KPSS Tarih Ders Notları

Sosyal Hocam Tarih Ders Notları
KPSS TARİH İÇİNDEKİLER
M
DERS NOTLARI ✎
✎İslam Öncesi Türk Tarihi................................... ...........2
Kamu Personeli Seçme Sınavına hazırlanan değerli adaylar,

✎
✎Orta,
C A
Yeni ve Yakın Çağ Tarihi........................ ..........9
O
Bu çalışma son 50 yılın çıkmış tüm ÖSYM sınavlarının incelenmesi, bir-
çok sınav sorularının analiz edilmesi, Milli Eğitim temel müfredatı ve
H
✎
✎Türk-İslam Tarihi.............................................. ..............16
Türk Tarih Kurumunun onayında olan Akademik kitap ve makalelerin
sentezlenmesi sonucunda oluşturulan bir not defteri çalışmasıdır. Tüm
üniteler özetlenerek konu sıralamasına göre Not Defterine işlenmiş olup
✎
✎Türkiye Tarihi........................................................ ............24
Rektör Yayınları
bilgilere pratik şekilde ulaşmanız, bilgileri tekrar etmeniz ve öğrenmeniz
hususunda yardım sağlayacaktır.
L
✎
✎Osmanlı İmparatorluğu Tarihi........................... .........35
Dönem boyunca bizlere;
A
https://www.facebook.com/sosyalhocamm/
Y
https://www.twitter.com/sosyalhocamm/
✎ Dünya Savaşı ve Milli Mücadele Tarihi.......
✎I. .........70
https://www.instagram.com/sosyalhocamm/
S
https://www.youtube.com/c/sosyalhocam
adreslerinden ulaşabilirsiniz. Görüş, öneri ve eleştirileriniz yapılan ve ya-
O
✎
✎Cumhuriyet Tarihi............................................ ...............85
pılmakta olan çalışmalarımıza yön verecektir.
S
Gireceğiniz Sınavlarda şimdiden başarılar diler, çalışmalarımızın size
✎
✎Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi....................... ...............96
faydalı olmasını dileriz.
İbrahim Ulaş Baldemir
1
Türk Adının Anlamı ile ilgili görüşler

“Olgunluk Çağı” Kaşgarlı Mahmut
M
1
“Çoğalmak, Türemek” A. Wambery
TE
“Devlete tabii halk” G. Doerfer
A
İ
“Kanunla düzenlenmiş halk” W. Barthold
C
Ü
“Töreli” Ziya Gökalp
“Deniz kıyısında oturan adam” K. Fiok
O
“Terk edilmiş” İbn el-Fakih el-Hamadani
“Miğfer” Çin kaynakları
H
“Güçlü, kuvvetli” Uygur kaynakları
İSLAM ÖNCESİ TÜRK TARİHİ “Güzel İnsan” İran kaynakları
Rektör Yayınları
A L
S Y
O
Türklerin İlk Ana Yurdu
S
Türklerin ilk ana yurtları Orta Asya’dadır. Orta Asya, doğuda Kingan
Dağları’ndan, batıda Hazar Denizi ve İtil boylarına, güneyde Hindikuş ve
Karanlık Dağlarından kuzeyde Sibirya’ya kadar uzanır. Bu geniş alanda
Türklerin ilk ana yurtları; Altay-Sayan Dağları’nın kuzeybatısı, Tan-
rı Dağları’nın kuzeyi, Aral Gölü’nün çevresi ve Hazar Denizi’nin doğusu
arasında kalan bölgedir.
2
Orta Asya’da Kurulan İlk Türk Devletleri
M
ಡಡ ASYA HUN DEVLETI (BÜYÜK HUN DEVLETI)
A
✎
✎Orta Asya’da bilinen ilk teşkilatlı Türk devleti Hunlar tarafından kurul-
C
muştur. Hunların ilk oturdukları yer Sarı Irmak’ın kuzeyi idi. Daha sonra
Orhun ve Selenga ırmakları ile Ötüken çevresinde geniş bir alana yayıl-
O
mışlardır. Bu bölgede güçlü bir devlet kuran Hunlar, Ötüken’i başkent
yapmışlardır.
H
✎
✎Asya Hun Devleti’nin bilinen ilk hükümdarı Teoman’dır.
✎
✎Mete zamanında Asya Hun Devleti en geniş sınırlarına ulaşmıştır.
Mete, MÖ 174’te öldüğünde sivil ve askerî teşkilatı ile dış siyasette güç-
Rektör Yayınları
lü bir devlet bırakmıştır. Bu devlet daha sonra kurulacak olan diğer Türk
devletlerine örnek teşkil etmiştir. (Onlu teşkilat)
A L Kavimler Göçü
S Y
S O
3
►► Kavimler Göçü’nün önemli sonuçları ✎

✎Attila’dan sonra yerine oğulları ılek, Dengizik ve ırnek geçmiştir. An-
cak onlar devleti babaları kadar iyi yönetememişlerdir.
✎
✎Roma İmparatorluğu doğu ve batı olarak ikiye ayrılmıştır (395). Batı
M
Roma İmparatorluğu 476 da yıkılmış ve toprakları üzerinde birçok Ger- ✎
✎Hunlar, pantolon ve ceket giyme, at koşumları ve atları eyerleme
men devleti kurulmuştur. konularında Avrupa’ya örnek olmuştur. Bazı Avrupa kavimleri, orduları-
A
nı Türk ordusu düzeninde yeniden yapılandırmışlardır.
✎
✎Avrupa’nın etnik yapısı değişerek yeni milletler ortaya çıkmıştır. Alan-
C
lar, Vandallar ve Vizigotlar, İspanya Yarımadası’na gelerek İspanyol- ♥♥ Attila (Tanrının Kamçısı, Etzel)
ların; Angıllar ve Saksonlar, Britanya adalarına yerleşerek İngilizlerin; ಡಡ KÖK TÜRK DEVLETI
O
Germen kavimleri, Ren Nehri kıyılarına yerleşerek Almanların oluşmasını
✎
✎Kök Türk Devleti 552’de kurulmuştur. I. Kök Türk Devleti, Asya Hun
sağlamışlardır. Bunun sonucunda bugünkü İngiltere, Fransa, İspanya,
H
Devleti’nden sonra Orta Asya’da kurulan ikinci büyük Türk devletidir.
Almanya gibi Avrupa devletlerinin temelleri atılmıştır.
Tarihte ilk kez “Türk” adını devlet adı olarak kullanmışlardır.
✎
✎Türkler, Avrupa’da bir Hun Devleti kurmuşlardır.
✎
✎Bumin Kağan Kök Türk Devleti’nin kurucusudur. Ötüken’i devlet mer-
✎
✎Türk kültürü Avrupa’da yayılmıştır.
Rektör Yayınları
kezi yapmıştır.
✎ Çağ sona ermiş, Orta Çağ başlamıştır.
✎İlk
✎
✎Mukan Kağan zamanında Kök Türk Devleti en parlak dönemini
L
✎
✎Avrupa’da kilise önem kazanmış, Skolastik düşünce egemen olmuş-
✎
✎yaşamıştır.
tur.
A
✎
✎Tapo Kağan, Budizmi kabul ederek bu dinin halk arasında yayılma-
✎
✎Avrupa’da feodalite (derebeylik) rejimi ortaya çıkmıştır.
sına gayret göstermiştir. Onun bu hareketi Kök Türk ileri gelenleri tarafın-
Y
ಡಡ AVRUPA HUN DEVLETI dan hoş karşılanmamıştır. Bu yüzden halkıyla ters düşmüştür.
S
✎
✎Hunlar Balamir önderliğinde Karadeniz’in kuzeyinden batıya geçe- ಡಡ II. KÖK TÜRK (KUTLUK) DEVLETI
rek kısa sürede Tuna boylarına ulaşmıştır (375)
O
✎
✎Kök Türkler, Kutluk liderliğinde birleşerek bağımsızlıklarını elde ettiler
✎
✎Balamir’den sonra Avrupa Hunlarının başına Uldız geçmiştir (378) (682) Kutluk İlteriş Kağan devletin merkezini Karakurum’a taşımıştır.
S
Türkler ilk kez Anadolu’ya ayak basmışlardır.
✎
✎Kapgan Kağan döneminde Türk boylarının çoğu Kök Türk
✎
✎Avrupa Hunlarının en parlak dönemi Attila ile başlamıştır. Bizans ile hâkimiyetine girmiş, Türk birliği büyük ölçüde sağlanmıştır.
Margos ve Anatolyus antlaşmaları imzalanmıştır.
✎
✎Bilge Kağan zamanında II. Kök Türk Devleti en parlak dönemini ya-
✎
✎Attila, Avrupa Hun Devleti’nde babadan oğula geçen bir hüküm- şamıştır. Onun zamanında Basmiller, Karluklar, Kırgızlar ve Türgişler yeni-
darlık sistemini yürürlüğe koymuştur. den Kök Türk hâkimiyetine alınmıştır.
4
✎
✎Kök Türkler Döneminden günümüze ulaşan temel kaynak Orhun Diğer Türk Devlet ve Toplulukları
Yazıtları’dır. Bu yazıtlar Türk tarihinin ve edebiyatının ilk yazılı örnekleridir.
ಡಡ AVARLAR
M
Türk devlet adamlarının millete hesap vermesi, devletin ve halkın karşı-
lıklı olarak görevlerinin belirtilmesi, Türklerde devlet anlayışının kavran- ✎
✎Orta Asya’da kurdukları bu devlete Kök Türkler son verince (552) ba-
A
ması açısından önemlidir. tıya göç ettiler. 558’de Kafkaslara ulaştılar, kısa zamanda Tuna boyla-
C
rına geçtiler. Orta Avrupa’da başında Bayan Han’ın bulunduğu büyük
ಡಡ UYGUR DEVLETI
bir devlet kurdular (562)
✎
O
✎Uygurların ilk hakanı, Kutluk Bilge Kül Kağan’dır (744-747). Onun
✎
✎Balkanlarda ve Avrupa’da iki asırdan fazla devam eden Avar
döneminde başkent Ötüken’den Orhun Nehri kıyısındaki Ordubalıg’a
hâkimiyeti, Orta Avrupa toplulukları üzerinde kültürel izler bıraktılar.
(Karabalgasun) taşınmıştır.
H
Avarlar, Slavları ve Rusları ordu düzeni ve devlet örgütlenmesi alanla-
✎
✎Moyen-Çur başa geçtiğinde Çin’de büyük bir karışıklık yaşanmak-
rında etkilediler.
taydı. Talas Savaşı (751) nedeniyle Çin imparatoruna karşı isyanlar çıktı.
✎
✎Avarlara ait mezarlarda yapılan arkeolojik kazılarda at, koşum ta-
Uygurların en parlak dönemini oluşturan dönem Moyen-Çur dönemidir.
Rektör Yayınları
kımı, çeşitli silahlar elde edilmiştir. Üzengi kullanımı Avarlarla birlikte
✎
✎Uygur Devleti, Bögü Kağan zamanında oldukça zenginleşmiştir. Bü-
ortaya çıktı. Hristiyanlığı kabul eden Avarlar, bir süre sonra benliklerini
L
yük saraylar onun döneminde yapılmıştır.
kaybederek Slavlaştılar.
✎
✎Bögü Kağan Döneminin önemli olaylarından biri de Manihaizm dini-
A
ಡಡ BULGARLAR
nin ülkeye girmiş olmasıdır. Manihaizm dinini kabul eden Bögü Kağan,
✎
✎Büyük Bulgar Devleti’nin sona ermesiyle bir kısım Bulgarlar, Kubrat’ın
Y
Karabalgasun şehrinde bir tapınak yaptırmıştır. Onun zamanında Mani
dini devletin resmî dini hâline gelmiştir. Ancak bu din sadece kağan ve küçük oğlu Asparuh yönetiminde Tuna boylarında devlet kurdular
S
çevresinde kabul görmüştür. (679). Tuna Bulgarları adıyla anılan bu devlet Bizanslılarla mücadele
etmiş, Slavları yönetimleri altına almıştır. Nüfuslarının az olması, hüküm-
O
✎
✎Baga Tarkan ve daha sonraki kağanlar zamanında ortaya çıkan
darları Boris Han’la birlikte Hristiyanlığı kabul etmeleri (864) nedenleriyle
açlık, kıtlık ve salgın hastalıklar devleti iyice zayıflattı. 840 yılında Kırgız-
S
Slavların arasında eriyip yok oldular.
lar, Uygur ülkesine girdiler, başkenti alarak hakanı öldürdüler ve Uygur
Devleti’ne son verdiler. ✎
✎Başlangıçta Hazar Hakanlığı’na bağlı yaşayan ıtil Bulgarları, bu
devletin yıkılmasından sonra bağımsız oldular.Bulgarlar, Almış Han za-
♥♥ Turfan Uygurları, Moğol devlet kademelerinde memurluk,
manında ticari faaliyetler esnasında tanıştıkları İslam dinini kabul etti-
kâtiplik hatta yöneticilik yaptılar. Moğolların Türk kültüründen etkilen-
ler. Bulgar hanı, Abbasilerden din adamları istedi. Bu isteği 922 yılında
mesinde rol oynadılar.
yerine getirildi. Din adamlarının gelmesinden sonra ıslamiyet, Bulgarlar
5
arasında daha çabuk yayıldı. İtil Bulgar Devleti’ne Altın Orda Devleti Savaşı’nda Bizans ordusundaki Peçenek kuvvetleri, Selçukluların tarafı-
1237 yılında son verdi. Bazı araştırmacılar, İtil Bulgar Devletini ilk Müslü- na geçerek Türklerin savaşı kazanmalarında önemli rol oynadılar.
M
man Türk Devleti olarak kabul etmişlerdir. ✎
✎Bizanslılar, Kıpçaklarla anlaşarak Kıpçakların Peçeneklere saldırma-
ಡಡ HAZARLAR larını sağladılar. Kıpçaklar, Peçenekleri yenerek siyasi varlıklarına son
A
verdiler (1091)
✎ Kök Türk Devleti’nin yıkılmasından sonra Karadeniz’in kuzeyi ve
✎I.
C
Kafkaslar bölgesinde bir hakanlık olarak kurulmuştur (630) ಡಡ KIPÇAKLAR (KUMANLAR)
O
✎
✎Hazarlar, güçlü ordularıyla VII ve IX. yüzyıllar arasında bulundukları ✎
✎Kıpçaklar, XIII. yüzyılda Moğolların ilerleyişi karşısında tutunamayıp
bölgede huzuru ve ulaşım güvenliğini sağladılar. Hazarların bu dönemi geri çekildiler. Kıpçakların bir kısmı Macaristan’a giderek Hristiyanlığı
H
“Hazar Barış Çağı” olarak adlandırıldı. kabul ettiler. Bu yüzden millî benliklerini yitirdiler. Bir kısmı da yurtlarında
✎
✎Hazarlar arasında diğer devletlerle kurdukları ilişkiler sonucunda İsla- kalıp Altın Orda Devleti’nin hizmetine girdi. Bu devletin Türkleşmesin-
miyet, Hristiyanlık ve Musevilik yayıldı. (Museviliği benimseyen ilk ve tek de önemli rol oynadılar. Altın Orda Devleti’nin egemenliğinde yaşa-
Türk Devletidir.) yan Kıpçakların çoğu, daha sonraki yıllarda Mısır’a götürüldü. Eyyûbi
Rektör Yayınları
ve Memlük ordusunda görev yapan Kıpçakların bir kısmı bu devletlerin
✎
✎Hazarların en büyük etkisi Ruslar üzerinde oldu. Rus prenslikleri, Ha-
yönetiminde görev aldılar.
L
zarların devlet ve ordu teşkilatını örnek alarak güçlendiler.
ಡಡ OĞUZLAR (UZLAR)
ಡಡ MACARLAR
A
✎
✎Seyhun bölgesinde kalan Oğuzlar bu bölgede Oğuz Yab-
✎ yüzyılın başlarında Hristiyanlığı kabul eden Macarlar zamanla
✎XI.
Y
gu Devleti’ni kurdular. X. yüzyılın sonlarına doğru İslamiyeti kabul
Türk kimliklerini kaybettiler.
eden Oğuzlar, XI. yüzyılda Büyük Selçuklu Devleti’ni kurarak Türklerin
S
✎
✎Macarlar, genel olarak konargöçer olup çadırlarda yaşamışlardır.
Anadolu’yu yurt edinmelerine öncülük ettiler. Anadolu’da önce Türki-
Slavlara ve Ruslara karşı savaşlarda başarılı oldular.
ye Selçuklu Devleti’ni, sonra Osmanlı Devleti’ni kuran Türk boyu olmuş-
O
lardır. Yirmi dört boydan oluşan Oğuzların büyük bir bölümü ilk başlarda
S
ಡಡ PEÇENEKLER göçebe olarak yaşadı. Ancak batıya gitmeleriyle birlikte yerleşik ha-
yata geçerek şehirler kurdular. Onların yerleşik hayata geçmelerinde
✎
✎Balkaş Gölü çevresinde I. Kök Türk Devletine bağlı olarak yaşayan
ıslamiyetin büyük rolü oldu.
Peçenekler Talas Savaşı ndan (751) sonra güçlenen Karlukların baskı-
sıyla batıya yönelerek Volga boylarına yerleştiler. ಡಡ SABIRLER (SIBIRLER - SABARLAR)
✎
✎Peçeneklerin bir kısmı Bizans ordusunda görev aldılar. Bizanslılar Pe- ✎
✎Avarlar, Bizanslılar ve Sasanilerle yaptıkları savaşlar sonucu zayıfladı-
çenekleri, Selçuklulara karşı Anadolu’ya göndermek istediler. Malazgirt
6
lar. ıstemi Han zamanında Kök Türk Devleti’ne bağlanan Sabirler, daha lece Orta Asya’nın Türk hâkimiyetinde kalmasında etkili oldular.Karluk-
sonra Hazarların egemenliğine girdiler. Bugünkü Sibirya adını Sabirler- lar, XII. yüzyılda Karahitayların ve Moğolların hâkimiyeti altına girmiş,
M
den almıştır. Cengiz Han’a itaat eden ilk Müslüman Türk topluluğu olmuşlardır. Kar-
luklar, tarihte ıslamiyeti kabul eden ilk Türk topluluğu olarak bilinmek-
ಡಡ BAŞKIRTLAR (BAŞKURTLAR)
A
tedir.
✎
✎XIII. yüzyılda Altın Orda Devleti’ne bağlanarak ıslamiyeti kabul ettiler.
C
XVII. yüzyıldan itibaren Ruslara bağlanan Başkırtlar, zorlu mücadeleler
ಡಡ KIMEKLER
✎
O
vererek bağımsızlıklarını kazanmaya çalıştılar. Özellikle 1730-1736 yılla- ✎Kimekler, VII. yüzyılda Altay Dağları’nın kuzeybatısı ile ırtiş Irmağı’nın
rındaki ayaklanmaları Ruslar tarafından kanlı bir şekilde bastırıldı. 1872 orta bölgelerinde Kök Türk egemenliğinde yaşadılar. Kimeklerde ülke
yılında tamamen Rusya’nın egemenliğine giren Başkırtlar, günümüzde on bir ile ayrılmış, her ilin başına “tutug” adı verilen yöneticiler görev-
H
Rusya Federasyonu’na bağlı olarak varlıklarını sürdürmektedirler. lendirilmiştir. ıl yöneticileri hakanın soyundan gelenler arasından belir-
lenmekteydi.
ಡಡ TÜRGEŞLER (TÜRGIŞLER)
Rektör Yayınları
✎
✎Türgeşler, Sulu Kağan zamanında Maveraünnehir bölgesine giren
Emevilerle mücadele ederek Müslümanların ilerlemesine engel oldu-
L
lar. Türgeşler, Emeviler Döneminde Maveraünnehir bölgesinde fetih-
lerde bulunan ıslam ordusuna karşı mücadele vererek Orta Asya’nın
A
Arapların eline geçmesini engellediler.
Y
ಡಡ KIRGIZLAR
S
✎
✎Kırgızlar, XIII. yüzyıl başlarında Cengiz Han zamanında Moğollara
boyun eğerek siyasi egemenliklerini kaybettiler. XIX. yüzyılda Rusların
O
egemenliğine giren Kırgızlar, 1991’de Sovyet Rusya’nın dağılmasıyla
S
bağımsızlıklarını kazandılar. Canlı bir halk edebiyatının göstergesi olan
destanlardan Manas Destanı Kırgızlara aittir. Bu destan dünyanın en
uzun destanı olarak bilinmektedir.
ಡಡ KARLUKLAR
✎
✎Müslümanlarla Çinliler arasındaki Talas Savaşı’nda (751) Karluklar,
Müslümanların yanında yer alarak Çinlilerin yenilmesini sağladılar. Böy-
7
ಡಡ İSLAM ÖNCESI TÜRK TARIHI KÜLTÜR VE MEDENIYET ✎

✎Şad – Tiginlerin taşra görevinde aldığı unvan
✎
✎Tamgacı –Mühürdar
♥♥ İslamiyet öncesi Türk Devletlerinde hükümdar ünvanları
M
✎
✎Tudun – Vergi memuru
✎
✎Han, Hakan, Tanhu, Şanyü, Kağan, İlteriş, İlteber, İdukut
A
✎
✎Yarlığ – Hükümdar emri
♥♥ İslamiyet öncesi Türk Devletlerinde hükümdarlık sembolleri
♥♥ Türklerde Ordu komutanlarına verilen adlar
C
✎✎ Otağ (Çadır), Kotuz, Yay, Tuğ (Bayrak), Sancak, Nevbet (Davul)
✎
✎Subaşı, Böri, Tarkan, Noyan
♥♥ Kurultay dışında Türk Devletlerinde olan meclisler
O
♥♥ İslamiyet öncesi Türk Devletlerinde savaş zamanlarında düşma-
✎
✎Millet Meclisi (Tuna Bulgarları)
nın durumunu öğrenmek için gönderilen keşif kollarına Yelme denirdi.
H
✎
✎Nazırlar Meclisi (Tabgaçlar)
♥♥ İslamiyet öncesi Türk Devletlerinde toplumsal bölüm en büyük
✎
✎Seçkinler Meclisi (Avrupa Hunları)
birimden en küçük birime sıralanışı:
✎
✎İhtiyarlar Meclisi (Hazarlar)
✎İl✎ (Devlet) > Budun(Millet) > Bod (Boy) Urug (Soy) > Oguş (Aile)
Rektör Yayınları
✎
✎Komenton Meclisi (Peçenekler)
♥♥ İslamiyet öncesi Türklerde İnanç sistemi ile ilgili olan kavramlar
♥♥ İslamiyet öncesi Türk Devletlerinde ülke yönetimiyle ilgili olan
L
ve anlamları
kavramlar ve anlamları
✎ Mezar Taşı
A
✎Balbal:
✎
✎Ağılığ – Hazine Görevlisi
✎
✎Bengütaş: Yazılı Anıt
✎
Y
✎Apa – Sivil Yönetici
✎
✎Ongun: Totem
✎
✎Aygucı – Vezir
S
✎
✎Uçmağ: Cennet
✎
✎Ayuki – Hükümet
✎
✎Tamu: Cehennem
O
✎
✎Bitikçi – Katip
✎
✎Umay: Tanrıça
S
✎
✎Buyruk – Bakan
♥♥ Ölen kişinin ardından düzelenen tören Yuğ (Törende verilen zi-
✎ Buyruk – Saray Memuru
✎İç
yafet Yuğ Aşı)
✎İl✎ – Devlet
♥♥ Türklerin Tarih boyunca kullandığı alfabeler Göktürk, Uygur,
✎
✎Kurultay – Meclis
Soğd, Kiril, Arap, Latin
✎
✎Kut – Hükümdarlığı Tanrı’ya dayandırma
8
♥♥ İslamiyet öncesi Türk Devletlerinde sözlü edebiyat türleri:

Koşuk(Şiir), Sav(Atasözü), Sagu(Ağıt), Destan
M
♥♥ İslamiyet öncesi Türk Tarihinde adı bilinen ilk Türk Şair Arpın-
çur Tigin
2
İTE
A
♥♥ İslamiyet öncesi Türk Devletlerinde Toy denilen şölenlerde eğ-
ÜN
C
lenilir, Müzik aleti olarak Kopuz kullanılırdı. Bu eğlencelerde At üstünde
oynanan bir çeşit savaş oyununa toplum arasında Çavgan denirdi.
O
♥♥ İslamiyet öncesi Türk Devletlerinde halk, Hükümdarın mührü
H
bulunduğu ipekten bez parçalarını para olarak kullanmış ve buna Kamdu
denilmiştir.
♥♥ Uygurlar döneminde kullanılan ilk kağıt paranın adı Çav’dır. ORTA, YENİ VE YAKINÇAĞ TARİHİ
Rektör Yayınları
♥♥ Türk topluluklarının kabul ettiği dinler
L
✎
✎Maniheizm: Uygurlar
✎
✎Budizm: Uygurlar, Türgişler
A
✎
✎Hristiyanlık: Avarlar, Macarlar, Peçenekler, Uzlar, Tuna Bulgarları
Y
✎
✎İslamiyet: Karluklar, İtil Bulgarları, Oğuzlar
S
♥♥ İslamiyet öncesi Türk Devletlerinde ülke hükümdarın ve hane-
danın ortak malı sayılmasına verilen isim Üleş sistemidir.
O
♥♥ İslamiyet öncesi Türk Devletlerinde hükümdarın erkek çocukla-
S
rına Tigin ve bunları yetiştiren eğitmenlere Ataman adı verilirdi.
9
ಡಡ KAVIMLER GÖÇÜNÜN SONUÇLARI ►► Ortaçağ Avrupasında Sınıflar

✎
✎Roma İmparatorluğu barbar olarak nitelendirdiği kavimlerle yaptığı ✎
✎Asiller (Soylular Sınıfı)
M
mücadeleyi kaybetmiş ve Doğu- Batı olarak ikiye ayrılmıştır. Avrupa’nın ✎
✎Din Adamları (Ruhban Sınıfı)
etkin yapısı değişmiştir. Avrupa’da feodalite sistemi ortaya çıkmıştır. Ka-
A
✎
✎Burjuvalar (Ticari Sınıf)
tolik kilisesi otoritesini arttırmış, Avrupa’da skolastik düşünce etkili olmuş-
C
✎
✎Köylüler (Hür ve Köle Köylüler)
tur. Hristiyanlık kavimler arasında benimsenerek Orta Çağ Avrupasında
etkin bir konuma erişmiştir.
O
►► Günümüz Avrupasındaki büyük devletleri oluşturan kavim- ಡಡ I. HAÇLI SEFERI
ler ✎
H
✎1097 Dorileon Muharebesinde haçlılar büyük bir zafer kazanarak
✎
✎İngiltere (Angıllar ve Saksonlar) Anadolu’yu katetti. Anadolu Selçuklu Devleti İznik’i kaybetti ve baş-
✎
✎Almanya (Cermenler) kent Konya’ya taşındı. Haçlılar Kudüs’ü ele geçirerek burada bir Latin
Krallığı kurdular ve sefer başarıyla sonuçlandı.
Rektör Yayınları
✎
✎Fransa (Franklar)
✎
✎İspanya (Vizigotlar)
L
ಡಡ II. HAÇLI SEFERI
A
♥♥ Hz. İsa’nın insan olduğu görüş (Arianizm) ✎
✎Musul Atabeyi I. İmadeddin Zengi’nin 1144 yılında Urfa’yı ele geçire-
rek bir Haçlı devleti olan Urfa Kontluğu’na son vermesi üzerine Haçlılar
♥♥ Hz. İsa’nın tanrı olduğu görüş (Monofizm)
Y
Avrupa’dan yardım istediler. Almanya İmparatoru III. Konrad ve Fransa
♥♥ Hz. İsa’nın tanrı-insan olduğu görüş (Nasturizm) Kralı VII. Louis, ordularının başına geçerek İkinci Haçlı seferini başlattı-
S
lar (Kralların katıldığı ilk seferdir) Anadolu Selçuklu sultanı I. Rükneddin
O
►► Hristiyanlıkta varolan mezhepler Mesud ve Halep Atabeyi Nureddin Mahmud Zengi başta olmak üzere
her yerde Türk ordularının direnci ile karşılaştılar. Sonuçta çok küçük bir
S
✎
✎Katolik (Merkezi Roma)
birlik ile Kudüs’e ulaştılar. Birinci Haçlı Seferi sırasında kurulmuş bir Haç-
✎
✎Ortodoks (Merkezi İstanbul) lı devleti olan Kudüs Krallığı’ndaki Hristiyanlarla birleşerek Suriye’yi ele
✎
✎Protestan (Almanya) geçirmek istediler. Bu girişim başarılı olamayınca ülkelerine döndüler.
✎
✎Anglikanizm (İngiltere) İkinci Haçlı Seferi ilkinin aksine Haçlılar açısından tam bir başarısızlıkla
sonuçlanmıştır.
✎
✎Kalvenizm (Fransa)
10
ಡಡ III. HAÇLI SEFERI ✎

✎Sefer sırasında birçok derebeyin ölmesi derebeylik sistemini zayıflattı.
✎
✎Selahaddin Eyyubi’nin 1187 yılında Kudüs’ü ele geçirmesi üzeri- ✎
✎Haçlılara karşı elde edilen başarılardan ötürü Türklerin İslam dünya-
M
ne Alman İmparatoru Friedrich Barbarossa, 100.000 kişilik bir ordu ile sındaki itibarı arttı.
A
Anadolu’ya girdi. Fransa Kralı II. Filip ve İngiltere Kralı Aslan Yürekli Ric- ✎
✎Türklerin Batı’ya yönelik ilerleyişi sekteye uğradı.
hard Akdeniz yoluyla Akka’ya çıktılar ve şehri zaptettiler. İngiltere Kralı ✎
✎Seferler sırasında Avrupa halkları birbirini tanıma fırsatı buldu.
C
Aslan Yürekli Richard birkaç defa Küdüsü ele geçirmek için hücumda
ಡಡ COĞRAFI KEŞIFLERIN SEBEPLERI
bulundu ise de Selahattin Eyyubi’nin gayet başarılı taktikleri dolayısıyla
O
Kudüs’ü tekrar Haçlılar eline geçirmeyi başarmadı. Bu olay Selahattin ✎
✎Avrupa’da coğrafya bilgilerinin artması ve gemicilik deneyiminin
Eyyubi’nin İslam aleminde önemini artırıp sevilmesine neden olmuştur. çoğalması, pusulanın öğrenilmesi.
H
ಡಡ IV. HAÇLI SEFERI ✎
✎Avrupa’nın kendinde olmayan ama Doğu uygarlıklarında olduğu-
nu bildikleri zenginliklere (Baharat, ipek ve diger maddi kaynaklara)
✎
✎Papa III. Innocentius, Kudüs’ü kurtarmak maksadıyla; tüm Avrupa’yı
ulaşmak için yeni, kısa ve ucuz yol arayışı.
sefere davet etti. Dördüncü Haçlı Seferinin diğer Haçlı Seferlerinden
Rektör Yayınları
✎
✎Özellikle İspanyol ve Portekiz krallıklarınca, değerli madenlere ulaşıl-
farkı güya tek elden emir komuta altında olmasıydı ve denizden Mısır’a
ması için gemicilerin desteklenmesi.
L
ve oradan Filistin’e gitmek hedefliydi. Fakat Venedik Dükü tarafından
Kudüs yerine Konstantinopolis’e yöneltildi; karışıklıklardan dolayı Kons- ✎
✎Hristiyanlık dininin ve Avrupa kültürünün yaymak istenilmesi.
A
tantinopolis işgal edildi. ✎
✎Artan bilgilerin de etkisiyle dünyanın tanınmak istenilmesi.
ಡಡ HAÇLI SEFERLERININ SONUÇLARI
Y
✎
✎Pusulanın geliştirilmesi
✎
S
✎
✎Doğu-Batı ticareti gelişti. ✎Deniz ulaşımının gelişmesi
✎
✎Ticaretle uğraşan şehir devletleri zenginleşti ✎
✎Coğrafya bilgisinin artması ve cesur gemicilerin yetişmesi
O
✎
✎Seferin gerçekleştiği topraklarda büyük yıkımlar yaşandı, şehirler ha- ✎
✎Avrupa’da bu gelişimleri takip eden dönemde doğuya ulaşmak is-
S
rabelere döndü. teyen gemiciler,İspanya ve Portekiz krallıklarından aldıkları yardımlarla
açık denizlere açıldılar
✎
✎Kağıt, matbaa, barut ve pusula gibi birçok buluş Avrupalılarca ta-
nındı. ✎
✎Sanayi İnkılabi ile pazar ve hammadde arayışının artması.
✎
✎Ünlü İslam bilginlerin eserleri Avrupa’ya götürüldü ve Latinceye çev- ✎
✎Avrupa’da kıymetli maden kıtlığının olması ve bu madenlerin
rildi. Doğu’da bolca bulunması, keşiflerin bir başka ekonomik nedenini oluş-
turmaktadır.
✎
✎Avrupa’da din adamlarına olan güven azaldı.
11
✎
✎Coğrafi keşiflerin en önemli nedeni ekonomiktir. Yani batılıların do- dı. O zamana kadar “toprak” temel zenginlik kaynağı iken, bundan
ğuya giderek buralardaki zenginliklerden yararlanmak istemeleridir. sonra “altın ve gümüş” temel zenginlik kaynağı oldu.
M
ಡಡ GERÇEKLEŞTIRILEN ÖNEMLI KEŞIFLER ✎
✎Burjuva sınıfı güçlendi. Bu durum, Avrupa’nın siyasi ve sosyal yapısın-
da değişikliklere neden oldu.
A
✎
✎Kristof Kolomb 1492’de Amerika Kıtası’na ulaştı.
✎
✎İslam ülkeleri yoksullaşmaya başladı.
✎
✎Amerika’nın yeni bir kıta olduğunu Amerigo Vespucci keşfetti.
C
✎
✎Bartolomeu Dias’ın Ümit Burnu’nu buldu.
ಡಡ COĞRAFI KEŞIFLERIN BILIMSEL SONUÇLARI
O
✎
✎Vasko dö Gama Ümit Burnundan Hint Okyanusu ve Hindistan’a ✎
✎Yeni ırklar, kültürler, hayvanlar, bitkiler keşfedildi.
ulaştı ✎
✎İnsanlarda merak ve araştırma isteği uyandı.
H
✎
✎Portekizli Macellan ve Del Kano, dünyayı dolaşarak geçtiler ve bu- ✎
✎Düşünce dünyasında önemli gelişmeler meydana geldi.
nun sonucunda dünyanın yuvarlaklığına dair kesinleştirici sonuçlara ✎
✎Ronesans ve Reform Hareketleri’ne zemin hazırlandı,
ulaştılar.
✎
✎Avrupa’da sanattan zevk alan ve sanatçıları koruyan “Mesen” sınıfı
Rektör Yayınları
✎
✎Venedikli gezgin Marko Polo (1254-1324) Asya gezilerinin anlatımla- ortaya çıktı.
rıyla Avrupa’nın Doğu uygarlıklarını tanımasını sağladı.
L
ಡಡ COĞRAFI KEŞIFLERIN DINI SONUÇLARI
ಡಡ COĞRAFI KEŞIFLERIN SIYASI SONUÇLARI
A
✎
✎Kiliseye olan güven sarsıldı.
✎
✎Osmanlı Devleti Hint ticaret yolunun hakimiyeti için Portekizlilerle Ak-
✎
✎Hristiyanlığa ait inançlar temelinden sarsıldı.
deniz hakimiyeti için ise İspanyollarla mücadele etti.
Y
✎
✎Avrupa’da dine dayalı dünya görüşü değişti.
✎
✎Yeni ada ve kıtaların keşfi gerçekleşti. İspanyol ve Portekizliler geniş
S
ülkeler elde ederek ilk sömürge imparatorluklarını kurdular.
♥♥ İtalyan rönesansı bu dönemin başlangıcı sanatsal ve bilimsel ge-
O
✎
✎İpek yolu ticaretinin önemini kaybetmesi sonucunda Türkistan han-
lişmeyi ifade eder. Rönesanstan ilk kez bahseden İtalyan sanatçı Giorgio
lıkları zayıfladı.
S
Vasari’dir.
ಡಡ COĞRAFI KEŞIFLERIN EKONOMIK SONUÇLARI
✎✎
✎
✎Yeni ticaret yolları bulundu, Baharat ve İpek Yolları önemini kaybetti.
ಡಡ RÖNESANSIN ORTAYA ÇIKIŞ SEBEPLERI
✎
✎Akdeniz kıyısındaki limanlar önemini kaybetti. Buna karşılık Atlas Ok-
✎
✎Arap eserleri ve Arapçaya çevrilmiş eski Mısır ve Roma (Yunan) eser-
yanusu kıyısındaki limanlar önem kazandı.
lerinin tercüme edilmesi ve yayımlanması’dır.
✎
✎Keşfedilen bölgelerdeki değerli eşya ve madenler Avrupa’ya taşın-
12
✎
✎Matbaanın geliştirilmesi çok önemlidir, bu sayede bilim ve düşünce ✎
✎Eğitim de çıta iyice yükselmeye başlamıştır.
yayılmıştır. ✎
✎Skolastik görüş (kilisenin dar görüşü) yıkılmıştır yerine pozitif (bilimsel)
M
✎
✎Pusulanın geliştirilmesiyle birlikte, coğrafi keşifler sonucunda zengin- düşünce hakim olmuştur.
leşen ve güzel sanatlar gibi alanlara destek veren, bu alanları koruyan
A
✎
✎Reform hareketlerini hazırlamıştır.
bir sınıfın oluşması (coğrafi keşifleri yapan Burjuva sınıfının oluşturduğu ‘
✎
✎Bilim ve teknikteki gelişmeler hızlanmıştır.
C
mesen ‘ adlı sınıftır.).
✎
✎Ekonomi alanında yeni uygulamalar ortaya çıkmıştır.
✎
✎Orta Doğu’ya düzenlenen Haçlı Seferleri (Skolastik düşünce ürünü
O
✎
✎Avrupa’da sanattan zevk alan aydın (Mesen) sınıf ve halk sınıfı oluş-
dogmaların çökmesi, yeni üretim ve sınai tekniklerin öğrenilmesi)
muştur.
✎
✎Endülüs Emevileri’nin kıta Avrupası’na taşıdıkları kültür (Astronomi,
H
✎
✎Din adamlarının ve kilisenin halk üzerindeki otoritesi sarsılmıştır.
devlet-vatandaş ilişkisi, hukuki ve sosyal haklar, mimari, sanat, bilimsel
bilgi ve yöntemler gibi konuların kıtaya taşınması) ✎
✎Avrupa’nın her yönden gelişmesine ve güçlenmesine öncülük et-
miştir.
ಡಡ RÖNESANS’A ETKI EDEN DÜŞÜNCELER
Rektör Yayınları
✎
✎Aydınlanma Çağına zemin olmuştur.
✎
✎Yeryüzü ilgi çekici ve araştırılmaya değer bir yerdir.
L
ಡಡ RÖNESANS DÖNEMI SANATÇILARI
✎
✎İnsan güçlüdür ve bu gücüyle büyük başarılar elde edebilir.
✎ Brunelleschi, Alberi, Bramante
A
✎Mimarlar:
✎
✎İnsanın sürekli faal olması şerefli bir şeydir.
✎
✎Heykeltraşlar: Ghiberti, Donatello, Michelangelo
✎
✎Gerçek güzeldir. Bu anlayışlara bağlı olarak da yaşadığımız dünya o
Y
kadar ilgi çekici bir yerdir ki, ‘Başka dünyaları düşünmenin hiçbir anlamı ✎
✎Ressamlar: Giotto, Leonardo da Vinci, Tiziano, Pieter Bruegel, Alb-
S
yoktur’ anlayışı hakimdir. recht Dürer
✎
✎Hümanizm. Eski dönemlerde olduğundan farklı olarak bireyci bir hü- ✎
✎Ülke bazında; Fransa’da: Ronsard, Montaigne, Rabelais, mimarlıkta
O
manist anlayış başlamıştır. Louvre Sarayı’nı yapan Pierre Loscot, Tuileries Sarayını yapan Jean Bul-
S
lant, resimde de François Clouet yetiştiler.
✎
✎Sekülerizm
✎
✎Almanya’da: Almanya’da hümanizm akımında Erasmus, Röklen,
Luther, resimde Albrecht Dürer yetişti.
ಡಡ RÖNESANS’IN SONUÇLARI
✎
✎İngiltere’de: tiyatro sahasında eserleriyle tanınan ve Hamlet’in ya-
✎
✎Avrupa kilisenin baskısından kurtulup modernleşme çağına geçil-
zarı Shakespeare
mesinde büyük rol oynamıştır.
✎
✎İspanya’da: Don Kişot’un yazarı Cervantes ressam Velasquez
13
✎
✎Hollanda’da: Ressam Rembrandt olan devlet Portekiz’dir.
✎
✎Polonya’da: ilk defa dünyanın güneş etrafında döndüğünü söyle- ✎
✎İspanya ile arasındaki 80 yıl savaşları Vestfalya Antlaşması ile sona
M
yen Kopernik eren ve bağımsızlığı kazanan devlet Hollanda’dır.
♥♥ En ünlü eseri Prens’te, politik yazının tarihinde ilk kez iktidarın ►► Reformun Sonuçları
A
alınışı ve korunması gibi bir sorunu dinsel ya da ahlaki kaygıları dikkate
✎
✎Avrupa’da mezhep birliği bozuldu. Katolik ve Ortodoks mezhepleri
C
almaksızın kendinde bir amaç olarak inceleyen ve “amaç için her yolu
yanında Protestanlık, Kalvenizm ve Anglikanizm mezhepleri ortaya çık-
mübah gören” anlayışı savunan isim Niccolò Machiavelli
O
tı, mezhepler arasında çatışmalar başladı.
♥♥ 31 Ekim 1517’de Wittenberg kalesi kilisesinin kapısına fikir- ✎
✎Katolik Kilisesi, kendisini yenilemek ve düzenlemek zorunda kaldı.
lerini içeren; 95 maddeden oluşan bildiriyi asarak Protestan Reformu
H
✎
✎Eğitim-öğretim faaliyetleri kiliseden alınarak laik bir eğitim sistemi ku-
hareketini resmen başlatan Martin Luther
ruldu.
ಡಡ REFORM DÖNEMI ✎
✎Papa ve kilisenin Avrupa Ülkelerinin kralları üzerindeki etkisi sona erdi
Rektör Yayınları
✎
✎Martin Luther’inastığı protesto metninde özellikle karşı çıktığı Endülü- ve Avrupa’da siyasal bölünmeler yaşandı. Papanın bu gücü kaybet-
jans Orta Çağ Avrupasında bir tür günah çıkarma ve ölümden sonra mesi,
L
cennete gitmek için Papa’nın sattığı af belgesidir. ✎
✎Haçlı Seferleri’nin düzenlenmesini engellemiştir.
A
✎
✎1555 yılında Martin Luther’in Protestanlık mezhebinin dolaylı olarak, ✎
✎Katolik kalan ülkelerde yeni mezheplerle mücadele etmek amacıy-
Katolik mezhebinden ayrıldığı antlaşma Augsburg Antlaşması’dır. la Engizisyon mahkemeleri kuruldu.
Y
✎
✎Reform hareketinin Fransa’daki öncüsü olan Jean Calvin ve ✎
✎Protestan krallar ve prensler, din işlerinin mutlak hakimi oldular.
S
Fransa’da ortaya çıkan Kalvenizm IV.Henry (Nantes Fermanı) ile kabul
✎
✎Reform hareketleri, Avrupa’yı siyasi yönden zarara uğratmıştır.
edilmiştir.
✎✎
O
✎
✎1618 ile 1648 yılları arasında yapılan ve Avrupa devletlerinin çoğu-
►► İngiltere ve Fransa arasında geçen Yüzyıl Savaşlarının so-
S
nun katıldığı savaşlar dizisidir.
nuçları
✎
✎Temelinde, bir Protestan-Katolik mücadelesi olan savaşın adı Otuz
Yıl Savaşlarıdır. ✎
✎*İngiltere’nin bir ada krallığına dönüşmesi
✎
✎Otuz Yıl Savaşlarını Protestanlar kazanırken; Otuz Yıl Savaşı’nı bitiren ✎
✎*Fransa’da monarşinin güç kazanması
bir antlaşma Vestfalya Antlaşması’dır. (1648) ✎

✎*İngiltere’de anglo-norman kültürünün gelişmeye başlaması
✎
✎Din Savaşları sırasında 1640 yılında İspanya’dan ayrılarak bağımsız ✎
✎*Uzun süren savaşın İngiltere ve Fransa’nın nüfusunu azaltması
14
♥♥ Alman ve İskandinav tüccarların Batş Avrupa ve Rusya ile tica- ಡಡ FRANSIZ İHTILALI ÖNCESINDE AVRUPA’NIN SIYASI DU-
retini geliştirmek için kurduğu birliğin adı Hansa Birliği RUMU
M
✎
✎İngiltere hariç Kıta Avrupa’sında mutlak monarşi düzeni vardı.
♥♥ Avrupa’nın güçlü devletleri arasında, 1756-1763 yılları arası
A
✎
✎Rusya ve Avusturya-Macaristan bir imparatorluk görünümündeydi.
yaşanmış bir dizi askeri çatışma olan Savaşın nedeni Büyük Britanya ve
✎
✎Lehistan, Fransa, İspanya ve Portekiz krallıkla yönetiliyordu.
C
Fransa için aralarındaki sömürge yarışı; Avusturya ve Prusya içinse Orta
✎
✎İtalya ve Almanya siyasi birliklerini henüz sağlamamışlardı
Avrupa hegemonyası olarak geçen ve “Dünya Savaşı” olarak nitelendiri-
O
len savaş Yedi Yıl Savaşları’dır. ✎
✎Berlin de dahil olmak üzere günümüz Almanya’sının toprakları üze-
rinde Prusya önemli bir güçtü.
ಡಡ AYDINLANMA ÇAĞINDAKI ÖNEMLI GELIŞMELER
H
ಡಡ 1789 FRANSIZ DEVRIMI SONUÇLARI
✎
✎Newton ve Kopernik ile tüm bir evren-dünya kavrayışı değişime uğ-
ramış, ✎
✎Yıkılmaz diye düşünülen, hatta egemenlik hakkını Tanrı’dan aldığı
iddia edilen mutlak krallıkların yıkılabileceği ortaya çıktı.
Rektör Yayınları
✎
✎Descartes ve Kant gibi isimlerle bu değişen zihniyetin felsefi düşün-
cesi geliştirilmiştir. ✎
✎İlkel şekli Yunan şehir devletlerinde, gelişmiş şekli İngiltere ve ABD’de
L
görülen demokrasi, Kıta Avrupası’nda da gelişmeye başladı ve Batı
✎
✎1789 Fransız ihtilalinin temelinde, Fransız aydınlanmacılığının belirle-
medeniyetinin vazgeçilmez unsurlarından biri haline geldi.
A
yici bir etkisi vardır
✎
✎Egemenliğin halka ait olduğu kabul edildi.
✎
✎Klopstock’un Mesih’i, Wieland’ın ‘Agathon’un Tarihi’ve Lessing’in
Y
Hamburg Dramatürjisi ilk büyük eserlerdir. ✎
✎Milliyetçilik ilkesi, siyasi bir karakter kazanarak, çok uluslu devletlerin
parçalanmasında etkili oldu.
S
✎
✎Newton: Fizik ve matematik alanında çalışmalar yapmıştır.
✎
✎Eşitlik, özgürlük ve adalet ilkeleri yaygınlaşmaya başladı.
✎
✎Kopernik: Evrende Güneş merkezli bir sistem olduğunu ve Güneş’in
O
Dünya etrafında değil, Dünya’nın Güneş etrafında döndüğünü ispat- ✎
✎Şahsi güçlere, zekâya ve girişim yeteneğine ortam hazırladı.
S
lamıştır. ✎
✎Fransız İhtilâli, sonuçları bakımından evrensel olduğundan
✎
✎Galile: Dünya’nın yuvarlak olduğunu ispatlayarak, kilise tarafından Yeniçağ’ın sonu, Yakın Çağ’ın başlangıcı kabul edildi.
benimsenen, Dünya’nın düz olduğu görüşünü yıkmıştır. Ayrıca fizik ala- ✎

✎Dağınık halde bulunan milletler, siyasi birliklerini kurmaya başladılar.
nında da çalışmalar yapmıştır. ✎
✎İnsan Hakları Bildirisi, Fransızlar tarafından dünya çapında bir bildiri-
✎
✎Dekart: Bilimsel bilgiye ancak matematikle ulaşılabileceğini öne sür- ye dönüştürüldü.
müş ve bu nedenle analitik ve geometriyi geliştirmiştir. ✎
✎Fransız İhtilâli’nin yaydığı fikirlere karşı Fransız Devrim ve Napolyon
15
Savaşları (1792-1815) başladı.

✎
✎Önce Fransa ile Avusturya ve Prusya arasında başlayan bu savaş-
M
3
lara, daha sonra İngiltere ve Rusya da katıldı. Savaşlar Napolyon’un
İTE
yenilgisiyle sonuçlandı. Viyana Kongresi ile Avrupa’nın siyasi durumu
A
yeniden düzenlenmiştir. (1815)
ÜN
C
ಡಡ FRANSIZ DEVRIMINI KONU ALAN ESERLER
O
✎
✎Charles Dickens - İki Şehrin Hikayesi
✎
✎Victor Hugo - 1793 Devrimi
H
✎
✎Victor Hugo - Sefiller
✎
✎Eric Hobsbawm - Devrim Çağı TÜRK İSLAM TARİHİ
✎
✎Anatole France - Tanrılar Susamışlardı
Rektör Yayınları
✎
✎Server Tanilli - Dünyayı Değiştiren On Yıl
L
✎
✎Server Tanilli - Fransız Devriminden Portreler
✎
✎Oral Sander, Siyasi Tarih İlkçağlardan 1918’e
A
✎
✎Denis Guedj - Metrenin İcadı
Y
✎
✎Thomas Carlyle - Fransız Devrimi
O S
S
Karahanlı Devleti (840-1212)
✎
✎Yağma, Çiğil ve Tuhsi gibi boyların desteğiyle kurulan Karahanlı
devletinin bilinen ilk hükümdarı Bilge Kül Kadir Han’dır.
✎
✎Karahanlılar İslamiyeti Saltuk Buğra Han döneminde kabul etmiştir.
Saltuk Buğra Han, İslamiyeti kabul ettikten sonra Abdülkerim adını al-
16
mıştır. ♥♥ Karahanlı döneminde yazılan edebi eserler

✎
✎Abbasi halifesi tarafından ilk kez “İslam Hükümdarı” ünvanını alan ✎
✎Kutadgu Bilig – Yusuf Has Hacip (Türk-İslam Edebiyatının İlk Yazılı Ör-
M
Karahanlı hükümdarı Ebu Nasr Ahmet’tir. neği)
A
✎
✎Karahanlı Devletine en parlak dönemini yaşatan Yusuf Kadir Han’dır. ✎
✎Divan-ı Lugati’t Türk – Kaşgarlı Mahmut (İlk Türkçe Ansiklopedik Söz-
✎
✎Yusuf Has Hacip “Kutadgu Bilig” adlı eserini Tabgaç Buğra Han’a lük – Abbasî halifesi El-Muktedî Billah’a sunmuştur.)
C
sunmuştur. ✎
✎Atabetü’l-Hakayık – Edip Ahmet Yükneki (Karahanlı Hükümdarı Mu-
O
✎
✎Semerkant’ta açılan medreselerde ilk kez burslu eğitim sistemini uy- hammed Dada İspehsalar Bey’e sunulmuştur)
gulayan Karahanlı hükümdarıTabgaç Buğra Han ✎
✎Divan-ı Hikmet – Ahmet Yesevi (Türk Tasavvuf Edebiyatının ilk örneği)
H
✎ yönetim anlayışı, Uygur alfabesini ve Türk dilini resmi olarak kul-
✎İkili
lanmaları, Boylar federasyonu biçiminde örgütlenmeleri Karahanlıların
Gazneli Devleti (963-1187)
Milli kimliklerini korumalarına kanıt olarak gösterilebilir. ✎
✎Gazneli devletinin temelini atan Alp Tigin’dir. Gazneli devletine ba-
ğımsızlığı kazandırdığı için “Gerçek Kurucu” sıfatı taşıyan hükümdar Se-
Rektör Yayınları
♥♥ Karahanlı Devletinin Türk İslam Devletleri arasında gerçekleş-
bük Tigin’dir.
tirdiği ilkler
L
✎
✎Orta Asya’daki İlk büyük Türk-İslam Devleti ♥♥ Gazneli Mahmut;
A
✎ posta teşkilatı oluşturulmuştur.
✎İlk ✎
✎Gazneli Devleti en parlak dönemini yaşatmıştır.
✎ kez gulam sistemi uygulanmıştır.

