n h o á hợ p k im c ủ a sắ t tro n g k h ô n g k h í ẩ m
T ạ i a n o t, s ắ t b ị oxi h o á t h à n h ion F e 2+: F e —» F e 2+ + 2 e
C ác e le c tro n được g iả i p h ó n g ch u ỵ ể n d ịch đ ế n catot.
T ạ i c a to t, 0 2 h o à ta n tro n g nước b ị k h ử t h à n h ion h iđ ro x it:
0 2 + 2 H 20 + 4e -> 4 0 H “
lo n F e 2+ t a n v ào d u n g d ịch c h ấ t đ iệ n li có h o à t a n k h í 0 2. T ạ i đ â y , ỉon F e 2+ tiế p tụ c bị
oxi h o á , dưới tá c d ụ n g của io n O H “ tạ o r a gi s ắ t có t h à n h p h ầ n y ếu là F e 203.n H 20 .

OA-t
c) Đ iề u k iệ n x ả y ra s ự ă n m ò n đ iệ n hoó học
C ác đ iệ n cực p h ả i k h á c n h a u về b ả n c h ấ t, có th ể là cặp 2 k im lo ại k h á c n h a u hoặc
cặ p k im loại vứi p h i k ỉm , ...
C ác đ iệ n cực p h ả i tiế p xúc trự c tiế p hoặc g iá n tiế p với n h a u qua d â y d ẫ n .
C ác đ iệ n cực cù n g tiế p xúc với m ộ t dung d ịch c h ấ t đ iệ n li.
T h iế u m ộ t tro n g 3 đ iều k iệ n t r ê n sẽ k h ô n g x ả y r a sự ă n m ò n đ iệ n h o á học.
III. CHỐNG ÄN MÒN KiM LOẠI
I. P hư ơng p h áp b ả o v ệ b ề m ặ t
D ù n g n h ữ n g c h ấ t b ề n vữ n g đôi với m ôi trư ờ n g đ ể p h ủ n g oài m ặ t n h ữ n g đồ v ậ t b ằ n g
k im lo ại n h ư bôi d ầ u m ỡ, sơ n, m ạ , t r á n g m en,...
S ắ t tâ y là s ắ t được t r á n g th iế c , tô n là s ắ t được tr á n g k ẽm . C ác đồ v ậ t b ằ n g s ắ t
th ư ờ n g được m ạ n ik e n h a y crom .
2 ẵ P hư ơng p h áp đ iệ n h oá
N ối k im lo ại c ầ n b ảo vệ VỚỊ m ộ t k im lo ại h o ạ t d ộ n g h ơ n để tạ o t h à n h p in đ iệ n hoá
và k im lo ại h o ạ t d ộ n g h ơ n bị ă n m ò n , k im lo ại k ia được bảo vệ. T h í dụ đ ể b ảo vệ vỏ tà u
b iể n là m b ằ n g th é p , người t a g ắ n vào m ặ t n g o à i của vỏ tà u (p h ầ n ch ìm dưới nước)
n h ữ n g k h ố i k ẽ m . K ế t quả là k ẽ m bị nước b iể n ă n m ò n th a y cho th é p .

Bài 14: ĐIỂU CHẾ KIM LOẠI

| ề NGUYÊN TẮC
N g u y ê n tắ c đ iều c h ế k im lo ạ i là k h ử ion k im lo ạ i t h à n h n g u y ên tử.
M n+ ■+• n e —>M
II. PHƯƠNG PHÁP
1. P hư ơng p h á p Ỉih ỉệt lu y ệ n
T hi dụ: PbO + H 2 — P b 4 H aO
F e 2Og + 3CO — 2Fe + 3 C 0 2

