2.

ÜNİTE-KARIŞIMLAR
KARIŞIM: İki veya daha fazla saf maddenin kendi kimliğini koruyacak şekilde rastgele
oranlarda birleşmesiyle oluşan madde topluluğuna karışım denir. Karışımı oluşturan saf
maddelere bileşen denir.

KARIŞIMLARIN SINIFLANDIRILMASI
Karışımlar fiziksel görünüşlerine göre homojen veya heterojen olarak sınıflandırılabilirler.
Homojen karışımlar çözelti olarak adlandırılır. Günlük hayatta tuzlu su, süzülmüş çay ,
şerbet, kolonya, hava, alaşımlar çözeltiye örnek olarak verilebilir.
Alaşım: İki veya daha fazla metalin oluşturduğu homojen karışımlara alaşım denir.
Bronz yani tunç (bakır-kalay), pirinç (bakır-çinko), lehim (kalay-kurşun), amalgam(civa
alşımlarıdır ve diş dolgusunda kullanılır), altın takılar(altın-bakır), çelik(demir-nikel-kobalt)

Heterojen karışımlara süzülmemiş bitki çayı, benzin-su, ayran, Türk kahvesi, meyve salatası
örnek olarak verilebilir.
Heterojen karışımlar dağılan ve dağıtıcı faz olmak üzere iki fazdan oluşur. Karışımı oluşturan
maddelerden biri diğerinin içinde dağılıyorsa bu maddeye dağılan madde (dağılan faz),
diğer maddeye dağıtıcı madde (dağıtıcı faz) denir. Dağıtıcı madde katı, sıvı veya gaz hâlde
olabilir. Örneğin çamurlu suda, su dağıtıcı madde; toprak dağılan maddedir.
Heterojen karışımlar dağılan maddenin ve dağılma ortamının fiziksel hâline göre aşağıdaki
şekilde sınıflandırılabilir.
Adi karışım: Katıların oluşturduğu heterojen karışımlara adi karışımlar denir.
Emülsiyon: Birbiri içerisinde çözünmeyen sıvıların oluşturduğu heterojen karışımlara
emülsiyon denir.
Süspansiyon: Birbiri içinde çözünmeyen katı sıvı karışımlara süspansiyon denir. Oluşan
karışımlar saydam değildir, bekletildiğinde katı ve sıvı kısımlara ayrılır.
Aerosol: Katı ya da sıvının gaz ortamda dağılmasıyla oluşan heterojen karışımlara aerosol
denir.
NOT: Karışımlar çözünenin (dağılanın) tanecik boyutuna bağlı olarak farklı özelliklere
sahiptir. Çözünenin tanecik boyutuna göre karışımlar çözelti, kolloid ve süspansiyon olarak
üçe ayrılır.

1 nanometre (nm) = 10-9 metre (m)

Kolloid: Dağılan maddenin dağıtıcı madde içerisinde asılı kalmasıyla oluşan heterojen
karışımlara kolloidal karışımlar denir. Kolloidlerde, dağılan madde çıplak gözle görülmez
ancak mikroskopla görülebilir.
Kolloidlerden ışın demeti geçerken ışınların saçılmasından dolayı parçacıklar net olarak
görülebilir. Ancak çözeltiden ışın demeti geçerken net görülmez. Aerosoller, emülsiyonlar ve
süspansiyonların büyük çoğunluğu kolloiddir. Kolloidlere duman, sis, köpük, kan serumu, süt,
krema, renkli cam, boya, çırpılmış yumurta, jöle örnek verilebilir.

KİTAPTAN SAYFA-99
 MOLEKÜLER DÜZEYDE ÇÖZÜNME SÜRECİ
Bir maddenin başka bir madde içinde homojen olarak dağılmasına çözünme, elde edilen
homojen karışıma çözelti denir.
Çözelti içinde genellikle miktarı fazla olan madde çözücü (çözen), miktarı az olan madde
çözünendir. Örneğin tuzlu suda su çözücü (çözen), tuz çözünendir. Su her zaman çözücüdür.
Katı madde sıvının içinde çözündüğünde çözünen tanecikler ile çözücü tanecikler arasındaki
etkileşim güçlüdür. Bunun sonucunda katı tanecikleri birbirinden ayrılır ve çözücü
molekülleriyle çevrelenmiş olarak çözeltiyi oluşturur.
 Çözünme üç aşamada gerçekleşen bir süreçtir.
1. Çözünenin kendi tanecikleri arasındaki etkileşimler zayıflar.
2. Çözücü tanecikleri çözünen taneciklere yer açmak için birbirinden ayrılır.

Bu iki olay da enerji gerektirir.

3. Kimyasal türler arasındaki etkileşimlerin gücüne bağlı olarak çözünen ve çözücü
tanecikleri arasında yeni etkileşimler oluşur. Yeni etkileşimler oluşurken genellikle enerji
açığa çıkar.