✎İlk ✎
✎Abbasi halifesini Şii Büveyhoğullarının baskısından kurtarması sebe-
Y
biyle halife tarafından “Sultan” ünvanı verilen ve Sultan ünvanını kulla-
✎
✎Türk-İslam mimarisinin ilk örnekleri
S
nan ilk hükümdardır.
✎
✎Türk-İslam edebiyatının ilk örnekleri
✎
✎Hindistan’a 17 sefer düzenleyerek bölgenin İslamlaşmasında etkili
O
✎ kervansaraylar (Ribat) oluşturulmuştur.
✎İlk olan ve “Hindistan Fatihi” olarak anılan hükümdardır.
S
✎ kez burslu eğitim verilmiştir.
✎İlk ✎
✎Firdevsi’nin yazmış olduğu “Şehname” adlı eser ona sunulmuştur.
♥♥ Karahanlılarda vezirlere Yuğruş adı verilmiştir. ✎
✎Karahanlıların başlattığı Gulam sisteminin kapsamını daha da geniş-
✎
✎Karahanlılar açısından Semerkant, çok gözde bir merkezdir. Kısa leten ve gayr-i müslimleri de bu sisteme dahil ederek Guleman-ı Saray
dönemlerle başkentlik yapan bu stratejik şehir, daha sonraki zaman- sistemini kuran devlet Gazneli Devleti’dir.
larda da Timur’la birlikte daha da gelişmiş ve “Şehirlerin Şahı” unvanını ✎
✎Gaznelilerin küçük yaştaki Gayrimüslim çocukları dini, askeri ve siyasi
almıştır. konularda eğittikleri yere Gulamhane denirdi.
17
✎
✎Dandanakan Savaşı (1040) Gazneliler, Dandanakan Savaşı’nda ✎
✎Malazgirt Savaşından sonra Sultan Alp Arslanın Anadolu’nun fethini
Selçuklular karşısında büyük bir yenilgiye uğradı. Topraklarını kaybe- hızlandırmak adına komutanlarına vermiş olduğu “Fethet, Yönet” poli-
M
derek Hindistan’a çekilmeye mecbur kaldı Afgan asıllı Gurlular, 1187 tikasının adı Kılıç Hakkı’dır.
tarihinde Gazneli Devleti’ni ortadan kaldırdılar. ✎
✎Büyük Selçuklu Devletine en parlak dönemini yaşatan ve devleti en
A
geniş sınırlara ulaştıran hükümdar Melikşah’tır.
Büyük Selçuklu Devleti (1038-1157)
C
✎
✎Melikşah döneminde devleti içte en çok sekteye uğratan olay şüp-
✎
✎Selçuklu soyu Oğuzların Üçoklar kolunun Kınık boyuna mensup olan
hesiz Hasan Sabbah liderliğindeki faaliyetlerdir. Yönetimi ele geçirmek
O
bilinen ilk atası Dukak Bey’in oğlu Selçuk Bey’den gelmektedir.
adına birçok devlet adamına suikast düzenlenmesi (Nizamü’l-Mülk)
✎
✎1038 yılında Nesa (ilk zafer) ve Serahs savaşlarında Gaznelileri ye- gibi faaliyetlere verilen isim Batınilik’tir.
H
nerek Horasan’a egemen olan ve Nişabur’da tahta çıkıp kendi adı-
✎
✎Sultan Sencer döneminde Selçuklular Katvan Savaşında
na hutbe okutarak devletin gerçek kurucusu olan hükümdar Tuğrul
Karahitaylılar’a yenilerek dağılma sürecine girmişlerdir.
Bey’dir.
Harzemşahlar (1097-1231)
Rektör Yayınları
✎
✎1040 yılında Selçukluların Gazneniler karşısında elde ettiği ve bağım-
sızlığını ilan ettiği önemli zaferin adı Dandanakan Savaşı (1040) ✎
✎Harzemşahlar devletinin bilinen ilk hükümdarı Anuş Tigin’dir Harezm
L
✎
✎Türkler ve Bizanslar arasındaki ilk savaş olmasının yanı sıra Türklerin bölgesi merkezdir.
A
Bizanslara ve Gürcülere karşı elde ettiği ilk zafer Pasinler Savaşı (1048) ✎
✎Harzemşahları bağımsızlığa kavuşturan ve gerçek kurucusu kabul
✎
✎1055 yılında düzenlenen Bağdat Seferinde Abbasi halifesini Şii Bü- edilen hükümdarı İl Arslan’dır.
Y
veyhoğlullarının baskısından kurtaran ve Abbasi Halifesi Kaim bi Emril- ✎
✎Kendilerini Büyük Selçuklu Devletinin mirasçısı olarak kabul eden ve
S
lah tarafından “Doğunun ve Batının Sultanı” ünvanını alan; Halife’nin Moğollarla mücadele eden Türk Devletidir.
dünyevi yetkilerini devretmesiyle ilk kez din ve devlet işlerinin birbirin-
✎
✎Kardeşi Sultan Şah’la arasında geçen taht rekabetinden sonra kar-
O
den ayrılmasına yol açan Selçuklu Hükümdarı Tuğrul Bey’dir.
deşini saf bırakarak tahta geçen, Harzemşahların topraklarını geniş bir
S
✎
✎Kars ve Ani kalesini fethetmesiyle beraber Abbasi halifesi tarafından alana yayarak devletin en parlak dönemini yaşatan Harzem hüküm-
“Ebü’l-Feth” ünvanı alan Selçuklu Hükümdarı Alp Arslan’dır. darı Alaeddin Tekiş’tir.
✎
✎Alp Arslan komutasındaki Selçukluların Bizans’a ağır darbe inderek ✎
✎Dünya Kültür ve Uygarlığı Tarihi açısından önemli olan; Sonraki dö-
kazandığı, Anadolu’da Türkiye Tarihinin başlamasına yol açan, Bizans’ın nemde Moğolların yıkıcı politikaları yüzünden dönemin birçok bilimsel
İslam Dünyası üzerinde baskılarını azaltan ve Türklere karşı Haçlı Seferle- ve kültür eserinin yok olmasına sebep olan Harzem Valisi İnalcık’ın Mo-
rinin başlamasına neden olan savaş Malazgirt Savaşı (1071) ğol kervanını yağmalaması sonrası gerçekleşen olay Otrar Faciası’dır.
18
✎
✎Ahlat bölgesi hakimiyeti yüzünden Harzemşahlar ve Selçuklular ara- da mücadeleye başladı. Abbasi Halifesinin yardım amaçlı gönderdiği
sında gerçekleşen ve Harzemşahların yenilmesiyle yıkılış sürecine girdiği Memlûk askerleri yönetimi ele geçirdi. Bundan sonra İslâm Dünyası’nda
M
savaş Yassı Çemen Savaşı (1230) Kölemenler egemen olmaya başladı.
✎ son veren Memlük komutanı Aybeg
A
✎Eyyubilere
Tolunoğulları (868-905)
Memlukler (1250-1517)
C
✎
✎Mısırda’da kurulan ilk Türk-İslam devleti olan Tolunoğullarının kurucu-
su Tolunoğlu Ahmet’tir. Merkez Fustat (Kahire) ✎
✎Bazı kaynaklarda adı ed-Devletü’t-Türkiyye (Türkiye Devleti) olarak
O
✎
✎Tolunoğlu Ahmet tarafından kurulan ve sosyal devlet anlayışı çerçe- da geçen Türk Devletidir.
vesinde halka ücretsiz sağlık hizmeti veren kuruluşun adı Maristan’dır. ✎
✎Tarihte Moğolları ilk defa yenerek Moğolların bu bölgede ilerleyişini
H
✎
✎Halkın tamamının Arap; Yönetici ve Ordunun ise Türklerden oluşması durduran Memlükler’in bunu gerçekleştirdiği savaş Ayn Calud Savaşı
ve bu farklılığın doğurduğu hakimiyet zayıflığı Tolunoğullarının kısa süre- (Sultan Baybars -1260)
de yıkılmasında etkili olan sebeplerdir. ✎
✎Memlükler (Düzenli bir veraset sisteminin olmamasından dolayı en
Rektör Yayınları
güçlü komutanın hükümdar olabilme şansının olması çok sayıda taht
İhşidler (935 -969) değişikliğine yol açmıştır.
L
✎
✎Mısır’da kurulan ikinci Türk devleti olan, adaletli bir yönetim sergile-
✎
✎Memlüklere hakim olan hanedanlar *Kölemenler *Bahri Hanedanı
A
dikleri için Abbasi halifesi El-Razi Billah tarafından Ak-Şit (Beyaz Güneş)
*Burci Hanedanı
ünvanı verilen İhşidler’in kurucusu Ebu Bekir Muhammed’dir.
✎
✎Yavuz Sultan Selim Memlükleri Mercidabık (1516) & Ridaniye (1517)
Y
✎
✎Tarihte ilk kez Kabe’nin de içinde yer aldığı Mekke – Medine’yi ele
savaşlarında yenerek bu devlete son vermiştir.
S
geçirerek Hicaz bölgesinde egemen olan Türk devletidir.
Moğollar
Eyyubiler (1174 – 1250)
O
✎
✎Timuçin (Cengiz Han) tarafından Karakurum merkez olarak kurul-
S
✎
✎Eyyubi Devleti Selahaddin Eyyubi tarafından kurulmuştur.
muştur.
✎
✎Selahaddin Eyyubi’nin Kudüs’ü haçlıların elinden aldığı savaşın adı
✎
✎Cengiz’in ölümünden sonra tahta geçen Moğol hükümdarı
Hıttin Savaşı (1187)
Ögeday’dır.
✎
✎Selahaddin Eyyubi’nin Kudüs’ü haçlıların elinden almasıyla papanın
✎
✎Moğollar; Altın Orda, İlhanlı, Çağataylı ve Kubilay Hanlığı olarak
çağrısı üzerine III. Haçlı Seferi başlamıştır.
parçalanmıştır.
✎
✎Selahaddin Eyyubi’nin ölümünden sonra dört oğlu kendi araların-
✎
✎Altın Orda Devleti Batu Han tarafından Deşt-i Kıpçak bölgesinde
19
kurulmuştur. amacıyla yazılmış eserin sahibi Ali Şir Nevai – Muhakemetü’l Lügateyn
✎
✎Altın Orda devletinde İslamiyeti resmen kabul eden hükümdar Ber-
İlk Türk İslam Devletleri Kültür ve Medeniyet
M
ke Han’dır.
✎ Orda devleti yıkıldıktan sonra bölgede etkin olan ve sıcak de- ♥♥ İlk Türk İslam Devletlerinde Hükümdarlık ünvanları
A
✎Altın
nizlere inme fırsatı yakalayan devlet Rusya’dır. ✎
✎Han, Hakan, Bey, Şah, Gazi, Hünkar, Şehinşah, Kara, Padişah, Kadir,
C
✎
✎İlhanlılar Hülagü Han tarafından İran’da kurulmuştur. Melik, Sultan
✎ ♥♥ İlk Türk İslam Devletlerinde Hükümdarlık sembolleri
O
✎Batınılik faaliyetlerine karşı mücadele eden ve Alamut Kalesini yıka-
rak Batınilik faaliyetlerine son veren İlhanlı hükümdarı Hülagu Han’dır. ✎
✎Otağ, Taht, Unvan, Nevbet (Davul), Giysi (Tıraz), Sancak, Çetr (Şem-
H
✎
✎1258’de Abbasilere son vererek bölgede etkin olan İlhanlılar Köse- siye), Tuğra (Mühür), Hil’at (Giysi), Asa, Kılıç kuşanma, Hutbe okutmak
dağ Savaşında Anadolu Selçuklu Devletini yenerek Anadolu üzerinde ♥♥ İlk Türk İslam Devletlerinde saray görevlileri ve bunların yaptığı
hakimiyet kurmaya başlamıştır görevler
Rektör Yayınları
✎
✎Çağataylılar Çağatay Han tarafından Doğu Türkistan’da kurulmuş- ✎
✎Abdar (Hükümdarın temizlik işleriyle ilgilenen)
tur.
✎
✎Camedar (Hükümdarın elbiseleriyle ilgilenen)
L
✎
✎Kubilay Hanlığı Kubilay Han tarafından Pekin’de kurulmuştur.
✎
✎Devaddar (Hükümdarın yazı takımlarını taşıyan)
A
✎
✎Türkleşmeyen ve İslamlaşmayan tek Moğol devletidir.
✎
✎Emir-i Alem (Savaşlarda bayrak-sancak muhafızı)
✎
✎Ünlü İtalyan gezgin Marco Polo’nun 20 yıl hizmet ettiği ve Seyehat-
✎ Ahur (Atların bakımından sorumlu)
Y
✎Emir-i
namesinde gözlemlerini anlattığı devlettir.
✎
✎Emir-i Çeşnigir (Hükümdarın yemeklerinden sorumlu)
S
✎
✎Timurlular, Timur tarafından Semerkant’ta kurulmuştur.
✎
✎Emir-i Candar (Sarayın güvenliğinden sorumlu)
✎
✎1402 yılında Osmanlı’yı Ankara Savaşında yenerek ilk kez bir Osman-
O
lı padişahını (Yıldırım Beyazıt’ı) esir alan hükümdar Timur’dur. ✎
✎Emir-i Hares (Hükümdara suç işleyenleri cezalandıran)
S
✎
✎Emir-i Silah (Cephaneden sorumlu)
♥♥ Timur’un savaşlarda yararlılık gösteren kişilere verdiği toprak-
lara Sayurgal denmiştir. ✎
✎Emir-i Şikar (Av işlerini düzenleyen)
♥♥ Timur’un torunu olan ve Semerkant’ta rasathane kuran bilim ✎

✎Hacibü’l-Hüccab (Vezir’den sonraki en büyük görevliydi,
adamı Uluğ Bey’dir. ✎

✎hükümdar-divan ve halk arasında görüşme
♥♥ Türkçenin Farsça kadar zengin bir dil olduğunu göstermek ✎

✎ayarlayan)
20
✎
✎Kıssadar (Dilekçeleri kabul eden) ✎
✎Muhtesip (Vilayetlerde ticari hayatı düzenleyen ve denetleyen gö-
✎
✎Kapucubaşı (Sarayın hizmetleriyle uğraşan) revli)
M
✎
✎Serhenk (Törenlerde yol düzeni sağlayan) ✎
✎Ulak (Saray-Taşra arasında haberleşmesi sağlayan)
A
✎
✎Şerabdar-ı Has (İçkileri hazırlayan ve ilgilenen) ✎
✎Subaşı (Vilayetlerde şehirlerin güvenliğinden sorumlu)
✎
✎Şıhne (Eyalet ve Vilayetlerin başında bulunan askeri ve idari yöne-
C
♥♥ Divanlar
tici)
✎
✎Divan-ı İnşa (Başkanı Münşi’dir. Devletin iç ve dış yazışmalarıyla ilgi-
O
lenen divandır) ♥♥ İlk Türk İslam Devletlerinde Ordu Teşkilatı
✎
✎Divan-ı İstifa (Başkanı Müstevfi’dir. Devletin tüm mali işleriyle ilgilenen ✎
✎Hassa Askerleri (Biştegani adı verilen maaş alan ve sultana bağlı
H
divandır) özel birliklerdir)
✎
✎Divan-ı İşraf (Başkanı Müşrif’tir. Devlet içinde idari işleri kontrol eden ✎
✎Guleman-ı Saray (Gulamhane denilen yerlerde gayr-i müslim ço-
teftiş kuruludur.) cukların yetiştirilmesiyle oluşan özel birliklerdir)
Rektör Yayınları
✎
✎Divan-ı Arz (Başkanı Emir-i Arz’dır. Ordunun tüm ihtiyaçlarıyla ilgile- ✎
✎İkta Ordusu (Cebelü adı verilen, devletten maaş almayan, ikta sa-
hiplerinin gelirleriyle geçinen atlı askerlerdir)
L
nen divandır)
✎
✎Divan-ı Mezalim (Başkanı hükümdardır. Büyük davaların bakıldığı ✎
✎Eyalet Askerleri (Eyaletlerdeki yöneticilerin emri altında bulunan as-
A
yüksek mahkemedir) keri birlikler)
✎ Berid (Posta ve Haberleşme işlerine bakılırdı. Selçuklularda ✎

✎Türkmenler (Sınır güvenliğini sağlamaları adına sınırlara yerleştirilen
Y
✎Divan-ı
berid divanı yerine bu vazife “Sahib – i haber” veya “sahib-i berid” savaşçı topluluklar)
S
denilen ve sultan tarafından seçilen kişilere verilmiştir.) ✎
✎Yardımcı Kuvvetler (Bağlı devlet ve beyliklerin gönderdiği paralı as-
kerler)
O
♥♥ İlk Türk İslam Devletlerinde Taşra yönetimi
✎ ♥♥ İlk Türk İslam Devletlerinde hukuk sistemi
S
✎Melik (Hanedan üyesidir, iç işlerinde serbest dış işlerde merkeze
bağlıdırlar) ✎
✎Hukuk, Şer’i ve Örfi olarak ikiye ayrılırdı. İslam hukukunu temel alan
✎
✎Atabey (Hükümdarın eyaletlere gönderilen erkek çocuklarına dev- Şer’i hukuk’ta, Şer’i davalara kadılar bakar, Kadılardan ise Kadı’l-kudat
let tecrübesini aktaran kişilerdir) sorumluydu. Örfi hukuk ise töre esaslıdır. Örfi davalara Emir-i Dad bakar-
dı. Askeri davalara ise Kadı-leşker bakardı.
✎
✎Amil (Vilayetlerde vergilerin toplanmasından sorumlu)
✎
✎Amid (Vilayetlerde yönetimden sorumlu sivil görevli)
21
♥♥ İlk Türk İslam Devletlerinde Toprak Sistemi ✎

✎Oymacılık: Zemin oyulmasına yönelik süsleme
✎
✎Miri ve Mülk olarak ikiye ayrılmıştır. Miri Topraklar devlete aittir. Üçe ✎
✎Çini: Renkli ve motifli seramikler
M
ayrılır; ✎
✎Kalkmacılık: Renkli malzeme ile süsleme sanatı
A
✎
✎Has (Geliri hükümdara ve ailesine verilir) ✎
✎Kündekari: Neccarlar tarafından yapılan ahşap işleme sanatı
✎
✎İkta (Devlete hizmette bulunmuş kişilere verilir) ✎
✎Malakari: Duvar kabartma sanatı
C
✎
✎Vakıf (Doğrudan topluma hizmet amaçlı kullanılır) ✎
✎Fresk: Duvar resmi
O
✎
✎Mülk topraklar kişilere aittir. Müslümanlara ait olanlara öşri, Gayr-i ✎
✎Telkari: Altın, gümüş işçiliği
Müslimlere ait olanlara haraci denilir.
✎
✎Vitray: Renk cam süsleme
H
♥♥ Anadolu Selçuklularında Ahilik, Osmanlı Devletinde ise Lonca ✎
✎Mozaik: Cam ve taş parçalarıyla süsleme
Teşkilatı olarak bilinen esnafların işbirliği ve mesleki eğitim için oluştur-
♥♥ İlk Türk İslam Devletlerinde Dini Mimari eserler
duğu kuruluş, Abbasilerde Fütüvvet Teşkilatı olarak faaliyet göstermiştir.
Rektör Yayınları
✎
✎Cami, Zaviye, Tekke, Türbe, Mescit, Medrese, Külliye, Kümbet
♥♥ Selçuklu devletinin vergilendirme sisteminde başlıca gelir kay-
nakları ♥♥ İlk Türk İslam Devletlerinde Sağlık Mimari eserler
L
✎
✎Öşür: Müslümanlardan alınan ürün vergisi ✎
✎Darü-ş şifa, Darü’l afiye, Şifahane, Bimarhane, Darüs sıhha, Bimaris-
A
tan, Maristan
✎
✎Haraç: Gayr-i Müslimlerden alınan ürün vergisi
✎ Gayr-i Müslim erkeklerin askere gitmemesi karşılığında alınan ♥♥ İlk Türk İslam Devletlerinde Ticari Mimari eserler
Y
✎Cizye:
vergi ✎
✎Ribat, Kervansaray, Han, Bedesten, Arasta, Kapan, Çarşı
S
✎
✎Bac-ı Bazar: Pazar vergisi ♥♥ İlk Türk İslam Devletlerinde Askeri Mimari eserler
O
✎
✎Ganimet: Savaş gelirleri ✎
✎Ordugah, Kale, Kışla, Sur, Tersane, Kule, Hisar, Burç
S
✎
✎Diğer vergi gelirleri ♥♥ İlk Türk İslam Devletlerinde Sivil Mimari eserler
♥♥ İlk Türk İslam Devletlerinde mimari ve sanat alanında süsleme ✎
✎Saray, Tabhane, Köşk, Ev, İmarethane, Köprü, Hamam, Çeşme
sanatında kullanılan yöntemler ✎
✎Kümbet: Üzeri piramit çatı ile örtülü anıt mezar şeklinde olan ve ilk
✎
✎Hat: Arap harfleriyle güzel yazı yazma kez Büyük Selçuklularda tarafından uygulanan mimari yapı
✎
✎Minyatür: Nakkaş veya Musavver tarafından yapılan küçükleştirilmiş ✎
✎Ribat: Ticari amaçlı yapılar olup kervansaraylardan daha küçük
resim sanatı olan ve ilk kez Karahanlılarda görülen mimari yapı
22
✎
✎Bimarhane: Akıl ve sinir hastalıklarının ilk kez tedavi edildiği kurum nareli Medrese (İlhanlıların veziri Şemseddin Cüveyni yaptırdı)
olarak kabul edilen ve ilk kez Karahanlılarda görülen mimari yapı
M
✎
✎İmarethane: Günümüzde aşevlerine benzeyen yolculara ve
A
✎
✎yoksullara ücretsiz yemek dağıtılan yer
✎
✎Bedesten: Kubbelerle örtülü genellikle kumaş ticaretinin yapıldığı
C
kapalı çarşı
O
♥♥ Karanlılar dönemindeki önemli eserler
✎
✎Ribat-ı Melik Kervansarayı, Ayşe Bibi Türbesi, Arap Ata Türbesi, Re-
H
gistan Medresesi, Balaci Hatun Türbesi, Dehistan Kervansarayı, Timriz
Sarayı
♥♥ Gazneliler dönemindeki önemli eserler
Rektör Yayınları
✎
✎Leşker-i Bazar Sarayı, Arasü’l Felek Camii, Leşker-i Bazar Ulu Camii,
Sultan III. Mesut Sarayı, Zafer Kuleleri, Mahmet Bendi, Ribat-ı Mahi
L
♥♥ Büyük Selçuklu Devleti dönemindeki önemli eserler
A
✎
✎Nizamiye Medresesi, Mescit-i Cuma, Diyarbakır Ulu Cami, Hülpaye-
gan Cami, Sultan Sencer Türbesi, Ribat-ı Zafarani, Tuğrul Bey Türbesi, ಡಡ TAKİP ETMEK İÇİN
Y
Kümbet-i Surkh, Rey Medresesi, İsfahan Melikşah Camii, Kazvin Mescit-i
S
Cuma
O
♥♥ Tolunoğulları dönemindeki önemli eserler https://www.instagram.com/sosyalhocamm/
✎ https://www.youtube.com/c/sosyalhocam
S
✎Tolunoğlu Ahmet Camii, Ulu Camii, Tolunoğlu Ahmet Maristanı
♥♥ Babürler dönemindeki önemli eserler

✎
✎Tac Mahal, Agra Kalesi, Lahor Kalesi, Moti Mescidi
♥♥ Anadolu’da Moğol hakimiyeti dönemindeki önemli eserler

✎
✎Amasya Şifahanesi, ErzurumYakutiye Medresesi, NiğdeHüdavend
Hatun Kümbeti, Tokat Nureddin İbn Sentimur Kümbeti, Sivas Çifte Mi-
23
I. Beylikler Dönemi
ಡಡ SALTUKLULAR (1072 – 1202)
4
İTE
M
✎
✎Ebü’l-Kasım Saltuk Bey tarafından kurulmuştur.
ÜN
A
✎
✎Saltuklular, Malazgirt zaferinden sonra Anadolu’da kurulan ilk Türk
C
beyliğidir.
✎
✎Erzurum, Pasinler, Tercan, İspir, Oltu, Tortum, Micingerd, Bayburt ve
O
civarında 1071-1202 yılları arasında hüküm süren Saltukluların başkenti
Erzurum’dur.
H
✎
✎Saltukluların varlığına ilk olarak XII. yüzyılda yazılmış Kitabu’l-İnba’da
TÜRKİYE TARİHİ rastlanılır.
✎
✎Saltuklu beyliğinin başına geçerek, Anadolu beylikleri arasında ilk
Rektör Yayınları
kez kadın hükümdar olan kişi Mama Hatun’dur.
L
✎ Haziran 1202 tarihinde Erzurum’a giden Sultan Rükneddin, son Sal-
✎25
tuklu hükümdarı Alaeddin Melikşah’ı hapsetmiş; Topraklarını da daha
A
önce Elbistan meliki olan ve elinden mülkünü aldığı kardeşi Mugîseddin
Tuğrulşah’a teslim ederek Saltuklu hanedanlığına son vermiştir.
Y
♥♥ Saltukluların bıraktığı önemli eserler
S
✎
✎Kale Camii, Tepsi Minare, Ulu Cami, Üç Kümbedler, Mama Hatun
O
Kervansaray ve Türbesi, Micingerd Kalesi
ಡಡ MENGÜCEKLILER (1080 – 1228)
S
✎
✎Kemah merkezli olarak Mengücek Gazi tarafından kurulmuştur.
✎
✎Divriği Ulu Camii kitabesinde kaydedilen Alp, Kutluğ, Tuğrul ve Tekin
gibi ünvanlara; Divriği Sitte Melek türbesinde ise “el-Merhum, es-Sa’id,
eş-Şehîd, el-Gazi” ibarelerine mazhar olan Mengücek beyliği hüküm-
darı Mengücek Gazi’dir.
24
✎
✎Genceli Şair Nizami’nin “Mahzenü’l-esrar” adlı eserini Mengücek ♥♥ Danişmentlilerin bıraktığı önemli eserler
hükümdari Fahreddin Behramşah’a sunmuştur. ✎
✎Kayseri Ulucamii, Niksar Ulucamii, Kayseri Kölük Camii, Kayseri Kölük
M
✎
✎Mencücek hükümdarı Alaeddin Davudşah’ın ilme karşı duyduğu Medreseleri, Amasya Halifet Gazi türbesi, Niksar Melik Gazi türbesi ve
ilgiden dolayı saraya davet edip maaş bağlattığı ve bu vesileyse Ala-
A
Tokat-Niksar Yağıbasan Medresesi
eddin Davudşah adına eserler yazan ünlü İslam Tıp âlimi Muvaffakud-
ಡಡ ARTUKLULAR (1202 – 1409)
C
din Abdüllatif-i Bağdadi’dir.
✎
✎Artuk Bey’in ölümünden sonra oğulları Sökmen ve İl Gazi, Kudüs’ü
♥♥ Mengüceklilerin bıraktığı önemli eserler
O
Fatımîlere karşı koruyamayınca Diyarbakır yöresine geldiler (1098). Bu
✎
✎Divriği kalesi, Divriği Kale Camii, Divriği Ulu Camii, Divriği Darü’ş-şifa, bölgede Artuklu Beyliği’ni kurarak üç kol hâlinde yönetimlerini sürdür-
H
Divriği Sitte Melik Türbesi, Kamereddin Türbesi, Nureddin Salih Türbesi düler (1102). Bunlar; Hasankeyf Artukluları (1102-1231), Mardin Artuklu-
ಡಡ DANIŞMENTLILER (1080 – 1228) ları (1108-1409), Harput Artuklularıdır (1112-1234)
✎
✎Danişment Ahmet Gazi tarafından Sivas merkezli olarak kuruldu. ✎
✎Artuklular Devrinin en tanınmış bilim insanlarından biri EICezerî’dir.
Haberleşme, kontrol, denge kurma ve ayarlama ilmi olan sibernetiğin
Rektör Yayınları
✎
✎Anadolu’da ilk kez para bastıran beyliktir. Kendi adına para bastı-
ilk kurucusudur. Sibernetiğin gelişmesiyle elektronik beyinler ve otomas-
ran ilk isim Danişment Ahmet Gazi’dir.
L
yon denilen sistemler ortaya çıktı.
✎
✎Anadolu beylikleri arasında en güçlü olduğu kabul edilen ve Ana-
✎ Harran’ı kuşatarak Musul yönünde ilerlemek suretiyle
A
✎1104’te
dolu Selçuklu Devletini en çok uğraştıran beyliktir.
Bağdat’ı fethetmek isteyen Haçlılarca yönetilen Urfa Kontluğu’nun
✎
✎Danişmentlilere en parlak dönemini yaşatan hükümdar Emir Gazi’dir.
Y
kontları Baudouin du Bourg ve Josselin de Courtenay’yi Harran
Bizanslılar, Haçlılar ve Ermenilere karşı yaptığı gazalar ve kazandığı za- Muharebesi’nde (Belih Çayı Muharebesi) ağır bir yenilgiye uğratan ve
S
ferler sonucu Konya dışında Sakarya’dan Malatya’ya kadar Anadolu esir alan Artuk hükümdarı Sökmen Bey’dir.
hakimiyetini ele geçirmesi üzerine Abbasi Halifesi el-Müsterşidbillah ve
O
♥♥ Artukluların bıraktığı önemli eserler
Büyük Selçuklu Sultanı Sancar tarafından “Melik” unvanı vermek ve
S
onu Kuzey Anadolu hükümdarı ilan etmek için elçiler gönderdiği Da- ✎
✎Malabadi Köprüsü, Hatuniye Medresesi, Koçhisar Ulu Camii, Muzaf-
nişment hükümdarıdır. feriye Medresesi, Semanin Medresesi, Şehidiye Medresesi, Hüsamiye
Medresesi, Haburman Köprüsü, Anbar Çayı Köprüsü
✎
✎Danişmentli beylerinin Bizans İmparatorluğu’na karşı mücadeleleri-
ni, kahramanlıklarını anlatan, Anadolu Selçukluları Döneminde yazıya ಡಡ ÇAKA BEYLIĞI (1081 – 1093)
geçirilen destanın adı Danişmentname’dir.
✎
✎Çaka Bey tarafından İzmir dolaylarında kurulmuştur.
✎✎
✎
✎Türklerde ilk donanmasını kuran ve ilk deniz komutanı olan Türk beyi
25
Çaka Bey’dir. Kurduğu donanma ile Çaka Bey Midilli, Rodos, Sakız ve şah, Suriye’de Caber Kalesi yanına gömüldü. Lozan Barış Antlaşması’na
İstanköy adalarını fethetmiştir. göre Süleyman şah’ın mezarının bulunduğu yer Türk toprağı kabul edil-
M
✎
✎Bizans imparatoru, Türkiye Selçukluları Sultanı I. Kılıç Arslan’ı, Çaka diğinden, buranın koruyuculuğunu da Türk askerleri yapmaktadır.
Bey’e karşı kışkırtmasının ardından Sultan Çaka Bey’i öldürtmüş; Bizans ►► I. Kılıç Arslan Dönemi
A
ise beyliğin bulunduğu toprakları kendisine katarak beyliğe son vermiş-
✎
✎Kılıç Arslan hükümdar olunca devlet işlerini düzene koydu. Bizans
C
tir.
üzerinde baskı kurdu. ızmir’de devlet kurmuş olan Çaka Bey’in kızıyla
evlendi. Çaka Bey’i ortadan kaldırdı. I. Kılıç Arslan, I. Haçlı Seferi esna-
O
sında başarılı savunma yaptıysa da ıznik’i Bizans’a terk etmek zorunda
kaldı ve devlet merkezini Konya’ya taşıdı.
H
►► I. Mesut Dönemi
✎
✎Sultan Mesut, 40 yıla yakın süren saltanat süresinde izlediği sabırlı ve
Rektör Yayınları
dikkatli siyaset yöntemi ile Selçuklu Devleti’ni yok olmaktan kurtardı.
Anadolu’ya hâkim olmayı başardı. Sultan Mesut, zekâsı ve enerjisi sa-
L
yesinde Bizans ımparatorluğu ve Haçlıları mağlup ederek Türkler için
Anadolu’yu emniyetli bir vatan hâline getirdi. ılk defa onun zamanında
A
Batı kaynaklarında Anadolu’nun Turkia (Türkiye) adıyla kaydedilmesi
de çok manalıdır.
Y
►► II. Kılıç Arslan Dönemi
S
Anadolu (Türkiye) Selçuklu Devleti (1077 - 1308) ✎ Kılıç Arslan, Danişmendlilerin müttefiki Musul Atabeyi Nureddin
✎II.
O
✎
✎Türkiye Selçuklu Devleti, Selçuklu soyundan gelen Kutalmış Bey’in Zengi’nin ölümünden sonra Tokat, Niksar ve Sivas’ı ele geçirdi. Men-
S
oğlu Süleyman şah tarafından kuruldu.Melikşah 1077’de Süleyman gücekoğullarını da egemenliği altına alarak Fırat Nehri’nden Sakarya
şah’a hükümdarlık unvanı veren bir ferman gönderdi. Abbasi halifesi- Nehri’ne kadar uzanan toprakları Türkiye Selçukluları Devleti’nin yöne-
nin ise Süleyman şah’a hükümdarlığını onaylayan menşur gönderme- timi altında birleştirdi. Türklerin Anadolu’yu hızla ele geçirdiğini gören Bi-
siyle, merkez ıznik olmak üzere Türkiye Selçuklu Devleti kuruldu. zans ımparatoru 1176 yılı Eylül ayında ordusuyla Eğirdir Gölü kenarında
Sultandağı bölgesine geldi. Ani baskınlarla Türkler tarafından yıpratılan
✎
✎Süleyman Şah ile Suriye Selçuklu Meliki Tutuş arasında yapılan savaş-
Bizans ordusu Miryokefalon (Kumdanlı)’da II. Kılıç Arslan tarafından ağır
ta Süleyman şah yenildi ve savaş sırasında hayatını kaybetti. Süleyman
bir yenilgiye uğratıldı. Miryokefalon zaferiyle, Anadolu’nun Türk yurdu
26
olduğu ispatlandı. Bizans ımparatorluğu’nun Anadolu’yu geri alma II.Gıyaseddin Keyhüsrev, Selçuklu tahtına çıkmasında önemli rolü olan
düşüncesi ortadan kalktı. Döneminde devletin tam bağımsızlığı ve Sadettin Köpek ve yandaşlarının etkisinde kaldı. Vezir Sadettin Köpek,
M
Anadolu Türk birliği büyük ölçüde gerçekleştirilmiştir. Onun dönemin- kendi karşıtlarını ortadan kaldırmak için onlara karşı sultanı sürekli
de imar hareketine girişilmiş ve Türkistan’dan gelen binlerce Türkmen kışkırttı. Onun etkisinde kalan sultan, birçok devlet adamı ve komutanı
A
Anadolu’ya yerleştirilmiştir. 37 yıllık yönetimi sırasında başarısı ve adale- ortadan kaldırdı. Bu dönemde zorlukla bastırılan Baba İshak İsyanı ve
C
tiyle sadece Türklerin değil yönetimi altında yaşayan Hristiyanların da Selçuklular için felaketle sonuçlanan Moğollarla yapılan Kösedağ Savaşı
güvenini kazanmıştı. (1243) gerçekleşti. Kösedağ yenilgisinden sonra Türkiye Selçuklu Devleti
O
Moğollara yıllık vergi vermek şartıyla barış antlaşması imzaladı. Böylece
►► I. Gıyaseddin Keyhüsrev Dönemi
Türkiye Selçukluları Moğol hâkimiyetine resmen girmiş oldu. Selçuklulara
✎ ticaretini tehdit eden Trabzon ımparatorluğu üzerine se-
H
✎Karadeniz
bağlı olan Çukurova Ermenileri ve Trabzon ımparatorluğu da Moğollara
fer düzenledi Akdeniz’de önemli bir liman şehri olan Antalya’yı alarak
bağlandılar. Moğolların Anadolu’yu tahrip etmeleri ve ağır vergiler ne-
(1207) ticaret limanı hâline getirdi. Venediklilerle ilk defa ticaret antlaş-
deniyle ticaret geriledi .Birçok Türk şehrindeki bilim ve kültür faaliyetleri
ması yaptı. Bir donanma kurarak denizcilik alanında faaliyet gösterdi.
durdu. Türkmenler, Moğol baskısından uzak olan Türkiye’nin batı böl-
Rektör Yayınları
►► I. İzzettin Keykavus Dönemi gelerine göç ettiler. Buraların Türkleşmesini sağladılar. Türkiye Selçuklu
L
1214 yılında Sinop’u fethetti, Trabzon ımparatoru’nu ve Çukurova’daki Devleti’nin otoritesi zayıfladıkça Türk beyleri, Türkiye Selçuklularından
Ermenileri vergiye bağladı. Artuklu ve Erbil hükümdarlarını hâkimiyetine ayrılarak bağımsız devletler kurdular.
A
aldı. ಡಡ ERETNA DEVLETI (1335-1381)
Y
►► I. Alâeddin Keykubad Dönemi ✎
✎Uygur kökenli olup, İlhanlılar Devletinin Rum (Anadolu) valisi
S
Sultan Alâeddin Keykubad Dönemi, Türkiye Selçukluları Devleti’nin en Timurtaş’a hizmet eden komutanlardan biri olan Alaeddin Eretna bey
güçlü olduğu dönemdir. Alâeddin Keykubad, siyasi dehası ile Moğol teh- tarafından Sivas merkezli 1335 yılında kurulmuştur.
O
likesini kendi döneminde durdurmayı başardı. Bilimsel çalışmaları des- ✎
✎Dindar, iyilik sever ve alim bir hükamdar olarak tanınan; İdaresi altın-
tekledi, sanatçılara hürmet gösterdi. Adalete çok önem verdi. Ticaretin
S
daki yerleri adilane yönettiğinden ve seyrek çıkan sakalları sebebiyle
gelişmesini sağladı. Onun döneminde Kalonoros (Alaiye-Alanya) Kalesi’ni halk arasında “Köse Peygamber” lakabıyla meşhur olan Eretna Devle-
fethetti (1223). Gönderilen kuvvetler Kırım’daki Suğdak’ı ele geçirdi. tinin hükümdarı Alaeddin Eretna’dır.
Kıpçak beyleri ve Rus Knezleri itaat altına alındı. Yassı Çimen Savaşında
✎
✎Kadı Burhanneddin Eretna Devletinin başına geçen küçük yaştaki II.
Harzemşahlara son verdi. Ancak bu durum Anadolu’nun Moğol tehlike-
Mehmed’i tasfiye ederek Eretna Devleti’ne son verdi ve kendi adıyla
sine açık hale gelmesine neden olacaktır.
anılacak Kadı Burhaneddin Devleti’ni kurdu.
►► II. Gıyaseddin Keyhüsrev Dönemi
27
ಡಡ KADI BURHANEDDIN DEVLETI (1381-1398) II. Beylikler Dönemi

✎
✎Kadı Burhaneddin tarafından kurulmuştur. Türk edebiyatında aruz ಡಡ KARAMANOĞULLARI (1256-1487)
M
veznini Türkçe’ye uygulayıp Divan şiirinin Divan edebiyatı’nın ortaya
✎
✎Oğuzların Avşar boyundan gelen Karamanoğullarının kurucusu Ka-
çıkması sürecine öncülük eden büyük bir Anadolu şairi olarak anılan
A
raman Bey’dir. İlk merkezi Ermenek’tir.
aynı zamanda Eretna Devletini yıkarak kendi adıyla anılan devleti ku-
C
ran Türk Hükümdardır. ✎
✎Konya’yı başkent olarak kullandıkları için kendilerini Anadolu Seç-
luklu Devletinin mirasçısı olarak gören; Osmanlı Devletini beylikler ara-
✎ Bayezidin eyalet askerinden kurulu öncü ordusu I. Bayezidin bü-
✎I.
O
sında en fazla uğraştıran beyliktir.
yük oğlu olan Şehzade Ertuğrul komutası altındaki Osmanlı güçleriyle
Kırkdilim Muharebesinde karşılaşan ve Osmanlı ordusunu esir alan hü- ✎
✎Bundan böyle divanda, dergâhta ve bargâhta Türkçeden başka dil
H
kümdardır. konuşulmaya...Sözleri ile Türkçe’ye sahip çıkan ve ilk kez resmi dil ilan
eden Karamanoğlu beyi Karamanoğlu Mehmet Bey’dir.
✎
✎1398 yılında Akkoyunlu hükümdarı Kara Yülük Osman Bey ile savaşa
girişmiş Kadı Burhaneddin; bu savaşı kaybedip esir düşüp öldürülmüş- ✎
✎Anadolu’nun Türkleşmesine ve Türk kültürünün gelişmesine hizmet
Rektör Yayınları
tür. Kadı Burhaneddin Devleti de onun öldürülmesiyle birlikte son bul- eden, Ermenek, Konya, Karaman, Niğde gibi şehirlerde eserler bırakan
muştur. Türk beyliğidir.
L
ಡಡ AKKOYUNLULAR DEVLETI (1378-1502) ♥♥ Karamanoğullarının bıraktığı önemli eserler
A
✎ Medrese (Ermenek) Hasbey Medresesi, Şerafettin Camisi, İnce
✎Tol
✎
✎Kara Yülük Osman tarafından kurulmuştur. Kur’an-ı Kerim’i ilk kez
Minare (Dar-ül Hadis) Medresesi, Hatuniye Medresesi, Zinciriye Medre-
Y
Türkçe’ye çeviren ve Dede Korkut hikayelerini yazılı hale getiren dev-
sesi, Aksaray Karamanoğlu Camisi ve Niğde Ak Medrese
lettir.
S
✎
✎1473 yılında Fatih Sultan Mehmet ile yaptığı “Otlukbeli Savaşı”nının ಡಡ GERMIYANOĞULLARI (1299 – 1429)
O
kaybedilmesinden sonra devlet zayıflamıştır, Uzun Hasan’ın ölümünden ✎
✎Yakup Bey tarafından, Kütahya merkez olmak üzere Kula, Simav ve
sonra iyice zayıflayan devlete Safeviler son vermiştir. Denizli çevresinde Germiyanoğulları Beyliği kurulmuştur.
S
ಡಡ KARAKOYUNLULAR DEVLETI (1380-1469) ✎
✎Kütahya onların zamanında bir ilim ve kültür merkezi haline gelmiş;
Ahmedî, Şeyhi gibi edip ve şairler, İshak Fakih gibi alimler muhafaza
✎
✎Bayram Hoca tarafından kurulmuştur. Karakoyunluların Doğu
edilmiştir.
Anadolu’da güç kazanmaya başlamaları İlhanlıların bölgede zayıfla-
masıyla gerçekleşmiştir. Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan bu devlete ✎
✎Germiyanoğullarının son hükümdarı olan II. Yakup Bey’in bir oğlu-
son vermiştir. nun olmaması ve yaşının ilerlemesi sebebiyle ülkesini Osmanlı Devletine
28
miras olarak bırakmıştır. ಡಡ CANDAROĞULLARI (1292-1461)

♥♥ Germiyanoğulları döneminden kalan önemli eserler ✎
✎Şemseddin Yaman Candar beyliğin kurucusudur.
M
✎
✎Ankara’da Kizilbey Camii, Denizli’de Süleyman Şah’ın yaptırdığı ✎
✎Yıldırım Beyazıd döneminde hakimiyetine son verilen ve Sinop’ta
A
Ulu Cami, Kütahya’da Kale-i Bala Camii, Kurşunlu Camii, Balıklı Ca- kurdukları tersanenin Osmanlı Devleti’ne katılması ve geliştirilmesiyle
mii, Analcı Mescid, Vacidiye Medresesi, Uşak’ta Kavsit Çesmesi, Osmanlı Donanması’na güç katan beyliktir. Ankara Savaşından sonra
C
Kütahya’da Ishak Fakih’e ait çeşme mimarî eserlerin en önemlileridir. kurulan bu beyliğe Fatih Sultan Mehmet, Trabzon seferi esnasında son
vermiştir.
O
ಡಡ DULKADIROĞULLARI (1337-1515)
✎
✎Dulkadirli Türkmenlerinin reisi Zeyneddin Karaca Bey tarafından ku- ♥♥ Candaroğulları dönemindeki en önemli eserler
H
rulmuştur ✎
✎Kemah Köyü Halil Bey Camii, Kasaba Köyü Mahmud Bey Camii, Si-
✎
✎Elbistan, Kayseri ve Maraş dolaylarında hakimiyet sürmüşlerdir. nop Fatih Baba Mescidi, Sinop Saray ve Sinop Alaaddin Camii
✎
✎Osmanlı Devleti ile Dulkadiroğulları Beyliği arasında 12 Haziran 1515 ಡಡ MENTEŞEOĞULLARI (1261 – 1464)
Rektör Yayınları
tarihinde gerçekleşen Turnadağ Muharebesinde, Osmanlı Devleti sa- ✎
✎Menteşe Bey tarafından Denizli, Muğla ve Aydın civarlarında hüküm
vaşı kazanan devlet oldu. Muharebe sonrasında Dulkadiroğulları Bey-
L
sürmüşlerdir.
liği yıkılmıştır.
✎
✎Denizcilikte ileri giden, Güney-Batı Anadolu’nun ve sahillerin Türk-
A
ಡಡ KARESIOĞULLARI (1337 – 1360) leşmesinde önemli rol oynayan.Bir müddet Rodos’u da ellerinde tutan
Türk beyliğidir.
Y
✎
✎Karesi Beyliği’nin kurucusu, Melik Danişment Gazi’nin soyundan ge-
len Kalem Beyoğlu Karesi Bey’dir.. ✎
✎Menteşe beyliği ilk kez Yıldırım Beyazıt döneminde Osmanlı’ya bağ-
S
✎
✎Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk yıllarına kadar idari taksimatta Karesi ismi- lanmıştır. 1402 Ankara Savaşından sonra Menteşeoğlu Beyliğini tekrar
kuran hükümdar İlyas Bey’dir. II. Murat tarafından bu beyliğe son ve-
O
ni taşıyan il Balıkesir’dir.
rilmiştir.
✎ dönemde bölgeyi dolaşan İbn Batuta’nın İslam öncesi bu toprak-
S
✎O
ların adlarından biri olan Akirus “Achirus”tan esinlenerek “Memleket-i ♥♥ Menteşeoğullarından kalan eserler
Akirus” dediği beylik Karesioğullarıdır. ✎
✎Balat İlyas Bey Camii, Milas Medresesi, Muğla Medresesi, Beçin
✎
✎Osmanlı Devletinin hakimiyetine giren ilk beyliktir. Hacı İlbey, Evrenos Medresesi ve Balat Medresesi
Bey, Gazi Fazıl ve Ece Halil gibi denizciler Osmanlı hizmetine girmiştir. ಡಡ AYDINOĞULLARI (1308 -1426)
✎
✎1402’de gerçekleşen Ankara Savaşı’ndan sonra tekrar kurulmayan
✎
✎Aydınoğlu Gazi Mehmet Bey tarafından Birgi merkezli kurulmuştur.
beyliktir.
29
Aydınoğlu Umur Bey döneminde parlak bir dönem geçirmişlerdir. ✎