9A9
 2. P h ư ơn g p h á p th u ỷ lu y ệ n
Fe + CuS04 F e S 0 4 + Cu ị
Fe + Cu2" —ì F e2 Cu ị
3. P h ư ơ n g p h á p đ iệ n p h â n
a) Đ iệ n p h â n h ợ p c h ấ t n ó n g c h ả y
T h í d ụ 1 : Đ iệ n p h â n AI2O3 n ó n g c h ả y đ ể đ iều c h ế Al.
Ở c a tô t (cực âm ): A l3+ + 3e —> AI
bằng Ở a n o t (cực dương): 2 0 z~ —» 0 2 + 4e
dpnc
2A120 3 ^ 4 AI + 3 0 2 t
l sắt
T h í d ụ 2: Đ iệ n p h â n M g C l 2 n ó n g c h ả y đ ể đ iề u c h ế M g
Ở c a tô t: M g 2+ + 2e —> M g
. hoá Ở a n o t: 2 CI" —> C l 2 t + 2é

sổ TAY CÔNG THỨC HOÁ HỌC THPT

) tà u
M gC l 2 — dpnc >M g + Cl 2 T
ìước)
b) Đ iệ n p h á n d u n g d ịch
T h í d ụ : Đ iệ n p h â n d u n g d ịc h C 11CI 2 đ ể đ iều c h ế Cu.
Ở c a tô t: C u2+ + 2e Cu
Ở a n o t: 2C1 - CỈ 2 + 2 ©
C uC l 2 ■dp^ - > C u + CL
c) T ín h lư ợ n g c h ấ t th u đư ợ c ồ các đ iệ n cực I
D ự a v ào c ô n g th ứ c b iể u d iễ n đ ịn h lu ậ t F a ra đ â y , có th ể xác đ ịn h được k h ố i lư ợ ng các
A lt
c h ấ t th u dược ở đ iệ n cực: m =
nF
 Chương 6: KIM LOẠI KIÊM, k im l o ạ i k iề m THổ, n h ô m

Bầi 15: KIM LOẠI KIỂM VÀ CÁC Hựp CHAT QUAN TRỌNG CỦA Kin/I LOẠI KIỀM
A. KIMI
A. KIM LOẠI KiỂM I. TÍN1
I. TÍNH CHẤT VẬT LÍ C ác
C ác k im lo ạ i k iề m có m à u t r á n g b ạc và có á n h k im , đ ẫ n đ iệ n tố t, n h i ệ t độ n ó n g chầy n h iệ t <
v à n h iệ t độ sôi th ấ p , k h ô i lư ợ n g r iê n g n h ỏ , độ cứng th ấ p . đối th*
các kii
II. TÍNH CHẤT HOÁ HỌC
1. Tác d ụ n g vớ i p h i kim II. T Í Í
a) T á c d ụ n g với oxi 1. Tá<
2 N a + O z -------- > N a 30 2 ( n a tr i peoxit)
4 N a + 0 2 -------- » 2 N a zO ( n a tr i oxit) 2 ẻT á .
b) T á c d ụ n g vớ i clo a) Với
2K + C l 2 -------- » 2KC1
2. Tác d ụ n g v ớ i a x it b) Vớ
2 N a + 2HC1 2N aC l + H 2 t
3. Tác d ụ n g vcVi nư ớc
2K + 2 H aO 2K O H + H a t
3. T i
M uốn đ iều c h ế k im lo ạ i k iề m từ các h ợ p c h ấ t, c ầ n p h ả i k h ử các ion của chúng.
M ' )- e "> M ô
m ạn
Vì ion k im loại k iề m r ấ t k h ó bị k hử n ê n p h ả i cìímg dòng đ iện (phương p h á p đ iệ n phân).
Q uan trọ n g n h ấ t là đ iện p h â n m uối halogenua của k im loại kiềm nóng chầy.