Çözünen taneciklerinin su molekülleri tarafından sarılmasına hidratasyon, çözünen ta-

neciklerinin su dışında başka bir çözücü molekülleri tarafından sarılmasına solvatasyon
denir.
Asitler, bazlar ve tuzlar suda iyonlarına ayrışarak çözünürler. Bu yüzden çözeltileri elektrik
akımını iletirler. Yani çözeltileri elektrolittir.
Şeker (C12H22O11) gibi kovalent bağlı bileşikler genellikle suda moleküllerine ayrılarak
çözünürler. Bu yüzden elektrik akımını iletmezler yani elektrolit değillerdir.

ÇÖZÜNME VE POLARLIK
Çözünme olayında “benzer benzeri çözer” ilkesinden hareketle iyonik katılar ve polar
moleküller polar çözücülerde, apolar moleküller apolar çözücülerde iyi çözünürler.

Oje suda çözünmez asetonda çözünür. Çünkü su polar oje apolardır. Yağlı boya tinerde, zift
gaz yağında, yağ lekeleri benzinde çözünür. İyot(I2) suda çözünmez, karbon tetraklorürde
(CCl4) çözünür.
9.Sınıf hatırlatma:
Molekül Molekül Etkileşim Türü
London Kuvvetleri ve dipol-dipol etkileşimi. Dipol-dipol daha
Polar Polar
etkindir.
Polar Polar H’nin F,O,N ile bağ yapıyor ise Hidrojen bağı
İndüklenmiş dipol-İndüklenmiş dipol etkileşimi(London
Apolar Apolar
Kuvvetleri)
İndüklenmiş dipol-İndüklenmiş dipol etkileşimi(London
Soy gaz Apolar
Kuvvetleri)
İndüklenmiş dipol-İndüklenmiş dipol etkileşimi(London
Soy gaz Soy gaz
Kuvvetleri)
Polar Apolar Dipol-indüklenmiş dipol etkileşimi
İyonik(NaCl, İyon-dipol etkileşimi
Polar
KCl gibi)
İyonik Apolar İyon-indüklenmiş dipol etkileşimi
Not: Moleküllerin polar mı yoksa apolar mı olduklarına anlayabilmek için aşağıdaki kurallara
bakılır.
1) İki atomlu moleküllerde atomların cinsi aynı ise molekül apolar, farklı ise molekül
polardır.
H2, F2, N2, O2, I2 molekül ……………………….
HCl, HBr, CO, NO molekül …………………………..
2) İkiden fazla atomlu moleküllerde merkez atoma bakılır. Çok bağ yapan atom merkez
atomdur.
1A grubu 1 bağ yapar.
2A grubu 2 bağ yapar.
3A grubu 3 bağ yapar.
4A grubu 4 bağ yapar.
5A grubu 3 bağ yapar.
6A grubu 2 bağ yapar.
7A grubu 1 bağ yapar.
Genellikle merkez atom 2A,3A ve 4A grubunda ise molekül apolar, 5A ve 6A grubunda
ise molekül polardır.
Veya merkez atom üzerinde ortaklanmamış elektron çifti yoksa molekül apolar, varsa
molekül polardır.

Örnek: H2O, CCl4, NH3, BH3, CH4 ve CO2 moleküllerinin polar mı yoksa apolar mı
olduklarını belirleyiniz? ( H:1, O:16, C:6, Cl:17, N:7, B:5 )
 3) Molekülün yapısında sadece C ve H varsa apolar, C ve H’nin yanında başka bir atom
varsa polardır.

CH4, C2H6, C3H8= ……………………….

CH3OH= …………………………………

Örnek: Aşağıda verilen moleküllerin birbiri içerisinde çözünüp çözünmeyeceğini çözünüyor

ise etkin olan etkileşimleri belirleyiniz.(H:1, N:7, O:8, C:6, Cl:17, K:19, I:53 )
a) H2O – NH3

b) O2 – CO2

c) H2O – I2

d) NaCl – CCl4

e) KCl – H2O

f) H2O – HCl
KİTAPTAN SAYFA-103
Örnek:
 ÇÖZÜNMÜŞ MADDE ORANLARINI BELİRTEN İFADELER
ÇÖZELTİLERDE DERİŞİM
Çözelti, çözücü ve çözünenden oluşur. Belirli bir miktar çözeltide veya çözücüde çözünmüş
madde miktarı konsantrasyon veya derişim olarak ifade edilir. Çözelti derişimlerini
karşılaştırmak için seyreltik ve derişik kavramları kullanılır. Eğer çözücü ve çözüneni aynı iki
farklı çözelti karşılaştırılıyorsa ve çözücü miktarları eşitse çözüneni az olana seyreltik çözelti,
çözüneni fazla olan ise derişik çözeltidir.

Derişik çözelti Seyreltik çözelti

Çözeltideki çözünmüş madde oranları için kütlece yüzde derişim, hacimce yüzde derişim ve
ppm gibi ifadeler kullanılabilir.
Kütlece Yüzde Derişim
100 gr çözeltide çözünen maddenin gram cinsinden miktarına kütlece yüzde derişim denir.
Kütlece %40’lık şekerli su çözeltisi denildiğinde çözeltinin 100 gramında 40 g şeker 60 g su
olduğu anlaşılır. Çözeltinin kütlece yüzde derişimi aşağıdaki formülle hesaplanır.