✎Canik Beylikleri, Bugünkü Orta Karadeniz bölgesine 13. ve 14. yüzyıl-
✎
✎1348 yılında II. beylikler döneminde imzalanan ve ilk kapitülasyon larda hakim olan altı beyliğin hepsine birden verilen isim Canik Beylikle-
M
olarak nitelenen anlaşma Venedik-Aydınoğulları arasında imzalanmış- ridir. Bu beylikler Taceddinoğulları, Bafra Beyleri, Kubadoğulları Emirliği,
tır. Taşanoğulları, Kutluşahlar ve Hacıemiroğulları
A
✎
✎1390 yılında Yıldırım Beyazıt tarafından hakimiyet altına alınan Aydı- ✎
✎Denizcilikle uğraşan beylikler; Karesioğulları, Candaroğulları, Men-
C
noğulları II.Umur Bey döneminde 1402 yılında Ankara Savaşından sonra teşeoğulları, Aydınoğulları, Saruhanoğulları, Taceddinoğulları, İnanço-
tekrar kurulmuştur. Aydınoğullarına kesin olarak son veren Osmanlı Pa- ğulları ve Hamitoğulları’dır.
O
dişahı II. Murat’tır.
♥♥ Aydınoğulları döneminden kalan eserler
H
✎
✎Birgi Ulu Cami, Selçuk İsa Bey Camii ve İzmir Hisar Camii Türkiye Tarihi Kültür ve Medeniyet
ಡಡ DIĞER BEYLIKLER ♥♥ Anadolu Selçuklu Devletinde hükümdarlık ünvanları
Rektör Yayınları
✎
✎Hamitoğulları, Dünday bey tarafından kurulan beylik Ulubor, Is- ✎
✎Sultan, Sultanül Azam, Keykubat, Keyhüsrev, Keykavus, Gıyaseddin,
parta, Eğirdir, Antalya ve çevresinde hakimiyet kurmuştur. Türkiye Rükneddin, İmameddin, Izzeddin
L
Cumhuriyeti’ne kadar “Hamit” olarak Hamitoğulları beyliği dönemin- ♥♥ Anadolu Selçuklu Devletinde devlet işleri Divan’da görüşülürdü.
A
dendir kalan şehrin adı Isparta’dır. Hamitoğulları döneminden kalan
♥♥ Bu büyük Divan’a bağlı alt divanlar;
eserler; Isparta Hızır Bey Hamami, Isparta Hızır Bey Camii, Uluborlu Mu-
✎
Y
hittin Çeşmesi, Uluborlu Türbesi, Afyon Kubbeli Camii ve Minaresi ve ✎Divan-ı İnşa (Başkanı Münşi’dir. Devletin iç ve dış yazışmalarıyla ilgi-
Burdur Muzafferettin Medresesi lenen divandır)
S
✎
✎Saruhanoğulları, Saruhan Bey tarafından kurulan beylik Manisa ve ✎
✎Divan-ı İstifa (Başkanı Müstevfi’dir. Devletin tüm mali işleriyle ilgilenen
O
çevresinde, Gediz Nehri havzasında Menemen, Gördes, Demirci, Ke- divandır)
malpaşa, Turgutlu, Ilıca ve Akhisar gibi kent ve kasabalarda ağırlıklı ✎ İşraf (Başkanı Müşrif’tir. Devlet içinde idari işleri kontrol eden
S
✎Divan-ı
olarak kurulmuş bir Türkmen beyliğidir. Saruhanoğullarından kalan ve teftiş kuruludur.)
1595’e kadarki Osmanlı döneminde pek çok şehzadenin padişahlığa ✎
✎Divan-ı Arz (Başkanı Emir-i Arz’dır. Ordunun tüm ihtiyaçlarıyla ilgile-
dönük olarak yetiştirildiği ve eğitimlerinin verildiği merkez olarak seçilen nen divandır)
yer Saruhan Sancağı (Manisa)’dır.
✎
✎Divan-ı Mezalim (Başkanı hükümdardır. Büyük davaların bakıldığı
✎
✎Ramazanoğulları, Kurucusu Ramazan beydir. Tarsus, Mersin, Adana, yüksek mahkemedir)
Misis, Yumurtalık ve çevresinde hakimiyet sürmüşlerdir.
30
✎
✎Divan-ı Pervane (Başkanı Pervanecidir. Toprak kayıtlarını tutan di- kerler)
vandır) ✎
✎Paralı Askerler (Frank, Rus ve Rumlardan oluşan kuvvet)
M
✎
✎Niyabet-i Saltanat (Sultanın başkentte olmadığı zamanlar yerine ve- ✎
✎Donanma (Donanma komutunına Reisül Bahr ya Melikül Sevalih de-
kaleten bakan Saltanat Naib’i)
A
nilen önceki Türk devletlerinden farklı olarak oluşturulmuş ordu)
♥♥ Anadolu Selçuklu Devletinde Taşra Teşkilatı ♥♥ Anadolu Selçuklularında Hukuk sistemi
C
✎
✎Vilayetlerin yönetiminden sorumlu olan (Naip) ✎
✎Hukuk, Şer’i ve Örfi olarak ikiye ayrılırdı. İslam hukukunu temel alan
O
✎
✎Askeri vali (Şıhne) Şer’i hukuk’ta, Şer’i davalara kadılar bakar, Kadılardan ise Kadı’l-kudat
✎
✎Belediye işlerinden sorumlu (Muhtesip) sorumluydu. Örfi hukuk ise töre esaslıdır. Örfi davalara Emir-i Dad bakar-
H
dı. Askeri davalara ise Kadı-leşker bakardı.
✎
✎Adalet işlerinden sorumlu (Kadı)
♥♥ Anadolu Selçuklularında Toprak sistemi
✎
✎Asayişten sorumlu (Subaşı)
✎
✎Miri ve Mülk olarak ikiye ayrılmıştır. Miri Topraklar devlete aittir. Üçe
✎
✎Not: Beyliklerde taşra yönetiminden sorumlu kişiler (Mirliva)
Rektör Yayınları
ayrılır;
♥♥ Anadolu Selçuklu Devletinde Ordu teşkilatı
✎
✎Has (Geliri hükümdara ve ailesine verilir)
L
✎
✎Ordu komutanına “Emirü’l-Ümera” denirdi.
✎
✎İkta (Devlete hizmette bulunmuş kişilere verilir)
A
✎
✎Anadolu Selçuklularında Jandarma teşkilatı olarak görev yapan
✎
✎Vakıf (Doğrudan topluma hizmet amaçlı kullanılır)
teşkilata “Şurta Teşkilatı” denirdi.
Y
✎
✎Mülk topraklar kişilere aittir. Müslümanlara ait olanlara öşri, Gayr-i
✎
✎Hassa Askerleri (Maaş alan ve sultana bağlı özel birliklerdir)
Müslimlere ait olanlara haraci denilir.
S
✎
✎Guleman-ı Saray (Gulamhane denilen yerlerde gayr-i müslim ço-
♥♥ Anadolu Selçuklularında Mali Teşkilat
cukların yetiştirilmesiyle oluşan özel birliklerdir)
O
✎
✎Devletin tüm gelirlerinin aktarıldığı Hazine-i Amire ve Hükümdarın
✎
✎İkta Ordusu (Cebelü adı verilen, devletten maaş almayan, ikta sa-
S
kendi şahsına ait olan Hazine-i Hassa olarak ikiye ayrılır. Öşür, Haraç,
hiplerinin gelirleriyle geçinen atlı askerlerdir)
Cizye, Bac-ı Bazar, Ganimetler, Gümrük Vergileri, Liman Gelirleri vb ge-
✎
✎Eyalet Askerleri (Eyaletlerdeki yöneticilerin emri altında bulunan as-
lirler devletin hazinesini oluşturur.
keri birlikler)
♥♥ Selçuklu ve Beylikler döneminde Halk edebiyatı örnekleri
✎
✎Türkmenler (Sınır güvenliğini sağlamaları adına sınırlara yerleştirilen
savaşçı topluluklar) ✎
✎Nasreddin Hoca Fıkraları
✎
✎Yardımcı Kuvvetler (Bağlı devlet ve beyliklerin gönderdiği paralı as- ✎
✎Battal Gazi Destanı
31
✎
✎Danişmentname ✎
✎Amasya Burmalı Minare Camii
✎
✎Dede Korkut Hikayeleri ✎
✎Konya Aleddin Camii
M
♥♥ Anadolu Selçuklu ve Beylikler döneminde Tasavvuf edebiyatının ✎
✎Konya Sahip Ata Camii
öncüleri ve eserleri
A
✎
✎Niğde Alaeddin Camii
✎
✎Mevlana: Mesnevi, Divan-ı Kebir, Mektubat ✎
✎Malatya Ulu Camii
C
✎
✎Yunus Emre: Risaletün Nushiye, Divan ♥♥ Artuklular: Mardin Ulu Camii
O
✎
✎Aşık Paşa: Garipname
♥♥ Saltuklular: Erzurum Ulu Camii
✎
✎Gülşehri: Mantıküt Tayr, Felekname
♥♥ Daniştmentliler: Kayseri Ulu Camii
H
✎
✎Hacı Bektaş Veli: Malakat
♥♥ Mengücekliler: Divriği Ulu Camii
✎
✎Ahmet Fakih: Çarhname
♥♥ Anadolu Selçukluları ve Beylikler Dönemine ait önemli Külliyeler
✎
✎Muyhiddin Arabi: Fusûsu’l-Hikem
Rektör Yayınları
♥♥ Anadolu Selçuklu
♥♥ Anadolu Selçuklu ve Beylikler döneminde önemli bilim adamları
✎
L
✎Kayseri Hunad Hatun Külliyesi
✎
✎Kadı Burhaneddin: Enisü’l Kulüb adlı eseri vardır bunu I.İzzeddin
✎
✎Kayseri Hacı Kılıç Külliyesi
Keykavus’a sunmuştur.
A
✎
✎Konya Sahip Ata Külliyesi
✎ Cezeri: Sibernetiğin kurucusudur. Artuklu sarayında görevlendiril-
✎El
Y
miştir. ♥♥ Mengücekliler: Divriği Külliyesi (Anadolu’daki İlk Külliye)
S
✎
✎Caca Bey: Anadoludaki ilk gözlemevini kurmuştur. ♥♥ And. Selçukluları ve Beylikler Dönemine ait önemli Medreseler
✎
✎İbn-i Bibi: El-Evamirü’l Alaiye adı eseri vardır. ♥♥ Anadolu Selçuklu
O
✎
✎Kerimuddin Aksarayi: Müsameretü’l-Ahbar ✎
✎Konya Karatay Medresesi
S
✎
✎Mehmet Ravendi: Rahatü’s-südür ✎
✎Konya Sırçalı Medrese
♥♥ Anadolu Selçukluları ve Beylikler Dönemine ait önemli Camii’ler ✎
✎Konya ince Minareli Medrese
♥♥ Anadolu Selçuklu ✎
✎Konya Çifte Minareli Medrese
✎
✎Ankara Ahi Şerafeddin Camii ✎
✎Erzurum Çifte Minareli Medrese
✎
✎Ankara Arslanhane Camii ✎
✎Kayseri Çifte Medrese
32
✎
✎Kayseri Koca Hasan Medresesi ♥♥ Saltuklular
✎
✎Sivas Gök Medrese ✎
✎Erzurum Mam Hatun Türbesi ve Erzurum Emir Saltuk Türbesi
M
✎
✎Sivas Buriciye Medresesi ♥♥ Anadolu Selçuklularına ait önemli Saraylar ve Kervansaraylar
A
✎
✎Kırşehir Cacabey Medresesi ♥♥ Saraylar: Beyşehir Kubadabad, Alanya Alaiye ve Konya Alaed-
din Sarayı
C
♥♥ Danişmentliler: Tokat Yağıbasan Medresesi (ilk medrese)
♥♥ Artuklular: Diyarbakır Mesudiyeve Mardin Hatuniye Medresesi ♥♥ Köşkler: Kayseri Bubadiye, Kayseri Haydar Bey ve Kayseri Hızır
O
İlyas Köşkü
♥♥
♥♥ Kervansaraylar: Konya Altınapa Han, Konya Sultan Han, Kay-
H
♥♥ And. Selçuklu ve Beylikler Dönemi önemli Sağlık Kuruluşları
seri Aksaray Alay Han, Kayseri Sultan Han, Antalya Evdir Han, Antalya
♥♥ Anadolu Selçuklu Kırk Göz Han, Amasya Ezine Pazar Han ve Afyon Çay Han
✎
✎Kayseri Gevher Nesibe Darüşşifası (İlk Tıp Okulu)
Anadolu Selçuklu Devleti ve Tarikatlar
Rektör Yayınları
✎
✎Kayseri Hıyasiye Darüşşifası
Moğol istilası sonrasındaki iç isyanlar ve Moğol baskısı Anadolu halkını
L
✎
✎Konya I.Keykavus Şifahanesi
yılgınlığa ve ümitsizliğe düşürdü. Tasavvuf hareketi bu dönemde Anadolu
✎
✎Tokat Müineddin Pervane Darüşşifası
A
halkının sığınağı oldu. Tasavvuf düşüncesinin Anadolu’daki önderleri olan
✎
✎Aksaray Alaeddin Keukubat Darüşşifası Mevlana, Yunus Emre, Hacı Bektaş Veli ve Muhyiddin Arabî gibi şahsiyet-
Y
✎
✎Amasya Torumtay Bimarhanesi ler bunalan halka çıkış yolları göstererek liderlik yapmışlardır.
S
♥♥ Mengücekliler: Turan Melek Şifahanesi ✎
✎Yesevilik: Yesevilik tarikatının ve Türk tasavvuf edebiyatının kurucusu
Ahmet Yesevi’dir. İlk Türk mutasavvıfı olan Hoca Ahmet Yesevi, Divan-ı
♥♥ Anadolu Selçukluları ve Beylikler Dönemine ait önemli Küm-
O
Hikmet adlı eserinde Türklere İslam’ın ve dervişliğin yollarını, İslamiyet’i
betler ve Türbeler
Türkçe olarak öğretmeyi amaçlamıştır.
S
♥♥ Anadolu Selçuklu:
✎
✎Babailik: Babailik tarikatı, Moğol istilası sırasında Anadolu’ya gelen
✎
✎Kayseri Döner, Konya II.Kuluç Arslan Türbesi ve Konya Gömeç Hatun Baba İlyas tarafından kurulmuş, ölümünden sonra yerini alan Baba
Türbesi İshak tarafından güçlendirilmiştir. Fikirleri daha çok Amasya, Tokat ve
♥♥ Mengücekliler Malatya çevresinde yayıldı. Babailer tarafından çıkarılan isyan, dini ve
siyasi nitelikte ilktir.
✎
✎Kemah Sultan Melik Türbesi ve Kırşehir Melik Gazi Türbesi
✎
✎Bektaşilik: Kurucusu Hacı Bektaş Veli’dir. İslamiyet’i hoşgörülü bir şe-
33
kilde yorumlaması geniş bir taraftar kitlesi kazanmasını sağladı. NOT:

Askeri sınıf içinde de oldukça taraftar buldular. Osmanlı Devleti’nin ku-
M
ruluşunda ve yeniçeri teşkilatının örgütlenmesinde de Bektaşi tarikatının
önemli rolü oldu.
A
✎
✎Ekberilik: Kurucusu; Konya’ya yerleşen ve Selçuklu sultanlarından
C
çok itibar gören büyük İslam düşünürü Muhyiddin Arabi’nin öğrencile-
rinden Sadreddin Konevi’dir.
O
✎
✎Mevlevilik: Mevlevi tarikatının asıl kurucusu Mevlana’nın oğlu Sultan
Veled’dir. Mevlana Celaleddin Rumi’nin öğretileri üzerine inşa edilmiş-
H
tir.
♥♥ Anadolu’da etkinlik gösteren diğer tarikatlar:

✎
✎Nakşibendilik
Rektör Yayınları
✎
✎Kadirilik
L
✎
✎Rufailik
✎
A
✎Kübrevilik
Y
ಡಡ TAKİP ETMEK İÇİN
S
O
S
34
KURULUŞ DÖNEMİ
♥♥ Osmanlı Devleti Oğuzların Bozok kolunun Kayı boyuna mensup-
M
5
tur. Anadolu Selçuklu Devletine tabii olan bu boya Anadolu’da Karacadağ
İTE
A
yurtluk olarak verilmiştir.
ÜN
C
♥♥ Osmanlıların ilk zamanlarında fetihlere katılan ve daha çok Ka-
lenderiye tarikatına bağlı olan dervişler, Hıristiyanlarla yapılan savaşlar-
O
da ve kalelerin alınmasında önemli rolleri oynamıştır, bunlara Gazıya-
nırum denilmiştir.
H
♥♥ Osmanlı henüz beylik halindeyken Anadolu’da ve çevre bölgeler-
OSMANLI İMPARATORLUĞU TARİHİ
de hüküm süren etkin güçler;
✎
✎Anadolu’da (Anadolu Selçuklu Devleti, II. Beylikler, Trabzon Rum,
Rektör Yayınları
Bizans İmparatorluğu)
✎
✎Kuzey Afrika ve Arap Coğrafyasında (Memlük Devleti)
L
✎
✎Yakın Doğu’da (İlhanlılar)
A
✎
✎Kafkaslar’ın Kuzeyi (Altın Orda Devleti)
Y
✎
✎Akdeniz sahasında (Venedik, Ceneviz gibi İtalyan şehir devletleri)
✎ (Bulgar ve Macar Krallığı)
S
✎Balkanlarda
✎
✎Avrupa’da (İngiltere, Fransa, Kutsal Rome Germen İmparatorluğu
O
gibi krallıklar)
S
♥♥ Osmanlı Devleti’nin kuruluş yıllarında kısa sürede güçlenmesini
ve genişlemesini sağlayan unsurlar
✎
✎Jeopolitik Konumu, İskan Politikasının iyi uygulanması, Hoşgörü Po-
litikası, Beyliklerle mücadele yerine Gaza ve Cihat anlayışı ile hareket
edilerek Batı yönlü genişleme, Ordu teşkilatlanması, Gazıyan-Rum ve
Ahi teşkilatlanmalarının desteği
35
✎✎ Osman Bey (1299-1324) ಡಡ I. MURAT (1362-1389)

✎
✎Osman bey döneminde Bizansla yapılan ilk kez yapılan ve elde edi- ✎
✎I.Murat Sazlıdere Savaşı (1363) ardından devletin merkezini yeni fet-
M
len ilk zafer Bapheon (Koyunhisar) Savaşı (1302) hedilen Edirne’ye taşımıştır.
✎ kez para bastıran ve ilk kez vergi uygulayan Osmanlı hükümdarı
A
✎İlk ✎ Osmanlı Haçlı Savaşı Sırpsındığı (I.Çirmen) Savaşı (1364) gerçek-
✎İlk
Osman Gazi’dir. leşti. Osmanlıların haçlılara karşı ilk zaferidir.
C
✎
✎Lakabı “Fahruddin”
►► I.Çirmen Savaşının sonuçları
O
✎
✎Osman Bey’in hükümranlığını meşrulaştırmak amacıyla adına ilk
✎
✎Edirne - BatıTrakya daha emniyetli hâle geldi.
hutbe Karamanlı Dursun Fakih tarafından verilmiştir.
✎
✎Meriç Irmağı Osmanlı’nın kontrolüne girdi.
H
✎
✎Osman Gazi Söğüt’ten sonra Yarhisar ve Bilecik’i fethettikten sonra
✎
✎Balkanlarda kolay ilerleme imkânı ortaya çıktı ve bu bölgeye yapı-
beyliğin merkezini Bilecik’e taşıdı. Yundhisar ve Yenişehir topraklarını da
lacak fetihler hızlandı.
fethedip İzmit’e doğru yöneldi, Batı yönünde bir fetih politikası izlemiştir.
✎
✎Macarların Balkan bölgesindeki etkisi azaldı.
Rektör Yayınları
✎
✎Osman Bey döneminde, Osmanlı’nın aldığı ilk vergi Bacı Bazar ver-
gisidir. ►► II. Çirmen Savaşı (1371)
L
ಡಡ ORHAN BEY (1324-1362) ✎
✎Savaşı Osmanlı Devleti kazandı.
A
✎
✎Osman Bey döneminde kuşatılan Bursa’yı fetheden ve burayı baş- ✎
✎Makedonya’nın fethi kolaylaştı.
kent yapan hükümdardır. ✎
✎Bulgar kralı, Makedonya’daki Sırp prensleri ve Bizans imparatoru Os-
Y
✎
✎Orhan Bey döneminde Bizans’la yapılan Palekanon (Maltepe) Sa- manlı üstünlüğünü tanıdı.
S
vaşı (1329) sonunda İznik alınmış ve başkent yapılmıştır. ♥♥ Osmanlılarla Haçlılar arasında gerçekleşen ve Osmanlıların ilk
✎
✎Karesioğulları ele geçirilen ilk beylik olmuş ve donanmadan fayda- kez bu denli büyük bir orduyla muharebe ettiği savaş I. Kosova Savaşıdır.
O
lanarak balkanlardaki ilk toprak “Çimpe Kalesi” ele geçirilmiştir.
►► I.Kosova Savaşı (1389)
S
✎
✎Osmanlı tarihinde Sultan ünvanını ilk kez kullanan ve adına tuğra
✎
✎Savaşı Osmanlı Devleti kazandı. Bu savaşta ilk kez top kullanıldı.
çekilen ilk Osmanlı hükümdarıdır.
✎
✎Sırplar bir kez daha Osmanlı’nın üstünlüğünü kabul ettiler.
✎
✎Orhan Bey’e verilen ünvanlar; Şücaeddin, İhtiyareddin ve Seyfed-
din ✎
✎Kuzey Sırbistan yolu açıldı. Zaferden sonra Tuna’nın güneyindeki
Balkan topraklarında Osmanlılara karşı koyacak bir güç kalmadı. Bu
savaşta I. Murat savaş alanını dolaşırken şehit edilmiştir
36
ಡಡ YILDIRIM BEYAZIT (1389-1402) ಡಡ FETRET YILLARI (1402-1413)

✎
✎Anadolu Türk siyasi birliği ilk kez büyük ölçüde sağlanmıştır. ✎
✎Osmanlı tarihinde, 1402’den 1413 yılına kadar süren ve taht kav-
M
✎
✎Kütahya merkezli olarak burada bir Anadolu Beylerbeyliği kurulmuş- gaları ile geçen döneme Fetret Devri denir. Yıldırım’ın oğulları arasın-
A
tur. (Timurtaş Paşa ilk) da yaşanan bu mücadeleyi Mehmet Çelebi kazandı ve 1413 yılında
tek başına Osmanlı tahtına oturdu. Osmanlı Devleti, Fetret Devrinde
►► Haçlılarla gerçekleşen Niğbolu Savaşının sonuçları
C
Balkanlarda fazla bir toprak kaybıyla karşılaşmadı. Ancak Anadolu’da
✎
✎Halife, Niğbolu Savaşı’nı kazandığı için Yıldırım Bayezit’e Sultan-ı İkli- maddi ve manevi birçok kayba uğradı. Yıkılma tehlikesiyle karşı karşıya
O
mirum (Anadolu’nun Sultanı) unvanını verdi. kaldı.
✎
✎Osmanlı Devleti’nin Avrupa üzerindeki baskısı arttı. ಡಡ ÇELEBI MEHMET (1413-1421)
H
✎
✎Eflâk ve Boğdan Osmanlı üstünlüğünü tanıdı. Bulgar krallığına tama-
✎
✎Devletin tahtına tekrar çıkacak Fetret yıllarına son veren ve bu ba-
men son verildi.
kımdan 2. Kurucu olarak kabul edilen Osmanlı Padişahıdır.
✎
✎İstanbul’u ilk kez kuşatan Osmanlı Padişahı I.Beyazıt toplamda 4
Rektör Yayınları
✎
✎I.Mehmet;Aydınoğulları’ndan İzmir’i; sonra Karamanoğulları’ndan
defa İstanbul’u kuşatmış ancak almayı başaramamıştır.
Akşehir, Beyşehir ve Seydişehir’i aldı. Daha sonra Menteşeoğulları ve
L
✎
✎I.Beyazıt’ın İstanbul kuşatması sırasında İstanbul’a gelebilecek yar- Tekeoğulları da Osmanlı’ya bağlılıklarını bildirdiler. Saruhanoğulları
dımları engellemek amacıyla buraya yaptırdığı hisarın adı Güzelcehi- Beyliği’ni ortadan kaldıran Mehmet Çelebi,Candaroğulları’ndan da
A
sar (Anadolu Hisarı) Samsun’u aldı ve Anadolu Türk Siyasal birliğini sağlama adına önemli
Y
►► Timur ile Ankara Savaşı gerçekleşmiştir. Savaşın sonuçları adımlar attı.
✎ dini ve sosyal içerikli isyan Şeyh Bedrettin İsyanı yaşandı.
S
✎İlk
✎
✎Anadolu Türk siyasi birliği bozuldu.
✎
✎I.Mehmet zamanında Bizans tarafından Süleyman Çelebi’nin oğlu
✎
✎Osmanlı Devleti’nin Balkanlardaki fetihleri durdu.
O
kullanılarak çıkarılan isyan Şehzade Orhan İsyanı’dır.
✎
✎Anadolu’da sosyal ve ekonomik düzen bozuldu.
S
✎
✎Ankara Savaşından sonra Yıldırım Beyazıt ile esir tutulan ve I.Mehmet
✎
✎Uzun süredir kuşatma altında olan İstanbul’un fethi gecikti.
döneminde Anadolu’ya gelerek taht için isyan çıkaran şehzade Mus-
✎
✎Yıldırım Bayezit’in oğulları arasında 11 yıl süren Fetret Devri ve adı tafa Çelebi (Düzmece Mustafa)
verilen taht mücadeleleri başladı.
✎
✎Mehmet Çelebi; parçalanmış olan Osmanlı Devleti’ni bir yönetim
✎
✎Timur’un çekilmesiyle Anadolu’nun doğusunda güçlenen Akkoyun- altında toplamayı başarmıştı. Mehmet Çelebi, siyasi başarılarının yanı
lu Devleti Osmanlıları tehdit etmeye başladı. sıra imar kültür faaliyetlerine de büyük önem verdi. Bursa, Edirne ve
Amasya’da pek çok eser yaptırdı.
37
ಡಡ II.MURAT (1421-1451) kesin olarak Türk yurdu haline gelmesine önayak olmuştur. Bu bakım-
dan tarihteki hangi savaşla benzerlik gösterir.
✎
✎II.Murat döneminde Osmanlılarla Venedik arasında 1430 yılına ka-
M
dar süren savaşlar sonucunda Selanik, Yanya ve Serez topraklara katıl-
Yükselme Dönemi
dı, Orta ve Güney Arnavutluk’ta Osmanlı yönetimi oluşturuldu.
A
ಡಡ FATIH SULTAN MEHMET (1451-1481)
✎
✎Balkanlarda Haçlı ordusu karşısında yenilerek, Osmanlıların Balkan-
C
larda imzaladığı ilk anlaşma olan Edirne-Segedin antlaşmasını imzalan- ►► İstanbul’un fethedilmesinin nedenleri
dı.
O
✎
✎Bizans’ın Osmanlı şehzadelerini kışkırtması
►► Edirne-Segedin Antlaşmasının şartları ✎
✎Bizans’ın Haçlı Seferlerine zemin hazırlaması
H
✎
✎Sırp Krallığı yeniden kurulacaktı ve Sırplar Osmanlı Devleti’ne vergi ✎
✎Anadolu ve Rumeli toprakları arasındaki bağlantının ve bütünlük
verecek. sağlanabilmesi
✎
✎Eflâk, Osmanlılara vergi vermek koşuluyla Macaristan himayesine ✎
✎Bölge ticaret yollarının ve kazançlarının ele geçirilmek istenmesi
Rektör Yayınları
bırakılacak.
✎ Muhammed’in İstanbul’un fethiyle ilgili hadisinin olması ve dinen
✎Hz.
✎
✎Antlaşma 10 yıl geçerli olacak. önem verilmesi
L
✎
✎Tuna Nehri sınır olacak ✎
✎Şehrin kültürel ve tarihi önemi
A
♥♥ İstanbul kuşatmasın da ilk kez donanma kullanan Osmanlı Pa- ►► İstanbul’un fethi aşamasında yapılan hazırlıklar
dişahı II. Murat’tır. Osmanlı tarihinde ilk ve tek defa kendi isteğiyle tahtı
Y
♥♥ Osmanlı Devleti;
bırakan Osmanlı padişahıdır.
S
✎
✎Rumelihisarı yaptırıldı.
✎
✎Varna Savaşı (1444): Savaş öncesinde tahttan çekilmiş olan II. Mu-
rat, Padişah II. Mehmet’in isteği ile tekrar tahta ve ordunun başına geç- ✎
✎Macar Urban’a “Şahi” denilen toplar döktürüldü
O
ti. Varna Zaferi’yle, Osmanlı Devleti’nin Balkanlarda daha önce aldığı ✎
✎Balkanlardan gelebilecek tehlikeler için antlaşmalar yapıldı.
S
yenilgilerin etkisi ortadan kalktı ve buradaki Osmanlı egemenliği daha ✎
✎400 parça donanma hazırlandı.
da arttı.
✎
✎Karamanoğulları Beyliği ile antlaşma imzalan ve fethin yavaşlanma-
✎ Kosova Savaşı (1448): Avrupalılar’ın, Varna yenilgisinin intikamını
✎II. sı engellendi.
almak ve Osmanlı Devleti’nin Balkanlardaki ilerleyişini engellemek için
✎
✎Tekerlekli kuleler yaptırıldı.
yeni bir Haçlı ittifakı oluşturup Osmanlılarla gerçekleştirdiği savaştır. II.
Kosova Savaşı’nda Osmanlıların elde ettiği zaferle beraber Balkanların ✎
✎Aşırtma gülleler atacak havan topları yapıldı.
38
✎
✎Silivri ve Vize Kaleleri alındı. lar bulmak amacıyla
♥♥ Bizans; ✎
✎Avrupa’da coğrafi keşifler başladı ve yeni kıtaların keşfedilmesine
M
önayak oldu.
✎
✎Surlar güçlendirildi ve dayanıklı hale getirildi.
A
✎
✎Orta Çağ sona ererek Yeni Çağ başladı.
✎
✎Avrupa’dan yardım istendi. Katolik ve Ortodoks mezhepleri birleşti-
rilmeye çalışıldı ♥♥ Sultan II.Mehmet’in İstanbul’un fethedilmesinden sonra aldığı
C
✎
✎Grejuva denen suda yanan ateş geliştirildi. “Fatih” ünvanı dışında Ebû‘l-Feth, Grand Turco, Kayser-i Rum, Çağ
kapatan/açan hükümdar gibi ünvanlar almıştır. Mahlası Avni’dir.
O
✎
✎Haliç’in girişine zincir gerildi.
►► II. Mehmet dönemindeki siyasi gelişmeler
♥♥ Savaş Karadan ve denizden saldırıya geçen Osmanlı kuvvetleri,
H
54 gün sonra, 29 Mayıs 1453’te İstanbul’a girerek şehri teslim aldı. II. ✎
✎Sırbistan Seferi (1454): Sırbistan üzerine dört sefer düzenlendi ve
Mehmet, Ortodokslara din ve vicdan hürriyeti tanıyarak halkın desteğini Belgrad dışında tüm Sırbistan ele geçirildi.
kazandı, aynı zamanda Katolik Ortodoks birleşmesinin de önüne geçti. ✎
✎Amasra’nın Fethi (1459): Cenevizlilerin elinden alınarak buradaki
Rektör Yayınları
►► İstanbul’un fethedilmesinin Türk tarihi açısından sonuçları Ceneviz hakimiyetine son verilmiştir.
L
✎
✎Mora’nın Fethi (1460): Mora alınarak Akdeniz hakimiyeti yolunda
✎
✎Osmanlı Devleti’nin iki kıta arasındaki toprak bütünlüğü sağlandı.
önemli bir adım atılmıştır.
✎ Yolu ve Karadeniz’i Akdeniz’e bağlayan deniz ticaret yollarının
A
✎İpek
✎
✎Trabzon’un Fethi (1461): II.Mehmet önce Sinop çevresindeki İsfendi-
kontrolü ele geçti.
yaroğullarına son vermiş ardından Trabzon Rum İmparatorluğuna son
Y
✎
✎İstanbul Osmanlı Devleti’nin yeni başkenti oldu.
vererek Karadeniz sahillerinin güvenliğini sağlamıştır.
S
✎ Mehmet “Fatih” unvanını aldı.
✎II.
✎
✎Eflak Seferi (1462): Düzenlenen sefer sonunda Eflak Osmanlılara
✎
✎Osmanlı Devleti Kuruluş Devrini tamamladı ve Yükselme Devrine gir- bağlı bir eyalet haline gelmiştir.
O
di.
✎
✎Bosna Seferi (1463): Bosna alınarak Venediklilerle kara komşusu
S
►► İstanbul’un fethedilmesinin Dünya tarihi açısından sonuçları olundu.
✎
✎Ateşli silahların surlar üzerindeki etkisi anlaşıldı, böylece Avrupa’da ✎
✎Otlukbeli Savaşı (1473): Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan’a karşı
derebeylik düzeni zayıflayarak yıkılış sürecine girdi. girişilen savaşta Osmanlılar kazanmış ve Akkoyunlular zayıflamış, Akko-
✎
✎Bizanslı bilim insanları İstanbul’dan ayrılarak İtalya’ya gitti ve burada yunluların desteklediği Karamanoğulları beyliği ise 1 yıl sonra tamamen
Rönesans hareketlerinin başlamasında etkili oldular. ortadan kaldırılmıştır.
✎
✎Ticaret yollarının Osmanlı Devleti’nin denetimine girmesiyle yeni yol- ✎
✎Kırım’ın Fethi (1475): Gedik Ahmet Paşa komutasındaki donanma
39
Kırım’ı ele geçirmiş böylelikle Karadeniz bir Türk gölü haline gelmiş, İpek ✎
✎Boğdan Seferi (1484): Bu seferin sonunda Osmanlı devleti Karade-
yolunun Karadeniz kuzeyinde giden kolu denetim niz’deki bütün hedeflerine ulaştı ve Karadeniz bir Türk gölü hâline geldi.
M
✎
✎altına alınmıştır. Ayrıca Kırım’a karadan bağlantı sağlandı.
✎ ile Savaş (1479): 16 yıl süren savaşlardan sonra Osmanlı ✎

✎Osmanlı-Memlük Savaşları (1485-1491): 1488’de Osmanlılar’ın Mem-
A
✎Venedik
Venedik’ten Gökçeada, Taşoz, Semadirek, Limni, Midilli, Eğriboz, İşkod- lüklere yenildiği Ağaçayırı Muharebesi başta olmak üzere birçok küçük
C
ra gibi yerleri ele geçirdi. Zor durumda kalan Venedik’le yapılan ant- çaplı muharebe gerçekleşmiş ancak iki taraf da birbirine üstünlük ku-
laşmalar sonucunda Venediklilere ilk kez ticari ayrıcalıklar verilmiş oldu. ramayınca barış imzalanmıştır.
O
✎
✎Arnavutluk Seferi (1479): Düzenlenen üç sefer sonucunda Arnavut- ✎
✎Belgrad Seferi (1492): Belgrad’a ulaşarak kaleyi kuşatan Süleyman
luk toprakları Osmanlıların eline geçmiştir. Paşa Osmanlı tarihinde II. Murat ve Fatih’ten sonra kaleyi kuşatan
H
üçüncü kişi olmuştur. Kuşatma devam ederken Macarları yıldırmak
✎
✎İtalya Seferi (1480): İtalya seferi öncesinde Zenta, Kefalonya ve
amacıyla Erdel’e giren Süleyman Paşa burada yenilmiş, sefer başarı-
Ayamavra ele geçirilmiş, Gedik Ahmet Paşa komutasındaki donanma
sızlıkla sonuçlanmıştır.
İtalya’daki Otranto kalesini fethetmiştir. II.Mehmet’in ölmesi ve sefere
Rektör Yayınları
gerekli desteğin verilmemesi üzerine Napoli Krallığı Otranto’yu geri al- ✎
✎Krbava Muharebesi (1493): Osmanlı ile Macaristan Krallığı destekli
mıştır. Hırvatistan Krallığı birleşik ordusu arasında gerçekleşmiş bir muharebe-
L
dir. Sonuç, kesin Osmanlı galibiyetidir.
♥♥ II.Mehmet’in kuşatıp da alamadığı yerler Belgrat, Rodos
A
✎
✎Osmanlı-Lehistan savaşı (1498): Osmanlı tarihinin en büyük akıncı
♥♥ İlk altın para, Sah-ı Seman Medreseleri, Topkapı sarayı,
seferlerinden biridir. Bu sefedeki büyük başarı ile Malkoçoğlu Bali Bey
Kanunname-i Ali Osman, Müsadere sistemi, Cülus dağıtımı ve Sancak
Y
sancak beyliğinden beylerbeyliğine yükseltildi.
sisteminin yasallaşmaları Fatih Sultan Mehmet dönemindedir.
S
✎
✎Sapienza Deniz Savaşı (1499): Venediklilere karşı yapılan bu savaş
Osmanlıların tarihte kazandıkları ilk açık deniz savaşıdır. 1502’de Os-
O
ಡಡ II.BEYAZIT (1481-1512) manlı - Venedik Barış Antlaşması (İstanbul Muahedesi) imzalandı.
S
✎
✎Yükselme devri içinde Duraklama Devri olarak görülen dönemdir. ✎
✎Anadolu’da patlak veren Şahkulu Ayaklanması bu dönemdedir.
✎
✎Dönemin en büyük problemi Cem Sultan Meselesidir. Gökçay Meydan Muharebesi (1511) ile bu ayaklanma bastırılmıştır.
►► II.Beyazıt Döneminin siyasi olayları ✎ Bayezid, Adlî mahlası kullanarak Türkçe ve Farsça şiirler yazan,
✎I.
musikiyle yakından ilgilen günümüze yetişebilen 8 tane bestesi olan,
✎
✎I.Balkan Seferi (1483): Sırbistan üzerine başlayan sefer 7 ay sürdü
birçok camii, köprü, medrese ve külliye yaptırmış Sofu lakaplı Osmanlı
Sefer sonucunda Hersek Dükalığı da ilhak edilerek Bosna Eyaleti’ne
Padişahıdır.
katıldı.
40
ಡಡ YAVUZ SULTAN SELIM (1512-1520) ಡಡ KANUNI SULTAN SÜLEYMAN (1520-1566)
►► Yavuz Sultan Selim dönemindeki siyasi gelişmeler ✎

✎Batılıların “Muhteşem” Doğuluların “Kanuni” olarak nitelendirdiği, 46
M
yıl Osmanlı tahtında kalarak en uzun süre Osmanlı Padişahı olan hü-
✎
✎Çaldıran Savaşı (1514): Safevilere karşı olan busavaşı kazanan I. Se-
A
kümdardır.
lim, Osmanlı Ordusu’nun başında 6 Eylül 1514’te Safevi Devleti başken-
►► Kanuni Sultan Süleyman döneminin askeri ve siyasi geliş-
C
ti Tebriz’e girdi.Bu savaş sonucunda Safevilerin Mısır’daki Memlûklarla
bağlantılarını kesildi. Bu da I. Selim’in Mısır seferini kolaylaştırdı. Osmanlı meleri
O
Devleti ayrıca İpek Yolu’nun denetimi de ele geçirdi. ✎
✎Canberdi Gazali İsyanı (1521): Canberdi Gazali, Süleyman’ın padi-
✎
✎Turnadağ Savaşı (1515): Dulkadiroğulları ile yapılan bu savaşı Os- şahlığını tanımadı ve kendi hükümdarlığını ilan ederek isyan başlattı.
H
manlılar kazanmıştır. Muharebe sonrasında Dulkadiroğulları Beyliği yıkıl- Merkezden gönderilen Ferhad Paşa komutasındaki birlikler isyanı bas-
dı. Bu savaşla beraber Anadolu Türk birliği sağlandı. tırdı.
✎
✎Mısır Seferi (1516): Bu seferde Memlüklerle önce Mercidabık Savaşı ✎
✎Rodos’un Fethi (1521): Stratejik önemi olan Rodos Saint Jean şöval-
yelerinden alındı.
Rektör Yayınları
(1516) sonra Ridaniye Savaşı (1517) yapılmış her iki savaşı da kazanan
Osmanlı Devleti olmuştur. Bu zaferle birlikte Memlûk Sultanlığı yıkılmış, ✎
✎Belgrad Seferi (1521): I.Süleyman ilk seferini 18 Mayıs 1521’de, Ma-
L
bütün toprakları Osmanlı egemenliğine girmiştir. Memlûk Sultanlığı tari- caristan Krallığı’nın yönetimindeki Belgrad üzerine yaptı, şehir ele ge-
he karışmış, Osmanlı Devleti Mısır’a hakim olmuş ve Halifelik Osmanlıla- çirildi.
A
ra geçmiştir. Mısır’daki kutsal emanetler İstanbul’a getirilmiştir. Osmanlı ✎
✎Ahmet Paşa İsyanı (1524): Sadrazamlık yetkisinin kendisine verilmesi-
Y
Devleti, Doğu Akdeniz’in ve Baharat yolu’nun tek hakimi durumuna ni bekleyen ikinci vezir Ahmed Paşa, vali olarak atandığı Mısır’da isyan
yükselmiş; Kızıldeniz ve Hint Okyanusuna açılmıştır.
S
çıkararak bağımsızlığını ilan etti. Yeni sadrazam Pargalı Damat İbrahim
✎
✎Bozoklu Celal İsyanı (1519): Anadolu’da patlak veren bu isyan Dul- Paşa isyanı bastırdı.
O
kadiroğullarından Osmanlı’ya sığınmış ve Osmanlıda görevlendirilmiş ✎
✎Mohaç Meydan Muharebesi (1526): Osmanlı ve Macar ordusu
olan Şehsüvaroğlu Ali Bey tarafından bastırılmıştır. Anadoludaki “Celali
S
arasındaki bu savaş iki saat kadar sürdü. Yüz bini aşkın Macar ordu-
İsyanları”nın başlangıcı olarak gösterilmektedir. su tamamen imha edildi. Macaristan’ın başkenti Budin fethedildi. Jan
♥♥ Devletin ekonomik yönden zirve yaptığı ve hazinenin altınla Zapolya Macar tahtına getirildi ve Macaristan Osmanlılara bağlandı.
dolduğu; buna mutakip 400 yıl boyunca devlet ekonomik yönden iflas ✎
✎Kalender Çelebi İsyanı (1527): Kalender Çelebi tarafından çıkarılan
edene kadar Hazine-i Hümayun’da mührü vurulan Osmanlı Padişahı Ya- bu Dini-Sosyal içerikli isyan, Pargalı Damat İbrahim Paşa tarafından
vuz Sultan Selim’dir. bastırılmıştır.
♥♥ ✎
✎I.Viyana Kuşatması (1529): Avusturya Kralı Ferdinand’ın Budin’i ele
41
geçirilmesi ile sefere çıkıldı, Budin geri alındı, Viyana kuşatıldı ancak I. güçlü olması ve Hint Denizi’nin Osmanlı gemicileri tarafından iyi tanın-
Süleyman kış mevsiminin yaklaşması üzerine kuşatmayı kaldırdı. maması gibi sebepler yüzünden tam başarı sağlanamamıştır.
M
✎
✎Almanya Seferi (1532): Budin’in tekrar elden çıkması üzerine ✎
✎Trablusgarp’ın Fethi (1551): Turgut Reis Sen Jan şövalyelerinin elin-
I.Süleyman Almanya Seferi’ni düzenledi. Avrupa içlerine kadar gelen de bulunan Trablusgarp’ı aldı ve Kanuni tarafından buraya beylerbeyi
A
Osmanlı Ordusunun karşısına hiçbir kuvvet çıkmaya cesaret edeme- olarak atandı.
C
di.1533 yılında yapılan İstanbul antlaşmasıyla Ferdinand, Macaristan ✎
✎Amasya Antlaşması (1555): Osmanlı Devleti’nin İran ile yaptığı ilk
işlerine karışmayacak, Yanoş’un krallığını tanıyacak, Avusturya kralı resmî antlaşma olması bakımından önemlidir.
O
Osmanlı sadrazamına eşit sayılacaktı. Osmanlı Devleti artık Avrupa’da
✎
✎Cerbe Deniz Savaşı (1560):İspanyolların elinde bulunan Cerbe Ada-
üstünlüğü ele geçirmiştir.
sı, Turgut Reis tarafından kuşatıldı. Haçlılar bozguna uğratıldı. Böylece
H
✎
✎Fransa’ya kapitülasyon (1536): Fransa elçisi Jean de La Forêt’nin gi- Kuzey Afrika’daki Türk üstünlüğü kesinleşmiş oldu.
rişimleri sonucunda I.Süleyman, Fransa ile kapitülasyon anlaşması imza-
✎
✎Malta Kuşatması (1565): Turgut Reis tarafından kuşatılmışsa da ku-
ladı. Anlaşmayla birlikte Fransızlara ticari ve hukuki alanlarda birtakım
şatma sırasında şehit olduğundan alınamamıştır.
Rektör Yayınları
ayrıcalıklar tanındı.
✎
✎Sakız Adası’nın Fethi (1566): Piyale Paşa komutasındaki donanma
✎
✎Adriyatik Seferi (Sefer-i Pulya 1537): Fransa ile ortak ittifak yapan
L
sefer sonucunda Sakız Adası alınarak Batı Akdeniz kıyılarınınve Boğaz-
Osmanlı’nın İtalya üzerine düzenlediği seferdir. Fransa’nın İtalya’ya
ların güvenliği sağlanmış oldu.
A
saldırmaktan vazgeçmesi ve kış şartlarından dolayı sefere son verildi.
✎
✎Zigetvar Seferi (1566): I.Süleyman’ın 1 Mayıs 1566’da, yaklaşık 13 yıl
Venedik’e ait Şira, Patmos, Naksos gibi adalar alındı.
aradan sonra, 72 yaşında 13. seferine çıktığı ve kuşatma sırasında ha-
Y
✎
✎Preveze Deniz Muharebesi (1538): Cezayir’in Osmanlı Devleti’ne Ka-
yatını kaybettiği son seferidir.
S
tılması ve Barbaros Hayreddin Paşa’nın Osmanlı Devleti hizmetine gir-
mesinden birkaç yıl sonra; Giovanni Andrea Doria komutasındaki Kut- ♥♥ I.Süleyman döneminin en ünlü minyatür sanatçısı olan ve
“Beyan-ı Menazil Irakeyn” adlı eseri bulunan kişi Matrakçı Nasuh’tur.
O
sal İttifak haçlı donanması ile Barbaros Hayreddin Paşa komutasındaki
Osmanlı donanması arasında geçen savaşı Osmanlı Devleti kazanmış- ♥♥ I.Süleymann döneminde Hint deniz ticaret yolunu ele geçirmek
S
tır. Günümüzde Türk Denizcilik Günü olarak kutlanmaktadır. için görevlendirilen ve “Kitab-ı Bahriye” adlı eseri yazan kişi Piri Reis’tir.
✎
✎Hint Deniz Seferleri (1538, 1551, 1552 ve 1553): Portekizli korsanların ♥♥ I.Süleyman döneminin en ünlü şairleri; Fuzûlî, Bâki, Pir Sultan
baskı altına aldığı Müslüman hükümdarının yardım istemesi ve Kızıldeniz Abdal ve Bağdatlı Ruhi
yoluyla hacca giden Müslümanlara saldırılması üzerine Hint Denizi’ne
♥♥ I.Süleyman döneminde yaşayan ve Şeyhülislamlık görevini yü-
seferleri başladı. Bu seferlere gereken önemin verilmemesi,Osmanlı do-
rüten; Bir çok alanda eserler yazan ve en önemli eserleri arasında Risale
nanmasının okyanus şartlarına uygun olmaması,Portekiz donanmasının
42
liecli’ttaûn , Maruzaat , Tefsirü sureti’I-Furtan ve el-Kasîdetü’l-mîmiyye ulaşamamıştır.

bulunan ünlü Şeyhülislam Ebusuud Efendi’dir. ✎
✎Astrahan Seferi (1556): Osmanlı Devleti’ne bağlı olan Kırım Hanlığı’nın
M
ಡಡ II.SELIM (1566-1574) 1556 yılında Rusya’nın eline geçen Astrahan Hanlığı’nı Rusların elinden
kurtarmak için Astrahan ve Azak bölgeleri üzerine düzenledikleri sefer-
A
►► II.Selim döneminin Askeri ve Siyasi olayları dir.
C
✎
✎Bobokça Kalesi’nin fethi (1566): Drava üzerindeki Bobokça Kalesi ✎
✎Kevkeban Kalesi’nin fethi (1570): Behram Paşa komutasındaki birlik-
Özdemiroğlu Osman Paşa komutasında fethedilmiştir. ler sayesinde kale alınmıştır.
O
✎
✎Avusturya ile barış (1568): I.Süleyman döneminde imzalanan 1562 ✎
✎Dalmaçya’nın fethi (1571): 1571 senesinde Kıbrıs’ın fethi sırasında
tarihli barış 1566 yılında bozulmuş, Zigetvar Savaşı ile Osmanlı ordusu, donanmanın Akdeniz’e inmesi sırasında fethedilmiştir. Fethin komutan-
H
Avusturya ordusunun mütecaviz tavrını cezalandırmıştı. Her iki tarafın lığını Sokullu Mehmed Paşa tarafından yapılmıştır.
da barışa mayletmesiyle 17 Şubat 1568’de Edirne Antlaşması imzalan-
✎
✎Kıbrıs’ın Fethi (1571): Akdeniz’in güvenliği ve kontrolü adına gerçek-
dı.
leşen büyük bir fetihtir. Kuşatma boyunca 50 bin askerini kaybeden Os-
Rektör Yayınları
✎
✎Açe Seferi (1569): Kurdoğlu Hayreddin Hızır Reis komutasında 22 par- manlı Ordusunda kayıplar oldukça ağır olmuştur.
çadan oluşan Osmanlı Donanması Hint Okyanusu’na açılarak Açe’ye
L
✎
✎İnebahtı Deniz Savaşı (1571): Bu muharebede donanma büyük
yardım amaçlı gitti. Açe Sultanlığı Osmanlı Devleti’ne bağlanırken, Por-
hasar görmüş ve Osmanlı Devleti yükselme döneminde ilk kez savaş
A
tekizlilere karşı taarruza geçebilecek kudrete ulaştı.
kaybetmiştir. Osmanlı kaynakları, bu muhaberenin adını Sıngın olarak
✎
✎Aden’in ve Kahire Kalesi’nin fethi (1569): Sumatra Seferi sırasında So- yazar.
Y
kullu Mehmed Paşa komutasında sefer sırasında Aden alınmıştır. Mısır’ın
✎
✎Tunus Seferi (1574): Barbaros döneminde alınan ancak sonradan
S
en stratejik ve en önemli kalesi olan Kahire Kalesi, 1569 yılında Piyale
elden çıkan Tunus’u geri almak için Uluç Ali Paşa komutasındaki Türk
Paşa komutasındaki ordu tarafından alınmıştır.
donanması 13 Eylül 1574’te kenti fethetti. Aynı yıl Tunus Eyaleti kuruldu.
O
✎
✎Don-Volga Kanal Projesi (1569): Sokullu Mehmed Paşa, Don ve Vol-
ಡಡ III.MURAT (1574-1595)
S
ga nehirlerinin bir kanalla birleştirilerek, Karadeniz ile Hazar Denizi’nin
birbirine bağlanması sayesinde Rusların güneye doğru inmelerini en- ✎
✎Sokullu Mehmet Paşa’nın sadrazamlık görevini son kez yaptığı
gellemeyi, ayrıca İpek Yolu ticaretini canlandırmayı, İran ile yapılan (Daha önce Kanuni ve II. Selim) Yükselme döneminin son padişahıdır.
savaşlarda donanmadan yararlanmayı ve Asya’daki Türk hanlıkları ile ►► III.Murat döneminin Askeri ve Siyasi olayları
irtibat sağlamayı hedeflemiştir. Ağustos ayında Kefe Beyi Kasım Paşa
✎
✎Vadiüs Seyl Savaşı (1576): Ramazan Paşa komutasındaki Osmanlı
tarafından başlanan çalışmalar Rusya’nın saldırıları, ilerleyen mevsimin
kuvvetleri Fas’ı ele geçirerek bölgedeki Portekiz gücünü kırdılar.
kış olması ve Kırım Hanlığı’nın projeyi kösteklemesi sonucunda başarıya
43
✎
✎Meşaleler Muharebesi (1583): Osmanlı İmparatorluğu ile Safevî Dev- Avrupa’daki gelişmeler, Osmanlı’ya karşı tekrar kurulmaya başlayan
leti arasında yapılan bir muharebede alınan zaferle birlikte Osmanlılar Haçlı ittifakı gibi Dış Nedenler.
M
Şirvan’ı geri almıştır. Dağıstan ve Gürcistan, Safevî tehdidinden kurtul-
muştur. Kür’ün alınması kolaylaşmıştır.
A
✎
✎Ferhat Paşa Antlaşması (1590): 11 Mayıs 1583’te Meşaleler Muha- ಡಡ III.MEHMET (1595-1603)
C
rebesi denilen çarpışmayla başlayan Osmanlı seferleri 1590’da imza-
✎
✎Tahta çıktığı gece 19 erkek kardeşini boğdurması, Osmanlı tarihinin
lanan Ferhat Paşa Antlaşması ile sona erdi. Bu antlaşma ile Osmanlılar
en vahim hadiselerinden biri olmuş; Ulemanın oldukça tepkisini çekmiş
O
doğudaki en geniş sınırlarına ulaşmışlardır.
Osmanlı Padişahıdır.
♥♥ Sokullu Mehmet Paşa’nın Osmanlı idaresinde görev aldığı rüt-
✎
H
✎Sancağa çıkan ve Sancak sisteminde son kez eğitim gören, Kanuni
beler
Sultan Süleyman’dan sonra ordunun başında sefere çıkan ilk Osmanlı
✎
✎1541 Kapıcıbaşılık Padişahıdır.
✎
✎1546 Kaptan-ı Derya ✎
✎Sancak Sistemini kaldırarak Kafes Usulü Sistemi getirmiştir.
Rektör Yayınları
✎
✎1549 Vezirlik ✎ Mehmed’in, yağlı boya tablosunu yapan ünlü İtalyan ressam
✎III.
L
✎
✎1549 Rumeli Beylerbeyliği Cristofano dell’ Altissimo
✎ Sadrazamlık ✎✎
A
✎1565
►► III.Mehmet döneminin Askeri ve Siyasi olayları