244
 Bài 16: KIM LOẠI KIEM THO
VÀ CÂC Hựp CHÂT QUAN TRỌNG CỦA KIM LQẠI KIỂM THỔ

AỆ KIM LOẠI KIỂM THỔ

1. TÍNH CHẤT VẬT LÍ
C ác k im lo ạ i k iềm th ổ có m à u tr ắ n g b ạc, có th ể d á t m ỏng. N h iệ t độ n ó n g c h ả y v à
n h iệ t độ sôi củ a các kim lo ạ i k iề m th ổ tuy cao hơ n các k im lo ại k iề m n h ư n g v ẫ n tư ơ n g
đối th ấ p . K h ô i lượ ng riê n g tư ơ n g đôi n h ỏ , n h ẹ hơ n n h ô m (trừ b a ri). Độ cúmg hơi cao h ơ n
các k im lo ại k iề m n h ư n g v ẫ n k h á m ềm .
II. TÍNH CHẤT HOÁ HỌC
ỉ ể Tác dụng với phỉ kỉm
2M g + 0 2 -» 2M gO
2. Tác d ụ n g v ớ i d u n g d ịch a x it

sô TAY CÔNG THỨC HOÁ HỌC THPT

a) Với a x it H C l, H 2SO,ị lo ã n g
M g + 2HC1 M g C l2 + H 2 T
b) Với a x it H N O . 3, H 2S 0 4 đ ặ c

4 M g + ÌO H N Ọ , (lo ã n g ) -> 4 M g (N O s)2 + N H 3N Ơ 3 + 3 H 20

4 M g + 5 H 2S ồ 4 (đ ặc) 4 M g S 0 4 + H 2S + 4 H aO
3. Tác d ụ n g v ớ i nước
Ớ n h i ệ t độ th ư ờ n g , Be k h ô n g k h ử được nước, M g k h ử c h ậ m . C ác k im loại còn lạ i k h ử
m ạ n h nước g iả i p h ó n g k h í h iđ ro .
Ca + 2 H 20 -> C a ( O H ), + H 2T
B. MỘT SỐ HỢP c h ấ t q u a n t r ọ n g c ủ a CANXI b) :
m ag ie
1 . C an x i h iđ ro x it
đi.
C a n x i h iđ ro x it (C a(O H )2) còn gọi là vôi tô i, là c h ấ t r ắ n m àu tr ắ n g , í t t a n tro n g nưức
Nước vôi tro n g là d u n g d ịch C a(O H )2. C a(O H )2 h ấ p th ụ dễ d à n g k h í C 0 2: c) '
C a (O H )2 + C 0 2 C a C 0 3 ị + H zO 2. C á
Ng
2. C a n x ỉ c a c b o n a t cứng.
C an x i c a c b o n a t (C a C 0 3) là ch â't r ắ n , m àu tr ắ n g , k h ô n g t a n tro n g nước, b ị p h â n huỷ ò a) P h
n h i ệ t độ k h o ả n g 1000°C:
KI
C aC O , -* C aO + CO, khônị
Ở n h iệ t độ th ư ờ n g , CaC O s t a n d ầ n tro n g nước có h o à ta n k h í C O 2 tạ o r a canxi Di
h iđ ro c a c b o n a t (C a (H C 0 3)2), c h ấ t n à y c h ỉ tồ n t ạ i tr o n g d u n g dịch. tí n h
CaCOg + C O a + H aO C a ( H C 0 3)2
c . NƯỚC CỨNG Dí
1. K hái n iệm
Nước chứ a n h iề u ion C a 2+ v à M g 2+ được gọi là nước cứng.
Nước ch ứ a í t h o ặ c k h ô n g c h ứ a các io n C a 2+ v à M g2+ được gọi là nước m ềm . b) P i
N gười ta p h â n b iệ t nước cứ n g có t í n h cứng tạ m th ờ i, v ĩn h cửu v à to à n p h ầ n .
a) T ín h c ứ n g tạ m th ờ i là t ín h c ứ n g g â y n ê n bở i các m uôi C a(H C 0 3)2 v à M g(H C 0 3)2-
Gọi là tín h cứ n g tạ m th ờ i vì c h ĩ c ầ n đ u n sô i nước, các m uôi C a(H C 03)2 v à Mg(HCC>3) bị
p h â n h u ỷ tạ o r a k ế t tủ a C aC Ơ 3 và M gC Ơ 3 n ê n sẽ là m m ấ t tín h cứng g â y r a bởi các muôi A. N
này. ĩ. T
C a (H C O a )2 — C a C O a ị + C O a T + H 20 I
m ỏi
M g (H C 0 3)2 —^-»M gC O a ị + C 0 2 t + H aO
lá ,..