Örnek: 120 gram suda 30 gram tuz çözünmesiyle elde edilen çözeltinin kütlece % derişimi
kaçtır?
Örnek: %60ʼlık 300 gram şeker çözeltisinde kaç gram şeker çözünmüştür?

Örnek: 40 gram tuz ve bir miktar su kullanılarak kütlece %40ʼlik bir çözelti hazırlanıyor.
Buna göre bu çözeltide kullanılan su miktarı kaç gramdır ?

NOT: Çözeltiye su ekleyerek seyreltiliyorsa veya su buharlaştırılarak derişik hale getiriliyorsa

aşağıdaki formül kullanılır.

m1.%1=m2.%2
m1= İlk kütle m2= Son kütle
%1= İlk durumdaki yüzde %2= Son durumdaki yüzde

Örnek: Kütlece %30’luk 200 g şeker çözeltisinin kütlece %15’lik olması için kaç gram su
eklenmelidir?

Örnek: Kütlece %20’lik 300 g şekerli su çözeltisinden çökelme olmadan kaç gram su
buharlaştırılırsa çözelti kütlece %30’luk olur?
Örnek: Kütlece %20’lik 400 g şeker çözeltisinde aynı sıcaklıkta 100 g daha şeker çözülüp
300 g su eklendiğinde çözelti kütlece % kaçlık olur?

NOT: Farklı derişimdeki çözeltiler karıştırıldığında oluşan son çözeltinin kütlece % derişimi
aşağıdaki formülle hesaplanır.

m1.%1 + m2.%2 + … =mson.%son

Örnek: Kütlece %10’luk 300 g şekerli su çözeltisi ile kütlece %20’lik 200 g şekerli su çözeltisi
karıştırıldığında elde edilen yeni çözelti kütlece % kaçlık olur?

KİTAPTAN SAYFA-107-108
Hacimce Yüzde Derişim
100 ml’lik çözeltide çözünen maddenin “ml” cinsinden hacmine hacimce yüzde derişim
denir. Hacimce %15’lik alkollü su çözeltisi denildiğinde çözeltinin 100 ml’sinde 15 ml alkol,
85 ml su olduğu anlaşılır. Çözeltinin hacimce yüzde derişimi aşağıdaki formülle hesaplanır.

Örnek: 15 ml alkol ve 45 ml su ile hazırlanan çözeltinin hacimce yüzde derişimi nedir?

Örnek: Hacimce %40’lık 400 mL gliserol çözeltisi nasıl hazırlanır açıklayınız?

KİTAPTAN SAYFA-108

ppm (milyonda bir kısım)

Çözeltilerde çözücü içerisindeki çözünen maddenin miktarı çok küçük olduğunda derişimler
genellikle ppm gibi farklı birimlerle ifade edilir. ppm, çözeltinin milyonda bir çözünen
miktarını ifade eder. ppm; 1 kg veya 1 litre çözeltide çözünen maddenin mg cinsinden
kütlesidir. ppm çok küçük miktarda çözünen maddeleri ifade ettiği için toprak, içme suyu, bazı
gıdalar, kimyasallar ve kozmetiklerin analizinde kullanılır.
ÇÖZELTİ HAZIRLAMA
Örnek: Kütlece %10’luk 500 g NaOH çözeltisi nasıl hazırlanır?

KİTAPTAN SAYFA-110

ÇÖZELTİLERİN KOLİGATİF ÖZELLİKLERİ

Çözeltilerin bazı fiziksel özellikleri (kaynama noktası, donma noktası...) çözünen madde
miktarına ve maddenin tanecik sayısına veya çözeltinin derişimine bağlı olarak değişir. Bu
özelliklere koligatif özellikler denir. Örneğin saf su 1 atm’de 0 °Cʼta donarken 100 gram suya
10 gram tuz atıldığında donma noktası -6,35 °Cʼa düşer. Benzer şekilde saf su 1 atm basınçta
100 °Cʼta kaynarken tuz ilave edildiğinde ilave edilen tuzun miktarına bağlı olarak 100 °Cʼtan
daha yüksek sıcaklıkta kaynar. Çözeltilerin donma noktasındaki düşme ve kaynama
noktasındaki yükselme birer koligatif özelliktir. Çözeltilerin koligatif özelliklerine günlük
yaşamdan birçok örnek verilebilir. Arabalarda radyatöre konulan antifriz, etandiol (etilen gli-
kol) ve su karışımından oluşan çözeltidir. Antifriz kışın suyun donma noktasını düşürerek
motorun zarar görmesini, sıcak havalarda kaynama noktasını yükselterek motorun su
kaynatmasını engeller.
Kışın yollara tuz dökülmesinin nedeni yine donma noktasını düşürmektir. Kış aylarında hava
alanında ve uçaklarda oluşacak buzlanmayı önlemek için uçak pistleri ve uçak kanatları
alkolle yıkanır (Görsel 2.1.32). Alkol suyun donma noktasını düşürerek buzlanmayı belli bir
derecenin altına kadar önler. Dondurmalara, çikolata şelalelerine bir miktar tuz ilave
edilmesinin nedeni dondurmanın donma noktasını düşürmektir.