Duraklama Dönemi
Y
✎
✎Eğri Kalesi’nin fethi (1596): I.Süleyman’dan beri ordunun başında
♥♥ Osmanlı İmparatorluğunun Duraklamaya girmesinin nedenleri
S
sefere çıkmayan Osmanlı Padişahlarının aksine III.Mehmet Orduyla be-
✎
✎Sancağı çıkma usulünün değişerek Kafes Usulünün getirilmesi, Padi- raber ilk seferine çıkmış ve Eğri Kalesini ele geçirmiştir.
O
şahların hem saha tecrübesi bakımından hem de küçük yaşlarda tahta
✎
✎Haçova Muharebesi (1596): Eğri Kalesi’nin fethinden sonra Osman-
S
geçmelerinden dolayı tecrübesiz olması, Devlet bürokrasisinde adam
lı birlikleri ilerleyerek 15 Ekim 1596 günü Haçova’da büyük bir Avrupa
kayırma ve rüşvetin artması, Ordunun bozulması, Tımar sisteminin zayıf-
ordusuyla karşılaştı. Akıncıların gücü haçlı ordusunun dağılmasına yetti
laması, Ekonomi ve maliyedeki bozulmalar, Sosyal yapıda halkın dev-
ve kazanılan Haçova Zaferi ile Osmanlılara Viyana yolu açıldı.
lete güveninin zayıflamasıyla yaşanan sıkıntılar, Eğitimdeki aksaklıklar
✎
✎Kanije Kalesi’nin Fethi ve Savunulması (1601): 1600 yılında
ve Beşik Ulemalığı gibi yozlaşmaların yaşanması gibi İç Nedenler.
Avusturya’ya karşı ilerleyen Osmanlı ordusu Kanije kalesini ele geçirdi.
✎
✎Devletin merkezden kontrol altında tutabileceği ve güçlü devletler-
Kalenin komutanlığına Tiryaki Hasan Paşa getirildi. Kalede 9,000 civa-
le komşu olduğu doğal sınırlarına ulaşması, Ticaret yollarının değişmesi,
44
rında bir askeri kuvvete ek olarak cephane ve erzak bırakan Osmanlı dan itibaren toprak kayıplarına başlayacaktır. Prut Antlaşması hariç,
ordusu geri çekildi. Bunu fırsat bilen Avusturyalılar, 9 Eylül 1601’de Kanije bu antlaşma Osmanlı’nın Duraklama Dönemi’nde imzaladığı en kârlı
M
Kalesi önlerine geldiler. Avusturyalılar gelir gelmez, kalenin dış çevreyle antlaşmadır. Avusturya Arşidükü protokolde Osmanlı Padişahına eşit
olan bağlantılarını kestiler. Buna rağmen Osmanlı kuvvetleri kuşatmayı sayılacak maddesiyle Osmanlı Devleti’nin Avusturya karşısındaki üstün-
A
kaldırmayı başardı, Tiryaki Hasan Paşa’ya bu zaferi kazanınca, kendisi- lüğü sona ermiştir.
C
ne beylerbeyi ünvanı verildi. ✎
✎Ramazanoğulları Beyliğinin Son Bulması (1609): 1609 yılından sonra
ಡಡ I.AHMET (1603-1617) Adana’nın Halep’e; Sis ve Tarsus’un da Kıbrıs Beylerbeyiliğine bağlan-
O
masıyla I. Ahmet, Ramazanoğulları Beyliği’ne resmen son vermiş oldu.
✎
✎Kanuni Sultan Süleyman’dan sonra padişahlar içinde devlet işleriyle
yoğun şekilde uğraşan ilk padişah olarak kabul edilen Osmanlı Padi- ♥♥ Sultan Ahmet Camii, 1609-1616 yılları arasında Osmanlı Pa-
H
şahıdır. dişahı I. Ahmet tarafından İstanbul’daki tarihî yarımadada yaptırılmış;
Mavi, yeşil ve beyaz renkli İznik çinileriyle bezendiği için ve yarım kubbe-
✎
✎Sancağa çıkmadan Osmanlı tahtına oturan ilk Osmanlı Padişahıdır.
leri ve büyük kubbesinin içi de yine mavi ağırlıklı kalem işleri ile süslen-
✎
✎I.Ahmet döneminde kardeş katli yasası kaldırılarak yerine getirilen
Rektör Yayınları
diği için Avrupalılarca “Mavi Cami” olarak adlandırılmıştır. Bu Camii’nin
ailenin aklı başındaki en büyük üyesi padişah olur sistemi şehzadeler
mimarı Sedefkâr Mehmet Ağa’dır.
L
arasındaki rekabetin ve taht kavgalarının, taht için gerçekleştirilen kar-
deş katlinin önlenmesi açısından Osmanlı tarihinde çok büyük önemi ಡಡ I.MUSTAFA (1617-18/1622-23)
A
vardır. Bu sisteme Ekber ve Erşed sistemi denilir. ✎
✎Osmanlı tarihinde ilk defa padişahlığın babadan oğula geçme-
►► I.Ahmet döneminin Askeri ve Siyasi olayları si kuralını bozarak kardeşinin arkasından tahta çıkmış olan padişah
Y
I.Mustafa’dır.
S
✎
✎1603-1618 Osmanlı-Safevî Savaşı: 15 yıllık çatışmalarla süren içinde
✎
✎Akli dengesi yerinde olmayan ve devlet işleriyle meşgul olmadığın-
Nasuh Paşa antlaşmasına rağmen devam eden muharebeler sonu-
dan 2 defa tahta çıkmasına rağmen tahttan indirilen Osmanlı padişa-
O
cunda Osmanlıların 1590’da Ferhat Paşa Antlaşması ile İran’dan aldığı
hıdır.
S
toprakların büyük çoğunluğu, 1618’de Safevîler tarafından geri alınmış
oldu. Osmanlı Devleti, Safevîleri Kafkasya’dan atamadı. Kafkasya, iki ಡಡ II.OSMAN (1618-1622)
imparatorluk arasında paylaşıldı.
✎
✎Oldukça Titiz bir eğitim alan Arapça, Farsça, Latince, Yunanca ve
✎
✎Zitvatorok Antlaşması (1606): Osmanlı İmparatorluğu ve Avusturya İtalyanca gibi doğu ve batı dillerini klâsiklerinden tercüme yapabilecek
Arşidüklüğü arasında uzun süren savaşlar sonunda imzalanmış bir ba- kadar geniş bir lisan eğitimi bulunan ve amcası I.Mustafa’nın tahtan in-
rış antlaşmasıdır. Bu antlaşmadan sonra, Osmanlı Devleti, Avrupa’da dirilmesiyle Osmanlı tahtına oturan “Genç” lakaplı Osmanlı padişahıdır.
önemli ölçüde toprak kazanamayacaktır. Hatta 17. yüzyılın sonların-
45
✎
✎Yeniçeri Ocağını kaldırmayı düşünen ve bu düşüncesi yüzünden Os- ✎ Kırım Tatarlarının Lehistan’a yaptığı akınlar yasaklandı.
✎1.
manlı tarihinde Yeniçeri İsyanı sonucu öldürülen ilk Osmanlı padişahıdır. ✎ Hotin Osmanlı egemenliğindeki Boğdan’a verildi.
✎2.
M
♥♥ II.Osman döneminde de Osmanlı topraklarında etkili olmuş; ✎ Lehistan’ın Osmanlılara vergi ödemeye devam etmesi kararlaş-
✎3.
başlıca yoğunlaştıkları alanlar misyonerlik ve eğitim kurumları açmak tırıldı.
A
olan, “İsa’nın Askerleri” olarak bilinen Cizvit Tarikatı ilk olarak Fransa
►► II.Osman döneminin Islahat hareketleri
C
himayesinde Osmanlı topraklarına yerleşmişlerdir.
✎
✎Kapıkulu Ordusu üzerine yaptırdığı sayımda, asker sayısının maaş
►► II.Osman döneminin Askeri ve Siyasi olayları
O
defterindeki kişi sayısından az olduğunu anlayınca fazladan para ver-
✎
✎1603-1618 Osmanlı-Safevî Savaşı: Sultan Genç Osman tahta çıktığı meyi kesti.
H
sırada Sadrazam Damat Halil Paşa, İran seferindeydi. Osmanlı ordu-
✎
✎Müderris ve Kadıların atanma yetkilerini şeyhülislamdan aldı.
su Pul-i Şikeste’de yenilmesine rağmen, İranlılar, mukaddes saydıkları
✎
✎Saray dışından evlilik yaptı ve saray kadınlarının etkinliğini azalttı.
Erdebil şehrinin Osmanlılar’ın eline geçme ihtimali üzerine barış istedi-
ler. Serav sahrasında, daha önce iki devlet arasında imzalanan Nasuh ✎
✎Islahatlarını daha rahat gerçekleştirebilmek adına başkenti
Rektör Yayınları
Paşa Antlaşması baz alınarak imzalanan Serav Antlaşması’yla barış İstanbul’dan Anadolu’ya taşımayı düşünmüştür.
✎ gideceğini ilan etmiştir.
L
tekrar sağlandı. ✎Hacca
✎
✎İtalya ve Akdeniz seferi (1620): Halil Paşa komutasındaki Osmanlı do- ಡಡ IV.MURAT (1623-1640)
A
nanması bu sefere çıktı. İstanbul’dan ayrıldıktan sonra Navarin’e gelen
✎
✎Tahta geçtiği sırada yaşının küçük olmasının yanı sıra Safevîlerin
donanma, buradan da kuzeye, Adriyatik’e doğru yöneldi. Dıraç’da iki
Y
doğuda Bağdat’ı ele geçirmeleri, Avrupa’daki gelişmeler ve 30 yıl sa-
İtalyan gemisini ele geçirdikten sonra İtalya’ya asker çıkardı ve İspan-
vaşları, Avusturya tehdidi, Celali İsyanları, Anadolu’da bozulan asayiş,
S
yollara ait olan liman şehri Manfredonia’yı işgal etti.
eşkiya terörü ve bozulan ekonomik şartlar gibi bir yoğun sorunla karşı
✎
✎Lehistan seferi (1620-1621): Lehistan üzerine sefer düzenleyen
O
karşıya kalmıştır. Yaşı küçük olduğundan dolayı Padişah IV.Murat adına
II.Osman Çuçoro Savaşıyla büyük bir zafer elde etti. Sultan Genç devleti yöneten Saltanat Naibesi Kösem Sultan’dır.
S
Osman’ın komutasındaki 200.000 askerlik ordu Lehistan’ın elindeki Ho-
►► IV. Murat döneminin Siyasi ve Askeri olayları
tin kalesini kuşattı. Osmanlı ordusu defalarca saldırılarda bulunmasına
rağmen Hotin kalesini alamadı. ✎
✎1623-1639 Osmanlı-Safevî Savaşı: Bu savaşta Osmanlı orduları Re-
✎
✎Hotin Antlaşması (1621): 1620-1621 Osmanlı- Lehistan Savaşı’nı so- van Seferi ile Doğu Anadolu, Ahıska, Revan (Erivan) ve Kafkaslar’ın
nuçlandıran antlaşmadır. önemli bir bölümünü ele geçirmiştir.
✎
✎Sonuçları şunlardır; ✎
✎Revan Seferi (1635): IV. Murad, 27 Temmuz 1635 tarihinde önemli bir
46
Safevi kalesi olan Revan önlerine ulaştı. 28 Temmuz 1635 tarihinde kale ಡಡ İBRAHIM (1640-1648)
kuşatmaya alındı.
✎
✎Şehzadeliğinde çok sıkı bir saray hayatı yaşamış, kardeşleri öldürül-
M
✎
✎Bağdat Seferi (1638): Bağdat Seferine çıkan Padişah IV.Murat Bağ- düğünden korku içinde büyümüş, yıllarca cellat bekleme kabusu için-
dat önlerine vardı ve 16 Kasım 1638 tarihinde şehri muhasara etti. Ku-
A
de yaşadığından sinirleri bozuk; Kendisini tahta davet edenleri: «Bana
şatmanın 39.gününde şehir düştü ve teslim oldu. taht-u saltanat gerekmez; karındaşım sağ olsun; benden ne istersiz?»
C
✎
✎Kasr-ı Şirin Antlaşması (1639): Revan ve Bağdat seferlerinden sonra, diye karşılayan, hileyle idam edileceğini sanarak dairesini kilitleyen ve
Osmanlı ve Safevi tarafları barıştan yanaydı. Böylece Kasr-ı Şirin Antlaş- tahta bu psikolojik etki ile IV.Murat’tan sonra çıkmış olan Osmanlı Pa-
O
ması yapıldı. Bu antlaşmanın başlıca hükümleri şunlardır: dişahıdır.
♥♥ İki taraf için de savaş bitecektir. ►► İbrahim döneminin Siyasi ve Askeri olayları
H
♥♥ Ahıska ve Revan, Safevi Devleti’ne bırakılacaktır. ✎
✎Mirgünoğlu olayı (1640): IV. Murad’ın İran Seferi sırasında Revan
♥♥ Bağdat ve Basra, Osmanlı Devleti’nde kalacaktır. Kalesi kumandanı olan Emir Mirgünoğlu, kalenin fethinden sonra affe-
dilerek Emirgan’da oturmasına izin verilmişti. Mirgünoğlu, IV. Murad’ın
Rektör Yayınları
♥♥ İki devletin de sınırları hep aynı kalacaktır.
ölümünü fırsat bilerek bölücü ve yıkıcı propaganda yaptı. Bu faaliyetle-
L
►► IV.Murat döneminde gerçekleştirilen Islahlatlar ri üzerine İbrahim, onu idam ettirdi. Ancak bundan dolayı İbrahim bazı
✎ ocağı yeniden düzenlenmiştir. çevrelerden düşmanlar kazandı.
A
✎Yeniçeri
✎
✎Başkentte İçki, Tütün kullanma ve gece sokağa çıkma yasakları ge- ✎
✎Kemankeş Kara Mustafa Paşanın İdamı (1644): IV. Murat döneminin
Y
tirilmiştir. sonlarında ve I.İbrahim döneminde sadrazamlık yapan, Maliyeyi dü-
zeltme yönüne adımlar atan saray masraflarını kısmaktan, ayarı düşük
S
✎
✎Devletin sorunlarına çözüm yolları arama adına devlet adamlarına
akçeleri toplatmaya kadar bir çok çalışma yapan devlet adamıdır an-
raporlar hazırlatılmıştır. (Koçi Bey, Lütfi Paşa, Gelibolulu Mustafa Ali, Aziz
cak çıkarları zedelenen devlet adamlarının gütmüş olduğu entrikaların
O
Efendi, Katip Çelebi, Veysi rapor hazırlayan bazı devlet adamlarıdır.)
etkisiyle I.İbrahim’in emriyle idam edilmiştir.
S
✎
✎Saray kadınlarının ve ulemanın devlet yönetimi üzerindeki baskısı
✎
✎Girit Adası Fethi Başlancıgı (1645): Sakız Adasından denize açılan
azaltılmıştır.
Osmanlı donanması, 17 Temmuz’da Girit’in Hanya limanını fethet-
✎
✎Baskı ve şiddet yoluyla otorite sağlanmaya çalışılmıştır. ti. Hanya’nın Osmanlılar tarafından fethi, Avrupa’da büyük akisler
✎
✎Havacılık alanında çalışmalar yapan Hezarfen Ahmet Çelebi ve La- uyandırdı. Bu sırada Hanya muhâfazasına getirilen Deli Hüseyin Paşa,
gari Hasan Çelebi bu dönemde yaşamıştır. harekâta devâmla Resmo Kalesini ele geçirdi.
✎
✎Hezarpare Ahmet Paşa Olayı (1648): Sadrazam Ahmet Paşa’ya
47
karşı başlatılan ayaklanma I.İbrahim’in tahtan indirilmesine ve ile ilk antlaşma.

Hezarpare’nin idam edilmesine kadar uzanmıştır. ✎
✎İkinci Viyana Kuşatması (1683): IV. Mehmet döneminin en önemli
M
ಡಡ IV.MEHMET (1648-1687) olayıdır. IV. Mehmet’in sadrazamı Merzifonlu Kara Mustafa Paşa ordu
ile birlikte Viyana’ya kadar gitmiştir başarısızlıkla sonuçlanmıştır. Kuşat-
A
✎
✎Ava düşkünlüğünden dolayı “Avcı” lakabıyla anılan 39 yıllık saltana-
ma sonrası kurulan Kutsal İttifak, Osmanlı-Kutsal İttifak Savaşları’na ne-
tıyla en uzun süre hükümdarlık yapan 2. Osmanlı padişahıdır.
C
den oldu.
✎ Mehmet dönemi devlet adamlarından olan ve Modern Anlam-
✎IV.
ಡಡ II.SÜLEYMAN (1687-1691)
O
da ilk denk bütçeyi hazırlayan devlet adamı Tarhuncu Ahmet Paşa’dır.
✎
✎IV.Mehmet’in validesi olan 34 yıl süreyle En uzun süre Valide Sultan ✎
✎Osmanlı tarihinde en uzun süre veliaht olarak bekleyen ve tah-
H
olma ünvanı Hatice Turhan Sultan’a aittir. ta geçirileceği zaman buna inanmayıp öldürüleceğini zannederek
muhâfızlara direnen Osmanlı Padişahıdır.
►► IV.Mehmet dönemi önemli olayları
✎
✎1521 yılında Kanuni Sultan Süleyman tarafından fethedilen
✎
✎Vaka-i Vakvakiye (1656): IV. Mehmet döneminde çıkan askeri bir Belgrad’ın Kutsal İttifak Savaşları sırasında elden çıkmasıyla Avusturya
Rektör Yayınları
ayaklanmadır. Bu ayaklanma sonunda, isyancılar tarafından ölüme Seferine çıkan ve Belgrad’ı tekrar Osmanlı toprağına kazandıran Os-
mahkûm edilen kişiler Atmeydanı’nda bulunan büyük bir çınar ağa-
L
manlı Padişahıdır.
cının dallarına asılmış oldukları için bu ayaklanmaya Çınar Vakası da
A
denmiştir.
ಡಡ II.AHMET (1691-1695)
✎
✎Çanakkale Boğazı Muharebesi (1656): Venedik donanmasıyla ya-
Y
pılan savaşta Osmanlı donanması ağır bir yenilgi aldı ve Bozcaada ile ✎
✎Tahta çıktığı zaman söylediği; “Ben saltanata talip değildim. Allah-ü
Teala fazl-ı kereminden bu aciz kuluna nasip eyledi. Bu nimetin şük-
S
Limni Venediklilerin eline geçti.
rünü eda edemem.” Sözleriyle manevi bir mesuliyetle devlet reisliğini
✎
✎Saint Gotthard Muharebesi (1664): 1663-1664 Osmanlı-Avusturya
O
kabul ettiği anlaşılan Osmanlı Padişahıdır.
Savaşı’nın son büyük çarpışmasıdır. Muharebe sonucunda 10 Ağustos
S
1664 tarihinde Vasvar Antlaşması yapılmıştır. ✎
✎II.Ahmet dönemi sadrazamlarından olan ve 1695 yılında Koyun
Adaları Muharebesini kazanarak Sakız Adasını Venediklilerden geri
✎
✎Lehistan Seferi (1672-1676): Osmanlı-Lehistan Savaşları yaşanmış,
alan Osmanlı Devlet adamı Sürmeli Ali Paşa’dır.
savaşların sonucunda Bucaş Antlaşması imzalanmıştır. Bu antlaşma
Osmanlı Devleti’nin toprak kazandığı son antlaşmadır. Ayrıca Osmanlı
Devleti, Bucaş Antlaşması ile batıda en geniş sınırlarına ulaşmıştır.
✎
✎Bahçesaray Antlaşması (1681): 1676-1681 Osmanlı-Rus Savaşı, Rusya
48
Gerileme Dönemi mülteci bulunan Karl’ın İstanbul’a yazdığı mektuplarla Rusya aleyhine
yaptığı kışkırtmanın etkisi ile Sultan III. Ahmed Rusya’ya karşı savaş ilan
ಡಡ II.MUSTAFA (1695-1703)
M
etti Baltacı Mehmed Paşa önderliğindeki Osmanlı ordusu Rus ordusunu
✎
✎Gazi lakabını kullanan ve İkbâli mahlasının sahibi Osmanlı Padişahı- mağlup etti.
A
dır. II.Mustafa’nın İstanbul yerine Edirne’den devleti kontrol etmesi ve ✎
✎Prut Antlaşması (1711):KaybedilenAzak Kalesi geri alındı.Rusya,
C
Devrinin sadrazamlarını hiçe sayacak kadar etki kazanan; en önemli İstanbul’da elçi bulunduramayacaktı. Rusya, Lehistan’ın iç işlerine ka-
mevkileri oğulları, akrabaları ve adamları arasında paylaştıran Feyzul- rışmayacaktı. Demirbaş Şarl, ülkesine serbestçe geri dönebilecekti. Bu
O
lah Efendi’nin, ulemanın hoşnutsuzluk yaratması üzerine çıkan ayaklan- antlaşmayla kaybedilen toprakların geri alınabileceği umudu doğmuş-
ma ve taht değişikliği Edirne Olayı’dır. tur.
H
✎
✎Karlofça Antlaşması bu dönemde imzalanmıştır. Kutsal İttifak Sa- ✎
✎Mora’nın Fethi (1715): Venedikli korsanların Osmanlı ticaret gemi-
vaşlarında yer almasına karşın, Karlofça Antlaşmasına imza atmayan lerine saldırmaları ve Mora halkının Osmanlı Devletinin yönetimi altına
devlet Rusya’dır. girmeyi istemesi Venediklilere savaş açılmasına neden oldu. Silahtar Ali
Rektör Yayınları
♥♥ Bu antlaşma yirmi beş yıl sürecekti. Antlaşma Avusturya’nın Paşa, Modon, Koron ve Navarin’i alarak Mora’yı fethetti.
kefilliği altında olacaktı. ✎
✎Petrovaradin Muharebesi (1716): Avusturya, Mora’nın yeniden
L
♥♥ Mora Yarımadası, Dalmaçya kıyıları ve Ayamavra Adası Venedik’e terk edilmesi için baskı yapması üzerine Osmanlı İmpara-
A
Venedik’e verildi. Podolya ve Ukrayna Lehistan’a verildi. torluğu bu baskıya savaş ilan ederek karşılık verdi. Böylece başlayan
1715-1718 Osmanlı-Avusturya-Venedik Savaşı’nın en önemli meydan
♥♥ Temeşvar ili ve Banat Yaylası hariç bütün Macaristan ve Erdel
Y
muharebesi Petrovaradin Savaşıdır. Avusturyalılar yaşanan savaşlar
Avusturya’ya verildi.
S
sonunda Belgrad’ı ele geçirdiler. Osmanlı tarafı barış istedi ve 1718 yı-
♥♥ Osmanlı Devleti’nin Batı’da bu kadar büyük ölçüde toprak kay- lında Pasarofça Antlaşması imzalandı. Bu antlaşmayla beraber Mora-
bettiği ilk antlaşmadır.
O
Yarımadası Osmanlı Devleti’ne bırakıldı.Dalmaçya kıyıları, Arnavutluk
ಡಡ III. AHMET (1703-1730) ve Hersek kıyılarındaki bazı kaleler Venediklilere bırakıldı. BöyleceVene-
S
dikliler Ege kıyılarından uzaklaştırılmış oldu.Belgrad, Banat, Sırbistan’ın
✎
✎Edirne Vakasından sonra II.Mustafa yerine tahta çıkan hâttat ve şâir
kuzeyi ve Eflâk’ın batısıAvusturya’ya verildi.
olup ”Necib” mahlasıyla şiirler yazan Osmanlı Padişahıdır.
✎
✎İstanbul Antlaşması (1724): İlk Osmanlı-Rus barış antlaşmasıdır.
►► III.Ahmet döneminin Askeri ve Siyasi olayları
✎
✎1723-1727 Osmanlı-İran Savaşı: Lale Devrinde yapılan tek savaş İran-
✎
✎Prut Savaşı (1711): Savaşında yenilen İsveç Kralı’nı kovalayan Rus ladır.
birliklerinin Osmanlı topraklarına akınlar düzenlemesi ve Bender’de
49
♥♥ III.Ahmet zamanında 1718 Pasarofça Antlaşmasıyla başlayıp ekonomik sıkıntı çeken bir kitle tarafından çıkarılan ayaklanma Patrona
1730 Patrona Halil İsyanıyla sona eren döneme Lale Devri denir. Halil İsyanı’dır.
M
►► Lale Devrinde gerçekleştirilen yenilikler ಡಡ I.MAHMUT (1730-1754)
A
✎
✎İbrahim Mütefferika ve Sait Efendi tarafından ilk Türk matbaası açıl- ✎ Ahmet’in Patrona Halil İsyanı’yla saltanattan indirilmesi üzerine,
✎III.
mış ilk olarak “Vankulu Lugatı” basılmıştır. Bu aynı zamanda Avrupa’dan 30 Eylül 1730’da tahta çıkan ve kısa süre sonra İsyanı gerçekleştiren
C
getirilen ilk araçtır. Osmanlı’nın Avrupa’nın teknik üstünlüğünü kabul- kişileri ortadan kaldırarak isyanın son bulmasını sağlayan Osmanlı Pa-
lendiği gösterilebilir. dişahıdır.
O
✎ geçici elçilik Paris’te açılmıştır. İlk geçici elçi Yirmi Sekiz Çelebi
✎İlk ✎
✎İlim, sanat, edebiyat meclislerindeki sohbetlere katılan ve “Sebkatî”
H
Mehmet’tir. Paris Seferatnamesi adlı eseri bulunmaktadır. mahlası ile şiirler yazan Osmanlı Padişahıdır.
✎
✎İstanbul’da çini ve kumaş fabrikası açılmıştır. ✎
✎Askeri alanda Avrupa tarzı ıslahatları uygulayan ve Avrupa’nın as-
✎
✎Yalova’da kağıt fabrikası açılmıştır. keri üstünlüğünü kabul eden ilk Osmanlı Padişahıdır.
Rektör Yayınları
✎
✎Tulumbacıocağı (İtfaiye) oluşturulmuştur. ✎
✎I.Mahmut döneminde kurulan Askeri ilk teknik subay ve mühendis
okulunun adı Hendeshane’dir.
✎ kez çiçek aşısı uygulanmıştır (Lady Mary Wortley Montagu)
✎İlk
L
✎
✎Humbaracı Ocağının başına getirilen Humbaracı Ahmet Paşa ola-
✎
✎Barok ve Rokoko tarzı bir çok mimari eser yapılmıştır.
rak bilinen Fransız asıllı ilk askeri uzman Comte de Bonneval
A
✎
✎Doğu-Batı klasikleri Türkçeye çevrilmiştir.
►► I.Mahmut döneminin Askeri ve Siyasi olayları
✎
Y
✎Askeri alanda ıslahat yapılmamıştır.
✎
✎1730-1732 Osmanlı-İran Savaşı: Osmanlı Devleti ile İran’daki Afşar
✎
✎Dönemin Minyatür ustası Levni, Şairi Nedim
S
Hanedanı arasında yapılmış olan bir savaştır. İran şahının barış istemesi
✎
✎Lale Devrinde sadece İranla savaşılmıştır.
üzerine Ocak 1732’de Ahmet Paşa Antlaşması imzalandı.
O
✎
✎Osmanlı’nın Lale Devrinde yaşamış idare ve toplumdaki bozukluk-
✎
✎1735-1736 Osmanlı-İran Savaşı: 1735’te Arpaçay’da yapılan muha-
S
lara şahit olan Kemaniçe’nin fethini anlattığı “Fetih-name-i Kamaniçe”
rebeyi Osmanlılar kaybetti. Gence, Tiflis ve Revan İran’ın eline geçti. 17
ve dönemin ihtişamından bahsettiği “Sûr-name” adlı eserleri olan ünlü
Ekim 1736 tarihinde Osmanlı Devleti ve İran arasında İstanbul Antlaş-
divan edebiyatçısı Nabi’dir.
ması imzalandı.
✎
✎Lale Devrinde sivil mimarinin en güzel örneği III. Ahmet Çeşmesidir
✎
✎1735-1739 Osmanlı-Rus-Avusturya Savaşı: Avusturya, Osmanlı Ordu-
✎
✎Nevşehirli Damat İbrahim Paşa’nın açtığı zevk ve sefahat devrin- suna yenik düştüğü için barış istemişti. 18 Eylül 1739 tarihinde Osman-
den memnun olmayan, bu yapılanları israf olarak gören ve büyük bir lılarla Avusturya arasında Belgrad Antlaşması imzalandı. Avusturya
50
1718’de Pasarofça Antlaşması ile eline geçirmiş olduğu Sırbistan, Belg- lunan; 1768-1774 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Osmanlı devleti tarafından
rad, Eflak’ın bazı kısımlarını ve Bosna’da bir sınır bölgesini, Banat bölgesi Çanakkale Boğazı’nı Rus donanmasına karşı savunmakla görevlendiri-
M
hariç, geri verdi. Rusya da tek başına kaldığı ve İsveç’ten bir saldırı da len ve Osmanlı’da Sürat Topçuları Ocağını kuran Aristokrat Macar su-
beklediği için barışa razı oldu ve 3 Ekim 1729’da Rusya ve Osmanlı Dev- bay François Baron de Tott’tur.
A
leti arasında Niş’te yapılan müzakerelerden sonra Niş Barış Antlaşması ✎ Mustafa döneminde Cezayirli Gazi Hasan Paşa önderliğinde açı-
✎III.
C
imzalandı. lan ilk denizcilik okulu Deniz Mühendishanesi’dir.
✎
✎Kapitülasyonlar: Fransa’ya bu kapitülasyonlar 1740 yılında imzala- ✎
✎III.Mustafa döneminde çıkarılan kanunla ilk kez iç borçlanmaya gi-
O
nan bir anlaşmayla sürekli olarak verildi. dilmiş, pay ve gelir ortaklığı anlamına gelen sistem uygulanmıştır. Bu sis-
✎
✎1742-1746 Osmanlı-İran Savaşı: İran’ın Ahmet Paşa Antlaşmasını temle beraber devlet bütçesinde oluşan açığın giderilmesi hedeflen-
H
tanımlayarak Osmanlı Devleti’ne tekrar savaş açması üzerine yapı- miştir. III.Mustafa döneminde hayata geçirilen bu sistemin adı Esham
lan mücadeleler sonucunda 1746’da Kerden Antlaşması imzalandı. II. Senetleri (Esham-ı Tahvilat ya da Esham Kanunu)
Kasr-ı Şirin Antlaşması olarak da bilinir.
ಡಡ I.ABDULHAMIT (1774-1789)
Rektör Yayınları
ಡಡ III.OSMAN (1754-1757) ✎
✎III.Mustafa döneminde kanunlaştırılan Esham senetleri I. Abdulhamit
L
✎ yüzyıldan itibaren uygulanan şehzadelerin sancaklar yerine sa-
✎17. döneminde yürürlüğe konulmuştur.
rayda yetiştirilmesi gereği Topkapı Sarayı’nda Şehzadegan Dairesi’ne
►► I.Abdulhamit döneminin Askeri ve Siyasi olayları
A
kapatılan ve burada 51 yıl kapalı kalarak en uzun süre kafes sisteminde
gözetim altında yaşayan Osmanlı Padişahıdır. ✎
✎1768-1774 Osmanlı-Rus Savaşı: Osmanlıların Ruslara yenik düşmesiy-
Y
le sonuçlanmış bir savaştır.
✎
✎Kadınların sokaklarda serbestçe dolaşmalarını ve giyinip süslen-
S
melerini ciddi manada sınırlamalara tabi tutan Ağabeyi Sultan I. ✎
✎Küçük Kaynarca Antlaşması (1774): Bu antlaşmaya göre Kırım’a ba-
Mahmut’un aksine müziği sevmeyen ve kadınlara iltifat etmeyen, mu- ğımsızlık verildi. Ruslar Karadeniz’de ticaret yapıp, donanma bulundu-
O
sikiden nefret ettiği için bütün müzisyenleri saraydan uzaklaştıran Os- rabilecekler, Balkanlarda Ortodoks toplulukların
S
manlı Padişahıdır. ✎
✎haklarını koruyacaklardı. Osmanlı Devleti, Rusya’ya savaş tazminatı
verecek; ancak Rusya; Eflak, Boğdan, Besarabya ve Akdeniz’de
ಡಡ III.MUSTAFA (1757-1774)
✎
✎işgal ettiği adaları Osmanlı Devletine geri verecekti. Fakat bu böl-
✎ yıl kafes hayatı yaşadıktan sonra, III. Osman’ın şirpençe yüzün-
✎27
gelerde Osmanlı Devleti genel af ilan edecek, halka din ve mezhep
den vefatıyla tahta çıkan Osmanlı Padişahıdır.
özgürlüğü verecek, halktan vergi almayacak, isteyen istediği yere göç
✎
✎İskenderiye, Halep, İzmir, Selanik ve Tunus gibi Akdeniz kıyısındaki şe- edebilecekti. Bu antlaşmayla Osmanlı İmparatorluğu, Dünya üzerin-
hirleri gezen ve Süveyş’de olası bir kanal yapımı için incelemelerde bu-
51
deki üç büyük devletten biri olma özelliğini kaybetti. Dünyanın sayılı yılında Osmanlı İmparatorluğu ile Rusya arasında başlayan, sonra da
devletlerinden biri olma özelliğini yitirmiştir. Uluslararası saygınlığını kay- Avusturya’nın katılmasıyla genişleyen savaş fiilen ve resmen sona ermiş
M
betmiştir. Yüzyılın en ağır antlaşmasını imzalamıştır. Orijinal antlaşma oldu. Osmanlı’da Dağılma Devri başladı.
metinlerinin hiçbirinde Ortodoks Hristiyanların himayesinin Ruslara veril-
►► I.Abdulhamit döneminin Islahat hareketleri
A
diğini belirten madde olmamasına rağmen Ruslar, 1775 yılında antlaş-
manın değiştirilmiş Fransız cametine Ortodoks Hristiyanların Rusların hi- ✎
✎Avrupa’dan Askeri alanda mühendis ve uzmanlar getirilmiştir.
C
mayesinde olduğunu belirten madde ekleyerek dünya kamu oyunda ✎
✎Subay yetiştiren İstihkam Okulu açılmıştır.
O
Osmanlı Devleti üzerinde baskı oluşturmaya çalıştılar. ✎
✎Yeniçeri sayımı ilk kez yapılmıştır.
✎
✎1775-1779 Osmanlı-İran Savaşı: Osmanlı İmparatorluğu ile İran’daki ✎
✎Ulufe Alım-Satımı yasaklanmıştır ve Cülus bahşişi kaldırılmıştır..
H
Zend Hanedanı arasında yapılmış bir savaştır. Basra şehri üç sene ka-
dar İran’ın işgalinde kaldı; ancak Zend Kerim Han’ın 1779’da ölümüyle Dağılma Dönemi
İran’da çıkan kargaşadan yararlanan Osmanlı birlikleri karşı bir saldırı ile
ಡಡ III.SELIM (1789-1807)
Basra’yı tekrar ele geçirmeyi başardılar.
Rektör Yayınları
✎
✎Kendi dönemindeki ıslahatları ilk kez planlı ve programlı olarak
✎
✎Aynalıkavak Antlaşması (1779): Osmanlı Devleti, Şahin Giray’ın
düzenleyen III.Selim’in gerçekletirdiği Islahatların genel adı Nizam-ı
L
hanlığını tanıyacak; fakat sonraki hanların seçimi için padişahın halife
Cedit’tir.
olarak onayı alınacaktı. Akdenizle Karadeniz’de, Fransızlarla İngilizlere
A
tanınan ticari haklar Rusya’ya da tanınacaktı. Bu antlaşma ile Kırım’ın ✎ Devlet Matbaası olan Matbaa-i Amire kurulmuştur.
✎İlk
bağımsızlığı yeniden onaylanmış oldu. ✎

✎İlhami mahlasıyla şiirler yazmıştır.
Y
✎
✎1787-1791 Osmanlı-Avusturya Savaşı: Osmanlı İmparatorluğu ile ✎
✎III.Selim döneminde patlak veren, kendisinin ölümüne sebep olan
S
Avusturya Arşidüklüğü arasında yapılan ve Avusturya’nın ufak toprak ve tahta IV. Mustafa’nın çıktığı isyan Kabakçı Mustafa İsyanı’dır.
kazancı ile sonuçlanan bir savaştır.
O
►► III.Selim Döneminin Askeri ve Siyasi olayları
✎
✎1787-1792 Osmanlı-Rus Savaşı: Osmanlıların 1774 yılında imzalamış
S
✎
✎Yaş Antlaşması (1792) 1787-1792 Osmanlı-Rus Savaşı sonunda, 10
oldukları Küçük Kaynarca Antlaşmasıyla kaybettikleri toprakları özel-
Ocak 1792 tarihinde imzalanan Osmanlı-Rus barış antlaşmasıdır. Os-
likle de Kırım’ı Ruslardan geri almak amacıyla başlattıkları bir savaştır.
manlı Devleti dağılma devrine girmiştir.
Savaş sonucu Osmanlı Devletinin Kırım’la kara bağlantısı da iyice ke-
✎
✎Ziştovi Antlaşması (1791): 1787-1791 Osmanlı-Avusturya Savaşı so-
sildiği gibi, ele geçirilen Odesa büyük bir liman ve sanayi şehri hali-
nunda imzalanmıştır. Bu antlaşmadan sonra iki imparatorluk Birinci Dün-
ne gelip, Rus donanmasının Karadeniz’deki gücünün iyice artmasını
ya Savaşı’ndan sonra yıkılışlarına kadar birbirleriyle hiç savaşmadılar.
sağladı.Yaş Antlaşmasının imzalanmasıyla (III.Selim döneminde) 1787
52
✎
✎Fransa’nın Mısır Seferi: 1798-1801 yılları arasında Fransa’nın Mısır ve ಡಡ II.MAHMUT (1808-1839)
doğu ticaret yolları üzerinde üstünlük elde etme amacıyla sürdürdü-
►► II.Mahmut döneminin Asker ve Siyasi olayları
M
ğü askeri sefer.Akka kalesinde konuşlanan Cezzar Ahmet Paşa ko-
mutasındaki Osmanlı kuvvetleri Napolyon Bonapart’ı mağlup etmiştir. ✎
✎Bükreş Antlaşması (1812): 1806-1812 Osmanlı-Rus Savaşı’nı sona er-
A
Fransa1801’de El Ariş antlaşmasıyla Mısır’dan çekildi.Fransa ve Osmanlı diren antlaşmadır. Rusya, Eflak ve Boğdan’dan çekilecek, Besarabya
C
Devleti arasında nihai barış antlaşması 25 Haziran 1802’de Paris’te (Pa- bölgesi ise Ruslara bırakılacak. Osmanlılar Bosna ve Eflak’dan 2 yıl vergi
ris Barış Senedi) imzalandı. almayacak. Sırplar kendi içlerinde serbest kalacak. 1804 yılında ilk kez
O
isyan eden Sırplar böylelikle ilk defa imtiyaz elde etmiştir.
►► Nizam-ı Cedit dönemi ıslahatları
✎
✎Navarin Deniz Muharebesi (1827): Osmanlı ve Mısır donanmalarıyla,
✎ Meclisi adı verilen danışma meclisleri oluşturularak lahiya-
H
✎Meşveret
birlikte hareket eden İngiliz, Fransız ve Rus donanmaları arasında, 20
lar hazırlanmıştır.
Ekim 1827 tarihinde geçmiş olan bir deniz muharebesidir. Osmanlı do-
✎
✎Fransa’dan Askeri eğitmenler getirilmiş, Askeri okullarda ilk kez ya- nanması imha edilmiştir.
bancı dil (Fransızca) eğitim verilmiştir.
Rektör Yayınları
✎
✎Edirne Antlaşması (1829): Rusya, Sultan II. Mahmud’un Navarin’de
✎
✎Nizam-ı Cedit adında batı tarzı bir ordu kurulmuş bu ordunun mas- Osmanlı donanmasının yakılması ile sonuçlanan olaylardan dola-
L
raflarını karşılamak için İradı Cedit hazinesi oluşturulmuştur. yı savaş tazminatı istemesi üzerine, Osmanlı İmparatorluğu’na kar-
✎
✎Ordunun eğitimi için Selimiye ve Levent kışlaları oluşturulmuştur. şı savaş açtı. Osmanlı İmparatorluğu barış istedi. Küçük Kaynarca
A
✎
✎III.Mustafa dönemindeki Deniz Mühendishanesi geliştirilerek “Mü- Antlaşması’ndan sonra imzalanmış şartları en ağır antlaşmalardan biri
Y
hendishane Bahri Hümayun” kurulmuştur. olan Edirne Antlaşması ile Osmanlı Devleti, Yunanistan Devleti’nin ku-
rulmasını kabul etti (Milliyetçilik akımından sonra bağımsızlığını kazanan
S
✎
✎I.Mahmut dönemindeki Hendeshane geliştirilerek “Mühendishane
ilk devlet) Ayrıca Sırplara da özerklik verilmiştir.
Berri Hümayun” kurulmuştur.
O
✎
✎Kavalalı Mehmet Ali Paşa İsyanı (1831): Kavalalı Mehmet Ali Paşa,
✎
✎Ülke parası korunmuş, Yerli Malı teşvik edilmiştir.
Mora’da büyük güçler karşısındaki kayıplarını tazmin için Sultan
S
✎
✎Şeyhülislamın yetkileri kısıtlanmıştır.
Mahmut’tan zengin insan ve doğa kaynakları olan Suriye eyaletinin va-
ಡಡ IV.MUSTAFA (1807-1808) liliğini istedi. Sultan Mahmut ona bunun yerine Girit valiliğini verdi ama
adada düzen sağlamanın kendisi için büyük mali yük getireceğinin
✎
✎Hat sanatıyla uğraşan ve Osmanlı tarihinde Sultan V. Murat’dan
farkında olduğundan Mehmet Ali Paşa bunu reddetti. M.Ali Paşa’nın
sonra en kısa süre tahtta kalan padişahlardan biridir.
oğlu İbrahim Paşa Anadoluya girdi. Reşid Mehmet Paşa komutasında
✎
✎Alemdar Mustafa Paşa’nın desteğini alarak IV.Mustafa yerine Os-
bir ordu üzerine gönderildi.İki ordu Konya’da karşılaştığında Osmanlı
manlı tahtına oturan sultan II. Mahmut’tur.
53
ordusu yenildi ve sadrazam esir alındı. (Fransa 1830 yılında II.Mahmut ✎ Nüfus sayımı yapılmıştır. (Askeri)
✎İlk
döneminde Cezayir’i işgal etmiş, Bu Osmanlı’nın K.Afrika’da kaybettiği ✎
✎Mızıkayı Hümayun kurulmuştur.
M
ilk toprak olmuştur.)
✎
✎Harp Okulu açılmıştır
✎
✎Kütahya Antlaşması (1833): Osmanlı ordusunun yenilmesi üzerine
A
✎
✎Askeri Tıp Okulu açılmıştır
imzalanmıştır. Mehmet Ali Paşa’ya Mısır ve Girit valiliklerinin yanı sıra
✎
✎Dar’üş Şurayı Askeri kurulmuştur.
C
Şam valiliği verilecekti. Oğlu İbrahim Paşa’ya Cidde valiliği ile Adana
muhassıllığı (vergi toplama hakkı) verilecekti. ✎
✎İstanbul’da ilk silah fabrikası kurulmuştur
O
✎
✎Hünkâr İskelesi Antlaşması (1833): II. Mahmut M.Ali Paşa ile barışı ✎
✎Yurt içi gezilerine çıkan ilk Osmanlı Sultanıdır.
sağlamış olmakla birlikte kendini güvencede hissetmiyordu. O yüzden ✎
✎İlköğretim zorunlu hale getirilmiştir.
H
Rusya’yla bir karşılıklı yardımlaşma ve saldırmazlık antlaşması yapmaya
✎
✎Takvim-i Vakayı adlı ilk resmi gazete çıkarılmıştır.
karar verdi. Böylece Hünkar İskelesi antlaşması imzalandı. Hünkar İske-
✎
✎Enderun Mektebi yerine Mektebi Maarifi Adliye açılmıştır.
lesi Antlaşması, Boğazlar sorununun ortaya çıkmasına neden olmuştur.
✎ Ulumu Edebiye ve Rüştiye adı verilen Ortaokullar açılmıştır.
Rektör Yayınları
✎Mektebi
✎
✎Baltalimanı Antlaşması (1838): Osmanlı’nın İngiltereyle imzaladığı
ticari imtiyaz anlaşmasıdır. Osmanlı sanayine büyük bir darbe vurdu. ✎
✎Adli mahlasını kullanmıştır.
L
Osmanlı İmparatorluğu’nun diğer devletlere borçlanmasına yol açtı ve ♥♥ II.Mahmut döneminde Divanı Hümayun kaldırılarak Nazırlıklar
kurulmuştur. Yeni kurulan bu nazırlıklar
A
mali çöküntüsünü hızlandırdı.
►► II.Mahmut dönemindeki ıshalatlar ♥♥ Sadrazam – Başvekalet
Y
✎
✎II.Mahmut ve Ayanlar arasında, Osmanlı devletinde padişahın yet- ♥♥ Reisülküttap –Hariciye Nezareti
S
kilerini ilk kez sınırlandıran “Sened-i İttifak” imzalanmıştır.
♥♥ Sadaret Kethüdası – Dahiliye Nezareti
✎
✎Sekban-ı Cedit Ocağı kurulmuştur.
O
♥♥ Defterdar – Maliye Nezareti
✎
✎Eşkinci Ocağı kurulmuştur.
S
♥♥ Vakıflar – Efkafı Hümayun Nezareti
✎
✎Yeniliklerin önündeki en büyük engel olan Yeniçeri Ocağı kaldırılmış-
♥♥ Şeyhülislam – Babı Meşihat Dairesi
tır. (Vakayı Hayriye)
✎
✎Osmanlı ile ABD arasındaki ilk Ticaret ve Dostluk Antlaşması imza- ►► II.Mahmut döneminde yönetim ve hukuk alanında gerçek-
lanmıştır.
leştirilen ıslahatlar
✎
✎Babı Ali Seraskerliği kurulmuştur. ✎
✎Meclisi Valayı Ahkamı Adliye kuruldu. (Adli işler)
54
✎
✎Darüş Şuraı Babı Ali kurulmuştur (İdari işler) ►► Abdulmecit dönemi Askeri ve Siyasi olayları
✎
✎Müsadere sistemi kaldırılmıştır. ✎
✎Nizip Muharebesi (1839): Mısır ile Osmanlı Devleti arasında meyda-
M
✎
✎Kazalar merkeze bağlanmıştır. na gelen muharebedir.Bu savaş, 19. yüzyıl’da Osmanlı Devleti’nin ken-
A
✎ kez pasaport zorunluluğu getirilmiştir.
✎İlk di valisine hükmedemeyecek kadar zayıfladığını gösterip, Osmanlı’nın
iç sorunuyken dış sorun haline gelmesi bakımından önemlidir.
✎
C
✎Mürür tezkeresi çıkarılacak İstanbul için ilk kez vize uygulaması ge-
tirilmiştir. ✎
✎Boğazlar Sözleşmesi (1841): Boğazlar ilk kez Uluslararası statü kazan-
mış, Osmanlı Boğazlar üzerindeki tüm hakimiyetini kaybetmiştir.
O
✎
✎Tımar ve Zeamet kaldırılarak memurlar maaşa bağlanmıştır.
✎
✎Kırım Savaşı (1853-1856): Rusya’nın Osmanlı Devletine savaş açma-
✎
✎Muhtarlıklar kurulmuştur.
H
sıyla beraber İngiltere, Fransa ve İtalya (Piyomente) Osmanlı tarafında
✎
✎Devlet dairelerine padişah portresi asılması zorunlu kılınmıştır.
savaşa dâhil olmasıyla savaş, Avrupalı devletlerin Rusya’yı Avrupa ve
►► II.Mahmut döneminde Ekonomi alanında yapılan Islahatlar Akdeniz dışında tutmak amacıyla verdiği bir savaş halini almıştır. Savaş,
Osmanlı ve müttefik güçlerinin zaferiyle sonuçlanmıştır.
✎ malı kullanımı teşvik edildi.
Rektör Yayınları
✎Yerli
✎
✎Paris Antlaşması (1856): 30 Mart 1856 tarihinde Rusya ile Kırım
✎
✎Yedi Vahid denilen tekelcilik uygulaması başlatıldı.
L
Savaşı’nı kazanan Osmanlı İmparatorluğu, Birleşik Krallık ve Fransa
✎
✎Mülk sayımı yapıldı.
arasında imzalanmış bir barış antlaşmasıdır. Antlaşmanın Avrupa için
A
✎
✎Yeni ordunun ihtiyacını karşılamak için İhtisap Rusumu vergisi çıka- önemi, Rusya tarafından bozulan uluslararası dengenin tekrar tesis edil-
rıldı. mesidir. Osmanlı İmparatorluğu açısından ise: Başlangıçta Rus tehlikesi
Y
✎
✎Redif birliklerinin giderleri için İane-i Cihadiyye vergisi çıkarıldı. bertaraf edildi; Osmanlı İmparatorluğu, devletler genel hak ve huku-
S
✎
✎Mali yılbaşı Mart olarak belirlendi. kundan faydalanma imkânı elde etti; Avrupa konseyine girme hakkını
kazandı. Ancak, toprak bütünlüğü ve bekası Avrupa büyük devletle-
O
✎
✎Devlet memurları ilk kez maaşa bağlandı.
rinin kefilliği altına girdi. Karadeniz’de Rusya ile aynı muameleye tabi
✎ uygulanması sona erdi.
S
✎Narh
tutulması haksızlık olarak ortaya çıktı.
►► Tanzimât Fermânı
ಡಡ ABDULMECIT (1839-1861)
✎
✎Abdülmecit döneminde ilan edilen Tanzimat Fermanı ile başlayan
✎
✎Döneminde Tanzimat Fermanı’nı ilan ettirmesiyle meşhur olan ve ve Abdülmecit & Abdülaziz dönemini de kapsayan Tanzimat Dönemi,
Osmanlı Devleti’nin son dört padişahının babası olup en çok sayıda 1839 yılında Tanzimât Fermânı olarak bilinen Gülhane Hatt-ı Şerif-î’nin
oğlu padişahlık yapan Osmanlı Sultanıdır. okunmasıyla başlayan modernleşme ve yenileşme döneminin adıdır.
55
♥♥ Hukuksal Alanda sokuldu.
✎
✎Tüm vatandaşlar “Osmanlı vatandaşı” sayılarak din farkılıklarına ✎
✎1855’te Kırım Savaşı’nın maddi yükünü karşılamak için tarihte ilk kez
M
bağlı ayrıcalıklar kısmen kaldırıldı. dış borç alındı. Borç İngiltereden alınmıştır.
♥♥ Askeri Alanda
A
✎
✎1840’ta bazı maddeleri Fransız Ceza Yasasından alınan yeni Ceza
Kanunnamesi hazırlandı. ✎
✎Askerlik hizmetinin vatani bir vazife olduğu ilan edilerek zorunlu as-
C
✎
✎1858’de tümüyle Batı kaynaklarından esinlenen ikinci Ceza Kanun- kerlik başlatıldı. 1843’te ilan edilen bir yasayla askerlik yaşı 20, zorunlu
namesi kabul edildi. askerlik süresi 4 yıl olarak kabul edildi.
O
✎
✎1850’de Fransız Ticaret Kanunu esas alınarak hazırlanan Ticaret Ka- ✎
✎1847’de gayrimüslimlerin de orduya girip albay rütbesine kadar yük-
H
nunnamesi yürürlüğe girdi. selmesi kararlaştırıldı.
✎ kanunla faiz, anonim şirket ve kambiyo senedi kavramları ilk kez
✎Bu ✎
✎Sultan Abdülaziz yeni bir donanma kurulması için emir verdi, çok
Osmanlı hukukunda yer aldı. güçlü bir donanma kuruldu.
Rektör Yayınları
✎
✎1840’tan itibaren ceza ve ticaret davalarına bakmak üzere, laik il- ✎
✎1869’da Serasker Hüseyin Avni Paşa’nın öncülüğünde Bahriye Ne-
kelere göre işleyen nizamiye mahkemeleri kuruldu; bu mahkemelere zareti kuruldu, askeri yapı yenilendi, terfi sistemi düzenlendi.
L
Müslümanların yanı sıra gayrimüslim hakimler atandı.
♥♥ Eğitim Alanında
✎ cinayet davalarında gayrimüslimlerin de şahitlik yapabile-
A
✎1853’te
✎
✎1846’da Mekatib-i Umumiye Nezareti kuruldu.
ceği kabul edildi. 1851’de ticaret mahkemeleri kuruldu.
✎
✎1848 de Darülmuallim (öğretmen okulu) açıldı.
Y
✎
✎1867’de Devlet görevlilerine karşı açılan davaları
✎
✎Harbiye, Bahriye ve Tıbbiye dışındaki okulların kontrolü bu nezarete
S
✎
✎görmek için Şurayı Devlet (Danıştay) kuruldu.
verildi. Rüştiyelerin açılmasına hız verildi.
♥♥ Mali Alanda ✎ Fransızca eğitim ve batılı anlamda ilk eğitim verecek olan
O
✎1868’de
✎
✎1841-1842 yılında ilk bütçe hazırlandı, 1846-1847 yılında ise ilk mo- lise ile üniversite arasında bir kurum olan Galatasaray Sultanisi açıldı.
S
dern bütçeye geçildi. ✎
✎1869’da Fransız eğitim sistemini örnek alan Maarif-i Umumiye Nizam-
✎
✎Vergilerin mükellefler arasında düzgün ve gelirlere göre dağıtılması namesi yayınlandı.
amaçlandı. ✎
✎1870’te Dârülmuallimât adında kız öğretmen okulu açıldı.
✎
✎Devlet görevlilerinin halktan resmi vergiler dışında aldıkları vergiler
♥♥ Sanayileşme Alanında
yasaklandı.
✎
✎Devlet eliyle atölye ve tesis kurulmasını amaçlayan sanayileşme
✎
✎1840’ta Kaime-i Nakdiye (Mutebere) ismiyle ilk kâğıt para dolaşıma
56
başladı. Önce Yedikule-Küçükçekmece arasında 130 metre uzunlu- nitelikli kurumlar açabilecektir.
ğunda bir tür sanayi parkı kuruldu. ✎
✎Gayrimüslimler kendi okul ve hastanelerini açabilecektir.
M
✎
✎Zeytinburnu’nda demir işleme ve makine imalathanesi, kumaş ve
♥♥ Kırım Savaşı sırasında İstanbul’a gelen ve yaralıları tedavi eden;
pamuklu çorap üretim tesisi, buradaki fabrikalar için teknik eleman ye-
A
Geceleri herkes çekildikten sonra Selimiye Kışlası’nın uzun koridorlarında
tiştirecek bir okul açıldı.
lambasıyla dolaştığı için “Lambalı Kadın” lakabını alan Hemşireciliğin
C
✎
✎Bakırköy’de baruthanenin yanına bir iplik bükme, dokuma ve pa- kurucusu Florence Nightingale
muklu basma fabrikası, Hereke’de bir pamuklu dokuma fabrikası ku-
O
ಡಡ ABDÜLAZIZ (1861-1876)
ruldu.
✎
✎Avrupa seyahatine çıkan ilk Osmanlı Padişahı Abdülaziz’in bu gezi-
✎ yapımına önem verilmiştir.
✎Yol
H
yi gerçekleştirdiği “Saltanat Vagonu” günümüzde Rahmi Koç Sanayi
✎
✎Devlet memurlarının yerli kumaş kullanması zorunluluğu getirildi.
Müzesindedir.
✎ anonim Vapurculuk şirketi kuruldu
✎İlk
✎
✎Kırım Savaşı’ndan sonra Osmanlı Devleti en büyük dış borçlanma-
►► Islahat Fermanı
Rektör Yayınları
yı bu dönemde yaptığı; Osmanlı donanması yenilenerek gemi sayısı
açısından dünyanın 3. büyük filosu hâline getirildiği ve Beylerbeyi ve
✎ yılında ilan ettiği Islahat Fermanı ile Osmanlı Devleti, Tanzimat
L
✎1856
Çırağan Saraylarının yapıldığı dönemdir.
Fermanı ile başlayan yenileşmehareketlerinin devamı olarak dıştan ge-
A
len bu baskıları engellemek istemiştir. ✎
✎Ziraat Bankasının temeli sayılan Memleket Sandıkları kurulmuştur.
♥♥ Islahat Fermanının özellikleri ✎

✎İstanbul’da 1865 yılında yetim çocukların eğitimi için açılan kurum
Y
Darüşşafaka’dır.
✎
✎Müslüman olmayan halka din ve vicdan özgürlüğü sağlanacaktır.
S
✎
✎Abdülaziz döneminde kurulan ve günümüzdeki Danıştayla
✎
✎Gayrimüslimlere küçük düşürücü deyimler kullanılmayacaktır.
Yargıtay’ın temelini oluşturan kurumlar Şurayı Devlet (Danıştay) ve Di-
O
✎
✎Gayrimüslimler devlet memuru olabilecektir.
vanı Ahkamı Adliye (Yargıtay)
S
✎
✎Vergiler herkesin gelirine göre toplanacak, cizye vergisi ile iltizam
✎
✎Ahmet Cevdet Paşa başkanlığındaki bir komisyon tarafından der-
usulü kaldırılacaktır.
lenen İslami özel hukuk (medeni hukuk) kuralları kodeksi “Mecelle-i
✎
✎Gayrimüslimler belediye ve il meclislerine üye olabileceklerdir. Ahkâm-ı Adliye” ilk olarak bu dönemde yürürlüğe girmiştir.
✎
✎Gayrimüslimler nakdî bedel ödeyerek askerlikten muaf olabilecektir. ♥♥ Abdülaziz dönemi diğer gelişmeleri
✎
✎Yabancılar Osmanlı toprakları üzerinde mülk edinebileceklerdir. ✎
✎Hilalı Ahmer Cemiyeti kuruldu (Kızılay)
✎
✎Tarım ve ticaret işleri düzenlenecek herkes şirket ve banka gibi ticari ✎ Osmanlı Üniversitesi açılmıştır (Darülfunun)
✎İlk
57
✎ mizah dergisi çıkarıldı (T.Kasap-Diyojen)

✎İlk ►► II.Abdülhamit döneminin Askeri ve Siyasi olayları
✎
✎Nizamiye Mahkemeleri kuruldu. ✎
✎1876-1877 Osmanlı-Sırp Savaşı: Osmanlı İmparatorluğu ile Sırbistan
M
✎
✎Vilayet Nizamnamesi yayınlandı. Prensliği arasında gerçekleşen savaşlardır.Bu savaşın hemen sonra-
sında Osmanlı İmparatorluğu ile Rus İmparatorluğu arasında 93 Harbi
A
✎
✎Maarifi Umumiye Nizamnamesi yayınlanarak Tarih dersleri zorunlu
hale getirildi. başladı.
C
✎ resim sergisi açıldı (Şeker Ahmet Paşa)
✎İlk ✎
✎Tersane Konferansı (1876): Osmanlı Devleti’nin Balkanlardaki eyalet-
lerinin yönetim koşullarını düzenlemek üzere Avrupa ülkelerinin baskısı
O
✎
✎Ceride-i Mehakim çıkarıldı (Resmi Gazete)
sonucu İstanbul’daki Haliç Tersaneleri’nde toplanmış uluslararası bir
✎
✎Darül Muallimat açıldı (ilk kız öğretmen okulu)
konferanstır.Sırbistan ve Karadağ için bağımsızlık kararı alındı.Bulgaris-
H
✎
✎İstanbul’da idadiler açıldı (lise) tan ve Bosna-Hersek’e özerklik verilmesi kararlaştırıldı. Osmanlı Devleti
ಡಡ V.MURAT (1876) bu durumu kabul etmeyince Rusya Osmanlı Devleti’ne savaş açtı.
✎ Harbi (1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı): Tersane ve akabinde
✎93
✎ Abdülaziz’in darbe ile indirilmesi ve darbecilerin Çerkez Ha-
Rektör Yayınları
✎Sultan
gerçekleşen Londra konferansında alınan kararları kabul etmeyen
san baskınında öldürülmesi olayları zamanında padişah olmuş, Kısa
Osmanlı’ya Rusya savaş açmıştır. Yaklaşık 1 yıl süren savaşta Osmanlı
L
süre içinde yaşadığı olaylar kendisini etkilemiştir. Toplu halde huzura
orduları, savunma savaşı yapmıştır. Osmanlı Orduları Rusya karşısında
alınan gayr-i müslim cemaat ruhanileri kendilerine mahsus kıyafetle-
A
ağır bir yenilgi almıştır Edirne Ateşkesi ile savaş hali sona ermiştir..
riyle üzerine yürüyünce kaçmaya çalışmış, Padişahların törenle Cuma
namazına gittikleri Cuma Selamlığı sırasında kendini sarayın havuzuna ✎
✎Ayastefanos Antlaşması: 93 Harbi (1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı)
Y
atmaya çalışması yüzünden bu törene bir daha cesaret edilememiş, sonunda imzalanan barış antlaşmasıdır. Maddeleri arasında;
S
dahada önemlisi saltanatının meşruiyetinin tasdiki anlamına gelen kı- ♥♥ Sırbistan, Karadağ ve Romanya tam bağımsızlık kazanacak ve
lıç alayı yapılamamıştır. Yoğun psikolojik travmaların geçtiği dönemde sınırları genişletilecek.
O
sadece 93 günde tahta kalarak en kısa sürede tahta kalan Osmanlı
♥♥ Büyük bir Bulgaristan Prensliği kurulacak, Prensliğin sınırları
S
Padişahı olmuştur.
Tuna’dan Ege’ye, Trakya’dan Arnavutluk’a uzanacak.
♥♥ Bosna-Hersek’e iç işlerinde bağımsızlık verilecek.