246
 b) T ín h c ứ n g v ĩn h cử u là t ín h cứng g â y n ê n bởi các muô'i s u n fa t, clorua củ a c an x i v à
m ag ie. K h i đ u n sô i, các m ưối n à y k h ô n g bị p h â n huỷ n ê n t í n h cứ n g v ĩn h cửu k h ô n g m ấ t
đ i'
c) T ín h c ứ n g to à n p h ẩ n gồ m cả tín h cứ ng tạ m th ờ i v à t ín h cứ n g v ĩn h cửu.
2. C á c h l à m m ề m x iư ớ c c ứ n g
N g u y ê n tắ c là m m ề m nướ c cứng là là m g iảm n ồ n g độ các io n C a2+, M g2+ tro n g nước
cứng.
a) P h ư ơ n g p h á p , k ế t tủ a
K hi đun sôi nước, các m uối C a(H C 0 3)2 và M g(H C 0 3)2 bị p h â n huỷ tạo ra muối cacbonat
k h ô n g ta n . Loại bỏ k ế t tủa, c h ẳ n g h ạ n b ằ n g lắng, g ạn người t a được nước m ềm .
D ù n g C a (O H >2 với m ộ t lư ợ ng vừ a đủ đ ể tru n g h o à m uôi a x it, tạ o r a k ế t tủ a là m m ấ t
t ín h cứ n g tạ m th ờ i.
C a (HCO g )2 + C a (O H )2 -> 2 C a C 0 3 ị + 2 H aO
D ùng N a 2C 03 (hoặc N a 3P 0 4) để là m m ấ t tín h cứng tạ m th ờ i v à tín h cứng v ĩn h cửũ.

sổ TAY CÔNG THỨC HOÁ HỌC THPT u

C a ( H C 0 3)2 + N a 2C 0 a -> C aC O a ị + 2 N a H C O a
C a S 0 4 + N a 2C 0 3 —> C a C 0 3 ị + N a 2S 0 4
b) P h ư ơ n g p h á p trao đ ổ i io n

Bài 17: NHÛM VÂ Hựp CHẤT CỦA NHÔM

A. NHÔM
I. T ÍN H C H Ấ T V Ậ T L Í
N h ô m là k im lo ạ i m à u t r ắ n g bạc, n ó n g c h ả y ồ 6 6 0 °c, kh á m ề m , dễ kéo sợi, dễ dát
m ỏ n g . Có t h ể d á t được n h ữ n g lá n h ô m m ỏ n g 0 ,0 1 m m d ù n g là m g iâ y gói kẹo, gói th u ố c
l á , ế.ế

247
 N hôm là k im loại n h ẹ (D = 2,7 g/cm 3), d ẫ n đ iệ n tô't (g áp 3 lầ n s ắ t, b ằ n g 2/3 lầ n đồng)
và d ẳ n n h iệ t tố t (g ấp 3 lầ n sắt;).
II. TÍNH CHẤT HOÁ HỌC
1 . Tác dụng với phỉ kim
a) T á c d ụ n g với halogen
4A1 + 3C12 2A1CL
b) T á c d ụ n g với oxi
4 AI + 3Qo
2 . Tác dụng với axit
N hôm k h ử dễ d à n g ion H + tro n g d u n g d ịch HC1 và H 2SO 4 lo ãn g t h à n h k h í H 2.
2A1 + 6HC1 -> 2 A ICI 3 + 3 H 2T II. 1
N h ô m tá c d ụ n g m ạ n h với d u n g dịch H N O 3 lo ãn g , H N O 3 d ặ c , n ó n g và H 2SO 4 đặc, I
+5 +6
nóng. T ro n g các p h ả n ứ ng n à y , AI k h ử N h o ặ c s xuô'ng sô' oxi h o á th ấ p hơ n.
J

T h í dụ: AI + 4 H N 0 3 (lo ãn g ) — A1 ( N0 3)3 + N O ? 4- 2 H 2Ơ

2 A 1 + eH aSO .Ídặc) —^ > A 12CS0 4)3 + 3 S 0 2Ĩ 4- 6H2O
N h ô m bị th ù đ ộ n g bởi d u n g d ịch a x it H N O 3 đ ặ c , nguội ho ặc H 2SO 4 đặc, nguội. Vì vậy,
có th ể d ù n g th ù n g n h ô m để c h u y ê n chở n h ữ n g a x it đặc, nguội nói tr ê n .
3ẳTác dụng với oxỉt kỉm loại
2 AI + F c 2Og A120 3 + 2F e
4. Tác dụng với nựổc |ễ
2A1 + 6 H 20 ---- > 2A l(O H )3i + 3 H 2T
5. Tác dụng với dung dịch kiềm cl
2A1 + 2 N aO H + 2 H Ế>0 ---- > 2N aA l(X + 3 H o t n

248
III. SẢN XUẤT NHÔM
T ro n g cô n g n g h iệ p , n h ô m đưực s ả n x u ấ t b ằ n g phư ơ ng p h á p đ iệ n p h â n n h ô m o x it
nóng chảy.
B. MỘT SÔ' HỢP chất quan trọng của nhôm
í. NHÔM OXĨT
N h ô m o x it là o x it lư ỡ n g tín h , vừa tá c d ụ n g với a x it, v ừ a tá c d ụ n g với bazơ.
— AI 2O 3 tá c d ự n g với d u n g d ịch a x it, th í dụ:
A 120 3 + 6HC 1 -► 2AICI3 + 3H 20
— AI 2O 3 tá c d ụ n g với d u n g d ịch k iề m , th í dụ:
A120 3 + 2NaO H -> 2N aA 10z + H 20
II. NHÔM HĨĐROXIT
N h ô m h iđ ro x it (A l(O H )3) là c h â t r ắ n , m àu tr ắ n g , k ế t tủ a ồ d ạ n g keo.
A l(O H >3 là h iđ ro x it lư ỡ n g tín h .

sồ TAY CÕNG THÚC HOÁ HQC THPT

A l(O H )3 + 3 H C 1 -» AlClg + 3 H aO
A Ì(O H )3 + N aO H N a [A l(O H )J

Chương 7: SẮT v à một s ố KIM LOẠI QUAN TRỌNG

Bài 18: SẮT

I. TÍNH CHẤT VẬT LÍ

S ắ t là k im lo ại m à u t r ắ n g hơi x á m , có k h ô i lượ ng r iê n g lớ n (D = 7,9 g/cin3), n ó n g
c h ả y ở 1540°C ề s ắ t có t í n h d ẫ n đ iệ n , d ẫ n n h iệ t tố t. K h á c với k im lo ại k h á c , s ắ t có t ín h
n h iễ m từ.

249
II. TÍNH CHẤT HOÁ HỌC
Sắt là kim loại có tính khử trung bình.
I. HỌP c
1. Tác dụng với phỉ kim
1. s ắ t(
a) T á c d ụ n g vở i lư u h u ỳ n h
sắt(
F e + s ---- F e S dung d
b) T á c d ụ n g vớ i oxi
3Fe + 2 0 2 — -> F e 3Ọ 4
Sắt
c) T á c d ụ n g vớ i clo
2 F e + 3C12 -------- ->
- 2FeC L
2. sái
2. Tác d ụ n g v ớ i a x ỉt sắ
a) Với d u n g d ịc h H C l, H 2 S O 4 lo ã n g trong
F e + H2SO4 ---- » F e S 0 4 + H a t KI
,
b ) Với d u n g d ị c h H N O 3 v à H 2 S O 4 đ ặ c n ó n g trắ n g
F e + 4 H N O 3 (lo ãn g ) -> F e ( N 0 3)a + N Ơ 2T + 2 H 20
F e bị thụ đ ộn g bởi các axit H N O 3 đặc, nguội hoặc H2SO4 đặc, nguội.
3. Tác d ụ n g v ớ i d u n g d ịch m u ố i
IIế H(
Fe + C uS04 FeSƠ 4 + C u ị X. S:
4. Tác d ụ n g v ớ i nước s
3 F e + 2 H 20 .....£& &£.....> F e 30 4 + 4 H 2T c