ಡಡ II.ABDÜLHAMIT (1876-1909)
♥♥ Kars, Ardahan, Artvin, Batum, Doğubeyazıt ve Eleşkirt
✎
✎Aralarında Mithat Paşa, Ziya Paşa, Ali Suavi, Namık Kemal ve
Rusya’ya verilecek.
Şinasi’nin de bulunduğu devlet adamlarıve aydınlar meşrutiyeti ilan
edeceğine söz vererek Osmanlı tahtına oturan Osmanlı Sultanıdır. ♥♥ Teselya Yunanistan’a bırakılacak.
58
✎
✎gibi maddeler vardır, Ancak Batılı devletlerin araya girmesi sonucu bunalımdan faydalanarak 1881’deTunus’u işgal etti.
bu antlaşma yürürlüğe girmeden Berlin’de yeni bir antlaşma imzalan- ✎
✎İstanbul Antlaşması (1885): Maltız Olayını bahane ederek İngiltere
M
mıştır. Ayastefanos Antlaşması, Osmanlı devrinde Sevr Antlaşması gibi (Büyük Britanya) 1882’de Mısır’ı işgal etmiştir. Osmanlı İmparatorluğu ile
kâğıt üzerinde kalan bir antlaşmadır. Büyük Britanya arasında Mısır konusunda imzalanmış bir antlaşmadır.
A
✎
✎Berlin Antlaşması (1878): Osmanlı İmparatorluğu, Rusya İmparator- Bu antlaşmayla Büyük Britanya’nın Mısır’daki varlığı resmiyet kazanmış
C
luğu, Büyük Britanya, Alman İmparatorluğu, Avusturya-Macaristan İm- oldu.
paratorluğu, İtalya Krallığı ve Fransa arasında Berlin’de imzalanan barış ✎
✎Dömeke Meydan Muharebesi (1897): Osmanlı İmparatorluğu ile Yu-
O
antlaşmasıdır. Antlaşma maddeleri arasında; nanistan arasında meydana gelen savaştır. Yaklaşık bir ay sürmüş ve
♥♥ Bulgaristan üçe ayrılarak Asıl Bulgaristan’ın Osmanlı Devleti’ne Osmanlı ordusunun kesin zaferiyle neticelenmiştir. Osmanlı Devleti’nin
H
bağlı bir prenslikolması, Doğu Rumeli’nin özerk olması ve Makedonya’nın yaptığı son meydan savaşıdır.
ıslahat şartı ile Osmanlı Devleti’ne bırakılması kararlaştırıldı. ►► Kanuniesasi
♥♥ Sırbistan, Karadağ ve Romanya bağımsızolacaktı. ✎
✎Türk tarihinin ilk yazılı anayasası olan II.Abdülhamit döneminde ilan
Rektör Yayınları
♥♥ Kars, Ardahan, Batum Rusya’ya; Doğubeyazıt Osmanlı edilen 1876 Kânûn-i Esâsî’si bağımsız bir İslam ülkesinde yürürlüğe giren
L
Devleti’ne bırakılacaktı. Batılı anlamda ilk yazılı anayasadır. Bu anayasanın önemli maddeleri;
♥♥ Bosna Hersek Osmanlı toprağı sayılacak ancak yönetimi, geçici ✎

✎Herkes kanun ve devlet karşısında eşit haklara sahiptir.
A
olarak Avusturya’yabırakılacaktı. ✎
✎Herkese eğitim - öğretim, mülkiyet hakkı, basın, yayın ve din özgür-
Y
♥♥ Girit ve Ermenilerin oturdukları yerde ıslahatlaryapılacaktı. (Bu lüğü verilmiştir.
S
maddeyle beraber Ermeni Meselesi ilk kez Uluslararası bir antlaşmada ✎
✎Yasama yetkisi Âyan Meclisi ve Mebusan Meclisi ne aittir.
yer almıştır) ✎
✎Âyan Meclisi üyeleri padişah tarafından ölünceye kadar kalma kay-
O
✎
✎Halepa Fermanı (1878): Girit Rumları ile Osmanlı Devleti arasındaki dıyla tayin edilecektir.
S
antlaşmadır. Adada toplanan verginin ada için harcanması kararlaştı- ✎
✎Mebusan Meclisi nin üyeleri dört yılda bir yapılan seçimle erkeklerin
rıldı İlk vali Fotiyadi Paşa, Girit mahkemelerine bağımsızlık kazandıracak seçeceği milletvekillerden oluşacaktır.
bir nizamname hazırladı ve bunu Osmanlı hükumetine de kabul ettirdi.
✎
✎Yürütme yetkisi padişahın bulunduğu bakanlar kuruluna aittir.
✎
✎Kıbrıs’ın İngiltere’ye verilmesi (1878): Geçici olarak verilen bu yer
✎
✎Hükûmetin kurulması ve görevden alınması yetkisi padişaha aittir.
I.Dünya Savaşı sırasında tamamen kaybedilmiştir.
✎
✎Hükûmet, padişaha karşı sorumludur.
✎
✎Tunus’un İşgali (1881): Fransa, Osmanlı Devleti’nin içinde bulunduğu
✎
✎Meclisi açma ve kapama yetkisi padişaha aittir.
59
✎
✎Kanun teklifini yalnızca hükûmet yapabilecek ve kanunlar padişa- ✎
✎Hafiyelik Teşkilatı oluşturulmuştur.
hın onayından sonra yürürlüğe girecektir. ✎
✎Osman Hamdi Bey tarafından ilk resim okulu Sanayi Nefise açılmış;
M
►► I. Meşrutiyet Ticaret, Hukuk ve Mülkiye mektepleri kurulmuştur.
✎ Sandıkları Ziraat Bankasına dönüştürülmüştür.
A
✎
✎Osmanlı İmparatorluğu’nda 1876 yılında ilan edilen anayasal yö- ✎Memleket
netime denir. İlk kez parlemento kurulmuş Mebuslar Meclisi açılmıştır. ✎

✎Ermeni isyanına karşı Hamidiye Alayları kurulmuştur.
C
Yürütme yetkisini tümüyle elinde tutan padişah, sadrazam ve vekilleri ✎
✎Japonya’ya iade-i ziyaret babında Ertuğrul Fırkateyni gönderilmiştir.
(bakanları) istediği gibi atayıp görevden alabiliyordu. Meclisin vekiller
O
✎
✎Yardıma muhtaç insanlar için Darülacize kurulmuştur.
üzerinde denetim yetkisi yoktu. Padişah, savaş ve barış yapma, iste-
✎
✎Demiryolları inşa edilmiştir
diğinde meclisi kapatma ve yeniden seçimlere götürme yetkisine de
H
sahipti. Ayrıca padişahın, “kamu yararı için” polis soruşturması sonu- ✎✎
cunda kişiyi sürgün etme yetkisi vardı. Kanun-i Esasi uyarınca iki kanatlı ►► II. Meşrutiyet
bir parlamento oluşturuldu. Üyeleri seçim yoluyla belirlenen meclise
✎ ilan edilmesinde Jön Türkler etkiliyken II.Meşrutiyet’in
Rektör Yayınları
✎I.Meşrutiyet’in
Meclis-i Mebusan, üyeleri atama yoluyla belirlenen meclise de Âyan
ilan edilmesinde etkili olan grup İttihat ve Terakki Cemiyeti’dir.
Meclisi deniyordu. İki meclisin oluşturduğu parlamento Meclis-i Umumi
L
(Genel Meclis) olarak adlandırılmıştı. Âyan Meclisi’nin başkan ve üye- ✎
✎İttihat ve Terakki Cemiyetinin baskısı, İngiltere ve Rusya arasında
Reval Görüşmelerinin yapılması, Ordu ile Halk arasında isyan belirti-
A
leri doğrudan padişah tarafından atanıyordu. II. Abdülhamit Osmanlı-
Rus Savaşı’nı gerekçe göstererek anayasanın kendisine verdiği hakkı lerinin ortaya çıkması ve Padişaha darbe için ordu kurulduğu iddiası
II.Meşrutiyet’in ilan edilmesinin nedenleri arasındadır.
Y
kullanıp Mebusan Meclisi’ni süresiz kapattı.
♥♥ II.Meşrutiyet’in ilanından sonra Kanuniesasi’de 1909 tarihi ile
S
►► İstibdad Dönemi
getirilen yenilikler;
✎
✎II.Abdülhamit’in Meşruti yönetime son verip 30 yıl boyunca tek elen-
O
✎
✎Basın üzerindeki sansür kaldırıldı.
de sıkı yönetim uyguladığı dönemin adıdır. Bu dönemde;
S
✎
✎Padişahın sürgün yetkisi elinden alındı.
✎
✎İslamcılık siyaseti izlenmiştir.
✎
✎Hükûmet, padişaha karşı değil meclise karşı sorumlu hâle getirildi.
✎
✎Devlet Yıldız Sarayından yönetilmiştir.
✎
✎İttihat ve Terakki, Hürriyet ve İtilaf ve Ahrar fırkaları kurularak çok par-
✎
✎Muharrem Kararnamesi (1881) ile devlet iflas ettiğini açıklamış Du-
tili yaşama geçildi.
yun Umimiye İdaresi kurulmuştur. Bu idare Osmanlı’nın Doğu Rumeli
vergilerine, Maden, Reji, Orman, Balık, Demir Yolu, Tuzla ve Kabotaj ✎
✎Padişahın veto hakkı sınırlandırıldı.
gelirlerine el koymuştur. ✎
✎İttihat ve Terakki, Ahrar Fırkası, Hürriyet ve İtilaf Fırkası ve İttihad-ı Mu-
60
hammedi Fırkası başlıca partiler arasındadır. Edirne ve Kırklareli kurtarılmıştır. Londra Konferansı, hükümleri kısmen
değişmiştir. 1913’te Londra Antlaşması imzalandı bu antlaşmaya göre
ಡಡ V.MEHMET REŞAT (1909-1918)
M
♥♥ Osmanlı Devleti’nin batı sınırı Midye-Enez hattı olacaktır.
✎ Mart Olayı ardından 1909’da II. Abdülhamid Meclis-i Milli tara-
✎31
A
fından tahttan indirilmesiyle İttihat ve Terakki’nin desteğiyle Osmanlı ♥♥ Selanik, Güney Makedonya ve Girit Yunanistan’a verilecektir.
Sultanı olmuştur.
C
♥♥ Orta ve Kuzey Makedonya, Sırbistan’a bırakılacaktır.
►► V.Mehmet Dönemi’nin Askeri ve Siyasi olayları ♥♥ Ege Adaları’nın geleceğinin saptanması büyük devletlere bıra-
O
✎
✎Trablusgarp Savaşı (1912):Tek bir ülke olarak birleşmekte diğer Av- kılacaktır.
rupa ülkelerine göre geç kalan İtalya, sömürgecilik yarışına katılarak ✎
✎İstanbul Antlaşması (1913): Osmanlı ve Bulgaristan arasında imza-
H
Kuzey Afrika’da Osmanlılara ait olan Trablusgarp’i ele geçirmek istedi. lanmış Meriç Nehir sınır kabul edilmiştir.
Avrupalı devletlerin de desteğini alan İtalya, Osmanlı Devleti’ne bir ul-
✎
✎Atina Antlaşması (1913): Osmanlı ve Yunanistan arasında imzalan-
timatom vererek, Trablusgarp’in kendisine bırakılmasını istedi. İtalyanla-
mış ve Meriç Nehri sınır kabul edilmiştir.
Rektör Yayınları
rın bu isteği reddedilince Trablusgarp ve Bingazi işgal edildi. Balkan Sa-
✎
✎İstanbul Antlaşması (1914): Osmanlı ve Sırbistan arasında,
vaşlarının başlaması üzerine İtalyanlarla barış imzalandı ve Trablusgarp
L
Sırbistan’da kalan Türklerin hakları üzerine bu antlaşma imzalanmıştır.
Savaşı sona erdi. Yapılan Uşi Antlaşması’na göre Trablusgarp ve Bingazi
İtalya’ya verildi. 12 ada Yunanistan’ın işgal etmemesi için geri verilmek ►► İttihat ve Terakki Dönemi gelişmeleri
A
üzere İtalya’da bırakıldı. Böylece Kuzey Afrika’daki son toprak parçası ✎
✎Şer-i Hukuk mahkemeleri adalet bakanlığına bağlanmış ve şeyhülis-
Y
da elden çıkmış oldu. lamın yönetiminden alınmıştır.
✎ Balkan Savaşı (1912): 8 Ekim 1912 - 30 Mayıs 1913 tarihleri arasın-
S
✎I. ✎
✎Evkaf nezaretine bağlı olan bazı okullar eğitimi birleştirmek için ma-
da Bulgaristan Krallığı, Sırbistan Krallığı, Yunanistan Krallığı ve Karadağ arif bakanlığına alınmıştır.
O
Krallığı’ndan oluşan Balkan Birliği, Osmanlı İmparatorluğu’nun Balkan-
✎
✎Yargı kuvveti, şerri, örfi ve kapitulasyonla verilmiş hakların tümü,
lardaki topraklarının çoğunu ele geçirdi. Arnavutluk da bağımsızlığını
S
Adalet bakanlığına ait olacak ve tek bir hukuk sistemi geçerli olacaktır
kazandı.
✎
✎Bütçe ayarlaması hükümete bırakıldı.
✎
✎Bab-ı Ali Baskını (1913): İttihatçılar tarafından gerçekleştirilmiş yöne-
tim etkinliği artmıştır. ✎
✎Meclisi Mebusan’ın her vekiline kanun teklifi hakkı verildi.
✎ Balkan Savaşı (1913): I. Balkan Savaşı’na katılan Yunanistan, Ka-

✎II. ✎
✎Şahsi hürriyetlere hiç kimsenin kanunlar dışında tutuklanamaz kısmı
radağ, Arnavutluk, Sırbistan, Osmanlı İmparatorluğu ve sonradan katı- eklendi.
lan Romanya’nın Bulgaristan’a karşı yaptıkları savaşlardır. Bu savaş ile ✎ dönemlerde “İttihad-ı Anasır” (Unsurların Birliği) düşüncesi benim-
✎İlk
61
senmiştir. Osmanlı İmparatorluğu Kültür ve Medeniyet

✎
✎Aile Kararnamesi ile kadınlara evlilik ve boşanma hukukunda bazı
♥♥ Osmanlı İmparatorluğunun kuruluşundan yıkılışına kadar Mer-
M
haklar tanımış olmasına rağmen işgal döneminde kararname yürürlük-
kezi olan şehirler
ten kaldırılmıştır.
A
✎
✎Söğüt – Karacahisar – Bilecik – İznik – Bursa – Edirne – İstanbul
✎
✎Eğitim yaygınlaştırılmış, ilköğretim zorunlu ve parasız olmuş ve eğitim-
C
de birliğin sağlanması için çalışılmıştır. ♥♥ Osmanlı İmparatorluğunda hükümdar ünvanları
✎
✎Osmanlı İtibar-ı Milli bankası açıldı. ✎
✎Han, Hakan, Bey, Gazi, Padişah, Sultan, Halife, Hünkar, Hüdaven-
O
digar
ಡಡ VI. MEHMET VAHIDEDDIN (1918-1922)
♥♥ Osmanlı İmparatorluğunda Hükümdarlık sembolleri
H
✎
✎Son Osmanlı Hükümdarıdır.
✎
✎Otağ, Alem, Tuğ, Tuğra, Çetr, Tabl, Hutbe, Hilat, Taht, Kılıç Alayı, Sik-
✎
✎Son Osmanlı Sadrazamı Ahmet Tevfik Paşa’dır.
ke, Cülus Bahşişi, Sancak
✎ Kasım 1922 tarihinde Saltanatın Kaldırılması’ndan sonra da An-
✎1
♥♥ Osmanlı İmparatorluğunda Padişah’ın Yasama yetkileri
Rektör Yayınları
kara Hükümeti halife olarak, T.B.M.M.’nin seçtiği Halife Abdülmecid
Efendi’den, sadece Müslümanların Halifesi unvanını kullanması ve gös- ✎
✎Buyruk: Yazılı emirler
L
terişli hareketlerde bulunmaması istemişti. Abdülmecid Efendi, T.B.M.M. ✎
✎Tuğra: Padişahın imzası
A
Yönetimi tarafından halife seçildikten sonra kendisine verilen talimata ✎
✎Kanunname: Padişah belgesi
aykırı olarak, “Halife-î Müslimin” unvanından başka sıfat ve unvanlar
✎
✎Berat: Atama belgesi
Y
kullanarak, Cumhuriyet hükumetinin talimatı dışına çıktı. Son Osmanlı
✎
✎Adaletname: Hak koruyucu belge
Halifesi Abdülmecid Efendi’nin, Gazi Mustafa Kemal Paşa’nın Cum-
S
huriyetin İlânından sonra gerçekleştirmeyi planladığı devrimlere engel ✎
✎Hattı hümayun: Padişahın yazdığı emirler
O
olabilmesi ihtimal dahilinde bulunan bir hilafet kurumuna karşı en sert ♥♥ Osmanlı İmparatorluğunda Padişah’ın Yürütme yetkileri
tedbirleri alacağı belliydi. Bir taraftan Abdülmecid Efendi’nin, bu dav-
S
✎
✎Divana başkanlık ederek Devletin yönetilmesi üzerine alınan karar-
ranışları Halifeliğin kaldırılması için bahane edilerek ve diğer taraftan
larda söz sahibi olmak
da başka sebepler ileri sürülmek suretiyle, hilafet müessesesi 3 Mart
♥♥ Osmanlı İmparatorluğunda Padişah’ın Yargı yetkileri
1924 tarihli Halifeliğin kaldırılması ve Hanedan-ı Osmaniye’nin Türkiye
Cumhuriyeti memâlik-î hariciyesine çıkarılmasına dair kanûn ile sona ✎
✎Kulluk sistemi: Devşirme sistemi üzerindeki etkisi
erdirildi. Osmanlı Hanedanı yurt dışına çıkarıldıktan sonra “Hanedan ✎
✎Müsadere sistemi: Kişilerin mal varlığına el koyma hakkı
Reisliği” sistemiyle Aile Başkanlığı sistemi uygulandı.
♥♥ Osmanlı İmparatorluğunda Veraset Sistemi
62
✎
✎Osman Bey: Ülke hanedanın ortak malıdır. lan Tuğra çeken divan üyesi Nişancı’dır.
✎
✎I.Murat: Ülke padişahın ve oğullarının ortak malıdır. ♥♥ Osmanlı’da fetva verme yetkisi bulunan tek kişi olan aynı za-
M
✎
✎II.Mehmet: Ülke sadece padişahın malıdır. manda Divanın daimi bir üyesi olmamasına rağmen alınan kararların
dine uygun olup olmadığı bilgisine başvurulan görevli Şehyülislam’dır.
A
✎
✎I.Ahmet: Ekber ve Erşed (en büyük ve olgun) olan tahta geçer.
♥♥ Osmanlı’da deniz kuvvetlerinin en büyük askeri ve mülki amiri
C
♥♥ Sancak Sistemine tabii tutulan Sancaklar;
olan ve vezir olması halinde divan toplantılarına katılan Devlet görevlisi
✎
✎Saruhan (Manisa), Amasya, Trabzon, Aydın, Kütahya, Konya, Kas-
Kaptan-ı Derya’dır.
O
tamonu, Çankırı, Teke ve Kefe (Anadolu dışında bulunan tek sancak
Kefe’dir) ♥♥ İstanbul’un güvenliğinden sorumlu olan vezir rütbesine sahip
H
olmaları halinde Divan toplantılarına katılan Devlet görevlisi Yeniçeri
♥♥ Osmanlı Sarayları
Ağası’dır.
✎
✎Bursa Sarayı (Orhan Bey)
♥♥ Osmanlı İmparatorluğunda idari ve askeri alanlarda sorumlu
✎
✎Edirne Sarayı (I.Murat)
Rektör Yayınları
olan Seyfiye yönetici sınıfı görevlileri;
✎
✎Topkapı Sarayı (II.Mehmet)
✎
✎Sadrazam, Vezirler, Yeniçeri Ağası, Kaptan-ı Derya, Beylerbeyi, San-
L
✎
✎Yıldız Sarayı (III.Selim) cakbeyi, Subaşı
A
✎
✎Dolmabahçe Sarayı (Abdülmecit) ♥♥ Osmanlı İmparatorluğunda eğitim, din ve hukuk alanlarında
✎
✎Çırağan Sarayı (Abdülaziz) sorumlu olan İlmiye yönetici sınıfı görevlileri;
Y
✎
✎Beylerbeyi Sarayı (Abdülaziz) ✎
✎Şeyhülislam, Kazasker, Kadı, İmam, Müderris
S
♥♥ Padişahın mutlak vekili olan ve Padişahın mührünü taşı- ♥♥ Osmanlı İmparatorluğunda bürokrasi ve diplomasi alanlarında
yan; Serdar-ı Ekrem sıfatıyla orduyu komuta eden devlet görevlisi sorumlu olan Kalemiye yönetici sınıfı görevlileri;
O
Sadrazam’dır. ✎
✎Defterdar, Nişancı, Reisülküttap, Katip, Memur
S
♥♥ Türk ve Müslüman olup Medrese çıkışlı olması gereken Askeri ♥♥ Osmanlı İmparatorluğunda Başkentin idaresinden sorumlu olan
davalardan ve Adalet işlerinden sorumlu divan üyesi Kazasker’dir. kişiler
♥♥ Devletin her türlü mali işlerini yürüten Divan üyesi Defterdar’dır. ✎
✎Sadrazam: Genel düzeninden sorumlu
♥♥ Devletin dış yazışmalarından sorumlu divan üyesi Reisülküttap’tır. ✎
✎Yeniçeri Ağası: Şehrin güvenliğinden sorumlu
♥♥ İç ve dış yazışmaları yürüten ve belgelere Padişahın imzası sayı- ✎

✎Taht Kadısı: Adalet işlerinden sorumlu
63
✎
✎Muhtesip: Çarşı-Pazar düzeninden sorumlu ✎
✎Ulufeciler: Atlı birliklerdir. Savaş sırasında saltanat sancağını korurlar-
✎
✎Şehremini: Belediye işlerinden sorumlu dı.
M
✎
✎Mimarbaşı: İmar işlerinden sorumlu ♥♥ Osmanlı Askeri sisteminde Eyalet Askerleri
A
✎
✎Tımarlı Sipahiler: Ordunun en kalabalık bölümünü oluşturan ve te-
meli Dirlik sistemine dayanan Türk askerlerdir.
C
✎
✎Akıncılar: Hafif süvari birliklerdir.
O
✎
✎Azaplar: Sınır kalelerini koruyanlar.
✎
✎Beşliler: Sınır kalelerini koruyanlar.
H
✎
✎Cerahorlar: Ordunun geçeceği yerlerde yol açan Hristiyan asker-
lerdir.
✎
✎Delilier: Hafif süvari birlikleridir. Keşif ve bilgi koludur.
Rektör Yayınları
✎
✎Derbentçiler: Ticaret yolları üzerinde güvenliği sağlayanlar.
♥♥ Osmanlı Askeri sisteminde Kapıkulu Askerleri
L
✎
✎Gönüllüler: Sınırdaki şehir ve kasabaları koruyanlar.
✎
✎Acemi Oğlanlar: Küçük yaşta ocağa alıp eğitim alanlar ✎
✎Müsellemler: Ordunun önünde yol açan, körü kuran birliktir.
A
✎
✎Yeniçeri Ocağı: Merkezi ordunun en önemli kısmıdır. Askerlikten baş- ✎
✎Mortulozlar: Sarp geçitlerde güvenliği sağlayan maaşlı Hristiyan as-
ka işle uğraşmazlar 3 ayda bir ulufe denilen maaş alırlardı.
Y
kerlerdir.
✎
✎Topçu Ocağı: Top döken ve Savaşta kullanan ✎
✎Turnalar: Ordunun posta işleriyle ilgilenenler
S
✎
✎Cebeci Ocağı: Silah yapım, bakım, onarım ✎
✎Sakalar: Ordunun su ihtiyacını karşılayanlar
O
✎
✎Lağımcı Ocağı: Savaşlarda tünel kazan ve düşman surlarını imha ✎
✎Yayalar: Yol açmak, siper kazmak gibi görevli askerler.
eden teknik sınıf
S
✎
✎Voynuklar: Ordunun atlarına bakma vazifesi olan ve savaşlara katı-
✎
✎Humbaracı Ocağı: Havan topu, El bombaları yapıp kullananlar lan Hristiyan askerler.
✎
✎Bostancı Ocağı: Saray çevresinin güvenliğinden sorumlu
♥♥ Osmanlı Askeri sisteminde Donanma kuvvetleri
✎
✎Silahtar ve Sipahiler: Atlı birliklerdir. Savaş sırasında Otağı korurlar.
✎
✎Günümüzdeki Deniz Kuvvetleri Komutanına Osmanlı’da Kaptan-ı
✎
✎Garipler: Atlı birliklerdir. Savaş sırasında hazine ve ganimetleri korur- Derya denilmiştir.
lar.
✎
✎Donanma komutanına Reis denir.
64
✎
✎Donanma askerine Levent denir. ✎
✎Memleket Sandıkları: Ziraat Bankasının temelini oluşturan çiftçiye
✎
✎Donanmada bulunan gemilere Kadırga, Karamürsel, Kırlangıç, Fir- destek amaçlı açılan bankadır.
M
kate, Baştarda, Kalyon, Mavna ve Kalita gibi isimler verilmiştir. ✎
✎Ziraat Bankası: II.Abdülhamit döneminde açılan ilk milli bankadır.
A
♥♥ Osmanlı İmparatorluğunda Toprak Mülk ve Miri Arazi olarak ✎
✎Osmanlı İtibar-ı Milli Bankası: İttihat ve Terakki tarafından açılmıştır.
ikiye ayrılmıştır. Mülk arazi Örşi ve Haraci arazidir. Miri Arazinin bö- ♥♥ Osmanlı İmparatorluğunda Şer’i vergiler
C
lümleri;
✎
✎Öşür: Müslümanlardan alınan ürün vergisi
O
✎
✎Dirlik Arazi: Devlet vazifesi karşılığı verilen, Geliri 100 bin akçeden faz-
✎
✎Haraç: Gayrimüslimlerden alınan üretim vergisi
la olana Has, 20-100 bin arasında olana Zeamet, 10-20 bin arasında
✎
✎Cizye: Gayrimüslimlerden askerlik yapmamaları karşılığında alınan
H
olana Tımar adı verilmiştir.
vergi
✎
✎Mukataa: Geliri İltizam yoluyla toplanan topraklardır.
✎
✎Ağnam: Hayvan vergisi
✎
✎Paşmaklık: Geliri Valide Sultanlara ve diğer sultanlara verilen ayrılan
✎
✎Amediye: Gümrük vergisi
topraklardır.
Rektör Yayınları
✎
✎Arusane: Evlilikte kız sahibinin tımar sahibine ödediği vergi
✎
✎Ocaklık: Geliri kale muhafızlarına ve tersane giderlerine ayrılan top-
L
raklardır. ✎
✎Bac-ı Bacar: Çarşı ve Pazar vergisi
A
✎
✎Arpalık: Üst düzeyde devlet görevlilerine emeklilik dönemi için ayrı- ✎
✎Bennak: Toprak eken evli erkeklerden alınır
lan topraklardır. ✎
✎Cerime: Dirliklerde suç işleyenlerden alınır
Y
✎
✎Yurtluk: Geliri sınır boylarında görev yapanlara ayrılan topraklardır. ✎
✎Canavar Resmi: Gayrimüslimlerden alınan domuz vergisi
S
✎
✎Mevat: Tarıma elverişsiz verimsiz topraklar. ✎
✎Çiftbozan: Üretimde sürekliliği sağlamak adına toprağını ekmeyen-
✎
✎Malikane: Üstün hizmet karşılığı Padişah tarafından verilen mülk top- den alınan vergi
O
raklardır. ✎
✎İspenç: Gayrimüslim çiftçilerden alınan vergi
S
✎
✎Vakıf: Vergi alınmayan ve sosyal hizmet için kullanılan topraklardır. ✎
✎İhtisap: Şehir ve taşrada Pazar ve panayır yerlerinden alınan vergi
♥♥ Osmanlı’da açılan bankalar ✎

✎Mücerred: Evlenme çağındaki bekar çiftçilerden alınan vergi
✎
✎Bank-ı Dersaadet: Açılan ilk Osmanlı bankasıdır. ✎
✎Resmi Çift: Müslümanlardan toprağın büyüklüğü ve medeni duru-
✎
✎Bank-ı Osmani: İngiliz destekli açılmış sonradan Fransa da ortak olma göre alınan vergi
muştur. ✎
✎Tapu: Miri arazinin ziraatten alıkoyunması üzerine alınan vergi
65
♥♥ Osmanlı İmparatorluğunda Örfi vergiler ♥♥ Osmanlı Devletinde mahkemelerde alınan kararların işlendiği
✎
✎Avarız: Olağanüstü durumlarda alınan vergi deftere Şeriyye Sicilleri denir.
M
✎
✎Bad-ı Heva: Tazminat vergisi ♥♥ Osmanlı’da Padişahlara ve Önemli Paşalara verilen lakaplar
A
✎
✎Derbent: Yol, Geçit ve Köprü vergisi ✎
✎Adli: “Adil”. II. Bayezid, III. Mehmed ve II. Mahmud’a verilmiştir.
✎
✎Resm-i Nüzül: Ordunun geçtiği yerden halktan alınan vergi ✎ Başlı: “Ak başlıklı”. Aktimur’a verilmiştir.
✎Ak
C
✎
✎İmdadiyye-i seferiyye: Hane reislerinden savaş harcamalarını karşı- ✎
✎Avcı: IV. Mehmed’e verilmiştir. Hayatındaki en önde gelen uğraşısı
O
lamak için alınan vergidir idi. Edirne civarında kendisini bu iptilaya kaptırmıştı.
✎
✎İmdadiyye-i hazariyye: Hane reislerinden savaş olmayan zamanlar- ✎
✎Bahti: “Talihli”. I. Ahmed’e verilmiş ve onun tarafından şiirlerinde
H
da ihtiyaç doğması halinde alınan vergidir. maslah olarak kullanılmıştır.
✎
✎İâne-i cihadiyye: Hane reislerinden savaşa yardım için alınan ver- ✎
✎Bedros: “Kurnaz”. Genel bir Ermeni adıdır ve güya II. Abdülhamid’in
gidir. yüz hatları itibariyle Ermeniler’e benzediğini ima için ona verilmiştir.
Rektör Yayınları
✎
✎Kürekçi bedeli: Hane reislerinden gemilerde kürek çeken ve yelken ✎
✎Ceddü’l Osman:”Osmanlıların Babası”.Süleyman Şah’a verilmiştir.
açıp toplayanların ücretlerinin ödenmesi için alınan vergidir. ✎
✎Cihandar: “Dünyanın Efendisi”. III. Selim’e verilmiştir.
L
✎
✎İzn-i sefine: Yabanci tüccarlardan boğazlardan geçen tüccar ge- ✎
✎Civan: “Genç”.Kapıcıbaşı Mehmed’e verilmiştir.
A
milerine verilen izinlere karşılık alınan vergidir.
✎
✎Çelebi: Padişah oğullarına ayrıca I. Mehmed’e de özellikle verilmiş-
✎
✎Resmi Sürsat: Ordunun yol güzargahı üzerindeki halktan alınan ne- tir.
Y
vale vergisidir.
✎
✎Damad-ı Şehriyarı: “Padişah Damadı”. Padişahların kızlarıyla evle-
S
nenlere verilen ünvandır.
♥♥ Osmanlı Ekonomisinde Klasik dönemde etkili olan 3 önemli ilke
O
✎
✎Deli: I. Mustafa ve İbrahim’e verilmiştir.
✎
✎İaşecilik: Reayanın refahını sürekli kılmak için piyasayı kontrol altında ✎
S
✎Düzmece: “Sahte”. Şehzade Mustafa’ya verilmiş ünvandır.
tutan ilke
✎
✎Eğri: “Eğri-büğrü”. Topal olan Şehzade Cihangir’e verilmiştir.
✎
✎Gelenekçilik: Sosyal ve iktisadi ilişkilerde mevcut dengeleri korumayı
✎
✎Eğri Fatihi: III. Mehmed’e verilmiştir.
ve varolan düzeni bozacak değişme eğilimlerini engellemeyi ifade ilke
✎
✎Fahriddün: “Dinin öğüncü”. I. Osman’a verilmiştir.
✎
✎Fiskalizm: Hazineye ait gelirleri mümkün olduğu kadar yüksek düze-
✎
✎Fatih: İstanbul’u fethinden dolayı II. Mehmed’e verilmiştir.
ye çıkarmayı ve ulaştığı düzeyin altına inmesini engellemeyi amaçla-
yan ilke ✎
✎Fatih-i Bağdat: “Bağdat’ı fetheden” IV. Murad’a verilmiştir.
66
✎
✎Genç II. Osman’a verilen isimdir. ✎
✎Tavil: “Uzun”. Sokullu Mehmed Paşa’ya verilmiştir.
✎
✎Güreşçi: Güçlü olduğu için I. Mehmed’e verilmiştir. ✎
✎Veli: II. Bayezid’e verilen ünvandır.
M
✎
✎Hadimı’l Harameyni’ş Şerifeyn: “İki mübarek şehir olan Mekke ve ✎
✎Yavuz: “Yiğit”. I. Selim’e verilmiştir.
A
Medine’nin koruyucusu”. I. Selim’e 1517’de Mekke Şerifi tarafından bu ✎
✎Yıldırım: I. Bayezid’e verilmiştir.
şehirlerin anahtarı gönderilmek suretiyle verilmiş bir ünvandır.
C
♥♥ Osmanlı İmparatorluğunda Mimari’de Erken Dönem eserleri
✎
✎Hünkar: “Hükümdar” I. Murad ve II. Mehmed’e verilen ünvan.
✎
✎Bilinen ilk yapı İznik Hacı Özbek Camii (Orhan Bey)
O
✎
✎Hüdavendigar” Hükümdar”, “Bey”. I. Murad’a verilmiş
✎ Medrese İznik Süleyman Paşa Medresesi (Orhan Bey)
✎İlk
✎
✎İlhami: “İlham alan”. III. Selim’e verilen ünvandır.
✎ Külliye Fatih Külliyesi (Mimar Sinaneddin Yusuf)
✎İlk
H
✎
✎Kanbur: I. Mahmud’a verilmiştir.
✎ eski köşk Çinili Köşk (II.Mehmet)
✎En
✎
✎Kanuni: “Adil”. II. Mehmed’e ve özellikle de I.Süleyman’a verilmiştir.
✎
✎Sahnı Seman Medresesi, Bursa Ulu Camii, Bursa Yeşil Medrese ve Tür-
✎
✎Kuyucu: Murat Paşa’ya verilmiştir.
be, Edirne Üç Şerefeli Camii, Edirne II. Beyazıt Kulliyesi (DİNİ)
Rektör Yayınları
✎
✎Mest: “Sarhoş”. II. Selim’e verilmiştir.
✎
✎Edirne Sarayı, Edirne Uzunköprü, Topkapı Sarayı, Bursa İpek Han (Sİ-
L
✎
✎Muhteşem: Avrupalılar tarafından I. Süleyman’a verilen unvandır VİL)
✎ (Yarı Ölü) Hüseyin Paşa’ya verilen bir lakaptır.
A
✎Mezamorta: ✎
✎Kale Sultaniye, Kilitbahir Kalesi, Bozcaada Kaleci, Anadolu ve Ru-
✎
✎Osmancık: “Küçük Osman”. I. Osman için kullanılmıştır. meli Hisarı (ASKERİ)
Y
✎
✎Saibü’l-Aşereti’l Kamilet: “On numarayı tamamlayan”. Onuncu sul- ♥♥ Osmanlı İmparatorluğunda Mimari’de Klasik Dönem eserleri
S
tan olduğu için I. Süleyman’a verilmiştir. ✎ yapı Beyazıd Camii’dir (Mimar Hayrettin)
✎İlk
✎
✎Sarı: “Sarı”, “Soluk”. II. Selim’e verilmiştir. ✎
✎Dönemin en ünlü mimarı Mimar Sinan’dır.
O
✎
✎Sığır: II. Selim’e verilmiştir. ✎-✎ Haseki Hürrem Sultan Camii ve Külliyesi (ilk)
S
✎
✎Sofu: II. Bayezid’e verilen unvanıdır. ✎-✎ Şehzade Camii (Çıraklık)
✎
✎Sultanü’l-Guzat: “Gaziler sultanı”. İlk dönem unvanıdır. I. Murad ve ✎-✎ Süleymaniye Camii (Kalfalık)
diğerlerine verilmiştir.
✎-✎ Selimiye Camii (Ustalık) “Unesco Miras Listesi”
✎
✎Şahin:Sokullu Mehmed Paşa’ya verilmiştir.
✎
✎Sultan Ahmet Camii (Sedefkar Mehmet Ağa)
✎
✎Şücaeddin: “Dinin kahramanı”. Orhan’a verilen ünvandır.
✎
✎Rüstem Paşa Camii, Mihrimah Sultan Camii, Süleymaniye Medre-
67
sesi, Eyüp Sultan Türbesi, Köprülü Mehmet Paşa Külliyesi, Kara Mustafa kanüvisti Halepli Mustafa Naima Efendi
Paşa Külliyesi (DİNİ)
♥♥ Osmanlı İmparatorluğunda döneminde yaşayan en büyük vaka-
M
✎
✎Mostar Köprüsü, Osiyek Köprüsü, Drina (Sokullu Mehmet Paşa) Köp- nüvist olarak bilinen ve Mecelle’yi hazırlayan devlet adamı Ahmet Cevdet
rüsü, Rüsteş Paşa Kervansarayı, Sokullu Mehmet Paşa Sarayı, Bağdat Paşa
A
Köşkü, Revan Köşkü, Mısır Çarşısı, Şemsi Paşa Kütüphanesi (SİVİL)
♥♥ Cihannüma adlı eserinde Osmanlı’nın kuruluş dönemiyle ilgili
C
✎
✎Seddülbahir Kalesi (ASKERİ) bilgiler veren Neşri
♥♥ Osmanlı İmparatorluğunda Mimari’de Lale Devri eserleri
O
♥♥ Kanuni döneminin ünlü denizcisi ve bilim adamı olan “Kitab-ı
✎
✎Sadabad Kasrı, Nevşehirli İbrahim Paşa Külliyesi ve III.Ahmet Çeş- Bahriye” adlı eserini I.Süleyman’a takdim eden ünlü denizci Piri Reis
H
mesi
♥♥ Kanuni döneminin ünlü denizcisi ve Coğrafyacısı “Miratül Me-
♥♥ Osmanlı İmparatorluğunda Mimari’de Barok ve Rokoko Üslubu malik” adlı eseri bulunan bilgin Seydi Ali Reis
ile yaratılan eserler
♥♥ II.Mehmet ve II.Beyazıt dönemlerini anlatan “Tarih-i Ebü’l-
Rektör Yayınları
✎
✎Nuru Osmaniye Camii (ilk örnek) Feth” adlı eserin sahibi ünlü Tarihçi Tursun Bey
✎
✎Laleli Camii, İshak Paşa Sarayı, Levent ve Selimiye Kışlası, Eyüp Sultan ♥♥ Osmanlı Döneminde yaşamış ünlü bir seyyah olan ve
L
Camii “Seyehatname”si bulunan alim Evliya Çelebi
A
♥♥ Osmanlı İmparatorluğunda Mimari’de Neoklasik Dönem eserleri ♥♥ Osmanlı Tarihinin ilk bilim tarihçisi olan ve “Miftahü-s-Sa’de ve
✎
✎Bebek Camii, Alman Çeşmesi, Bostancı Camii, Haydarpaşa İskelesi Misbahü’s-Siyade” eseri bulunan kişi Taşköprülüzade Ahmet
Y
♥♥ Osmanlı İmparatorluğunda ilk rasathaneyi kuran ünlü gökbi- ♥♥ Osmanlı’nın ilk şeyhülislam’ı olarak kabul edilen ve Aynü’l Ayan
S
limci Takiyüddin Mehmet adlı eseri bulunan alim Molla Fenari
O
♥♥ Osmanlı’da Yapay kanat takarak uçuş denemesi yapan ilk insan ♥♥ Mehmet Ali Paşa tarafından Mısır’da çıkarılan gazetenin adı
Hazerfen Ahmet Çelebi Vekay-i Mısriyye
S
♥♥ Osmanlı İmparatorluğunda ilk roket uçuşu denemesini yapan ♥♥ Abdülmecit döneminde çıkarılan ve ilk yarı Resmi Türkçe özel-
bilim adamı Lagari Hasan Çelebi liği olan gazete Ceride-i Havadis
♥♥ Osmanlı İmparatorluğunda döneminde yaşamış Türk Plasik ♥♥ Şinasi ve Agah Efendi tarafından çıkarılmış ilk özel gazetenin
Cerrahinin Babası olarak bilinen bilim adamı Sabuncuoğlu Şerafettin adı Tercüman-ı Ahval
♥♥ Osmanlı İmparatorluğunda döneminde yaşamış ilk Osmanlı va- ♥♥ Tasvir-i Efkar adlı özel gazeteyi çıkaran Şinasi
68
♥♥ Gazete üzerinde ilk kez Miladi Tarih kullanılma özelliği olan ga-
zete Sabah
M
♥♥ Osmanlı İmparatorluğunda çıkarılan ilk resmi gazete Takvim-i
Vekayi (II.Mahmut)
A
♥♥ Abdülmecit döneminde çıkarılan ilk Türk dergisi Vekay-ı Tıb-
C
biye
O
♥♥ Abdülaziz döneminde çıkarılan ve ilk kadın dergisi olma özelli-
ğini taşıyan derginin adı Muhadderat
H
♥♥ Teodor Kasap tarafından çıkarılan ilk mizah dergisinin adı Di-
yojen
♥♥ II.Abdülhamit döneminde yazar kadrosunun tamamı kadınlar-
Rektör Yayınları
dan oluşan gazete Şüküfezar
L
♥♥ Münif Paşa tarafından çıkarılmış bilim dergisinin adı Mecmuay-ı ಡಡ TAKİP ETMEK İÇİN
Fünun
A
Y
O S
S
69
I. Dünya Savaşı
✎ Dünya Savaşı, 28 Temmuz 1914’te başlayan ve 11 Kasım 1918’de
✎I.
M
6
sona eren Avrupa merkezli küresel savaş. II. Dünya Savaşı’na dek Dün-
TE
A
ya Savaşı veya Büyük Savaş olarak adlandırılmıştır. Avusturya-Maca-
İ
ristan İmparatorluğu Veliahtı Franz Ferdinand, 28 Haziran 1914 günü
C
Ü
Saraybosna’yı ziyaretinde bir Sırp Milliyetçisi olan Gavrilo Princip ta-
rafından öldürülmesi üzerine Avusturya-Macaristan Sırbistan’a savaş
O
açmış; Rusya Avusturya’ya savaş açıp Sırbistan’ın yanında olmuş, Al-
manya da Avusturya Macaristan’ın yanında saf tutunca bir anda sa-
H
vaş tüm Avrupa’yı sarmış; Avrupa dışındaki ülkelerin de katılmasıyla bir
I. DÜNYA SAVAŞI VE MİLLİ MÜCADELE DÖNEMİ Dünya Savaşı haline dönmüştür.
►► I.Dünya Savaşının Genel Nedenleri
Rektör Yayınları
✎
✎Fransız İhtilali sonucunda ortaya çıkan milliyetçilik akımının etkisi
L
✎
✎Sanayi İnkılabı ile birlikte sömürgeciliğin hızlanması
A
✎
✎Ham madde ve pazar arayışının uluslararası rekabete dönüşmesi
✎
✎Avrupa devletleri arasında bloklaşma ve silahlanma yarışının hız ka-
Y
zanması
S
►► I.Dünya Savaşının Özel Nedenleri
✎ ve Almanya arasındaki ham madde ve pazar anlayışından
O
✎İngiltere
kaynaklanan rekabetin olması
S
✎
✎Fransa’nın 1871 Sedan Savaşı’nda Almanya’ya kaptırdığı Alsas Lo-
ren kömür havzasını geri almak istemesi,
✎
✎Avusturya - Macaristan İmparatorluğu ile Rusya’nın Balkanlara
hâkim olma düşüncesi,
✎
✎İtalya’nın Akdeniz’e egemen olma düşüncesi,
70
✎
✎Rusya’nın dünya ticaretinden pay almak için sıcak denizlere ulaş- ✎
✎Toprak kayıplarını telafi etmek
mak amacını taşıması ve Balkanlarda uyguladığı Panslavizm politikası, ✎
✎Siyasi yalnızlıktan kurtulmak
M
✎
✎Japonya’nın Asya ve Büyük Okyanus’ta yayılma amacını gütmesi ✎
✎Kapitülasyon ve borçlardan kurtulmak
A
♥♥ İttifak (Bağlaşma) Devletleri ✎
✎Turancılık fikrini gerçekleştirmek
✎
✎Alman İmparatorluğu
C
♥♥ Almanya’nın Osmanlı’yı savaşta yanında görme sebepleri
✎
✎Avusturya-Macaristan İmparatorluğu ✎
✎Savaşı geniş alana yayıp yeni cephelerin açılmasıyla yükünü hafif-
O
✎
✎Osmanlı İmparatorluğu (sonradan katılmıştır) letmek
✎
✎Bulgaristan Krallığı (sonradan katılmıştır) ✎
✎Osmanlı’nın stratejik özelliklerinden yararlanmak
H
♥♥ İtilaf (Anlaşma) Devletleri ✎
✎Osmanlı’nın insan gücünden ve hammaddesinden yararlanmak
✎
✎Birleşik Krallık (İngiltere) ✎
✎Halifelik makamından yararlanmak
✎
✎Fransa ✎
✎Rusya’ya boğazlar üzerinden yardım gönderilmesini engellemek ve
Rektör Yayınları
müttefikleriyle bağlantısını kesmek
✎
✎Rusya
L
✎
✎İtalya (Taraf değiştiren) ♥♥ Yavuz ve Midilli gemilerinin Rusya’nın Sivastopol ve Odessa li-
manlarını bombalamasıyla Osmanlı’nın savaşa resmen dahil olmuştur.
A
✎
✎Sırbistan
✎
✎Belçika ►► I. Dünya Savaşında Cepheler
Y
✎
✎Karadağ ✎
✎Kafkas Cephesi
S
✎
✎Japonya (Savaştan ilk çekilen) ✎
✎Toprak kazanılan tek cephedir (Muş,Bitlis)
O
✎
✎Portekiz ✎
✎Taaruz cephesidir
✎ karşı açılmıştır.
S
✎
✎Romanya ✎Ruslara
✎
✎ABD (Savaşın seyrini değiştiren) ✎
✎Sarıkamış harekatı bu cephededir.
✎
✎Yunanistan (Savaşa en son katılan) ✎
✎Brest-Lirowsk Antlaşması ile Kars, Ardahan ve
✎
✎Batum Ruslar’dan geri alınmış ve Rusya savaştan çekildiği için Doğu
♥♥ Osmanlı’nın Almanya’nın yanında savaşa girmesinin nedenleri cephesi kapatılmıştır.
✎
✎Almanya’nın savaşı kazanacağı inancı ✎
✎Kanal Cephesi
71
✎
✎Taaruz cephesidir. ✎
✎İngiltere tarafından açılmıştır.
✎
✎Almanya’nın isteğiyle açılmıştır. ✎
✎Savunma cephesidir.
M
✎
✎Arap Milliyetçiliğinin baskın çıkmasından dolayı bağımsızlık vaad ✎
✎İngilizler Hicaz ve Yemen bölgesini ele geçirmiştir.
edilen Araplar İngilizlerle ortak hareket etmiş, Osmanlı başarısızlık ya-
A
✎
✎Makedonya, Romanya ve Galiçya Cephesi
şanmış Ümmetçilik anlayışı bu cephe ile son bulmuştur.
✎
✎Müttefiklere yardım amaçlı açılan cephelerdir.
C
✎
✎Çanakkale Cephesi
✎
✎Osmanlı toprakları dışında mücadele edilmiştir.
✎
O
♥♥ I.Dünya Savaşı sırasında imzalanan gizli antlaşmalar
✎
✎Başarıyla sonuçlanan tek cephedir.
✎
✎Boğazlar Antlaşması (1915): İngiltere, Fransa ve Rusya arasında Bo-
H
✎
✎Savaşın ömrünü uzatmıştır.
ğazların hakimiyeti üzerine yapılan bir antlaşmadır.
✎
✎Osmanlı adına kapatılan ilk cephedir.
✎
✎Londra Antlaşması (1915): İngiltere, Fransa, Rusya ve İtalya arasında
✎ savaştaki başarılarından dolayı M.Kemal’in ileride Kurtuluş Savaşı
✎Bu imzalanan bu antlaşmayla İtalya savaşta taraf değiştirmiştir.
Rektör Yayınları
lideri olmasında etkili olmuştur.
✎
✎Sykes Picot Antlaşması (1916): İngiltere ve Fransa arasında Irak ve
✎ Cephesi
L
✎Irak Suriye bölgesi hakimiyeti üzerine imzalanan antlaşmadır.
✎
✎İngiltere tarafından açılmıştır. ✎
✎Mac Mahon Antlaşması (1916): İngiltere ve Hicaz Emiri Şerif Hüseyin
A
✎
✎Savunma cephesidir. arasında Arap Devleti kurma vaadiyle Osmanlı’ya karşı olmaları üzeri-
ne imzalanan antlaşmadır.
Y
✎
✎Ruslara destek amaçlı açılmıştır.
✎
✎Petrograd Antlaşması (1916): İngiltere, Fransa ve Rusya arasında Bo-
✎
S
✎İngilizlere karşı Selmanı Pak ve Ketül Amare’de başarılar elde edil-
ğazlar Doğu Karadeniz ve Doğu Anadolu hakimiyeti üzerine yapılan
mişse de Musul ve Kerkük dışında tüm Irak kaybedilmiştir.
antlaşmadır.
O
✎
✎Suriye-Filistin Cephesi
✎
✎Saint Jean de Maurienne (1917): İngiltere, Fransa ve İtalya arasında
S
✎
✎Kanal cephesinin bir devamı sayılır
İzmir’in İtalya’ya bırakılmasını öngören antlaşmadır.
✎
✎
✎İngilizler Arapların da desteğiyle Kudüs ve Filistin’i ele geçirmiştir.
♥♥ I.Dünya Savaşı’nı bitiren Ateşkes Antlaşmaları
✎
✎M.Kemal’in görev yaptığı son cephedir.
✎
✎Almanya – Rethondes Ateşkesi
✎
✎Hicaz-Yemen Cephesi
✎
✎Avusturya Macaristan – Willa Guiste Ateşkesi
72
✎
✎Osmanlı – Mondros Ateşkesi ✎
✎maddeleri Anadolu’yu işgale zemin hazırlama amaçlıdır.
✎
✎Bulgaristan – Selanik Ateşkesi ✎
✎Mondros’tan sonra işgal edilen ilk Osmanlı toprağı Musul’dur.
M
►► I.Dünya Savaşının Sonuçları ✎
✎Mondros’tan sonra Anadolu’da işgal edilen ve ilk direniş hareketinin
A
çıktığı yer Hatay Dörtyol’dur.
✎
✎Dünya’nın siyasi yapısı değişmiştir.
♥♥ Yunanlıların İzmir’i işgal etmesi üzerine attığı kurşunla Ulusal
C
✎
✎İmparatorlukların yerini Ulus devletler almaya başlamıştır.
Kurtuluş mücadelesinin simgelerinden haline gelen isim Hasan Tahsin’dir.
✎
✎Sömürgeciliğin yerini Manda ve Himaye almıştır.
(Osman Nevres)
O
✎
✎Dünya barışını koruma adına Cemiyet-i Akvam kurulmuştur.
♥♥ Dr. Esat Işık Raporu
H
✎
✎Tank, Kimyasal Silah ve Denizaltı ilk kez bu savaşlarda kullanılmıştır.
✎
✎İşgallere karşı vatanı koruma ve bağımsız yaşama isteği sonucunda
✎
✎Komünizm, Faşizm, Nazizm gibi totaliter rejimler ortaya çıkmıştır oluşan bu direniş ruhuna Kuvayımilliye (millî kuvvetler), teşkilatına ise
✎
✎Sivil savunma örgütleri yaygınlaşmıştır. Kuvayımilliye Teşkilatı denir. (Kuvayımilliye’nin ilk kez geçtiği yer)
Rektör Yayınları
✎
✎Savaştan en karlı olarak çıkan İngiltere ♥♥ Yunanlıların Batı Anadolu işgalinin haklı gerekçeye dayanma-
✎
✎Ekonomisi en çok gelişen ABD-Japonya dığını ilk kez Amiral Bristol Raporu ile Dünya kamuoyuna sunulmuştur.
L
✎
✎Savaş sırasında rejim değiştiren Rusya ♥♥ Türk kuvvetleri ile İtilaf kuvvetleri arasında bir tampon bölge
A
♥♥ Mondros Ateşkes Antlaşması oluşturacak şekilde çizilen hat Milne Hattı’dır.
♥♥ Milli Mücadele Döneminde varlık gösteren yararlı cemiyetler
Y
✎
✎Mondros Ateşkes görüşmelerini Osmanlı Devleti adına Rauf Bey yü-
rütmüştür. Mondros Mütarekesinin koşulları, aynı günlerde imzalanan ✎
✎Kars İslam Şürası: Mondros ateşkesi sonrası kurulan ilk yararlı dernek-
S
Bulgaristan, Avusturya-Macaristan ve Almanya antlaşmalarıyla ben- tir. Osmanlı Devletinin dağılması halinde yeni bir Türk devleti kurmayı
zerlik gösterir. Stratejik noktaların işgali, ordunun terhisi ve donanma ile
O
hedeflemiş, Erzurum Kongresine temsilci göndermiştir.
cephanelerin teslimi gibi askeri tedbirler, yenilen tarafı savaşa devam ✎
✎Trakya-Paşaeli: Bu cemiyet Osmanlı Devletinin dağılması halinde
S
edemez hale getirmeye yöneliktir. Sadece doğu illerinde karışıklık çık- yeni bir Türk devleti kurma amacı gütmüştür. Doğu Trakya’nın Rum iş-
ması halinde İtilaf devletlerine buraları işgal etme yetkisini veren 24. galini önlemek amacıyla kurulmuştur.
madde, Türk ateşkesine özeldir. Mondros Ateşkes Antlaşmasının;
✎
✎Doğu Anadolu Müdafaa-i Hukuk: Bölgede kurulması hedeflenen bir
♥♥ 7.Madde (Tehlikeli görülen stratejik noktaların işgali) Ermeni devletine engel olmak amacıyla kurulan bir cemiyettir. Le Pays,
♥♥ 24.Madde (Vilayet-i Sitte’de –Bitlis-Elazığ-Van- Sivas-Diyar- Albayrak ve Hadisat gazetelerini çıkarmışlardır. Erzurum Kongresinin
bakır-Erzurum karışıklık çıkması durumda bölgenin işgali) toplanmasında öncü olmuşlardır.
73
✎
✎Trabzon Muhafazaa-i Hukuk: Bölgede olası bir Pontus Rum devle- ♥♥ Milli Mücadele Döneminde varlık gösteren zararlı azınlık cemi-
tinin kurulması önlemek amacıyla kurulmuşlardır. Erzurum Kongresinin yetleri
M
toplanmasına yardımcı olmuşlardır. ✎
✎Pontus Rum: Trabzon merkezli kurulan ve bölgede Pontus Rum İm-
✎
✎İzmir Müdafaa-i Hukuk: Düşman işgaline karşı silahlı mücadele yap- paratorluğunu tekrar canlandırmayı hedefleyen cemiyet
A
mayı kabul eden cemiyet ileride İzmir Redd-i İlhak cemiyeti adını al- ✎
✎Mavri Mira: İstanbul’da kurulan, Kara Gün de denilen cemiyetin
C
mıştır. Balıkesir ve Alaşehir kongreleri bu yeni cemiyetin faaliyetleri ara- amacı Bizans’ı tekrar kurmaktır.
sındadır.
✎
✎Etnik-i Eterya: Rumlar tarafından kurulan ilk cemiyettir. Megalo
O
✎
✎Milli Kongre: Dr. Esat Işık tarafından kurulan basın-yayın yoluyla faa- İdea’yı gerçekleştirme amacıyla faaliyetlerde bulunmuşlardır.
liyetlerini yürüten bir cemiyettir.
✎
H
✎Kordos Cemiyeti: Mavri Mira’nın bir alt gibi faaliyet gösteren Rum
✎
✎Kilikyalılar: İstanbul’da kurulan daha sonra merkezini Adana’ya taşı- cemiyettir.
yan Çukurova bölgesini savunma amaçlı kurulan bir cemiyettir.
✎
✎Hınçak ve Taşnak: Patrik Zaven Efendi tarafından Cenevre’de ku-
✎
✎Anadolu Kadınlar Müdafaa-i Vatan: Sivas merkezli bir cemiyettir. rulan Ermeni Hınçak ve Tiflis’te kurulan Taşnak cemiyeti Doğu’da bir
Rektör Yayınları
✎
✎Milli Karakol Cemiyeti: Faaliyetlerini İstanbul’da gizli bir şekilde yürü- Ermeni Devleti kurmak amacıyla faaliyetlerde bulunmuşlardır.
L
ten cemiyettir. ✎
✎Alyans-İsrailit: İstanbul’da kurulan Yahudi cemiyettir.
✎
✎Milli Müdafaa: İstanbul’dan Anadolu’ya silah, cephane ve insan
♥♥ Milli Mücadele Döneminde varlık gösteren Milli varlığa düşman
A
gücü sağlayan bir cemiyettir.
cemiyetler
Y
✎
✎Wilson Prensipleri: Kurucuları arasında Halide Edip, Yunus Nadi ve
♥♥ Yararlı Cemiyetlerin Özellikleri
S
Refik Halit gibi isimlerin bulunduğu ABD mandeterliğini savunan ancak
✎
✎İşgallere karşı Türk milletini bilinçlendirme faaliyetlerinde olmaları Sivas Kongresinden sonra Milli Mücadeleye katılan
O
✎
✎Bağımsızlığı koruma ve Milliyetçiliği ön planda tutmaları ✎
✎cemiyettir.
S
✎
✎Kuvayı Milliye ruhunu ortaya çıkarmaları ✎
✎İngiliz Muhripleri: Sait Molla tarafından İstanbul’da kurulan ve İngiliz
✎
✎Azınlık faaliyetlerini engelleme arzuları mandaterliğini savunan cemiyettir. Üyeleri arasında VI.Mehmet Vahi-
deddin ve Sadrazam Damat Ferit Paşa da bulunur.
✎
✎Not: Sivas Kongresinde tüm yararlı cemiyetler “Anadolu ve Rumeli
Müdafaa-i Hukuk” çatısı altında birleştirilmiştir. ✎
✎Hürriyet ve İtilaf: Milli Mücadele karşıtı olan bu cemiyet Alemdar ve
Peyamı Sabah gazetelerinde görüşlerini yayımlamışlardır.
✎
✎Teal-i İslam: Hürriyet ve İtilaf fırkası tarafından desteklenen ve Salta-
74
nat ile Halifelik makamını savunan cemiyet. la toplanmıştır.