F e + H zO ---- 1<’^ 70°^ > F e O + H 2t

250
 Bài 19: Hựp c h í t c ủ a s ắ t

1. HỢP chắt SẮT(II)

l ẳ S ắ t(Ĩ I) o x it
S ắ t(II) o x it (FeO ) là ch â't r ấ n m à u đen, k h ô n g có tro n g tự n h iê n ; F eO tác d ụ n g với
d u n g d ịch HNO3 được m uối s á t( II I ):
3FeO + 1 0 H N 0 3(/) 3 F e ( N 0 3)a + N O t + 5 H aO
S ắ t(II) oxit có th ể đ iều c h ế b ằ n g cách d ù n g H 2 h a y c o k h ử s ắ t(III) oxit ở 500°c.
F e 2Og + C O -£ -> 2 F eO + C O a t
2. Sắt(ỈI) h iđ ro x it
S ắ t(II) h iđ rọ x it (Fe(O H ) 2) n g u y ê n c h ấ t là c h ấ t rắ n , m àu t r ắ n g hơi x an h , k h ô n g ta n
tro n g nước. T ro n g k h ô n g k h í, F e (O H )2 dễ bị oxi h o á th à n h F e(O H )3 m àu n â u đỏ.
K hi cho d u n g đ ịch muô'i s ắ t( I I ) v ào dung d ịch k iề m , lúc đ ầ u t a th u được k ế t tủ a m à u
tr ắ n g hơi x a n h , sau đó c h u y ể n d ầ n s a n g m à u n â u đỏ.
F e 2+ + 2 0 H -----* F e (O H )a l
4 F e (O H )2 + 0 2 + 2 H aO 4 F e ( O H )3 ị
II. HỘP chất SẮT(lll)
X. Sắt(III) o x it
S ắ t(III) o x it (F e 203 > là c h ấ t r ắ n m à u đỏ n â u , k h ô n g t a n tro n g nước.
S á t d ĩ l ) o x it là o x it bazơ n ê n dễ t a n tro n g các d u n g d ịch a x it m ạ n h .
F e aO 3 + 6HC1 ....... > 2FeClg + 3 H aO
Ở n h iệ t độ cao, F e 2C>3 bị c o h o ặ c H 2 k h ử t h à n h Fe:
F e ?O a + 3CO ---- — > 2Fe + 3CO a f

251
 S ắ t(III) o x it có th ể đ iều c h ế b ằ n g p h ả n ứ ng p h â n huỷ F e(O H )3 ở n h i ệ t độ cao:
2 F e (O H )3 ---- * F e 20 3 + 3 H 20
S ắ t(I II ) o x it có tro n g tự n h iê n dưới d ạ n g q u ặ n g h em atit. d ù n g để lu y ệ n gang.
2. Sắt(III) hiđroxit
S ắ t(I II ) h iđ ro x it (Fe(OH> 3> là c h ấ t r ắ n , m à u n â u đỏ, k h ô n g t a n tro n g nước n h ư n g d ị
ta n tro n g d u n g d ịch a x it tạ o t h à n h d u n g d ịch m uối s ắ t(III).
2 F ẹ (O H )8+ 3 H 2S 0 4 F e 2 (S 0 4)3 + 6 H 2ơ
S ắ t(I II ) h iđ ro x it được đ iề u c h ế b ằ n g c ách cho dun g dịch k iề m tá c d ụ n g với d u n g dịch
m uối s ắ t(III).
F e C l 3 + 3 N a O H -» P e ( O H )3 ị + 3N aC l
3. Muối sắt(III)
Đ a s ố m uôi s á t( I I Ĩ ) t a n tro n g 1 nước, k h i k ế t tin h th ư ờ n g ở d ạ n g n g ậ m nước.
Thí dụ: F e C l 3 . 6 H 20 ; F e 2 (SO„ )3 /9 H 20
C ác m uôi s ắ t( I I I ) có tín h oxi h o á , dễ b ị k h ử t h à n h m uôi s ắ t(II).
F e + 2 F e C l 3 -------- > 3 F e C l 2

c°u + 2 F e C l 3 -------- > C u C l 2 + 2 F e C l 2

Bài 20: CROM VÀ Hựp CHẤT CỦA GROM

I. TÍNH CHẤT VẬT LÍ

C ro m là k im lo ạ i m à u t r ắ n g á n h b ạc, có k h ô i lượng r iê n g lớ n (D = 7 , 2 g/cm 3), n ó n g
c h ả y ở 1 8 9 0 ° c . C ro m là k im lo ạ i cứng n h ấ t, có th ể r ạ c h được th u ỷ tin h .
II. TÍNH CHẤT HOÁ HỌC
1 . Tác dụng với phỉ kim
Ở n h i ệ t độ th ư ờ n g , c ro m c h ỉ tá c d ụ n g với flo. Ở n h i ệ t độ cao, crom tác d ụ n g vớ i oxi,
clo, lưu h u ỳ n h ,...
4 C r + 3 0 2 ---- -—» 2Cr2Og
2 C r + 3C r 2 ---- » 2C rC ls

2C r + 3S ---- > C r 2S 3
2 . Tác dụng với axit
C r + 2H C I -------- » CrClg + H 2 t
C r + H 2S 0 4 -------- > C r S 0 4 + H 2 t
C ro m k h ô n g tá c d ụ n g với d u n g d ịch a x it HN Oà h o ặ c H 2SO 4 đặc, nguội do bị th ụ đ ộ n g
h o á giô'ng n h ư n h ô m và s ắ t.

SỔ TAY CÓNG THỨC HŨÁ HỌC ĨHPT

Bài 21: l é l K VÀ Hựp CHẤT CÚA BỔNG

I. TÍNH CHẤT VẬT LÍ

Đồn& là k im lo ạ i m à u đỏ, có k h ố i lượ ng r iê n g lớ n (D = 8,98 g/cm 3), n ó n g c h ả y ở
X083°c. Đ ồ n g t in h khiết tương đối m ề m , dễ k é o dài v à dát m ỏng. Đ ồng d ẫ n đ iệ n và d ẫ n Ị
n h i ệ t tố t, chỉ k é m b ạ c v à h ơ n h ẳ n các k im lo ại k h á c ẳ Ị
II. TÍNH CHẤT HOÁ HỌC
l ễ Tác d ụ n g v ớ i p h i kim
2Cu 4- 0 2 ---- 2CuO
Cu + s ---- £— > CuS
Cu + C l 2 ---- C uC l 2 I

9R3
2. T ác d ụ n g v ớ i axit

Cu + 2 H jjS 0 4 (đ ặ c ) C u S 0 4 + SOgT + 2 H aO

Cu + 4 H N O :í (đ ặc ) C u (N 0 3)2 + 2 N 0 2T + 2 H 20

3Cu 4 8 H N O s (lo ã n g ) 3C u(N O s )2 + 2N O t + 4 H 20

Chương 8: PHÂN BIỆT MỘT s ố CHẤT v ô c ơ

Bài 22: NHẬN BIẾT MỘT s ơ I0N TRONG DUNG DỊCH

I. NHẬN BIẾT CATION Na+

1. N h ận b iế t ca tio n Na+
H ầ u h ế t các h ợ p c h â t củ á n a t r i t a n n h iề u tro n g nước v à k h ô n g có m àu, n ê n k h ô n g
th ể d ù n g p h ả n ứ ng h o á học đ ể n h ậ n b iế t ion N a + m à dím g p h ư ơ n g p h á p v ậ t lí th ử m àu
n g ọ n lửa.
2. N hụn b iế t .eation NHỊ

nh ; + OH" — >n h 3 f + h 2o

3. N h ậ n b iế t ca tio n B a2+
B a 2+ + SO*“ — > B a S 0 4i
4. NTnạn b iế t ca tio n Al3+
A l3+ + 30 H" ----— » A l(O H );i ị