✎
✎Kürt Teali: Güneydoğu’da bir Kürt Devleti kurmayı amaçlayan ce- ✎
✎Kongre başkanı M.Kemal’dir. Temsil heyeti ilk kez burada oluşturul-
M
miyettir. muştur
A
♥♥ M.Kemal’in Anadolu’ya geçmeden önce düşüncelerini yaymak ✎
✎Kongre yasama, Temsil heyeti de yürütme organı gibi hareket et-
için Fethi Bey ile beraber çıkardıkları gazetenin adı Minber’dir. miştir.
C
♥♥ M. Kemal’i bölgenin güvenliğini sağlamak, halkın elindeki silah ✎ kez ulusal sınırlardan bahsedilmiştir, İlk kez mandeterlik reddedil-
✎İlk
miştir. İlk kez Mebuslar Meclisinin toplanması istenmiştir.
O
ve cephaneyi almak ve oluşan mücadeleci grupları dağıtmak adına IX.
Ordu Müfettişi görevi ile Samsun’a gönderilmiştir. ✎ kez Milli egemenliğe dayalı devlet kurma düşüncesi dile getiril-
✎İlk
H
miştir.
♥♥ M.Kemal’in Samsun’a çıktıktan sonra hazırladığı ilk rapor Sam-
sun Raporu’dur. ♥♥ Toplanış bakımından bölgesel, aldığı kararlar bakımından ulusal
bir kongre olan Erzurum Kongresinde alınan önemli kararlar;
♥♥ Milli bilincin uyandırılması adına ilk adım olan ve Mondros
Rektör Yayınları
Ateşkesine ilk kez karşı çıkılan genelge Havza Genelgesi’dir. ✎
✎Millî sınırlar içinde vatan bir bütündür, parçalanamaz.
♥♥ Milli Mücadelenin amacını, gerekçesini ve yöntemini açıklayan ✎

✎Her türlü yabancı işgal ve müdahalesine karşı Osmanlı Hükûmeti’nin
L
Amasya Genelgesinde imzası ve onayı bulunan isimler: M.Kemal, Rauf iş yapamaz hâle gelmesi hâlinde millet topyekûn kendini savunacaktır.
A
Bey, Refet Bey, Kazım Karabekir, Cemal Paşa ve Ali Fuat Paşa. Not: Dik- ✎
✎Osmanlı Hükûmeti vatanı koruyamaz ve istiklali sağlayamazsa geçi-
kat!! İsmet İnönü, Fethi Okyar, Fevzi Çakmak gibi önemli isimler yoktur. ci bir hükûmet kurulacaktır. Bu hükûmeti millî kongre seçecektir. Kongre
Y
toplanmamış ise bu seçimi Temsil Heyeti yapacaktır.
♥♥ Amasya Genelgesi’nin önemli özellikleri
S
✎
✎Kuvayımilliye’yi etkin, millî iradeyi hâkim kılmakesastır.
✎ ihtilal bildirisidir.
✎Bir
✎
✎Millî sınırlar içinde vatan bir bütündür, parçalanamaz.
O
✎ kez milli egemenlikten bahsedilmiştir.
✎İlk
✎
✎Her türlü yabancı işgal ve müdahalesine karşı Osmanlı Hükûmeti’nin
✎ kez ulusal bir kongrenin toplanması belirtilmiştir.
S
✎İlk
iş yapamaz hâle gelmesi hâlinde millet topyekûn kendini savunacaktır.
✎ kez Temsil heyeti kurulması gündeme gelmiştir.
✎İlk
✎
✎Osmanlı Hükûmeti vatanı koruyamaz ve istiklali sağlayamazsa geçi-
✎
✎M.Kemal’in yaveri Cevat Abbas Bey tarafından yazılmıştır.
ci bir hükûmet kurulacaktır. Bu hükûmeti millî kongre seçecektir. Kongre
✎
✎M.Kemal’in IX. Ordu Müfettişi olarak yaptığı son resmi faaliyettir. toplanmamış ise bu seçimi Temsil Heyeti yapacaktır.
♥♥ Erzurum Kongresinin özellikleri ✎
✎Kuvayımilliye’yi etkin, millî iradeyi hâkim kılmakesastır.
✎
✎Bitlis, Erzurum, Sivas, Trabzon ve Van’dan gelen delegelerin katılımıy- ♥♥ Sivas Kongresinin özellikleri
75
✎
✎İstanbul hükümeti tarafından engellenmeye çalışılmış; Bunun için karşı mücadele etme amacıyla toplanan kongredir. Kurtuluş Savaşın-
Elazığ Valisi Ali Galip Bey görevlendirilmiştir. da Batı Cephesinin oluşmasında etkilidir.
M
✎
✎Kongre Başkanı M.Kemal’dir. Her açıdan ulusal bir kongredir. ✎
✎Afyon Kongresi: M.Kemal de katılmıştır. Milli Mücadeleye organize
✎ karalar bakımından ihtilalcidir. Kongre’nin toplanmasına en- etmeye yönelik destek amaçlıdır.
A
✎Aldığı
gel olamayan Damat Ferit Paşa hükümeti istifa etmiştir. ✎
✎Pozantı Kongreleri: Toplanan son kongredir. M.Kemal ve Fevzi Çak-
C
✎
✎Batı Cephesine Ali Fuat Paşa atanmıştır. mak da katılmıştır.
♥♥ Doğu Anadolu’da Ermeni iddialarının doğru olmadığını belirten
O
♥♥ Sivas Kongresinde alınan önemli kararlar;
ve Milli mücadelenin haklılığını ortaya koyan General Harbourd Rapo-
✎
✎Manda ve himaye kesin bir şekilde reddedildi. Lakin devletin ve mil-
rudur.
H
letin bağımsızlığı, vatanın bütünlüğü zedelenmemek kaydıyla herhangi
bir devletten ekonomik yardım alınabilecekti. ♥♥ Amasya Görüşmeleri
✎
✎Temsil Heyeti sadece doğu illerini değil tüm yurdu temsil edecekti. ✎
✎Amasya Görüşmelerini Temsil Heyetiyle gerçekleştiren Osmanlı hü-
Rektör Yayınları
kümeti Ali Rıza Paşa Hükümetidir.
✎
✎Azınlıklara siyasi egemenliğimizi ve sosyal dengemizi bozacak imti-
yazlar verilmeyecekti. ✎
✎Amasya Görüşmelerine İstanbul hükümeti adına katılan Devlet gö-
L
revlisi Bahriye Nazırı Salih Paşa’dır.
✎
✎Mebus Meclisi’nin toplanması için çalışmalara devam edilecekti.
A
✎
✎Tüm cemiyetler tek çatı altında birleştirildi. ♥♥ Amasya Görüşmelerinde;
✎
✎Türk vatanının bütünlüğü ve bağımsızlığı korunacaktı.
♥♥ Milli Mücadele Döneminde Erzurum ve Sivas dışındaki önemli
Y
kongreler ✎
✎Müslüman olmayan azınlıklara devletin siyasi egemenliğini ve sosyal
S
dengesini bozacak imtiyazlar verilmeyecekti.
✎
✎Balıkesir Kongreleri: Hacim Muhittin Bey başkanlığında toplanan, Yu-
nanlılara karşı mücadele kararı alan ve padişaha bağlılık bildiren bir ✎
✎Anadolu ve Rumeli Müdafaai hukuk Cemiyeti Osmanlı Hükûmeti ta-
O
kongredir. rafından tanınacaktı.
S
✎
✎Nazilli Kongreleri: Celal Bayar başkanlığında toplanan ve kuvayi ✎
✎İtilaflar ile barış amacıyla toplanacak konferansa Temsil Heyeti tara-
milliyeyi güçlendirme yönünde kararları alan kongredir. Celal Bayar’ın fından da uygun görülecek temsilciler gönderilecekti.
lakabı “Galip Hoca”dır. ✎
✎Mebuslar Meclisi İstanbul’da güvenli bir ortamda baskıdan uzak bir
✎
✎Lüleburgaz Kongresi: Trakya Paşaeli Cemiyeti tarafından Yunanlıla- şekilde toplanması mümkün değildir. Bu nedenle meclis Anadolu’da
ra karşı mücadele etme amacıyla toplanan kongredir. hükûmetin uygun göreceği güvenli bir yerde toplanmalıdır.
✎
✎Alaşehir Kongresi: Hacim Muhittin Bey başkanlığında Yunanlılara ✎ antlaşmayla beraber İstanbul hükümeti Temsil Heyetini ilk kez
✎Bu
76
tanımıştır, Temsil heyetinin ilk siyasi başarısıdır, Görüşmelerde alınan ka- ♥♥ Mısak-ı Milli kararlarının Osmanlı Mebusan Meclisinde onay-
rarlardan sadece Mebusan Meclisinin açılması ve seçimlerin yapılması lanması üzerine 9 Mart 1920 yılında İstanbul İngiltere’nin başını çektiği
M
kabul edilmiştir. İtilaf Devletleri tarafından resmen işgal edilmiş; Mebusan Meclisi dağıtı-
♥♥ Temsil Heyetinin İstanbul’daki gelişmeleri yakından takip ede- larak Milletvekilleri Malta’ya sürgüne gönderilmiştir.
A
bilmek adına Ankara’yı seçimiş olmasının sebepleri Ankara’nın; ►► Türkiye Büyük Millet Meclisi (I. TBMM)
C
✎
✎İşgale uğraşamamış olması ✎
✎Son Osmanlı Mebusan Meclisinin dağıtılması üzerine 23 Nisan 1920
O
✎
✎Güvenli ve Anadolu’ya hakim bir noktada olması tarihinde açılan TBMM’in ilk başkanı Mustafa Kemal olmuştur.
✎
✎XX. Kolordunun burada olması ✎
✎Kurucu bir meclistir.
H
♥♥ Son Osmanlı Mebusan Meclisinde alınan kararlar ✎
✎Ulusal bir meclistir.
✎
✎Mondros Ateşkes Anlaşması imzalandığı sırada düşman ordularınca ✎
✎İhtilalci bir meclistir.
işgal edilmiş olan Arap memleketlerinin durumu halkın vereceği karara ✎
✎Demokratik bir meclistir.
Rektör Yayınları
göre belirlenecektir. Ateşkes imzalandığı tarihte Türk ve İslam çoğun-
✎
✎Olağanüstü yetkilere sahip bir meclistir.
luğunun bulunduğu bölgeler hiçbir suretle birbirinden ayrılamaz, bir
L
✎
✎Meclis hükümeti sistemi vardır.
bütündür.
✎
✎Siyasi partilere yer verilmemiştir.
A
✎
✎İstanbul ve Marmara Denizi’nin güvenliği her türlü tehlikeden korun-
malıdır. İstanbul ve Çanakkale Boğazlarının dünya ticaret ve ulaşımına ♥♥ I. TBMM’de bulunan gruplar;
Y
açılması konusunda bizimle diğer devletlerin birlikte vereceği kararlar ✎
✎Müdafaa-i Hukuk Grubu
S
geçerlidir.
✎
✎Tenasüd Grubu
✎
✎Azınlıkların hakları komşu memleketlerdeki Müslüman haklarının ko-
✎
✎Halk Zümresi
O
runması şartıyla kabul edilecektir.
✎
✎İstiklal Grubu
S
✎
✎Siyasi, mali ve adli gelişmemizi engelleyen her türlü sınırlamalar (ka-
✎
✎Islahatçılar Grubu
pitülasyonlar) kaldırılmalıdır.
✎
✎Yeşil Ordu Grubu
✎
✎Halkın oyları ile anavatana katılan Üç Sancak (Kars, Ardahan ve
Batum)’ta gerekirse yine halkoylamasına başvurulabilir. ♥♥ I. TBMM döneminde çıkarılan kanunlar;
✎
✎Batı Trakya’nın hukuki durumu halkın serbestçe vereceği oyla belir- ✎
✎Ağnam Vergisinin arttırılması
lenmelidir. ✎
✎Hıyanet-i Vataniye
77
✎
✎İstiklal Mahkemeleri karşı Nurettin Paşa komutasındaki Türk birlikleri ayaklanmaları bastırmış-
✎ Gümrük Vergilerinin arttırılması
✎Dış tır.
M
✎
✎Firariler Hakkında ►► I.TBMM Dönemi önemli gelişmeleri
A
✎
✎Men’i İsrafat ✎
✎Hıyanet-i Vataniye ile yargılanan ilk kişi Damat Ferit Paşadır.
✎
✎Men-i Müskirat ✎ yurtdışı temsilciliği Azerbaycan, ilk temcisli Memduh Şevket’tir.
✎İlk
C
✎
✎Nisab-ı Müzakere ✎
✎Halkı bilinçlendirmek adına İrşad heyetleri kurulmuştur.
O
✎
✎Düzenli Ordu ✎
✎TBMM’nin Osmanlı tarafından siyasi varlığının ilk kez tanınması 5 Ara-
✎
✎İstiklal Marşı lık 1920 tarihindeki Bilecik Görüşmeleriyle gerçekleşmiştir.
H
✎
✎Başkomutanlık
Doğu Cephesi
✎
✎Teşkilat-ı Esasiye
►► Gümrü Antlaşması
♥♥ I.TBMM’ye karşı doğrudan İstanbul hükümeti tarafından çıka-
Rektör Yayınları
✎
✎XV. Kolordu Kazım Karabekir komutasında Sarıkamış, Kars ve
rılan ayaklanmalar
Batum’u ele geçirmesiyle antlaşma imzalamak zorunda kalan ve
L
✎
✎Kuvay-ı İnzibatiye, Ahmet Anzavur Not: Ethem birlikleri ve Ali Fuat
TBMM’nin siyasi varlığını tanıyan ilk devlet Ermenistan olmuştur. İmza-
Paşa’ya bağlı birlikler ayaklanmaları bastırdılar.
A
lanan antlaşmasyla;
♥♥ I.TBMM’ye karşı Osmanlı Hükûmeti ve İtilaf Devletlerinin Kış-
✎
✎TBMM adına Kazım Karabekir imzalamıştır.
Y
kırtmalarıyla Çıkan Ayaklanmalar
✎ antlaşma ile Doğu cephesi kapanmıştır.
✎Bu
S
✎
✎Düzce, Konya, Cemil Çeto, Yozgat, Milli Aşireti, Koçgiri, Delibaş
✎
✎Siyasi ve Askeri alanda ilk zaferdir.
Mehmet, Çoğur Musa, Ali Batı Not: Kuvayımilliye birlikleri bu ayaklan-
O
maları bastırmıştır. ✎
✎Halkın TBMM’ye güveni artmıştır.
S
✎
✎Serv antlaşmasının geçersizliğini tanıyan ilk devlet Ermenistan’dır.
♥♥ I.TBMM’ye karşı Kuvayımilliye Birliklerinin Ayaklanmaları
✎
✎Türkiye Devleti tabirinin geçtiği ilk antlaşmadır.
✎
✎Çerkez Ethem, Demirci Mehmet Efe Not: Demirci Mehmet Efe Ayak-
lanması Refet Bey, Çerkez Ethem Ayaklanması ise İsmet Bey kuvvetle- ♥♥ Kazım Karabekir’in imzaladığı Artvin, Ardahan ve Batum’un
rince bastırılmıştır. Türkiye’ye kazandırdığı“Batum Antlaşması” Gürcistan ile imzalanmış-
tır. Milli Mücadele Döneminde Ankara’da büyükelçilik açan ilk devlet
♥♥ I.TBMM’ye karşı Azınlıkların Çıkardığı Ayaklanmalar
Gürcistan’dır.
✎
✎Pontus Rum, Ermeni Not: Ermenilere karşı Kâzım Karabekir, Rumlara
78
Güney Cephesi ✎
✎Başarısından dolayı Albay İsmet Bey Genarelliğe yükseltilmiştir.
✎ savaşın kazanılmasıyla beraber; Teşkilat-ı Esasiye Kanunu kabul
✎Bu
✎
✎Düzenli Ordunun mücadele etmediği tek cephedir.
M
edilmiş; İstiklal Marşı kabul edilmiş; Rusya ile Moskova antlaşması imza-
✎
✎Urfa – Ali Saip, Maraş – Sütçü İmam, Antep – Şahin (Sait Bey), Adana
lanmış; İtilaf devletleriyle Londra konferansı toplanmış ve Afganistanla
A
– Tufan (Yüzbaşı Osman) gibi öncüler ile mücadele edilmiştir.
dostluk antlaşması imzalanmıştır.
C
♥♥ Antep “Gazi” ünvanını 1921 yılında, İstiklal Madalyasını 2008
yılında almıştır.
►► Teşkilat-ı Esasiye
O
♥♥ İnebolu 1924 yılında İstiklal madalyası almıştır.
✎
✎Egemenlik, kayıtsız şartsız milletindir.
♥♥ Maraş 1925 yılında İstiklal madalyası, 1973 yılında “Kahra-
H
✎
✎Yürütme gücü ve yasama yetkisi, milletin tek ve gerçek temsilcisi
man” ünvanını almıştır.
olan TBMM’de toplanır.
♥♥ Urfa “Şanlı” ünvanını 1984 yılında almıştır. İstiklal Madalyası- ✎
✎Türkiye Devleti, Büyük Millet Meclisince yönetilir ve “Türkiye Büyük
nı ise 2016 yılında almıştır.
Rektör Yayınları
Millet Meclisi Hükûmeti” adını taşır.
Batı Cephesi ✎
✎Büyük Millet Meclisinin seçimi iki yılda bir yapılır. Seçilenlerin üyelik
L
süresi iki yıldır. *Büyük Millet Meclisi üyeleri tüm ulusun vekilidir.
✎
✎Yunanlılara karşı 24 Ekim 1920 yılında gerçekleştirilen
A
✎
✎Din buyruklarının yerine getirilmesi, yasaların konulması, değiştirilme-
✎
✎Gediz Taaruzunun başarısızlıkla sonuçlanması.üzerine Batı cephesi
si, kaldırılması, antlaşma ve barış yapılması, savaş kararı verilmesi gibi
Y
Komutanlığından Ali Fuat Paşa alınarak Albay İsmet Bey bu göreve
temel haklar, TBMM’nindir.
getirilmiştir.
S
✎
✎Genel Kurul’da seçilen Büyük Millet Meclisi Başkanı hükûmetin de
✎
✎Yunan kuvvetlerine karşı Gediz Muharebelerinde Kuvay-ı Milliye bir-
başkanıdır.
O
liklerinin başarısız olması, Kuvay-ı Milliye birliklerinin düzensiz ve Askeri
✎
✎Seçme yaşı 18, Seçilme yaşı 25’tir.
disiplinden yoksun bir şekilde hareket etmeleri veKuvay-ı Milliye birlikle-
S
rinin hukuksuz uygulamaları üzerine Düzenli Ordunun kurulmasının ge- ✎ Ekim 1923 değişikliği: Cumhuriyet’in ilanı
✎29
reklilikleri oluşmuştur. ►► Londra Konferansı (23 Şubat-12 Mart 1921)
ಡಡ I.İNÖNÜ SAVAŞI (10 OCAK 1921) ✎
✎İtilaf Devletleri’nin TBMM’nin varlığını resmen ilk kez tanıdığı gelişme-
✎
✎Düzenli Ordunun kazandığı ilk askeri zaferdir. dir.
✎
✎Halkın Milli Mücadeleye karşı güveni ve inancı artmıştır. ✎
✎TBMM İtalya aracılığıyla davet edilmiştir.
79
✎
✎Londra konferansında ikililik yaratarak isteklerini kabul ettirmeyi dü- şartıyla tanımıştır. Böylece Mısakı Milli’den taviz verilen ilk yer Batum ol-
şünen İtilaf Devletlerinin bu stratejisine karşı ““Ben, sözü Türk milletinin muştur.
M
hakiki temsilcisi olan TBMM baş delegesine bırakıyorum.” diyerek bu
►► Afgan Dostluk Antlaşması
oyunu bozan Osmanlı Sadrazamı Tevfik Paşa’dır.
A
✎
✎Türk-Afgan Dostluk Antlaşmasıyla beraber TBMM’nin varlığını tanı-
✎
✎Londra Konferansına TBMM adına katılan Dışişleri Bakanı Bekir Sami
yan ilk Müslüman devlet Afgansitan olmuştur.
C
Bey’dir.
✎
✎Büyük Millet Meclisi Hükûmeti Afganistan’ın tam bağımsızlığını tanı-
✎
✎İngiltere, Fransa, İtalya, Yunanistan konferansa katılan devletlerdir.
O
mıştır.
►► 12 Mart 1921’de kabul edilen “İstiklal Marşı” ✎
✎Taraflardan biri saldırıya uğrarsa diğeri tüm imkânlarıyla yardım ede-
H
✎
✎Yazarı Mehmet Akif Ersoy’dur. cektir.
✎
✎Hamdullah Suphi tarafından TBMM’de okunmuştur. ✎
✎Büyük Millet Meclisi Hükûmeti Afganistan’a kültürel açıdan yardım
✎ kez Açıksöz Gazetesinden yayımlanmıştır.
✎İlk etmeyi subay ve öğretmen göndermeyi garanti etmiştir.
Rektör Yayınları
✎ bestecisi Ali Rıfat Çağatay günümüzde kullanılan bestenin sahibi
✎İlk ಡಡ II.İNÖNÜ SAVAŞI (23 MART- 1 NISAN 1921)
Osman Zeki Üngör’dür.
L
✎
✎Savaşı TBMM’ye ait Düzenli Ordu kazanmıştır.
►► Moskova Antlaşması (16 Mart 1921) ✎
✎Halkın TBMM’ye olan güveni daha da artmıştır.
A
✎ antlaşmayla Sovyet Rusya TBMM’yi tanıyan, Serv antlaşmasının
✎Bu ✎
✎İtalya işgal ettiği yerlerden çekilmeye başlamıştır.
geçersizliğini kabul eden, Mısak-ı Milliyi tanıyan ve Kapitülasyonların
Y
✎
✎Fransa Zonguldak’tan çekilmiştir.
kaldırılmasını kabul eden ilk Avrupalı Devlet olmuştur.
S
✎
✎Malta’da esir tutulan 40 Türk serbest bırakılmıştır.
✎
✎Yusuf Kemal, Ali Fuat ve Rıza Nur Türk Delegasyonunu
✎
✎Fevzi Çakmak’a Orgenerallik rütbesi verilmiştir.
O
✎
✎oluşturmaktadır. Not: Ali Fuat Moskova büyükelçisidir.
✎
✎M.Kemal’in “Siz orada sadece düşmanı değil, milletin makus talihini
S
✎
✎Sovyet Rusya Misakımillî’yi tanımıştır. de yendiniz” sözünü İsmet Paşa’ya bu savaştan sonra söylenmiştir.
✎
✎Osmanlı Devleti ile Çarlık Rusya’sı arasında imzalanmış olan antlaş-
♥♥ İstikâl Yolu (İnebolu - Kastamonu - Ilgaz ve Çankırı)
malar hükümsüz sayılmıştır.
✎
✎Sovyet Rusya kapitülasyonların kaldırılmasını kabul etmiştir.
✎
✎Sovyet Rusya, TBMM Hükûmeti’nin Gürcistan ve Ermenistan ile imza-
ladığı antlaşmalarla belirlediği sınırları Batum’un Gürcistan’a verilmesi
80
ಡಡ ESKIŞEHIR-KÜTAHYA MUHAREBELERI (24 TEMMUZ mış;

1921) ✎
✎-Fransa ile Ankara Antlaşması imzalanmış;
M
✎
✎Düzenli Ordu’nun Milli Mücadele döneminde yenildiği ilk ve tek sa- ✎
✎-Ukrayna ile Dostluk Antlaşması imzalanmış;
A
vaştır.
✎
✎-İngiltere ile Esir Mübadelesi Antlaşması imzalanmıştır.
✎
✎Eskişehir-Kütahya muharebelerinde alınan yenilgi sonrası, Mecliste
C
bir panik havası yaratılmış, Mustafa Kemal’in liderliği tartışılmış hatta
►► Kars Antlaşma (13 Ekim 1921)
Meclis’in Kayseri’ye taşınması fikirleri ortaya atılmıştır. M.Kemal’in tüm
O
bu tartışmalar sonucunda Başkomutanlık Yasası ile beraber askerlik ✎
✎TBMM ile Kafkas ülkeleri arasında imzalanmıştır.
mesleğine geri dönmüştür. ✎
✎TBMM adına Kazım Karabekir imzalamıştır.
H
►► Tekalifimilliye Emirleri (7-8 Ağustos 1921) ✎
✎Doğu (Kafkas) sınırımız kesinleşmiş ve son halini almıştır.
✎
✎Mustafa Kemal, başkomutanlık yasasının verdiği yetkiye dayanarak ✎
✎Batum Mısakimilli’ye aykırı bir şekilde sınırlarımızın dışında kalmıştır.
Türk ordusunun ihtiyaçlarını karşılamak için yayınladığı emirlerdir. ►► Ankara Antlaşması (1921)
Rektör Yayınları
✎
✎Tekalifimilliye Emirlerinin uygulanması için Ankara, Samsun, Konya, ✎
✎TBMM ile Fransa arasında imzalanmıştır.
L
Yozgat ve Kastamonu’da İstiklal Mahkemeleri kurulmuştur.
✎
✎TBMM’nin varlığını kabul eden ilk İtilaf Devleti Fransa olmuştur.
A
ಡಡ SAKARYA MEYDAN MUHAREBESI (23 AĞUSTOS-13 EY-
✎
✎Fransızlar Güneydoğu Anadolu’da işgal ettikleri yerlerden çekile-
LÜL 1921)
cekler ancak özel bir yönetim kurulması şartıyla İskenderun - Hatay
Y
✎
✎Mustafa Kemal’in Başkomutan olarak katıldığı ilk muharebe olan ve Fransa mandasındaki Suriye’de kalacaktır. (Mısakimilliden 2.Taviz Ha-
S
Türk ordusunun son savunma muharebesi olan savaştır. tay)
✎ savaştan sonra Türk Ordusu taarruza geçmiştir.
✎Bu ✎ taraf savaş durumuna son verecek ve savaş esirlerini serbest bı-
✎İki
O
✎
✎Mustafa Kemal bu savaşta “Yüzey Savunması Stratejisi”ni uygula- rakacaktır.
S
mıştır. ✎
✎Antlaşmanın imzalanmasını izleyen iki ay içinde tespit edilen sınırın
✎ çok subayımızı kaybettiğimiz için “Zabitler Savaşı” olarak da bili-
✎Bir güneyine Fransız kuvvetleri, kuzeyineTürk kuvvetleri çekilecektir.
nir. Mustafa Kemal Melhame-i Kübra” ifadesi ile nitelemiştir. ✎
✎Süleyman Şah’ın mezarının bulunduğu Caber Kalesi, Türk bayrağı
✎
✎Mustafa Kemal’e Mareşallik ve Gazilik verilmiştir. altında, Türk mülkü olarak kalacaktır.
✎
✎Savaş sonrasında;
✎
✎-Azerbaycan, Gürcistan ve Ermenistan ile Kars Antlaşması imzalan-
81
►► Başkomutanlık Meydan Muharebesi (Büyük Taaruz – 26 tılırken, ABD gözlemci olarak katılmıştır.
Ağustos-9 Eylül 1922) ✎
✎Lozan Konferansından boğazlar üzerinde mutlak Türk egemenliği
M
✎
✎Mustafa Kemal’in Rum Sındığı Savaşı adını verdiği ve “Ordular ilk tezini savunan devlet Sovyet Rusya’dır.
hedefiniz Akdeniz’dir İleri!” sözleriyle Kurtuluş Savaşının son askeri safha- ✎ Hükûmeti’nin Lozan görüşmelerine Ankara Hükûmeti ile bir-
A
✎İstanbul
sının gerçekleştiği olaydır. likte katılma çağrısında üzerine Lozan’a güçlü gitmek isteyen TBMM 1
C
✎
✎Başkomutanlık Meydan Muharebesinden sonra aldığı Mareşallik Kasım 1922 Saltanat’ın kaldırmıştır.
rütbesiyle Mustafa Kemal’den sonra bu rütbeye ulaşan tek kişi Fevzi ♥♥ Lozan Barış Görüşmeleri sırasında;
O
Çakmak’tır.
✎ Kasım 1922 Barış konferansı toplandı.
✎20
✎
✎Ateşkes görüşmeleri için Mudanya’daki konferansa katılan isimler
H
✎
✎*17 Şubat 1923 Atatürk Türkiye İktisat Kongresi’nin açılışını yaptı.
✎
✎İsmet Paşa – TBMM
✎ Nisan 1923 Büyük Millet Meclisi seçim kararı aldı.
✎1
✎
✎General Harrington - İngiltere
✎ Mayıs 1923 Yunanlılar, tazminat bedeline karşılık Karaağaç’ı
✎27
Rektör Yayınları
✎
✎General Charpy – Fransa Türkiye’ye vermeyi kabul etti.
✎
✎General Monbelli – İtalya ✎ Ağustos 1923 II. Büyük Millet Meclisi açıldı.
✎11
L
ಡಡ MUDANYA ATEŞKES ANTLAŞMASI ✎ Ağustos 1923’te TBMM tarafından Lozan Barış Antlaşması onay-
✎23
A
✎
✎Kurtuluş Savaşının askeri safhası sona ermiştir. landı.
✎ ♥♥ Lozan Barış Antlaşmasında Türkiye lehine çözülen konular
Y
✎Doğu Trakya, İstanbul ve Boğazlar savaş yapılmadan kurtarılmıştır.
✎
✎Osmanlı Devleti hukuken sona ermiştir. ✎
✎Azınlıklar Sorunu
S
✎
✎Mondros Ateşkes Antlaşması resmen geçersiz olmuştur. ✎
✎Ermeni Yurdu
O
✎
✎İngiltere Yeni Türk Devletini tanımıştır. ✎
✎İstanbul’un işgalinin sona ermesi
S
✎
✎İngiliz Lloyd George hükümeti istifa etmiştir. ✎
✎Kapitülasyonlar
ಡಡ LOZAN BARIŞ ANTLAŞMASI ✎

✎Osmanlı Borçları
✎
✎Savaş Tazminatı
✎
✎Lozan Barış Görüşmelerine katılan devletler; TBMM, İngiltere, Fransa,
İtalya, Yunanistan, Romanya, Yugoslavya, Portekiz, Belçika, Japonya, ✎
✎Yabancı Okullar
Sovyet Rusya, Bulgaristan ve ABD
✎
✎Not: Japonya, Sovyet Rusya ve Bulgaristan boğazlar konusunda ka-
82
♥♥ Lozan Barış Antlaşmasında Türkiye aleyhine çözülen konular Kurtuluş Savaşı sürecinde en etkili isimlerden biri olan; Ankarada Savaş
✎
✎*Adalar *Boğazlar *Hatay *Patrikhane Rüzgarları, Bir Düello ve Bir Suikast, Paşaların Hesaplaşması, İstiklal
M
Harbimizin Esasları ve Paşaların Kavgası gibi eserleri bulunan paşa Kazım
♥♥ Lozan Barış Antlaşmasında çözülemeyen konu Musul’dur.
Karabebekir’dir.
A
♥♥ Lozan Barış Antlaşmasından sonra tekrar gündeme gelen ko-
♥♥ Trablusgarp, Balkan, I. Dünya ve Kurtuluş Savaşlarında görev
nular
C
yapan TBMM tarafından Moskova büyükelçisi olarak atanan İzmir Su-
✎
✎Boğazlar (1936 Montrö Boğazlar Sözleşmesi) ikastı dolayısıyla İstiklal Savaşını birlikte başlattıkları Kâzım Karabekir,
O
✎
✎Patrikhane (Patriklerin tüm ayrıcalıkları kaldırıldı) Rauf Orbay ve Refet Bele Paşalarla birlikte tutuklanan yargılanan ve
✎
✎Musul (1926 Ankara Antlaşması) beraat eden; Yazdığı eserler arasında Milli Mücadele Hatıratı, Moskova
H
Hatıraları, Siyasi Hatıralar ve Mektep Arkadaşım Atatürk bulunan Paşa
✎
✎Hatay (1939 Anavatana bağlanma)
Ali Fuat Cebesoy’dur.
✎
✎Osmanlı Borçları (1954’te bitti)
♥♥ Kurtuluş Savaşı’na katılan ilk beş generalden biri olan Türkiye
✎
Rektör Yayınları
✎Nüfus Mübadelesi (10 Haziran 1930)
Cumhuriyeti’nin kuruluş yıllarında İçişleri Bakanlığı, Milli Savunma Ba-
✎
✎Yabancı Okullar (26 Eylül 1925) kanlığı görevlerinde bulunmuş; İzmir suikastı sanıklarındandır. Suikast
L
✎
✎Lozan Barış Antlaşmasında Türk heyetinde delagasyonların başında girişimi nedeniyle yargılanıp beraat ettikten sonra Atatürk’ün sağlığında
A
İsmet İnönü – Hasan Saka – Rıza Nur vardır. tekrar milletvekili olabilen iki kişiden biri (diğeri Ali Fuat Paşa) olan Paşa
✎
✎Serv Barış Antlaşmasını ölü doğan bir antlaşma olarak sonuçlanma- Refet Bele’dir.
Y
sına sebep olan antlaşmadır. ♥♥ Osmanlı İmparatorluğunda 24 Aralık 1918’den 14 Mayıs
S
✎
✎Lozan Barış Antlaşmasında çizilen tek sınır Türk-Yunan sınırı, Meriç 1919’a kadar Ferik rütbesiyle Erkan-ı Harbiye Reisliğini üstlenen; 26
nehri sınır olarak kabul edilmiştir. Mayıs 1920’de İstanbul Hükümeti tarafından ulusal hareketin önderle-
O
rinden biri olarak rütbesinin kaldırılmasına, nişanlarının geri alınmasına
♥♥ Mühendishane-i Berr-i Hümâyun ve Erkân-ı Harbiye Mekte-
S
ve idamına karar verilen, Ulusal Kurtuluş Savaşının en büyük komu-
binde eğitim gören Balkan Savaşları, I.Dünya Savaşı, Kurtuluş Savaşına
tanlarından biri olan ve Mareşallik rütbesine kadar yükselen Paşa Fevzi
katılan ve bu yılları Hatıralarım, Genç Subaylık Yılları, Siyasi ve İçtimai
Çakmak’tır.
Nutukları adlı eserlerde anlatılan Milli Şef İsmet İnönü’dür.
♥♥ Cumhuriyeti kuran öncü kadro içinde yer almış, Başbakanlık
♥♥ 1907’de Enver Paşa ile birlikte İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin
ve TBMM Başkanlığı yapmış, Atatürk’ün talimatıyla kurulan muhale-
Manastır şubesini kuran 1909’da 31 Mart Olayı’nı bastırmak için kuru-
fet partisi Serbest Cumhuriyet Fırkası’nı yönetmiştir. Yaşamı boyunca
lan Hareket Ordusu’na katılan 1912’de I. Balkan Savaşı’nda yer alan ve
83
Mustafa Kemal Atatürk’ün en yakın kişisel arkadaşlarından biri olan ve ✎

✎Kuvayimilliye Destanı (Nazım Hikmet)
Mustafa Kemal ile birlikte Minber gazetesini çıkaran isim Fethi Okyar’dır. ✎
✎Dağa Çıkan Kurt (Halide Edip Adıvar)
M
►► Dönemi Anlatan Eserler ✎
✎Milli Savaş Hikayeleri (Yakup Kadri Karaosmanoğlu)
A
✎
✎Vurun Kahpeye (Halide Edip Adıvar) ✎
✎Yeşil Gece (Reşat Nuri Güntekin)
✎ Gömlek (Halide Edip Adıvar) ✎

✎Erenlerin Bağından (Yakup Kadri Karaosmanoğlu)
C
✎Ateşten
✎
✎Yaban (Yakup Kadri Karaosmanoğlu) ✎
✎Zeytindağı (Falih Rıfkı Atay)
O
✎
✎Dikmen Yıldızı (Aka Gündüz) ✎
✎Mustafa Kemal’in Mütareke Defteri (Falih Rıfkı Atay)
✎ İstanbul (Mithat Cemal Kuntay)

✎Üç ✎
✎Çankaya (Falih Rıfkı Atay)
H
✎
✎Sahnenin Dışındakiler (Ahmet Hamdi Tanpınar)
✎
✎Kalpaklılar (Samim Kocagöz)
Rektör Yayınları
✎
✎Yorgun Savaşçı (Kemal Tahir)
✎
✎Hükümet Meydanı (İlhan Tarus)
L
✎
✎Küçük Ağa (Tarık Buğra)
A
✎ Şehrin İnsanları (Kemal Tahir)
✎Esir
✎
✎Kurtlar Sofrası (Attila İlhan)
Y
✎
✎Vatan Tutkusu (İlhan Tarus)
S
✎
✎Sözde Kızlar (Peyami Safa)
O
✎
✎Sodom ve Gomore (Yakup Kadri Karaosmanoğlu)
S
✎
✎Kiralık Konak (Yakup Kadri Karaosmanoğlu)
✎
✎Kutsal İsyan (Hasan İzzettin Dinamo)
✎
✎Halas/Kurtuluş (Mehmet Rauf)
✎
✎Dumlupınar Yolunda (Kemalettin Kamu)
✎
✎Belgelerle Kurtuluş Savaşı (Ebubekir Hâzım Tepeyran)
✎ Şehitler Destanı (Fazıl Hüsnü Dağlarca)
✎Üç
84
Mustafa Kemal Atatürk (1881-1938)

♥♥ Mustafa Kemal’in öğrenim gördüğü okullar
M
7
✎
✎Mahalle Mektebi (Selanik)
İTE
A
✎
✎Şemsi Efendi İlkokulu (Selanik)
ÜN
C
✎
✎Mülkiye Rüştiyesi (Selanik)
✎
✎Askeri Rüştiyesi (Selanik)
O
✎
✎Askeri İdadisi (Manastır)
H
✎
✎Harp Okulu (İstanbul)
✎
✎Harp Akademisi (İstanbul)
CUMHURİYET TARİHİ ♥♥ Mustafa Kemal Selanik Askeri Rüştiyesi okuluna giderken Ma-
Rektör Yayınları
tematik Öğretmeni Yüzbaşı Mustafa Bey tarafından “Kemal” adını al-
mıştır.
L
♥♥ Mustafa Kemal’in Askerlik Kariyeri
A
✎
✎1905 yılında Şam 5. Ordu ilk görev yeridir.
✎ yılında stajını tamamlayarak Kıdemli Yüzbaşı olmuştur.
Y
✎1907
✎
✎1909 yılında Hareket Ordusu Kurmay Başkanı olarak Kolağası Yüzba-
S
şı Mustafa Kemal 31 Mart İsyanını bastıran orduda görev almıştır.
O
✎
✎1912 yılında Şerif Bey kod adıyla Trablusgarp Savaşına katılarak sö-
mürgeciliğe karşı ilk mücadelesini vermiş ve buradaki başarılarından
S
dolayı Binbaşı rütbesine yükselmiştir.
✎
✎1913 yılında II.Balkan Savaşında Bolayır Kolordusu Kurmay Başkanı-
dır.
✎
✎1913 yılında II. Balkan Savaşında gösterdiği başarılarından dolayı
Sofya Asker Ataşemiliterliğine getirilmiştir.
85
✎
✎1914 yılında 19. Tümeni kurmak üzere Tekirdağ’da görevlendirildi. (Bele), Cemâl Paşa (Mersinli), Nurettin Paşa (Sakallı), Kara Vasıf Bey
✎
✎1915 yılında Çanakkale Savaşında Arıburnu ve Conkbayırındaki (Karakol), Zeki Bey (Kadirbeyoğlu), Celâleddin Arif Bey, Cafer Tayyar
M
başarılarından dolayı ünü artmıştır. Anafartalar Grup Kumandanlığına Paşa (Eğilmez), Ali İhsan Paşa (Sabis), Bekir Sami Bey (Kunduh), Rıza
getirilmiştir. Nur Bey, Çerkez Ethem Bey ve kardeşleri, Selahattin Bey (Köseoğlu),
A
Hüseyin Avni Bey (Ulaş), Ali Rıza Paşa, Şerif Paşa, Ahmet İzzet Paşa
✎
✎1916’da Kafkas Cephesinde 16.Kolordu’da Muş ve Bitlis’i kurtarmış
(Furgaç), Çürüksulu Mahmut Paşa, Yahya Kaptan
C
Tümgenarelliğe yükselmiştir.
✎
✎1917 yılında Veliaht Vahdettin ile Almanya’ya giderek cephede in- ♥♥ Atatürk’ün Yazdığı Eserler
O
celemelerde bulundu. ✎
✎Nutuk (1927)
✎ yılında Suriye Filistin Cephesine VII. Ordu komutanı olarak atan- ✎

✎Geometri (1937)
H
✎1917
mıştır. ✎
✎Karlsbad Hatıraları
✎
✎1918’de Liman Von Sanders’ten Yıldırım Orduları Komutanlığını almış ✎
✎Takımın Muharebe Talimi (Almanca’dan çeviri –1908)
bu görevle beraber I.Dünya Savaşında son görevini yapmıştır.
Rektör Yayınları
✎
✎Tâbiye ve Tatbikat Seyahati (1911)
✎
✎1919 yılında IX.Ordu Müfettişi olarak Samsun’a çıkmıştır.
✎
✎Tâbiye Meselesinin Halli ve Emirlerin Sureti Tahririne Dair Nesayih
L
✎
✎1919 yılında Erzurum Kongresinden önce Askerlik mesleğinden istifa
✎
✎Zabit ve Kumandan ile Hasbihal (1918)
etmiştir.
A
✎
✎Cumalı Ordugâhı
✎
✎1921 yılında Kütahya-Eskişehir savaşından sonra Başkomutan seçil-
✎
✎Süvari: Bölük, Alay, Liva Talim ve Manevraları (1909)
Y
miş ve askerlik mesleğine geri dönerek Sakarya Meydan Muharebe-
sinde savaşmıştır. ✎
✎Bölüğün Muharebe Talimi (Almanca’dan çeviri – 1912)
S
✎
✎1921 yılında Sakarya Meydan Muharebesinden sonra kendisine ✎
✎Vatandaş için Medeni Bilgiler
O
Gazi ünvanı ve Mareşallik rütbesi verilmiştir. ♥♥ Atatürk’e ilişkin yazılan önemli eserler
S
♥♥ Mustafa Kemal hayatı boyunca 4 defa (1923, 1927, 1931 ve ✎
✎Tek Adam: Şevket Süreyya Aydemir tarafından yazılmış Atatürk’ün
1935) Cumhurbaşkanı seçilmiştir. biyografisidir.
♥♥ Atatürk’ün 19 Mayıs 1919’dan, Cumhuriyet sonrası inkılap ✎