A l(O H )3 + O H - -------- » A l(O H );

9RA
5. N h ậ n b i ế t c á c c a t ỉ o n r e 2* v à F e a+
ó) N h ậ n b iế t c a tio n F e 3*
F e 3+ + 30H ~ F e (O H )3 ị
b) N h ậ n b iế t c a tio n F e z*
4 F e (O H )2 + O a + 2 H zO -►4 F e (O H )3 ị
c) N h ậ n b iế t c a tio n C u 2*
T huốc th ử đ ặ c tr ư n g c ủ a c a tỉo n C u2* là dư ng d ịch NH3.
ỉỉ. NHẬN BIẾT MỘT sô' ANION TRONG DUNG D|CH
1. Nhộn biết anỉon NO3
N ế u tro n g d u n g d ịc h k h ô n g có a n io n cổ k h ả n ă n g oxi h o á m ạ n h t h ì có t h ể d ù n g b ộ t
Cư h o ặ c m ộ t v à i m ẫ u lá C u m ô n g tro n g m ô i trư ờ n g a x it (a x it sưnfuric ỉo ãn g ) đ ể n h ậ n
b i ế t a n ìo n N O 3 :
3C u + 2 N O “ + 8H ’ -> 3Cưz+ + 2N O Ĩ + 4 H aO

sổ TAY CÔNG THỨC HŨÁ HỌC T H P T I

2. Nhận biết anion SO4-
T huôc th ử đ ặ c tr ư n g v à k h á c h ọ n Ịọc cho a n io n S O 4“ là d u n g d ịch B aC Ỉ 2 tr o n g m ô i
trư ờ n g a x it lo ã n g d ư (d u n g d ịch HC1 ho ặc HN Oa loãng):
B a 2+ + S O 4 -------- > B a S 0 4 ị
3. Nliận biết anion Cỉ~
Ag+ + c r ------>AgCl ị
4. Nhận biết anỉon COg"
c o * - + 2 H + -» C ơ 2 t + H aO
C0 2 + Ca (OH) 2 -►CaC03 ị + H20
 Bài 23: NHẬN BIẾT MỘT SA' CHẤT KHÍ

1. N h ậ n b iế t k h i C O a
C O ị- + 2 H + ---------> C 0 2 f + H aO
IỈCO^ + H + -------- » C 0 2 t + H 20
C O , + B a ( O H )2 (dư) -> B aC O gi + H 20
2. N h ậ n b iế t k h í SOz
S 0 2 + B r 2 + 2 H 20 -> H 2S 0 4 + 2 H B r
V ì k h í S O 2 là m n h ạ t m à u d u n g d ịc h brom .
3. N h ậ n b iế t k h í H2S
H 2S + Cư2+ ---------» C uS ị + 2 W
H 2S 4- Pb2+ ------ —> PbS l + 2W
4. Nhận b iết khií NHS
K h í N H 3 k h ô n g m àu, n h ẹ h ơ n k h ô n g k h í, ta n n h iề u tro n g nước, có m ùi k h a i đ ặc
trứ n g , k íc h th íc h m ắ t và h ệ th ô n g h ô h ấ p r ấ t m ạ n h . L ượng r ấ t n h ỏ k h í n à y tro n g k h ô n g
k h í c ũ n g k h iế n t a ‘ n h ậ n r a n g a y b ằ n g m ù i k h a i r ấ t đ ặ c trư n g củ a n ó , đ ồ n g th ờ i vì N H 3
ta n n h iề u tro n g nước và là m ộ t b a z ơ y ế u , n ê n d ù n g m iế n g g iấ y quỳ tím th ấ m ướ t b ằ n g
nước c ấ t có th ể n h ậ n b iế t được k h í N H 3 tro n g k h ô n g k h í. K hi đó m iế n g g iây quỳ th ấ m
ướ t c h u y ể n t h à n h m à u x a n h .

256