✎Çankaya: Falih Rıfkı Atay tarafından yazılmış Atatürk’ün hayatını da
dönemine kadarki (1927) zaman diliminde olan olayları anlattığı eserin içeren eserdir.
adı Nutuk’tur. Bu eseri CHP II.Büyük Kurultayında okumuştur. Nutuk’ta ✎
✎Atatürk Ne İdi? Falih Rıfkı Atay tarafından yazılmış anı ve deneme
adı geçen kişiler; Kâzım Karabekir Paşa, Rauf Bey (Orbay), Refet Paşa türünden bir eserdir.
86
✎
✎Babanız Atatürk: Falih Rıfkı Atay tarafından çocuklara yönelik yazıl- ✎
✎Selanik, Manastır, Sofya, İstanbul
mış dili sade bir eserdir.
♥♥ Mustafa Kemal’in Düşünce Hayatını Etkileyen Yabancı Yazarlar
M
✎
✎Gazi Paşa: Attila İlhan tarafından yazılmış bir eserdir.
✎✎ Herbert George Wells
A
✎
✎Bozkurt: H. Armstrong tarafından yazılmış, Atatürk’ün sağlığında ya-
✎✎ Jean-Jecques Rousseau
yımlanan tek biyografisidir.
C
✎✎ Voltaire
✎
✎Atatürk Modern Türkiye’nin Kurucusu: Andrew Mango tarafından
✎✎ Montesquieu
yazılmış biyografik eserdir.
O
✎✎ Rene Descartes
✎
✎Atatürk Bir Milletin Doğuşu: Patrick Lord Kinross tarafından yazılmış
✎✎ Sir (Charles) Leonard Wooley
H
biyografik bir eserdir.
✎
✎Doğunun kahramanı Atatürk: Bilal Şimşir’in yabancı basında çıkan ✎✎ Leone Caetani
haberlere yer verilerek Atatürk’ün yaptıklarının dünyada yankılarının ve ✎✎ Alfred Cort Haddon
büyük devletlerce kolonileştirilmiş üçüncü dünya ülkelerindeki etkileri-
Rektör Yayınları
✎✎ Davıd Leon Cahun
nin anlatıldığı kitabıdır.
✎✎ Mustafa Celalettin ( Polonya Asıllıdır )
L
✎
✎Küçük Anılarda Büyük Sırlar: Mustafa Kemal Atatürk’ ün hayatını do-
✎✎ H.F. Kvergic
ğumundan önce başlayarak ve Mustafa Kemal ile irtibatı olmuş tarih-
A
✎✎ Joseph De Guignes
sel kişiliklere de yer vererek ayrıntılı olarak anlatan Nurten Aslan eseridir.
✎✎ Pittard
Y
✎
✎Yükselen Bir Deniz; Can Dündar’ın kaleme aldığı kitap Atatürk’ün
öğrencilik hayatındaki ülke durumunu ve Atatürk’ün beraberliğinde ♥♥ Mustafa Kemal’in Düşünce Hayatını Etkileyen Türk Yazarlar
S
değişimleri anlatan bir kitaptır. ✎
✎Namık Kemal
O
✎
✎İnkılap ve Kadro: Şevket Süreyya Aydemir tarafından 15 Ocak ✎
✎Mehmet Emin Yurdakul
1931’de, Türk Ocakları Merkez Heyeti binasında verilen bir konferans-
S
✎
✎Sadri Maksudi Arsal
tan yola çıkarak 1932’de yayınladığı eserdir.
✎
✎Ahmet Mithat
✎
✎Atatürk Devrimi Bir Çağdaşlaşma Modeli: Atatürk’ün doğumunun
✎
✎Abdülhak Hamit Tarhan
yüzüncü yıldönümünde yayınlanmak üzere 1978’de yazım çalışmaları
başlayan ve Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları için Suna Kali tarafından ✎
✎Şehbenderzade Ahmed Hilmi
özel olarak hazırlanan bir kitap. ✎
✎Tevfik Fikret
♥♥ Mustafa Kemal’in fikir hayatının oluşumda etkili olan 4 kent ✎

✎Ziya Gökalp
87
✎
✎Necim Asım Yazıksız sım 1924’te “Cumhuriyet” sözcüğü parti adına eklenmiştir.
♥♥ Mustafa Kemal’in çok yönlülüğünü ortaya koyan özellikleri ve ♥♥ Halk Fırkasının parti programında;
M
sözleri ✎
✎Egemenlik milletindir.
A
✎
✎Vatan ve ulus sevgisi: “Ben, ne yapabildimse ancak onunla yapabil- ✎
✎Aşar vergisinin kaldırılması gerekir.
dim. Türk’ten daha büyük millet var mıdır?”
✎ süresi kısaltılmalıdır.
C
✎Askeri
✎
✎Mantıklı ve Gerçekçiliği: “Bizim akıl, mantık, zeka ile hareket etmek
✎
✎Atatürk ilkeleri benimsenmelidir.
en belirgin özelliğimizdir.”
O
✎
✎Kanunların düzeltilmesi gerekir.
✎
✎Yaratıcılığı: O’na “ Ordu yok” dediler, “yapılır” dedi;“para yok” de-
✎
✎Öğretim birliği sağlanmalıdır.
H
diler “bulunur” dedi. “düşman çok” dediler “yenilir” dedi. Ve bütün
dedikleri oldu. ✎
✎Özel teşebbüs teşvik edilmelidir.
✎
✎İdealistliği: “Biz ilhamlarımızı gökten, gaipten değil, doğrudan doğ- ಡಡ TERAKKIPERVER CUMHURIYET FIRKASI
ruya hayattan almış bulunuyoruz.”
Rektör Yayınları
✎ Kasım 1924 tarihinde Cumhuriyet’in ilanından sonra kurulan ilk
✎17
✎
✎İleri Görüşlülüğü: “Geldikleri gibi giderler” Önderliği: “Bu zaferi ka- (aynı zamanda ilk muhalefet) partisidir..
L
zanan ben değilim. Akdeniz yolunu Türk süngülerine açan kahraman
✎
✎Kazım Karabekir, Ali Fuat Cebesoy, Refet Bele, Adnan Adıvar, Rauf
askerler kazanmıştır.”
A
Orbay kurucuları arasındadır. Parti başkanlığını Kazım Karabekir üstlen-
✎
✎Birleştirici ve bütünleştiriciliği: “Milli Mücadelemiz süresince ister Sal- miştir.
Y
tanat- Hilafetçi olsun ister ulusal egemenlik yanlısı olsun herkesi vatanın
♥♥ Terakkiperver Cumhuriyet Fırkasının parti programında;
kurtuluşu davasında görmek arzumuz”
S
✎
✎Bireysel özgürlükler korunmalıdır.
✎
✎Devrimciliği ( İnkılapçılığı): “Türk Milletinin yeteneği ve kesin kararı
✎
✎Cumhurbaşkanının milletvekilliği kaldırılmalıdır.
O
medeniyet yolunda, durmadan, yılmadan ilerlemektir.”
✎
✎Dini düşüncelere saygılı olunmalıdır.
S
✎
✎Çok Cepheliliği: Mustafa Kemal, askerlikten eğitime, sanattan fel-
sefeye, matematikten tarihe kültürden, hukuka değişik alanlardadü- ✎
✎Devlet görevlilerin siyasi partilere üye olması engellenmelidir.
şünmüş insan zekasının kavrayabileceğibütün konularla ilgilenmiş ve ✎
✎Hükümete ait araziler topraksız çiftçiye verilmelidir.
eserler de vermiştir.
✎
✎Liberal (Serbest Ekonomi) benimsenmelidir.
ಡಡ HALK FIRKASI ✎
✎Tek dereceli seçim sistemi benimsenmelidir.
✎
✎Mustafa Kemal tarafından 9 Eylül 1923 tarihinde kurulmuştur. 10 Ka- ✎
✎Yerinden yönetim uygulanmalıdır.
88
♥♥ Terakkiperver Cumhuriyet Fırkasının kapatılmasına sebep olan Ulusal irade, Yönetim, Seçim, Demokrasi, Çok partili sistem, Seçme ve
olay Şeyh Sait İsyanı’dır. Seçilme, Anayasa gibi kavramları içeren ilkesi Cumhuriyetçilik
M
ಡಡ SERBEST CUMHURIYET FIRKASI ✎
✎Atatürk’ün Vatan ve millet sevgisi, milli birlik ve beraberliğine daya-
nan; Ulusal bağımsızlık, Ulusal bilinç, Milli birlik, Milli beraberlik, Milli tarih,
A
✎ Ağustos 1930 yılında Atatürk’ün isteğiyle Ali Fethi Okyar tarafın-
✎12
Milli dil ve Türklük gibi kavramları içeren ilkesi Milliyetçilik
dan kurulmuştur.
C
✎
✎Atatürk’ün din ve devlet işlerini birbirinden ayrılması üzerine inşa et-
♥♥ Serbest Cumhuriyet Fırkasının parti programında;
tiği; Akıl, Bilim, Din ve vicdan özgürlüğü, Düşünce ve İnanç özgürlüğü
O
✎
✎Cumhuriyetçi, milliyetçi ve laik esaslara bağlı kalınmalıdır. gibi kavramları içeren ilkesi Laiklik
✎
✎Dokunulmazlıklar yürürlükte kalmalıdır. ✎
✎Atatürk’ün toplum içindeki ayrıcalıkları kaldırmak adına inşa ettiği
H
✎
✎Kadınlara siyasi haklar verilmelidir. her türlü sınıf farklılığını reddeden; Eşitlik, Sosyal devlet, Sosyal Adalet,
Demokrasi, Halka hizmet gibi kavramları içeren ilkesi Halkçılık
✎
✎Köylü ve çiftçiye uygun şartlarda krediler verilmelidir.
✎
✎Atatürk’ün devletin ekonomik kalkınmayı sağlaması adına doğru-
✎ (Serbest Ekonomi) benimsenmelidir.
Rektör Yayınları
✎Liberal
dan müdahale durumunu oluşturan; Ekonomi, Kalkınma, Yatırım, Ka-
✎
✎Limanlara uygulanan tekelcilik kaldırılmalıdır.
L
mulaştırma, İktisadi çalışma gibi kavramları içeren ilkesi Devletçilik
✎
✎Paranın kıymeti korunmalıdır.
✎
✎Atatürk’ün yeni ve çağdaş toplum düzeni yaratma adına; Çağdaş-
A
✎
✎Tek dereceli seçim sistemi benimsenmelidir. laşma, Medeniyet, Devrim, Değişim, Modernleşme, Muasırlaşma, İlerle-
✎
✎Teşvik-i Sanayi Kanunu bütünüyle uygulanmalıdır. me ve Yenileşme gibi kavramları içeren ilkesi İnkılapçılık
Y
✎
✎Yabancı sermayenin ülkeye girmesi uygun koşullar altında sağlan-
S
malıdır. ಡಡ ATATÜRK DÖNEMI İNKILAPLARI
✎
O
✎Vergiler halkın gücü doğrultusunda düşürülmelidir.
♥♥ Atatürk’ün Siyasi alanda gerçekleştirdiği inkılaplar
♥♥ Rejim karşıtı baskının parti içinde yükselmesiyle Ali Fethi Bey
S
✎
✎Saltanat’ın kaldırılması (1 Kasım 1922)
rejimi korumak adına partiyi 17 Kasım 1930’da feshetmiştir.
✎
✎Ankara’nın başkent ilan edilmesi (13 Ekim 1923)
►► Atatürk İlkeleri
✎
✎Cumhuriyet’in İlanı (29 Ekim 1923)
✎
✎Atatürk’ün ilkeleri 1937’de çıkarılan bir kanunla 1924 Anayasası’na ✎
✎Halifeliğin kaldırılması (3 Mart 1924)
eklenmiştir.
✎
✎Şeriye ve Evkaf Vekaletinin kaldırılması (3 Mart 1924)
✎
✎Atatürk’ün Ulus egemenliğini ön planda tuttuğu; Ulusal egemenlik,
✎
✎Erkan-ı Harbiye Vekaletinin kaldırılması (3 Mart 1924)
89
✎
✎Osmanlı Hanedanının yurt dışına çıkarılması (3 Mart 1924) ✎
✎Türk Dil Kurumunun açılması (12 Temmuz 1932)
✎
✎Kadınlara seçme ve seçilme hakkının verilmesi (5 Aralık 1934)
M
♥♥ Atatürk’ün Toplumsal alanda gerçekleştirdiği inkılaplar
♥♥ Atatürk’ün Hukuk alanında gerçekleştirdiği inkılaplar
A
✎
✎Kılık, Kıyafet ve Şapka Kanunu (25 Kasım 1925)
✎
✎1924 Anayasasının ilan edilmesi (20 Nisan 1924) ✎
✎Tekke, Türbe ve Zaviyelerin Kapatılması (30 Kasım 1925)
C
✎
✎Medeni Kanunun ilanı (İsviçre örnek alınmıştır 1926) ✎
✎Miladı takvimin kabulü (1 Ocak 1926)
O
✎
✎İtalya’dan Ceza Kanunu’nun alınması (1926) ✎
✎Uluslararası rakamların kabulü (30 Mayıs 1928)
✎
✎İsviçre’den Ticaret Kanunu’nun alınması (1926) ✎
✎Uluslararası ölçü birimlerinin kabul edilmesi (1 Nisan 1931)
H
✎
✎İsviçre’den Borçlar Kanunu’nun alınması (1926) ✎
✎Hafta tatilinin Pazar’a alınması (27 Mayıs 1935)
✎
✎İsviçre’den Hukuk usulü muhakeme Kanunu’nun alınması (1927) ✎
✎Soyadı Kanunu’nun kabulü (21 Haziran 1934)
✎
✎Almanya’dan Deniz Ticaret Kanunu’nun alınması (1929)
Rektör Yayınları
✎
✎Fransa’dan İdare hukukunun alınması (1929) ♥♥ Atatürk’ün Ekonomik alanda gerçekleştirdiği çalışmalar
L
✎
✎Kadınlara belediye seçimlerine katılma hakkı (1930) ✎
✎İzmir İktisat Kongresi: 17 Şubat 1923 yılında Kazım Karabekir başkanlı-
ğında gerçekleştirilmiştir. Milli iktisadi kararları alınmıştır. Bu kongre doğ-
A
✎
✎İsviçre’den İcra İflas Kanunu’nun alınması (1932)
rultusunda;
✎
✎Kadınlara muhtarlık seçimlerine katılma hakkı (1933)
Y
✎ Bankası kurulmuş (1924)
✎-İş
✎
✎Kadınlara Milletvekilliği seçme ve seçilme hakkı (1934)
✎
S
✎-Ticaret ve Sanayi Odası kanunu çıkarılmış (1925)
♥♥ Atatürk’ün Eğitim ve Kültür alanında gerçekleştirdiği inkılaplar
✎
✎-Yerli kumaştan elbise giyilmesi hk. Kanun çıkarılmış (1925)
O
✎
✎Tevhid-i Tedrisat Kanunu (3 Mart 1924)
✎
✎-Teşvik-i Sanayi kanunu çıkarılmıştır (1927)
✎
✎Medreselerin kapatılması (11 Mart 1924)
S
✎
✎Aşar vergisi kaldırılmıştır (1925)
✎
✎Maarif Teşkilatı hk. Kanun (2 Mart 1926)
✎
✎Atatürk Orman Çiftliği açılmıştır (1925)
✎
✎Yeni Türk Harflerinin kabulü (1 Kasım 1928)
✎
✎Sanayi ve Maadin Bankası kurulmuştur (1925)
✎
✎Millet Mekteplerinin açılması (24 Kasım 1928)
✎ şeker fabrikası Alpullu açılmıştır (1926)
✎İlk
✎
✎Türk Tarih Kurumunun açılması (15 Nisan 1931)
✎ özel fabrika Uşak Şeker Bankası açılmıştır (1926)
✎İlk
✎
✎Halkevlerinin açılması (19 Şubat 1932)
90
✎
✎Kayseri Uçak Fabrikası açılmıştır (1926) ♥♥ Atatürk’ün Ulaşım ve Bayındırlık alanında gerçekleştirdiği ça-
✎
✎Emlak ve Eykam Bankası kurulmuştur (1926) lışmalar
M
✎
✎Kabotaj kanunu ilan edilmiştir (1926) ✎
✎Sivas-Erzurum Demiryolu ihalesi Türk mütahitlerin yaptığı ilk demiryo-
A
ludur. (1923)
✎ kağıt para tedavüle çıkarılmıştır (1927)
✎İlk
✎
✎Devlet Demir Yolları Genel Müdürlüğü kurulmuştur (1924)
✎
C
✎Tarım Kredi Kooperatifleri kurulmuştur (1928)
✎
✎Anadolu demiryolarının devletleştirilmesi kanunu çıkarılmıştır(1924)
✎
✎Toprak Reformu kanunu çıkarılmıştır (1929)
O
✎ Mükellefiyet Kanunu (1925)
✎Yol
✎
✎Gümrük Tarife kanunu çıkarılmıştır (1929)
✎
✎Türk Teyyare Cemiyeti (1925)
✎
✎Deniz Ticaret kanunu çıkarılmıştır (1929)
H
✎ Planör uçuşu (1925)
✎İlk
✎
✎Türk parasının koruma kanunu çıkarılmıştır (1930)
✎
✎Teyyare Mektebi açılmıştır (1925)
✎
✎Merkez Bankası kurulmuştur (1930)
✎ sivil teyyare okulu Vecihi Hürkuş tarafından açılmıştır (1932)
✎İlk
✎
✎Türkiye Sanati Kredi Bankası kurulmuştur (1932)
Rektör Yayınları
✎
✎Türkkuşu okulu açılmıştır (1935)
✎
✎Zirai Donatım Kurumu açılmıştır (1932)
L
✎ baraj olan Çubuk barajı açılmıştır (1936)
✎İlk
✎
✎Sümerbank kurulmuştur (1933)
✎
A
✎Motorlu Uçak Okulu açılmıştır.
✎
✎Halk Bankası kurulmuştur (1933)
✎ kadın savaş pilotu Sabiha Gökçen (1936)
✎İlk
✎
✎İller Bankası kurulmuştur (1933)
Y
✎ spor kompleksi Ankara 19 Mayıs Stadyumu açılmıştır (1936)
✎İlk
✎
✎I.Beş yıllık sanayi planı yürürlüğe girmiştir (1934)
S
✎
✎Denizbank kurulmuştur (1937)
✎
✎Etibank kurulmuştur (1935)
✎
✎Devlet Hava Yolları Genel Müdürlüğü kurulmuştur (1938)
O
✎
✎Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü kurulmuştur (1935)
♥♥ Atatürk döneminde Sağlık alanında gerçekleştirilen çalışmalar
S
✎
✎İzmir Enternasyonel Fuarının açılması (1936)
✎
✎Denizbank kurulmuştur (1937) ✎
✎Yeşilay kurulmuştur (1920)
✎
✎Fiskobirlik kurulmuştur (1938) ✎
✎Sağlık Bakanlığı oluşturulmuştur (1920)
✎
✎Toprak Mahsulleri Ofisi açılmıştır (1938)
91
ಡಡ ÇOCUK ESIRGEME KURUMU KURULMUŞTUR (1921) giltere tarafından desteklenmiş, isyanın bastırılmasında başarı göstere-
meyen Fethi Okyar hükümetinin istifasına sebep olmuştur. Yeni kurulan
✎
✎Heybeliada Senatoryumu kurulmuştur (1924)
M
İsmet Paşa hükümeti tarafından sıkıyönetim ve seferberlik ilan edilmiş,
✎
✎Umumi Hıfzıssıha kanunu çıkarılmıştır (1930)
Takrir-i Sükun Yasası çıkarılmış ve isyan bastırılmıştır. İsyan yüzünden Te-
A
✎
✎Sağlık ocaklarının temeli sayılan Etimesgut Numune Dispanseri ku- rakkiperver Cumhuriyet Fırkası kapatılmış, çok partili hayata geçiş de-
rulmuştur (1930) nemesi kesintiye uğramış ve Musul kaybedilmiştir.
C
✎
✎Sağlık ve sosyal yardım bakanlığı teşkilatı ve memurin kanunu çıka- ✎
✎Atatürk’e Suikast Girişimi (15 Haziran 1926): Ziya Hurşit, Laz İsmail,
O
rılmıştır (1936) Şükrü Bey, Arif Bey, Gürcü Yusuf, Çopur Hilmi gibi ele başlarının bulun-
duğu Giritli Şevki’nin durumu ihbar etmesiyle sonuçsuz kalan suikast gi-
H
♥♥ 1926’da kurulan Devlet İstatistik Enstitüsü dahilinde gerçekleş- rişimidir. Geniş çaplı soruşturma sonucunda İzmir ve Ankara’daki İstiklal
tirilen ilk nüfus sayımı 1927 Mahkemelerinde yargılamalar gerçekleşmiş elebaşları idama mah-
kum kalırken, Milli Mücadele döneminin önemli paşaları da davada
♥♥ Atatürk yurt gezisi sırasında Şapka devrimini Kastamonu-İne-
yargılanmıştır. Kazım Karabekir, Ali Fuat Cebesoy, Refet Bele ve Cafer
Rektör Yayınları
bolu başlatmıştır.
Tayyar Paşalar beraat ederken; Rauf Orbay 10 yıl kalebentlik cezasına
♥♥ Mustafa Kemal’in büyük gazetelerin başyazarıyla beraber ger-
L
çarptırılsa da sonra cezası sürgüne çevrilmiştir.
çekleştirdiği ilk basın toplantısı İzmit (1923) şehrinde gerçekleşmiştir.
✎
✎Menemen Olayı (23 Aralık 1930): Rejime ve Laik düzene karşı çıkarı-
A
♥♥ Ankara’nın başkent olması hakkında yasa tasarısını meclise su- lan isyan bastırılmış ve sorumluları Divan-ı Harp’te yargılanmıştır.
nan isim İsmet İnönü’dür.
Y
✎
✎Ağrı İsyanları (1926-1930): Ağrı ve Doğubeyazıtta çıkarılan isyan
♥♥ Türkiye’nin ilk başbakan ve ilk meclis başkanı 1930’da bastırılmış ve sorumluları Adana Ağır Ceza Mahkemesinde
S
✎
✎İsmet İnönü (Başbakan) yargılanmıştır.
O
✎ Fethi Okyar (Meclis Başkanı)
✎Ali ✎
✎Bursa Olayı (1 Şubat 1933): Konyalı İbrahim önderliğinde Türkçe eza-
na karşı çıkarılan bir olaydır. Atatürk bu gelişme için “Bu olay din mese-
S
►► Mustafa Kemal döneminde gerçekleşen İsyanlar lesi değil, dil meselesidir” demiştir.
✎
✎Nasturi İsyanı (7 Ağustos-26 Eylül 1924): Hakkari ve çevresinde ✎
✎Çerkez Ethem’in suikast girişimi (1935): Suikastçilerden birinin duru-
Musul’u almak isteyen İngiltere’nin kışkırtmaları sonucunda bölgedeki mu ihbar etmesiyle olay önlenmiştir.
Nasturilerin bağımsızlık için çıkardığı isyandır. VII. Kolordu komutanı Ca-
✎
✎Dersim Olayları (1937): Seyit Rıza önderliğinde başlayan başkaldırı
fer Tayyar Paşa tarafından bastırılmıştır.
Tunceli ve çevresinde geniş bir bölgeye yayılmış ve hükümet olayları
✎
✎Şeyh Sait İsyanı (13 Şubat 1925): Rejime karşı çıkarılan ilk isyandır. İn- bastıramamıştır. Türk Silahlı Kuvvetlerinin düzenlediği harekatlar sonu-
92
cu binlerce insan hayatını kaybetmiştir. Dönemin Türkiye Cumhuriyeti ✎

✎1926’da Türk-İran Güvenlik ve Dostluk antlaşması imzalanmıştır.
Başbakanı Recep Tayyip Erdoğan, 23 Kasım 2011 günü yaptığı konuş- ✎
✎Bozkurt-Lotus Olayı (2 Ağustos 1926): Türk ve Fransız gemisinin Ege’de
M
mada, 9 Ağustos 1939 tarihli bir belgede Dersim’de 13 bin 806 kişinin çarpışması sonucunda yaşanan gerginliktir.
öldürüldüğünün ifade edildiğini belirtmiş ve Dersim’de yaşananlar için;
A
✎
✎1928’de İtalya ile Tarafsızlık ve Uzlaşma Antlaşması imzalanmıştır.
“Eğer devlet adına özür dilenecekse, böyle bir literatür varsa ben özür
✎
✎1928’de Türk-Afgan Dostluk ve İşbirliği Antlaşması imzalanmıştır.
C
dilerim, diliyorum” diyerek “devlet adına” özür dilemeyi kabul edebile-
(Türkiye’ye ilk resmi ziyareti gerçekleştiren kişi Amanullah Han’dır)
ceğini belirtmiştir. 12 Kasım 2014’te CHP Genel Başkan Yardımcısı Sez-
O
gin Tanrıkulu “Acı duyan herkesten, ölen her insandan, sürgün edilen ✎
✎1928’de barışa katkı sağlamak adına Cenevre Silahsızlanma Konfe-
her insandan CHP adına da özür diliyorum” diyerek olan olaylarla ilgili rasına katılım gerçekleşmiştir.
H
partisi adına özür dilemiştir. ✎
✎Briand-Kellog Paktı: Türkiye 1929 yılında bu pakta üye olmuştur.
►► Atatürk Döneminde Dış Politika’da yaşanan gelişmeler ✎

✎Litvinov Protokolü: Türkiye barışa katkı sağlamak adına 1929 yılında
onaylamıştır.
✎
✎Yabancı Okullar: Fransa ile yaşanan bir sorundur. Türkiye 1926’da
Rektör Yayınları
çıkardığı Maarif Teşkilatı Kanun ile yabancı okullarının hakimiyetini sağ- ✎
✎Milletler Cemiyetine üyelik (1932): Türkiye’nin üye olduğu ilk uluslara-
lamıştır. Türk Devletinin Lozan’dan sonra dış politikadaki ilk başarıdır. rası örgüttür. Cemiyetteki ilk temsilcimiz Cemal Hüsnü Taray’dır.
L
✎
✎Osmanlı Borçları: Osmanlı’nın en çok borcu Fransa’ya olduğundan ✎
✎Balkan Antantı (9 Şubat 1934): İtalya ve Almanya’nın yayılmacı po-
A
en çok Fransa ile yaşanan sorundur. 1954 yılında Türkiye’nin payına dü- litika izlemeleri üzerine Türkiye, Yunanistan, Yugoslavya ve Romanya
şen tüm borçlar ödenmiştir. arasında imzalanan güvenlik anlaşmasıdır.
Y
✎
✎Musul Sorunu: Türkiye’nin kendi iç meseleleri yüzünden avantajı- ✎
✎Montrö Boğazlar Sözleşmesi (20 Temmuz 1936): Boğazlar komisyo-
S
nı kaybettiği bir olaydır. 1926 yılında Ankara Antlaşmasıyla Musul ve nu kaldırılmış ve yönetim tamamen Türkiye’ye verilmiştir. Böylelikle bu
Kerkük İngiltere’nin güdümündeki Irak’a bırakılmış, Hakkari Türkiye’de problem Misakımilli’ye göre çözümlenmiştir.
O
kalmıştır. Mısakimillinin dışında kalan son yer Musul’dur. ✎
✎Akdeniz Paktı (1936): İngiltere ve Fransa’nın bölgedeki İtalya tehdi-
S
✎
✎Nüfus Mübadelesi (Etabli): Yunanistan ile yaşanan bir sorundur. 10 dine karşı oluşturduğu sözleşmedir. Türkiye, Yunanistan ve Yugoslavya
Haziran 1930 yılında Ahali Mübadelesi Antlaşmasıyla değişim gerçek- da katılmıştır.
leşmiştir. (Batı Rakya’daki Türkler ve İstanbul’daki Rumlar hariç) ✎
✎Sadabad Paktı (8 Temmuz 1937): İtalya’nın Ortadoğu’da yayılmacı
✎
✎Fener Rum Patrikhanesi Sorunu: Yunanistan ile yaşanan bir sorundur. politika izlemesi üzerine güvenliklerini sağlamak adına Türkiye, İran, Irak
1925’te çözülmüştür. ve Afganistan arasında imzalanan antlaşmadır.
✎
✎1925’te Türk-Sovyet Dostluk ve Saldırmazlık Antlaşması imzalanmıştır. ✎
✎Nyon Paktı (14 Eylül 1937): Akdeniz’deki İtalya tehdidine karşı İngil-
93
tere, Bulgaristan, Fransa, Türkiye, Yunanistan, Romanya, SSCB, Mısır ve ಡಡ İSMET İNÖNÜ (1938-1950)
Yugoslavya arasında imzalanan antlaşmadır.
✎ Ocak 1940 yılında II.Dünya Savaşının kötü şartlarından korunabil-
✎18
M
♥♥ Mustafa Kemal’in “Kırk asırlık Türk yurdu düşman elinde esir mek için çıkarılan kanun Milli Koruma Kanunu
kalamaz” sözüyle kastettiği yer Hatay’dır.
A
✎ Nisan 1940 yılında Hasan Ali Yücel ve İsmail Hakkı Tonguç önder-
✎17
♥♥ Mustafa Kemal’in sağlığında gerçekleşmesini çok arzuladığı an- liğinde halkın kültür seviyesini yükseltmek ve öğretmen yetiştirmek için
C
cak başaramadığı iki önemli Çok Partili demokratik yaşam ve Hatay’ın açılan okullar Köy Enstitüleri
anavatana katılması’dır. ✎
O
✎Savaş yıllarının olumsuz etkileri yüzünden 13 Ocak 1942’de çıkarılan
♥♥ Atatürk adına 6 Ağustos 1938’de özel sayı yayımlayan Dünya- Ekmek Karnesi çıkarılmıştır.
ca ünlü gazete Times’tır.
H
✎
✎İsmet İnönü dönemi Başbakanı Şükrü Saracoğlu’nun “Bu kanun aynı
♥♥ Atatürk Dönemi Başbakanları İsmet İnönü, Ali Fethi Okyar ve zamanda bir devrim kanunudur. Bize ekonomik bağımsızlığımızı kazan-
Celal Bayar’dır. dıracak bir fırsat karşısındayız. Piyasamıza egemen olan yabancıları
böylece ortadan kaldırarak, Türk piyasasını Türklerin eline vereceğiz.”
Rektör Yayınları
♥♥ Atatürk Dönemi Meclis Başkanları Ali Fethi Okyar, Kazım Özalp
Sözleriyle bahsettiği kanun Varlık Vergisi Kanunu (9 Kasım 1942)
ve Mustafa Abdülhalik Renda (TBMM tarihinde en uzun süre Meclis Baş-
L
✎
✎Milli Şef döneminde II. Dünya Savaşı yıllarında Türkiye’deki tarım
kanlığı yapan kişidir.)
ürünlerinin fiyatlarındaki artışlardan yüksek gelir elde edenlerin vergi-
A
♥♥ Atatürk 10 Kasım 1938, Dolmabahçe Sarayında vefat etmiştir.
lendirildiği kanun Toprak Mahsülleri Vergisi Kanunu (1944)
♥♥ Atatürk’ün öldüğü gün Anayasa’nın 33. maddesi uyarın-
Y
✎
✎İnönü döneminde toprağı olmayan ya da yetmeyen çiftçilerin ai-
ca TBMM Başkanı Abdülhalit Renda seçimler yapılana kadar makama leleriyle birlikte geçimlerini sağlayacak ve işgüçlerini değerlendirecek
S
vekalet etmiştir. Ertesi gün TBMM’deki seçimlerde 348 milletvekilinin ölçüde toprak edinmeleri amacıyla çıkarılan kanun Çiftçiyi Topraklan-
tümünün oyunu alarak İsmet İnönü Türkiye’nin ikinci cumhurbaşkanı dırma Kanunu (1945)
O
olmuştur.
✎
✎İnönü Döneminde, Güzel sanatların her alanında özel yetenekli
S
♥♥ Atatürk’ün naaşı Ankara’ya getirildikten sonra 1953 yılına ka- çocukların belirlenip devlet bursuyla yurt dışında eğitim görmelerine
dar Ankara Etnografya Müzesi’nde tutulmuştur. Anıtkabir inşa edildik- olanak veren “Harika Çocuk Yasası”ndan faydalanan isimler: İdil Bi-
ten sonra buraya defnedilmiştir. ret, Suna Kan, Verda Erman, Gülsin Onay, Hüseyin Sermet, İsmail Aşan,
Fuat Kent, Selman Ada ve Ateş Pars
✎
✎Çiftçiyi Topraklandırma Kanunu görüşmeleri devam ederken hem
bu kanuna hem de Toprak Mahsülleri Vergisi Kanununa karşı olan ve
94
Dörtlü Takrir adı ile önerge veren isimler: Adnan Menderes, Celal Bayar Türkiye’nin asker gönderdiği savaş Kore Savaşı
Refik Koraltan, Fuat Köprülü ✎
✎Türkiye Celal Bayar döneminde NATO’ya üye olmuştur. İlk Nato
M
✎
✎Cumhuriyet tarihinde ilk defa tek dereceli seçim esasında gerçek- temsilcisi Fatih Rüştü Zorlu’dur.
leştirilen seçim 1946 Genel Seçimleri
A
♥♥ Adnan Menderes başbakanlığı döneminde yaşanan önemli olay-
✎ Ocak 1946’da kurulan ve dört yıl sonra yapılan 1950 seçimlerin-
✎7 lar
C
de 27 yıllık tek parti dönemini sona erdiren, Türkiye Cumhuriyeti’nde ilk
✎
✎Ezan’ın arapça okunma yasağı kaldırılmıştır.
defa serbest seçimle iktidarı kazanan Türk siyasi partisi Demokrat Parti
O
✎
✎Din dersi okullarda mecburi olmuştur.
✎
✎1950 seçimleriyle Cumhurbaşkanlığı görevinden ayrılan İsmet İnönü
✎
✎Atatürk aleyhinde işlenen suçlar hk. Kanun 1951 yılında çıkarılmıştır.
60 darbesinden sonra 61 seçimlerinde Başbakan olarak göreve baş-
H
lamıştır. ✎
✎Halkevleri kapatılmıştır.
✎
✎Şevket S. Aydemir’in İnönü’yü konu aldığı eseri İkinci Adam ✎
✎Köy Enstitüleri kapatılmıştır.
✎
✎İsmet İnönü’den sonra CHP Genel Başkanlığına Bülent Ecevit gel- ✎
✎Atatürk’ün naaşı 1953’te Anıtkabir’e taşınmıştır.
Rektör Yayınları
miştir. ✎
✎Yugoslavya, Yunanistan ve Türkiye arasında imzalanan siyasî işbirliği
L
✎
✎İsmet İnönü’nün kabri günümüzde İsmet İnönü Lahti, Anıtkabir (An- ve karşılıklı yardım antlaşması olan “Balkan Paktı” 9 Ağustos 1954 tari-
kara) hinde kurulmuştur.
A
✎
✎Daha sonradan adı CENTO olacak “Bağdat Paktı” Irak ile beraber
ಡಡ CELAL BAYAR (1950-1960)
1955 yılında kurulmuştur.
Y
✎
✎Kurtuluş Savaşında “Galip Hoca” kod adıyla özellikle Batı Cephesin-
✎
✎ODTÜ ve Erzurum Atatürk Üniversitesi kurulmuştur.
S
de etkin olmuş, Atatürk döneminin son Başbakanı ve Türkiye Cumhuri-
yeti 3. Cumhurbaşkanıdır. ✎
✎Ankara Yüksek Öğretmen Okulu açılmıştır.
O
✎
✎Türkiye’de “Beyaz Devrim” olarak adlandırılan olay 1950 Seçimleri ✎
✎Din öğretmeni yetiştirmek amacıyla İstanbul Yüksek İslam Enstitüsü
S
(gizli oy, açık sayım) açılmıştır.
✎
✎Celal Bayar Cumhurbaşkanlığı döneminde Başbakanlık yapan isim ♥♥ Celal Bayar döneminin Sosyo-Kültürel gelişmeleri
Adnan Menderes ✎
✎Köyden kente göç hız kazanmıştır.
✎
✎Celal Bayar Cumhurbaşkanlığı döneminde Meclis Başkanlığı yapan ✎ renkli Türk filmi gösterime girmiştir (HalıcıKız)
✎İlk
isim Refik Koraltan ✎
✎Zeki Müren, Neşet Ertaş, Müzeyyen senar gibi önemli müzisyenler bu
✎
✎Adnan Menderes döneminde Birleşmiş Millet çağrısına uyarak dönemde etkindir.
95
✎
✎Edebiyat alınanda 40’lı yıllara damga vuran Garip Akımına karşı
İkinci Yeniciler hareketi ortaya çıkmıştır.
M
♥♥ 27 Mayıs 1960 tarihinde yapılan ve Türkiye Cumhuriyeti ta-
rihinde gerçekleşmiş ilk askerî darbe ile düşürülen Cumhurbaşkanı ve
8
İTE
A
Başbakan
ÜN
C
✎
✎Celal Bayar (Cumhurbaşkanı) Adnan Menderes (Başbakan)
H O
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ
Rektör Yayınları
A L
S Y
S O
96
ಡಡ I. DÜNYA SAVAŞI SONRASINDAKI GELIŞMELER ✎

✎Tarım toprakları birleştirilerek kolektifleştirme politikası izledi.
✎
✎İngiltere: En büyük rakibi Almanya’yı devre dışı bırakarak Avrupa’dan ✎
✎1930’dan itibaren toplumun tüm kesimleri için eğitim mecburi oldu.
M
İngiltere’ye gelebilecek tehlikelerden ve denizlerde de bu devletin re- Bilim ve teknoloji alanında büyük ilerleme kaydedildi.
A
kabetinden kurtulmuş oldu. Fransa’yı ikinci plana iterek Avrupa’nın ve ✎
✎Eski fabrikalar modernleştirildi traktör imalatı ve demirçelik alanların-
dünyanın bir numaralı devleti hâline geldi. da yeni fabrikalar kuruldu.
C
✎
✎Fransa: Almanya ve Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’nun ✎
✎1950’den sonra Sibirya’daki petrol, gaz vemaden rezervleri işletilme-
yenilmesi ile sınırlarındaki iki büyük tehlikeden kurtulmuş oldu ancak ye başlandı.
O
İngiltere’nin gerisinde kaldı.
♥♥ Kara Perşembe olarak adlandırılan 1929 Ekonomik Krizi ABD
H
✎
✎İtalya: Avusturya’dan aldığı topraklarla sınırlarını kuzeye doğru ge- – New York Borsasının Çökmesi ile ortaya çıkmıştır.
nişletti elde ettiği toprak ve adalarla Akdeniz ve çevresinde güçlü bir
✎ süreçte çok sayıda banka batmış, binlerce insanın mal varlığı
✎Bu
konuma geldi.
yok olmuştur.
✎
✎ABD: ABD’nin I. Dünya Savaşı’na katılışı Amerika’nın yalnızlık politika-
Rektör Yayınları
✎
✎Piyasadaki para bir anda yok olduğundan insanlar ihtiyaçlarını kar-
sı olan Monroe Doktrini’nden ilk ayrılışıdır. Savaştan sonra ABD, Avrupa
şılamada takas yoluna giderek bir nevi değiş-tokuş ekonomisine geri
L
ile ilgisini keserek Monroe Doktrini’ne geri dönmüştür.
dönmüşlerdir.
✎
✎Japonya: Savaştan çekilen ilk devlettir. Uzak Doğu’da geniş çıkarlar
A
✎
✎İnsanlar maddi varlıklarıyla beraber sosyal konumlarını ve ruh sağlık-
elde ederek bu bölgede söz sahibi olmuştur.
larını da kaybetmişlerdir.
Y
♥♥ Rusya ✎
✎Kriz en çok sanayileşmiş şehirleri vurmuş, bu kentlerde bir İşsizler ve
S
✎
✎Bolşevikler yönetimi ele geçirdi (Ekim 1917) Evsizler ordusu oluşmuştur.
✎
✎Brest-Litovsk antlaşmasını imzaladı ve savaştan çekildi. (3 Mart 1918) ✎
✎Krizden etkilenen birçok ülkede inşaat faaliyetleri durmuş; tarım ürü-
O
✎
✎Lenin NEP (Novaya Ekonomiçeskaya Politika) adı verilen yeni eko- nü fiyatlarındaki % 40-60’lık düşüş, çiftçileri ve kırsal bölge insanını kötü
S
nomi politikasını ilan etti (1921) etkilemiştir.
✎
✎Devlet 1 Ocak 1923’te Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Birliği (SSCB) ✎
✎Dünya ticareti % 7 oranı civarında düşmüştür.
adını aldı. ✎ Steinbeck’in Gazap Üzümleri eseri krizi ve sonrasını konu alır.
✎J.
✎
✎Joseph Stalin,birinci beş yıllık kalkınma planını uygulamaya koya-
rak SSCB’nin kendi öz kaynaklarıyla kalkınmasını sağlamayı amaçladı. ♥♥ Krizin Türkiye’ye etkileri;
(1928)
✎
✎Türkiye korumacı-devletçi iktisat politikalarına yönelmiştir.
97
✎ ticaret ve döviz üzerinde devlet denetimini artırılmış,İthalata mik-

✎Dış lideri Adolf Hitler
tar kısıtlamaları getirilmiş, Gümrük vergilerini yükseltilmiştir.
♥♥ Hitler döneminde kişiler ve grup üzerinde sınırsız yetki kuran,
M
✎
✎Yerli malı haftası ilan edilmiştir. birini mahkeme kararı olmadan tutuklayıp alıkoyabilen Alman gizli ser-
✎ İktisat ve Tasarruf Cemiyeti” kurulmuş ve başkanlığını, dönemin visinin adı Gestapo
A
✎“Millî
TBMM başkanı Kazım Özalp yürütmüştür. ♥♥ Almanya’nın üzerinde bulunduğu toprakların Alman ırkına ye-
C
terli gelmeyeceğine ilişkin mevcut olan fikrin, Hitler tarafından yayılma
♥♥ 10 Ocak 1920’de asil üyelerini I. Dünya Savaşı’nda galip ge- politikasının bir gerekçesi olarak kabul edilmesi sonucunda ortaya çıkan
O
len devletlerin oluşturduğu, Dünya barışı için kurulan cemiyet Milletler kavramın adı Hayat Sahası
Cemiyeti’dir. Türkiye 1932’de cemiyete katılmıştır.
H
♥♥ İspanya’da İç savaş sonrasında iktidara gelen ve Batılı devletler
♥♥ Almanya, Fransa, İngiltere, İtalya, Belçika, Polonya ve Çekos- tarafından dışlanan diktatör lider Franco Not: Paclo Picasso’nun İspanya
lovakya arasında 1 Aralık 1925’te Londra’da imzaladığı sözleşme sonra iç savaşını konu alan tablosunun adı “Guemica”dır.
oluşturulan barışı korumaya yönelik antlaşma Locarno Antlaşması’dır.
►► 2 Dünya Savaşı arasında yaşanan bilimsel, kültürel ve tek-
Rektör Yayınları
♥♥ 27 Ağustos 1928’de Paris’te ABD, İngiltere, Fransa, Almanya, nik gelişmeler
L
İtalya, Japonya, Polonya, Çekoslovakya ve Belçika arasında imzalanan ✎
✎Avrupa’da kara ve demiryolları yapılarak ulaşım kolaylaştırıldı.
veaynı yıl Sovyetler Birliği ve Türkiye’nin de dahil olduğu barışı muhafaza
A
✎
✎Kıtalar arası ulaşımda gemilerin yanında havacılık teknolojisinin ge-
etme için kurulan pakt Briand-Kellogg Paktı’dır.
lişmesiyle birlikte uçaklar da kullanılmaya başlandı.
Y
♥♥ Musolini’nin İtalya’da Başbakanlığa oturması ve İtalya’da ✎
✎Yeni bir mimari tarz olan Bauhaus akımının temsilcileri 1933’te Na-
Faşizm’in egemen olmasında rolü olan grup Kara Gömlekliler’dir.
S
zilerin baskıları sonucu farklı ülkelere giderek bu anlayışı geliştirip yay-
♥♥ “Her şey devlet içinde ve devlet için, hiçbir şey devlet dışında ve gınlaştırdı
O
başka bir şey için değildir” sözüyle ön plana çıkan Faşist lider Mussolini ✎
✎ABD’de New York’ta 1931’de tamamlanan “Empire State Building”
(Scala Nutku)
S
ile beraber gökdelenlerin sayısında artış görüldü.
♥♥ Versay Antlaşması’nın imzalanması ile ağır yaptırımlara maruz ✎
✎Radyo gelişti “konuşan basın” dönemi başladı.
kalan Almanya’nın Ağustos 1919’da kabul ettiği ve demokratik düzene ✎
✎Einstein’in izafiyet teorisi yeni bir çığır açtı.
geçtiği anayasa Weimar Anayasası
✎
✎Fizik alanında nükleer protonu Ruşerford 1919’da; pozitif elektronu
♥♥ 30 Ocak 1933’te Almanya’da Başbakan olan ve aynı yıl mec- Anderson 1931’de ve nötronu Chadwick1934’de keşfetti.
listen olağanüstü yetkiler alarak diktatörlüğünü ilan eden Nazi Partisi
✎
✎Uranyum fizyonu 1939’da Almanya’da gerçekleştirildi.
98
✎
✎Frederic et Irene, Joliot-Curie ve Enrico Fermi, yapay radyoaktiviteyi tirmiş, Almanya genişleme politikası yerine var olan sınırlarını koruma
buldu. politikasını uygulamıştır.
M
✎
✎Banting ve Best 1922’de insülini ayrıştırmayı başardı. ✎
✎Sovyetler Birliği: I. Dünya Savaşı’ndan sonra batı yerine Orta Asya’ya
yönelik politikalar izlemiştir. Zengin petrol rezervleri sayesinde savaşta
A
✎
✎Tüberküloza karşı ilk etkili silah olan BCG aşısı 1921’de Calmette ve
Guerin tarafından bulundu. lojistik ve teknoloji alanlarında en güçlü devletlerden biri olmuştur. Al-
C
manya ile saldırmazlık anlaşması yapmasına rağmen Alman istilasına
✎
✎Alexander Fleming 1929’da penisilini keşfetti.
uğramıştır. Almanlar’ın bu istilası ve SSCB’ye karşı aldığı yenilgiler II. Dün-
O
✎
✎Tiyatro da bir yenilenme sürecine girdi. Aktör ve seyirciye eleştiri hak-
ya Savaşı’nın seyrini değiştirmiştir.
kı tanınarak günümüz tiyatrosuna öncülük edildi.
✎
✎Birleşik Krallık (İngiltere): Adolf Hitler tarafından Avrupa’daki tek ra-
H
✎
✎Sürrealizm akımı doğdu en önemli temsilcisi Salvador Dali’dir.
kip olarak görülen Birleşik Krallık, Almanya’nın Avrupa’nın tamamına
✎ savaş arasında klasik müziğe dönüş yaşandı
✎İki yayılmasını önlemiştir. ABD tarafından sürekli mühimmatla desteklenen
Birleşik Krallık, ABD’nin savaşa gir mesine kadar özellikle Kraliyet Hava
II. DÜNYA SAVAŞI
Rektör Yayınları
Kuvvetleri ile ön plana çıkmış, Orta Avrupa’da kesin bir hava hakimiyeti
ಡಡ II.DÜNYA SAVAŞININ GENEL SEBEPLERI sağlamıştır. ABD’nin savaşa girmesiyle birlikte kara kuvvetleriyle ön pla-
L
na çıkan Birleşik Krallık, II. Dünya Savaşı’nın en büyük aktörü olmuştur.
✎
✎Almanya: Adolf Hitler, öncelikle Orta Avrupa, ardından Doğu ve
A
Batı Avrupa’yı Almanya topraklarına katmak amacındadır. İkincil planı ✎
✎İtalya: I. Dünya Savaşı’ndan istediğini alamayan İtalya dar bir sö-
ise Asya’yı, özellikle Sovyetler Birliği ve Yakın Doğu’daki stratejik nokta- mürge alanıyla sanayisini beslemeye çalışıyordu. Mussolini faşist politi-
Y
ları ele geçirmektir. kaları nedeniyle Avrupa’da sorun teşkil ediyordu. İtalya’nın eski Roma
S
İmparatorluğu gibi güçlü bir devlet olmasını isteyen Mussolini, Almanya
✎
✎Japonya: I. Dünya Savaşı sonunda Almanya’nın Uzak Doğu sömür-
ile yakınlaşarak Mihver devletler blokunda savaşa girmiştir. İtalya; Ku-
geleri Japonya’ya verilmişti. Üstelik Çin’in bir bölümü de Japonya’nın
O
zey Afrika ve Balkanlar’da ilerlemiştir.
hakimiyetindeydi. Ancak bu kadar sömürge bile hızla sanayileşen ve
S
büyüyen Japon ekonomisini doyuramıyordu. Ekonomik çıkarlar için ►► II.Dünya Savaşında bloklar
ABD ile yakınlaşan Japonya, savaşın patlak vermesi ile Almanya’ya
♥♥ Mihver Devletler (Liderler)
yakınlaşmıştır. Pearl Harbor Saldırısı ile kesin olarak savaşa girmiştir.
✎
✎Almanya (Adolf Hitler)
✎
✎ABD: Savaşın başında tarafsız kalan ABD, sonraları Fransa ve Birleşik
✎
✎İtalya (Mussolini)
Krallık’a silah yardımı yapmıştır. Japonya tarafından Pearl Harbor’da
saldırıya uğramış ve kesin olarak savaşa girmiştir. ABD’nin savaşa gir- ✎
✎Japonya (Hirohito)
mesi ve Almanların Sovyetler Birliği’ni istila etmesi savaşın seyrini değiş-
99
♥♥ Müttefik Devletler (Liderler) ✎

✎Hitler İngiltere üzerine havadan “Kartal Hücumu” operasyonunu
✎
✎İngiltere (N. Chamberlain, W. Churcill, C. Attlee) başlattı ancak harekat başarısız oldu.
M
✎
✎Fransa (H.Phillippe Pteain) ✎
✎Almanya, SSCB işgalinden önce Balkanlara yönelerek Romanya ve
Bulgaristan ile ittifak antlaşmaları yaptı.
A
✎
✎ABD (F. Roosevelt, H. Truman)
✎
✎Almanya kısa sürede Yugoslavya ve Yunanistan’ı ele geçirdi.
✎
✎SSCB (J. Stalin)
C
✎
✎İtalya 1940 Ağustosunda İngiliz ve Fransız Somalisi ile Sudan’a saldır-
♥♥ Almanya’nın, 1 Eylül 1939’da Polonya’ya saldırması II. Dünya
dı ve bu bölgeden İngilizleri çıkarttı.
O
Savaşı başlamıştır.
✎
✎1940 Eylülünde İtalyanlar, Trablusgarp üzerinden saldırıya geçerek
►► Savaş sürecinde yaşanan önemli gelişmeler bir haftada Süveyş’in 150 km batısına kadar geldiler. Mart 1941’de İtal-
H
✎
✎Almanya’nın Norveç’i işgali üzerine İngiltere’de Churchil, yan işgalindeki Bingazi’yi ele geçirdiler.
Chamberlain’ın yerine geçti. (10 Mayıs1940) ✎
✎İtalyan ve Alman kuvvetleri,31 Mart 1941’de Kuzey Afrika’da ikinci
✎ Haziranda İtalya, İngiltere ve Fransa’ya savaş açtı. harekâta başladı.
Rektör Yayınları
✎10
✎
✎Ağustosta İtalya, İngiltere’ye karşı Kuzey Afrika’da harekâta başladı. ✎
✎Almanya 22 Haziran 1941’de SSCB’ye saldırarak “Barbarossa”
L
harekâtını başlattı. Ancak Ruslar Alman ordularını durdurdu.
✎
✎İtalya, Ekimde Yunanistan’a saldırdı ancak başarısız oldu ve
Adriyatik’e çekildi. ✎
✎Japonya, 7 Aralık 1941’de ABD’nin askerî üssü Pearl Harlbour’a sal-
A
dırdı. ABD savaş girdi.
✎
✎Fransa’ya saldırmayı planlayan Almanya, Danimarka ile Norveç’i
Y
ele geçirdi. ✎
✎9-10 Ağustos 1941’de ABD ve İngiltere bir araya gelerek Atlantik
Bildirisi’ni yayınladı.
S
✎ Mayıs 1940’ta Hollanda, Belçika ve Fransa’ya saldırdı. Hollanda
✎10
ve Belçika’yı kısa sürede ele geçirdi. ✎
✎ABD, II. Dünya Savaşı’na girince Kasım 1942’de Fransa’ya ait Atlas
O
Okyanusu ve Akdeniz kıyılarına asker çıkardı.
✎
✎Fransa da düştü. 22 Haziranda Almanya ile Fransa ateşkes kararı
S
aldı. Yapılan anlaşma ile Fransa topraklarının büyük bir bölümünü iş- ✎
✎Nisan 1942’de Japonya, Avustralya’da durduruldu. Mayısta Ameri-
gal eden Almanya, kalan bölümde de kendi kontrolünde Vichy kan ve Japon filoları Mercan Denizi’nde karşılaştı ve Japonya burada
hükûmetini kurdu. yenildi.
✎
✎ABD, tarafsızlık politikasına devam etti. ✎
✎Temmuz 1943’te önce Sicilya’nın stratejik noktalarına hava saldırısı
düzenlendikten sonra denizden çıkarma yapıldı. İngiltere ve ABD’nin
✎
✎Fransız General de Gaulle, Londra’ya kaçarak Fransa’nın kurtuluşu
bu harekâtı Stalingrad ölçüsünde bir başarı olmamakla
için mücadele başlattı.
100
✎
✎beraber Mihver Devletlerin Avrupa’daki yenilmezliği sona erdi. ✎
✎Balkanlar’da ikinci bir cephenin açılması için Türkiye’nin savaşa ka-
✎ Haziran 1944’te Alman işgali altındaki Fransa’ya İngiliz ve ABD bir-
✎6 tılması yönünde gerekli hazırlıkların yapılması
M
likleri Normandiya Çıkarması yaptı. Almanların çok iyi tahkim ettikleri ✎
✎Almanya’nın savaşma azim ve iradesi zayıflatılınca Avrupa’da bir
için hiç beklemedikleri Normandiya’dan Müttefik donanması büyük cephe açılması gibi kararlar alınmıştır.
A
bir çıkartma yaptı. Müttefik birlikleri büyük kayıplara rağmen başarılı ✎
✎Washington Konferansı (12-26 Mayıs 1943): Roosevelt ile Churchill
C
oldu ve Fransa’nın güneyinden gelen birliklerle birleşerek 26 Ağustosta arasında gerçekleştirilen bir konferanstır, bu konferansta;
Paris’e ulaştı ve Fransa işgalden kurtarıldı.
✎ işgal edilecek savaşta saf dışı bırakılacak
O
✎İtalya
✎
✎San Fransisco Konferansı sırasında 7 Mayıs 1945’te Almanya kayıtsız
✎
✎İkinci cephe Fransa’da açılacak
şartsız teslim olmuş ve Avrupa’da savaş sona ermişti.
H
✎
✎Barışı koruma sorumluluğu ABD, İngiltere, SSCB ve Çin’e verilecek
✎ Ağustosta Hiroşima’ya atılan ilk atom bombası ile 70.000 kişi, 9
✎6
✎
✎Türk hava alanlarından yararlanılmak için hazırlıklar
Ağustosta Nagazaki’ye atılan ikinci bomba ile 80.000 kişi öldü. ABD’nin
Hiroşima üzerine atom bombasını kullanmasının ardından SSCB, 8 ✎
✎yapılacak
Rektör Yayınları
Ağustosta Japonya’ya savaş ilan etti ve Mançurya’yı ve 38. enlemin ✎
✎Türkiye’de Balkan Federasyonuna dahil olacak şeklinde kararlar
kuzeyindeki Kore topraklarını işgale başladı. Japonya 14 Ağustosta ka- alınmıştır.
L
yıtsız şartsız teslim oldu. 2 Eylül 1945’te ateşkes antlaşması imzalandı ve
✎
✎Quebec Konferansı (14-24 Ağustos 1943): Churchill, İngiliz Genel-
A
II. Dünya Savaşı sona erdi.
kurmayı ile Amerikan Genelkurmayı arasında Quebec’de yapılan bu
►► Savaş sürecinde düzenlenen önemli konferanslar konferasta;
Y
✎
✎Kazablanka Konferansı (14-24 Ocak 1943): Roosevelt (ABD) ile ✎
✎İkinci cephe Fransa Normandiya kıyılarında açılacak
S
Churchill arasında yapılan bir görüşmedir, bu görüşmede; ✎
✎Almanya’nın bombalasınmasına ve İtalya’nın işgaline devam edi-
lecek
O
✎
✎Mihver devletleri ve bunların Balkan müttefikleri ile “Kayıtsız-Şartsız
teslim” dışında bir barış yapılmaması ✎
✎Türkiye savaşa dahil edilmek istenmiş ancak İsmet İnönü’nün savaş-
S
✎
✎Nihai barış koşulları Alman, İtalyan ve Japon halklarına açıklanma- ta tarafsız kalma, savaşa katılmama yönündeki azminin, İngiltere ile
dan önce bu ülke liderlerinin kesin yenilgiyi dünya kamuoyu önünde birlikte hareket eden ABD baskısıyla kırılmasında ısrar etmiştir.
kabul etmeleri gerektiği yolunda savaşan ülke halklarına güvence ve- ✎
✎I.Moskova Konferansı (1943):
rilmesi ✎
✎Konferansa İngiltere’den Sir Anthony Eden, ABD’den Cordell Hull,
✎
✎Rusya üzerindeki baskıyı azaltmak için Sicilya adasına çıkarma yapıl- Sovyetler Birliği’nden Vyacheslav Molotov ile Çin Dışişleri Bakanı katıl-
ması ve Almanya üzerindeki baskının arttırılması mıştır. Dışişleri Bakanları düzeyinde toplanan, Tahran Zirvesi’nin hazırlığı
101
niteliğindeki ve II. Dünya Savaşı’nın yürütülmesinin yanı sıra savaş son- ✎ Dünya Savaşı sonrası Avrupa’nın yeni düzeni ve Avrupa toprakla-
✎II.
rası düzen ile ilgilenen Konferastır. Savaş sonrası düzeni için yapılan ilk rının yeniden şekillendirilmesi üzerine görüşmeler yapılmış
M
toplantı olarak kabul edilmektedir. Moskova Konferansı’nda Türkiye’de ✎
✎Polonya topraklarının değişimi, Almanya’nın bölünmesi ve SSCB’nin
gündeme geldi. Türkiye’den önce hava alanlarının kullananımı talep Japon İmparatorluğu’na savaş ilan etmesi başı çeken konular olmuş
A
edilecek, 1943 yılının sonuna doğru da savaşa katılması konusunda gi-
✎
✎Birleşmiş Milletlerin kurulması kabul edilmiş, ve BM’nin veto yetkisi de
rişimde bulunulacaktı.
C
bu konferansta kararlaştırılmıştır.
✎
✎Tahran Konferansı (28 Kasım-1 Aralık 1943): Joseph Stalin, Frank-
✎
✎San Francisco Konferansı (26 Haziran 1945): Birleşmiş Milletler’in ku-
O
lin D. Roosevelt, ve Winston Churchill katılımıyla, SSCB’nin Tahran
rucu antlaşmasını kabul etmek ve imzalamak amacıyla toplanılmıştır.
Büyükelçiliği’nde gerçekleşen ve o ana dek ilk kez tüm Müttefik liderle-
ABD, İngiltere, SSCB, Fransa ve Çin daimi üye
H
rin (ABD, İngiltere ve SSCB) katıldığı bir strateji toplantısıdır. Toplantıda;
✎ veto hakkına sahip olmuştur. Türkiye de kurucu üyeler arasında-
✎ve
✎
✎Almaya’ya karşı yeni bir cephe açmak
dır.
✎
✎Türkiye’yi de savaşa katmak
✎
✎Potsdam Konferansı (17 Temmuz-2 Ağustos 1945): II.Dünya Savaşı
Rektör Yayınları
✎
✎Savaş sonrası barış düzenin korunması için Milletlerarası teşkilat kurul- sürecinde ABD, SSCB ve İngiltere’nin yaptığı son toplantıdır. Barışın nasıl
ması fikri ortaya atılmıştır.
L
sağlanacağı konusunda hususlar görüşülmüş; Nazi Almanyası’nın işgal
✎
✎II.Moskova Konferansı (9-20 Ekim 1944): Churchill ve Stalin arasında ettiği topraklarının geri alınması, Avusturya’nın Almanya’dan ayrılma-
A
yapılan konferanstır. Bu konferansta; sı, Almanya’nın “demokratikleştirilmesi”, Almanya, Avusturya’nın yanı
✎
✎Balkan ülkelerinin iki devlet arasında nüfuz bölgelerine ayrılmasına sıra Berlin, Viyana’nın bölünmesi, savaş suçlularının yargılanması, Oder-
Y
karar verildi. Buna göre: Neiße Hattı’nın Almanya ile Polonya’nın geçici sınırı olarak kabul edil-
S
mesi, Almanya dışında ikamet eden Almanların Almanya’ya geri gön-
✎
✎Romanya, Rusya’nın; Yunanistan, İngiltere’nin nüfuz alanına bırakıl-
derilmesi, hâlâ savaşa devam etmekte olan Japon İmparatorluğu’na
dı.
O
karşı Potsdam Demeci’nin açıklanması konferansın önemli hususları
✎
✎Polonya konusunda uzlaşma sağlanamadı. Konferansa, Londra’da-
S
olmuştur.
ki mülteci Polonya Hükümeti’nin temsilcisi ile Ruslar’ın nüfuzu altında
bulunan Lubnin Komitesi’nin temsilcileri de davet edildi. ►► II.Dünya Savaşı sürecinde Türkiye ile Müttefik Devletler
arasındaki gelişmeler
✎
✎Yalta Konferansı (4-11 Şubat 1945)
✎ Ekim 1939’da İngiltere ve Fransa ile İttifak Antlaşması imzalan-
✎19
✎
✎Churchill, Roosevelt ve Stalin arasında düzenlenen konferanstır. Bu
mıştır.
konferansta;
✎ Ocak 1943 tarihinde Churchill, İsmet İnönü ve Şükrü Saraçoğlu
✎30
102
arasında Adana Görüşmeleri düzenlenmiş, Churchill’in tüm baskılarına ✎

✎Münir Nurettin, Hafız Burhan başta olmak üzere pek çok Türk sanat
rağmen İnönü savaşa dahil olmak istememiştir. müziği sanatçısı plaklarında türkülere yer verdi.
M
✎ Kasım 1943 yılında İngiliz dışişleri bakanı A.Eden ve Türk dışişleri ba-
✎5 ✎
✎Safiye Ayla, Müzeyyen Senar, Hamiyet Yüceses, Perihan Altındağ
kanı Numan Menemencioğlu arasında bir görüşme gerçekleşmiş an- Sözeri gibi dönemin önemli sanatçıları radyo programları ve taş plak-
A
cak istekler reddedilmiştir. larla kendilerini halka tanıttılar.
C
✎
✎4-6 Aralık 1943 tarihlerinde Churchill, Roosevelt ve İsmet İnönü ✎
✎Çiftçiyi topraklandırma kanunu çıkarılmıştır.
arasında Kahire’de görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Türkiye 2 Ağustos
ಡಡ II.DÜNYA SAVAŞININ SIYASI SONUÇLARI
O
1944’te Almanya ile diplomatik ilişkilerini kesmiştir.
✎ Şubat 1947’de İtalya, Romanya, Bulgaristan, Macaristan ve Fin-
✎10
✎ Şubat 1945 yılında Birleşmiş Milletler üyeliğine dahil olmak adına
✎23
H
landiya ile Paris’te Barış Antlaşmaları yapıldı.
Türkiye, Almanya ve Japonya’ya simgesel olarak savaş açmıştır.
✎ Eylül 1951’de Japonya’yla San Francisco’da Barış Antlaşması im-
✎8
►► II.Dünya Savaşının Türkiye’ye etkileri zalandı.
Rektör Yayınları
✎
✎Hedeflenen ekonomik planlar ve sanayi yatırım programları ertelen- ✎
✎1919 Versay düzenlemesinin kilit ülkesi Almanya’yla antlaşma yapıl-
mek zorunda kaldı. mamıştır.
L
✎
✎Millî Korunma Kanunu çıkarıldı ✎ Dünya Savaşı’ndan sonra kalıcı bir barış hedeflenirken iki yıl gibi
✎II.
A
✎
✎Petrol Ofisi, Et ve Balık Kurumu gibi bazı kurumlar oluşturuldu. kısa bir sürede gergin bir ortama girildi. Savaş sırasında ortaya çıkan fikir
✎
✎1942’de büyük kentlerde karne uygulamasına geçildi. ayrılıkları iyice belirginleşerek devletlerarasında kutuplaşmalar görüldü.
Y
Devletler, II. Dünya Savaşı sonunda önemli güç hâline gelen ABD ve
✎
✎Varlık Vergisi ve Toprak Mahsulleri Vergisi olmak üzere iki olağanüstü
S
SSCB’nin liderliğinde, ideolojik ayrılığa dayalı “Batı Bloku” ve “Doğu Blo-
vergi uygulaması getirildi.
ku” adı altında gruplara ayrıldı ve artık Soğuk Savaş dediğimiz dönem
✎ “Beş Yıllık Sanayi Planı” uygulanamadı.
O
✎2.
başladı.
✎
✎Türk yazar ve şairleri daha çok sosyal gerçekçilik akımının etkisinde
S
ಡಡ II.DÜNYA SAVAŞININ EKONOMIK SONUÇLARI
kalarak ülkenin içinde bulunduğu sosyal değişim ve gelişmeyi bütün
yönleriyle eserlerinde işlediler. Şiirde serbest nazımı savunan Orhan Veli ✎ Dünya Savaşı sonrası devletlerde, I. Dünya Savaşı sonrasına göre
✎II.
Kanık, Oktay Rıfat Horozcu, Melih Cevdet Anday’ın öncülüğünü yaptı- sarsıntısız ve hızlı bir ekonomik düzelme görüldü. Savaş sonrasında
ğı “Garip Akımı” bu dönemde ortaya çıktı. 1949’da ekonomi eski canlılığına kavuştu. Savaşın açtığı tüm hasar kısa
sürede onarıldı. Avrupa, hemen hemen tüm deniz aşırı kolonilerini yitir-
✎
✎Ankara Radyosunun yanı sıra, ıstanbul Radyosu deneme yayınların-
mesine karşın savaş öncesi herhangi bir dönemde görülmeyen verimli-
dan sonra 1943’te sürekli yayına geçti.
103
liğe ve refaha ulaştı. Avrupa’nın yeniden toparlanışında toplumun tüm ✎

✎Çevre Sorunları Programı (UNEP)
kesimlerinin aynı amaçla iş birliği yapması etkili oldu. Avrupa yanında ✎
✎Nüfus Hareketleri Fonu (UNFPA)
M
SSCB ve Japonya’da da aynı ilerlemeler görüldü. Küresel çapta yeni
✎
✎Gözlem Fonu (UNDOF)
ekonomik antlaşmalar imzalandı ve devletler savaşın yıkımından ortak
A
✎
✎Dünya Sağlık Örgütü (WHO)
kalkınma hedefleriyle kurtulma yollarına gitti.
C
ಡಡ II.DÜNYA SAVAŞININ TOPLUMSAL SONUÇLARI Soğuk Savaş
✎
✎II.Dünya Savaşı sivil kaybının en yüksek olduğu savaşların başında ✎
✎Soğuk Savaş deyimini ilk kez kullanan Amerikalı ekonomist devlet
O
gelir. Özellikle gelişen silah teknolojisiyle beraber savaşın yıkımı sade- adamı Berbard Baruch
ce Askeri bölgeleri değil Sivil bölgeleri de hedef almış, Savaşın yıkımı
H
✎
✎Sovyet Rusya ve ABD II.Dünya Savaşından sonra Süper Güç olarak
tüm toplumları maddi ve manevi ağır şekilde etkilemiştir. II. Dünya çıkmış ve Soğuk Savaş dönemini başlatmıştır.
Savaşı’nda yaşananlardan dolayı “Soykırım Suçunun Önlenmesi ve
✎
✎Doğu Avrupadaki etki alanlarının kesin olarak saptanması adına
Cezalandırımasına ilişkin Sözleşme” 9 Aralık 1948’de BM Genel Kuru-
Stalin ile Churchill arasında geçen antlaşma Yüzdeler Antlaşması (1944)
Rektör Yayınları
lunda kabul edilmiştir. Savaş sırasında işlenen insanlık suçları “soykırım”
olarak adlandırılmış,bu kapsama giren suçlar ve suçluların cezalandı- ✎
✎II.Dünya Savaşından sonra ABD tarafından Atom silahlarının kullanı-
L
rılması ile ilgili kararlar alınmıştır. 10 Aralık 1948’de BM Teşkilatı,“İnsan mını düzenleyen planın adı Baruch Planı
✎ Rusya’nın Balkanlarda ve Orta Avrupa’da etkin olmasına
A
Hakları Evrensel Beyannamesi”ni kabul etmiş ve çok büyük bir adım ✎Sovyet
atılmıştır. karşı duran ve ülkesini Sovyet Rusya’dan uzak tutarak bağımsız kalma-
Y
sını sağlayan lider Tito (Yugoslovya)
♥♥ Birleşmiş Milletler Teşkilatına bağlı örgütler ve uzman kuruluşlar
✎
S
✎Arnavutluk’ta iktidara gelerek komünist idareyi kuran Milli Kurtuluş
✎
✎Gıda ve Tarım Örgütü (FAO)
Cephesi lideri Enver Hoca
✎
✎İnsan Yerleşimleri Merkezi (HABİTAT)
O
✎
✎Küba Lideri Batista’nın devrilmesiyle sonuçlanan Küba Devrimi’nin
✎
✎Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (IAEA)
S
önde gelen isimleri Fidel Castro, Che Guevara, Raul Castro
✎
✎Uluslararası Bayındırlık ve Kalkınma Bankası (IBRD)
✎
✎Çin’de yaşanan iç savaş sonucunda “Çin Halk Cumhuriyeti”ni ku-
✎
✎Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) ran ve bu savaşa son veren lider Mao Tse-Dung
✎
✎Eğitim, Bilim ve Kültür Teşkilatı (UNESCO) ✎
✎II.Dünya Savaşından sonra ortaya çıkan 38.Enlem Sorunu Kore Sa-
✎
✎Çocuk Fonu (UNICEF) vaşıyla beraber ortaya çıkmıştır.
✎
✎Mülteciler Yüksek Komiserliği (UNHB)
104
♥♥ Batı Blokunun kurulmasında etkili olan olaylar ve antlaşmalar ♥♥ Doğu Blokunun kurulmasında etkili olan olaylar ve antlaşmalar
✎
✎Truman Doktrini: 1947’de ABD’nin Monroe Doktrini terkettiği; Komü- ✎
✎Cominform: SSCB, Bulgaristan, Polonya, Çekoslovakya, Romanya,
M
nizm tehdidine karşı bu tehdit altındaki ülkelere askeri ve mali yardım Macaristan, Yugoslavya, Fransa ve İtalya komünis parti liderlerinin bir
A
yapma planıdır. Bu plan doğrultusunda Türkiye ve Yunanistan’a yardım araya getiren bir antlaşmadır. (5 Ekim 1947)
yapılmıştır. ✎
✎Comecon: SSCB, Bulgaristan, Macaristan, Polonya, Çekoslovakya
C
✎
✎Marshall Planı: 1948’de 4 yıllık bir süreci kapsayan, ABD’nin Avrupa ve Romanya öncülüğünde kurulmuş daha sonra Arnavutluk, Küba,
ülkelerine yardımda bulunmak, bunları güçlendirmek ve kominizmin bu Demokratik Almanya ve Moğolistan da katılmıştır. (25 Ocak 1949)
O
bölgelerde yayılışına engel olmak amacıyla hazırladığı plandır. Plan ✎
✎Varşova Paktı: SSCB, Bulgaristan, Macaristan, Çekoslovakya, Po-
doğrultusunda en çok yardım İngiltere, Almanya, Fransa ve İtalya’ya lonya, Doğu Almanya ve Arnavutluk tarafından kurulmuştur. (14 Mayıs
H
yapılmıştır 1955)
✎
✎Batı Avrupa Birliği: 1948 yılında SSCB tehdidine karşı Avrupa’da alı- ✎
✎Molotov Planı: SSCB tarafından Demir Perde ülkelerine yapılan eko-
nan ilk askeri tedbirdir. İngiltere, Fransa ve Benelüks ülkeleri arasında nomik yardım ve kalkınma programıdır.
Rektör Yayınları
kurulmuştur.
L
✎
✎NATO: 4 Nisan 1949 yılında Kuzey Atlantik Paktı ABD öncülüğünde
♥♥ Filistin’de bir Yahudi Devletinin kurulması konusunda önemli bir
kurulmuş ortak savunma, barış ve güvenlik paktıdır. Türkiye 1952 yılında
adım olarak kabul edilen belge Balfour Deklarasyonu (2 Kasım 1917)
A
üye olmuştur. İlk daimi elçisi Fatih Rüştü Zorlu’dur.
✎
✎İsrail kurulduktan sonra Arap-İsrail savaşları çeşitli dönemlerde ya-
✎
✎Avrupa Konseyi: 1949’da İngiltere, Fransa, Danimarka, İrlanda, İs-
Y
şanmış; 48-49 Arap-İsrail savaşları sonunda krallık rejiminin zayıfladığı
veç, İtalya, Norveç ve Benelüks ülkeleri tarafından kurulmuş iktisadi ve
Mısır’da, Arap Milliyetçiliğinin liderliğini üstlenerek iktidara Cemal Abdül
S
iş birliği örgütüdür.
Nasır gelmiştir.
✎
✎Avrupa Kömür-Çelik Topluluğu: 1951 yılında Batı Almanya, Fransa,
O
✎
✎Orta Doğu ülkelerine ekonomik ve askeri yardım yapmak ve böl-
İtalya ve Benelüks ülekeri tarafından kurulmuştur. 1957 Roma Antlaş-
gede Komünizmin yayılmasını engellemek isteyen ABD’nin ilan ettiği
S
masıyla adı “Avrupa Atom Enerjisi (EURATOM)” olmuştur. İlk başkanı
program Eisenhower Doktrini
Fransız Jean Monnet’tir.
♥♥ Soğuk Savaş döneminde Uzak Doğu’da yaşanan gelişmeler
✎
✎Avrupa Ekonomik Topluluğu: 1957 yılında Roma Antlaşmasıyla ku-
✎
✎Kore Savaşı (1950-1953): Kore’nin kuzey topraklarını SSCB’nin güney
rulmuştur. Almanya, Fransa, İtalya ve Benelüks ülkeleri kurucu üyedir.
topraklarını ABD’nin desteklemesi üzerine 10 Mayıs 1948’de Sygman
Rhee önderliğinde Güney Kore Cumhuriyeti; 9 Eylül 1948’de Kim Il Sung
önderliğinde Kore Halk Cumhuriyeti (Kuzey Kore) kurulmuştur. 25 Hazi-
105
ran 1950 tarihinde iki taraf arasında savaş patlak vermiştir. Türkiye de ►► Soğuk Savaş döneminde Dünya’da yaşanan Bilimsel, Sosyal
Nato’ya katılma adına bu savaşa asker (yurt dışına ilk kez) göndermiş- ve Kültürel gelişmeler
M
tir. ✎
✎1951: Akdeniz Oyunları başladı (Mısır)
✎
✎Hindiçini Savaşı (1954): Fransa’ya karşı Vietnam, Laos, Tayland ve
A
✎
✎1951: İlk bilgisayar piyasaya sürüldü (ENIAC)
Kamboçya gibi ülkelerin başlattığı bağımsızlık harekatıdır. Başarıyla so-
✎
✎1953: İlk balistik füze geliştirildi (RedStone)
C
nuçlanmış, Vietnam 17.Enlem sınır alınarak Kuzey ve Güney diye ikiye
ayrılmıştır. ✎
✎1953: İlk renkli televizyon yayını başladı
O
✎
✎Seato (8 Eylül 1954): Güneydoğu Asya Antlaşma Teşkilatıdır. ABD, ✎
✎1954: Joseph Murray tarafından ilk başarılı böbrek nakli (Boston)
Fransa, İngiltere, Yeni Zelanda, Avustralya Tayland, Pakistan ve Filipin- ✎

✎1954: Nükleer enerjiyle çalışan ilk denizaltı ABD tarafından suya in-
H
ler tarafından kurulmuştur. dirildi (Nautilus)
♥♥ Hindistan Bağımsızlık Harekatının siyasi ve ruhani lideri olan; ✎

✎1954: George Devol, programlanabilir bir robotun patentini aldı.
Swaraj politikasıyla ülkenin ekonomik ve sosyal açıdan geliştirilmesine 1961 yılında bu patentlere dayanarak Unimation firması; Unimate adlı
Rektör Yayınları
çalışan devlet adamı Mahatma Gandhi ilk sanayi robotunu hizmet soktu.
✎ öğrenim gören Müslüman öğrenciler tarafından “Pakis- ✎

✎1955: Chamberlain ve Segre karşıt protonu keşfetti.
L
✎İngiltere’de
tan” adının benimsendiği, Lahor’da 1940 yılında Hindulardan ayrı bir ✎
✎1956: Uefa Şampiyon Kulüpler Kupası (Şampiyonlar Ligi) şampiyonu
A
Pakistan Devletinin kurulmasını savunan ve 1947 yılında Pakistan’a ba- Real Madrid oldu.
ğımsızlığını kazandıran devlet adamı Muhammed Ali Cinnah ✎
✎1956: Bilgisayarlar için bilimsel hesaplamaya yönelik ilk yüksek dü-
Y
✎
✎İngiliz sömürüsüne karşı 1957’de bağımsızlığını kazanan ilk Afrika ül- zeyli dil olan FOR IRAN geliştirildi.
S
kesi Gana ✎
✎1956:Müzik alanında Amerikan hayat tarzını sorgulayan “Rock and
✎
✎1952’de İngiliz sömürüsüne karşı ayaklanma başatan ve 1963’te ba- Roll” müziği ortaya çıktı. (Elvis Presley)
O
ğımsızlığı kazanan Kenya’da bu harekatın öncüsü olan örgüt Mau Mau ✎
✎1957: SSCB ilk kıtalararası balistik füzeyi denedi.
S
✎
✎Afrika ülkelerinin bağımsızlıklarını desteklemek, çatışmaları önlele- ✎
✎1957: Sputnik I uzaya gönderilen ilk araç oldu (SSCB)
yerek birlik ve beraberliği sağlamak adına Etiyopya’nın Addis Ababa
✎
✎1957: Uzaya giden ilk canlı köpek “Layka”oldu.
şehrinde kurulan teşkilat Afrika Birliği Teşkilatı (OAU)
✎
✎1958: ABD tarafından uzaya başarıyla gönderilen ilk araç Explorer
I oldu.
✎
✎1958: Nasa ABD tarafından kuruldu.
106
✎
✎1958: İlk kalp pili icat edildi (John Hopps) ♥♥ Vietnam’da Kuzey ve Güney arasında patlak veren savaşa dahil
✎
✎1959: Luna 2 ilk insansız uydu aracı olarak SSCB tarafından aya gön- olan ABD’nin savaş çağrısına “Vietkonglar bana hiçbir kötülük yapmadı-
M
derildi. lar ki onlarla savaşayım” sözleriyle ABD’nin askerlik çağrısına red cevabı
veren ve bu yüzden Dünya şampiyonluğu elinden alınan ünlü boksör
A
✎
✎1960 lazer icat edildi.
Muhammed Ali Clay
C
YUMUŞAMA DÖNEMİ ✎
✎Hindistan ve Pakistan arasında 1948 yılında son derece verimli top-
✎
✎Soğuk Savaş Döneminin tırmanan tehlikeli durumuna karşı Detant raklara sahip ve yer altı kaynaklarıyla zengin olan Keşmir Bölgesi için
O
(Yumuşama) Dönemini başlatan ABD başkanı John Kennedy savaşmıştır.
✎ ✎
✎SSCB’nin Afganistan’ı işgal etmesi sonrası ABD Salt II Antlaşmasını
H
✎Ping-Pong Diplomasisi ABD ve Çin’i birbirine yakınlaştıran bir süreç
olmuştur. onaylamaktan vazgeçmiştir.
✎
✎1975’teki Avrupa Güvenlik ve İş Birliği Konferansında Avrupalı ülkeler ✎
✎Afrika ve Asya’dan 24 ülkenin katılımıyla Endonezya’da toplanan
Soğuk Savaş döneminin etkilerinden kurtulmak adına devletlerarası iş ve Bağlantısızlık düşüncesini ortaya çıkaran konferans Bandung Kon-
Rektör Yayınları
birliği çatısında toplanmasına karşın bu konferansa katılmayan tek Av- feransı
L
rupa devleti Arnavutluk’tur. ✎
✎İsrail’i askeri, diplomatik ve ekonomik alanlarda ABD’ye daha ba-
✎
✎Avrupa Güvenlik ve İş Birliği Konferansında sonuç belgesi olarak im- ğımlı hale getiren savaş Yom Kippur Savaşı (1973 Arap-İsrail Savaşı)
A
zalanan antlaşma Helsinki Nihai Senedi (1 Ağustos 1975) ✎
✎ABD Dışişleri Bakanı Henry Kissinger tarafından gerçekleştirilen “Me-
kik Diplomasisi” Arap-İsrail Savaşları sorunun çözümüne yöneliktir.
Y
✎
✎1960’ta Paris’teki Zirve Konferansının yapılmasını engelleyen olay
U-2 Casus Uçağı ✎
✎Camp David Antlaşmasıyla İsrail’i resmen tanıyan ilk Arap devleti ve
S
lideri Mısır – Enver Sedat (17 Eylül 1976)
♥♥ Küba Buhranını ortaya çıkaran olaylar
O
✎
✎İslam ülkelerinin başkanları tarafından İslam ülkeleri arasında ekono-
✎
✎Fidel Castro’nun iktidarı ele geçirmesi (1959)
mik, sosyal ve kültürel iş birliğini güçlendirme adına kurulan Uluslararası
S
✎
✎SSCB’nin 1962’de Küba’ya füze yerleştirmesi
işbirliği örgütü İslam Konferansı Örgütü (1969) İlk Türk İKÖ genel sekreteri
✎
✎ABD’nin Küba’ya karşı Domuzlar Körfezi çıkarması Ekmeleddin İhsanoğlu’dur.
✎
✎SSCB’nin Küba’daki füzeleri kaldırma karşılığında ABD’den Türki- ✎
✎Suudi Arabistan, Kuveyt, İran, Irak ve Venezüella tarafından 1960’da
ye’deki Jüpiter Füzelerini kaldırmasını istemesi ve bu önerinin kabul Bağdat’da kurulan ve daha sonra Katar, Libya, Endonezya, Birleşik
edilmesi (Bu olay Küba buhranını çözmüştür) Arap Emirlikleri, Cezayir, Ekvador ve Gabon’un katılmasıyla büyüyen
örgüt Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü (OPEC)
107
✎
✎Arapların petrol silahı karşısında ABD’nin öncülüğünde kurulan iş- ✎ Temmuz 1969 tarihinde “Apollo 11” astronotları Neil Armstrong ve
✎20
birliği, dayanışma ve ortak planlama teşkilatı Milletlerarası Enerji Ajansı Edwin Aldrin Ay’a ilk ayak basan insanlar oldular.
M
(IEA) ✎
✎Amerikan ordusu tarafından 1969’da Arpanet isimli internetbenzeri
✎
✎Arapça’da “Yeniden Diriliş” anlamına gelen ve Ortadoğuda sosya- geniş bir yerel ağ kurulmuştu. ARPANET, çoğu uzmana göre İnternetin
A
list bir sisteme bağlı Laik Arap toplumu oluşturmayı hedefleyen hareket babası olarak kabul ediliyor.
C
Baas Hareketi ✎ Aralık 1973 tarihinde Nasa’nın “Pioner 10” ve“Pioner 11” isimli
✎5
✎
✎1979’da İran İslam Cumhuriyetini kuran dini lider Ayetullah Humeyni araçları, Jüpiter’e yakınlaşan ilk uzay araçları oldular.
O
✎
✎80’lerde Şattül Arap su yolu ve Basra Körfezi üzerinde egemenlik ✎
✎Cep telefonu ilk 1973 yılında Amerikalı Martin Cooper tarafından
mücadelesi yüzünden savaşan devletler İran-Irak icat edildi.
H
✎
✎İrangate olayı ABD’nin İsral üzerinden İran’a gizlice silah satması ola- ✎ yayın uydusu ABD’nin Florida Eyaleti’nden 30Mayıs 1974 tarihinde
✎İlk
yıdır. fırlatılmış, yörüngesine oturtulmuştur.
►► Letant (Yumuşama) döneminde Dünya’da yaşanan Bilimsel, ✎

✎1966: Richard Lillehei ve William Kelly tarafından ilk başarılı pankreas
Rektör Yayınları
Sosyal ve Kültürel gelişmeler nakli (Minnesota)
L
✎
✎Avrupa Futbol Şampiyonası UEFA tarafından organize edildi. ✎
✎1967: Thomas Starzl tarafından ilk başarılı karaciğer nakli (Pittsburgh)
✎ yılında ilk meteoroloji uydusu “Tiros” gönderildi. ✎

✎1967: Christian Barnard tarafından ilk başarılı kalp nakli (Cape Town)
A
✎1960
✎ Nisan 1961 tarihinde SSCB Kozmonotu Yuri Gagarin uzaya çıka-
✎12 ✎
✎Nanoteknoloji terimi ilk kez 1974 yılında Norio Taniguchi
Y
rakdünya yörüngesinde dolaşan ilk insan unvanını almıştır. tarafından“Temel Nano-Teknoloji Konseptleri” adlı makalede dile ge-
tirildi.
S
✎
✎Valentina Tereshkova ilk kez uzaya çıkan kadın.
✎
✎Türkiye’de ilk başarılı organ nakli 3 Kasım 1975 yılında Dr. Haberal
✎
✎Rus Kozmonot Aleksei Leonov uzayda yürüyen ilk insan oldu.
O
ve ekibince Hacettepe Üniversitesi Hastanesi’nde bir anneden oğluna
✎
✎1964 yılında televizyonda ilk kez canlı yayınlayan Tokyo Olimpiyatları
yapılan canlıdan canlıya böbrek nakli olmuştur.
S
oldu.
✎ kez İngiltere’de 1978 yılında tüp bebek yöntemiyle LoiseBrown
✎İlk
✎
✎1966 tarihinde SSCB “Luna 9” Ay’a başarıyla inen ilk araç oldu.
isimli bir kız bebek dünyaya gelmiştir.
✎
✎1967 tarihinde Venera 4 aracı Venüs’e inen ilk uzay aracı oldu.
✎
✎1981: Bruce Reitz tarafından ilk başarılı kalp/ akciğer nakli (Stanford)
✎
✎1968 yılında “Apollo 8” yerçekiminin tamamen dışına çıkan ve insa- pankreas nakli (Minnesota)
nıayın yörüngesine taşıyan ilk uzay aracı oldu.
✎
✎1981 yılında IBM şirketi ilk kişisel bilgisayarı üretti.
108
✎✎1987: Joel Cooper tarafından ilk başarılı tüm akciğer nakli (St. Louis) Demokrasi Hareketi lideri Asker Akayev
✎
✎1993’te “İsviçre Parça Fiziği Avrupa Labaratuarı”ından Tim Berners- ✎ Ağustos 1991’de Özbekistan’ın bağımsızlığını ilân eden ve 29 Ara-
✎31
M
Lee tarafından geliştirilen “www” (World Wide Web), kullandığı “http” lık 1991’de de Cumhurbaşkanı seçilen devlet adamı İslam Kerimov
(Hypertext Transfer Protocol) sayesinde interneti bugünkü görünümü-
A
✎
✎Türkmenistan Saparmurad Niyazov önderliğinde 27 Ekim 1991’de
ne soktu. bağımsızlığını ilan etmiştir.
C
♥♥ 80’li yıllardan itibaren SSCB’nin yeniden yapılanma politikası ✎ Aralık 1991’de Rusya, Ukrayna, Beyaz Rusya, Kazakistan, Kırgızis-
✎21
olarak da nitelendirilen, devleti hantallıktan kurtarmaya ve merkeziyet- tan, Türkmenistan, Özbekistan, Azerbaycan, Tacikistan, Ermenistan ve
O
çililiği ortadan kaldırmaya yönelik faaliyetlere Perestroika denir. Moldova’nın katılımıyla toplanan ve her cumhuriyetin bağımsızlığı ve
✎ eşitliği ilkesi saklı kalmak şartıyla, aralarındayeni bir yapılanma yoluna
H
✎1985’te iktidara gelerek perestroyka ve glastnost kavramlarını orta-
ya atıp yenileşme sürecini başlatan SSCB lideri Mihail Gorbaçov gidilen Bağımsız Devletler zirvesi Alma Ata Zirvesi
✎
✎SSCB Haziran 1990’da dağılmıştır. ✎
✎1992’de başta Türk dilinin konuşulduğu ülkeler ve Türkiye’ye komşu
ülkeler olmak üzere bu ülkelerle ekonomik, teknik, sosyal, kültürel ve
✎ dağılmasıyla beraber bu süreçte bağımsızlıklarını kazanan
Rektör Yayınları
✎SSCB’nin
eğitim alanlarında iş birliği sağlamak amacıyla kurulan
ülkeler: Rusya Federasyonu, Gürcistan, Estonya, Letonya, Ukrayna, Be-
L
yaz Rusya, Moldova, Azerbaycan, Kırgızistan, Özbekistan, Litvanya, Ta- ✎
✎teşkilat Türk İşbirliği ve Kalkınma Ajansı (TİKA)
cikistan, Ermenistan, Türkmenistan, Kazakistan ✎
✎Doğu ve Batı Almanya arasındaki gergin tansiyon başbakan Willy
A
✎
✎1989’da “Kadife Devrimi” ile demokrasiye adım atan Doğu Bloku Brandt’ın Ostpolitik politikasıyla yerini yumuşamaya bırakmıştır
Y
ülkesi Çekoslovakya ✎
✎Berlin Duvarının yıkılması & İki Artı Dört Antlaşması 3 Ekim 1990 tarihin-
✎ Çin, Rusya, Kırgızistan, Kazakistan ve Tacikistan tarafından de iki Almanya’yı resmen birleştiren olaydır.
S
✎1996’da
işbirliği amacıyla kurulan örgüt Şanghay Beşlisi2001 yılında Özbekistan’ın ♥♥ Avrupa Birliğine giden süreçte en önemli 3 dönüm noktası
O
da katılımıyla adı “Şanghay İş Birliği Örgütü” olmuştur.
✎
✎1951 Paris Antlaşması: Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu kurulmuştur.
S
✎
✎Ermenistan tarafından, Azerbaycan’ın Karabağ bölgesinde sivillere
✎
✎1957 Roma Antlaşması: Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu, Avrupa
yönelik gerçekleştirilen ve pek çok ülke tarafından soykırım olarak ka-
Ekonomik Topluluğu’na dönüştürülmüştür.
bul edilen katliamın adı Hocalı Katliamı (1992)
✎
✎1992 Maastricht Antlaşması: Avrupa Ekonomik Topluluğu, Avrupa
✎ Haziran 1989’da Kazakistan Komünist Partisi başkanlığına getiri-
✎22
Birliği’ne dönüştürülmüştür.
len ve 16 Aralık 1991’de Kazakistan’ın bağımsızlığını ilan edilmesinde
katkısı bulunan devlet adamı Nursultan Nazarbayev
✎
✎AB’ye üye ülkeler arasında pasaport kontrolünün kaldırılması karar-
✎ Ağustos 1991’de Kırgızistan’ın bağımsızlığını ilan eden Kırgızistan
✎31
109
laştırılan antlaşma Schengen Antlaşması (1985) ✎

✎Almanya, Finlandiya, İsveç, Malta, Avusturya Fransa, İtalya, Po-
lonya, Belçika, Hollanda, Güney Kıbrıs, Portekiz, Bulgaristan, Letonya,
♥♥ Avrupa Birliği Organları
M
Romanya, Çek Cumhuriyeti, İngiltere, Litvanya, Slovakya, Danimarka,
✎ Komisyonu: Üye devletler tarafından atanan 20 üyeden oluşan
✎AB
İrlanda, Lüksemburg, Slovenya, Estonya, İspanya, Macaristan, Yunanis-
A
yürütme organıdır.
tan ve en son katılan Hırvatistan
✎ Parlamentosu: Üye ülkelerde yapılan seçimler sonucunda belir-
✎AB
C
♥♥ Maastricht Kriterleri
lenen üyelerden oluşmaktadır. Parlamento Genel Kurulu Strazburg’da
toplanır. ✎
✎Avrupa Birliği (Maastricht) Antlaşması’nda, ekonomik ve parasal bir-
O
liğin aşamaları konusunda “Maastricht Kriterleri”olarak adlandırılan ya-
✎
✎Adalet Divanı: AB’nin en yüksek yargı organı niteliğini taşımaktadır.
kınlaşma kriterleri belirlenmiştir. Ekonomik ve Parasal Birlik, Ortak Dışişleri
H
✎
✎Avrupa Konseyi: AB’nin karar alma ve yasama organı olan konseyin
ve Güvenlik Politikası, Avrupa Vatandaşlığı, Adalet ve İçişleri
merkezi Brüksel’dir.
♥♥ Kopenhag Kriterleri
✎
✎Avrupa Yatırım Bankası: AB’nin finans kurumudur ve yatırımların fi-
✎
✎Avrupa Konseyi, AB’nin genişlemesinin Merkezî Doğu Avrupa Ülke-
Rektör Yayınları
nanse edilmesi amacıyla kurulmuştur. Merkezi Lüksemburg’dur.
lerini kapsayacağını kabul etmiş ve adaylık için başvuruda bulunan
✎
✎Ekonomik ve Sosyal Komite: Çalışma düzeni “görüş bildirme” şeklin-
L
ülkelerin karşılaması gereken kriterleri Kopenhag zirvesinde belirlemiştir.
de olan danışma organıdır.
♥♥ Türkiye’nin AB Süreci
A
✎
✎Sayıştay: AB’nin ve bağlı kuruluşların gelir ve harcamalarını incele-
mek ve bunların yasalara uygun şekilde yürütülmesini sağlamakla gö- ✎
✎Türkiye-AB ilişkilerinin başlangıcı, Türkiye’nin 1958 Roma
Y
revlidir. Antlaşması’ndan sonra 1959’da AET’ye üyelik için başvuruda bulun-
masıyla başlamıştır.
S
♥♥ Avrupa Birliği 2002’de ortak para birimi olarak €’nun kulla-
✎
✎Türkiye Cumhuriyeti’nin Avrupa Ekonomik Topluluğu (AB) ile imzala-
nılmasını kararlaştırmıştır. AB Üyesi Olup €’yu Kullanmayan Devletler
O
dığı ilk antlaşma 1963 Ankara Antlaşması’dır.
✎
✎Danimarka, İsveç, İngiltere
S
✎ Eylül 1980 Askerî Darbesi’nin yaşanması ve Yunanistan’ın da
✎12
♥♥ AB Üyesi Olmayıp €’yu Kullanan Devletler
AET’ye tam üye olması nedeniyle 1980 yılı Türkiye-AB ilişkileri açısından
✎
✎Monaco, San Marino, Vatikan olumsuz geçmiştir.
♥♥ AB ile Bir Antlaşma Yapmaksızın €’yu Kullanan Devletler ✎
✎Avrupa Birliği’yle bütünleşmenin ilk aşaması olarak, 1 Ocak 1996’da
✎
✎Andorra, Karadağ, Kosova Türkiye ile AB ülkeleri arasında Gümrük Birliği Antlaşması imzalanmıştır.
✎
✎1998 tarihinde gerçekleşen AB Cardiff Zirvesi’nde, tam üyeliğe
►► Avrupa Birliğine üye olan ülkeler
110
hazırlanma durumunda olan ülkeler arasına Türkiye de dâhil edilmiş, ✎

✎Boru hattı projeleri içinde ilk kez gündeme gelen ve Azerbaycan
Türkiye’yi tam üyeliğe hazırlamak için belirlenen “Avrupa Stratejisi” petrollerinin taşınması amacıyla 2002’de yapımına başlanıp 2005’te
M
onaylanmıştır. tamamlanan proje Bakü-Tiflis-Ceyhan Boru Hattı
✎ tarihlerinde Helsinki’de yapılan AB Zirvesi’nde Türkiye oy birliği ✎ devletlerin coğrafî yakınlıklarından ve ekonomilerinin birbirle-
A
✎1999 ✎Üye
ile Avrupa Birliği’ne aday ülke olarak kabul edilmiştir. rini tamamlayıcı özelliklerinden yararlanılarak, ekonomik, bilimsel ve
C
✎
✎2004’te Brüksel’de toplanan AB Zirvesi’nde, Türkiye’nin siyasî kriter- teknolojik ilişkileri geliştirmelerini sağlamak ve Karadeniz’in bir barış, iş
leri yeterli ölçüde yerine getirdiği belirtilmiş ve katılım müzakerelerine 3 birliği ve refah bölgesi hâline gelmesini sağlamak amacıyla 1992’de
O
Ekim 2005’te başlanması kararlaştırılmıştır. kurulan Karadeniz Ekonomik İş Birliği Teşkilatının üye ülkeleri; Arnavutluk,
Azerbaycan, Bulgaristan, Ermenistan, Gürcistan, Moldova, Romanya,
✎
✎*2005 yılında AB ile Türkiye arasında tam üyelik müzakereleri başla-
H
Rusya, Türkiye, Ukrayna, Yunanistan ve Sırbistan
mıştır.
♥♥ Türkiye dünya barışını korumak ve barışa katkı sağlamak ama-
♥♥ 90’lı yıllardan itibaren dağılma sürecine giren Yugoslavya’nın
cıyla BM, NATO ve AB liderliğinde katıldığı harekatlar
parçalanmasıyla bağımsızlığını kazanan ilk devlet Slovenya
Rektör Yayınları
✎
✎Kore (ilk) 1950-1953
✎
✎1995 tarihinde General Ratko Mladiç komutasındaki Sırp güçlerinin
L
Bosna’da gerçekleştirdiği ve dönemin Sırbistan Cumhurbaşkanı To- ✎
✎Somali 1993-1994
mislav Nikoliç’in katliam sebebiyle dünya kamu oyundan özür dilediği ✎
✎Bosna-Hersek 1993-1995
A
olay Serebrenika Katliamı ✎
✎Bosna-Hersek 1995-1996
Y
✎
✎Hırvat ve Bosna Savaşı’nı bitiren ve Bosna-Hersek Devleti’nin ba- ✎
✎Bosna-Hersek (Adriyatik Denizi) 1992-1996
ğımsızlığı ile iç siyasal düzenini belirleyen 1995 tarihli antlaşma Dayton
S
✎
✎Arnavutluk 1997
Antlaşması
✎
✎Arnavutluk 1999
O
✎
✎Sırbistan’dan ayrılarak bağımsızlığını ilan eden Yugoslavya uzantılı
✎
✎Kosova 1999
son devlet Kosova
S
✎
✎Kosova 1999-devam ediyor
✎
✎1991’de ABD ve İngiliz savaş uçaklarının Irak’a yönelik gerçekleştirdi-
ği hava saldırısına verilen isim Çöl Fırtınası Operasyonu ✎
✎Afganistan 2002-devam ediyor
✎
✎1964 yılında İsrail işgal ordularına karşı Yaser Arafat önderliğinde ku- ✎
✎Bosna-Hersek 2004
rulan direniş örgütü Filistin Kurtuluş Örgütü ✎
✎Lübnan 2006
✎
✎SSCB birliklerinin Afganistan’dan çekilmesinden sonra, Molla Mu-
hammet Ömer liderliğinde kurulan örgüt Taliban
111
♥♥ Kızılay’ın Yurt dışı faaliyetleri

✎
✎2005 Endonezya, Tayland ve Sri Lanka
M
✎
✎2005 Pakistan
A
✎
✎2006 Lübnan
✎
✎2006 Sudan
C
✎
✎2007 Irak
O
✎
✎2008 Gürcistan
✎
✎2008 Filistin
H
♥♥ Günümüz Dünyasında etkili olan salgın hastalıklar
✎
✎AIDS (HIV)
Rektör Yayınları
✎
✎Domuz Gribi [A(H1N1)]
✎
✎Hepatit
L
✎
✎Kırım-Kongo Kanamalı Ateşi Hastalığı
ಡಡ TAKİP ETMEK İÇİN
A
✎
✎Kuş Gribi (H5N1)
✎
✎Sıtma
Y
✎
✎SARS (Akut Solunum Yolu Yetmezliği Sendromu) https://www.instagram.com/sosyalhocamm/
S
S O
112

KPSS Tarih Ders Notları

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

KPSS Tarih Ders Notları

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Sosyal Hocam Tarih Ders Notları

KPSS TARİH İÇİNDEKİLER

Kamu Personeli Seçme Sınavına hazırlanan değerli adaylar,

İbrahim Ulaş Baldemir

Türk Adının Anlamı ile ilgili görüşler

İSLAM ÖNCESİ TÜRK TARİHİ “Güzel İnsan” İran kaynakları

Orta Asya’da Kurulan İlk Türk Devletleri

►► Kavimler Göçü’nün önemli sonuçları ✎

ಡಡ İSLAM ÖNCESI TÜRK TARIHI KÜLTÜR VE MEDENIYET ✎

♥♥ İslamiyet öncesi Türk Devletlerinde sözlü edebiyat türleri:

ಡಡ KAVIMLER GÖÇÜNÜN SONUÇLARI ►► Ortaçağ Avrupasında Sınıflar

ಡಡ III. HAÇLI SEFERI ✎

ಡಡ HAÇLI SEFERLERININ SONUÇLARI

bir antlaşma Vestfalya Antlaşması’dır. (1648) ✎

benimsenen, Dünya’nın düz olduğu görüşünü yıkmıştır. Ayrıca fizik ala- ✎

Savaşları (1792-1815) başladı.

mıştır. ♥♥ Karahanlı döneminde yazılan edebi eserler

✎ kez gulam sistemi uygulanmıştır.

✎ ♥♥ İlk Türk İslam Devletlerinde Hükümdarlık sembolleri

♥♥ Timur’un torunu olan ve Semerkant’ta rasathane kuran bilim ✎

adamı Uluğ Bey’dir. ✎

♥♥ Türkçenin Farsça kadar zengin bir dil olduğunu göstermek ✎

✎ Berid (Posta ve Haberleşme işlerine bakılırdı. Selçuklularda ✎

♥♥ İlk Türk İslam Devletlerinde Toprak Sistemi ✎

♥♥ Gazneliler dönemindeki önemli eserler

♥♥ Babürler dönemindeki önemli eserler

♥♥ Anadolu’da Moğol hakimiyeti dönemindeki önemli eserler

ಡಡ MENGÜCEKLILER (1080 – 1228)

ಡಡ KADI BURHANEDDIN DEVLETI (1381-1398) II. Beylikler Dönemi

miras olarak bırakmıştır. ಡಡ CANDAROĞULLARI (1292-1461)

Aydınoğlu Umur Bey döneminde parlak bir dönem geçirmişlerdir. ✎

♥♥ Aydınoğulları döneminden kalan eserler

kilde yorumlaması geniş bir taraftar kitlesi kazanmasını sağladı. NOT:

♥♥ Anadolu’da etkinlik gösteren diğer tarikatlar:

✎✎ Osman Bey (1299-1324) ಡಡ I. MURAT (1362-1389)

ಡಡ YILDIRIM BEYAZIT (1389-1402) ಡಡ FETRET YILLARI (1402-1413)

Rönesans hareketlerinin başlamasında etkili oldular. ortadan kaldırılmıştır.

✎ ile Savaş (1479): 16 yıl süren savaşlardan sonra Osmanlı ✎

ಡಡ YAVUZ SULTAN SELIM (1512-1520) ಡಡ KANUNI SULTAN SÜLEYMAN (1520-1566)

►► Yavuz Sultan Selim dönemindeki siyasi gelişmeler ✎

liecli’ttaûn , Maruzaat , Tefsirü sureti’I-Furtan ve el-Kasîdetü’l-mîmiyye ulaşamamıştır.

►► III.Mehmet döneminin Askeri ve Siyasi olayları

nuçlandıran antlaşmadır. önemli bir bölümünü ele geçirmiştir.

✎ ocağı yeniden düzenlenmiştir. çevrelerden düşmanlar kazandı.

karşı başlatılan ayaklanma I.İbrahim’in tahtan indirilmesine ve ile ilk antlaşma.

bağımsızlığı yeniden onaylanmış oldu. ✎

►► II.Mahmut dönemindeki ıshalatlar ♥♥ Sadrazam – Başvekalet

♥♥ Hukuksal Alanda sokuldu.

♥♥ Islahat Fermanının özellikleri ✎

✎ mizah dergisi çıkarıldı (T.Kasap-Diyojen)

♥♥ Bosna-Hersek’e iç işlerinde bağımsızlık verilecek.

♥♥ Bosna Hersek Osmanlı toprağı sayılacak ancak yönetimi, geçici ✎

netime denir. İlk kez parlemento kurulmuş Mebuslar Meclisi açılmıştır. ✎

✎ Balkan Savaşı (1913): I. Balkan Savaşı’na katılan Yunanistan, Ka-

radağ, Arnavutluk, Sırbistan, Osmanlı İmparatorluğu ve sonradan katı- eklendi.

senmiştir. Osmanlı İmparatorluğu Kültür ve Medeniyet

♥♥ İç ve dış yazışmaları yürüten ve belgelere Padişahın imzası sayı- ✎

♥♥ Osmanlı’da açılan bankalar ✎

♥♥ II.Abdülhamit döneminde yazar kadrosunun tamamı kadınlar-

I. DÜNYA SAVAŞI VE MİLLİ MÜCADELE DÖNEMİ Dünya Savaşı haline dönmüştür.

►► I.Dünya Savaşının Genel Nedenleri

♥♥ Osmanlı’nın Almanya’nın yanında savaşa girmesinin nedenleri cephesi kapatılmıştır.

♥♥ Milli Mücadele Döneminde varlık gösteren yararlı cemiyetler

nat ile Halifelik makamını savunan cemiyet. la toplanmıştır.